| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
६. सप्पदासत्थेरगाथावण्णना
6. Sappadāsattheragāthāvaṇṇanā
पण्णवीसतीतिआदिका आयस्मतो सप्पदासत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे कपिलवत्थुस्मिं सुद्धोदनमहाराजस्स पुरोहितपुत्तो हुत्वा निब्बत्ति, तस्स सप्पदासोति नामं अहोसि। सो वयप्पत्तो सत्थु ञातिसमागमे पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा किलेसाभिभवेन चेतोसमाधिं अलभन्तो ब्रह्मचरियं चरित्वा संवेगजातो पच्छा सत्थं आहरन्तो योनिसो मनसिकारं वड्ढेत्वा अरहत्तं पापुणित्वा अञ्ञं ब्याकरोन्तो –
Paṇṇavīsatītiādikā āyasmato sappadāsattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ suddhodanamahārājassa purohitaputto hutvā nibbatti, tassa sappadāsoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā kilesābhibhavena cetosamādhiṃ alabhanto brahmacariyaṃ caritvā saṃvegajāto pacchā satthaṃ āharanto yoniso manasikāraṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇitvā aññaṃ byākaronto –
४०५.
405.
‘‘पण्णवीसति वस्सानि, यतो पब्बजितो अहं।
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, yato pabbajito ahaṃ;
अच्छरासङ्घातमत्तम्पि, चेतोसन्तिमनज्झगं॥
Accharāsaṅghātamattampi, cetosantimanajjhagaṃ.
४०६.
406.
‘‘अलद्धा चित्तस्सेकग्गं, कामरागेन अट्टितो।
‘‘Aladdhā cittassekaggaṃ, kāmarāgena aṭṭito;
बाहा पग्गय्ह कन्दन्तो, विहारा उपनिक्खमिं॥
Bāhā paggayha kandanto, vihārā upanikkhamiṃ.
४०७.
407.
‘‘सत्थं वा आहरिस्सामि, को अत्थो जीवितेन मे।
‘‘Satthaṃ vā āharissāmi, ko attho jīvitena me;
कथञ्हि सिक्खं पच्चक्खं, कालं कुब्बेथ मादिसो॥
Kathañhi sikkhaṃ paccakkhaṃ, kālaṃ kubbetha mādiso.
४०८.
408.
‘‘तदाहं खुरमादाय, मञ्चकम्हि उपाविसिं।
‘‘Tadāhaṃ khuramādāya, mañcakamhi upāvisiṃ;
परिनीतो खुरो आसि, धमनिं छेत्तुमत्तनो॥
Parinīto khuro āsi, dhamaniṃ chettumattano.
४०९.
409.
‘‘ततो मे मनसीकारो, योनिसो उदपज्जथ।
‘‘Tato me manasīkāro, yoniso udapajjatha;
आदीनवो पातुरहु, निब्बिदा समतिट्ठथ॥
Ādīnavo pāturahu, nibbidā samatiṭṭhatha.
४१०.
410.
‘‘ततो चित्तं विमुच्चि मे, पस्स धम्मसुधम्मतं।
‘‘Tato cittaṃ vimucci me, passa dhammasudhammataṃ;
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥ –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ पण्णवीसतिवस्सानि, यतो पब्बजितो अहन्ति यतो पट्ठाय अहं पब्बजितो तानिमानि पण्णवीसतिवस्सानि। अच्छरासङ्घातमत्तम्पि, चेतोसन्तिमनज्झगन्ति सोहं एत्तकं कालं ब्रह्मचरियं चरन्तो अच्छरासङ्घातमत्तम्पि अङ्गुलिफोटनमत्तम्पि खणं चेतोसन्तिं चेतसो समाधानं न लभिं।
Tattha paṇṇavīsativassāni, yato pabbajito ahanti yato paṭṭhāya ahaṃ pabbajito tānimāni paṇṇavīsativassāni. Accharāsaṅghātamattampi, cetosantimanajjhaganti sohaṃ ettakaṃ kālaṃ brahmacariyaṃ caranto accharāsaṅghātamattampi aṅguliphoṭanamattampi khaṇaṃ cetosantiṃ cetaso samādhānaṃ na labhiṃ.
एवं पन अलद्धा चित्तस्सेकग्गतं, तत्थ कारणमाह ‘‘कामरागेन अट्टितो’’ति। तत्थ अट्टितोति पीळितो, अभिभूतोति अत्थो। बाहा पग्गय्ह कन्दन्तोति ‘‘इदमिध अतिविय अयुत्तं वत्तति, यदाहं निय्यानिके सासने पब्बजित्वा अत्तानं किलेसपङ्कतो उद्धरितुं न सक्कोमी’’ति उद्धंमुखो बाहा पग्गय्ह कन्दमानो। विहारा उपनिक्खमिन्ति वसनकविहारतो बहि निक्खन्तो।
Evaṃ pana aladdhā cittassekaggataṃ, tattha kāraṇamāha ‘‘kāmarāgena aṭṭito’’ti. Tattha aṭṭitoti pīḷito, abhibhūtoti attho. Bāhā paggayha kandantoti ‘‘idamidha ativiya ayuttaṃ vattati, yadāhaṃ niyyānike sāsane pabbajitvā attānaṃ kilesapaṅkato uddharituṃ na sakkomī’’ti uddhaṃmukho bāhā paggayha kandamāno. Vihārā upanikkhaminti vasanakavihārato bahi nikkhanto.
येनाधिप्पायेन निक्खन्तो, तं दस्सेतुं ‘‘सत्थं वा आहरिस्सामी’’तिआदि वुत्तं। तत्थ सत्थं वा आहरिस्सामीति वा-सद्दो विकप्पनत्थो। तेन ‘‘रुक्खा वा पपतिस्सामि, उब्बन्धित्वा वा मरिस्सामी’’तिआदिके मरणप्पकारे सङ्गण्हाति। सिक्खन्ति अधिसीलसिक्खं। पच्चक्खन्ति पच्चाचिक्खन्तो परिच्चजन्तो। ‘‘पच्चक्खा’’तिपि पाळि, पच्चक्खायाति अत्थो। कालन्ति मरणं। कथञ्हि नाम मादिसो सिक्खापच्चक्खानेन कालं करेय्याति अत्थो। सिक्खापच्चक्खानञ्हि अरियस्स विनये मरणं नाम। यथाह भगवा – ‘‘मरणञ्हेतं , भिक्खवे, यो सिक्खं पच्चक्खाय हीनायावत्तती’’ति (म॰ नि॰ ३.६३)। ‘‘सिक्खं पच्चक्खा’’ति पन पाठे कथञ्हि नाम मादिसो सिक्खं पच्चक्खाय कालं करेय्य, सिक्खासमङ्गी एव पन हुत्वा कालं करेय्य? तस्मा सत्थं वा आहरिस्सामि, को अत्थो जीवितेन मेति योजना।
Yenādhippāyena nikkhanto, taṃ dassetuṃ ‘‘satthaṃ vā āharissāmī’’tiādi vuttaṃ. Tattha satthaṃ vā āharissāmīti vā-saddo vikappanattho. Tena ‘‘rukkhā vā papatissāmi, ubbandhitvā vā marissāmī’’tiādike maraṇappakāre saṅgaṇhāti. Sikkhanti adhisīlasikkhaṃ. Paccakkhanti paccācikkhanto pariccajanto. ‘‘Paccakkhā’’tipi pāḷi, paccakkhāyāti attho. Kālanti maraṇaṃ. Kathañhi nāma mādiso sikkhāpaccakkhānena kālaṃ kareyyāti attho. Sikkhāpaccakkhānañhi ariyassa vinaye maraṇaṃ nāma. Yathāha bhagavā – ‘‘maraṇañhetaṃ , bhikkhave, yo sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattatī’’ti (ma. ni. 3.63). ‘‘Sikkhaṃ paccakkhā’’ti pana pāṭhe kathañhi nāma mādiso sikkhaṃ paccakkhāya kālaṃ kareyya, sikkhāsamaṅgī eva pana hutvā kālaṃ kareyya? Tasmā satthaṃ vā āharissāmi, ko attho jīvitena meti yojanā.
तदाहन्ति यदा किलेसाभिभवेन समणधम्मं कातुं असमत्थताय जीविते निब्बिन्दन्तो तदा। खुरन्ति निसितखुरं, खुरसदिसं वा सत्थकं। मञ्चकम्हि उपाविसिन्ति परेसं निवारणभयेन ओवरकं पविसित्वा मञ्चके निसीदिं। परिनीतोति उपनीतो, गले ठपितोति अधिप्पायो। धमनिन्ति ‘‘कण्ठे धमनिं, कण्ठधमनिं गलवलय’’न्तिपि वदन्ति। छेत्तुन्ति छिन्दितुं।
Tadāhanti yadā kilesābhibhavena samaṇadhammaṃ kātuṃ asamatthatāya jīvite nibbindanto tadā. Khuranti nisitakhuraṃ, khurasadisaṃ vā satthakaṃ. Mañcakamhi upāvisinti paresaṃ nivāraṇabhayena ovarakaṃ pavisitvā mañcake nisīdiṃ. Parinītoti upanīto, gale ṭhapitoti adhippāyo. Dhamaninti ‘‘kaṇṭhe dhamaniṃ, kaṇṭhadhamaniṃ galavalaya’’ntipi vadanti. Chettunti chindituṃ.
ततो मे मनसीकारो, योनिसो उदपज्जथाति ‘‘यदाहं मरिस्सामी’’ति कण्ठे धमनिं छिन्दितुं खुरं उपनेसिं, ततो परं ‘‘अरोगं नु खो मे सील’’न्ति पच्चवेक्खन्तस्स अक्खण्डं अच्छिद्दं सुपरिसुद्धं सीलं दिस्वा पीति उप्पज्जि, पीतिमनस्स कायो पस्सम्भि, पस्सद्धकायस्स निरामिसं सुखं अनुभवन्तस्स चित्तस्स समाहितताय विपस्सनावसेन योनिसो मनसिकारो उप्पज्जि। अथ वा ततोति कण्ठे खुरस्स उपनयतो वणे जाते उप्पन्नं वेदनं विक्खम्भेन्तो विपस्सनाय वसेन योनिसोमनसिकारो उप्पज्जि। इदानि ततो परं मग्गफलपच्चवेक्खणञाणं उप्पन्नभावं दस्सेतुं ‘‘आदीनवो पातुरहू’’तिआदि वुत्तं। तं हेट्ठा वुत्तत्थमेव।
Tato me manasīkāro, yoniso udapajjathāti ‘‘yadāhaṃ marissāmī’’ti kaṇṭhe dhamaniṃ chindituṃ khuraṃ upanesiṃ, tato paraṃ ‘‘arogaṃ nu kho me sīla’’nti paccavekkhantassa akkhaṇḍaṃ acchiddaṃ suparisuddhaṃ sīlaṃ disvā pīti uppajji, pītimanassa kāyo passambhi, passaddhakāyassa nirāmisaṃ sukhaṃ anubhavantassa cittassa samāhitatāya vipassanāvasena yoniso manasikāro uppajji. Atha vā tatoti kaṇṭhe khurassa upanayato vaṇe jāte uppannaṃ vedanaṃ vikkhambhento vipassanāya vasena yonisomanasikāro uppajji. Idāni tato paraṃ maggaphalapaccavekkhaṇañāṇaṃ uppannabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ādīnavo pāturahū’’tiādi vuttaṃ. Taṃ heṭṭhā vuttatthameva.
सप्पदासत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Sappadāsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ६. सप्पदासत्थेरगाथा • 6. Sappadāsattheragāthā
