Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā

    [៥២២] ២. សរភង្គជាតកវណ្ណនា

    [522] 2. Sarabhaṅgajātakavaṇṇanā

    អលង្កតា កុណ្ឌលិនោ សុវត្ថាតិ ឥទំ សត្ថា វេឡុវនេ វិហរន្តោ មហាមោគ្គល្លានត្ថេរស្ស បរិនិព្ពានំ អារព្ភ កថេសិ។ សារិបុត្តត្ថេរោ តថាគតំ ជេតវនេ វិហរន្តំ អត្តនោ បរិនិព្ពានំ អនុជានាបេត្វា គន្ត្វា នាឡកគាមកេ ជាតោវរកេ បរិនិព្ពាយិ។ តស្ស បរិនិព្ពុតភាវំ សុត្វា សត្ថា រាជគហំ គន្ត្វា វេឡុវនេ វិហាសិ។ តទា មហាមោគ្គល្លានត្ថេរោ ឥសិគិលិបស្សេ កាឡសិលាយំ វិហរតិ។ សោ បន ឥទ្ធិពលេន កោដិប្បត្តភាវេន ទេវលោកចារិកញ្ច ឧស្សទនិរយចារិកញ្ច គច្ឆតិ។ ទេវលោកេ ពុទ្ធសាវកានំ មហន្តំ ឥស្សរិយំ ទិស្វា ឧស្សទនិរយេសុ ច តិត្ថិយសាវកានំ មហន្តំ ទុក្ខំ ទិស្វា មនុស្សលោកំ អាគន្ត្វា ‘‘អសុកោ ឧបាសកោ អសុកា ច ឧបាសិកា អសុកស្មិំ នាម ទេវលោកេ និព្ពត្តិត្វា មហាសម្បត្តិំ អនុភវន្តិ, តិត្ថិយសាវកេសុ អសុកោ ច អសុកា ច និរយាទីសុ អសុកអបាយេ នាម និព្ពត្តា’’តិ មនុស្សានំ កថេសិ។ មនុស្សា សាសនេ បសីទន្តិ, តិត្ថិយេ បរិវជ្ជេន្តិ។ ពុទ្ធសាវកានំ សក្ការោ មហន្តោ អហោសិ, តិត្ថិយានំ បរិហាយតិ។

    Alaṅkatākuṇḍalino suvatthāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto mahāmoggallānattherassa parinibbānaṃ ārabbha kathesi. Sāriputtatthero tathāgataṃ jetavane viharantaṃ attano parinibbānaṃ anujānāpetvā gantvā nāḷakagāmake jātovarake parinibbāyi. Tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā satthā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vihāsi. Tadā mahāmoggallānatthero isigilipasse kāḷasilāyaṃ viharati. So pana iddhibalena koṭippattabhāvena devalokacārikañca ussadanirayacārikañca gacchati. Devaloke buddhasāvakānaṃ mahantaṃ issariyaṃ disvā ussadanirayesu ca titthiyasāvakānaṃ mahantaṃ dukkhaṃ disvā manussalokaṃ āgantvā ‘‘asuko upāsako asukā ca upāsikā asukasmiṃ nāma devaloke nibbattitvā mahāsampattiṃ anubhavanti, titthiyasāvakesu asuko ca asukā ca nirayādīsu asukaapāye nāma nibbattā’’ti manussānaṃ kathesi. Manussā sāsane pasīdanti, titthiye parivajjenti. Buddhasāvakānaṃ sakkāro mahanto ahosi, titthiyānaṃ parihāyati.

    តេ ថេរេ អាឃាតំ ពន្ធិត្វា ‘‘ឥមស្មិំ ជីវន្តេ អម្ហាកំ ឧបដ្ឋាកា ភិជ្ជន្តិ, សក្ការោ ច បរិហាយតិ, មារាបេស្សាម ន’’ន្តិ ថេរស្ស មារណត្ថំ សមណគុត្តកស្ស នាម ចោរស្ស សហស្សំ អទំសុ។ សោ ‘‘ថេរំ មារេស្សាមី’’តិ មហន្តេន បរិវារេន សទ្ធិំ កាឡសិលំ អគមាសិ។ ថេរោ តំ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វាវ ឥទ្ធិយា ឧប្បតិត្វា បក្កាមិ។ ចោរោ តំ ទិវសំ ថេរំ អទិស្វា និវត្តិត្វា បុនទិវសេបីតិ ឆ ទិវសេ អគមាសិ។ ថេរោបិ តថេវ ឥទ្ធិយា បក្កាមិ។ សត្តមេ បន ទិវសេ ថេរស្ស បុព្ពេ កតំ អបរាបរិយវេទនីយកម្មំ ឱកាសំ លភិ។ សោ កិរ បុព្ពេ ភរិយាយ វចនំ គហេត្វា មាតាបិតរោ មារេតុកាមោ យានកេន អរញ្ញំ នេត្វា ចោរានំ ឧដ្ឋិតាការំ កត្វា មាតាបិតរោ បោថេសិ បហរិ។ តេ ចក្ខុទុព្ពលតាយ រូបទស្សនរហិតា តំ អត្តនោ បុត្តំ អសញ្ជានន្តា ‘‘ចោរា ឯវ ឯតេ’’តិ សញ្ញាយ, ‘‘តាត, អសុកា នាម ចោរា នោ ឃាតេន្តិ, ត្វំ បដិក្កមាហី’’តិ តស្សេវត្ថាយ បរិទេវិំសុ។ សោ ចិន្តេសិ – ‘‘ឥមេ មយា បោថិយមានាបិ មយ្ហំ យេវត្ថាយ បរិទេវន្តិ, អយុត្តំ កម្មំ ករោមី’’តិ។ អថ នេ អស្សាសេត្វា ចោរានំ បលាយនាការំ ទស្សេត្វា តេសំ ហត្ថបាទេ សម្ពាហិត្វា ‘‘អម្ម , តាតា, មា ភាយិត្ថ, ចោរា បលាតា’’តិ វត្វា បុន អត្តនោ គេហមេវ អានេសិ។ តំ កម្មំ ឯត្តកំ កាលំ ឱកាសំ អលភិត្វា ភស្មបដិច្ឆន្នោ អង្គាររាសិ វិយ ឋត្វា ឥមំ អន្តិមសរីរំ ឧបធាវិត្វា គណ្ហិ។ យថា ហិ បន សុនខលុទ្ទកេន មិគំ ទិស្វា សុនខោ វិស្សជ្ជិតោ មិគំ អនុពន្ធិត្វា យស្មិំ ឋានេ បាបុណាតិ, តស្មិំយេវ គណ្ហាតិ, ឯវំ ឥទំ កម្មំ យស្មិំ ឋានេ ឱកាសំ លភតិ, តស្មិំ វិបាកំ ទេតិ, តេន មុត្តោ នាម នត្ថិ។

    Te there āghātaṃ bandhitvā ‘‘imasmiṃ jīvante amhākaṃ upaṭṭhākā bhijjanti, sakkāro ca parihāyati, mārāpessāma na’’nti therassa māraṇatthaṃ samaṇaguttakassa nāma corassa sahassaṃ adaṃsu. So ‘‘theraṃ māressāmī’’ti mahantena parivārena saddhiṃ kāḷasilaṃ agamāsi. Thero taṃ āgacchantaṃ disvāva iddhiyā uppatitvā pakkāmi. Coro taṃ divasaṃ theraṃ adisvā nivattitvā punadivasepīti cha divase agamāsi. Theropi tatheva iddhiyā pakkāmi. Sattame pana divase therassa pubbe kataṃ aparāpariyavedanīyakammaṃ okāsaṃ labhi. So kira pubbe bhariyāya vacanaṃ gahetvā mātāpitaro māretukāmo yānakena araññaṃ netvā corānaṃ uṭṭhitākāraṃ katvā mātāpitaro pothesi pahari. Te cakkhudubbalatāya rūpadassanarahitā taṃ attano puttaṃ asañjānantā ‘‘corā eva ete’’ti saññāya, ‘‘tāta, asukā nāma corā no ghātenti, tvaṃ paṭikkamāhī’’ti tassevatthāya parideviṃsu. So cintesi – ‘‘ime mayā pothiyamānāpi mayhaṃ yevatthāya paridevanti, ayuttaṃ kammaṃ karomī’’ti. Atha ne assāsetvā corānaṃ palāyanākāraṃ dassetvā tesaṃ hatthapāde sambāhitvā ‘‘amma , tātā, mā bhāyittha, corā palātā’’ti vatvā puna attano gehameva ānesi. Taṃ kammaṃ ettakaṃ kālaṃ okāsaṃ alabhitvā bhasmapaṭicchanno aṅgārarāsi viya ṭhatvā imaṃ antimasarīraṃ upadhāvitvā gaṇhi. Yathā hi pana sunakhaluddakena migaṃ disvā sunakho vissajjito migaṃ anubandhitvā yasmiṃ ṭhāne pāpuṇāti, tasmiṃyeva gaṇhāti, evaṃ idaṃ kammaṃ yasmiṃ ṭhāne okāsaṃ labhati, tasmiṃ vipākaṃ deti, tena mutto nāma natthi.

    ថេរោ អត្តនា កតកម្មស្ស អាកឌ្ឍិតភាវំ ញត្វា ន អបគច្ឆិ។ ថេរោ តស្ស និស្សន្ទេន អាកាសេ ឧប្បតិតុំ នាសក្ខិ។ នន្ទោបនន្ទទមនសមត្ថវេជយន្តកម្បនសមត្ថាបិស្ស ឥទ្ធិ កម្មពលេន ទុព្ពលតំ បត្តា។ ចោរោ ថេរំ គហេត្វា ថេរស្ស អដ្ឋីនិ តណ្ឌុលកណមត្តានិ ករោន្តោ ភិន្ទិត្វា សញ្ចុណ្ណេត្វា បលាលបិដ្ឋិកករណំ នាម កត្វា ‘‘មតោ’’តិ សញ្ញាយ ឯកស្មិំ គុម្ពបិដ្ឋេ ខិបិត្វា សបរិវារោ បក្កាមិ។ ថេរោ សតិំ បដិលភិត្វា ‘‘សត្ថារំ បស្សិត្វា បរិនិព្ពាយិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា សរីរំ ឈានវេឋនេន វេឋេត្វា ថិរំ កត្វា អាកាសំ ឧប្បតិត្វា អាកាសេន សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា សត្ថារំ វន្ទិត្វា ‘‘ភន្តេ, អាយុសង្ខារោ មេ ឱស្សដ្ឋោ, បរិនិព្ពាយិស្សាមី’’តិ អាហ។ ‘‘បរិនិព្ពាយិស្សសិ, មោគ្គល្លាន’’អាតិ។ ‘‘អាម, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘កត្ថ គន្ត្វា បរិនិព្ពាយិស្សសី’’តិ។ ‘‘កាឡសិលាបដ្ដេ, ភន្តេ’’តិ។ តេន ហិ, មោគ្គល្លាន, ធម្មំ មយ្ហំ កថេត្វា យាហិ, តាទិសស្ស សាវកស្ស ឥទានិ ទស្សនំ នត្ថីតិ។ សោ ‘‘ឯវំ ករិស្សាមិ, ភន្តេ’’តិ សត្ថារំ វន្ទិត្វា តាលប្បមាណំ អាកាសេ ឧប្បតិត្វា បរិនិព្ពានទិវសេ សារិបុត្តត្ថេរោ វិយ នានប្បការា ឥទ្ធិយោ កត្វា ធម្មំ កថេត្វា សត្ថារំ វន្ទិត្វា កាឡសិលាយំ អដវិយំ បរិនិព្ពាយិ។

    Thero attanā katakammassa ākaḍḍhitabhāvaṃ ñatvā na apagacchi. Thero tassa nissandena ākāse uppatituṃ nāsakkhi. Nandopanandadamanasamatthavejayantakampanasamatthāpissa iddhi kammabalena dubbalataṃ pattā. Coro theraṃ gahetvā therassa aṭṭhīni taṇḍulakaṇamattāni karonto bhinditvā sañcuṇṇetvā palālapiṭṭhikakaraṇaṃ nāma katvā ‘‘mato’’ti saññāya ekasmiṃ gumbapiṭṭhe khipitvā saparivāro pakkāmi. Thero satiṃ paṭilabhitvā ‘‘satthāraṃ passitvā parinibbāyissāmī’’ti cintetvā sarīraṃ jhānaveṭhanena veṭhetvā thiraṃ katvā ākāsaṃ uppatitvā ākāsena satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ‘‘bhante, āyusaṅkhāro me ossaṭṭho, parinibbāyissāmī’’ti āha. ‘‘Parinibbāyissasi, moggallāna’’āti. ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Kattha gantvā parinibbāyissasī’’ti. ‘‘Kāḷasilāpaṭṭe, bhante’’ti. Tena hi, moggallāna, dhammaṃ mayhaṃ kathetvā yāhi, tādisassa sāvakassa idāni dassanaṃ natthīti. So ‘‘evaṃ karissāmi, bhante’’ti satthāraṃ vanditvā tālappamāṇaṃ ākāse uppatitvā parinibbānadivase sāriputtatthero viya nānappakārā iddhiyo katvā dhammaṃ kathetvā satthāraṃ vanditvā kāḷasilāyaṃ aṭaviyaṃ parinibbāyi.

    តង្ខណញ្ញេវ ឆ ទេវលោកា ឯកកោលាហលា អហេសុំ, ‘‘អម្ហាកំ កិរ អាចរិយោ បរិនិព្ពុតោ’’តិ ទិព្ពគន្ធមាលាវាសធូមចន្ទនចុណ្ណានិ ចេវ នានាទារូនិ ច គហេត្វា អាគមិំសុ, ឯកូនសតរតនចន្ទនចិតកា អហោសិ។ សត្ថា ថេរស្ស សន្តិកេ ឋត្វា សរីរនិក្ខេបំ ការេសិ។ អាឡាហនស្ស សមន្តតោ យោជនមត្តេ បទេសេ បុប្ផវស្សំ វស្សិ។ ទេវានំ អន្តរេ មនុស្សា, មនុស្សានំ អន្តរេ ទេវា អហេសុំ។ យថាក្កមេន ទេវានំ អន្តរេ យក្ខា តិដ្ឋន្តិ, យក្ខានំ អន្តរេ គន្ធព្ពា តិដ្ឋន្តិ, គន្ធព្ពានំ អន្តរេ នាគា តិដ្ឋន្តិ, នាគានំ អន្តរេ វេនតេយ្យា តិដ្ឋន្តិ, វេនតេយ្យានំ អន្តរេ កិន្នរា តិដ្ឋន្តិ, កិន្នរានំ អន្តរេ ឆត្តា តិដ្ឋន្តិ, ឆត្តានំ អន្តរេ សុវណ្ណចាមរា តិដ្ឋន្តិ, តេសំ អន្តរេ ធជា តិដ្ឋន្តិ, តេសំ អន្តរេ បដាកា តិដ្ឋន្តិ។ សត្ត ទិវសានិ សាធុកីឡំ កីឡិំសុ។ សត្ថា ថេរស្ស ធាតុំ គាហាបេត្វា វេឡុវនទ្វារកោដ្ឋកេ ចេតិយំ ការាបេសិ។ តទា ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ ‘‘អាវុសោ, សារិបុត្តត្ថេរោ តថាគតស្ស សន្តិកេ អបរិនិព្ពុតត្តា ពុទ្ធានំ សន្តិកា មហន្តំ សម្មានំ ន លភិ, មោគ្គល្លានត្ថេរោ បន ពុទ្ធានំ សមីបេ បរិនិព្ពុតត្តា មហាសម្មានំ លភី’’តិ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ មោគ្គល្លានោ មម សន្តិកា សម្មានំ លភតិ, បុព្ពេបិ លភិយេវា’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។

    Taṅkhaṇaññeva cha devalokā ekakolāhalā ahesuṃ, ‘‘amhākaṃ kira ācariyo parinibbuto’’ti dibbagandhamālāvāsadhūmacandanacuṇṇāni ceva nānādārūni ca gahetvā āgamiṃsu, ekūnasataratanacandanacitakā ahosi. Satthā therassa santike ṭhatvā sarīranikkhepaṃ kāresi. Āḷāhanassa samantato yojanamatte padese pupphavassaṃ vassi. Devānaṃ antare manussā, manussānaṃ antare devā ahesuṃ. Yathākkamena devānaṃ antare yakkhā tiṭṭhanti, yakkhānaṃ antare gandhabbā tiṭṭhanti, gandhabbānaṃ antare nāgā tiṭṭhanti, nāgānaṃ antare venateyyā tiṭṭhanti, venateyyānaṃ antare kinnarā tiṭṭhanti, kinnarānaṃ antare chattā tiṭṭhanti, chattānaṃ antare suvaṇṇacāmarā tiṭṭhanti, tesaṃ antare dhajā tiṭṭhanti, tesaṃ antare paṭākā tiṭṭhanti. Satta divasāni sādhukīḷaṃ kīḷiṃsu. Satthā therassa dhātuṃ gāhāpetvā veḷuvanadvārakoṭṭhake cetiyaṃ kārāpesi. Tadā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, sāriputtatthero tathāgatassa santike aparinibbutattā buddhānaṃ santikā mahantaṃ sammānaṃ na labhi, moggallānatthero pana buddhānaṃ samīpe parinibbutattā mahāsammānaṃ labhī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva moggallāno mama santikā sammānaṃ labhati, pubbepi labhiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ បុរោហិតស្ស ព្រាហ្មណិយា កុច្ឆិម្ហិ បដិសន្ធិំ គណ្ហិត្វា ទសមាសច្ចយេន បច្ចូសសមយេ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមិ។ តស្មិំ ខណេ ទ្វាទសយោជនិកេ ពារាណសិនគរេ សព្ពាវុធានិ បជ្ជលិំសុ។ បុរោហិតោ បុត្តស្ស ជាតក្ខណេ ពហិ និក្ខមិត្វា អាកាសំ ឱលោកេន្តោ នក្ខត្តយោគំ ទិស្វា ‘‘ឥមិនា នក្ខត្តេន ជាតត្តា ឯសោ កុមារោ សកលជម្ពុទីបេ ធនុគ្គហានំ អគ្គោ ភវិស្សតី’’តិ ញត្វា កាលស្សេវ រាជកុលំ គន្ត្វា រាជានំ សុខសយិតភាវំ បុច្ឆិ។ ‘‘កុតោ មេ, អាចរិយ, សុខំ, អជ្ជ សកលនិវេសនេ អាវុធានិ បជ្ជលិតានី’’តិ វុត្តេ ‘‘មា ភាយិ, ទេវ, ន តុម្ហាកំ និវេសនេយេវ, សកលនគរេបិ បជ្ជលិំសុយេវ, អជ្ជ អម្ហាកំ គេហេ កុមារស្ស ជាតត្តា ឯវំ អហោសី’’តិ។ ‘‘អាចរិយ, ឯវំ ជាតកុមារស្ស បន កិំ ភវិស្សតី’’តិ? ‘‘ន កិញ្ចិ, មហារាជ, សោ បន សកលជម្ពុទីបេ ធនុគ្គហានំ អគ្គោ ភវិស្សតី’’តិ។ ‘‘សាធុ, អាចរិយ, តេន ហិ នំ បដិជគ្គិត្វា វយប្បត្តកាលេ អម្ហាកំ ទស្សេយ្យាសី’’តិ វត្វា ខីរមូលំ តាវ សហស្សំ ទាបេសិ។ បុរោហិតោ តំ គហេត្វា និវេសនំ គន្ត្វា ព្រាហ្មណិយា ទត្វា បុត្តស្ស នាមគ្គហណទិវសេ ជាតក្ខណេ អាវុធានំ បជ្ជលិតត្តា ‘‘ជោតិបាលោ’’តិស្ស នាមំ អកាសិ។

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto purohitassa brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhitvā dasamāsaccayena paccūsasamaye mātukucchito nikkhami. Tasmiṃ khaṇe dvādasayojanike bārāṇasinagare sabbāvudhāni pajjaliṃsu. Purohito puttassa jātakkhaṇe bahi nikkhamitvā ākāsaṃ olokento nakkhattayogaṃ disvā ‘‘iminā nakkhattena jātattā eso kumāro sakalajambudīpe dhanuggahānaṃ aggo bhavissatī’’ti ñatvā kālasseva rājakulaṃ gantvā rājānaṃ sukhasayitabhāvaṃ pucchi. ‘‘Kuto me, ācariya, sukhaṃ, ajja sakalanivesane āvudhāni pajjalitānī’’ti vutte ‘‘mā bhāyi, deva, na tumhākaṃ nivesaneyeva, sakalanagarepi pajjaliṃsuyeva, ajja amhākaṃ gehe kumārassa jātattā evaṃ ahosī’’ti. ‘‘Ācariya, evaṃ jātakumārassa pana kiṃ bhavissatī’’ti? ‘‘Na kiñci, mahārāja, so pana sakalajambudīpe dhanuggahānaṃ aggo bhavissatī’’ti. ‘‘Sādhu, ācariya, tena hi naṃ paṭijaggitvā vayappattakāle amhākaṃ dasseyyāsī’’ti vatvā khīramūlaṃ tāva sahassaṃ dāpesi. Purohito taṃ gahetvā nivesanaṃ gantvā brāhmaṇiyā datvā puttassa nāmaggahaṇadivase jātakkhaṇe āvudhānaṃ pajjalitattā ‘‘jotipālo’’tissa nāmaṃ akāsi.

    សោ មហន្តេន បរិវារេន វឌ្ឍមានោ សោឡសវស្សកាលេ ឧត្តមរូបធរោ អហោសិ។ អថស្ស បិតា សរីរសម្បត្តិំ ឱលោកេត្វា សហស្សំ ទត្វា, ‘‘តាត, តក្កសិលំ គន្ត្វា ទិសាបាមោក្ខស្ស អាចរិយស្ស សន្តិកេ សិប្បំ ឧប្បណ្ហាហី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា អាចរិយភាគំ គហេត្វា មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា តត្ថ គន្ត្វា សហស្សំ ទត្វា សិប្បំ បដ្ឋបេត្វា សត្តាហេនេវ និប្ផត្តិំ បាបុណិ។ អថស្ស អាចរិយោ តុស្សិត្វា អត្តនោ សន្តកំ ខគ្គរតនំ សន្ធិយុត្តំ មេណ្ឌកសិង្គធនុំ សន្ធិយុត្តំ តូណីរំ អត្តនោ សន្នាហកញ្ចុកំ ឧណ្ហីសញ្ច ទត្វា ‘‘តាត ជោតិបោល, អហំ មហល្លកោ, ឥទានិ ត្វំ ឥមេ មាណវកេ សិក្ខាបេហី’’តិ បញ្ចសតមាណវកេបិ តស្សេវ និយ្យាទេសិ។ ពោធិសត្តោ សព្ពំ ឧបករណំ គហេត្វា អាចរិយំ វន្ទិត្វា ពារាណសិមេវ អាគន្ត្វា មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ អថ នំ វន្ទិត្វា ឋិតំ បិតា អវោច ‘‘ឧគ្គហិតំ តេ, តាត, សិប្ប’’ន្តិ។ ‘‘អាម, តាតា’’តិ។ សោ តស្ស វចនំ សុត្វា រាជកុលំ គន្ត្វា ‘‘បុត្តោ មេ , ទេវ, សិប្បំ សិក្ខិត្វា អាគតោ, កិំ ករោតូ’’តិ អាហ។ ‘‘អាចរិយ, អម្ហេ ឧបដ្ឋហតូ’’តិ។ ‘‘បរិព្ពយមស្ស ជានាថ, ទេវា’’តិ។ ‘‘សោ ទេវសិកំ សហស្សំ លភតូ’’តិ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា គេហំ គន្ត្វា កុមារំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តាត, រាជានំ ឧបដ្ឋហា’’តិ អាហ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ ទេវសិកំ សហស្សំ លភិត្វា រាជានំ ឧបដ្ឋហិ។

    So mahantena parivārena vaḍḍhamāno soḷasavassakāle uttamarūpadharo ahosi. Athassa pitā sarīrasampattiṃ oloketvā sahassaṃ datvā, ‘‘tāta, takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ uppaṇhāhī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ācariyabhāgaṃ gahetvā mātāpitaro vanditvā tattha gantvā sahassaṃ datvā sippaṃ paṭṭhapetvā sattāheneva nipphattiṃ pāpuṇi. Athassa ācariyo tussitvā attano santakaṃ khaggaratanaṃ sandhiyuttaṃ meṇḍakasiṅgadhanuṃ sandhiyuttaṃ tūṇīraṃ attano sannāhakañcukaṃ uṇhīsañca datvā ‘‘tāta jotipola, ahaṃ mahallako, idāni tvaṃ ime māṇavake sikkhāpehī’’ti pañcasatamāṇavakepi tasseva niyyādesi. Bodhisatto sabbaṃ upakaraṇaṃ gahetvā ācariyaṃ vanditvā bārāṇasimeva āgantvā mātāpitaro vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ vanditvā ṭhitaṃ pitā avoca ‘‘uggahitaṃ te, tāta, sippa’’nti. ‘‘Āma, tātā’’ti. So tassa vacanaṃ sutvā rājakulaṃ gantvā ‘‘putto me , deva, sippaṃ sikkhitvā āgato, kiṃ karotū’’ti āha. ‘‘Ācariya, amhe upaṭṭhahatū’’ti. ‘‘Paribbayamassa jānātha, devā’’ti. ‘‘So devasikaṃ sahassaṃ labhatū’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gehaṃ gantvā kumāraṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, rājānaṃ upaṭṭhahā’’ti āha. So tato paṭṭhāya devasikaṃ sahassaṃ labhitvā rājānaṃ upaṭṭhahi.

    រាជបាទមូលិកា ឧជ្ឈាយិំសុ – ‘‘មយំ ជោតិបាលេន កតកម្មំ ន បស្សាម, ទេវសិកំ សហស្សំ គណ្ហាតិ, មយមស្ស សិប្បំ បស្សិតុកាមា’’តិ។ រាជា តេសំ វចនំ សុត្វា បុរោហិតស្ស កថេសិ។ បុរោហិតោ ‘‘សាធុ, ទេវា’’តិ បុត្តស្សារោចេសិ។ សោ ‘‘សាធុ, តាត, ឥតោ សត្តមេ ទិវសេ ទស្សេស្សាមិ សិប្បំ, អបិច រាជា អត្តនោ វិជិតេ ធនុគ្គហេ សន្និបាតាបេតូ’’តិ អាហ។ បុរោហិតោ គន្ត្វា រញ្ញោ តមត្ថំ អារោចេសិ។ រាជា នគរេ ភេរិំ ចរាបេត្វា ធនុគ្គហេ សន្និបាតាបេសិ។ សដ្ឋិសហស្សា ធនុគ្គហា សន្និបតិំសុ។ រាជា តេសំ សន្និបតិតភាវំ ញត្វា ‘‘នគរវាសិនោ ជោតិបាលស្ស សិប្បំ បស្សន្តូ’’តិ នគរេ ភេរិំ ចរាបេត្វា រាជង្គណំ សជ្ជាបេត្វា មហាជនបរិវុតោ បល្លង្កវរេ និសីទិត្វា ធនុគ្គហេ បក្កោសាបេត្វា ‘‘ជោតិបាលោ អាគច្ឆតូ’’តិ បេសេសិ។ សោ អាចរិយេន ទិន្នានិ ធនុតូណីរសន្នាហកញ្ចុកឧណ្ហីសានិ និវាសនន្តរេ ឋបេត្វា ខគ្គំ គាហាបេត្វា បកតិវេសេន រញ្ញោ សន្តិកំ គន្ត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។

    Rājapādamūlikā ujjhāyiṃsu – ‘‘mayaṃ jotipālena katakammaṃ na passāma, devasikaṃ sahassaṃ gaṇhāti, mayamassa sippaṃ passitukāmā’’ti. Rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā purohitassa kathesi. Purohito ‘‘sādhu, devā’’ti puttassārocesi. So ‘‘sādhu, tāta, ito sattame divase dassessāmi sippaṃ, apica rājā attano vijite dhanuggahe sannipātāpetū’’ti āha. Purohito gantvā rañño tamatthaṃ ārocesi. Rājā nagare bheriṃ carāpetvā dhanuggahe sannipātāpesi. Saṭṭhisahassā dhanuggahā sannipatiṃsu. Rājā tesaṃ sannipatitabhāvaṃ ñatvā ‘‘nagaravāsino jotipālassa sippaṃ passantū’’ti nagare bheriṃ carāpetvā rājaṅgaṇaṃ sajjāpetvā mahājanaparivuto pallaṅkavare nisīditvā dhanuggahe pakkosāpetvā ‘‘jotipālo āgacchatū’’ti pesesi. So ācariyena dinnāni dhanutūṇīrasannāhakañcukauṇhīsāni nivāsanantare ṭhapetvā khaggaṃ gāhāpetvā pakativesena rañño santikaṃ gantvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.

    ធនុគ្គហា ‘‘ជោតិបាលោ កិរ ធនុសិប្បំ ទស្សេតុំ អាគតោ, ធនុំ អគ្គហេត្វា បន អាគតត្តា អម្ហាកំ ហត្ថតោ ធនុំ គហេតុកាមោ ភវិស្សតិ , នាស្ស ទស្សាមា’’តិ កតិកំ ករិំសុ។ រាជា ជោតិបាលំ អាមន្តេត្វា ‘‘សិប្បំ ទស្សេហី’’តិ អាហ។ សោ សាណិំ បរិក្ខិបាបេត្វា អន្តោសាណិយំ ឋិតោ សាដកំ អបនេត្វា សន្នាហកញ្ចុកំ បវេសេត្វា ឧណ្ហីសំ សីសេ បដិមុញ្ចិត្វា មេណ្ឌកសិង្គធនុម្ហិ បវាលវណ្ណំ ជិយំ អារោបេត្វា តូណីរំ បិដ្ឋេ ពន្ធិត្វា ខគ្គំ វាមតោ កត្វា វជិរគ្គំ នារាចំ នខបិដ្ឋេន បរិវត្តេត្វា សាណិំ វិវរិត្វា បថវិំ ភិន្ទិត្វា អលង្កតនាគកុមារោ វិយ និក្ខមិត្វា គន្ត្វា រញ្ញោ អបចិតិំ ទស្សេត្វា អដ្ឋាសិ។ តំ ទិស្វា មហាជនា វគ្គន្តិ នទន្តិ អប្ផោដេន្តិ សេឡេន្តិ។ រាជា ‘‘ទស្សេហិ, ជោតិបាល, សិប្ប’’ន្តិ អាហ។ ទេវ, តុម្ហាកំ ធនុគ្គហេសុ អក្ខណវេធិវាលវេធិសរវេធិសទ្ទវេធិនោ ចត្តារោ ធនុគ្គហេ បក្កោសាបេហីតិ។ អថ រាជា បក្កោសាបេសិ។

    Dhanuggahā ‘‘jotipālo kira dhanusippaṃ dassetuṃ āgato, dhanuṃ aggahetvā pana āgatattā amhākaṃ hatthato dhanuṃ gahetukāmo bhavissati , nāssa dassāmā’’ti katikaṃ kariṃsu. Rājā jotipālaṃ āmantetvā ‘‘sippaṃ dassehī’’ti āha. So sāṇiṃ parikkhipāpetvā antosāṇiyaṃ ṭhito sāṭakaṃ apanetvā sannāhakañcukaṃ pavesetvā uṇhīsaṃ sīse paṭimuñcitvā meṇḍakasiṅgadhanumhi pavālavaṇṇaṃ jiyaṃ āropetvā tūṇīraṃ piṭṭhe bandhitvā khaggaṃ vāmato katvā vajiraggaṃ nārācaṃ nakhapiṭṭhena parivattetvā sāṇiṃ vivaritvā pathaviṃ bhinditvā alaṅkatanāgakumāro viya nikkhamitvā gantvā rañño apacitiṃ dassetvā aṭṭhāsi. Taṃ disvā mahājanā vagganti nadanti apphoṭenti seḷenti. Rājā ‘‘dassehi, jotipāla, sippa’’nti āha. Deva, tumhākaṃ dhanuggahesu akkhaṇavedhivālavedhisaravedhisaddavedhino cattāro dhanuggahe pakkosāpehīti. Atha rājā pakkosāpesi.

    មហាសត្តោ រាជង្គណេ ចតុរស្សបរិច្ឆេទព្ភន្តរេ មណ្ឌលំ កត្វា ចតូសុ កណ្ណេសុ ចត្តារោ ធនុគ្គហេ ឋបេត្វា ឯកេកស្ស តិំស តិំស កណ្ឌសហស្សានិ ទាបេត្វា ឯកេកស្ស សន្តិកេ ឯកេកំ កណ្ឌទាយកំ ឋបេត្វា សយំ វជិរគ្គំ នារាចំ គហេត្វា មណ្ឌលមជ្ឈេ ឋត្វា ‘‘មហារាជ, ឥមេ ចត្តារោ ធនុគ្គហា ឯកប្បហារេនេវ សរេ ខិបិត្វា មំ វិជ្ឈន្តុ, អហំ ឯតេហិ ខិត្តកណ្ឌានិ និវារេស្សាមី’’តិ អាហ។ រាជា ‘‘ឯវំ ករោថា’’តិ អាណាបេសិ។ ធនុគ្គហា អាហំសុ, ‘‘មហារាជ, មយំ អក្ខណវេធិវាលវេធិសរវេធិសទ្ទវេធិនោ, ជោតិបាលោ តរុណទារកោ, ន មយំ វិជ្ឈិស្សាមា’’តិ។ មហាសត្តោ ‘‘សចេ សក្កោថ, វិជ្ឈថ ម’’ន្តិ អាហ។ តេ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា ឯកប្បហារេនេវ កណ្ឌានិ ខិបិំសុ។ មហាសត្តោ តានិ នារាចេន បហរិត្វា យថា វា តថា វា ន បាតេសិ, ពោធិកោដ្ឋកំ បន បរិក្ខិបន្តោ វិយ តាលេន តាលំ, វាលេន វាលំ, ទណ្ឌកេន ទណ្ឌកំ, វាជេន វាជំ អនតិក្កមន្តោ ខិបិត្វា សរគព្ភំ អកាសិ។ ធនុគ្គហានំ កណ្ឌានិ ខីណានិ។ សោ តេសំ កណ្ឌខីណភាវំ ញត្វា សរគព្ភំ អវិនាសេន្តោវ ឧប្បតិត្វា គន្ត្វា រញ្ញោ សន្តិកេ អដ្ឋាសិ។ មហាជនោ ឧន្នាទេន្តោ វគ្គន្តោ អប្ផោដេន្តោ សេឡេន្តោ អច្ឆរំ បហរន្តោ មហាកោលាហលំ កត្វា វត្ថាភរណាទីនិ ខិបិ។ ឯវំ ឯករាសិភូតំ អដ្ឋារសកោដិសង្ខ្យំ ធនំ អហោសិ។

    Mahāsatto rājaṅgaṇe caturassaparicchedabbhantare maṇḍalaṃ katvā catūsu kaṇṇesu cattāro dhanuggahe ṭhapetvā ekekassa tiṃsa tiṃsa kaṇḍasahassāni dāpetvā ekekassa santike ekekaṃ kaṇḍadāyakaṃ ṭhapetvā sayaṃ vajiraggaṃ nārācaṃ gahetvā maṇḍalamajjhe ṭhatvā ‘‘mahārāja, ime cattāro dhanuggahā ekappahāreneva sare khipitvā maṃ vijjhantu, ahaṃ etehi khittakaṇḍāni nivāressāmī’’ti āha. Rājā ‘‘evaṃ karothā’’ti āṇāpesi. Dhanuggahā āhaṃsu, ‘‘mahārāja, mayaṃ akkhaṇavedhivālavedhisaravedhisaddavedhino, jotipālo taruṇadārako, na mayaṃ vijjhissāmā’’ti. Mahāsatto ‘‘sace sakkotha, vijjhatha ma’’nti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ekappahāreneva kaṇḍāni khipiṃsu. Mahāsatto tāni nārācena paharitvā yathā vā tathā vā na pātesi, bodhikoṭṭhakaṃ pana parikkhipanto viya tālena tālaṃ, vālena vālaṃ, daṇḍakena daṇḍakaṃ, vājena vājaṃ anatikkamanto khipitvā saragabbhaṃ akāsi. Dhanuggahānaṃ kaṇḍāni khīṇāni. So tesaṃ kaṇḍakhīṇabhāvaṃ ñatvā saragabbhaṃ avināsentova uppatitvā gantvā rañño santike aṭṭhāsi. Mahājano unnādento vagganto apphoṭento seḷento accharaṃ paharanto mahākolāhalaṃ katvā vatthābharaṇādīni khipi. Evaṃ ekarāsibhūtaṃ aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ ahosi.

    អថ នំ រាជា បុច្ឆិ – ‘‘កិំ សិប្បំ នាមេតំ ជោតិបាលា’’តិ? សរបដិពាហនំ នាម, ទេវាតិ។ អញ្ញេ ឯតំ ជានន្តា អត្ថីតិ។ សកលជម្ពុទីបេ មំ ឋបេត្វា អញ្ញោ នត្ថិ, ទេវាតិ។ អបរំ ទស្សេហិ, តាតាតិ។ ទេវ, ឯតេ តាវ ចតូសុ កណ្ណេសុ ឋត្វា ចត្តារោបិ ជនា មំ វិជ្ឈិតុំ ន សក្ខិំសុ, អហំ បនេតេ ចតូសុ កណ្ណេសុ ឋិតេ ឯកេនេវ សរេន វិជ្ឈិស្សាមីតិ។ ធនុគ្គហា ឋាតុំ ន ឧស្សហិំសុ។ មហាសត្តោ ចតូសុ កណ្ណេសុ ចតស្សោ កទលិយោ ឋបាបេត្វា នារាចបុង្ខេ រត្តសុត្តកំ ពន្ធិត្វា ឯកំ កទលិំ សន្ធាយ ខិបិ។ នារាចោ តំ កទលិំ វិជ្ឈិត្វា តតោ ទុតិយំ, តតោ តតិយំ, តតោ ចតុត្ថំ, តតោ បឋមំ វិទ្ធមេវ វិជ្ឈិត្វា បុន តស្ស ហត្ថេយេវ បតិដ្ឋហិ។ កទលិយោ សុត្តបរិក្ខិត្តា អដ្ឋំសុ។ មហាជនោ ឧន្នាទសហស្សានិ បវត្តេសិ។ រាជា ‘‘កិំ សិប្បំ នាមេតំ, តាតា’’តិ? ចក្កវិទ្ធំ នាម, ទេវាតិ។ អបរម្បិ ទស្សេហិ, តាតាតិ។ មហាសត្តោ សរលដ្ឋិំ នាម, សររជ្ជុំ នាម, សរវេធិំ នាម ទស្សេសិ, សរបាសាទំ នាម, សរសោបានំ នាម, សរមណ្ឌបំ នាម, សរបាការំ នាម, សរបោក្ខរណិំ នាម អកាសិ, សរបទុមំ នាម បុប្ផាបេសិ, សរវស្សំ នាម វស្សាបេសិ។ ឥតិ អញ្ញេហិ អសាធារណានិ ឥមានិ ទ្វាទស សិប្បានិ ទស្សេត្វា បុន អញ្ញេហិ អសាធារណេយេវ សត្ត មហាកាយេ បទាលេសិ, អដ្ឋង្គុលពហលំ ឧទុម្ពរបទរំ វិជ្ឈិ, ចតុរង្គុលពហលំ អសនបទរំ, ទ្វង្គុលពហលំ តម្ពបដ្ដំ, ឯកង្គុលពហលំ អយបដ្ដំ, ឯកាពទ្ធំ ផលកសតំ វិនិវិជ្ឈិត្វា បលាលសកដវាលុកសកដបទរសកដានំ បុរិមភាគេន សរំ ខិបិត្វា បច្ឆាភាគេន និក្ខមាបេសិ, បច្ឆាភាគេន សរំ ខិបិត្វា បុរិមភាគេន និក្ខមាបេសិ, ឧទកេ ចតុឧសភំ, ថលេ អដ្ឋឧសភដ្ឋានំ កណ្ឌំ បេសេសិ។ វាតិង្គណសញ្ញាយ ឧសភមត្តកេ វាលំ វិជ្ឈិ។ ពោធិសត្តោ សរេ ខិបិត្វា អាកាសេ សរបាសាទាទីនិ កត្វា បុន ឯកេន សរេន តេ សរេ បាតេន្តោ ភង្គវិភង្គេ អកាសីតិ ‘‘សរភង្គោ’’តិ នាម បញ្ញាតោ។ តស្ស ឯត្តកានិ សិប្បានិ ទស្សេន្តស្សេវ សូរិយោ អត្ថង្គតោ។

    Atha naṃ rājā pucchi – ‘‘kiṃ sippaṃ nāmetaṃ jotipālā’’ti? Sarapaṭibāhanaṃ nāma, devāti. Aññe etaṃ jānantā atthīti. Sakalajambudīpe maṃ ṭhapetvā añño natthi, devāti. Aparaṃ dassehi, tātāti. Deva, ete tāva catūsu kaṇṇesu ṭhatvā cattāropi janā maṃ vijjhituṃ na sakkhiṃsu, ahaṃ panete catūsu kaṇṇesu ṭhite ekeneva sarena vijjhissāmīti. Dhanuggahā ṭhātuṃ na ussahiṃsu. Mahāsatto catūsu kaṇṇesu catasso kadaliyo ṭhapāpetvā nārācapuṅkhe rattasuttakaṃ bandhitvā ekaṃ kadaliṃ sandhāya khipi. Nārāco taṃ kadaliṃ vijjhitvā tato dutiyaṃ, tato tatiyaṃ, tato catutthaṃ, tato paṭhamaṃ viddhameva vijjhitvā puna tassa hattheyeva patiṭṭhahi. Kadaliyo suttaparikkhittā aṭṭhaṃsu. Mahājano unnādasahassāni pavattesi. Rājā ‘‘kiṃ sippaṃ nāmetaṃ, tātā’’ti? Cakkaviddhaṃ nāma, devāti. Aparampi dassehi, tātāti. Mahāsatto saralaṭṭhiṃ nāma, sararajjuṃ nāma, saravedhiṃ nāma dassesi, sarapāsādaṃ nāma, sarasopānaṃ nāma, saramaṇḍapaṃ nāma, sarapākāraṃ nāma, sarapokkharaṇiṃ nāma akāsi, sarapadumaṃ nāma pupphāpesi, saravassaṃ nāma vassāpesi. Iti aññehi asādhāraṇāni imāni dvādasa sippāni dassetvā puna aññehi asādhāraṇeyeva satta mahākāye padālesi, aṭṭhaṅgulabahalaṃ udumbarapadaraṃ vijjhi, caturaṅgulabahalaṃ asanapadaraṃ, dvaṅgulabahalaṃ tambapaṭṭaṃ, ekaṅgulabahalaṃ ayapaṭṭaṃ, ekābaddhaṃ phalakasataṃ vinivijjhitvā palālasakaṭavālukasakaṭapadarasakaṭānaṃ purimabhāgena saraṃ khipitvā pacchābhāgena nikkhamāpesi, pacchābhāgena saraṃ khipitvā purimabhāgena nikkhamāpesi, udake catuusabhaṃ, thale aṭṭhausabhaṭṭhānaṃ kaṇḍaṃ pesesi. Vātiṅgaṇasaññāya usabhamattake vālaṃ vijjhi. Bodhisatto sare khipitvā ākāse sarapāsādādīni katvā puna ekena sarena te sare pātento bhaṅgavibhaṅge akāsīti ‘‘sarabhaṅgo’’ti nāma paññāto. Tassa ettakāni sippāni dassentasseva sūriyo atthaṅgato.

    អថស្ស រាជា សេនាបតិដ្ឋានំ បដិជានិត្វា ‘‘ជោតិបាល, អជ្ជ វិកាលោ, ស្វេ ត្វំ សេនាបតិដ្ឋានំ សក្ការំ គណ្ហិស្សសិ, កេសមស្សុំ ការេត្វា ន្ហត្វា ឯហី’’តិ តំ ទិវសំ បរិព្ពយត្ថាយ សតសហស្សំ អទាសិ។ មហាសត្តោ ‘‘ឥមិនា មយ្ហំ អត្ថោ នត្ថី’’តិ អដ្ឋារសកោដិសង្ខ្យំ ធនំ សាមិកានញ្ញេវ ទត្វា មហន្តេន បរិវារេន ន្ហាយិតុំ នទិំ គន្ត្វា កេសមស្សុំ ការេត្វា ន្ហត្វា សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតោ អនោបមាយ សិរិយា និវេសនំ បវិសិត្វា នានគ្គរសភោជនំ ភុញ្ជិត្វា សិរិសយនំ អភិរុយ្ហ និបន្នោ ទ្វេ យាមេ សយិត្វា បច្ឆិមយាមេ បពុទ្ធោ ឧដ្ឋាយ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា សយនបិដ្ឋេ និសិន្នោវ អត្តនោ សិប្បស្ស អាទិមជ្ឈបរិយោសានំ ឱលោកេន្តោ ‘‘មម សិប្បស្ស អាទិតោវ បរមារណំ បញ្ញាយតិ, មជ្ឈេ កិលេសបរិភោគោ, បរិយោសានេ និរយម្ហិ បដិសន្ធិ, បាណាតិបាតោ កិលេសបរិភោគេសុ ច អធិមត្តប្បមាទោ និរយេ បដិសន្ធិំ ទេតិ, រញ្ញា មយ្ហំ មហន្តំ សេនាបតិដ្ឋានំ ទិន្នំ, មហន្តំ មេ ឥស្សរិយំ ភវិស្សតិ, ភរិយា ច បុត្តធីតរោ ច ពហូ ភវិស្សន្តិ។ កិលេសវត្ថុ ខោ បន វេបុល្លគតំ ទុច្ចជំ ហោតិ, ឥទានេវ និក្ខមិត្វា ឯកកោវ អរញ្ញំ បវិសិត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិតុំ យុត្តំ មយ្ហ’’ន្តិ មហាសយនតោ ឧដ្ឋាយ កញ្ចិ អជានាបេន្តោ បាសាទា ឱរុយ្ហ អគ្គទ្វារេន និក្ខមិត្វា ឯកកោវ អរញ្ញំ បវិសិត្វា គោធាវរិនទីតីរេ តិយោជនិកំ កបិដ្ឋវនំ សន្ធាយ បាយាសិ។

    Athassa rājā senāpatiṭṭhānaṃ paṭijānitvā ‘‘jotipāla, ajja vikālo, sve tvaṃ senāpatiṭṭhānaṃ sakkāraṃ gaṇhissasi, kesamassuṃ kāretvā nhatvā ehī’’ti taṃ divasaṃ paribbayatthāya satasahassaṃ adāsi. Mahāsatto ‘‘iminā mayhaṃ attho natthī’’ti aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ sāmikānaññeva datvā mahantena parivārena nhāyituṃ nadiṃ gantvā kesamassuṃ kāretvā nhatvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito anopamāya siriyā nivesanaṃ pavisitvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā sirisayanaṃ abhiruyha nipanno dve yāme sayitvā pacchimayāme pabuddho uṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā sayanapiṭṭhe nisinnova attano sippassa ādimajjhapariyosānaṃ olokento ‘‘mama sippassa āditova paramāraṇaṃ paññāyati, majjhe kilesaparibhogo, pariyosāne nirayamhi paṭisandhi, pāṇātipāto kilesaparibhogesu ca adhimattappamādo niraye paṭisandhiṃ deti, raññā mayhaṃ mahantaṃ senāpatiṭṭhānaṃ dinnaṃ, mahantaṃ me issariyaṃ bhavissati, bhariyā ca puttadhītaro ca bahū bhavissanti. Kilesavatthu kho pana vepullagataṃ duccajaṃ hoti, idāneva nikkhamitvā ekakova araññaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajituṃ yuttaṃ mayha’’nti mahāsayanato uṭṭhāya kañci ajānāpento pāsādā oruyha aggadvārena nikkhamitvā ekakova araññaṃ pavisitvā godhāvarinadītīre tiyojanikaṃ kapiṭṭhavanaṃ sandhāya pāyāsi.

    តស្ស និក្ខន្តភាវំ ញត្វា សក្កោ វិស្សកម្មំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តាត, ជាតិបាលោ អភិនិក្ខមនំ និក្ខន្តោ, មហាសមាគមោ ភវិស្សតិ, គោធាវរិនទីតីរេ កបិដ្ឋវនេ អស្សមំ មាបេត្វា បព្ពជិតបរិក្ខារេ បដិយាទេហី’’តិ អាហ។ សោ តថា អកាសិ។ មហាសត្តោ តំ ឋានំ បត្វា ឯកបទិកមគ្គំ ទិស្វា ‘‘បព្ពជិតានំ វសនដ្ឋានេន ភវិតព្ព’’ន្តិ តេន មគ្គេន តត្ថ គន្ត្វា កញ្ចិ អបស្សន្តោ បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា បព្ពជិតបរិក្ខារេ ទិស្វា ‘‘សក្កោ ទេវរាជា មម និក្ខន្តភាវំ អញ្ញាសិ មញ្ញេ’’តិ ចិន្តេត្វា សាដកំ អបនេត្វា រត្តវាកចិរំ និវាសេត្វា ច បារុបិត្វា ច អជិនចម្មំ ឯកំសគតំ អកាសិ, ជដាមណ្ឌលំ ពន្ធិត្វា ខារិកាជំ អំសេ កត្វា កត្តរទណ្ឌំ គហេត្វា បណ្ណសាលតោ និក្ខមិត្វា ចង្កមំ អារុយ្ហ កតិបយវារេ អបរាបរំ ចង្កមិត្វា បព្ពជ្ជាសិរិយា វនំ ឧបសោភយមានោ កសិណបរិកម្មំ កត្វា បព្ពជិតតោ សត្តមេ ទិវសេ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ បញ្ច អភិញ្ញាយោ ច និព្ពត្តេត្វា ឧញ្ឆាចរិយាយ វនមូលផលាហារោ ឯកកោវ វិហាសិ។ មាតាបិតរោ មិត្តសុហជ្ជាទយោ ញាតិវគ្គាបិស្ស តំ អបស្សន្តា រោទន្តា បរិទេវន្តា វិចរន្តិ។

    Tassa nikkhantabhāvaṃ ñatvā sakko vissakammaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, jātipālo abhinikkhamanaṃ nikkhanto, mahāsamāgamo bhavissati, godhāvarinadītīre kapiṭṭhavane assamaṃ māpetvā pabbajitaparikkhāre paṭiyādehī’’ti āha. So tathā akāsi. Mahāsatto taṃ ṭhānaṃ patvā ekapadikamaggaṃ disvā ‘‘pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānena bhavitabba’’nti tena maggena tattha gantvā kañci apassanto paṇṇasālaṃ pavisitvā pabbajitaparikkhāre disvā ‘‘sakko devarājā mama nikkhantabhāvaṃ aññāsi maññe’’ti cintetvā sāṭakaṃ apanetvā rattavākaciraṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca ajinacammaṃ ekaṃsagataṃ akāsi, jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā khārikājaṃ aṃse katvā kattaradaṇḍaṃ gahetvā paṇṇasālato nikkhamitvā caṅkamaṃ āruyha katipayavāre aparāparaṃ caṅkamitvā pabbajjāsiriyā vanaṃ upasobhayamāno kasiṇaparikammaṃ katvā pabbajitato sattame divase aṭṭha samāpattiyo pañca abhiññāyo ca nibbattetvā uñchācariyāya vanamūlaphalāhāro ekakova vihāsi. Mātāpitaro mittasuhajjādayo ñātivaggāpissa taṃ apassantā rodantā paridevantā vicaranti.

    អថេកោ វនចរកោ អរញ្ញំ បវិសិត្វា កបិដ្ឋកអស្សមបទេ និសិន្នំ មហាសត្តំ ទិស្វា សញ្ជានិត្វា គន្ត្វា តេន សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ កត្វា នគរំ គន្ត្វា តស្ស មាតាបិតូនំ អារោចេសិ។ តេ រញ្ញោ អារោចយិំសុ។ រាជា ‘‘ឯថ នំ បស្សិស្សាមា’’តិ តស្ស មាតាបិតរោ គហេត្វា មហាជនបរិវុតោ វនចរកេន ទេសិតេន មគ្គេន គោធាវរិនទីតីរំ បាបុណិ។ ពោធិសត្តោ នទីតីរំ អាគន្ត្វា អាកាសេ និសិន្នោ ធម្មំ ទេសេត្វា តេ សព្ពេ អស្សមបទំ បវេសេត្វា តត្របិ តេសំ អាកាសេ និសិន្នោវ កាមេសុ អាទីនវំ បកាសេត្វា ធម្មំ ទេសេសិ។ រាជានំ អាទិំ កត្វា សព្ពេវ បព្ពជិំសុ។ ពោធិសត្តោ ឥសិគណបរិវុតោ តត្ថេវ វសិ។ អថស្ស តត្ថ វសនភាវោ សកលជម្ពុទីបេ បាកដោ អហោសិ។ អញ្ញេបិ រាជានោ រដ្ឋវាសីហិ សទ្ធិំ អាគន្ត្វា តស្ស សន្តិកេ បព្ពជិំសុ, សមាគមោ មហា អហោសិ។ អនុបុព្ពេន អនេកសតសហស្សបរិសា អហេសុំ។ យោ កាមវិតក្កំ វា ព្យាបាទវិតក្កំ វា វិហិំសាវិតក្កំ វា វិតក្កេតិ, មហាសត្តោ គន្ត្វា តស្ស បុរតោ អាកាសេ និសីទិត្វា ធម្មំ ទេសេតិ, កសិណបរិកម្មំ អាចិក្ខតិ។ តស្សោវាទេ ឋត្វា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ឧប្បាទេត្វា ឈាននិប្ផត្តិំ បត្តា សាលិស្សរោ មេណ្ឌិស្សរោ បព្ពតោ កាឡទេវិលោ កិសវច្ឆោ អនុសិស្សោ នារទោតិ សត្ត ជេដ្ឋន្តេវាសិនោ អហេសុំ។ អបរភាគេ កបិដ្ឋកអស្សមោ បរិបូរិ។ ឥសិគណស្ស វសនោកាសោ នប្បហោតិ។

    Atheko vanacarako araññaṃ pavisitvā kapiṭṭhakaassamapade nisinnaṃ mahāsattaṃ disvā sañjānitvā gantvā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā nagaraṃ gantvā tassa mātāpitūnaṃ ārocesi. Te rañño ārocayiṃsu. Rājā ‘‘etha naṃ passissāmā’’ti tassa mātāpitaro gahetvā mahājanaparivuto vanacarakena desitena maggena godhāvarinadītīraṃ pāpuṇi. Bodhisatto nadītīraṃ āgantvā ākāse nisinno dhammaṃ desetvā te sabbe assamapadaṃ pavesetvā tatrapi tesaṃ ākāse nisinnova kāmesu ādīnavaṃ pakāsetvā dhammaṃ desesi. Rājānaṃ ādiṃ katvā sabbeva pabbajiṃsu. Bodhisatto isigaṇaparivuto tattheva vasi. Athassa tattha vasanabhāvo sakalajambudīpe pākaṭo ahosi. Aññepi rājāno raṭṭhavāsīhi saddhiṃ āgantvā tassa santike pabbajiṃsu, samāgamo mahā ahosi. Anupubbena anekasatasahassaparisā ahesuṃ. Yo kāmavitakkaṃ vā byāpādavitakkaṃ vā vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakketi, mahāsatto gantvā tassa purato ākāse nisīditvā dhammaṃ deseti, kasiṇaparikammaṃ ācikkhati. Tassovāde ṭhatvā aṭṭha samāpattiyo uppādetvā jhānanipphattiṃ pattā sālissaro meṇḍissaro pabbato kāḷadevilo kisavaccho anusisso nāradoti satta jeṭṭhantevāsino ahesuṃ. Aparabhāge kapiṭṭhakaassamo paripūri. Isigaṇassa vasanokāso nappahoti.

    អថ មហាសត្តោ សាលិស្សរំ អាមន្តេត្វា ‘‘សាលិស្សរ, អយំ អស្សមោ ឥសិគណស្ស នប្បហោតិ, ត្វំ ឥមំ ឥសិគណំ គហេត្វា មជ្ឈរញ្ញោ វិជិតេ កលប្បចុល្លកនិគមំ ឧបនិស្សាយ វសាហី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ តស្ស វចនំ សម្បដិច្ឆិត្វា អនេកសហស្សំ ឥសិគណំ គហេត្វា គន្ត្វា តត្ថ វាសំ កប្បេសិ។ មនុស្សេសុ អាគន្ត្វា បព្ពជន្តេសុ បុន អស្សមោ បរិបូរិ។ ពោធិសត្តោ មេណ្ឌិស្សរំ អាមន្តេត្វា, ‘‘មេណ្ឌិស្សរ, ត្វំ ឥមំ ឥសិគណំ អាទាយ សុរដ្ឋជនបទស្ស សីមន្តរេ សាតោទិកា នាម នទី អត្ថិ, តស្សា តីរេ វសាហី’’តិ ឧយ្យោជេសិ, បុន កបិដ្ឋកអស្សមោ បរិបូរិ។ ឯតេនុបាយេន តតិយវារេ បព្ពតំ អាមន្តេត្វា ‘‘បព្ពត, ត្វំ មហាអដវិយំ អញ្ជនបព្ពតោ នាម អត្ថិ, តំ ឧបនិស្សាយ វសាហី’’តិ បេសេសិ។ ចតុត្ថវារេ កាឡទេវិលំ អាមន្តេត្វា ‘‘កាឡទេវិល, ត្វំ ទក្ខិណបថេ អវន្តិរដ្ឋេ ឃនសេលបព្ពតោ នាម អត្ថិ, តំ ឧបនិស្សាយ វសាហី’’តិ បេសេសិ។ បុន កបិដ្ឋកអស្សមោ បរិបូរិ, បញ្ចសុ ឋានេសុ អនេកសតសហស្សឥសិគណោ អហោសិ។ កិសវច្ឆោ បន មហាសត្តំ អាបុច្ឆិត្វា ទណ្ឌកិរញ្ញោ វិជិតេ កុម្ភវតិនគរំ នាម អត្ថិ, តំ ឧបនិស្សាយ ឧយ្យានេ វិហាសិ។ នារទោ មជ្ឈិមទេសេ អញ្ជនគិរិនាមកេ បព្ពតជាលន្តរេ វិហាសិ។ អនុសិស្សោ បន មហាសត្តស្ស សន្តិកេវ អហោសិ។

    Atha mahāsatto sālissaraṃ āmantetvā ‘‘sālissara, ayaṃ assamo isigaṇassa nappahoti, tvaṃ imaṃ isigaṇaṃ gahetvā majjharañño vijite kalappacullakanigamaṃ upanissāya vasāhī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā anekasahassaṃ isigaṇaṃ gahetvā gantvā tattha vāsaṃ kappesi. Manussesu āgantvā pabbajantesu puna assamo paripūri. Bodhisatto meṇḍissaraṃ āmantetvā, ‘‘meṇḍissara, tvaṃ imaṃ isigaṇaṃ ādāya suraṭṭhajanapadassa sīmantare sātodikā nāma nadī atthi, tassā tīre vasāhī’’ti uyyojesi, puna kapiṭṭhakaassamo paripūri. Etenupāyena tatiyavāre pabbataṃ āmantetvā ‘‘pabbata, tvaṃ mahāaṭaviyaṃ añjanapabbato nāma atthi, taṃ upanissāya vasāhī’’ti pesesi. Catutthavāre kāḷadevilaṃ āmantetvā ‘‘kāḷadevila, tvaṃ dakkhiṇapathe avantiraṭṭhe ghanaselapabbato nāma atthi, taṃ upanissāya vasāhī’’ti pesesi. Puna kapiṭṭhakaassamo paripūri, pañcasu ṭhānesu anekasatasahassaisigaṇo ahosi. Kisavaccho pana mahāsattaṃ āpucchitvā daṇḍakirañño vijite kumbhavatinagaraṃ nāma atthi, taṃ upanissāya uyyāne vihāsi. Nārado majjhimadese añjanagirināmake pabbatajālantare vihāsi. Anusisso pana mahāsattassa santikeva ahosi.

    តស្មិំ កាលេ ទណ្ឌកិរាជា ឯកំ លទ្ធសក្ការំ គណិកំ ឋានា ចាវេសិ។ សា អត្តនោ ធម្មតាយ វិចរន្តី ឧយ្យានំ គន្ត្វា កិសវច្ឆតាបសំ ទិស្វា ‘‘អយំ កាឡកណ្ណី ភវិស្សតិ, ឥមស្ស សរីរេ កលិំ បវាហេត្វា ន្ហត្វា គមិស្សាមី’’តិ ទន្តកដ្ឋំ ខាទិត្វា សព្ពបឋមំ តស្សូបរិ ពហលខេឡំ និដ្ឋុភន្តី កិសវច្ឆតាបសស្ស ជដន្តរេ និដ្ឋុភិត្វា ទន្តកដ្ឋម្បិស្ស សីសេយេវ ខិបិត្វា សយំ សីសំ ន្ហាយិត្វា គតា។ រាជាបិ តំ សរិត្វា បុន បាកតិកមេវ អកាសិ។ សា មោហមូឡ្ហា ហុត្វា ‘‘កាឡកណ្ណិសរីរេ កលិំ បវាហេត្វា មម្បិ រាជា បុន ឋានេ ឋបេតិ មយា យសោ លទ្ធោ’’តិ សញ្ញមកាសិ។ តតោ នចិរស្សេវ រាជា បុរោហិតំ ឋានតោ ចាវេសិ។ សោ តស្សា សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘ត្វំ កេន ការណេន បុន ឋានំ លភសី’’តិ បុច្ឆិ។ អថស្ស សា ‘‘រាជុយ្យានេ កាឡកណ្ណិសរីរេ កលិស្ស បវាហិតត្តា’’តិ អារោចេសិ។ បុរោហិតោ គន្ត្វា តថេវ តស្ស សរីរេ កលិំ បវាហេសិ, តម្បិ រាជា បុន ឋានេ ឋបេសិ។ អថស្ស អបរភាគេ បច្ចន្តោ កុប្បិ។ សោ សេនង្គបរិវុតោ យុទ្ធាយ និក្ខមិ។ អថ នំ មោហមូឡ្ហោ បុរោហិតោ, ‘‘មហារាជ, កិំ តុម្ហេ ជយំ ឥច្ឆថ, ឧទាហុ បរាជយ’’ន្តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ជយ’’ន្តិ វុត្តេ – ‘‘តេន ហិ រាជុយ្យានេ កាឡកណ្ណី វសតិ, តស្ស សរីរេ កលិំ បវាហេត្វា យាហី’’តិ អាហ។ សោ តស្ស កថំ គហេត្វា ‘‘យេ មយា សទ្ធិំ អាគច្ឆន្តិ, តេ ឧយ្យានេ កាឡកណ្ណិសរីរេ កលិំ បវាហេន្តូ’’តិ វត្វា ឧយ្យានំ បវិសិត្វា ទន្តកដ្ឋំ ខាទិត្វា សព្ពបឋមំ សយមេវ តស្ស ជដន្តរេ ខេឡំ និដ្ឋុភិត្វា ទន្តកដ្ឋញ្ច ខិបិត្វា សីសំ ន្ហាយិ។ ពលកាយោបិស្ស តថា អកាសិ។

    Tasmiṃ kāle daṇḍakirājā ekaṃ laddhasakkāraṃ gaṇikaṃ ṭhānā cāvesi. Sā attano dhammatāya vicarantī uyyānaṃ gantvā kisavacchatāpasaṃ disvā ‘‘ayaṃ kāḷakaṇṇī bhavissati, imassa sarīre kaliṃ pavāhetvā nhatvā gamissāmī’’ti dantakaṭṭhaṃ khāditvā sabbapaṭhamaṃ tassūpari bahalakheḷaṃ niṭṭhubhantī kisavacchatāpasassa jaṭantare niṭṭhubhitvā dantakaṭṭhampissa sīseyeva khipitvā sayaṃ sīsaṃ nhāyitvā gatā. Rājāpi taṃ saritvā puna pākatikameva akāsi. Sā mohamūḷhā hutvā ‘‘kāḷakaṇṇisarīre kaliṃ pavāhetvā mampi rājā puna ṭhāne ṭhapeti mayā yaso laddho’’ti saññamakāsi. Tato nacirasseva rājā purohitaṃ ṭhānato cāvesi. So tassā santikaṃ gantvā ‘‘tvaṃ kena kāraṇena puna ṭhānaṃ labhasī’’ti pucchi. Athassa sā ‘‘rājuyyāne kāḷakaṇṇisarīre kalissa pavāhitattā’’ti ārocesi. Purohito gantvā tatheva tassa sarīre kaliṃ pavāhesi, tampi rājā puna ṭhāne ṭhapesi. Athassa aparabhāge paccanto kuppi. So senaṅgaparivuto yuddhāya nikkhami. Atha naṃ mohamūḷho purohito, ‘‘mahārāja, kiṃ tumhe jayaṃ icchatha, udāhu parājaya’’nti pucchitvā ‘‘jaya’’nti vutte – ‘‘tena hi rājuyyāne kāḷakaṇṇī vasati, tassa sarīre kaliṃ pavāhetvā yāhī’’ti āha. So tassa kathaṃ gahetvā ‘‘ye mayā saddhiṃ āgacchanti, te uyyāne kāḷakaṇṇisarīre kaliṃ pavāhentū’’ti vatvā uyyānaṃ pavisitvā dantakaṭṭhaṃ khāditvā sabbapaṭhamaṃ sayameva tassa jaṭantare kheḷaṃ niṭṭhubhitvā dantakaṭṭhañca khipitvā sīsaṃ nhāyi. Balakāyopissa tathā akāsi.

    តស្មិំ បក្កន្តេ សេនាបតិ គន្ត្វា តាបសំ ទិស្វា ទន្តកដ្ឋាទីនិ នីហរិត្វា សាធុកំ ន្ហាបេត្វា ‘‘ភន្តេ, រញ្ញោ កិំ ភវិស្សតី’’តិ បុច្ឆិ។ អាវុសា មយ្ហំ មនោបទោសោ នត្ថិ, ទេវតា បន កុបិតា ឥតោ សត្តមេ ទិវសេ សកលរដ្ឋំ អរដ្ឋំ ករិស្សន្តិ, ត្វំ បុត្តទារំ គហេត្វា សីឃំ បលាយិត្វា អញ្ញត្ថ យាហីតិ។ សោ ភីតតសិតោ គន្ត្វា រញ្ញោ អារោចេសិ, រាជា តស្ស វចនំ ន គណ្ហិ។ សោ និវត្តិត្វា អត្តនោ គេហំ គន្ត្វា បុត្តទារំ អាទាយ បលាយិត្វា អញ្ញំ រដ្ឋំ អគមាសិ។ សរភង្គសត្ថា តំ ការណំ ញត្វា ទ្វេ តរុណតាបសេ បេសេត្វា ‘‘កិសវច្ឆំ មញ្ចសិវិកាយ អានេថា’’តិ អាកាសេន អាណាបេសិ។ រាជា យុជ្ឈិត្វា ចោរេ គហេត្វា នគរមេវ បច្ចាគមិ។ តស្មិំ អាគតេ ទេវតា បឋមំ ទេវំ វស្សាបេសុំ, វស្សោឃេន សព្ពកុណបេសុ អវហដេសុ សុទ្ធវាលុកវស្សំ វស្សិ, សុទ្ធវាលុកមត្ថកេ ទិព្ពបុប្ផវស្សំ វស្សិ, ទិព្ពបុប្ផមត្ថកេ មាសកវស្សំ, មាសកមត្ថកេ កហាបណវស្សំ, កហាបណមត្ថកេ ទិព្ពាភរណវស្សំ វស្សិ, មនុស្សា សោមនស្សប្បត្តា ហិរញ្ញសុវណ្ណាភរណានិ គណ្ហិតុំ អារភិំសុ។ អថ នេសំ សរីរេ សម្បជ្ជលិតំ នានប្បការំ អាវុធវស្សំ វស្សិ, មនុស្សា ខណ្ឌាខណ្ឌិកំ ឆិជ្ជិំសុ។ អថ នេសំ ឧបរិ មហន្តមហន្តា វីតច្ចិតង្គារា បតិំសុ , តេសំ ឧបរិ មហន្តមហន្តានិ បជ្ជលិតបព្ពតកូដានិ បតិំសុ, តេសំ ឧបរិ សដ្ឋិហត្ថដ្ឋានំ បូរយន្តំ សុខុមវាលុកវស្សំ វស្សិ។ ឯវំ សដ្ឋិយោជនដ្ឋានំ អរដ្ឋំ អហោសិ, តស្ស ឯវំ អរដ្ឋភាវោ សកលជម្ពុទីបេ បញ្ញាយិ។

    Tasmiṃ pakkante senāpati gantvā tāpasaṃ disvā dantakaṭṭhādīni nīharitvā sādhukaṃ nhāpetvā ‘‘bhante, rañño kiṃ bhavissatī’’ti pucchi. Āvusā mayhaṃ manopadoso natthi, devatā pana kupitā ito sattame divase sakalaraṭṭhaṃ araṭṭhaṃ karissanti, tvaṃ puttadāraṃ gahetvā sīghaṃ palāyitvā aññattha yāhīti. So bhītatasito gantvā rañño ārocesi, rājā tassa vacanaṃ na gaṇhi. So nivattitvā attano gehaṃ gantvā puttadāraṃ ādāya palāyitvā aññaṃ raṭṭhaṃ agamāsi. Sarabhaṅgasatthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā dve taruṇatāpase pesetvā ‘‘kisavacchaṃ mañcasivikāya ānethā’’ti ākāsena āṇāpesi. Rājā yujjhitvā core gahetvā nagarameva paccāgami. Tasmiṃ āgate devatā paṭhamaṃ devaṃ vassāpesuṃ, vassoghena sabbakuṇapesu avahaṭesu suddhavālukavassaṃ vassi, suddhavālukamatthake dibbapupphavassaṃ vassi, dibbapupphamatthake māsakavassaṃ, māsakamatthake kahāpaṇavassaṃ, kahāpaṇamatthake dibbābharaṇavassaṃ vassi, manussā somanassappattā hiraññasuvaṇṇābharaṇāni gaṇhituṃ ārabhiṃsu. Atha nesaṃ sarīre sampajjalitaṃ nānappakāraṃ āvudhavassaṃ vassi, manussā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chijjiṃsu. Atha nesaṃ upari mahantamahantā vītaccitaṅgārā patiṃsu , tesaṃ upari mahantamahantāni pajjalitapabbatakūṭāni patiṃsu, tesaṃ upari saṭṭhihatthaṭṭhānaṃ pūrayantaṃ sukhumavālukavassaṃ vassi. Evaṃ saṭṭhiyojanaṭṭhānaṃ araṭṭhaṃ ahosi, tassa evaṃ araṭṭhabhāvo sakalajambudīpe paññāyi.

    អថ តស្ស រដ្ឋស្ស អនន្តររដ្ឋាធិបតិនោ កាលិង្គោ, អដ្ឋកោ, ភីមរថោតិ តយោ រាជានោ ចិន្តយិំសុ – ‘‘បុព្ពេ ពារាណសិយំ កលាពុកាសិករាជា ខន្តិវាទិតាបសេ អបរជ្ឈិត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោតិ សូយតិ, តថា ‘‘នាឡិកេររាជា តាបសេ សុនខេហិ ខាទាបេត្វា, សហស្សពាហុ អជ្ជុនោ ច អង្គីរសេ អបរជ្ឈិត្វា, ឥទានិ ទណ្ឌកិរាជា កិសវច្ឆេ អបរជ្ឈិត្វា សហ រដ្ឋេន វិនាសំ បត្តោ’’តិ សូយតិ។ ឥមេសំ បន ចតុន្នំ រាជូនំ និព្ពត្តដ្ឋានំ មយំ ន ជានាម, តំ នោ ឋបេត្វា សរភង្គសត្ថារំ អញ្ញោ កថេតុំ សមត្ថោ នាម នត្ថិ, តំ ឧបសង្កមិត្វា ឥមេ បញ្ហេ បុច្ឆិស្សាមា’’តិ ។ តេ តយោបិ មហន្តេន បរិវារេន បញ្ហបុច្ឆនត្ថាយ និក្ខមិំសុ។ តេ បន ‘‘អសុកោបិ និក្ខន្តោ’’តិ ន ជានន្តិ, ឯកេកោ ‘‘អហមេវ គច្ឆាមី’’តិ មញ្ញតិ, តេសំ គោធាវរិនទិតោ អវិទូរេ សមាគមោ អហោសិ។ តេ រថេហិ ឱតរិត្វា តយោបិ ឯកមេវ រថំ អភិរុយ្ហ គោធាវរិនទីតីរំ សម្បាបុណិំសុ។

    Atha tassa raṭṭhassa anantararaṭṭhādhipatino kāliṅgo, aṭṭhako, bhīmarathoti tayo rājāno cintayiṃsu – ‘‘pubbe bārāṇasiyaṃ kalābukāsikarājā khantivāditāpase aparajjhitvā pathaviṃ paviṭṭhoti sūyati, tathā ‘‘nāḷikerarājā tāpase sunakhehi khādāpetvā, sahassabāhu ajjuno ca aṅgīrase aparajjhitvā, idāni daṇḍakirājā kisavacche aparajjhitvā saha raṭṭhena vināsaṃ patto’’ti sūyati. Imesaṃ pana catunnaṃ rājūnaṃ nibbattaṭṭhānaṃ mayaṃ na jānāma, taṃ no ṭhapetvā sarabhaṅgasatthāraṃ añño kathetuṃ samattho nāma natthi, taṃ upasaṅkamitvā ime pañhe pucchissāmā’’ti . Te tayopi mahantena parivārena pañhapucchanatthāya nikkhamiṃsu. Te pana ‘‘asukopi nikkhanto’’ti na jānanti, ekeko ‘‘ahameva gacchāmī’’ti maññati, tesaṃ godhāvarinadito avidūre samāgamo ahosi. Te rathehi otaritvā tayopi ekameva rathaṃ abhiruyha godhāvarinadītīraṃ sampāpuṇiṃsu.

    តស្មិំ ខណេ សក្កោ បណ្ឌុកម្ពលសិលាសនេ និសិន្នោ សត្ត បញ្ហេ ចិន្តេត្វា ‘‘ឥមេ បញ្ហេ ឋបេត្វា សរភង្គសត្ថារំ អញ្ញោ សទេវកេ លោកេ កថេតុំ សមត្ថោ នាម នត្ថិ, តំ ឥមេ បញ្ហេ បុច្ឆិស្សាមិ, ឥមេបិ តយោ រាជានោ សរភង្គសត្ថារំ បញ្ហំ បុច្ឆិតុំ គោធាវរិនទីតីរំ បត្តា, ឯតេសំ បញ្ហេបិ អហមេវ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ ទេវតាហិ បរិវុតោ ទេវលោកតោ ឱតរិ។ តំ ទិវសមេវ កិសវច្ឆោ កាលមកាសិ។ តស្ស សរីរកិច្ចំ ការេតុំ ចតូសុ ឋានេសុ អនេកសហស្សា ឥសយោ តត្ថេវ គន្ត្វា បញ្ចសុ ឋានេសុ មណ្ឌបញ្ច ការេត្វា អនេកសហស្សា ឥសិគណា កិសវច្ឆស្ស តាបសស្ស ចន្ទនចិតកំ កត្វា សរីរំ ឈាបេសុំ។ អាឡាហនស្ស សមន្តា អឌ្ឍយោជនមត្តេ ឋានេ ទិព្ពកុសុមវស្សំ វស្សិ។ មហាសត្តោ តស្ស សរីរនិក្ខេបំ ការាបេត្វា អស្សមំ បវិសិត្វា តេហិ ឥសិគណេហិ បរិវុតោ និសីទិ។ តេសម្បិ រាជូនំ នទីតីរំ អាគតកាលេ មហាសេនាវាហនតូរិយសទ្ទោ អហោសិ។ មហាសត្តោ តំ សុត្វា អនុសិស្សំ តាបសំ អាមន្តេត្វា ‘‘តាត, ត្វំ គន្ត្វា តាវ ជានាហិ, កិំ សទ្ទោ នាមេសោ’’តិ អាហ។ សោ បានីយឃដំ អាទាយ តត្ថ គន្ត្វា តេ រាជានោ ទិស្វា បុច្ឆនវសេន បឋមំ គាថមាហ –

    Tasmiṃ khaṇe sakko paṇḍukambalasilāsane nisinno satta pañhe cintetvā ‘‘ime pañhe ṭhapetvā sarabhaṅgasatthāraṃ añño sadevake loke kathetuṃ samattho nāma natthi, taṃ ime pañhe pucchissāmi, imepi tayo rājāno sarabhaṅgasatthāraṃ pañhaṃ pucchituṃ godhāvarinadītīraṃ pattā, etesaṃ pañhepi ahameva pucchissāmī’’ti dvīsu devalokesu devatāhi parivuto devalokato otari. Taṃ divasameva kisavaccho kālamakāsi. Tassa sarīrakiccaṃ kāretuṃ catūsu ṭhānesu anekasahassā isayo tattheva gantvā pañcasu ṭhānesu maṇḍapañca kāretvā anekasahassā isigaṇā kisavacchassa tāpasassa candanacitakaṃ katvā sarīraṃ jhāpesuṃ. Āḷāhanassa samantā aḍḍhayojanamatte ṭhāne dibbakusumavassaṃ vassi. Mahāsatto tassa sarīranikkhepaṃ kārāpetvā assamaṃ pavisitvā tehi isigaṇehi parivuto nisīdi. Tesampi rājūnaṃ nadītīraṃ āgatakāle mahāsenāvāhanatūriyasaddo ahosi. Mahāsatto taṃ sutvā anusissaṃ tāpasaṃ āmantetvā ‘‘tāta, tvaṃ gantvā tāva jānāhi, kiṃ saddo nāmeso’’ti āha. So pānīyaghaṭaṃ ādāya tattha gantvā te rājāno disvā pucchanavasena paṭhamaṃ gāthamāha –

    ៥០.

    50.

    ‘‘អលង្កតា កុណ្ឌលិនោ សុវត្ថា, វេឡុរិយមុត្តាថរុខគ្គពន្ធា;

    ‘‘Alaṅkatā kuṇḍalino suvatthā, veḷuriyamuttātharukhaggabandhā;

    រថេសភា តិដ្ឋថ កេ នុ តុម្ហេ, កថំ វោ ជានន្តិ មនុស្សលោកេ’’តិ។

    Rathesabhā tiṭṭhatha ke nu tumhe, kathaṃ vo jānanti manussaloke’’ti.

    តត្ថ វេឡុរិយមុត្តាថរុខគ្គពន្ធាតិ វេឡុរិយមណីហិ ចេវ មុត្តាលម្ពកេហិ ច អលង្កតថរូហិ ខគ្គរតនេហិ សមន្នាគតា។ តិដ្ឋថាតិ ឯកស្មិំ រថេ តិដ្ឋថ។ កេ នូតិ កេ នាម តុម្ហេ, កថំ វោ សញ្ជានន្តីតិ?

    Tattha veḷuriyamuttātharukhaggabandhāti veḷuriyamaṇīhi ceva muttālambakehi ca alaṅkatatharūhi khaggaratanehi samannāgatā. Tiṭṭhathāti ekasmiṃ rathe tiṭṭhatha. Ke nūti ke nāma tumhe, kathaṃ vo sañjānantīti?

    តេ តស្ស វចនំ សុត្វា រថា ឱតរិត្វា វន្ទិត្វា អដ្ឋំសុ។ តេសុ អដ្ឋករាជា តេន សទ្ធិំ សល្លបន្តោ ទុតិយំ គាថមាហ –

    Te tassa vacanaṃ sutvā rathā otaritvā vanditvā aṭṭhaṃsu. Tesu aṭṭhakarājā tena saddhiṃ sallapanto dutiyaṃ gāthamāha –

    ៥១.

    51.

    ‘‘អហមដ្ឋកោ ភីមរថោ បនាយំ, កាលិង្គរាជា បន ឧគ្គតោយំ;

    ‘‘Ahamaṭṭhako bhīmaratho panāyaṃ, kāliṅgarājā pana uggatoyaṃ;

    សុសញ្ញតានំ ឥសីនំ ទស្សនាយ, ឥធាគតា បុច្ឆិតាយេម្ហ បញ្ហេ’’តិ។

    Susaññatānaṃ isīnaṃ dassanāya, idhāgatā pucchitāyemha pañhe’’ti.

    តត្ថ ឧគ្គតោតិ ចន្ទោ វិយ សូរិយោ វិយ ច បាកដោ បញ្ញាតោ។ សុសញ្ញតានំ ឥសីនន្តិ, ភន្តេ, ន មយំ វនកីឡាទីនំ អត្ថាយ អាគតា, អថ ខោ កាយាទីហិ សុសញ្ញតានំ សីលសម្បន្នានំ ឥសីនំ ទស្សនត្ថាយ ឥធាគតា។ បុច្ឆិតាយេម្ហ បញ្ហេតិ សរភង្គសត្ថារំ បញ្ហេ បុច្ឆិតុំ ឯម្ហ, អាគតាម្ហាតិ អត្ថោ។ យ-ការោ ព្យញ្ជនសន្ធិករោតិ វេទិតព្ពោ។

    Tattha uggatoti cando viya sūriyo viya ca pākaṭo paññāto. Susaññatānaṃ isīnanti, bhante, na mayaṃ vanakīḷādīnaṃ atthāya āgatā, atha kho kāyādīhi susaññatānaṃ sīlasampannānaṃ isīnaṃ dassanatthāya idhāgatā. Pucchitāyemha pañheti sarabhaṅgasatthāraṃ pañhe pucchituṃ emha, āgatāmhāti attho. Ya-kāro byañjanasandhikaroti veditabbo.

    អថ នេ តាបសោ ‘‘សាធុ មហារាជា, អាគន្តព្ពដ្ឋានញ្ញេវ អាគតាត្ថ, តេន ហិ ន្ហត្វា វិស្សមិត្វា អស្សមបទំ បវិសិត្វា ឥសិគណំ វន្ទិត្វា សរភង្គសត្ថារមេវ បញ្ហំ បុច្ឆថា’’តិ តេហិ សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ កត្វា បានីយឃដំ ឧក្ខិបិត្វា ឧទកថេវេ បុញ្ឆន្តោ អាកាសំ ឱលោកេន្តោ សក្កំ ទេវរាជានំ ទេវគណបរិវុតំ ឯរាវណក្ខន្ធវរគតំ ឱតរន្តំ ទិស្វា តេន សទ្ធិំ សល្លបន្តោ តតិយំ គាថមាហ –

    Atha ne tāpaso ‘‘sādhu mahārājā, āgantabbaṭṭhānaññeva āgatāttha, tena hi nhatvā vissamitvā assamapadaṃ pavisitvā isigaṇaṃ vanditvā sarabhaṅgasatthārameva pañhaṃ pucchathā’’ti tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā pānīyaghaṭaṃ ukkhipitvā udakatheve puñchanto ākāsaṃ olokento sakkaṃ devarājānaṃ devagaṇaparivutaṃ erāvaṇakkhandhavaragataṃ otarantaṃ disvā tena saddhiṃ sallapanto tatiyaṃ gāthamāha –

    ៥២.

    52.

    ‘‘វេហាយសំ តិដ្ឋសិ អន្តលិក្ខេ, បថទ្ធុនោ បន្នរសេវ ចន្ទោ;

    ‘‘Vehāyasaṃ tiṭṭhasi antalikkhe, pathaddhuno pannaraseva cando;

    បុច្ឆាមិ តំ យក្ខ មហានុភាវ, កតំ តំ ជានន្តិ មនុស្សលោកេ’’តិ។

    Pucchāmi taṃ yakkha mahānubhāva, kataṃ taṃ jānanti manussaloke’’ti.

    តត្ថ វេហាយសន្តិ អព្ភុគ្គន្ត្វា អន្តលិក្ខេ អាកាសេ តិដ្ឋសិ។ បថទ្ធុនោតិ បថទ្ធគតោ, អទ្ធបថេ គគនមជ្ឈេ ឋិតោតិ អត្ថោ។

    Tattha vehāyasanti abbhuggantvā antalikkhe ākāse tiṭṭhasi. Pathaddhunoti pathaddhagato, addhapathe gaganamajjhe ṭhitoti attho.

    តំ សុត្វា សក្កោ ចតុត្ថំ គាថមាហ –

    Taṃ sutvā sakko catutthaṃ gāthamāha –

    ៥៣.

    53.

    ‘‘យមាហុ ទេវេសុ ‘សុជម្បតី’តិ, ‘មឃវា’តិ តំ អាហុ មនុស្សលោកេ;

    ‘‘Yamāhu devesu ‘sujampatī’ti, ‘maghavā’ti taṃ āhu manussaloke;

    ស ទេវរាជា ឥទមជ្ជ បត្តោ, សុសញ្ញតានំ ឥសីនំ ទស្សនាយា’’តិ។

    Sa devarājā idamajja patto, susaññatānaṃ isīnaṃ dassanāyā’’ti.

    តត្ថ ស ទេវរាជាតិ សោ អហំ សក្កោ ទេវរាជា។ ឥទមជ្ជ បត្តោតិ ឥទំ ឋានំ អជ្ជ អាគតោ។ ទស្សនាយាតិ ទស្សនត្ថាយ វន្ទនត្ថាយ សរភង្គសត្ថារញ្ច បញ្ហំ បុច្ឆនត្ថាយាតិ អាហ។

    Tattha sa devarājāti so ahaṃ sakko devarājā. Idamajja pattoti idaṃ ṭhānaṃ ajja āgato. Dassanāyāti dassanatthāya vandanatthāya sarabhaṅgasatthārañca pañhaṃ pucchanatthāyāti āha.

    អថ នំ អនុសិស្សោ ‘‘សាធុ, មហារាជ, តុម្ហេ បច្ឆា អាគច្ឆថា’’តិ វត្វា បានីយឃដំ អាទាយ អស្សមបទំ បវិសិត្វា បានីយឃដំ បដិសាមេត្វា តិណ្ណំ រាជូនំ ទេវរាជស្ស ច បញ្ហបុច្ឆនត្ថាយ អាគតភាវំ មហាសត្តស្ស អារោចេសិ។ សោ ឥសិគណបរិវុតោ មហាវិសាលមាឡកេ និសីទិ។ តយោ រាជានោ អាគន្ត្វា ឥសិគណំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ សក្កោបិ ឱតរិត្វា ឥសិគណំ ឧបសង្កមិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ ឋិតោ ឥសិគណំ វណ្ណេត្វា វន្ទមានោ បញ្ចមំ គាថមាហ –

    Atha naṃ anusisso ‘‘sādhu, mahārāja, tumhe pacchā āgacchathā’’ti vatvā pānīyaghaṭaṃ ādāya assamapadaṃ pavisitvā pānīyaghaṭaṃ paṭisāmetvā tiṇṇaṃ rājūnaṃ devarājassa ca pañhapucchanatthāya āgatabhāvaṃ mahāsattassa ārocesi. So isigaṇaparivuto mahāvisālamāḷake nisīdi. Tayo rājāno āgantvā isigaṇaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Sakkopi otaritvā isigaṇaṃ upasaṅkamitvā añjaliṃ paggayha ṭhito isigaṇaṃ vaṇṇetvā vandamāno pañcamaṃ gāthamāha –

    ៥៤.

    54.

    ‘‘ទូរេ សុតា នោ ឥសយោ សមាគតា, មហិទ្ធិកា ឥទ្ធិគុណូបបន្នា;

    ‘‘Dūre sutā no isayo samāgatā, mahiddhikā iddhiguṇūpapannā;

    វន្ទាមិ តេ អយិរេ បសន្នចិត្តោ, យេ ជីវលោកេត្ថ មនុស្សសេដ្ឋា’’តិ។

    Vandāmi te ayire pasannacitto, ye jīvalokettha manussaseṭṭhā’’ti.

    តត្ថ ទូរេ សុតា នោតិ, ភន្តេ, អម្ហេហិ តុម្ហេ ទូរេ ទេវលោកេ ឋិតេហិយេវ សុតាតិ មមាយន្តោ ឯវមាហ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ឥមេ ឥធ សមាគតា អម្ហាកំ ឥសយោ ទូរេ សុតា យាវ ព្រហ្មលោកា វិស្សុតា បាកដាតិ។ មហិទ្ធិកាតិ មហានុភាវា។ ឥទ្ធិគុណូបបន្នាតិ បញ្ចវិធេន ឥទ្ធិគុណេន សមន្នាគតា។ អយិរេតិ, អយ្យេ។ យេតិ យេ តុម្ហេ ឥមស្មិំ ជីវលោកេ មនុស្សេសុ សេដ្ឋាតិ។

    Tattha dūre sutā noti, bhante, amhehi tumhe dūre devaloke ṭhitehiyeva sutāti mamāyanto evamāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – ime idha samāgatā amhākaṃ isayo dūre sutā yāva brahmalokā vissutā pākaṭāti. Mahiddhikāti mahānubhāvā. Iddhiguṇūpapannāti pañcavidhena iddhiguṇena samannāgatā. Ayireti, ayye. Yeti ye tumhe imasmiṃ jīvaloke manussesu seṭṭhāti.

    ឯវំ ឥសិគណំ វណ្ណេត្វា សក្កោ ឆ និសជ្ជទោសេ បរិហរន្តោ ឯកមន្តំ និសីទិ។ អថ នំ ឥសីនំ អធោវាតេ និសិន្នំ ទិស្វា អនុសិស្សោ ឆដ្ឋំ គាថមាហ –

    Evaṃ isigaṇaṃ vaṇṇetvā sakko cha nisajjadose pariharanto ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ isīnaṃ adhovāte nisinnaṃ disvā anusisso chaṭṭhaṃ gāthamāha –

    ៥៥.

    55.

    ‘‘គន្ធោ ឥសីនំ ចិរទិក្ខិតានំ, កាយា ចុតោ គច្ឆតិ មាលុតេន;

    ‘‘Gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ, kāyā cuto gacchati mālutena;

    ឥតោ បដិក្កម្ម សហស្សនេត្ត, គន្ធោ ឥសីនំ អសុចិ ទេវរាជា’’តិ។

    Ito paṭikkamma sahassanetta, gandho isīnaṃ asuci devarājā’’ti.

    តត្ថ ចិរទិក្ខិតានន្តិ ចិរបព្ពជិតានំ។ បដិក្កម្មាតិ បដិក្កម អបេហិ។ សហស្សនេត្តាតិ អាលបនមេតំ។ សក្កោ ហិ អមច្ចសហស្សេហិ ចិន្តិតំ អត្ថំ ឯកកោវ បស្សតិ, តស្មា ‘‘សហស្សនេត្តោ’’តិ វុច្ចតិ ។ អថ វា សហស្សនេត្តានំ បន ទេវានំ ទស្សនូបចារាតិក្កមនសមត្ថោតិ សហស្សនេត្តា ។ អសុចីតិ សេទមលាទីហិ បរិភាវិតត្តា ទុគ្គន្ធោ, តុម្ហេ ច សុចិកាមា, តេន វោ ឯស គន្ធោ ពាធតីតិ។

    Tattha ciradikkhitānanti cirapabbajitānaṃ. Paṭikkammāti paṭikkama apehi. Sahassanettāti ālapanametaṃ. Sakko hi amaccasahassehi cintitaṃ atthaṃ ekakova passati, tasmā ‘‘sahassanetto’’ti vuccati . Atha vā sahassanettānaṃ pana devānaṃ dassanūpacārātikkamanasamatthoti sahassanettā . Asucīti sedamalādīhi paribhāvitattā duggandho, tumhe ca sucikāmā, tena vo esa gandho bādhatīti.

    តំ សុត្វា សក្កោ ឥតរំ គាថមាហ –

    Taṃ sutvā sakko itaraṃ gāthamāha –

    ៥៦.

    56.

    ‘‘គន្ធោ ឥសីនំ ចិរទិក្ខិតានំ, កាយា ចុតោ គច្ឆតុ មាលុតេន;

    ‘‘Gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ, kāyā cuto gacchatu mālutena;

    វិចិត្តបុប្ផំ សុរភិំវ មាលំ, គន្ធញ្ច ឯតំ បាដិកង្ខាម ភន្តេ;

    Vicittapupphaṃ surabhiṃva mālaṃ, gandhañca etaṃ pāṭikaṅkhāma bhante;

    ន ហេត្ថ ទេវា បដិក្កូលសញ្ញិនោ’’តិ។

    Na hettha devā paṭikkūlasaññino’’ti.

    តត្ថ គច្ឆតូតិ យថាសុខំ បវត្តតុ, នាសបុដំ នោ បហរតូតិ អត្ថោ។ បាដិកង្ខាមាតិ ឥច្ឆាម បត្ថេម។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ គន្ធេ ទេវា ជិគុច្ឆសញ្ញិនោ ន ហោន្តិ។ ទុស្សីលេយេវ ហិ ទេវា ជិគុច្ឆន្តិ, ន សីលវន្តេតិ។

    Tattha gacchatūti yathāsukhaṃ pavattatu, nāsapuṭaṃ no paharatūti attho. Pāṭikaṅkhāmāti icchāma patthema. Etthāti etasmiṃ gandhe devā jigucchasaññino na honti. Dussīleyeva hi devā jigucchanti, na sīlavanteti.

    ឯវញ្ច បន វត្វា ‘‘ភន្តេ, អនុសិស្ស អហំ មហន្តេន ឧស្សាហេន បញ្ហំ បុច្ឆិតុំ អាគតោ, ឱកាសំ មេ ករោហី’’តិ អាហ។ សោ តស្ស វចនំ សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ឥសិគណំ ឱកាសំ ករោន្តោ គាថាទ្វយមាហ –

    Evañca pana vatvā ‘‘bhante, anusissa ahaṃ mahantena ussāhena pañhaṃ pucchituṃ āgato, okāsaṃ me karohī’’ti āha. So tassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāyāsanā isigaṇaṃ okāsaṃ karonto gāthādvayamāha –

    ៥៧.

    57.

    ‘‘បុរិន្ទទោ ភូតបតី យសស្សី, ទេវានមិន្ទោ សក្កោ មឃវា សុជម្បតិ;

    ‘‘Purindado bhūtapatī yasassī, devānamindo sakko maghavā sujampati;

    ស ទេវរាជា អសុរគណប្បមទ្ទនោ, ឱកាសមាកង្ខតិ បញ្ហ បុច្ឆិតុំ។

    Sa devarājā asuragaṇappamaddano, okāsamākaṅkhati pañha pucchituṃ.

    ៥៨.

    58.

    ‘‘កោ នេវិមេសំ ឥធ បណ្ឌិតានំ, បញ្ហេ បុដ្ឋោ និបុណេ ព្យាករិស្សតិ;

    ‘‘Ko nevimesaṃ idha paṇḍitānaṃ, pañhe puṭṭho nipuṇe byākarissati;

    តិណញ្ច រញ្ញំ មនុជាធិបានំ, ទេវានមិន្ទស្ស ច វាសវស្សា’’តិ។

    Tiṇañca raññaṃ manujādhipānaṃ, devānamindassa ca vāsavassā’’ti.

    តត្ថ ‘‘បុរិន្ទទោ’’តិអាទីនិ សក្កស្សេវ គុណនាមានិ។ សោ ហិ បុរេ ទានំ ទិន្នត្តា បុរិន្ទទោ, ភូតេសុ ជេដ្ឋកត្តា ភូតបតិ, បរិវារសម្បទាយ យសស្សី, បរមិស្សរតាយ ទេវានមិន្ទោ, សត្តន្នំ វត្តបទានំ សុដ្ឋុ កតត្តា សក្កោ, បុរិមជាតិវសេន មឃវា, សុជាយ អសុរកញ្ញាយ បតិភាវេន សុជម្បតិ, ទេវានំ រញ្ជនតាយ ទេវរាជា។ កោ នេវាតិ កោ នុ ឯវ។ និបុណេតិ សណ្ហសុខុមេ បញ្ហេ។ រញ្ញន្តិ រាជូនំ។ ឥមេសំ ចតុន្នំ រាជូនំ មនំ គហេត្វា កោ ឥមេសំ បណ្ឌិតានំ ឥសីនំ បញ្ហេ កថេស្សតិ, បញ្ហំ នេសំ កថេតុំ សមត្ថំ ជានាថាតិ វទតិ។

    Tattha ‘‘purindado’’tiādīni sakkasseva guṇanāmāni. So hi pure dānaṃ dinnattā purindado, bhūtesu jeṭṭhakattā bhūtapati, parivārasampadāya yasassī, paramissaratāya devānamindo, sattannaṃ vattapadānaṃ suṭṭhu katattā sakko, purimajātivasena maghavā, sujāya asurakaññāya patibhāvena sujampati, devānaṃ rañjanatāya devarājā. Ko nevāti ko nu eva. Nipuṇeti saṇhasukhume pañhe. Raññanti rājūnaṃ. Imesaṃ catunnaṃ rājūnaṃ manaṃ gahetvā ko imesaṃ paṇḍitānaṃ isīnaṃ pañhe kathessati, pañhaṃ nesaṃ kathetuṃ samatthaṃ jānāthāti vadati.

    តំ សុត្វា ឥសិគណោ, ‘‘មារិស, អនុសិស្ស ត្វំ បថវិយំ ឋត្វា បថវិំ អបស្សន្តោ វិយ កថេសិ, ឋបេត្វា សរភង្គសត្ថារំ កោ អញ្ញោ ឯតេសំ បញ្ហំ កថេតុំ សមត្ថោ’’តិ វត្វា គាថមាហ –

    Taṃ sutvā isigaṇo, ‘‘mārisa, anusissa tvaṃ pathaviyaṃ ṭhatvā pathaviṃ apassanto viya kathesi, ṭhapetvā sarabhaṅgasatthāraṃ ko añño etesaṃ pañhaṃ kathetuṃ samattho’’ti vatvā gāthamāha –

    ៥៩.

    59.

    ‘‘អយំ ឥសិ សរភង្គោ តបស្សី, យតោ ជាតោ វិរតោ មេថុនស្មា;

    ‘‘Ayaṃ isi sarabhaṅgo tapassī, yato jāto virato methunasmā;

    អាចេរបុត្តោ សុវិនីតរូបោ, សោ នេសំ បញ្ហានិ វិយាករិស្សតី’’តិ។

    Āceraputto suvinītarūpo, so nesaṃ pañhāni viyākarissatī’’ti.

    តត្ថ សរភង្គោតិ សរេ ខិបិត្វា អាកាសេ សរបាសាទាទីនិ កត្វា បុន ឯកេន សរេន តេ សរេ បាតេន្តោ ភង្គវិភង្គេ អកាសីតិ សរភង្គោ។ មេថុនស្មាតិ មេថុនធម្មតោ។ សោ កិរ មេថុនំ អសេវិត្វា បព្ពជិតោ។ អាចេរបុត្តោតិ រញ្ញោ អាចរិយស្ស បុរោហិតស្ស បុត្តោ។

    Tattha sarabhaṅgoti sare khipitvā ākāse sarapāsādādīni katvā puna ekena sarena te sare pātento bhaṅgavibhaṅge akāsīti sarabhaṅgo. Methunasmāti methunadhammato. So kira methunaṃ asevitvā pabbajito. Āceraputtoti rañño ācariyassa purohitassa putto.

    ឯវញ្ច បន វត្វា ឥសិគណោ អនុសិស្សំ អាហ – ‘‘មារិស, ត្វមេវ សត្ថារំ វន្ទិត្វា ឥសិគណស្ស វចនេន សក្កេន បុច្ឆិតបញ្ហកថនាយ ឱកាសំ ការេហី’’តិ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា សត្ថារំ វន្ទិត្វា ឱកាសំ ការេន្តោ អនន្តរំ គាថមាហ –

    Evañca pana vatvā isigaṇo anusissaṃ āha – ‘‘mārisa, tvameva satthāraṃ vanditvā isigaṇassa vacanena sakkena pucchitapañhakathanāya okāsaṃ kārehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā satthāraṃ vanditvā okāsaṃ kārento anantaraṃ gāthamāha –

    ៦០.

    60.

    ‘‘កោណ្ឌញ្ញ បញ្ហានិ វិយាករោហិ, យាចន្តិ តំ ឥសយោ សាធុរូបា;

    ‘‘Koṇḍañña pañhāni viyākarohi, yācanti taṃ isayo sādhurūpā;

    កោណ្ឌញ្ញ ឯសោ មនុជេសុ ធម្មោ, យំ វុទ្ធមាគច្ឆតិ ឯស ភារោ’’តិ។

    Koṇḍañña eso manujesu dhammo, yaṃ vuddhamāgacchati esa bhāro’’ti.

    តត្ថ កោណ្ឌញ្ញាតិ តំ គោត្តេនាលបតិ។ ធម្មោតិ សភាវោ។ យំ វុទ្ធន្តិ យំ បញ្ញាយ វុទ្ធំ បុរិសំ ឯស បញ្ហានំ វិស្សជ្ជនភារោ នាម អាគច្ឆតិ, ឯសោ មនុជេសុ សភាវោ, តស្មា ចន្ទិមសូរិយសហស្សំ ឧដ្ឋាបេន្តោ វិយ បាកដំ កត្វា ទេវរញ្ញោ បញ្ហេ កថេហីតិ។

    Tattha koṇḍaññāti taṃ gottenālapati. Dhammoti sabhāvo. Yaṃ vuddhanti yaṃ paññāya vuddhaṃ purisaṃ esa pañhānaṃ vissajjanabhāro nāma āgacchati, eso manujesu sabhāvo, tasmā candimasūriyasahassaṃ uṭṭhāpento viya pākaṭaṃ katvā devarañño pañhe kathehīti.

    តតោ មហាបុរិសោ ឱកាសំ ករោន្តោ អនន្តរំ គាថមាហ –

    Tato mahāpuriso okāsaṃ karonto anantaraṃ gāthamāha –

    ៦១.

    61.

    ‘‘កតាវកាសា បុច្ឆន្តុ ភោន្តោ, យំ កិញ្ចិ បញ្ហំ មនសាភិបត្ថិតំ;

    ‘‘Katāvakāsā pucchantu bhonto, yaṃ kiñci pañhaṃ manasābhipatthitaṃ;

    អហញ្ហិ តំ តំ វោ វិយាករិស្សំ, ញត្វា សយំ លោកមិមំ បរញ្ចា’’តិ។

    Ahañhi taṃ taṃ vo viyākarissaṃ, ñatvā sayaṃ lokamimaṃ parañcā’’ti.

    តត្ថ យំ កិញ្ចីតិ ន កេវលំ តុម្ហាកំយេវ, អថ ខោ សទេវកស្សបិ លោកស្ស យំ មនសាភិបត្ថិតំ, តំ មំ ភវន្តោ បុច្ឆន្តុ។ អហញ្ហិ វោ ឥធលោកនិស្សិតំ វា បរលោកនិស្សិតំ វា សព្ពំ បញ្ហំ ឥមញ្ច បរញ្ច លោកំ សយំ បញ្ញាយ សច្ឆិកត្វា កថេស្សាមីតិ សព្ពញ្ញុបវារណំ សម្បវារេសិ។

    Tattha yaṃ kiñcīti na kevalaṃ tumhākaṃyeva, atha kho sadevakassapi lokassa yaṃ manasābhipatthitaṃ, taṃ maṃ bhavanto pucchantu. Ahañhi vo idhalokanissitaṃ vā paralokanissitaṃ vā sabbaṃ pañhaṃ imañca parañca lokaṃ sayaṃ paññāya sacchikatvā kathessāmīti sabbaññupavāraṇaṃ sampavāresi.

    ឯវំ តេន ឱកាសេ កតេ សក្កោ អត្តនា អភិសង្ខតំ បញ្ហំ បុច្ឆិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ tena okāse kate sakko attanā abhisaṅkhataṃ pañhaṃ pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ៦២.

    62.

    ‘‘តតោ ច មឃវា សក្កោ, អត្ថទស្សី បុរិន្ទទោ;

    ‘‘Tato ca maghavā sakko, atthadassī purindado;

    អបុច្ឆិ បឋមំ បញ្ហំ, យញ្ចាសិ អភិបត្ថិតំ។

    Apucchi paṭhamaṃ pañhaṃ, yañcāsi abhipatthitaṃ.

    ៦៣.

    63.

    ‘‘កិំ សូ វធិត្វា ន កទាចិ សោចតិ, កិស្សប្បហានំ ឥសយោ វណ្ណយន្តិ;

    ‘‘Kiṃ sū vadhitvā na kadāci socati, kissappahānaṃ isayo vaṇṇayanti;

    កស្សីធ វុត្តំ ផរុសំ ខមេថ, អក្ខាហិ មេ កោណ្ឌញ្ញ ឯតមត្ថ’’ន្តិ។

    Kassīdha vuttaṃ pharusaṃ khametha, akkhāhi me koṇḍañña etamattha’’nti.

    តត្ថ យញ្ចាសីតិ យំ តស្ស មនសា អភិបត្ថិតំ អាសិ, តំ បុច្ឆីតិ អត្ថោ។ ឯតន្តិ ឯតំ មយា បុច្ឆិតមត្ថំ អក្ខាហិ មេតិ ឯកគាថាយ តយោ បញ្ហេ បុច្ឆិ។

    Tattha yañcāsīti yaṃ tassa manasā abhipatthitaṃ āsi, taṃ pucchīti attho. Etanti etaṃ mayā pucchitamatthaṃ akkhāhi meti ekagāthāya tayo pañhe pucchi.

    តតោ បរំ ព្យាករោន្តោ អាហ –

    Tato paraṃ byākaronto āha –

    ៦៤.

    64.

    ‘‘កោធំ វធិត្វា ន កទាចិ សោចតិ, មក្ខប្បហានំ ឥសយោ វណ្ណយន្តិ;

    ‘‘Kodhaṃ vadhitvā na kadāci socati, makkhappahānaṃ isayo vaṇṇayanti;

    សព្ពេសំ វុត្តំ ផរុសំ ខមេថ, ឯតំ ខន្តិំ ឧត្តមមាហុ សន្តោ’’តិ។

    Sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’’ti.

    តត្ថ កោធំ វធិត្វាតិ កោធំ មារេត្វា ឆឌ្ឌេត្វា។ សោចន្តោ ហិ បដិឃចិត្តេនេវ សោចតិ, កោធាភាវា កុតោ សោកោ។ តេន វុត្តំ ‘‘ន កទាចិ សោចតី’’តិ។ មក្ខប្បហានន្តិ បរេហិ អត្តនោ កតគុណមក្ខនលក្ខណស្ស អកតញ្ញុភាវសង្ខាតស្ស មក្ខស្ស បហានំ ឥសយោ វណ្ណយន្តិ។ សព្ពេសន្តិ ហីនមជ្ឈិមុក្កដ្ឋានំ សព្ពេសម្បិ ផរុសំ វចនំ ខមេថ។ សន្តោតិ បោរាណកា បណ្ឌិតា ឯវំ កថេន្តិ។

    Tattha kodhaṃ vadhitvāti kodhaṃ māretvā chaḍḍetvā. Socanto hi paṭighacitteneva socati, kodhābhāvā kuto soko. Tena vuttaṃ ‘‘na kadāci socatī’’ti. Makkhappahānanti parehi attano kataguṇamakkhanalakkhaṇassa akataññubhāvasaṅkhātassa makkhassa pahānaṃ isayo vaṇṇayanti. Sabbesanti hīnamajjhimukkaṭṭhānaṃ sabbesampi pharusaṃ vacanaṃ khametha. Santoti porāṇakā paṇḍitā evaṃ kathenti.

    សក្កោ អាហ –

    Sakko āha –

    ៦៥.

    65.

    ‘‘សក្កា ឧភិន្នំ វចនំ តិតិក្ខិតុំ, សទិសស្ស វា សេដ្ឋតរស្ស វាបិ;

    ‘‘Sakkā ubhinnaṃ vacanaṃ titikkhituṃ, sadisassa vā seṭṭhatarassa vāpi;

    កថំ នុ ហីនស្ស វចោ ខមេថ, អក្ខាហិ មេ កោណ្ឌញ្ញ ឯតមត្ថ’’ន្តិ។

    Kathaṃ nu hīnassa vaco khametha, akkhāhi me koṇḍañña etamattha’’nti.

    សរភង្គោ អាហ –

    Sarabhaṅgo āha –

    ៦៦.

    66.

    ‘‘ភយា ហិ សេដ្ឋស្ស វចោ ខមេថ, សារម្ភហេតូ បន សាទិសស្ស;

    ‘‘Bhayā hi seṭṭhassa vaco khametha, sārambhahetū pana sādisassa;

    យោ ចីធ ហីនស្ស វចោ ខមេថ, ឯតំ ខន្តិំ ឧត្តមមាហុ សន្តោ’’តិ។ –

    Yo cīdha hīnassa vaco khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’’ti. –

    ឯវមាទីនំ គាថានំ វចនប្បដិវចនវសេន សម្ពន្ធោ វេទិតព្ពោ។

    Evamādīnaṃ gāthānaṃ vacanappaṭivacanavasena sambandho veditabbo.

    តត្ថ អក្ខាហិ មេតិ, ភន្តេ កោណ្ឌញ្ញ, តុម្ហេហិ ទ្វេ បញ្ហា សុកថិតា, ឯកោ មេ ចិត្តំ ន គណ្ហាតិ, កថំ សក្កា អត្តនោ ហីនតរស្ស វចនំ អធិវាសេតុំ, តំ មម អក្ខាហីតិ បុច្ឆន្តោ ឯវមាហ។ ឯតំ ខន្តិន្តិ យទេតំ ជាតិគោត្តាទិហីនស្ស វចនំ ខមនំ, ឯតំ ខន្តិំ ឧត្តមន្តិ បោរាណកបណ្ឌិតា វទន្តិ។ យំ បនេតំ ជាតិអាទីហិ សេដ្ឋស្ស ភយេន, សទិសស្ស ករណុត្តរិយលក្ខណេ សារម្ភេ អាទីនវទស្សនេន ខមនំ, នេសា អធិវាសនខន្តិ នាមាតិ អត្ថោ។

    Tattha akkhāhi meti, bhante koṇḍañña, tumhehi dve pañhā sukathitā, eko me cittaṃ na gaṇhāti, kathaṃ sakkā attano hīnatarassa vacanaṃ adhivāsetuṃ, taṃ mama akkhāhīti pucchanto evamāha. Etaṃ khantinti yadetaṃ jātigottādihīnassa vacanaṃ khamanaṃ, etaṃ khantiṃ uttamanti porāṇakapaṇḍitā vadanti. Yaṃ panetaṃ jātiādīhi seṭṭhassa bhayena, sadisassa karaṇuttariyalakkhaṇe sārambhe ādīnavadassanena khamanaṃ, nesā adhivāsanakhanti nāmāti attho.

    ឯវំ វុត្តេ សក្កោ មហាសត្តំ អាហ – ‘‘ភន្តេ, បឋមំ តុម្ហេ ‘សព្ពេសំ វុត្តំ ផរុសំ ខមេថ, ឯតំ ខន្តិំ ឧត្តមមាហុ សន្តោ’តិ វត្វា ឥទានិ ‘យោ ចីធ ហីនស្ស វចោ ខមេថ, ឯតំ ខន្តិំ ឧត្តមមាហុ សន្តោ’តិ វទថ, ន វោ បុរិមេន បច្ឆិមំ សមេតី’’តិ។ អថ នំ មហាសត្តោ, ‘‘សក្ក, បច្ឆិមំ មយា ‘អយំ ហីនោ’តិ ញត្វា ផរុសវចនំ អធិវាសេន្តស្ស វសេន វុត្តំ, យស្មា បន ន សក្កា រូបទស្សនមត្តេន សត្តានំ សេដ្ឋាទិភាវោ ញាតុំ, តស្មា បុរិមំ វុត្ត’’ន្តិ វត្វា សត្តានំ អញ្ញត្រ សំវាសា រូបទស្សនមត្តេន សេដ្ឋាទិភាវស្ស ទុវិញ្ញេយ្យតំ បកាសេន្តោ គាថមាហ –

    Evaṃ vutte sakko mahāsattaṃ āha – ‘‘bhante, paṭhamaṃ tumhe ‘sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’ti vatvā idāni ‘yo cīdha hīnassa vaco khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’ti vadatha, na vo purimena pacchimaṃ sametī’’ti. Atha naṃ mahāsatto, ‘‘sakka, pacchimaṃ mayā ‘ayaṃ hīno’ti ñatvā pharusavacanaṃ adhivāsentassa vasena vuttaṃ, yasmā pana na sakkā rūpadassanamattena sattānaṃ seṭṭhādibhāvo ñātuṃ, tasmā purimaṃ vutta’’nti vatvā sattānaṃ aññatra saṃvāsā rūpadassanamattena seṭṭhādibhāvassa duviññeyyataṃ pakāsento gāthamāha –

    ៦៧.

    67.

    ‘‘កថំ វិជញ្ញា ចតុបត្ថរូបំ, សេដ្ឋំ សរិក្ខំ អថវាបិ ហីនំ;

    ‘‘Kathaṃ vijaññā catupattharūpaṃ, seṭṭhaṃ sarikkhaṃ athavāpi hīnaṃ;

    វិរូបរូបេន ចរន្តិ សន្តោ, តស្មា ហិ សព្ពេសំ វចោ ខមេថា’’តិ។

    Virūparūpena caranti santo, tasmā hi sabbesaṃ vaco khamethā’’ti.

    តត្ថ ចតុបត្ថរូបន្តិ ចតូហិ ឥរិយាបថេហិ បដិច្ឆន្នសភាវំ។ វិរូបរូបេនាតិ វិរូបានំ លាមកបុគ្គលានំ រូបេន ឧត្តមគុណា សន្តោបិ វិចរន្តិ។ ឥមស្មិំ បនត្ថេ មជ្ឈន្តិកត្ថេរស្ស វត្ថុ កថេតព្ពំ។

    Tattha catupattharūpanti catūhi iriyāpathehi paṭicchannasabhāvaṃ. Virūparūpenāti virūpānaṃ lāmakapuggalānaṃ rūpena uttamaguṇā santopi vicaranti. Imasmiṃ panatthe majjhantikattherassa vatthu kathetabbaṃ.

    តំ សុត្វា សក្កោ និក្កង្ខោ ហុត្វា, ‘‘ភន្តេ, ឯតាយ នោ ខន្តិយា អានិសំសំ កថេហី’’តិ យាចិ។ អថស្ស មហាសត្តោ គាថមាហ –

    Taṃ sutvā sakko nikkaṅkho hutvā, ‘‘bhante, etāya no khantiyā ānisaṃsaṃ kathehī’’ti yāci. Athassa mahāsatto gāthamāha –

    ៦៨.

    68.

    ‘‘ន ហេតមត្ថំ មហតីបិ សេនា, សរាជិកា យុជ្ឈមានា លភេថ;

    ‘‘Na hetamatthaṃ mahatīpi senā, sarājikā yujjhamānā labhetha;

    យំ ខន្តិមា សប្បុរិសោ លភេថ, ខន្តីពលស្សូបសមន្តិ វេរា’’តិ។

    Yaṃ khantimā sappuriso labhetha, khantībalassūpasamanti verā’’ti.

    តត្ថ ឯតមត្ថន្តិ ឯតំ វេរវូបសមនិប្បដិឃសភាវសង្ខាតំ អត្ថំ។

    Tattha etamatthanti etaṃ veravūpasamanippaṭighasabhāvasaṅkhātaṃ atthaṃ.

    ឯវំ មហាសត្តេន ខន្តិគុណេ កថិតេ តេ រាជានោ ចិន្តយិំសុ – ‘‘សក្កោ អត្តនោវ បញ្ហេ បុច្ឆតិ, អម្ហាកំ បុច្ឆនោកាសំ ន ទស្សតី’’តិ។ អថ នេសំ អជ្ឈាសយំ វិទិត្វា សក្កោ អត្តនា អភិសង្ខតេ ចត្តារោ បញ្ហេ ឋបេត្វាវ តេសំ កង្ខំ បុច្ឆន្តោ គាថមាហ –

    Evaṃ mahāsattena khantiguṇe kathite te rājāno cintayiṃsu – ‘‘sakko attanova pañhe pucchati, amhākaṃ pucchanokāsaṃ na dassatī’’ti. Atha nesaṃ ajjhāsayaṃ viditvā sakko attanā abhisaṅkhate cattāro pañhe ṭhapetvāva tesaṃ kaṅkhaṃ pucchanto gāthamāha –

    ៦៩.

    69.

    ‘‘សុភាសិតំ តេ អនុមោទិយាន, អញ្ញំ តំ បុច្ឆាមិ តទិង្ឃ ព្រូហិ;

    ‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;

    យថា អហុំ ទណ្ឌកី នាឡិកេរោ, អថជ្ជុនោ កលាពុ ចាបិ រាជា;

    Yathā ahuṃ daṇḍakī nāḷikero, athajjuno kalābu cāpi rājā;

    តេសំ គតិំ ព្រូហិ សុបាបកម្មិនំ, កត្ថូបបន្នា ឥសីនំ វិហេឋកា’’តិ។

    Tesaṃ gatiṃ brūhi supāpakamminaṃ, katthūpapannā isīnaṃ viheṭhakā’’ti.

    តត្ថ អនុមោទិយានាតិ ឥទំ មយា បុដ្ឋានំ តិណ្ណំ បញ្ហានំ វិស្សជ្ជនសង្ខាតំ តវ សុភាសិតំ អនុមោទិត្វា។ យថា អហុន្តិ យថា ចត្តារោ ជនា អហេសុំ។ កលាពុ ចាតិ កលាពុរាជា ច។ អថជ្ជុនោតិ អថ អជ្ជុនរាជា។

    Tattha anumodiyānāti idaṃ mayā puṭṭhānaṃ tiṇṇaṃ pañhānaṃ vissajjanasaṅkhātaṃ tava subhāsitaṃ anumoditvā. Yathā ahunti yathā cattāro janā ahesuṃ. Kalābu cāti kalāburājā ca. Athajjunoti atha ajjunarājā.

    អថស្ស វិស្សជ្ជេន្តោ មហាសត្តោ បញ្ច គាថាយោ អភាសិ –

    Athassa vissajjento mahāsatto pañca gāthāyo abhāsi –

    ៧០.

    70.

    ‘‘កិសញ្ហិ វច្ឆំ អវកិរិយ ទណ្ឌកី, ឧច្ឆិន្នមូលោ សជនោ សរដ្ឋោ;

    ‘‘Kisañhi vacchaṃ avakiriya daṇḍakī, ucchinnamūlo sajano saraṭṭho;

    កុក្កុឡនាមេ និរយម្ហិ បច្ចតិ, តស្ស ផុលិង្គានិ បតន្តិ កាយេ។

    Kukkuḷanāme nirayamhi paccati, tassa phuliṅgāni patanti kāye.

    ៧១.

    71.

    ‘‘យោ សញ្ញតេ បព្ពជិតេ អហេឋយិ, ធម្មំ ភណន្តេ សមណេ អទូសកេ;

    ‘‘Yo saññate pabbajite aheṭhayi, dhammaṃ bhaṇante samaṇe adūsake;

    តំ នាឡិកេរំ សុនខា បរត្ថ, សង្គម្ម ខាទន្តិ វិផន្ទមានំ។

    Taṃ nāḷikeraṃ sunakhā parattha, saṅgamma khādanti viphandamānaṃ.

    ៧២.

    72.

    ‘‘អថជ្ជុនោ និរយេ សត្តិសូលេ, អវំសិរោ បតិតោ ឧទ្ធំបាទោ;

    ‘‘Athajjuno niraye sattisūle, avaṃsiro patito uddhaṃpādo;

    អង្គីរសំ គោតមំ ហេឋយិត្វា, ខន្តិំ តបស្សិំ ចិរព្រហ្មចារិំ។

    Aṅgīrasaṃ gotamaṃ heṭhayitvā, khantiṃ tapassiṃ cirabrahmacāriṃ.

    ៧៣.

    73.

    ‘‘យោ ខណ្ឌសោ បព្ពជិតំ អឆេទយិ, ខន្តិំ វទន្តំ សមណំ អទូសកំ;

    ‘‘Yo khaṇḍaso pabbajitaṃ achedayi, khantiṃ vadantaṃ samaṇaṃ adūsakaṃ;

    កលាពុវីចិំ ឧបបជ្ជ បច្ចតិ, មហាបតាបំ កដុកំ ភយានកំ។

    Kalābuvīciṃ upapajja paccati, mahāpatāpaṃ kaṭukaṃ bhayānakaṃ.

    ៧៤.

    74.

    ‘‘ឯតានិ សុត្វា និរយានិ បណ្ឌិតោ, អញ្ញានិ បាបិដ្ឋតរានិ ចេត្ថ;

    ‘‘Etāni sutvā nirayāni paṇḍito, aññāni pāpiṭṭhatarāni cettha;

    ធម្មំ ចរេ សមណព្រាហ្មណេសុ, ឯវំករោ សគ្គមុបេតិ ឋាន’’ន្តិ។

    Dhammaṃ care samaṇabrāhmaṇesu, evaṃkaro saggamupeti ṭhāna’’nti.

    តត្ថ កិសន្តិ អប្បមំសលោហិតត្តា កិសសរីរំ។ អវកិរិយាតិ អវកិរិត្វា និដ្ឋុភនទន្តកដ្ឋបាតនេន តស្ស សរីរេ កលិំ បវាហេត្វា។ ឧច្ឆិន្នមូលោតិ ឧច្ឆិន្នមូលោ ហុត្វា។ សជនោតិ សបរិសោ។ កុក្កុឡនាមេ និរយម្ហីតិ យោជនសតប្បមាណេ កប្បសណ្ឋិតេ ឧណ្ហឆារិកនិរយេ។ ផុលិង្គានីតិ វីតច្ចិតង្គារា។ តស្ស កិរ តត្ថ ឧណ្ហកុក្កុឡេ និមុគ្គស្ស នវហិ វណមុខេហិ ឧណ្ហា ឆារិកា បវិសន្តិ, សីសេ មហន្តមហន្តា អង្គារា បតន្តិ។ តេសំ បន បតនកាលេ សកលសរីរំ ទីបរុក្ខោ វិយ ជលតិ, ពលវវេទនា វត្តន្តិ។ សោ អធិវាសេតុំ អសក្កោន្តោ មហាវិរវំ រវតិ។ សរភង្គសត្ថា បថវិំ ភិន្ទិត្វា តំ តត្ថ តថាបច្ចមានំ ទស្សេសិ, មហាជនោ ភយសន្តាសមាបជ្ជិ។ តស្ស អតិវិយ ភីតភាវំ ញត្វា មហាសត្តោ តំ និរយំ អន្តរធាបេសិ។

    Tattha kisanti appamaṃsalohitattā kisasarīraṃ. Avakiriyāti avakiritvā niṭṭhubhanadantakaṭṭhapātanena tassa sarīre kaliṃ pavāhetvā. Ucchinnamūloti ucchinnamūlo hutvā. Sajanoti sapariso. Kukkuḷanāme nirayamhīti yojanasatappamāṇe kappasaṇṭhite uṇhachārikaniraye. Phuliṅgānīti vītaccitaṅgārā. Tassa kira tattha uṇhakukkuḷe nimuggassa navahi vaṇamukhehi uṇhā chārikā pavisanti, sīse mahantamahantā aṅgārā patanti. Tesaṃ pana patanakāle sakalasarīraṃ dīparukkho viya jalati, balavavedanā vattanti. So adhivāsetuṃ asakkonto mahāviravaṃ ravati. Sarabhaṅgasatthā pathaviṃ bhinditvā taṃ tattha tathāpaccamānaṃ dassesi, mahājano bhayasantāsamāpajji. Tassa ativiya bhītabhāvaṃ ñatvā mahāsatto taṃ nirayaṃ antaradhāpesi.

    ធម្មំ ភណន្តេតិ ទសកុសលកម្មបថធម្មំ ភាសន្តេ។ សមណេតិ សមិតបាបេ។ អទូសកេតិ និរបរាធេ។ នាឡិកេរន្តិ ឯវំនាមកំ រាជានំ។ បរត្ថាតិ បរលោកេ និរយេ និព្ពត្តំ។ សង្គម្មាតិ ឥតោ ចិតោ ច សមាគន្ត្វា ឆិន្ទិត្វា មហន្តមហន្តា សុនខា ខាទន្តិ។ តស្មិំ កិរ កលិង្គរដ្ឋេ ទន្តបុរនគរេ នាឡិកេរេ នាម រញ្ញេ រជ្ជំ ការយមានេ ឯកោ មហាតាបសោ បញ្ចសតតាបសបរិវុតោ ហិមវន្តា អាគម្ម រាជុយ្យានេ វាសំ កប្បេត្វា មហាជនស្ស ធម្មំ ទេសេសិ។ ‘‘ធម្មិកតាបសោ ឧយ្យានេ វសតី’’តិ រញ្ញោបិ អារោចយិំសុ។ រាជា បន អធម្មិកោ អធម្មេន រជ្ជំ ការេសិ។ សោ អមច្ចេសុ តាបសំ បសំសន្តេសុ ‘‘អហម្បិ ធម្មំ សុណិស្សាមី’’តិ ឧយ្យានំ គន្ត្វា តាបសំ វន្ទិត្វា និសីទិ។ តាបសោ រញ្ញា សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ ករោន្តោ ‘‘កិំ, មហារាជ, ធម្មេន រជ្ជំ ការេសិ, ជនំ ន បីឡេសី’’តិ អាហ។ សោ តស្ស កុជ្ឈិត្វា ‘‘អយំ កូដជដិលោ ឯត្តកំ កាលំ នាគរានំ សន្តិកេ មមញ្ញេវ អគុណំ កថេសិ មញ្ញេ, ហោតុ ជានិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘ស្វេ អម្ហាកំ ឃរទ្វារំ អាគច្ឆេយ្យាថា’’តិ និមន្តេត្វា បុនទិវសេ បុរាណគូថស្ស ចាដិយោ បរិបូរាបេត្វា តាបសេសុ អាគតេសុ តេសំ ភិក្ខាភាជនានិ គូថស្ស បូរាបេត្វា ទ្វារំ បិទហាបេត្វា មុសលានិ ច លោហទណ្ឌេ ច គាហាបេត្វា ឥសីនំ សីសានិ ភិន្ទាបេត្វា ជដាសុ គាហាបេត្វា កឌ្ឍាបេត្វា សុនខេហិ ខាទាបេត្វា តត្ថេវ ភិន្នំ បថវិំ បវិសិត្វា សុនខមហានិរយេ និព្ពត្តតិ, តត្រស្ស តិគាវុតប្បមាណសរីរំ អហោសិ។ អថ នំ មហន្តមហន្តា មហាហត្ថិប្បមាណា បញ្ចវណ្ណា សុនខា អនុពន្ធិត្វា ឌំសិត្វា នវយោជនាយ ជលិតអយបថវិយា បាតេត្វា មុខបូរំ លុញ្ចន្តា វិប្ផន្ទមានំ ខាទិំសុ។ មហាសត្តោ បថវិំ ទ្វិធា ភិន្ទិត្វា តំ និរយំ ទស្សេត្វា មហាជនស្ស ភីតភាវំ ញត្វា អន្តរធាបេសិ។

    Dhammaṃ bhaṇanteti dasakusalakammapathadhammaṃ bhāsante. Samaṇeti samitapāpe. Adūsaketi niraparādhe. Nāḷikeranti evaṃnāmakaṃ rājānaṃ. Paratthāti paraloke niraye nibbattaṃ. Saṅgammāti ito cito ca samāgantvā chinditvā mahantamahantā sunakhā khādanti. Tasmiṃ kira kaliṅgaraṭṭhe dantapuranagare nāḷikere nāma raññe rajjaṃ kārayamāne eko mahātāpaso pañcasatatāpasaparivuto himavantā āgamma rājuyyāne vāsaṃ kappetvā mahājanassa dhammaṃ desesi. ‘‘Dhammikatāpaso uyyāne vasatī’’ti raññopi ārocayiṃsu. Rājā pana adhammiko adhammena rajjaṃ kāresi. So amaccesu tāpasaṃ pasaṃsantesu ‘‘ahampi dhammaṃ suṇissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā tāpasaṃ vanditvā nisīdi. Tāpaso raññā saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto ‘‘kiṃ, mahārāja, dhammena rajjaṃ kāresi, janaṃ na pīḷesī’’ti āha. So tassa kujjhitvā ‘‘ayaṃ kūṭajaṭilo ettakaṃ kālaṃ nāgarānaṃ santike mamaññeva aguṇaṃ kathesi maññe, hotu jānissāmī’’ti cintetvā ‘‘sve amhākaṃ gharadvāraṃ āgaccheyyāthā’’ti nimantetvā punadivase purāṇagūthassa cāṭiyo paripūrāpetvā tāpasesu āgatesu tesaṃ bhikkhābhājanāni gūthassa pūrāpetvā dvāraṃ pidahāpetvā musalāni ca lohadaṇḍe ca gāhāpetvā isīnaṃ sīsāni bhindāpetvā jaṭāsu gāhāpetvā kaḍḍhāpetvā sunakhehi khādāpetvā tattheva bhinnaṃ pathaviṃ pavisitvā sunakhamahāniraye nibbattati, tatrassa tigāvutappamāṇasarīraṃ ahosi. Atha naṃ mahantamahantā mahāhatthippamāṇā pañcavaṇṇā sunakhā anubandhitvā ḍaṃsitvā navayojanāya jalitaayapathaviyā pātetvā mukhapūraṃ luñcantā vipphandamānaṃ khādiṃsu. Mahāsatto pathaviṃ dvidhā bhinditvā taṃ nirayaṃ dassetvā mahājanassa bhītabhāvaṃ ñatvā antaradhāpesi.

    អថជ្ជុនោតិ សហស្សពាហុរាជា។ អង្គីរសន្តិ អង្គេហិ រំសីនំ និច្ឆរណតោ ឯវំលទ្ធនាមំ។ ហេឋយិត្វាតិ វិហេឋេត្វា វិសបីតកណ្ឌេន វិជ្ឈិត្វា ជីវិតក្ខយំ បាបេត្វា។ សោ កិរ អជ្ជុនោ នាម រាជា មហិសករដ្ឋេ កេតករាជធានិយំ រជ្ជំ ការេន្តោ មិគវំ គន្ត្វា មិគេ វធិត្វា អង្គារបក្កមំសំ ខាទន្តោ វិចរិ។ អថេកទិវសំ មិគានំ អាគមនដ្ឋានេ កោដ្ឋកំ កត្វា មិគេ ឱលោកយមានោ អដ្ឋាសិ។ តទា សោ តាបសោ តស្ស រញ្ញោ អវិទូរេ ឯកំ ការរុក្ខំ អភិរុហិត្វា ផលានិ ឱចិនន្តោ ឱចិនិតផលសាខំ មុញ្ចិ។ តស្សា វិស្សដ្ឋាយ សទ្ទេន តំឋានំ បត្តា មិគា បលាយិំសុ។ រាជា កុជ្ឈិត្វា តាបសំ វិសមិស្សិតេន សល្លេន វិជ្ឈិ។ សោ បរិគលិត្វា បតន្តោ មត្ថកេន ខទិរខាណុកំ អាសាទេត្វា សូលគ្គេយេវ កាលមកាសិ។ រាជា តង្ខណេយេវ ទ្វិធា ភិន្នំ បថវិំ បវិសិត្វា សត្តិសូលនិរយេ និព្ពត្តិ, តិគាវុតប្បមាណំ សរីរំ អហោសិ។ តត្រ តំ និរយបាលា ជលិតេហិ អាវុធេហិ កោដ្ដេត្វា ជលិតំ អយបព្ពតំ អារោបេន្តិ។ បព្ពតមត្ថកេ ឋិតកាលេ វាតោ បហរតិ, សោ វាតប្បហារេន បរិគលិត្វា បតតិ។ តស្មិំ ខណេ ហេដ្ឋា នវយោជនាយ ជលិតអយបថវិយា មហាតាលក្ខន្ធប្បមាណំ ជលិតំ អយសូលំ ឧដ្ឋហតិ។ សោ សូលគ្គមត្ថកេយេវ អាសាទេត្វា សូលាវុតោ តិដ្ឋតិ។ តស្មិំ ខណេ បថវី ជលតិ, សូលំ ជលតិ, តស្ស សរីរំ ជលតិ។ សោ តត្ថ មហារវំ រវន្តោ បច្ចតិ។ មហាសត្តោ បថវិំ ទ្វិធា កត្វា តំ និរយំ ទស្សេត្វា មហាជនស្ស ភីតភាវំ ញត្វា អន្តរធាបេសិ។

    Athajjunoti sahassabāhurājā. Aṅgīrasanti aṅgehi raṃsīnaṃ niccharaṇato evaṃladdhanāmaṃ. Heṭhayitvāti viheṭhetvā visapītakaṇḍena vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā. So kira ajjuno nāma rājā mahisakaraṭṭhe ketakarājadhāniyaṃ rajjaṃ kārento migavaṃ gantvā mige vadhitvā aṅgārapakkamaṃsaṃ khādanto vicari. Athekadivasaṃ migānaṃ āgamanaṭṭhāne koṭṭhakaṃ katvā mige olokayamāno aṭṭhāsi. Tadā so tāpaso tassa rañño avidūre ekaṃ kārarukkhaṃ abhiruhitvā phalāni ocinanto ocinitaphalasākhaṃ muñci. Tassā vissaṭṭhāya saddena taṃṭhānaṃ pattā migā palāyiṃsu. Rājā kujjhitvā tāpasaṃ visamissitena sallena vijjhi. So parigalitvā patanto matthakena khadirakhāṇukaṃ āsādetvā sūlaggeyeva kālamakāsi. Rājā taṅkhaṇeyeva dvidhā bhinnaṃ pathaviṃ pavisitvā sattisūlaniraye nibbatti, tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ ahosi. Tatra taṃ nirayapālā jalitehi āvudhehi koṭṭetvā jalitaṃ ayapabbataṃ āropenti. Pabbatamatthake ṭhitakāle vāto paharati, so vātappahārena parigalitvā patati. Tasmiṃ khaṇe heṭṭhā navayojanāya jalitaayapathaviyā mahātālakkhandhappamāṇaṃ jalitaṃ ayasūlaṃ uṭṭhahati. So sūlaggamatthakeyeva āsādetvā sūlāvuto tiṭṭhati. Tasmiṃ khaṇe pathavī jalati, sūlaṃ jalati, tassa sarīraṃ jalati. So tattha mahāravaṃ ravanto paccati. Mahāsatto pathaviṃ dvidhā katvā taṃ nirayaṃ dassetvā mahājanassa bhītabhāvaṃ ñatvā antaradhāpesi.

    ខណ្ឌសោតិ ចត្តារោ ហត្ថបាទេ កណ្ណនាសញ្ច ខណ្ឌាខណ្ឌំ កត្វា។ អទូសកន្តិ និរបរាធំ។ តថា ឆេទាបេត្វា ទ្វីហិ កសាហិ បហារសហស្សេហិ តាឡាបេត្វា ជដាសុ គហេត្វា អាកឌ្ឍាបេត្វា បដិកុជ្ជំ និបជ្ជាបេត្វា បិដ្ឋិយំ បណ្ហិយា បហរិត្វា មហាទុក្ខសមប្បិតំ អកាសិ។ កលាពុវីចិន្តិ កលាពុ អវីចិំ។ កដុកន្តិ តិខិណវេទនំ, ឯវរូបំ និរយំ ឧបបជ្ជិត្វា ឆន្នំ ជាលានំ អន្តរេ បច្ចតិ។ វិត្ថារតោ បន កលាពុរញ្ញោ វត្ថុ ខន្តិវាទិជាតកេ (ជា. ១.៤.៤៩-៥២) កថិតមេវ។ អញ្ញានិ បាបិដ្ឋតរានិ ចេត្ថាតិ ឯតេហិ និរយេហិ បាបិដ្ឋតរានិ ច អញ្ញានិ និរយានិ សុត្វា។ ធម្មំ ចរេតិ, សក្ក ទេវរាជ, បណ្ឌិតោ កុលបុត្តោ ន កេវលំ ឯតេយេវ ចត្តារោ និរយា, ឯតេយេវ ច រាជានោ នេរយិកា, អថ ខោ អញ្ញេបិ និរយា, អញ្ញេបិ ច រាជានោ និរយេសុ ឧប្បន្នាតិ វិទិត្វា ចតុបច្ចយទានធម្មិការក្ខាវរណសំវិធានសង្ខាតំ សមណព្រាហ្មណេសុ ធម្មំ ចរេយ្យាតិ។

    Khaṇḍasoti cattāro hatthapāde kaṇṇanāsañca khaṇḍākhaṇḍaṃ katvā. Adūsakanti niraparādhaṃ. Tathā chedāpetvā dvīhi kasāhi pahārasahassehi tāḷāpetvā jaṭāsu gahetvā ākaḍḍhāpetvā paṭikujjaṃ nipajjāpetvā piṭṭhiyaṃ paṇhiyā paharitvā mahādukkhasamappitaṃ akāsi. Kalābuvīcinti kalābu avīciṃ. Kaṭukanti tikhiṇavedanaṃ, evarūpaṃ nirayaṃ upapajjitvā channaṃ jālānaṃ antare paccati. Vitthārato pana kalāburañño vatthu khantivādijātake (jā. 1.4.49-52) kathitameva. Aññāni pāpiṭṭhatarāni cetthāti etehi nirayehi pāpiṭṭhatarāni ca aññāni nirayāni sutvā. Dhammaṃ careti, sakka devarāja, paṇḍito kulaputto na kevalaṃ eteyeva cattāro nirayā, eteyeva ca rājāno nerayikā, atha kho aññepi nirayā, aññepi ca rājāno nirayesu uppannāti viditvā catupaccayadānadhammikārakkhāvaraṇasaṃvidhānasaṅkhātaṃ samaṇabrāhmaṇesu dhammaṃ careyyāti.

    ឯវំ មហាសត្តេន ចតុន្នំ រាជូនំ និព្ពត្តដ្ឋានេ ទស្សិតេ តយោ រាជានោ និក្កង្ខា អហេសុំ។ តតោ សក្កោ អវសេសេ ចត្តារោ បញ្ហេ បុច្ឆន្តោ គាថមាហ –

    Evaṃ mahāsattena catunnaṃ rājūnaṃ nibbattaṭṭhāne dassite tayo rājāno nikkaṅkhā ahesuṃ. Tato sakko avasese cattāro pañhe pucchanto gāthamāha –

    ៧៥.

    75.

    ‘‘សុភាសិតំ តេ អនុមោទិយាន, អញ្ញំ តំ បុច្ឆាមិ តទិង្ឃ ព្រូហិ;

    ‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;

    កថំវិធំ សីលវន្តំ វទន្តិ, កថំវិធំ បញ្ញវន្តំ វទន្តិ;

    Kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ paññavantaṃ vadanti;

    កថំវិធំ សប្បុរិសំ វទន្តិ, កថំវិធំ នោ សិរិ នោ ជហាតី’’តិ។

    Kathaṃvidhaṃ sappurisaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ no siri no jahātī’’ti.

    តត្ថ កថំវិធំ នោ សិរិ នោ ជហាតីតិ កថំវិធំ នុ បុរិសំ បដិលទ្ធសិរី ន ជហាតីតិ។

    Tattha kathaṃvidhaṃ no siri no jahātīti kathaṃvidhaṃ nu purisaṃ paṭiladdhasirī na jahātīti.

    អថស្ស វិស្សជ្ជេន្តោ មហាសត្តោ ចតស្សោ គាថាយោ អភាសិ –

    Athassa vissajjento mahāsatto catasso gāthāyo abhāsi –

    ៧៦.

    76.

    ‘‘កាយេន វាចាយ ច យោធ សញ្ញតោ, មនសា ច កិញ្ចិ ន ករោតិ បាបំ;

    ‘‘Kāyena vācāya ca yodha saññato, manasā ca kiñci na karoti pāpaṃ;

    ន អត្តហេតូ អលិកំ ភណេតិ, តថាវិធំ សីលវន្តំ វទន្តិ។

    Na attahetū alikaṃ bhaṇeti, tathāvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti.

    ៧៧.

    77.

    ‘‘គម្ភីរបញ្ហំ មនសាភិចិន្តយំ, នាច្ចាហិតំ កម្ម ករោតិ លុទ្ទំ;

    ‘‘Gambhīrapañhaṃ manasābhicintayaṃ, nāccāhitaṃ kamma karoti luddaṃ;

    កាលាគតំ អត្ថបទំ ន រិញ្ចតិ, តថាវិធំ បញ្ញវន្តំ វទន្តិ។

    Kālāgataṃ atthapadaṃ na riñcati, tathāvidhaṃ paññavantaṃ vadanti.

    ៧៨.

    78.

    ‘‘យោ វេ កតញ្ញូ កតវេទិ ធីរោ, កល្យាណមិត្តោ ទឡ្ហភត្តិ ច ហោតិ;

    ‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro, kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;

    ទុខិតស្ស សក្កច្ច ករោតិ កិច្ចំ, តថាវិធំ សប្បុរិសំ វទន្តិ។

    Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ, tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadanti.

    ៧៩.

    79.

    ‘‘ឯតេហិ សព្ពេហិ គុណេហុបេតោ, សទ្ធោ មុទូ សំវិភាគី វទញ្ញូ;

    ‘‘Etehi sabbehi guṇehupeto, saddho mudū saṃvibhāgī vadaññū;

    សង្គាហកំ សខិលំ សណ្ហវាចំ, តថាវិធំ នោ សិរិ នោ ជហាតី’’តិ។

    Saṅgāhakaṃ sakhilaṃ saṇhavācaṃ, tathāvidhaṃ no siri no jahātī’’ti.

    តត្ថ ‘‘កាយេនា’’តិអាទីនិ បទានិ តិវិធសុចរិតទ្វារវសេន វុត្តានិ។ ន អត្តហេតូតិ ទេសនាសីសមេវេតំ, អត្តហេតុ វា បរហេតុ វា យសហេតុ វា ធនហេតុ វា លាភហេតុ វា អាមិសកិញ្ចិក្ខហេតុ វា អលិកំ ន កថេតីតិ អត្ថោ។ កាមញ្ចេស អត្ថោ ‘‘វាចាយ សញ្ញតោ’’តិ ឥមិនាវ សិទ្ធោ, មុសាវាទិនោ បន អកត្តព្ពំ បាបំ នាម នត្ថីតិ គរុភាវទីបនត្ថំ បុន ឯវមាហាតិ វេទិតព្ពោ។ តំ បុគ្គលំ សីលវន្តំ វទន្តិ។

    Tattha ‘‘kāyenā’’tiādīni padāni tividhasucaritadvāravasena vuttāni. Na attahetūti desanāsīsamevetaṃ, attahetu vā parahetu vā yasahetu vā dhanahetu vā lābhahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā alikaṃ na kathetīti attho. Kāmañcesa attho ‘‘vācāya saññato’’ti imināva siddho, musāvādino pana akattabbaṃ pāpaṃ nāma natthīti garubhāvadīpanatthaṃ puna evamāhāti veditabbo. Taṃ puggalaṃ sīlavantaṃ vadanti.

    គម្ភីរបញ្ហន្តិ អត្ថតោ ច បាឡិតោ ច គម្ភីរំ គុឡ្ហំ បដិច្ឆន្នំ សត្តុភស្តជាតក- (ជា. ១.៧.៤៦ អាទយោ) សម្ភវជាតក- (ជា. ១.១៦.១៣៨ អាទយោ) មហាឧមង្គជាតកេសុ (ជា. ២.២២.៥៩០ អាទយោ) អាគតសទិសំ បញ្ហំ។ មនសាភិចិន្តយន្តិ មនសា អភិចិន្តេន្តោ អត្ថំ បដិវិជ្ឈិត្វា ចន្ទសហស្សំ សូរិយសហស្សំ ឧដ្ឋាបេន្តោ វិយ បាកដំ កត្វា យោ កថេតុំ សក្កោតីតិ អត្ថោ។ នាច្ចាហិតន្តិ ន អតិអហិតំ, ហិតាតិក្កន្តំ លុទ្ទំ ផរុសំ សាហសិកកម្មញ្ច យោ ន ករោតីតិ អត្ថោ។ ឥមស្ស បនត្ថស្ស អាវិភាវត្ថំ –

    Gambhīrapañhanti atthato ca pāḷito ca gambhīraṃ guḷhaṃ paṭicchannaṃ sattubhastajātaka- (jā. 1.7.46 ādayo) sambhavajātaka- (jā. 1.16.138 ādayo) mahāumaṅgajātakesu (jā. 2.22.590 ādayo) āgatasadisaṃ pañhaṃ. Manasābhicintayanti manasā abhicintento atthaṃ paṭivijjhitvā candasahassaṃ sūriyasahassaṃ uṭṭhāpento viya pākaṭaṃ katvā yo kathetuṃ sakkotīti attho. Nāccāhitanti na atiahitaṃ, hitātikkantaṃ luddaṃ pharusaṃ sāhasikakammañca yo na karotīti attho. Imassa panatthassa āvibhāvatthaṃ –

    ‘‘ន បណ្ឌិតា អត្តសុខស្ស ហេតុ, បាបានិ កម្មានិ សមាចរន្តិ;

    ‘‘Na paṇḍitā attasukhassa hetu, pāpāni kammāni samācaranti;

    ទុក្ខេន ផុដ្ឋា បិឡិតាបិ សន្តា, ឆន្ទា ទោសា ច ន ជហន្តិ ធម្ម’’ន្តិ។ –

    Dukkhena phuṭṭhā piḷitāpi santā, chandā dosā ca na jahanti dhamma’’nti. –

    ភូរិបញ្ហោ កថេតព្ពោ។

    Bhūripañho kathetabbo.

    កាលាគតន្តិ ឯត្ថ ទានំ ទាតព្ពកាលេ, សីលំ រក្ខណកាលេ, ឧបោសថំ ឧបវាសកាលេ, សរណេសុ បតិដ្ឋានកាលេ, បព្ពជិតកាលេ, សមណធម្មករណកាលេ, វិបស្សនាចារស្មិំ យុញ្ជនកាលេ ចាតិ ឥមានិ ទានាទីនិ សម្បាទេន្តោ កាលាគតំ អត្ថបទំ ន រិញ្ចតិ ន ហាបេតិ ន គឡាបេតិ នាម។ តថាវិធន្តិ សក្ក សព្ពញ្ញុពុទ្ធា ច បច្ចេកពុទ្ធា ច ពោធិសត្តា ច បញ្ញវន្តំ កថេន្តា ឯវរូបំ បុគ្គលំ កថេន្តិ។

    Kālāgatanti ettha dānaṃ dātabbakāle, sīlaṃ rakkhaṇakāle, uposathaṃ upavāsakāle, saraṇesu patiṭṭhānakāle, pabbajitakāle, samaṇadhammakaraṇakāle, vipassanācārasmiṃ yuñjanakāle cāti imāni dānādīni sampādento kālāgataṃ atthapadaṃ na riñcati na hāpeti na gaḷāpeti nāma. Tathāvidhanti sakka sabbaññubuddhā ca paccekabuddhā ca bodhisattā ca paññavantaṃ kathentā evarūpaṃ puggalaṃ kathenti.

    ‘‘យោ វេ’’តិ គាថាយ បរេន អត្តនោ កតគុណំ ជានាតីតិ កតញ្ញូ។ ឯវំ ញត្វា បន យេនស្ស គុណោ កតោ, តស្ស គុណំ បដិករោន្តោ កតវេទី នាម។ ទុខិតស្សាតិ អត្តនោ សហាយស្ស ទុក្ខប្បត្តស្ស ទុក្ខំ អត្តនិ អារោបេត្វា យោ តស្ស ឧប្បន្នកិច្ចំ សហត្ថេន សក្កច្ចំ ករោតិ, ពុទ្ធាទយោ ឯវរូបំ សប្បុរិសំ នាម កថេន្តិ។ អបិច សប្បុរិសា នាម កតញ្ញូ កតវេទិនោ ហោន្តីតិ សតបត្តជាតក- (ជា. ១.៣.៨៥-៨៧) ចូឡហំសជាតក- (ជា. ១.១៥.១៣៣ អាទយោ) មហាហំសជាតកាទីនិ (ជា. ២.២១.៨៩ អាទយោ) កថេតព្ពានិ។ ឯតេហិ សព្ពេហីតិ សក្ក យោ ឯតេហិ ហេដ្ឋា វុត្តេហិ សីលាទីហិ សព្ពេហិបិ គុណេហិ ឧបេតោ។ សទ្ធោតិ ឱកប្បនសទ្ធាយ សមន្នាគតោ។ មុទូតិ បិយភាណី។ សំវិភាគីតិ សីលសំវិភាគទានសំវិភាគាភិរតត្តា សំវិភាគី។ យាចកានំ វចនំ ញត្វា ទានវសេន វទញ្ញូ។ ចតូហិ សង្គហវត្ថូហិ តេសំ តេសំ សង្គណ្ហនតោ សង្គាហកំ, មធុរវចនតាយ សខិលំ, មដ្ឋវចនតាយ សណ្ហវាចំ តថាវិធំ នុ បុគ្គលំ អធិគតយសសោភគ្គសង្ខាតា សិរី នោ ជហាតិ, នាស្ស សិរី វិនស្សតីតិ។

    ‘‘Yo ve’’ti gāthāya parena attano kataguṇaṃ jānātīti kataññū. Evaṃ ñatvā pana yenassa guṇo kato, tassa guṇaṃ paṭikaronto katavedī nāma. Dukhitassāti attano sahāyassa dukkhappattassa dukkhaṃ attani āropetvā yo tassa uppannakiccaṃ sahatthena sakkaccaṃ karoti, buddhādayo evarūpaṃ sappurisaṃ nāma kathenti. Apica sappurisā nāma kataññū katavedino hontīti satapattajātaka- (jā. 1.3.85-87) cūḷahaṃsajātaka- (jā. 1.15.133 ādayo) mahāhaṃsajātakādīni (jā. 2.21.89 ādayo) kathetabbāni. Etehi sabbehīti sakka yo etehi heṭṭhā vuttehi sīlādīhi sabbehipi guṇehi upeto. Saddhoti okappanasaddhāya samannāgato. Mudūti piyabhāṇī. Saṃvibhāgīti sīlasaṃvibhāgadānasaṃvibhāgābhiratattā saṃvibhāgī. Yācakānaṃ vacanaṃ ñatvā dānavasena vadaññū. Catūhi saṅgahavatthūhi tesaṃ tesaṃ saṅgaṇhanato saṅgāhakaṃ, madhuravacanatāya sakhilaṃ, maṭṭhavacanatāya saṇhavācaṃ tathāvidhaṃ nu puggalaṃ adhigatayasasobhaggasaṅkhātā sirī no jahāti, nāssa sirī vinassatīti.

    ឯវំ មហាសត្តោ គគនតលេ បុណ្ណចន្ទំ ឧដ្ឋាបេន្តោ វិយ ចត្តារោ បញ្ហេ វិស្សជ្ជេសិ។ តតោ បរំ សេសបញ្ហានំ បុច្ឆា ច វិស្សជ្ជនញ្ច ហោតិ –

    Evaṃ mahāsatto gaganatale puṇṇacandaṃ uṭṭhāpento viya cattāro pañhe vissajjesi. Tato paraṃ sesapañhānaṃ pucchā ca vissajjanañca hoti –

    ៨០.

    80.

    ‘‘សុភាសិតំ តេ អនុមោទិយាន, អញ្ញំ តំ បុច្ឆាមិ តទិង្ឃ ព្រូហិ;

    ‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;

    សីលំ សិរិញ្ចាបិ សតញ្ច ធម្មំ, បញ្ញញ្ច កំ សេដ្ឋតរំ វទន្តិ។

    Sīlaṃ siriñcāpi satañca dhammaṃ, paññañca kaṃ seṭṭhataraṃ vadanti.

    ៨១.

    81.

    ‘‘បញ្ញា ហិ សេដ្ឋា កុសលា វទន្តិ, នក្ខត្តរាជារិវ តារកានំ;

    ‘‘Paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti, nakkhattarājāriva tārakānaṃ;

    សីលំ សិរី ចាបិ សតញ្ច ធម្មោ, អន្វាយិកា បញ្ញវតោ ភវន្តិ។

    Sīlaṃ sirī cāpi satañca dhammo, anvāyikā paññavato bhavanti.

    ៨២.

    82.

    ‘‘សុភាសិតំ តេ អនុមោទិយាន, អញ្ញំ តំ បុច្ឆាមិ តទិង្ឃ ព្រូហិ;

    ‘‘Subhāsitaṃ te anumodiyāna, aññaṃ taṃ pucchāmi tadiṅgha brūhi;

    កថំករោ កិន្តិករោ កិមាចរំ, កិំ សេវមានោ លភតីធ បញ្ញំ;

    Kathaṃkaro kintikaro kimācaraṃ, kiṃ sevamāno labhatīdha paññaṃ;

    បញ្ញាយ ទានិប្បដិបទំ វទេហិ, កថំករោ បញ្ញវា ហោតិ មច្ចោ។

    Paññāya dānippaṭipadaṃ vadehi, kathaṃkaro paññavā hoti macco.

    ៨៣.

    83.

    ‘‘សេវេថ វុទ្ធេ និបុណេ ពហុស្សុតេ, ឧគ្គាហកោ ច បរិបុច្ឆកោ សិយា;

    ‘‘Sevetha vuddhe nipuṇe bahussute, uggāhako ca paripucchako siyā;

    សុណេយ្យ សក្កច្ច សុភាសិតានិ, ឯវំករោ បញ្ញវា ហោតិ មច្ចោ។

    Suṇeyya sakkacca subhāsitāni, evaṃkaro paññavā hoti macco.

    ៨៤.

    84.

    ‘‘ស បញ្ញវា កាមគុណេ អវេក្ខតិ, អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ រោគតោ ច;

    ‘‘Sa paññavā kāmaguṇe avekkhati, aniccato dukkhato rogato ca;

    ឯវំ វិបស្សី បជហាតិ ឆន្ទំ, ទុក្ខេសុ កាមេសុ មហព្ភយេសុ។

    Evaṃ vipassī pajahāti chandaṃ, dukkhesu kāmesu mahabbhayesu.

    ៨៥.

    85.

    ‘‘ស វីតរាគោ បវិនេយ្យ ទោសំ, មេត្តំ ចិត្តំ ភាវយេ អប្បមាណំ;

    ‘‘Sa vītarāgo pavineyya dosaṃ, mettaṃ cittaṃ bhāvaye appamāṇaṃ;

    សព្ពេសុ ភូតេសុ និធាយ ទណ្ឌំ, អនិន្ទិតោ ព្រហ្មមុបេតិ ឋាន’’ន្តិ។

    Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ, anindito brahmamupeti ṭhāna’’nti.

    តត្ថ សីលន្តិ អាចារសីលំ។ សិរិន្តិ ឥស្សរិយសិរិំ។ សតញ្ច ធម្មន្តិ សប្បុរិសធម្មំ។ បញ្ញន្តិ សុបញ្ញំ។ ឯវំ ឥមេសំ ចតុន្នំ ធម្មានំ កតរំ ធម្មំ សេដ្ឋតរំ វទន្តីតិ បុច្ឆតិ។ បញ្ញា ហីតិ, សក្ក, ឯតេសុ ចតូសុ ធម្មេសុ យា ឯសា បញ្ញា នាម, សាវ សេដ្ឋា, ឥតិ ពុទ្ធាទយោ កុសលា វទន្តិ។ យថា ហិ តារកគណា ចន្ទំ បរិវារេន្តិ, ចន្ទោវ តេសំ ឧត្តមោ។ ឯវំ សីលញ្ច សិរី ចាបិ សតញ្ច ធម្មោតិ ឯតេ តយោបិ អន្វាយិកា បញ្ញវតោ ភវន្តិ បញ្ញវន្តមេវ អនុគច្ឆន្តិ, បញ្ញាយ ឯវ បរិវារា ហោន្តីតិ អត្ថោ។

    Tattha sīlanti ācārasīlaṃ. Sirinti issariyasiriṃ. Satañca dhammanti sappurisadhammaṃ. Paññanti supaññaṃ. Evaṃ imesaṃ catunnaṃ dhammānaṃ kataraṃ dhammaṃ seṭṭhataraṃ vadantīti pucchati. Paññā hīti, sakka, etesu catūsu dhammesu yā esā paññā nāma, sāva seṭṭhā, iti buddhādayo kusalā vadanti. Yathā hi tārakagaṇā candaṃ parivārenti, candova tesaṃ uttamo. Evaṃ sīlañca sirī cāpi satañca dhammoti ete tayopi anvāyikā paññavato bhavanti paññavantameva anugacchanti, paññāya eva parivārā hontīti attho.

    ‘‘កថំករោ’’តិអាទីនិ អញ្ញមញ្ញវេវចនានេវ។ កថំករោតិ កិំ នាម កម្មំ ករោន្តោ កិំ អាចរន្តោ កិំ សេវមានោ ភជមានោ បយិរុបាសមានោ ឥធលោកេ បញ្ញំ លភតិ, បញ្ញាយមេវ បដិបទំ វទេហិ, ជានិតុកាមោម្ហិ, កថំករោ មច្ចោ បញ្ញវា នាម ហោតីតិ បុច្ឆតិ។ វុទ្ធេតិ បញ្ញាវុទ្ធិប្បត្តេ បណ្ឌិតេ។ និបុណេតិ សុខុមការណជាននសមត្ថេ។ ឯវំករោតិ យោ បុគ្គលោ ឯវំ វុត្តប្បការេ បុគ្គលេ សេវតិ ភជតិ បយិរុបាសតិ, បាឡិំ ឧគ្គណ្ហាតិ, បុនប្បុនំ អត្ថំ បុច្ឆតិ, បាសាណេ លេខំ ខណន្តោ វិយ កញ្ចននាឡិយា សីហវសំ សម្បដិច្ឆន្តោ វិយ ឱហិតសោតោ សក្កច្ចំ សុភាសិតានិ សុណាតិ, អយំ ឯវំករោ មច្ចោ បញ្ញវា ហោតីតិ។

    ‘‘Kathaṃkaro’’tiādīni aññamaññavevacanāneva. Kathaṃkaroti kiṃ nāma kammaṃ karonto kiṃ ācaranto kiṃ sevamāno bhajamāno payirupāsamāno idhaloke paññaṃ labhati, paññāyameva paṭipadaṃ vadehi, jānitukāmomhi, kathaṃkaro macco paññavā nāma hotīti pucchati. Vuddheti paññāvuddhippatte paṇḍite. Nipuṇeti sukhumakāraṇajānanasamatthe. Evaṃkaroti yo puggalo evaṃ vuttappakāre puggale sevati bhajati payirupāsati, pāḷiṃ uggaṇhāti, punappunaṃ atthaṃ pucchati, pāsāṇe lekhaṃ khaṇanto viya kañcananāḷiyā sīhavasaṃ sampaṭicchanto viya ohitasoto sakkaccaṃ subhāsitāni suṇāti, ayaṃ evaṃkaro macco paññavā hotīti.

    ឯវំ មហាសត្តោ បាចីនលោកធាតុតោ សូរិយំ ឧដ្ឋាបេន្តោ វិយ បញ្ញាយ បដិបទំ កថេត្វា ឥទានិ តស្សា បញ្ញាយ គុណំ កថេន្តោ ‘‘ស បញ្ញវា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ កាមគុណេតិ កាមកោដ្ឋាសេ ហុត្វា អភាវដ្ឋេន អនិច្ចតោ, ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកានំ ទុក្ខានំ វត្ថុភាវេន ទុក្ខតោ, អដ្ឋនវុតិយា រោគមុខានំ កាមេ និស្សាយ ឧប្បត្តិសម្ភវេន រោគតោ ច អវេក្ខតិ ឱលោកេតិ, សោ ឯវំ វិបស្សី ឯតេហិ ការណេហិ កាមានំ អនិច្ចាទិតំ បស្សន្តោ ‘‘កាមេ និស្សាយ ឧប្បជ្ជនកទុក្ខានំ អន្តោ នត្ថិ, កាមានំ បហានមេវ សុខ’’ន្តិ វិទិត្វា ទុក្ខេសុ កាមេសុ មហព្ភយេសុ ឆន្ទំ បជហាតិ។ ស វីតរាគោតិ, ‘‘សក្ក, សោ បុគ្គលោ ឯវំ វីតរាគោ នវាឃាតវត្ថុវសេន ឧប្បជ្ជនកសភាវទោសំ វិនេត្វា មេត្តចិត្តំ ភាវេយ្យ, អប្បមាណសត្តារម្មណត្តា អប្បមាណំ តំ ភាវេត្វា អបរិហីនជ្ឈានោ អគរហិតោ ព្រហ្មលោកេ ឧប្បជ្ជតី’’តិ។

    Evaṃ mahāsatto pācīnalokadhātuto sūriyaṃ uṭṭhāpento viya paññāya paṭipadaṃ kathetvā idāni tassā paññāya guṇaṃ kathento ‘‘sa paññavā’’tiādimāha. Tattha kāmaguṇeti kāmakoṭṭhāse hutvā abhāvaṭṭhena aniccato, diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhato, aṭṭhanavutiyā rogamukhānaṃ kāme nissāya uppattisambhavena rogato ca avekkhati oloketi, so evaṃ vipassī etehi kāraṇehi kāmānaṃ aniccāditaṃ passanto ‘‘kāme nissāya uppajjanakadukkhānaṃ anto natthi, kāmānaṃ pahānameva sukha’’nti viditvā dukkhesu kāmesu mahabbhayesu chandaṃ pajahāti. Sa vītarāgoti, ‘‘sakka, so puggalo evaṃ vītarāgo navāghātavatthuvasena uppajjanakasabhāvadosaṃ vinetvā mettacittaṃ bhāveyya, appamāṇasattārammaṇattā appamāṇaṃ taṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno agarahito brahmaloke uppajjatī’’ti.

    ឯវំ មហាសត្តេ កាមានំ ទោសំ កថេន្តេយេវ តេសំ តិណ្ណម្បិ រាជូនំ សពលកាយានំ តទង្គប្បហានេន បញ្ចកាមគុណរាគោ បហីនោ។ តំ ញត្វា មហាសត្តោ តេសំ បហំសនវសេន គាថមាហ –

    Evaṃ mahāsatte kāmānaṃ dosaṃ kathenteyeva tesaṃ tiṇṇampi rājūnaṃ sabalakāyānaṃ tadaṅgappahānena pañcakāmaguṇarāgo pahīno. Taṃ ñatvā mahāsatto tesaṃ pahaṃsanavasena gāthamāha –

    ៨៦.

    86.

    ‘‘មហត្ថិយំ អាគមនំ អហោសិ, តវមដ្ឋកា ភីមរថស្ស ចាបិ;

    ‘‘Mahatthiyaṃ āgamanaṃ ahosi, tavamaṭṭhakā bhīmarathassa cāpi;

    កាលិង្គរាជស្ស ច ឧគ្គតស្ស, សព្ពេស វោ កាមរាគោ បហីនោ’’តិ។

    Kāliṅgarājassa ca uggatassa, sabbesa vo kāmarāgo pahīno’’ti.

    តត្ថ មហត្ថិយន្តិ មហត្ថំ មហាវិប្ផារំ មហាជុតិកំ។ តវមដ្ឋកាតិ តវ អដ្ឋកា។ បហីនោតិ តទង្គប្បហានេន បហីនោ។

    Tattha mahatthiyanti mahatthaṃ mahāvipphāraṃ mahājutikaṃ. Tavamaṭṭhakāti tava aṭṭhakā. Pahīnoti tadaṅgappahānena pahīno.

    តំ សុត្វា រាជានោ មហាសត្តស្ស ថុតិំ ករោន្តា គាថមាហំសុ –

    Taṃ sutvā rājāno mahāsattassa thutiṃ karontā gāthamāhaṃsu –

    ៨៧.

    87.

    ‘‘ឯវមេតំ បរចិត្តវេទិ, សព្ពេស នោ កាមរាគោ បហីនោ;

    ‘‘Evametaṃ paracittavedi, sabbesa no kāmarāgo pahīno;

    ករោហិ ឱកាសមនុគ្គហាយ, យថា គតិំ តេ អភិសម្ភវេមា’’តិ។

    Karohi okāsamanuggahāya, yathā gatiṃ te abhisambhavemā’’ti.

    តត្ថ អនុគ្គហាយាតិ បព្ពជ្ជត្ថាយ ឱកាសំ នោ ករោហិ។ យថា មយំ បព្ពជិត្វា តវ គតិំ និប្ផត្តិំ អភិសម្ភវេម បាបុណេយ្យាម, តយា បដិវិទ្ធគុណំ បដិវិជ្ឈេយ្យាមាតិ វទិំសុ។

    Tattha anuggahāyāti pabbajjatthāya okāsaṃ no karohi. Yathā mayaṃ pabbajitvā tava gatiṃ nipphattiṃ abhisambhavema pāpuṇeyyāma, tayā paṭividdhaguṇaṃ paṭivijjheyyāmāti vadiṃsu.

    អថ នេសំ ឱកាសំ ករោន្តោ មហាសត្តោ ឥតរំ គាថមាហ –

    Atha nesaṃ okāsaṃ karonto mahāsatto itaraṃ gāthamāha –

    ៨៨.

    88.

    ‘‘ករោមិ ឱកាសមនុគ្គហាយ, តថា ហិ វោ កាមរាគោ បហីនោ;

    ‘‘Karomi okāsamanuggahāya, tathā hi vo kāmarāgo pahīno;

    ផរាថ កាយំ វិបុលាយ បីតិយា, យថា គតិំ មេ អភិសម្ភវេថា’’តិ។

    Pharātha kāyaṃ vipulāya pītiyā, yathā gatiṃ me abhisambhavethā’’ti.

    តត្ថ ផរាថ កាយន្តិ ឈានបីតិយា វិបុលាយ កាយំ ផរថាតិ។

    Tattha pharātha kāyanti jhānapītiyā vipulāya kāyaṃ pharathāti.

    តំ សុត្វា តេ សម្បដិច្ឆន្តា គាថមាហំសុ –

    Taṃ sutvā te sampaṭicchantā gāthamāhaṃsu –

    ៨៩.

    89.

    ‘‘សព្ពំ ករិស្សាម តវានុសាសនិំ, យំ យំ តុវំ វក្ខសិ ភូរិបញ្ញ;

    ‘‘Sabbaṃ karissāma tavānusāsaniṃ, yaṃ yaṃ tuvaṃ vakkhasi bhūripañña;

    ផរាម កាយំ វិបុលាយ បីតិយា, យថា គតិំ តេ អភិសម្ភវេមា’’តិ។

    Pharāma kāyaṃ vipulāya pītiyā, yathā gatiṃ te abhisambhavemā’’ti.

    អថ នេសំ សពលកាយានំ មហាសត្តោ បព្ពជ្ជំ ទាបេត្វា ឥសិគណំ ឧយ្យោជេន្តោ គាថមាហ –

    Atha nesaṃ sabalakāyānaṃ mahāsatto pabbajjaṃ dāpetvā isigaṇaṃ uyyojento gāthamāha –

    ៩០.

    90.

    ‘‘កតាយ វច្ឆស្ស កិសស្ស បូជា, គច្ឆន្តុ ភោន្តោ ឥសយោ សាធុរូបា;

    ‘‘Katāya vacchassa kisassa pūjā, gacchantu bhonto isayo sādhurūpā;

    ឈានេ រតា ហោថ សទា សមាហិតា, ឯសា រតី បព្ពជិតស្ស សេដ្ឋា’’តិ។

    Jhāne ratā hotha sadā samāhitā, esā ratī pabbajitassa seṭṭhā’’ti.

    តត្ថ គច្ឆន្តូតិ អត្តនោ អត្តនោ វសនដ្ឋានានិ គច្ឆន្តុ។

    Tattha gacchantūti attano attano vasanaṭṭhānāni gacchantu.

    ឥសយោ តស្ស សរភង្គសត្ថុនោ វចនំ សិរសា សម្បដិច្ឆិត្វា វន្ទិត្វា អាកាសំ ឧប្បតិត្វា សកានិ វសនដ្ឋានានិ គមិំសុ។ សក្កោបិ ឧដ្ឋាយាសនា មហាសត្តស្ស ថុតិំ កត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ សូរិយំ នមស្សន្តោ វិយ មហាសត្តំ នមស្សមានោ សបរិសោ បក្កាមិ។ ឯតមត្ថំ វិទិត្វា សត្ថា ឥមា គាថាយោ អភាសិ –

    Isayo tassa sarabhaṅgasatthuno vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā vanditvā ākāsaṃ uppatitvā sakāni vasanaṭṭhānāni gamiṃsu. Sakkopi uṭṭhāyāsanā mahāsattassa thutiṃ katvā añjaliṃ paggayha sūriyaṃ namassanto viya mahāsattaṃ namassamāno sapariso pakkāmi. Etamatthaṃ viditvā satthā imā gāthāyo abhāsi –

    ៩១.

    91.

    ‘‘សុត្វាន គាថា បរមត្ថសំហិតា, សុភាសិតា ឥសិនា បណ្ឌិតេន;

    ‘‘Sutvāna gāthā paramatthasaṃhitā, subhāsitā isinā paṇḍitena;

    តេ វេទជាតា អនុមោទមានា, បក្កាមុ ទេវា ទេវបុរំ យសស្សិនោ។

    Te vedajātā anumodamānā, pakkāmu devā devapuraṃ yasassino.

    ៩២.

    92.

    ‘‘គាថា ឥមា អត្ថវតី សុព្យញ្ជនា, សុភាសិតា ឥសិនា បណ្ឌិតេន;

    ‘‘Gāthā imā atthavatī subyañjanā, subhāsitā isinā paṇḍitena;

    យោ កោចិមា អដ្ឋិកត្វា សុណេយ្យ, លភេថ បុព្ពាបរិយំ វិសេសំ;

    Yo kocimā aṭṭhikatvā suṇeyya, labhetha pubbāpariyaṃ visesaṃ;

    លទ្ធាន បុព្ពាបរិយំ វិសេសំ, អទស្សនំ មច្ចុរាជស្ស គច្ឆេ’’តិ។

    Laddhāna pubbāpariyaṃ visesaṃ, adassanaṃ maccurājassa gacche’’ti.

    តត្ថ បរមត្ថសំហិតាតិ អនិច្ចាទិទីបនេន និព្ពាននិស្សិតា។ គាថា ឥមាតិ ឥទំ សត្ថា សរភង្គសត្ថុនោ និព្ពានទាយកំ សុភាសិតំ វណ្ណេន្តោ អាហ។ តត្ថ អត្ថវតីតិ និព្ពានទាយកដ្ឋេន បរមត្ថនិស្សិតា។ សុព្យញ្ជនាតិ បរិសុទ្ធព្យញ្ជនា។ សុភាសិតាតិ សុកថិតា។ អដ្ឋិកត្វាតិ អត្តនោ អត្ថិកភាវំ កត្វា អត្ថិកោ ហុត្វា សក្កច្ចំ សុណេយ្យ។ បុព្ពាបរិយន្តិ បឋមជ្ឈានំ បុព្ពវិសេសោ, ទុតិយជ្ឈានំ អបរវិសេសោ។ ទុតិយជ្ឈានំ បុព្ពវិសេសោ, តតិយជ្ឈានំ អបរវិសេសោតិ ឯវំ អដ្ឋសមាបត្តិចតុមគ្គវសេន បុព្ពាបរភាវេន ឋិតំ វិសេសំ។ អទស្សនន្តិ បរិយោសានេ អបរវិសេសំ អរហត្តំ លភិត្វា និព្ពានំ បាបុណេយ្យ។ និព្ពានប្បត្តោ ហិ បុគ្គលោ មច្ចុរាជស្ស អទស្សនំ គតោ នាម ហោតីតិ។

    Tattha paramatthasaṃhitāti aniccādidīpanena nibbānanissitā. Gāthā imāti idaṃ satthā sarabhaṅgasatthuno nibbānadāyakaṃ subhāsitaṃ vaṇṇento āha. Tattha atthavatīti nibbānadāyakaṭṭhena paramatthanissitā. Subyañjanāti parisuddhabyañjanā. Subhāsitāti sukathitā. Aṭṭhikatvāti attano atthikabhāvaṃ katvā atthiko hutvā sakkaccaṃ suṇeyya. Pubbāpariyanti paṭhamajjhānaṃ pubbaviseso, dutiyajjhānaṃ aparaviseso. Dutiyajjhānaṃ pubbaviseso, tatiyajjhānaṃ aparavisesoti evaṃ aṭṭhasamāpatticatumaggavasena pubbāparabhāvena ṭhitaṃ visesaṃ. Adassananti pariyosāne aparavisesaṃ arahattaṃ labhitvā nibbānaṃ pāpuṇeyya. Nibbānappatto hi puggalo maccurājassa adassanaṃ gato nāma hotīti.

    ឯវំ សត្ថា អរហត្តេន ទេសនាយ កូដំ គណ្ហិត្វា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ មោគ្គល្លានស្ស អាឡាហនេ បុប្ផវស្សំ វស្សី’’តិ វត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេន្តោ អាហ –

    Evaṃ satthā arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi moggallānassa āḷāhane pupphavassaṃ vassī’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānento āha –

    ៩៣.

    93.

    ‘‘សាលិស្សរោ សារិបុត្តោ, មេណ្ឌិស្សរោ ច កស្សបោ;

    ‘‘Sālissaro sāriputto, meṇḍissaro ca kassapo;

    បព្ពតោ អនុរុទ្ធោ ច, កច្ចាយនោ ច ទេវលោ;

    Pabbato anuruddho ca, kaccāyano ca devalo;

    ៩៤.

    94.

    ‘‘អនុសិស្សោ ច អានន្ទោ, កិសវច្ឆោ ច កោលិតោ;

    ‘‘Anusisso ca ānando, kisavaccho ca kolito;

    នារទោ ឧទាយិត្ថេរោ, បរិសា ពុទ្ធបរិសា;

    Nārado udāyitthero, parisā buddhaparisā;

    សរភង្គោ លោកនាថោ, ឯវំ ធារេថ ជាតក’’ន្តិ។

    Sarabhaṅgo lokanātho, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.

    សរភង្គជាតកវណ្ណនា ទុតិយា។

    Sarabhaṅgajātakavaṇṇanā dutiyā.




    Next: [៥២៣] ៣. អលម្ពុសាជាតកវណ្ណនា • [523] 3. Alambusājātakavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៥២២. សរភង្គជាតកំ • 522. Sarabhaṅgajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact