A World of Knowledge
    Upanishads

    Sanyasa Upanishad

    Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)

     

    ॥ संन्यासोपनिषत् ॥

    ॥ saṃnyāsopaniṣat ॥

    संन्यासोपनिषद्वेद्यं संन्यासिपटलाश्रयम् ।
    सत्तासामान्यविभवं स्वमात्रमिति भावये ॥

    saṃnyāsopaniṣadvedyaṃ saṃnyāsipaṭalāśrayam ।
    sattāsāmānyavibhavaṃ svamātramiti bhāvaye ॥

    ॐ आप्यायन्तु मामाङ्गानि वाक्प्राणश्चक्षुः
    श्रोत्रमथो बलमिन्द्रियाणि च ॥ सर्वाणि सर्वं ब्रह्मोपनिषदं
    माहं ब्रह्म निराकुर्यां मा मा ब्रह्म निराकरोदनिराकरण-
    मस्त्वनिराकरणं मेस्तु तदात्मनि निरते य उपनिषत्सु धर्मास्ते
    मयि सन्तु ते मयि सन्तु । ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ āpyāyantu māmāṅgāni vākprāṇaścakṣuḥ
    śrotramatho balamindriyāṇi ca ॥ sarvāṇi sarvaṃ brahmopaniṣadaṃ
    māhaṃ brahma nirākuryāṃ mā mā brahma nirākarodanirākaraṇa-
    mastvanirākaraṇaṃ mestu tadātmani nirate ya upaniṣatsu dharmāste
    mayi santu te mayi santu । oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    हरिः ॐ अथातः संन्यासोपनिषदं व्याख्यास्यामो
    योऽनुक्रमेण संन्यस्यति स संन्यस्तो भवति । कोऽयं संन्यास
    उच्यते कथं संन्यस्तो भवति । य आत्मानं क्रियाभिर्गुप्तं करोति
    मातरं पितरं भार्यां पुत्रान्बन्धूननुमोदयित्वा ये
    चास्यर्त्विजस्तान्सर्वांश्च पूर्ववत्प्राणित्वा वैश्वानरेष्टिं
    निर्वपेत्सर्वस्वं दद्याद्यजमानस्य गा ऋत्विजः सर्वैः पात्रैः
    समारोप्य यदाहवनीये गार्हपत्ये वान्वहार्यपचने
    सभ्यावसथ्योश्च प्राणापानव्यानोदानसमानान्सर्वान्सर्वेषु
    समारोपयेत् । सशिखान्केशान्विसृज्य यज्ञोपवीतं छित्त्वा पुत्रं
    दृष्ट्वा त्वं यज्ञस्त्वं सर्वमित्यनुमन्त्रयेत् ।
    यद्यपुत्रो भवत्यात्मानमेवेमं ध्यात्वाऽनवेक्षमाणः
    प्राचीमुदीचिं वा दिशं प्रव्रजेच्च । त्रिषु वर्णेषु
    भिक्षाचर्यं चरेत् । पाणिपात्रेणानाशनं कुर्यात् ।
    औषधवदहनमाचरेत् । औषधवदशनं प्राश्नीयात् ।
    यथालाभमश्नीयात्प्राणसन्धारणार्थं यथा मेदोवृद्धिर्न
    जायते । कृशो भूत्वा ग्राम एकरात्रं नगरे पञ्चरात्रं
    चतुरोमासान्वार्षिकान्ग्रामे वा नगरे वापि वसेत् ।
    विशीर्णवस्त्रं वल्कलं वा प्रतिगृह्णीयानान्यत्प्रतिगृह्णीयाद्यद्यशक्तो
    भवति क्लेशतस्तप्यते तप इति । यो वा एवं क्रमेण संन्यस्यति यो वा
    एवं पश्यति किमस्य यज्ञोपवीतं कास्य शिखा कथं वास्योपस्पर्शनमिति ।
    तं होवाचेदमेवास्य तद्यज्ञोपवीतं यदात्मध्यानं विद्या शिखा
    नीरैः सर्वत्रावस्थितैः कार्यं निर्वर्तयन्नुदरपात्रेण जलतीरे निकेतनम् ।
    ब्रह्मवादिनो वदन्त्यस्तमित आदित्ये कथं वास्योपस्पर्शनमिति ।
    तान्होवाच यथाहनि तथा रात्रौ नास्य नक्तं न दिवा तदप्येतदृषिणोक्तम् ।
    संकृद्दिवा हैवास्मै भवति य एवंविद्वानेतेनात्मानं संधत्ते ॥

    hariḥ oṃ athātaḥ saṃnyāsopaniṣadaṃ vyākhyāsyāmo
    yo'nukrameṇa saṃnyasyati sa saṃnyasto bhavati । ko'yaṃ saṃnyāsa
    ucyate kathaṃ saṃnyasto bhavati । ya ātmānaṃ kriyābhirguptaṃ karoti
    mātaraṃ pitaraṃ bhāryāṃ putrānbandhūnanumodayitvā ye
    cāsyartvijastānsarvāṃśca pūrvavatprāṇitvā vaiśvānareṣṭiṃ
    nirvapetsarvasvaṃ dadyādyajamānasya gā ṛtvijaḥ sarvaiḥ pātraiḥ
    samāropya yadāhavanīye gārhapatye vānvahāryapacane
    sabhyāvasathyośca prāṇāpānavyānodānasamānānsarvānsarveṣu
    samāropayet । saśikhānkeśānvisṛjya yajñopavītaṃ chittvā putraṃ
    dṛṣṭvā tvaṃ yajñastvaṃ sarvamityanumantrayet ।
    yadyaputro bhavatyātmānamevemaṃ dhyātvā'navekṣamāṇaḥ
    prācīmudīciṃ vā diśaṃ pravrajecca । triṣu varṇeṣu
    bhikṣācaryaṃ caret । pāṇipātreṇānāśanaṃ kuryāt ।
    auṣadhavadahanamācaret । auṣadhavadaśanaṃ prāśnīyāt ।
    yathālābhamaśnīyātprāṇasandhāraṇārthaṃ yathā medovṛddhirna
    jāyate । kṛśo bhūtvā grāma ekarātraṃ nagare pañcarātraṃ
    caturomāsānvārṣikāngrāme vā nagare vāpi vaset ।
    viśīrṇavastraṃ valkalaṃ vā pratigṛhṇīyānānyatpratigṛhṇīyādyadyaśakto
    bhavati kleśatastapyate tapa iti । yo vā evaṃ krameṇa saṃnyasyati yo vā
    evaṃ paśyati kimasya yajñopavītaṃ kāsya śikhā kathaṃ vāsyopasparśanamiti ।
    taṃ hovācedamevāsya tadyajñopavītaṃ yadātmadhyānaṃ vidyā śikhā
    nīraiḥ sarvatrāvasthitaiḥ kāryaṃ nirvartayannudarapātreṇa jalatīre niketanam ।
    brahmavādino vadantyastamita āditye kathaṃ vāsyopasparśanamiti ।
    tānhovāca yathāhani tathā rātrau nāsya naktaṃ na divā tadapyetadṛṣiṇoktam ।
    saṃkṛddivā haivāsmai bhavati ya evaṃvidvānetenātmānaṃ saṃdhatte ॥

    इति प्रथमोऽध्यायः ॥ १॥

    iti prathamo'dhyāyaḥ ॥ 1॥

    ॐ चत्वारिंषत्संस्कारसम्पन्नः सर्वतो
    विरक्तश्चित्तशुद्धिमेत्याशासूयेर्ष्याहंकारं
    दग्ध्वा साधनचतुष्टयसम्पन्न एव संन्यस्तुमर्हति ।
    संन्यासं निश्चयं कृत्वा पुनर्न च करोति यः ।
    स कुर्यात्कृच्छ्रमात्रं तु पुनः संन्यस्तुमर्हति ॥ १॥

    oṃ catvāriṃṣatsaṃskārasampannaḥ sarvato
    viraktaścittaśuddhimetyāśāsūyerṣyāhaṃkāraṃ
    dagdhvā sādhanacatuṣṭayasampanna eva saṃnyastumarhati ।
    saṃnyāsaṃ niścayaṃ kṛtvā punarna ca karoti yaḥ ।
    sa kuryātkṛcchramātraṃ tu punaḥ saṃnyastumarhati ॥ 1॥

