| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
११. सप्पकत्थेरगाथावण्णना
11. Sappakattheragāthāvaṇṇanā
यदा बलाकातिआदिका आयस्मतो सप्पकत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनन्तो इतो एकतिंसे कप्पे महानुभावो नागराजा हुत्वा निब्बत्तो सम्भवस्स नाम पच्चेकबुद्धस्स अब्भोकासे समापत्तिया निसिन्नस्स महन्तं पदुमं गहेत्वा उपरिमुद्धनि धारेन्तो पूजं अकासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा सप्पकोति लद्धनामो विञ्ञुतं पत्तो भगवतो सन्तिके धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा कम्मट्ठानं गहेत्वा अजकरणिया नाम नदिया तीरे लेणगिरिविहारे वसन्तो नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५२.७८-८३) –
Yadābalākātiādikā āyasmato sappakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe mahānubhāvo nāgarājā hutvā nibbatto sambhavassa nāma paccekabuddhassa abbhokāse samāpattiyā nisinnassa mahantaṃ padumaṃ gahetvā uparimuddhani dhārento pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā sappakoti laddhanāmo viññutaṃ patto bhagavato santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā ajakaraṇiyā nāma nadiyā tīre leṇagirivihāre vasanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.78-83) –
‘‘हिमवन्तस्साविदूरे, रोमसो नाम पब्बतो।
‘‘Himavantassāvidūre, romaso nāma pabbato;
बुद्धोपि सम्भवो नाम, अब्भोकासे वसी तदा॥
Buddhopi sambhavo nāma, abbhokāse vasī tadā.
‘‘भवना निक्खमित्वान, पदुमं धारयिं अहं।
‘‘Bhavanā nikkhamitvāna, padumaṃ dhārayiṃ ahaṃ;
एकाहं धारयित्वान, भवनं पुनरागमिं॥
Ekāhaṃ dhārayitvāna, bhavanaṃ punarāgamiṃ.
‘‘एकतिंसे इतो कप्पे, यं बुद्धमभिपूजयिं।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
सो अरहत्तं पत्वा सत्थारं वन्दितुं सावत्थिं आगतो ञातीहि उपट्ठीयमानो तत्थ कतिपाहं वसित्वा धम्मं देसेत्वा ञातके सरणेसु च सीलेसु च पतिट्ठापेत्वा यथावुत्तट्ठानमेव गन्तुकामो अहोसि। तं ञातका ‘‘इधेव, भन्ते, वसथ, मयं पटिजग्गिस्सामा’’ति याचिंसु। सो गमनाकारं दस्सेत्वा ठितो अत्तना वसितट्ठानकित्तनापदेसेन विवेकाभिरतिं पकासेन्तो –
So arahattaṃ patvā satthāraṃ vandituṃ sāvatthiṃ āgato ñātīhi upaṭṭhīyamāno tattha katipāhaṃ vasitvā dhammaṃ desetvā ñātake saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpetvā yathāvuttaṭṭhānameva gantukāmo ahosi. Taṃ ñātakā ‘‘idheva, bhante, vasatha, mayaṃ paṭijaggissāmā’’ti yāciṃsu. So gamanākāraṃ dassetvā ṭhito attanā vasitaṭṭhānakittanāpadesena vivekābhiratiṃ pakāsento –
३०७.
307.
‘‘यदा बलाका सुचिपण्डरच्छदा, काळस्स मेघस्स भयेन तज्जिता।
‘‘Yadā balākā sucipaṇḍaracchadā, kāḷassa meghassa bhayena tajjitā;
पलेहिति आलयमालयेसिनी, तदा नदी अजकरणी रमेति मं॥
Palehiti ālayamālayesinī, tadā nadī ajakaraṇī rameti maṃ.
३०८.
308.
‘‘यदा बलाका सुविसुद्धपण्डरा, काळस्स मेघस्स भयेन तज्जिता।
‘‘Yadā balākā suvisuddhapaṇḍarā, kāḷassa meghassa bhayena tajjitā;
परियेसति लेणमलेणदस्सिनी, तदा नदी अजकरणी रमेति मं॥
Pariyesati leṇamaleṇadassinī, tadā nadī ajakaraṇī rameti maṃ.
३०९.
309.
‘‘कं नु तत्थ न रमेन्ति, जम्बुयो उभतो तहिं।
‘‘Kaṃ nu tattha na ramenti, jambuyo ubhato tahiṃ;
सोभेन्ती आपगाकूलं, मम लेणस्स पच्छतो॥
Sobhentī āpagākūlaṃ, mama leṇassa pacchato.
३१०.
310.
‘‘तामतमदसङ्घसुप्पहीना , भेका मन्दवती पनादयन्ति।
‘‘Tāmatamadasaṅghasuppahīnā , bhekā mandavatī panādayanti;
नाज्ज गिरिनदीहि विप्पवाससमयो,
Nājja girinadīhi vippavāsasamayo,
खेमा अजकरणी सिवा सुरम्मा’’ति॥ – चतस्सो गाथा अभासि।
Khemā ajakaraṇī sivā surammā’’ti. – catasso gāthā abhāsi;
तत्थ यदाति यस्मिं काले। बलाकाति बलाकासकुणिका। सुचिपण्डरच्छदाति सुचिसुद्धधवलपक्खा। काळस्स मेघस्स भयेन तज्जिताति जलभारभरितताय काळस्स अञ्जनगिरिसन्निकासस्स पावुस्सकमेघस्स गज्जतो वुट्ठिभयेन निब्बिज्जिता भिंसापिता। पलेहितीति गोचरभूमितो उप्पतित्वा गमिस्सति। आलयन्ति निलयं अत्तनो कुलावकं। आलयेसिनीति तत्थ आलयनं निलीयनमेव इच्छन्ती। तदा नदी अजकरणी रमेति मन्ति तस्मिं पावुस्सककाले अजकरणीनामिका नदी नवोदकस्स पूरा हारहारिनी कुलङ्कसा मं रमेति मम चित्तं आराधेतीति उतुपदेसविसेसकित्तनापदेसेन विवेकाभिरतिं पकासेसि।
Tattha yadāti yasmiṃ kāle. Balākāti balākāsakuṇikā. Sucipaṇḍaracchadāti sucisuddhadhavalapakkhā. Kāḷassa meghassa bhayena tajjitāti jalabhārabharitatāya kāḷassa añjanagirisannikāsassa pāvussakameghassa gajjato vuṭṭhibhayena nibbijjitā bhiṃsāpitā. Palehitīti gocarabhūmito uppatitvā gamissati. Ālayanti nilayaṃ attano kulāvakaṃ. Ālayesinīti tattha ālayanaṃ nilīyanameva icchantī. Tadā nadī ajakaraṇī rameti manti tasmiṃ pāvussakakāle ajakaraṇīnāmikā nadī navodakassa pūrā hārahārinī kulaṅkasā maṃ rameti mama cittaṃ ārādhetīti utupadesavisesakittanāpadesena vivekābhiratiṃ pakāsesi.
सुविसुद्धपण्डराति सुट्ठु विसुद्धपण्डरवण्णा, असम्मिस्सवण्णा सब्बसेताति अत्थो। परियेसतीति मग्गति। लेणन्ति वसनट्ठानं। अलेणदस्सिनीति वसनट्ठानं अपस्सन्ती। पुब्बे निबद्धवसनट्ठानस्स अभावेन अलेणदस्सिनी, इदानि पावुस्सककाले मेघगज्जितेन आहितगब्भा परियेसति लेणन्ति निबद्धवसनट्ठानं कुलावकं करोतीति अत्थो।
Suvisuddhapaṇḍarāti suṭṭhu visuddhapaṇḍaravaṇṇā, asammissavaṇṇā sabbasetāti attho. Pariyesatīti maggati. Leṇanti vasanaṭṭhānaṃ. Aleṇadassinīti vasanaṭṭhānaṃ apassantī. Pubbe nibaddhavasanaṭṭhānassa abhāvena aleṇadassinī, idāni pāvussakakāle meghagajjitena āhitagabbhā pariyesati leṇanti nibaddhavasanaṭṭhānaṃ kulāvakaṃ karotīti attho.
कं नु तत्थ…पे॰… पच्छतोति मम वसनकमहालेणस्स पच्छतो पच्छाभागे आपगाकूलं अजकरणीनदिया उभतोतीरं तहिं तहिं इतो चितो च सोभेन्तियो निच्चकालं फलभारनमितसाखा सिनिद्धपण्णच्छाया जम्बुयो तत्थ तस्मिं ठाने कं नाम सत्तं न रमेन्ति नु, सब्बं रमेन्तियेव।
Kaṃ nu tattha…pe… pacchatoti mama vasanakamahāleṇassa pacchato pacchābhāge āpagākūlaṃ ajakaraṇīnadiyā ubhatotīraṃ tahiṃ tahiṃ ito cito ca sobhentiyo niccakālaṃ phalabhāranamitasākhā siniddhapaṇṇacchāyā jambuyo tattha tasmiṃ ṭhāne kaṃ nāma sattaṃ na ramenti nu, sabbaṃ ramentiyeva.
तामतमदसङ्घसुप्पहीनाति अमतं वुच्चति अगदं, तेन मज्जन्तीति अमतमदा, सप्पा, तेसं सङ्घो अमतमदसङ्घो, ततो सुट्ठु पहीना अपगता। भेका मण्डूकियो, मन्दवती सरवतियो, पनादयन्ति तं ठानं मधुरेन वस्सितेन निन्नादयन्ति। नाज्ज गिरिनदीहि विप्पवाससमयोति अज्ज एतरहि अञ्ञाहिपि पब्बतेय्याहि नदीहि विप्पवाससमयो न होति, विसेसतो पन वाळमच्छसुसुमारादिविरहिततो खेमा अजकरणी नदी। सुन्दरतलतित्थपुलिनसम्पत्तिया सिवा। सुट्ठु रम्मा रमणीया, तस्मा तत्थेव मे मनो रमतीति अधिप्पायो।
Tāmatamadasaṅghasuppahīnāti amataṃ vuccati agadaṃ, tena majjantīti amatamadā, sappā, tesaṃ saṅgho amatamadasaṅgho, tato suṭṭhu pahīnā apagatā. Bhekā maṇḍūkiyo, mandavatī saravatiyo, panādayanti taṃ ṭhānaṃ madhurena vassitena ninnādayanti. Nājjagirinadīhi vippavāsasamayoti ajja etarahi aññāhipi pabbateyyāhi nadīhi vippavāsasamayo na hoti, visesato pana vāḷamacchasusumārādivirahitato khemā ajakaraṇī nadī. Sundaratalatitthapulinasampattiyā sivā. Suṭṭhu rammā ramaṇīyā, tasmā tattheva me mano ramatīti adhippāyo.
एवं पन वत्वा ञातके विस्सज्जेत्वा अत्तनो वसनट्ठानमेव गतो। सुञ्ञागाराभिरतिदीपनेन इदमेव च थेरस्स अञ्ञाब्याकरणं अहोसीति।
Evaṃ pana vatvā ñātake vissajjetvā attano vasanaṭṭhānameva gato. Suññāgārābhiratidīpanena idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
सप्पकत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Sappakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ११. सप्पकत्थेरगाथा • 11. Sappakattheragāthā
