| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातकपाळि • Jātakapāḷi |
५२२. सरभङ्गजातकं (२)
522. Sarabhaṅgajātakaṃ (2)
५०.
50.
‘‘अलङ्कता कुण्डलिनो सुवत्था, वेळुरियमुत्ताथरुखग्गबन्धा 1।
‘‘Alaṅkatā kuṇḍalino suvatthā, veḷuriyamuttātharukhaggabandhā 2;
रथेसभा तिट्ठथ के नु तुम्हे, कथं वो जानन्ति मनुस्सलोके’’॥
Rathesabhā tiṭṭhatha ke nu tumhe, kathaṃ vo jānanti manussaloke’’.
५१.
51.
‘‘अहमट्ठको भीमरथो पनायं, कालिङ्गराजा पन उग्गतोयं 3।
‘‘Ahamaṭṭhako bhīmaratho panāyaṃ, kāliṅgarājā pana uggatoyaṃ 4;
सुसञ्ञतानं इसीनं 5 दस्सनाय, इधागता पुच्छितायेम्ह पञ्हे’’॥
Susaññatānaṃ isīnaṃ 6 dassanāya, idhāgatā pucchitāyemha pañhe’’.
५२.
52.
‘‘वेहायसं तिट्ठसि 7 अन्तलिक्खे, पथद्धुनो पन्नरसेव चन्दो।
‘‘Vehāyasaṃ tiṭṭhasi 8 antalikkhe, pathaddhuno pannaraseva cando;
पुच्छामि तं यक्ख महानुभाव, कथं तं जानन्ति मनुस्सलोके’’॥
Pucchāmi taṃ yakkha mahānubhāva, kathaṃ taṃ jānanti manussaloke’’.
५३.
53.
‘‘यमाहु देवेसु सुजम्पतीति, मघवाति तं आहु मनुस्सलोके।
‘‘Yamāhu devesu sujampatīti, maghavāti taṃ āhu manussaloke;
स देवराजा इदमज्ज पत्तो, सुसञ्ञतानं इसीनं दस्सनाय’’॥
Sa devarājā idamajja patto, susaññatānaṃ isīnaṃ dassanāya’’.
५४.
54.
‘‘दूरे सुता नो इसयो समागता, महिद्धिका इद्धिगुणूपपन्ना।
‘‘Dūre sutā no isayo samāgatā, mahiddhikā iddhiguṇūpapannā;
वन्दामि ते अयिरे पसन्नचित्तो, ये जीवलोकेत्थ मनुस्ससेट्ठा’’॥
Vandāmi te ayire pasannacitto, ye jīvalokettha manussaseṭṭhā’’.
५५.
55.
गन्धो इसीनं चिरदिक्खितानं 9, काया चुतो गच्छति मालुतेन।
Gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ 10, kāyā cuto gacchati mālutena;
इतो पटिक्कम्म सहस्सनेत्त, गन्धो इसीनं असुचि देवराज’’॥
Ito paṭikkamma sahassanetta, gandho isīnaṃ asuci devarāja’’.
५६.
56.
‘‘गन्धो इसीनं चिरदिक्खितानं, काया चुतो गच्छतु मालुतेन।
‘‘Gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ, kāyā cuto gacchatu mālutena;
विचित्रपुप्फं सुरभिंव मालं, गन्धञ्च एतं पाटिकङ्खाम भन्ते।
Vicitrapupphaṃ surabhiṃva mālaṃ, gandhañca etaṃ pāṭikaṅkhāma bhante;
न हेत्थ देवा पटिक्कूलसञ्ञिनो’’॥
Na hettha devā paṭikkūlasaññino’’.
५७.
57.
‘‘पुरिन्ददो भूतपती यसस्सी, देवानमिन्दो सक्को 11 मघवा सुजम्पति।
‘‘Purindado bhūtapatī yasassī, devānamindo sakko 12 maghavā sujampati;
स देवराजा असुरगणप्पमद्दनो, ओकासमाकङ्खति पञ्ह पुच्छितुं॥
Sa devarājā asuragaṇappamaddano, okāsamākaṅkhati pañha pucchituṃ.
५८.
58.
‘‘को नेविमेसं इध पण्डितानं, पञ्हे पुट्ठो निपुणे ब्याकरिस्सति।
‘‘Ko nevimesaṃ idha paṇḍitānaṃ, pañhe puṭṭho nipuṇe byākarissati;
तिण्णञ्च रञ्ञं मनुजाधिपानं, देवानमिन्दस्स च वासवस्स’’॥
Tiṇṇañca raññaṃ manujādhipānaṃ, devānamindassa ca vāsavassa’’.
५९.
59.
आचेरपुत्तो 17 सुविनीतरूपो, सो नेसं पञ्हानि वियाकरिस्सति’’॥
Āceraputto 18 suvinītarūpo, so nesaṃ pañhāni viyākarissati’’.
६०.
60.
‘‘कोण्डञ्ञ पञ्हानि वियाकरोहि, याचन्ति तं इसयो साधुरूपा।
‘‘Koṇḍañña pañhāni viyākarohi, yācanti taṃ isayo sādhurūpā;
कोण्डञ्ञ एसो मनुजेसु धम्मो, यं वुद्ध 19 मागच्छति एस भारो’’॥
Koṇḍañña eso manujesu dhammo, yaṃ vuddha 20 māgacchati esa bhāro’’.
६१.
61.
‘‘कतावकासा पुच्छन्तु भोन्तो, यं किञ्चि पञ्हं मनसाभिपत्थितं।
‘‘Katāvakāsā pucchantu bhonto, yaṃ kiñci pañhaṃ manasābhipatthitaṃ;
अहञ्हि तं तं वो वियाकरिस्सं, ञत्वा सयं लोकमिमं परञ्च’’॥
Ahañhi taṃ taṃ vo viyākarissaṃ, ñatvā sayaṃ lokamimaṃ parañca’’.
६२.
62.
‘‘ततो च मघवा सक्को, अत्थदस्सी पुरिन्ददो।
‘‘Tato ca maghavā sakko, atthadassī purindado;
अपुच्छि पठमं पञ्हं, यञ्चासि अभिपत्थितं’’॥
Apucchi paṭhamaṃ pañhaṃ, yañcāsi abhipatthitaṃ’’.
६३.
63.
‘‘किं सू वधित्वा न कदाचि सोचति, किस्सप्पहानं इसयो वण्णयन्ति।
‘‘Kiṃ sū vadhitvā na kadāci socati, kissappahānaṃ isayo vaṇṇayanti;
कस्सीध वुत्तं फरुसं खमेथ, अक्खाहि मे कोण्डञ्ञ एतमत्थं’’॥
Kassīdha vuttaṃ pharusaṃ khametha, akkhāhi me koṇḍañña etamatthaṃ’’.
६४.
64.
‘‘कोधं वधित्वा न कदाचि सोचति, मक्खप्पहानं इसयो वण्णयन्ति।
‘‘Kodhaṃ vadhitvā na kadāci socati, makkhappahānaṃ isayo vaṇṇayanti;
सब्बेसं वुत्तं फरुसं खमेथ, एतं खन्तिं उत्तममाहु सन्तो’’॥
Sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’’.
६५.
65.
कथं नु हीनस्स वचो खमेथ, अक्खाहि मे कोण्डञ्ञ एतमत्थं’’॥
Kathaṃ nu hīnassa vaco khametha, akkhāhi me koṇḍañña etamatthaṃ’’.
६६.
66.
‘‘भया हि सेट्ठस्स वचो खमेथ, सारम्भहेतू पन सादिसस्स।
‘‘Bhayā hi seṭṭhassa vaco khametha, sārambhahetū pana sādisassa;
यो चीध हीनस्स वचो खमेथ, एतं खन्तिं उत्तममाहु सन्तो’’॥
Yo cīdha hīnassa vaco khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’’.
६७.
67.
‘‘कथं विजञ्ञा चतुपत्थरूपं 25, सेट्ठं सरिक्खं अथवापि हीनं।
‘‘Kathaṃ vijaññā catupattharūpaṃ 26, seṭṭhaṃ sarikkhaṃ athavāpi hīnaṃ;
विरूपरूपेन चरन्ति सन्तो, तस्मा हि सब्बेसं वचो खमेथ’’॥
Virūparūpena caranti santo, tasmā hi sabbesaṃ vaco khametha’’.
६८.
68.
‘‘न हेतमत्थं महतीपि सेना, सराजिका युज्झमाना लभेथ।
‘‘Na hetamatthaṃ mahatīpi senā, sarājikā yujjhamānā labhetha;
यं खन्तिमा सप्पुरिसो लभेथ, खन्ती बलस्सूपसमन्ति वेरा’’॥
Yaṃ khantimā sappuriso labhetha, khantī balassūpasamanti verā’’.
६९.
69.
‘‘सुभासितं ते अनुमोदियान, अञ्ञं तं पुच्छामि तदिङ्घ ब्रूहि।
‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;
तेसं गतिं ब्रूहि सुपापकम्मिनं, कत्थूपपन्ना इसिनं विहेठका’’॥
Tesaṃ gatiṃ brūhi supāpakamminaṃ, katthūpapannā isinaṃ viheṭhakā’’.
७०.
70.
‘‘किसञ्हि 31 वच्छं अवकिरिय दण्डकी, उच्छिन्नमूलो सजनो सरट्ठो।
‘‘Kisañhi 32 vacchaṃ avakiriya daṇḍakī, ucchinnamūlo sajano saraṭṭho;
कुक्कुळनामे निरयम्हि पच्चति, तस्स फुलिङ्गानि पतन्ति काये॥
Kukkuḷanāme nirayamhi paccati, tassa phuliṅgāni patanti kāye.
७१.
71.
‘‘यो सञ्ञते पब्बजिते अहेठयि 33, धम्मं भणन्ते समणे अदूसके।
‘‘Yo saññate pabbajite aheṭhayi 34, dhammaṃ bhaṇante samaṇe adūsake;
तं नाळिकेरं सुनखा परत्थ, सङ्गम्म खादन्ति विफन्दमानं॥
Taṃ nāḷikeraṃ sunakhā parattha, saṅgamma khādanti viphandamānaṃ.
७२.
72.
‘‘अथज्जुनो निरये सत्तिसूले, अवंसिरो पतितो उद्धंपादो 35।
‘‘Athajjuno niraye sattisūle, avaṃsiro patito uddhaṃpādo 36;
अङ्गीरसं गोतमं हेठयित्वा, खन्तिं तपस्सिं चिरब्रह्मचारिं॥
Aṅgīrasaṃ gotamaṃ heṭhayitvā, khantiṃ tapassiṃ cirabrahmacāriṃ.
७३.
73.
‘‘यो खण्डसो पब्बजितं अछेदयि, खन्तिं वदन्तं समणं अदूसकं।
‘‘Yo khaṇḍaso pabbajitaṃ achedayi, khantiṃ vadantaṃ samaṇaṃ adūsakaṃ;
कलाबुवीचिं उपपज्ज पच्चति, महापतापं 37 कटुकं भयानकं॥
Kalābuvīciṃ upapajja paccati, mahāpatāpaṃ 38 kaṭukaṃ bhayānakaṃ.
७४.
74.
‘‘एतानि सुत्वा निरयानि पण्डितो, अञ्ञानि पापिट्ठतरानि चेत्थ।
‘‘Etāni sutvā nirayāni paṇḍito, aññāni pāpiṭṭhatarāni cettha;
धम्मं चरे समणब्राह्मणेसु, एवङ्करो सग्गमुपेति ठानं’’॥
Dhammaṃ care samaṇabrāhmaṇesu, evaṅkaro saggamupeti ṭhānaṃ’’.
७५.
75.
‘‘सुभासितं ते अनुमोदियान, अञ्ञं तं पुच्छामि तदिङ्घ ब्रूहि।
‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;
कथंविधं सीलवन्तं वदन्ति, कथंविधं पञ्ञवन्तं वदन्ति।
Kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ paññavantaṃ vadanti;
कथंविधं सप्पुरिसं वदन्ति, कथंविधं नो सिरि नो जहाति’’॥
Kathaṃvidhaṃ sappurisaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ no siri no jahāti’’.
७६.
76.
‘‘कायेन वाचाय च यो’ध 39 सञ्ञतो, मनसा च किञ्चि न करोति पापं।
‘‘Kāyena vācāya ca yo’dha 40 saññato, manasā ca kiñci na karoti pāpaṃ;
न अत्तहेतू अलिकं भणेति 41, तथाविधं सीलवन्तं वदन्ति॥
Na attahetū alikaṃ bhaṇeti 42, tathāvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti.
७७.
77.
‘‘गम्भीरपञ्हं मनसाभिचिन्तयं 43, नाच्चाहितं कम्म करोति लुद्दं।
‘‘Gambhīrapañhaṃ manasābhicintayaṃ 44, nāccāhitaṃ kamma karoti luddaṃ;
कालागतं 45 अत्थपदं न रिञ्चति, तथाविधं पञ्ञवन्तं वदन्ति॥
Kālāgataṃ 46 atthapadaṃ na riñcati, tathāvidhaṃ paññavantaṃ vadanti.
७८.
78.
‘‘यो वे कतञ्ञू कतवेदि धीरो, कल्याणमित्तो दळ्हभत्ति च होति।
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro, kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;
दुखितस्स सक्कच्च करोति किच्चं, तथाविधं सप्पुरिसं वदन्ति॥
Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ, tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadanti.
७९.
79.
‘‘एतेहि सब्बेहि गुणेहुपेतो, सद्धो मुदू संविभागी वदञ्ञू।
‘‘Etehi sabbehi guṇehupeto, saddho mudū saṃvibhāgī vadaññū;
सङ्गाहकं सखिलं सण्हवाचं, तथाविधं नो सिरि नो जहाति’’॥
Saṅgāhakaṃ sakhilaṃ saṇhavācaṃ, tathāvidhaṃ no siri no jahāti’’.
८०.
80.
‘‘सुभासितं ते अनुमोदियान, अञ्ञं तं पुच्छामि तदिङ्घ ब्रूहि।
‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;
सीलं सिरिञ्चापि सतञ्च धम्मं, पञ्ञञ्च कं सेट्ठतरं वदन्ति’’॥
Sīlaṃ siriñcāpi satañca dhammaṃ, paññañca kaṃ seṭṭhataraṃ vadanti’’.
८१.
81.
‘‘पञ्ञा हि सेट्ठा कुसला वदन्ति, नक्खत्तराजारिव तारकानं।
‘‘Paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti, nakkhattarājāriva tārakānaṃ;
सीलं सीरी चापि सतञ्च धम्मो 47, अन्वायिका पञ्ञवतो भवन्ति’’॥
Sīlaṃ sīrī cāpi satañca dhammo 48, anvāyikā paññavato bhavanti’’.
८२.
82.
‘‘सुभासितं ते अनुमोदियान, अञ्ञं तं पुच्छामि तदिङ्घ ब्रूहि।
‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;
कथंकरो किन्तिकरो किमाचरं, किं सेवमानो लभतीध पञ्ञं।
Kathaṃkaro kintikaro kimācaraṃ, kiṃ sevamāno labhatīdha paññaṃ;
पञ्ञाय दानिप्पटिपं 49 वदेहि, कथंकरो पञ्ञवा होति मच्चो’’॥
Paññāya dānippaṭipaṃ 50 vadehi, kathaṃkaro paññavā hoti macco’’.
८३.
83.
‘‘सेवेथ वुद्धे निपुणे बहुस्सुते, उग्गाहको च परिपुच्छको सिया।
‘‘Sevetha vuddhe nipuṇe bahussute, uggāhako ca paripucchako siyā;
सुणेय्य सक्कच्च सुभासितानि, एवंकरो पञ्ञवा होति मच्चो॥
Suṇeyya sakkacca subhāsitāni, evaṃkaro paññavā hoti macco.
८४.
84.
‘‘ पञ्ञवा कामगुणे अवेक्खति, अनिच्चतो दुक्खतो रोगतो च।
‘‘ Paññavā kāmaguṇe avekkhati, aniccato dukkhato rogato ca;
एवं विपस्सी पजहाति छन्दं, दुक्खेसु कामेसु महब्भयेसु॥
Evaṃ vipassī pajahāti chandaṃ, dukkhesu kāmesu mahabbhayesu.
८५.
85.
सब्बेसु भूतेसु निधाय दण्डं, अनिन्दितो ब्रह्ममुपेति ठानं’’॥
Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ, anindito brahmamupeti ṭhānaṃ’’.
८६.
86.
कालिङ्गराजस्स च उग्गतस्स, सब्बेस वो कामरागो पहीनो’’॥
Kāliṅgarājassa ca uggatassa, sabbesa vo kāmarāgo pahīno’’.
८७.
87.
‘‘एवमेतं परचित्तवेदि, सब्बेस नो कामरागो पहीनो।
‘‘Evametaṃ paracittavedi, sabbesa no kāmarāgo pahīno;
करोहि ओकासमनुग्गहाय, यथा गतिं ते अभिसम्भवेम’’॥
Karohi okāsamanuggahāya, yathā gatiṃ te abhisambhavema’’.
८८.
88.
‘‘करोमि ओकासमनुग्गहाय, तथा हि वो कामरागो पहीनो।
‘‘Karomi okāsamanuggahāya, tathā hi vo kāmarāgo pahīno;
फराथ कायं विपुलाय पीतिया, यथा गतिं मे अभिसम्भवेथ’’॥
Pharātha kāyaṃ vipulāya pītiyā, yathā gatiṃ me abhisambhavetha’’.
८९.
89.
‘‘सब्बं करिस्साम तवानुसासनिं, यं यं तुवं वक्खसि भूरिपञ्ञ।
‘‘Sabbaṃ karissāma tavānusāsaniṃ, yaṃ yaṃ tuvaṃ vakkhasi bhūripañña;
फराम कायं विपुलाय पीतिया, यथा गतिं ते अभिसम्भवेम’’॥
Pharāma kāyaṃ vipulāya pītiyā, yathā gatiṃ te abhisambhavema’’.
९०.
90.
‘‘कताय 59 वच्छस्स किसस्स पूजा, गच्छन्तु भोन्तो इसयो साधुरूपा।
‘‘Katāya 60 vacchassa kisassa pūjā, gacchantu bhonto isayo sādhurūpā;
झाने रता होथ सदा समाहिता, एसा रती पब्बजितस्स सेट्ठा’’॥
Jhāne ratā hotha sadā samāhitā, esā ratī pabbajitassa seṭṭhā’’.
९१.
91.
‘‘सुत्वान गाथा परमत्थसंहिता, सुभासिता इसिना पण्डितेन।
‘‘Sutvāna gāthā paramatthasaṃhitā, subhāsitā isinā paṇḍitena;
ते वेदजाता अनुमोदमाना, पक्कामु 61 देवा देवपुरं यसस्सिनो॥
Te vedajātā anumodamānā, pakkāmu 62 devā devapuraṃ yasassino.
९२.
92.
‘‘गाथा इमा अत्थवती सुब्यञ्जना, सुभासिता इसिना पण्डितेन।
‘‘Gāthā imā atthavatī subyañjanā, subhāsitā isinā paṇḍitena;
यो कोचिमा अट्ठिकत्वा 63 सुणेय्य, लभेथ पुब्बापरियं विसेसं।
Yo kocimā aṭṭhikatvā 64 suṇeyya, labhetha pubbāpariyaṃ visesaṃ;
लद्धान पुब्बापरियं विसेसं, अदस्सनं मच्चुराजस्स गच्छे’’॥
Laddhāna pubbāpariyaṃ visesaṃ, adassanaṃ maccurājassa gacche’’.
९३.
93.
‘‘सालिस्सरो सारिपुत्तो, मेण्डिस्सरो च कस्सपो।
‘‘Sālissaro sāriputto, meṇḍissaro ca kassapo;
९४.
94.
‘‘अनुसिस्सो च आनन्दो, किसवच्छो च कोलितो।
‘‘Anusisso ca ānando, kisavaccho ca kolito;
सरभङ्गो लोकनाथो, एवं धारेथ जातक’’न्ति॥
Sarabhaṅgo lokanātho, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.
सरभङ्गजातकं दुतियं।
Sarabhaṅgajātakaṃ dutiyaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā / [५२२] २. सरभङ्गजातकवण्णना • [522] 2. Sarabhaṅgajātakavaṇṇanā
