Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
6. සප්පදාසත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
6. Sappadāsattheragāthāvaṇṇanā
පණ්ණවීසතීතිආදිකා ආයස්මතො සප්පදාසත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුස්මිං සුද්ධොදනමහාරාජස්ස පුරොහිතපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, තස්ස සප්පදාසොති නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො සත්ථු ඤාතිසමාගමෙ පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා කිලෙසාභිභවෙන චෙතොසමාධිං අලභන්තො බ්රහ්මචරියං චරිත්වා සංවෙගජාතො පච්ඡා සත්ථං ආහරන්තො යොනිසො මනසිකාරං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණිත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො –
Paṇṇavīsatītiādikā āyasmato sappadāsattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ suddhodanamahārājassa purohitaputto hutvā nibbatti, tassa sappadāsoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā kilesābhibhavena cetosamādhiṃ alabhanto brahmacariyaṃ caritvā saṃvegajāto pacchā satthaṃ āharanto yoniso manasikāraṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇitvā aññaṃ byākaronto –
405.
405.
‘‘පණ්ණවීසති වස්සානි, යතො පබ්බජිතො අහං;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, yato pabbajito ahaṃ;
අච්ඡරාසඞ්ඝාතමත්තම්පි, චෙතොසන්තිමනජ්ඣගං.
Accharāsaṅghātamattampi, cetosantimanajjhagaṃ.
406.
406.
‘‘අලද්ධා චිත්තස්සෙකග්ගං, කාමරාගෙන අට්ටිතො;
‘‘Aladdhā cittassekaggaṃ, kāmarāgena aṭṭito;
බාහා පග්ගය්හ කන්දන්තො, විහාරා උපනික්ඛමිං.
Bāhā paggayha kandanto, vihārā upanikkhamiṃ.
407.
407.
‘‘සත්ථං වා ආහරිස්සාමි, කො අත්ථො ජීවිතෙන මෙ;
‘‘Satthaṃ vā āharissāmi, ko attho jīvitena me;
කථඤ්හි සික්ඛං පච්චක්ඛං, කාලං කුබ්බෙථ මාදිසො.
Kathañhi sikkhaṃ paccakkhaṃ, kālaṃ kubbetha mādiso.
408.
408.
‘‘තදාහං ඛුරමාදාය, මඤ්චකම්හි උපාවිසිං;
‘‘Tadāhaṃ khuramādāya, mañcakamhi upāvisiṃ;
පරිනීතො ඛුරො ආසි, ධමනිං ඡෙත්තුමත්තනො.
Parinīto khuro āsi, dhamaniṃ chettumattano.
409.
409.
‘‘තතො මෙ මනසීකාරො, යොනිසො උදපජ්ජථ;
‘‘Tato me manasīkāro, yoniso udapajjatha;
ආදීනවො පාතුරහු, නිබ්බිදා සමතිට්ඨථ.
Ādīnavo pāturahu, nibbidā samatiṭṭhatha.
410.
410.
‘‘තතො චිත්තං විමුච්චි මෙ, පස්ස ධම්මසුධම්මතං;
‘‘Tato cittaṃ vimucci me, passa dhammasudhammataṃ;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති. –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ඉමා ගාථා අභාසි.
Imā gāthā abhāsi.
තත්ථ පණ්ණවීසතිවස්සානි, යතො පබ්බජිතො අහන්ති යතො පට්ඨාය අහං පබ්බජිතො තානිමානි පණ්ණවීසතිවස්සානි. අච්ඡරාසඞ්ඝාතමත්තම්පි, චෙතොසන්තිමනජ්ඣගන්ති සොහං එත්තකං කාලං බ්රහ්මචරියං චරන්තො අච්ඡරාසඞ්ඝාතමත්තම්පි අඞ්ගුලිඵොටනමත්තම්පි ඛණං චෙතොසන්තිං චෙතසො සමාධානං න ලභිං.
Tattha paṇṇavīsativassāni, yato pabbajito ahanti yato paṭṭhāya ahaṃ pabbajito tānimāni paṇṇavīsativassāni. Accharāsaṅghātamattampi, cetosantimanajjhaganti sohaṃ ettakaṃ kālaṃ brahmacariyaṃ caranto accharāsaṅghātamattampi aṅguliphoṭanamattampi khaṇaṃ cetosantiṃ cetaso samādhānaṃ na labhiṃ.
එවං පන අලද්ධා චිත්තස්සෙකග්ගතං, තත්ථ කාරණමාහ ‘‘කාමරාගෙන අට්ටිතො’’ති. තත්ථ අට්ටිතොති පීළිතො, අභිභූතොති අත්ථො. බාහා පග්ගය්හ කන්දන්තොති ‘‘ඉදමිධ අතිවිය අයුත්තං වත්තති, යදාහං නිය්යානිකෙ සාසනෙ පබ්බජිත්වා අත්තානං කිලෙසපඞ්කතො උද්ධරිතුං න සක්කොමී’’ති උද්ධංමුඛො බාහා පග්ගය්හ කන්දමානො. විහාරා උපනික්ඛමින්ති වසනකවිහාරතො බහි නික්ඛන්තො.
Evaṃ pana aladdhā cittassekaggataṃ, tattha kāraṇamāha ‘‘kāmarāgena aṭṭito’’ti. Tattha aṭṭitoti pīḷito, abhibhūtoti attho. Bāhā paggayha kandantoti ‘‘idamidha ativiya ayuttaṃ vattati, yadāhaṃ niyyānike sāsane pabbajitvā attānaṃ kilesapaṅkato uddharituṃ na sakkomī’’ti uddhaṃmukho bāhā paggayha kandamāno. Vihārā upanikkhaminti vasanakavihārato bahi nikkhanto.
යෙනාධිප්පායෙන නික්ඛන්තො, තං දස්සෙතුං ‘‘සත්ථං වා ආහරිස්සාමී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ සත්ථං වා ආහරිස්සාමීති වා-සද්දො විකප්පනත්ථො. තෙන ‘‘රුක්ඛා වා පපතිස්සාමි, උබ්බන්ධිත්වා වා මරිස්සාමී’’තිආදිකෙ මරණප්පකාරෙ සඞ්ගණ්හාති. සික්ඛන්ති අධිසීලසික්ඛං. පච්චක්ඛන්ති පච්චාචික්ඛන්තො පරිච්චජන්තො. ‘‘පච්චක්ඛා’’තිපි පාළි, පච්චක්ඛායාති අත්ථො. කාලන්ති මරණං. කථඤ්හි නාම මාදිසො සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන කාලං කරෙය්යාති අත්ථො. සික්ඛාපච්චක්ඛානඤ්හි අරියස්ස විනයෙ මරණං නාම. යථාහ භගවා – ‘‘මරණඤ්හෙතං , භික්ඛවෙ, යො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තතී’’ති (ම. නි. 3.63). ‘‘සික්ඛං පච්චක්ඛා’’ති පන පාඨෙ කථඤ්හි නාම මාදිසො සික්ඛං පච්චක්ඛාය කාලං කරෙය්ය, සික්ඛාසමඞ්ගී එව පන හුත්වා කාලං කරෙය්ය? තස්මා සත්ථං වා ආහරිස්සාමි, කො අත්ථො ජීවිතෙන මෙති යොජනා.
Yenādhippāyena nikkhanto, taṃ dassetuṃ ‘‘satthaṃ vā āharissāmī’’tiādi vuttaṃ. Tattha satthaṃ vā āharissāmīti vā-saddo vikappanattho. Tena ‘‘rukkhā vā papatissāmi, ubbandhitvā vā marissāmī’’tiādike maraṇappakāre saṅgaṇhāti. Sikkhanti adhisīlasikkhaṃ. Paccakkhanti paccācikkhanto pariccajanto. ‘‘Paccakkhā’’tipi pāḷi, paccakkhāyāti attho. Kālanti maraṇaṃ. Kathañhi nāma mādiso sikkhāpaccakkhānena kālaṃ kareyyāti attho. Sikkhāpaccakkhānañhi ariyassa vinaye maraṇaṃ nāma. Yathāha bhagavā – ‘‘maraṇañhetaṃ , bhikkhave, yo sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattatī’’ti (ma. ni. 3.63). ‘‘Sikkhaṃ paccakkhā’’ti pana pāṭhe kathañhi nāma mādiso sikkhaṃ paccakkhāya kālaṃ kareyya, sikkhāsamaṅgī eva pana hutvā kālaṃ kareyya? Tasmā satthaṃ vā āharissāmi, ko attho jīvitena meti yojanā.
තදාහන්ති යදා කිලෙසාභිභවෙන සමණධම්මං කාතුං අසමත්ථතාය ජීවිතෙ නිබ්බින්දන්තො තදා. ඛුරන්ති නිසිතඛුරං, ඛුරසදිසං වා සත්ථකං. මඤ්චකම්හි උපාවිසින්ති පරෙසං නිවාරණභයෙන ඔවරකං පවිසිත්වා මඤ්චකෙ නිසීදිං. පරිනීතොති උපනීතො, ගලෙ ඨපිතොති අධිප්පායො. ධමනින්ති ‘‘කණ්ඨෙ ධමනිං, කණ්ඨධමනිං ගලවලය’’න්තිපි වදන්ති. ඡෙත්තුන්ති ඡින්දිතුං.
Tadāhanti yadā kilesābhibhavena samaṇadhammaṃ kātuṃ asamatthatāya jīvite nibbindanto tadā. Khuranti nisitakhuraṃ, khurasadisaṃ vā satthakaṃ. Mañcakamhi upāvisinti paresaṃ nivāraṇabhayena ovarakaṃ pavisitvā mañcake nisīdiṃ. Parinītoti upanīto, gale ṭhapitoti adhippāyo. Dhamaninti ‘‘kaṇṭhe dhamaniṃ, kaṇṭhadhamaniṃ galavalaya’’ntipi vadanti. Chettunti chindituṃ.
තතො මෙ මනසීකාරො, යොනිසො උදපජ්ජථාති ‘‘යදාහං මරිස්සාමී’’ති කණ්ඨෙ ධමනිං ඡින්දිතුං ඛුරං උපනෙසිං, තතො පරං ‘‘අරොගං නු ඛො මෙ සීල’’න්ති පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අක්ඛණ්ඩං අච්ඡිද්දං සුපරිසුද්ධං සීලං දිස්වා පීති උප්පජ්ජි, පීතිමනස්ස කායො පස්සම්භි, පස්සද්ධකායස්ස නිරාමිසං සුඛං අනුභවන්තස්ස චිත්තස්ස සමාහිතතාය විපස්සනාවසෙන යොනිසො මනසිකාරො උප්පජ්ජි. අථ වා තතොති කණ්ඨෙ ඛුරස්ස උපනයතො වණෙ ජාතෙ උප්පන්නං වෙදනං වික්ඛම්භෙන්තො විපස්සනාය වසෙන යොනිසොමනසිකාරො උප්පජ්ජි. ඉදානි තතො පරං මග්ගඵලපච්චවෙක්ඛණඤාණං උප්පන්නභාවං දස්සෙතුං ‘‘ආදීනවො පාතුරහූ’’තිආදි වුත්තං. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව.
Tato me manasīkāro, yoniso udapajjathāti ‘‘yadāhaṃ marissāmī’’ti kaṇṭhe dhamaniṃ chindituṃ khuraṃ upanesiṃ, tato paraṃ ‘‘arogaṃ nu kho me sīla’’nti paccavekkhantassa akkhaṇḍaṃ acchiddaṃ suparisuddhaṃ sīlaṃ disvā pīti uppajji, pītimanassa kāyo passambhi, passaddhakāyassa nirāmisaṃ sukhaṃ anubhavantassa cittassa samāhitatāya vipassanāvasena yoniso manasikāro uppajji. Atha vā tatoti kaṇṭhe khurassa upanayato vaṇe jāte uppannaṃ vedanaṃ vikkhambhento vipassanāya vasena yonisomanasikāro uppajji. Idāni tato paraṃ maggaphalapaccavekkhaṇañāṇaṃ uppannabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ādīnavo pāturahū’’tiādi vuttaṃ. Taṃ heṭṭhā vuttatthameva.
සප්පදාසත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Sappadāsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 6. සප්පදාසත්ථෙරගාථා • 6. Sappadāsattheragāthā