    संन्यासं पातयेद्यस्तु पतितं न्यासयेत्तु यः ।
    संन्यासविघ्नकर्ता च त्रीनेतान्पतितान्विदुः ॥ २॥

    saṃnyāsaṃ pātayedyastu patitaṃ nyāsayettu yaḥ ।
    saṃnyāsavighnakartā ca trīnetānpatitānviduḥ ॥ 2॥

    इति॥
    अथ षण्डः पतितोऽङ्गविकलः स्त्रैणो बधिरोऽर्भको मूकः
    पाषण्डश्चक्री लिङ्गी कुष्ठी वैखानसहरद्विजौ
    भृतकाध्यापकः शिपिविष्टोऽनग्निको नास्तिको वैराग्यवन्तोऽप्येते
    न संन्यासार्हाः । संन्यस्ता यद्यपि महावाक्योपदेशे नाधिकारिणः ॥

    iti॥
    atha ṣaṇḍaḥ patito'ṅgavikalaḥ straiṇo badhiro'rbhako mūkaḥ
    pāṣaṇḍaścakrī liṅgī kuṣṭhī vaikhānasaharadvijau
    bhṛtakādhyāpakaḥ śipiviṣṭo'nagniko nāstiko vairāgyavanto'pyete
    na saṃnyāsārhāḥ । saṃnyastā yadyapi mahāvākyopadeśe nādhikāriṇaḥ ॥

    आरूढपतितापत्यं कुनखी श्यावदन्तकः ।
    क्षीबस्तथाङ्गविकलो नैव संन्यस्तुमर्हति ॥ ३॥

    ārūḍhapatitāpatyaṃ kunakhī śyāvadantakaḥ ।
    kṣībastathāṅgavikalo naiva saṃnyastumarhati ॥ 3॥

    सम्प्रत्यवसितानां च महापातकिनां तथा ।
    व्रात्यानामभिशस्तानां संन्यासं न कारयेत् ॥ ४॥

    sampratyavasitānāṃ ca mahāpātakināṃ tathā ।
    vrātyānāmabhiśastānāṃ saṃnyāsaṃ na kārayet ॥ 4॥

    व्रतयज्ञतपोदानहोमस्वाध्यायवर्जितम् ।
    सत्यशौचपरिभ्रष्टं संन्यासं न कारयेत् ॥ ५॥

    vratayajñatapodānahomasvādhyāyavarjitam ।
    satyaśaucaparibhraṣṭaṃ saṃnyāsaṃ na kārayet ॥ 5॥

    एते नार्हन्ति संन्यासमातुरेण विना क्रमम् ।
    ॐ भूः स्वाहेति शिखामुत्पाट्य यज्ञोपवीतं
    बहिर्न निवसेत् । यशो बलं ज्ञानं वैराग्यं
    मेधां प्रयच्छेति यज्ञोपवीतं छित्त्वा ॐ भूः
    स्वाहेत्यप्सु वस्त्रं कटिसूयं च विसृज्य संन्यस्तं
    मयेति त्रिवारमभिमन्त्रयेत् ।
    संन्यासिनं द्विजं दृष्ट्वा स्थानाच्चलति भास्करः ।
    एष मे मण्डलं भित्त्वा परं ब्रह्माधिगच्छति ॥ ६॥

    ete nārhanti saṃnyāsamātureṇa vinā kramam ।
    oṃ bhūḥ svāheti śikhāmutpāṭya yajñopavītaṃ
    bahirna nivaset । yaśo balaṃ jñānaṃ vairāgyaṃ
    medhāṃ prayaccheti yajñopavītaṃ chittvā oṃ bhūḥ
    svāhetyapsu vastraṃ kaṭisūyaṃ ca visṛjya saṃnyastaṃ
    mayeti trivāramabhimantrayet ।
    saṃnyāsinaṃ dvijaṃ dṛṣṭvā sthānāccalati bhāskaraḥ ।
    eṣa me maṇḍalaṃ bhittvā paraṃ brahmādhigacchati ॥ 6॥

    षष्टिं कुलान्यतीतानि षष्टिमागामिकानि च ।
    कुलान्युद्धरते प्राज्ञः संन्यस्तमिति यो वदेत् ॥ ७॥

    ṣaṣṭiṃ kulānyatītāni ṣaṣṭimāgāmikāni ca ।
    kulānyuddharate prājñaḥ saṃnyastamiti yo vadet ॥ 7॥

    ये च सन्तानजा दोषा ये दोषा देहसंभवाः ।
    प्रैषाग्निर्निर्दहेत्सर्वांस्तुषारिन्निव काञ्चनम् ॥ ८॥

    ye ca santānajā doṣā ye doṣā dehasaṃbhavāḥ ।
    praiṣāgnirnirdahetsarvāṃstuṣārinniva kāñcanam ॥ 8॥

    सखा मा गोपायेति दण्डं परिग्रहेत् ।
    दण्डं तु वाणवं सौम्यं सत्वचं समपर्वकम् ।
    पुण्यस्थलसमुत्पन्नं नानाकल्मषशोधितम् ॥ ९॥

    sakhā mā gopāyeti daṇḍaṃ parigrahet ।
    daṇḍaṃ tu vāṇavaṃ saumyaṃ satvacaṃ samaparvakam ।
    puṇyasthalasamutpannaṃ nānākalmaṣaśodhitam ॥ 9॥

    अदग्धमहतं कीटैः पर्वग्रन्थिविराजितम् ।
    नासादघ्नं शिरस्तुल्यं भ्रुवोर्वा बिभृयाद्यतिः ॥ १०॥

    adagdhamahataṃ kīṭaiḥ parvagranthivirājitam ।
    nāsādaghnaṃ śirastulyaṃ bhruvorvā bibhṛyādyatiḥ ॥ 10॥

    दण्डात्मनोस्तु संयोगः सर्वथा तु विधीयते ।
    न दण्डेन विना गच्छेदिषुक्षेपत्रयं बुधः ॥ ११॥

    daṇḍātmanostu saṃyogaḥ sarvathā tu vidhīyate ।
    na daṇḍena vinā gacchediṣukṣepatrayaṃ budhaḥ ॥ 11॥

    जगज्जीवनं जीवनाधारभूतं माते मामन्त्रयस्व सर्वसौम्येति
    कमण्डलुं परिगृह्य योगपट्टाभिषिक्तो भूत्वा यथासुखं विहरेत् ॥

    jagajjīvanaṃ jīvanādhārabhūtaṃ māte māmantrayasva sarvasaumyeti
    kamaṇḍaluṃ parigṛhya yogapaṭṭābhiṣikto bhūtvā yathāsukhaṃ viharet ॥

    त्यज धर्ममधर्मं च उभे सत्यानृते त्यज ।
    उभे सत्यानृते त्यक्त्वा येन त्यजसि तत्त्यज ॥ १२॥

    tyaja dharmamadharmaṃ ca ubhe satyānṛte tyaja ।
    ubhe satyānṛte tyaktvā yena tyajasi tattyaja ॥ 12॥

