| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มชฺฌิมนิกาย (ฎีกา) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
๓. สปฺปุริสธมฺมสุตฺตวณฺณนา
3. Sappurisadhammasuttavaṇṇanā
๑๐๕. สปฺปุริสธมฺมนฺติ สปฺปุริสภาวกรํ ธมฺมํฯ โส ปน ยสฺมา สปฺปุริสานํ ปเวณิโก ธโมฺม โหติฯ ตสฺมา อาห – ‘‘สปฺปุริสานํ ธมฺม’’นฺติ, เอส นโย อสปฺปุริสธมฺมนฺติ เอตฺถาปิฯ เอวํ ปธานํ อนุฎฺฐาตพฺพญฺจ สปฺปุริสธมฺมํ อาทิํ กตฺวา มาติกํ ฐเปตฺวา อยถานุปุพฺพิยา นิทฺทิสโนฺต ‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธโมฺม’’ติอาทิมาหฯ ตถา ปน นิทฺทิสโนฺต อุทาหรณปุพฺพกํ เหตุํ ทเสฺสตุํ, ‘‘ยถา นามา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เตน อิจฺฉิตพฺพปริจฺจาคปุพฺพกํ คเหตพฺพคฺคหณํ นาม ญายปฎิปตฺติ, ตสฺมา สปฺปุริสธมฺมา สมฺปาเทตพฺพาติ ทีเปโนฺต สตฺถา อยถานุปุพฺพิยา นิทฺธารียตีติ อิมมตฺถํ ทเสฺสติฯ ตถา อญฺญตฺถาปิ ‘‘อเสวนา จ พาลานํ, ปณฺฑิตานญฺจ เสวนา’’ติฯ เอตเทว หิ กุลทฺวยํ ‘‘อุจฺจกุล’’นฺติ วุจฺจติ นิปฺปริยายโตฯ ตถาหิ อนฺติมภวิกา โพธิสตฺตา ตเตฺถว ปฎิสนฺธิํ คณฺหนฺติฯ โสติ สามีจิปฺปฎิปโนฺน ภิกฺขุฯ อนฺตรํ กริตฺวาติ ตํ การณํ กตฺวาฯ ปฎิปทา หิ วิญฺญูนํ ปูชาย การณํ, น อุจฺจกุลีนตาฯ มหากุลาติ วิปุลกุลา อุปาทิโตทิตกุลสมฺปวตฺติกาติ อโตฺถฯ
105.Sappurisadhammanti sappurisabhāvakaraṃ dhammaṃ. So pana yasmā sappurisānaṃ paveṇiko dhammo hoti. Tasmā āha – ‘‘sappurisānaṃ dhamma’’nti, esa nayo asappurisadhammanti etthāpi. Evaṃ padhānaṃ anuṭṭhātabbañca sappurisadhammaṃ ādiṃ katvā mātikaṃ ṭhapetvā ayathānupubbiyā niddisanto ‘‘katamo ca, bhikkhave, asappurisadhammo’’tiādimāha. Tathā pana niddisanto udāharaṇapubbakaṃ hetuṃ dassetuṃ, ‘‘yathā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Tena icchitabbapariccāgapubbakaṃ gahetabbaggahaṇaṃ nāma ñāyapaṭipatti, tasmā sappurisadhammā sampādetabbāti dīpento satthā ayathānupubbiyā niddhārīyatīti imamatthaṃ dasseti. Tathā aññatthāpi ‘‘asevanā ca bālānaṃ, paṇḍitānañca sevanā’’ti. Etadeva hi kuladvayaṃ ‘‘uccakula’’nti vuccati nippariyāyato. Tathāhi antimabhavikā bodhisattā tattheva paṭisandhiṃ gaṇhanti. Soti sāmīcippaṭipanno bhikkhu. Antaraṃ karitvāti taṃ kāraṇaṃ katvā. Paṭipadā hi viññūnaṃ pūjāya kāraṇaṃ, na uccakulīnatā. Mahākulāti vipulakulā upāditoditakulasampavattikāti attho.
๑๐๖. ยสสโทฺท ปริวารวาจโกฯ ยสสฺสีติ จ สาติสยปริวารวนฺตตา วุจฺจตีติ อาห ‘‘ปริวารสมฺปโนฺน’’ติฯ อาธิปเตยฺยาภาวโต ปเรสํ อุปรินตฺติ เอเตสํ อีโส อีสนํ อิสฺสริยนฺติ อกฺขาตพฺพาติ อเปฺปสกฺขาฯ เตนาห ‘‘อปฺปปริวารา’’ติฯ อภาวโตฺถ หิ อิธ อปฺป-สโทฺทฯ
106.Yasasaddo parivāravācako. Yasassīti ca sātisayaparivāravantatā vuccatīti āha ‘‘parivārasampanno’’ti. Ādhipateyyābhāvato paresaṃ uparinatti etesaṃ īso īsanaṃ issariyanti akkhātabbāti appesakkhā. Tenāha ‘‘appaparivārā’’ti. Abhāvattho hi idha appa-saddo.
๑๐๗. นเวว ธุตงฺคานิ อาคตานีติ เอตฺถ ยถา อุกฺกฎฺฐปํสุกูลิกสฺส เตจีวริกตา สุกราฯ เอวํ อุกฺกฎฺฐปิณฺฑปาติกสฺส สปทานจาริกตา สุกราฯ เอกาสนิกสฺส จ ปตฺตปิณฺฑิกขลุปจฺฉาภตฺติกตา สุกรา เอวาติ – ‘‘ปํสุกูลิโก โหตี’’ติอาทิวจเนเนว ปาฬิยา อนาคตานมฺปิ อาคตภาโว เวทิตโพฺพ ปริหรณสุกรตาย เตสมฺปิ สมาทานสมฺภวโตฯ เตนาห ‘‘เตรส โหนฺตี’’ติฯ
107.Naveva dhutaṅgāni āgatānīti ettha yathā ukkaṭṭhapaṃsukūlikassa tecīvarikatā sukarā. Evaṃ ukkaṭṭhapiṇḍapātikassa sapadānacārikatā sukarā. Ekāsanikassa ca pattapiṇḍikakhalupacchābhattikatā sukarā evāti – ‘‘paṃsukūliko hotī’’tiādivacaneneva pāḷiyā anāgatānampi āgatabhāvo veditabbo pariharaṇasukaratāya tesampi samādānasambhavato. Tenāha ‘‘terasa hontī’’ti.
๑๐๘. กามตณฺหาทิกาย ตาย ตณฺหาย นิพฺพตฺตาติ ตมฺมยา, ปุถุชฺชนา, ปกติภาวูปคมเนน เตสํ ภาโว ตมฺมยตา, ตปฺปฎิเกฺขปโต อตมฺมยตา, นิตฺตณฺหตาฯ ตํเยว การณํ กตฺวาติ ปฐมชฺฌาเนปิ ตณฺหาปหานํเยว การณํ กตฺวาฯ จิเตฺต อุปฺปาเทตฺวาติ อตมฺมยตาปริยาเยน วุเตฺต ตณฺหาย ปฎิปกฺขธเมฺม สมฺปาเทตฺวาฯ น มญฺญตีติ มญฺญนานํ อริยมเคฺคน สพฺพโส สมุจฺฉินฺนตฺตา กิสฺมิญฺจิ โอกาเส กามภวาทิเก เกนจิ วตฺถุนา หตฺถิอสฺสเขตฺตวตฺถาทินา ปตฺตจีวรวิหารปริเวณาทินา จ ปุคฺคลํ น มญฺญติฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
108. Kāmataṇhādikāya tāya taṇhāya nibbattāti tammayā, puthujjanā, pakatibhāvūpagamanena tesaṃ bhāvo tammayatā, tappaṭikkhepato atammayatā, nittaṇhatā. Taṃyeva kāraṇaṃ katvāti paṭhamajjhānepi taṇhāpahānaṃyeva kāraṇaṃ katvā. Citte uppādetvāti atammayatāpariyāyena vutte taṇhāya paṭipakkhadhamme sampādetvā. Na maññatīti maññanānaṃ ariyamaggena sabbaso samucchinnattā kismiñci okāse kāmabhavādike kenaci vatthunā hatthiassakhettavatthādinā pattacīvaravihārapariveṇādinā ca puggalaṃ na maññati. Sesaṃ suviññeyyameva.
สปฺปุริสธมฺมสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
Sappurisadhammasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / มชฺฌิมนิกาย • Majjhimanikāya / ๓. สปฺปุริสสุตฺตํ • 3. Sappurisasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / มชฺฌิมนิกาย (อฎฺฐกถา) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ๓. สปฺปุริสธมฺมสุตฺตวณฺณนา • 3. Sappurisadhammasuttavaṇṇanā