    वैराग्यसंन्यासी ज्ञानसंन्यासी ज्ञानवैराग्यसंन्यासी
    कर्मसंन्यासीति चातुर्विध्यमुपागतः । तद्यथेति दृष्टानुश्रविक-
    विषयवैतृष्ण्यमेत्य प्राक्पुण्यकर्मविशेषात्संन्यस्तः
    स वैराग्यसंन्यासी । शास्त्रज्ञानात्पापपुण्यलोकानुभवश्रवणा-
    त्प्रपञ्चोपरतो देहवासनां शास्त्रवासनां लोकवासनां त्यक्त्वा
    वमनान्नमिव प्रवृत्तिं सर्वं हेयं मत्वा साधनचतुष्टयसम्पन्नो
    यः संन्यस्यति स एव ज्ञानसंन्यासी । क्रमेण सर्वमभ्यस्य सर्वमनुभूय
    ज्ञानवैराग्याभ्यां स्वरूपानुसन्धानेन देहमात्रावशिष्टः संन्यस्य
    जातरूपधरो भवति स ज्ञानवैराग्यसंन्यासी । ब्रह्मचर्यं समाप्य
    गृही भूत्वा वानप्रस्थाश्रममेत्य वैराग्याभावेऽप्याश्रमक्रमानुसारेण
    यः संन्यस्यति स कर्मसंन्यासी । स संन्यासः षड्विधो भवति
    कुटीचकबहूदकहंसपरमहंसतुरीयातीतावधूताश्चेति । कुटीचकः
    शिखायज्ञोपवीति दण्डकमण्डलुधरः कौपीनशाटीकन्थाधरः
    पितृमातृगुर्वाराधनपरः पिठरखनित्रशिक्यादिमात्रसाधनपर
    एकत्रान्नादनपरः श्वेतोर्ध्वपुण्ड्रधारी त्रिदण्डः । बहूदकः शिखादिकन्थाधर-
    स्त्रिपुण्ड्रधारी कुटीचकवत्सर्वसमो मधुकरवृत्त्याष्टकवलाशी ।
    हंसो जटाधारी त्रिपुण्ड्रोर्ध्वपुण्ड्रधारी असंक्लृप्तमाधूकरान्नाशी
    कौपीनखण्डतुण्डधारी । परमहंसः शिखायज्ञोपवीतरहितः पञ्चगृहेषु
    करपात्री एककौपीनधारी शाटीमेकामेकं वैणवं दण्डमेकशाटीधरो वा
    भस्मोद्धृलनपरः सर्वत्यागी तुरीयातीतो गोमुखवृत्त्या फलाहारी अन्नाहारी
    चेद्गृहत्रये देहमात्रावशिष्टो दिगंबरः कुणपवच्छरीन्वृत्तिकः ।
    अवधूतस्त्वनियमः पतिताभिशस्तवर्जनपूर्वकं सर्ववर्णेष्वजगरवृत्त्याहारपरः स्वरूपानुसन्धानपरः ।
    जगत्तावदिदं नाहं सवृक्षतृणपर्वतम् । यद्बाह्यं
    जडमत्यन्तं तत्स्यां कथमहं विभुः ॥ १३॥

    vairāgyasaṃnyāsī jñānasaṃnyāsī jñānavairāgyasaṃnyāsī
    karmasaṃnyāsīti cāturvidhyamupāgataḥ । tadyatheti dṛṣṭānuśravika-
    viṣayavaitṛṣṇyametya prākpuṇyakarmaviśeṣātsaṃnyastaḥ
    sa vairāgyasaṃnyāsī । śāstrajñānātpāpapuṇyalokānubhavaśravaṇā-
    tprapañcoparato dehavāsanāṃ śāstravāsanāṃ lokavāsanāṃ tyaktvā
    vamanānnamiva pravṛttiṃ sarvaṃ heyaṃ matvā sādhanacatuṣṭayasampanno
    yaḥ saṃnyasyati sa eva jñānasaṃnyāsī । krameṇa sarvamabhyasya sarvamanubhūya
    jñānavairāgyābhyāṃ svarūpānusandhānena dehamātrāvaśiṣṭaḥ saṃnyasya
    jātarūpadharo bhavati sa jñānavairāgyasaṃnyāsī । brahmacaryaṃ samāpya
    gṛhī bhūtvā vānaprasthāśramametya vairāgyābhāve'pyāśramakramānusāreṇa
    yaḥ saṃnyasyati sa karmasaṃnyāsī । sa saṃnyāsaḥ ṣaḍvidho bhavati
    kuṭīcakabahūdakahaṃsaparamahaṃsaturīyātītāvadhūtāśceti । kuṭīcakaḥ
    śikhāyajñopavīti daṇḍakamaṇḍaludharaḥ kaupīnaśāṭīkanthādharaḥ
    pitṛmātṛgurvārādhanaparaḥ piṭharakhanitraśikyādimātrasādhanapara
    ekatrānnādanaparaḥ śvetordhvapuṇḍradhārī tridaṇḍaḥ । bahūdakaḥ śikhādikanthādhara-
    stripuṇḍradhārī kuṭīcakavatsarvasamo madhukaravṛttyāṣṭakavalāśī ।
    haṃso jaṭādhārī tripuṇḍrordhvapuṇḍradhārī asaṃklṛptamādhūkarānnāśī
    kaupīnakhaṇḍatuṇḍadhārī । paramahaṃsaḥ śikhāyajñopavītarahitaḥ pañcagṛheṣu
    karapātrī ekakaupīnadhārī śāṭīmekāmekaṃ vaiṇavaṃ daṇḍamekaśāṭīdharo vā
    bhasmoddhṛlanaparaḥ sarvatyāgī turīyātīto gomukhavṛttyā phalāhārī annāhārī
    cedgṛhatraye dehamātrāvaśiṣṭo digaṃbaraḥ kuṇapavaccharīnvṛttikaḥ ।
    avadhūtastvaniyamaḥ patitābhiśastavarjanapūrvakaṃ sarvavarṇeṣvajagaravṛttyāhāraparaḥ svarūpānusandhānaparaḥ ।
    jagattāvadidaṃ nāhaṃ savṛkṣatṛṇaparvatam । yadbāhyaṃ
    jaḍamatyantaṃ tatsyāṃ kathamahaṃ vibhuḥ ॥ 13॥

    कालेनाल्पेन विलयी देहो नाहमचेतनः ।
    जडया कर्णशष्कुल्या कल्पमानक्षणस्थया ॥ १४॥

    kālenālpena vilayī deho nāhamacetanaḥ ।
    jaḍayā karṇaśaṣkulyā kalpamānakṣaṇasthayā ॥ 14॥

    शून्याकृतिः शून्यभवः शब्दो नाहमचेतनः ।
    त्वचा क्षणविनाशिन्या प्राप्योऽप्राप्योऽयमन्यथा ॥ १५॥

    śūnyākṛtiḥ śūnyabhavaḥ śabdo nāhamacetanaḥ ।
    tvacā kṣaṇavināśinyā prāpyo'prāpyo'yamanyathā ॥ 15॥

    चित्प्रसादोपलब्धात्मा स्पर्शो नाहमचेतनः ।
    लब्धात्मा जिह्वया तुच्छो लोलया लोलसत्तया ॥ १६॥

    citprasādopalabdhātmā sparśo nāhamacetanaḥ ।
    labdhātmā jihvayā tuccho lolayā lolasattayā ॥ 16॥

    स्वल्पस्यन्दो द्रव्यनिष्ठो रसो नाहमचेतनः ।
    दृश्यदर्शनयोर्लीनं क्षयिक्षणविनाशिनोः ॥ १७॥

    svalpasyando dravyaniṣṭho raso nāhamacetanaḥ ।
    dṛśyadarśanayorlīnaṃ kṣayikṣaṇavināśinoḥ ॥ 17॥

    केवले द्रष्टरि क्षीणं रूपं नाहमचेतनम् ।
    नासया गन्धजडया क्षयिण्या परिकल्पितः ॥ १८॥

    kevale draṣṭari kṣīṇaṃ rūpaṃ nāhamacetanam ।
    nāsayā gandhajaḍayā kṣayiṇyā parikalpitaḥ ॥ 18॥

    पेलवो नियताकारो गन्धो नाहमचेतनः ।
    निर्ममोऽमननः शान्तो गतपञ्चेन्द्रियभ्रमः ॥ १९॥

    pelavo niyatākāro gandho nāhamacetanaḥ ।
    nirmamo'mananaḥ śānto gatapañcendriyabhramaḥ ॥ 19॥

    शुद्धचेतन एवाहं कलाकलनवर्जितः ।
    चैत्यवर्जितचिन्मात्रमहमेषोऽवभासकः ॥ २०॥

    śuddhacetana evāhaṃ kalākalanavarjitaḥ ।
    caityavarjitacinmātramahameṣo'vabhāsakaḥ ॥ 20॥

    सबाह्याभ्यन्तरव्यापी निष्कलोऽहं निरञ्जनः ।
    निर्विकल्पचिदाभास एक आत्मास्मि सर्वगः ॥ २१॥

    sabāhyābhyantaravyāpī niṣkalo'haṃ nirañjanaḥ ।
    nirvikalpacidābhāsa eka ātmāsmi sarvagaḥ ॥ 21॥

    मयैव चेतनेनेमे सर्वे घटपटादयः ।
    सूर्यान्ता अवभास्यन्ते दीपेनेवात्मतेजसा ॥ २२॥

    mayaiva cetaneneme sarve ghaṭapaṭādayaḥ ।
    sūryāntā avabhāsyante dīpenevātmatejasā ॥ 22॥

    मयैवैताः स्फुरन्तीह विचित्रेन्द्रियवृत्तयः ।
    तेजसान्तःप्रकाशेन यथाग्निकणपङ्क्तयः ॥ २३॥

    mayaivaitāḥ sphurantīha vicitrendriyavṛttayaḥ ।
    tejasāntaḥprakāśena yathāgnikaṇapaṅktayaḥ ॥ 23॥

    अनन्तानन्दसंभोगा परोपशमशालिनी ।
    शुद्धेयं चिन्मयी दृष्टिर्जयत्यखिलदृष्टिषु ॥ २४॥

    anantānandasaṃbhogā paropaśamaśālinī ।
    śuddheyaṃ cinmayī dṛṣṭirjayatyakhiladṛṣṭiṣu ॥ 24॥

    सर्वभावान्तरस्थाय चैत्यमुक्तचिदात्मने ।
    प्रत्यक्चैतन्यरूपाय मह्यमेव नमो नमः ॥ २५॥

    sarvabhāvāntarasthāya caityamuktacidātmane ।
    pratyakcaitanyarūpāya mahyameva namo namaḥ ॥ 25॥

    विचित्राः शक्तयः स्वच्छाः समा या निर्विकारया ।
    चिता क्रियन्ते समया कलाकलनमुक्तया ॥ २६॥

    vicitrāḥ śaktayaḥ svacchāḥ samā yā nirvikārayā ।
    citā kriyante samayā kalākalanamuktayā ॥ 26॥

    कालत्रयमुपेक्षित्र्या हीनायाश्चैत्यबन्धनैः ।
    चितश्चैत्यमुपेक्षित्र्याः समतैवावशिष्यते ॥ २७॥

    kālatrayamupekṣitryā hīnāyāścaityabandhanaiḥ ।
    citaścaityamupekṣitryāḥ samataivāvaśiṣyate ॥ 27॥

    सा हि वाचामगम्यत्वादसत्तामिव शाश्वतीम् ।
    नैरात्मसिद्धात्मदशामुपयातैव शिष्यते ॥ २८॥

    sā hi vācāmagamyatvādasattāmiva śāśvatīm ।
    nairātmasiddhātmadaśāmupayātaiva śiṣyate ॥ 28॥

    ईहानीहामयैरन्तर्या चिदावलिता मलैः ।
    सा चिन्नोत्पादितुं शक्ता पाशबद्धेव पक्षिणी ॥ २९॥

    īhānīhāmayairantaryā cidāvalitā malaiḥ ।
    sā cinnotpādituṃ śaktā pāśabaddheva pakṣiṇī ॥ 29॥

    इच्छाद्वेषसमुत्थेन द्वन्द्वमोहेन जन्तवः ।
    धराविवरमग्नानां कीटानां समतां गताः ॥ ३०॥

    icchādveṣasamutthena dvandvamohena jantavaḥ ।
    dharāvivaramagnānāṃ kīṭānāṃ samatāṃ gatāḥ ॥ 30॥

    आत्मनेऽस्तु नमो मह्यमविच्छिन्नचिदात्मने ।
    परामृष्टोऽस्मि लब्धोऽस्मि प्रोदितोऽस्म्यचिरादहम् ।
    उद्धृतोऽस्मि विकल्पेभ्यो योऽस्मि सोऽस्मि नमोऽस्तु ते ॥ ३१॥

    ātmane'stu namo mahyamavicchinnacidātmane ।
    parāmṛṣṭo'smi labdho'smi prodito'smyacirādaham ।
    uddhṛto'smi vikalpebhyo yo'smi so'smi namo'stu te ॥ 31॥

    तुभ्यं मह्यमनन्ताय मह्यं तुभ्यं चिदात्मने ।
    नमस्तुभ्यं परेशाय नमो मह्यं शिवाय च ॥ ३२॥

    tubhyaṃ mahyamanantāya mahyaṃ tubhyaṃ cidātmane ।
    namastubhyaṃ pareśāya namo mahyaṃ śivāya ca ॥ 32॥

    तिष्ठन्नपि हि नासीनो गच्छन्नपि न गच्छति ।
    शान्तोऽपि व्यवहारस्थः कुर्वन्नपि न लिप्यते ॥ ३३॥

    tiṣṭhannapi hi nāsīno gacchannapi na gacchati ।
    śānto'pi vyavahārasthaḥ kurvannapi na lipyate ॥ 33॥

    सुलभश्चायमत्यन्तं सुज्ञेयश्चाप्तबन्धुवत् ।
    शरीरपद्मकुहरे सर्वेषामेव षट्पदः ॥ ३४॥

    sulabhaścāyamatyantaṃ sujñeyaścāptabandhuvat ।
    śarīrapadmakuhare sarveṣāmeva ṣaṭpadaḥ ॥ 34॥

    न मे भोगस्थितौ वाञ्छा न मे भोगविसर्जने ।
    यदायाति तदायातु यत्प्रयाति प्रयातु तत् ॥ ३५॥

    na me bhogasthitau vāñchā na me bhogavisarjane ।
    yadāyāti tadāyātu yatprayāti prayātu tat ॥ 35॥

    मनसा मनसि च्छिन्ने निरहंकारं गते ।
    भावेन गलिते भावे स्वस्थस्तिष्ठामि केवलः ॥ ३६॥

    manasā manasi cchinne nirahaṃkāraṃ gate ।
    bhāvena galite bhāve svasthastiṣṭhāmi kevalaḥ ॥ 36॥

    निर्भावं निरहंकारं निर्मनस्कमनीहितम् ।
    केवलास्पन्दशुद्धात्मन्येव तिष्ठति मे रिपुः ॥ ३७॥

    nirbhāvaṃ nirahaṃkāraṃ nirmanaskamanīhitam ।
    kevalāspandaśuddhātmanyeva tiṣṭhati me ripuḥ ॥ 37॥

    तृष्णारज्जुगणं छित्वा मच्छरीरकपञ्जरात् ।
    न जाने क्व गतोड्डीय निरहंकारपक्षिणी ॥ ३८॥

    tṛṣṇārajjugaṇaṃ chitvā maccharīrakapañjarāt ।
    na jāne kva gatoḍḍīya nirahaṃkārapakṣiṇī ॥ 38॥

    यस्य नाहंकृतो भावो बुद्धिर्यस्य न लिप्यते ।
    यः समः सर्वभूतेषु जीवितं तस्य शोभते ॥ ३९॥

    yasya nāhaṃkṛto bhāvo buddhiryasya na lipyate ।
    yaḥ samaḥ sarvabhūteṣu jīvitaṃ tasya śobhate ॥ 39॥

    योऽन्तःशीतलया बुद्ध्या रागद्वेषविमुक्तया ।
    साक्षिवत्पश्यतीदं हि जीवितं तस्य शोभते ॥ ४०॥

    yo'ntaḥśītalayā buddhyā rāgadveṣavimuktayā ।
    sākṣivatpaśyatīdaṃ hi jīvitaṃ tasya śobhate ॥ 40॥

    येन सम्यक्परिज्ञाय हेयोपादेयमुज्झता ।
    चित्तस्यान्तेऽर्पितं चित्तं जीवितं तस्य शोभते ॥ ४१॥

    yena samyakparijñāya heyopādeyamujjhatā ।
    cittasyānte'rpitaṃ cittaṃ jīvitaṃ tasya śobhate ॥ 41॥

    ग्राह्यग्राहकसंबन्धे क्षीणे शान्तिरुदेत्यलम् ।
    स्थितिमभ्यागता शान्तिर्मोक्षनामाभिधीयते ॥ ४२॥

    grāhyagrāhakasaṃbandhe kṣīṇe śāntirudetyalam ।
    sthitimabhyāgatā śāntirmokṣanāmābhidhīyate ॥ 42॥

    भ्रष्टबीजोपमा भूयो जन्माङ्कुअरविवर्जिता ।
    हृदि जीवद्विमुक्तानां शुद्धा भवति वासना ॥ ४३॥

    bhraṣṭabījopamā bhūyo janmāṅkuaravivarjitā ।
    hṛdi jīvadvimuktānāṃ śuddhā bhavati vāsanā ॥ 43॥

    पावनी परमोदारा शुद्धसत्त्वानुपातिनी ।
    आत्मध्यानमयी नित्या सुषुप्तिस्थेव तिष्ठति ॥ ४४॥

    pāvanī paramodārā śuddhasattvānupātinī ।
    ātmadhyānamayī nityā suṣuptistheva tiṣṭhati ॥ 44॥

    चेतनं चित्तरिक्तं हि प्रत्यक्चेतनमुच्यते ।
    निर्मनस्कस्वभावत्वान्न तत्र कलनामलम् ॥ ४५॥

    cetanaṃ cittariktaṃ hi pratyakcetanamucyate ।
    nirmanaskasvabhāvatvānna tatra kalanāmalam ॥ 45॥

    सा सत्यता सा शिवता सावस्था पारमात्मिकी ।
    सर्वज्ञता सा संतृप्तिर्नतु यत्र मनः क्षतम् ॥ ४६॥

    sā satyatā sā śivatā sāvasthā pāramātmikī ।
    sarvajñatā sā saṃtṛptirnatu yatra manaḥ kṣatam ॥ 46॥

    प्रलपन्विसृजन्गृह्णन्नुन्मिषन्निमिषन्नपि ।
    निरस्तमननानन्दः संविन्मात्रपरोऽस्म्यहम् ॥ ४७॥

    pralapanvisṛjangṛhṇannunmiṣannimiṣannapi ।
    nirastamananānandaḥ saṃvinmātraparo'smyaham ॥ 47॥

    मलं संवेद्यमुत्सृज्य मनो निर्मूलयन्परम् ।
    आशापाशानलं छित्त्वा संविन्मात्रपरोऽस्म्यहम् ॥ ४८॥

    malaṃ saṃvedyamutsṛjya mano nirmūlayanparam ।
    āśāpāśānalaṃ chittvā saṃvinmātraparo'smyaham ॥ 48॥

    अशुभाशुभसंकल्पः संशान्तोऽस्मि निरामयः ।
    नष्टेष्टानिष्टकलनः संमात्रपरोस्म्यहम् ॥ ४९॥

    aśubhāśubhasaṃkalpaḥ saṃśānto'smi nirāmayaḥ ।
    naṣṭeṣṭāniṣṭakalanaḥ saṃmātraparosmyaham ॥ 49॥

    आत्मतापरते त्यक्त्वा निर्विभागो जगत्स्थितौ ।
    वज्रस्तंभवदात्मानमवलंब्य स्थिरोऽस्म्यहम् ॥ ५०॥

    ātmatāparate tyaktvā nirvibhāgo jagatsthitau ।
    vajrastaṃbhavadātmānamavalaṃbya sthiro'smyaham ॥ 50॥

    निर्मलायां निराशायां स्वसंवित्तौ स्थितोऽस्म्यहम् ।
    ईहितानीहितैर्मुक्तो हेयोपादेयवर्जितः ॥ ५१॥

    nirmalāyāṃ nirāśāyāṃ svasaṃvittau sthito'smyaham ।
    īhitānīhitairmukto heyopādeyavarjitaḥ ॥ 51॥

    कदान्तस्तोषमेष्यामि स्वप्रकाशपदे स्थितः ।
    कदोपशान्तमननो धरणीधरकन्दरे ॥ ५२॥

    kadāntastoṣameṣyāmi svaprakāśapade sthitaḥ ।
    kadopaśāntamanano dharaṇīdharakandare ॥ 52॥

    समेष्यामि शिलासाम्यं निर्विकल्पसमाधिना ।
    निरंशध्यानविश्रान्तिमूकस्य मम मस्तके ॥ ५३॥

    sameṣyāmi śilāsāmyaṃ nirvikalpasamādhinā ।
    niraṃśadhyānaviśrāntimūkasya mama mastake ॥ 53॥

    कदा तार्णं करिष्यन्ति कुलायं वनपुत्रिकाः ।
    संकल्पपादपं तृष्णालतं छित्त्वा मनोवनम् ॥ ५४॥

    kadā tārṇaṃ kariṣyanti kulāyaṃ vanaputrikāḥ ।
    saṃkalpapādapaṃ tṛṣṇālataṃ chittvā manovanam ॥ 54॥

    विततां भुवमासाद्य विहराभि यथासुखम् ।
    पदं तदनु यातोऽस्मि केवलोऽस्मि जयाम्यहम् ॥ ५५॥

    vitatāṃ bhuvamāsādya viharābhi yathāsukham ।
    padaṃ tadanu yāto'smi kevalo'smi jayāmyaham ॥ 55॥

    निर्वाणोऽस्मि निरीहोऽस्मि निरंशोऽस्मि निरीप्सितः ।
    स्वच्छतोर्जितता सत्ता हृद्यता सत्यता ज्ञता ॥ ५६॥

    nirvāṇo'smi nirīho'smi niraṃśo'smi nirīpsitaḥ ।
    svacchatorjitatā sattā hṛdyatā satyatā jñatā ॥ 56॥

    आनन्दितोपशमता सदा प्रमुदितोदिता ।
    पूर्णतोदारता सत्या कान्तिसत्ता सदैकता ॥ ५७॥

    ānanditopaśamatā sadā pramuditoditā ।
    pūrṇatodāratā satyā kāntisattā sadaikatā ॥ 57॥

    इत्येवं चिन्तयन्भिक्षुः स्वरूपस्थितिमञ्जसा ।
    निर्विकल्पस्वरूपज्ञो निर्विकल्पो बभूव ह ॥ ५८॥

    ityevaṃ cintayanbhikṣuḥ svarūpasthitimañjasā ।
    nirvikalpasvarūpajño nirvikalpo babhūva ha ॥ 58॥

    आतुरो जीवति चेत्क्रमसंन्यासः कर्तव्यः ।
    न शूद्रस्त्रीपतितोदक्या संभाषणम् ।
    न यतेर्देवपूजनोत्सवदर्शनम् ।
    तस्मान्न संन्यासिन एष लोकः ।
    आतुरकुटीचकयोर्भूलोकभुवर्लोकौ ।
    बहूदकस्य स्वर्गलोकः ।
    हंसस्य तपोलोकः । परमहंसस्य सत्यलोकः ।
    तुरीयातीतावधूतयोः स्वात्मन्येव कैवल्यं
    स्वरूपानुसन्धानेन भ्रमरकीटन्यायवत् ।
    स्वरूपानुसन्धानव्यतिरिक्तान्यशास्त्राभ्यास
    उष्ट्रकुंकुमभारवद्व्यर्थः । न योगशास्त्रप्रवृत्तिः ।
    न सांख्यशास्त्राभ्यासः । न मन्त्रतन्त्रव्यापारः ।
    नेतरशास्त्रप्रवृत्तिर्यतेरस्ति । अस्ति चेच्छवालंकारव-
    त्कर्माचर विद्यादूरः ।
    न परिव्राण्नामसंकीर्तनपरो यद्यत्कर्म करोति तत्तत्फलमनुभवति ।
    एरण्डतैलफेनवत्सर्वं परित्यजेत् । न देवताप्रसादग्रहणम् ।
    न बाह्यदेवाभ्यर्चनं कुर्यात् । स्वव्यतिरिक्तं सर्वं त्यक्त्वा
    मधुकरवृत्त्याहारमाहरन्कृशीभूत्वा मेदोवृद्धिमकुर्वन्विहरेत् ।
    माधूकरेण करपात्रेणास्यपात्रेण वा कालं नयेत् ।
    आत्मसंमितमाहारमाहरेदात्मवान्यतिः ।
    आहारस्य च भागौ द्वौ तृतीयमुदकस्य च ।
    वायोः संचरणार्थाय चतुर्थमवशेषयेत् ॥५९॥

    āturo jīvati cetkramasaṃnyāsaḥ kartavyaḥ ।
    na śūdrastrīpatitodakyā saṃbhāṣaṇam ।
    na yaterdevapūjanotsavadarśanam ।
    tasmānna saṃnyāsina eṣa lokaḥ ।
    āturakuṭīcakayorbhūlokabhuvarlokau ।
    bahūdakasya svargalokaḥ ।
    haṃsasya tapolokaḥ । paramahaṃsasya satyalokaḥ ।
    turīyātītāvadhūtayoḥ svātmanyeva kaivalyaṃ
    svarūpānusandhānena bhramarakīṭanyāyavat ।
    svarūpānusandhānavyatiriktānyaśāstrābhyāsa
    uṣṭrakuṃkumabhāravadvyarthaḥ । na yogaśāstrapravṛttiḥ ।
    na sāṃkhyaśāstrābhyāsaḥ । na mantratantravyāpāraḥ ।
    netaraśāstrapravṛttiryaterasti । asti cecchavālaṃkārava-
    tkarmācara vidyādūraḥ ।
    na parivrāṇnāmasaṃkīrtanaparo yadyatkarma karoti tattatphalamanubhavati ।
    eraṇḍatailaphenavatsarvaṃ parityajet । na devatāprasādagrahaṇam ।
    na bāhyadevābhyarcanaṃ kuryāt । svavyatiriktaṃ sarvaṃ tyaktvā
    madhukaravṛttyāhāramāharankṛśībhūtvā medovṛddhimakurvanviharet ।
    mādhūkareṇa karapātreṇāsyapātreṇa vā kālaṃ nayet ।
    ātmasaṃmitamāhāramāharedātmavānyatiḥ ।
    āhārasya ca bhāgau dvau tṛtīyamudakasya ca ।
    vāyoḥ saṃcaraṇārthāya caturthamavaśeṣayet ॥59॥

    भैक्षेण वर्तयेन्नित्यं नैकान्नाशी भवेत्क्वचित् ।
    निरीक्षन्ते त्वनुद्विग्नास्तद्गृहं यत्नतो व्रजेत् ॥ ६०॥

    bhaikṣeṇa vartayennityaṃ naikānnāśī bhavetkvacit ।
    nirīkṣante tvanudvignāstadgṛhaṃ yatnato vrajet ॥ 60॥

    पञ्चसप्तगृहाणां तु भिक्षामिच्छेत्क्रियावताम् ।
    गोदोहमात्रमाकाङ्क्षेन्निष्क्रान्तो न पुनर्व्रजेत् ॥ ६१॥

    pañcasaptagṛhāṇāṃ tu bhikṣāmicchetkriyāvatām ।
    godohamātramākāṅkṣenniṣkrānto na punarvrajet ॥ 61॥

    नक्ताद्वरश्चोपवास उपवासादयाचितः ।
    अयाचिताद्वरं भैक्ष्यं तस्मात्भैक्षेण वर्धयेत् ॥ ६२॥

    naktādvaraścopavāsa upavāsādayācitaḥ ।
    ayācitādvaraṃ bhaikṣyaṃ tasmātbhaikṣeṇa vardhayet ॥ 62॥

    नैव सव्यापसव्येन भिक्षाकाले विशेद्गृहान् ।
    नातिक्रामेद्गृहं मोहाद्यत्र दोषो न विद्यते ॥ ६३॥

    naiva savyāpasavyena bhikṣākāle viśedgṛhān ।
    nātikrāmedgṛhaṃ mohādyatra doṣo na vidyate ॥ 63॥

    श्रोत्रियान्नं न भिक्षेत श्रद्धाभक्तिबहिष्कृतम् ।
    व्रात्यस्यापि गृहे भिक्षेच्छ्रद्धाभक्तिपुरस्कृते ॥ ६४॥

    śrotriyānnaṃ na bhikṣeta śraddhābhaktibahiṣkṛtam ।
    vrātyasyāpi gṛhe bhikṣecchraddhābhaktipuraskṛte ॥ 64॥

    माधूकरमसंक्लृप्तं प्राक्प्रणीतमयाचितम् ।
    तात्कालिकं चोपपन्नं भैक्षं पञ्चविधं स्मृतम् ॥ ६५॥

    mādhūkaramasaṃklṛptaṃ prākpraṇītamayācitam ।
    tātkālikaṃ copapannaṃ bhaikṣaṃ pañcavidhaṃ smṛtam ॥ 65॥

    मनःसंकल्परहितांस्त्रीन्गृहान्पञ्च सप्त वा ।
    मधुमक्षिकवत्कृत्वा माधूकरमिति स्मृतम् ॥ ६६॥

    manaḥsaṃkalparahitāṃstrīngṛhānpañca sapta vā ।
    madhumakṣikavatkṛtvā mādhūkaramiti smṛtam ॥ 66॥

    प्रातःकाले च पूर्वेद्युर्यद्भक्तैः प्राथितं मुहुः ।
    तद्भैक्षं प्राक्प्रणीतं स्यात्स्थितिं कुर्यात्तथापि वा ॥ ६७॥

    prātaḥkāle ca pūrvedyuryadbhaktaiḥ prāthitaṃ muhuḥ ।
    tadbhaikṣaṃ prākpraṇītaṃ syātsthitiṃ kuryāttathāpi vā ॥ 67॥

    भिक्षाटनसमुद्योगाद्येन केन निमन्त्रितम् ।
    अयाचितं तु तद्भैक्षं भोक्तव्यं च मुमुक्षुभिः ॥ ६८॥

    bhikṣāṭanasamudyogādyena kena nimantritam ।
    ayācitaṃ tu tadbhaikṣaṃ bhoktavyaṃ ca mumukṣubhiḥ ॥ 68॥

    उपस्थानेन यत्प्रोक्तं भिक्षार्थं ब्राह्मणेन तत् ।
    तात्कालिकमिति ख्यातं भोक्तव्यं यतिभिस्तदा ॥ ६९॥

    upasthānena yatproktaṃ bhikṣārthaṃ brāhmaṇena tat ।
    tātkālikamiti khyātaṃ bhoktavyaṃ yatibhistadā ॥ 69॥

    सिद्धमन्नं यदानीतं ब्राह्मणेन मठं प्रति ।
    उपपन्नमिति प्राहुर्मुनयो मोक्षकाङ्क्षिणः ॥ ७०॥

    siddhamannaṃ yadānītaṃ brāhmaṇena maṭhaṃ prati ।
    upapannamiti prāhurmunayo mokṣakāṅkṣiṇaḥ ॥ 70॥

    चरेन्माधूकरं भैक्षं यतिर्म्लेच्छकुलादपि ।
    एकान्नं नतु भुञ्जीत बृहस्पतिसमादपि ।
    याचितायाचिताभ्यां च भिक्षाभ्यां कल्पयेत्स्थितम् ॥ ७१॥

    carenmādhūkaraṃ bhaikṣaṃ yatirmlecchakulādapi ।
    ekānnaṃ natu bhuñjīta bṛhaspatisamādapi ।
    yācitāyācitābhyāṃ ca bhikṣābhyāṃ kalpayetsthitam ॥ 71॥

    न वायुः स्पर्शदोषेण नाग्निर्दहनकर्मणा ।
    नापो मूत्रपुरीषाभ्यां नान्नदोषेण मस्करी ॥ ७२॥

    na vāyuḥ sparśadoṣeṇa nāgnirdahanakarmaṇā ।
    nāpo mūtrapurīṣābhyāṃ nānnadoṣeṇa maskarī ॥ 72॥

    विधूमे सन्नमुसले व्यङ्गारे भुक्तवज्जने ।
    कालेऽपराह्णे भूयिष्ठे भिक्षाचरणमाचरेत् ॥ ७३॥

    vidhūme sannamusale vyaṅgāre bhuktavajjane ।
    kāle'parāhṇe bhūyiṣṭhe bhikṣācaraṇamācaret ॥ 73॥

    अभिशतं च पतितं पापण्डं देवपूजकम् ।
    वर्जयित्वा चरेद्भैक्षं सर्ववर्णेषु चापदि ॥ ७४॥

    abhiśataṃ ca patitaṃ pāpaṇḍaṃ devapūjakam ।
    varjayitvā caredbhaikṣaṃ sarvavarṇeṣu cāpadi ॥ 74॥

    घृतं स्वमूत्रसदृशं मधु स्यात्सुरया समम् ।
    तैलं सूकरमूत्रं स्यात्सूपं लशुनसंमितम् ॥ ७५॥

    ghṛtaṃ svamūtrasadṛśaṃ madhu syātsurayā samam ।
    tailaṃ sūkaramūtraṃ syātsūpaṃ laśunasaṃmitam ॥ 75॥

    माषापूषादि गोमांसं क्षीरं मूत्रसमं भवेत् ।
    तस्मात्सर्वप्रयत्नेन घृतादीन्वर्जयेद्यतिः ।
    घृतसूपादिसंयुक्तमन्नं नाद्यात्कदाचन ॥ ७६॥

    māṣāpūṣādi gomāṃsaṃ kṣīraṃ mūtrasamaṃ bhavet ।
    tasmātsarvaprayatnena ghṛtādīnvarjayedyatiḥ ।
    ghṛtasūpādisaṃyuktamannaṃ nādyātkadācana ॥ 76॥

    पात्रमस्य भवेत्पाणिस्तेन नित्यं स्थितिं नयेत् ।
    पाणिपात्रश्चरन्योगी नासकृद्भैक्षमाचरेत् ॥ ७७॥

    pātramasya bhavetpāṇistena nityaṃ sthitiṃ nayet ।
    pāṇipātraścaranyogī nāsakṛdbhaikṣamācaret ॥ 77॥

    आस्येन तु यदाहारं गोवन्मृगयते मुनिः ।
    तदा समः स्यात्सर्वेषु सोऽमृतत्वाय कल्पते ॥ ७८॥

    āsyena tu yadāhāraṃ govanmṛgayate muniḥ ।
    tadā samaḥ syātsarveṣu so'mṛtatvāya kalpate ॥ 78॥

    आज्यं रुधिरमिव त्यजेदेकत्रान्नं पललमिव
    गन्धलेपनमशुद्धलेपनमिव क्षारमन्त्यजमिव
    वस्त्रमुच्छिष्टपात्रमिवाभ्यङ्गं स्त्रीसङ्गमिव
    मित्राह्लादकं मूत्रमिव स्पृहां गोमांसमिव
    ज्ञातचरदेशं चण्डालवाटिकादिव स्त्रियमहिमिव
    सुवर्णं कालकूटमिव सभास्थलं श्मशानस्थलमिव
    राजधानीं कुंभीपाकमिव शवपिण्डवदेकत्रान्नं न
    देवतार्चनम् । प्रपञ्चवृत्तिं परित्यय जीवन्मुक्तो भवेत् ॥

    ājyaṃ rudhiramiva tyajedekatrānnaṃ palalamiva
    gandhalepanamaśuddhalepanamiva kṣāramantyajamiva
    vastramucchiṣṭapātramivābhyaṅgaṃ strīsaṅgamiva
    mitrāhlādakaṃ mūtramiva spṛhāṃ gomāṃsamiva
    jñātacaradeśaṃ caṇḍālavāṭikādiva striyamahimiva
    suvarṇaṃ kālakūṭamiva sabhāsthalaṃ śmaśānasthalamiva
    rājadhānīṃ kuṃbhīpākamiva śavapiṇḍavadekatrānnaṃ na
    devatārcanam । prapañcavṛttiṃ parityaya jīvanmukto bhavet ॥

    आसनं पात्रलोपश्च संचयः शिष्यसंचयः ।
    दिवास्वापो वृथालापो यतेर्बन्धकराणि षट् ॥ ७९॥

    āsanaṃ pātralopaśca saṃcayaḥ śiṣyasaṃcayaḥ ।
    divāsvāpo vṛthālāpo yaterbandhakarāṇi ṣaṭ ॥ 79॥

    वर्षाभ्योऽन्यत्र यत्स्थानमासनं तदुदाहृतम् ।
    उत्कालाब्वादिपात्राणामेकस्यापीह संग्रहः ॥ ८०॥

    varṣābhyo'nyatra yatsthānamāsanaṃ tadudāhṛtam ।
    utkālābvādipātrāṇāmekasyāpīha saṃgrahaḥ ॥ 80॥

    यतेः संव्यवहराय पात्रलोपः स उच्यते ।
    गृहीतस्य तु दण्डादेर्द्वितीयस्य परिग्रहः ॥ ८१॥

    yateḥ saṃvyavaharāya pātralopaḥ sa ucyate ।
    gṛhītasya tu daṇḍāderdvitīyasya parigrahaḥ ॥ 81॥

    कालान्तरोपभोगार्थं संचयः परिकीर्तितः ।
    शुश्रूषालाभपूजार्थं यशोर्थं वा परिग्रहः ॥ ८२॥

    kālāntaropabhogārthaṃ saṃcayaḥ parikīrtitaḥ ।
    śuśrūṣālābhapūjārthaṃ yaśorthaṃ vā parigrahaḥ ॥ 82॥

    शिष्याणां नतु कारुण्याच्छिष्यसंग्रह ईरितः ।
    विद्या दिवा प्रकाशत्वादविद्या रात्रिरुच्यते ॥ ८३॥

    śiṣyāṇāṃ natu kāruṇyācchiṣyasaṃgraha īritaḥ ।
    vidyā divā prakāśatvādavidyā rātrirucyate ॥ 83॥

    विद्याभ्यासे प्रमादो यः स दिवास्वाप उच्यते ।
    आध्यात्मिकीं कथां मुक्त्वा भिक्षावार्तां विना तथा ॥ ८४॥

    vidyābhyāse pramādo yaḥ sa divāsvāpa ucyate ।
    ādhyātmikīṃ kathāṃ muktvā bhikṣāvārtāṃ vinā tathā ॥ 84॥

    अनुग्रहं परिप्रश्नं वृथाजल्पोऽन्य उच्यते ।
    एकान्नं मदमात्सर्यं गन्धपुष्पविभूषणम् ॥ ८५॥

    anugrahaṃ paripraśnaṃ vṛthājalpo'nya ucyate ।
    ekānnaṃ madamātsaryaṃ gandhapuṣpavibhūṣaṇam ॥ 85॥

    ताम्बूलाभ्यञ्जने क्रीडा भोगाकाङ्क्षा रसायनम् ।
    कत्थनं कुत्सनं स्वस्ति ज्योतिश्च क्रयविक्रयम् ॥ ८६॥

    tāmbūlābhyañjane krīḍā bhogākāṅkṣā rasāyanam ।
    katthanaṃ kutsanaṃ svasti jyotiśca krayavikrayam ॥ 86॥

    क्रियाकर्मविवादश्च गुरुवाक्यविलङ्घनम् ।
    संधिश्च विग्रहो यानं मञ्चकं शुक्लवस्त्रकम् ॥ ८७॥

    kriyākarmavivādaśca guruvākyavilaṅghanam ।
    saṃdhiśca vigraho yānaṃ mañcakaṃ śuklavastrakam ॥ 87॥

    शुक्लोत्सर्गो दिवास्वापो भिक्षाधारस्तु तैजसम् ।
    विषं चैवायुधं बीजं हिंसां तैक्ष्ण्यं च मैथुनम् ॥ ८८॥

    śuklotsargo divāsvāpo bhikṣādhārastu taijasam ।
    viṣaṃ caivāyudhaṃ bījaṃ hiṃsāṃ taikṣṇyaṃ ca maithunam ॥ 88॥

    त्यक्तं संन्यासयोगेन गृहधर्मादिकं व्रतम् ।
    गोत्रादिचरणं सर्वं पितृमातृकुलं धनम् ।
    प्रतिषिद्धानि चैतानि सेवमानो व्रजेदधः ॥ ८९॥

    tyaktaṃ saṃnyāsayogena gṛhadharmādikaṃ vratam ।
    gotrādicaraṇaṃ sarvaṃ pitṛmātṛkulaṃ dhanam ।
    pratiṣiddhāni caitāni sevamāno vrajedadhaḥ ॥ 89॥

    सुजीर्णोऽपि सुजीर्णासु विद्वांस्त्रीषु न विश्वसेत् ।
    सुजीर्णास्वपि कन्थासु सज्जते जीर्णमम्बरम् ॥ ९०॥

    sujīrṇo'pi sujīrṇāsu vidvāṃstrīṣu na viśvaset ।
    sujīrṇāsvapi kanthāsu sajjate jīrṇamambaram ॥ 90॥

    स्थावरं जङ्गमं बीजं तैजसं विषमायुधम् ।
    षडेतानि न गृह्णीयाद्यतिर्मूत्रपुरीषवत् ॥ ९१॥

    sthāvaraṃ jaṅgamaṃ bījaṃ taijasaṃ viṣamāyudham ।
    ṣaḍetāni na gṛhṇīyādyatirmūtrapurīṣavat ॥ 91॥

    नैवाददीत पाथेयं यतिः किंचिदनापदि ।
    पक्वमापत्सु गृण्हीयाद्यावदन्नं न लभ्यते ॥ ९२॥

    naivādadīta pātheyaṃ yatiḥ kiṃcidanāpadi ।
    pakvamāpatsu gṛṇhīyādyāvadannaṃ na labhyate ॥ 92॥

    नीरुजश्च युवा चैव भिक्षुर्नावसथे वसेत् ।
    परार्थं न प्रतिग्राह्यं न दद्याच्च कथंचन ॥ ९३॥

    nīrujaśca yuvā caiva bhikṣurnāvasathe vaset ।
    parārthaṃ na pratigrāhyaṃ na dadyācca kathaṃcana ॥ 93॥

    दैन्यभावात्तु भूतानां सौभगाय यतिश्चरेत् ।
    पक्वं वा यदि वाऽपक्वं याचमानो व्रजेदधः ॥ ९४॥

    dainyabhāvāttu bhūtānāṃ saubhagāya yatiścaret ।
    pakvaṃ vā yadi vā'pakvaṃ yācamāno vrajedadhaḥ ॥ 94॥

    अन्नपानपरो भिक्षुर्वस्त्रादीनां प्रतिग्रही ।
    आविकं वानाविकं वा तथा पट्टपटानपि ॥ ९५॥

    annapānaparo bhikṣurvastrādīnāṃ pratigrahī ।
    āvikaṃ vānāvikaṃ vā tathā paṭṭapaṭānapi ॥ 95॥

    प्रतिगृह्य यतिश्चैतान्पतत्येव न संशयः ।
    अद्वैतं नावमाश्रित्य जीवन्मुक्तत्वमाप्नुयात् ॥ ९६॥

    pratigṛhya yatiścaitānpatatyeva na saṃśayaḥ ।
    advaitaṃ nāvamāśritya jīvanmuktatvamāpnuyāt ॥ 96॥

    वाग्दण्डे मौनमातिष्टेत्कायदण्डे त्वभोजनम् ।
    मानसे तु कृते दण्डे प्राणायामो विधीयते ॥ ९७॥

    vāgdaṇḍe maunamātiṣṭetkāyadaṇḍe tvabhojanam ।
    mānase tu kṛte daṇḍe prāṇāyāmo vidhīyate ॥ 97॥

    कर्मणा बध्यते जन्तुर्विद्यया च विमुच्यते ।
    तस्मात्कर्म न कुर्वन्ति यतयः पारदर्शिनः ॥ ९८॥

    karmaṇā badhyate janturvidyayā ca vimucyate ।
    tasmātkarma na kurvanti yatayaḥ pāradarśinaḥ ॥ 98॥

    रथ्यायां बहुवस्त्राणि भिक्षा सर्वत्र लभ्यते ।
    भूमिः शय्यास्ति विस्तीर्णा यतयः केन दुःखितः ॥ ९९॥

    rathyāyāṃ bahuvastrāṇi bhikṣā sarvatra labhyate ।
    bhūmiḥ śayyāsti vistīrṇā yatayaḥ kena duḥkhitaḥ ॥ 99॥

    प्रपञ्चमखिलं यस्तु ज्ञानाग्नौ जुहुयाद्यतिः ।
    आत्मन्यग्नीन्समारोप्य सोऽग्निहोत्री महायतिः ॥ १००॥

    prapañcamakhilaṃ yastu jñānāgnau juhuyādyatiḥ ।
    ātmanyagnīnsamāropya so'gnihotrī mahāyatiḥ ॥ 100॥

    प्रवृत्तिर्द्विविधा प्रोक्ता मार्जारी चैव वानरी ।
    ज्ञानाभ्यासवतामोतुर्वानरीभाक्त्वमेव च ॥ १०१॥

    pravṛttirdvividhā proktā mārjārī caiva vānarī ।
    jñānābhyāsavatāmoturvānarībhāktvameva ca ॥ 101॥

    नापृष्टः कस्यचिद्ब्रूयान्न चान्यायेन पृच्छतः ।
    जानन्नपि हि मेधावी जडवल्लोकमाचरेत् ॥ १०२॥

    nāpṛṣṭaḥ kasyacidbrūyānna cānyāyena pṛcchataḥ ।
    jānannapi hi medhāvī jaḍavallokamācaret ॥ 102॥

    सर्वेषामेव पापानां सङ्घाते समुपस्थिते ।
    तारं द्वादशसाहस्रमभ्यसेच्छेदनं हि तत् ॥ १०३॥

    sarveṣāmeva pāpānāṃ saṅghāte samupasthite ।
    tāraṃ dvādaśasāhasramabhyasecchedanaṃ hi tat ॥ 103॥

    यस्तु द्वादशसाहस्रं प्रणवं जपतेऽन्वहम् ।
    तस्य द्वादशभिर्मासैः परं ब्रह्म प्रकाशते॥ १०४॥

    yastu dvādaśasāhasraṃ praṇavaṃ japate'nvaham ।
    tasya dvādaśabhirmāsaiḥ paraṃ brahma prakāśate॥ 104॥

    इत्युपनिषत् हरिः ॐ तत्सत् ॥

    ityupaniṣat hariḥ oṃ tatsat ॥

    इति द्वितीयोऽध्यायः ॥ २॥

    iti dvitīyo'dhyāyaḥ ॥ 2॥

    ॐ आप्यायन्तु मामाङ्गानि वाक्प्राणश्चक्षुः
    श्रोत्रमथो बलमिन्द्रियाणि च ॥ सर्वाणि सर्वं ब्रह्मोपनिषदं
    माहं ब्रह्म निराकुर्यां मा मा ब्रह्म निराकरोदनिराकरण-
    मस्त्वनिराकरणं मेस्तु तदात्मनि निरते य उपनिषत्सु धर्मास्ते
    मयि सन्तु ते मयि सन्तु । ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ āpyāyantu māmāṅgāni vākprāṇaścakṣuḥ
    śrotramatho balamindriyāṇi ca ॥ sarvāṇi sarvaṃ brahmopaniṣadaṃ
    māhaṃ brahma nirākuryāṃ mā mā brahma nirākarodanirākaraṇa-
    mastvanirākaraṇaṃ mestu tadātmani nirate ya upaniṣatsu dharmāste
    mayi santu te mayi santu । oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    इति संन्यासोपनिषत्समाप्ता ॥

    iti saṃnyāsopaniṣatsamāptā ॥


    © 1991-2024 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact