Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౫. సరభఙ్గత్థేరగాథావణ్ణనా
5. Sarabhaṅgattheragāthāvaṇṇanā
సరే హత్థేహీతిఆదికా ఆయస్మతో సరభఙ్గత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం కుసలం ఉపచినిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే అఞ్ఞతరస్స బ్రాహ్మణస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, అనభిలక్ఖితోతిస్స కులవంసాగతం నామం అహోసి. సో వయప్పత్తో కామే పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా సరతిణాని సయమేవ భఞ్జిత్వా పణ్ణసాలం కత్వా వసతి. తతో పట్ఠాయ సరభఙ్గోతిస్స సమఞ్ఞా అహోసి. అథ భగవా బుద్ధచక్ఖునా లోకం వోలోకేన్తో తస్స అరహత్తూపనిస్సయం దిస్వా, తత్థ గన్త్వా, ధమ్మం దేసేసి. సో పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో నచిరస్సేవ అరహత్తం పత్వా తత్థేవ వసతి. అథస్స తాపసకాలే కతా పణ్ణసాలా జిణ్ణా పలుగ్గా అహోసి. తం దిస్వా మనుస్సా ‘‘కిస్స, భన్తే, ఇమం కుటికం న పటిసఙ్ఖరోథా’’తి ఆహంసు. థేరో ‘‘కుటికా యథా తాపసకాలే కతా, ఇదాని తథా కాతుం న సక్కా’’తి తం సబ్బం పకాసేన్తో –
Sarehatthehītiādikā āyasmato sarabhaṅgattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahe aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, anabhilakkhitotissa kulavaṃsāgataṃ nāmaṃ ahosi. So vayappatto kāme pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā saratiṇāni sayameva bhañjitvā paṇṇasālaṃ katvā vasati. Tato paṭṭhāya sarabhaṅgotissa samaññā ahosi. Atha bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento tassa arahattūpanissayaṃ disvā, tattha gantvā, dhammaṃ desesi. So paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ patvā tattheva vasati. Athassa tāpasakāle katā paṇṇasālā jiṇṇā paluggā ahosi. Taṃ disvā manussā ‘‘kissa, bhante, imaṃ kuṭikaṃ na paṭisaṅkharothā’’ti āhaṃsu. Thero ‘‘kuṭikā yathā tāpasakāle katā, idāni tathā kātuṃ na sakkā’’ti taṃ sabbaṃ pakāsento –
౪౮౭.
487.
‘‘సరే హత్థేహి భఞ్జిత్వా, కత్వాన కుటిమచ్ఛిసం;
‘‘Sare hatthehi bhañjitvā, katvāna kuṭimacchisaṃ;
తేన మే సరభఙ్గోతి, నామం సమ్ముతియా అహు.
Tena me sarabhaṅgoti, nāmaṃ sammutiyā ahu.
౪౮౮.
488.
‘‘న మయ్హం కప్పతే అజ్జ, సరే హత్థేహి భఞ్జితుం;
‘‘Na mayhaṃ kappate ajja, sare hatthehi bhañjituṃ;
సిక్ఖాపదా నో పఞ్ఞత్తా, గోతమేన యసస్సినా’’తి. – ద్వే గాథా అభాసి;
Sikkhāpadā no paññattā, gotamena yasassinā’’ti. – dve gāthā abhāsi;
తత్థ సరే హత్థేహి భఞ్జిత్వాతి, పుబ్బే తాపసకాలే సరతిణాని మమ హత్థేహి ఛిన్దిత్వా తిణకుటిం కత్వా అచ్ఛిసం వసిం, నిసీదిఞ్చేవ నిపజ్జిఞ్చ. తేనాతి కుటికరణత్థం సరానం భఞ్జనేన. సమ్ముతియాతి అన్వత్థసమ్ముతియా సరభఙ్గోతి, నామం అహు అహోసి.
Tattha sare hatthehi bhañjitvāti, pubbe tāpasakāle saratiṇāni mama hatthehi chinditvā tiṇakuṭiṃ katvā acchisaṃ vasiṃ, nisīdiñceva nipajjiñca. Tenāti kuṭikaraṇatthaṃ sarānaṃ bhañjanena. Sammutiyāti anvatthasammutiyā sarabhaṅgoti, nāmaṃ ahu ahosi.
న మయ్హం కప్పతే అజ్జాతి అజ్జ ఇదాని ఉపసమ్పన్నస్స మయ్హం సరే సరతిణే హత్థేహి భఞ్జితుం న కప్పతే న వట్టతి. కస్మా? సిక్ఖాపదా నో పఞ్ఞత్తా, గోతమేన యసస్సినాతి. తేన యం అమ్హాకం సత్థారా సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం, తం మయం జీవితహేతునాపి నాతిక్కమామాతి దస్సేతి.
Na mayhaṃ kappate ajjāti ajja idāni upasampannassa mayhaṃ sare saratiṇe hatthehi bhañjituṃ na kappate na vaṭṭati. Kasmā? Sikkhāpadā no paññattā, gotamena yasassināti. Tena yaṃ amhākaṃ satthārā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mayaṃ jīvitahetunāpi nātikkamāmāti dasseti.
ఏవం ఏకేన పకారేన తిణకుటికాయ అపటిసఙ్ఖరణే కారణం దస్సేత్వా ఇదాని అపరేనపి పరియాయేన నం దస్సేన్తో –
Evaṃ ekena pakārena tiṇakuṭikāya apaṭisaṅkharaṇe kāraṇaṃ dassetvā idāni aparenapi pariyāyena naṃ dassento –
౪౮౯.
489.
‘‘సకలం సమత్తం రోగం, సరభఙ్గో నాద్దసం పుబ్బే;
‘‘Sakalaṃ samattaṃ rogaṃ, sarabhaṅgo nāddasaṃ pubbe;
సోయం రోగో దిట్ఠో, వచనకరేనాతిదేవస్సా’’తి. – ఇమం గాథమాహ;
Soyaṃ rogo diṭṭho, vacanakarenātidevassā’’ti. – imaṃ gāthamāha;
తత్థ సకలన్తి సబ్బం. సమత్తన్తి సమ్పుణ్ణం, సబ్బభాగతో అనవసేసన్తి అత్థో. రోగన్తి దుక్ఖదుక్ఖతాదివసేన రుజనట్ఠేన రోగభూతం ఉపాదానక్ఖన్ధపఞ్చకం సన్ధాయ వదతి. నాద్దసం పుబ్బేతి సత్థు ఓవాదపటిలాభతో పుబ్బే న అద్దక్ఖిం. సోయం రోగో దిట్ఠో, వచనకరేనాతిదేవస్సాతి సమ్ముతిదేవా ఉపపత్తిదేవా విసుద్ధిదేవాతి సబ్బేపి దేవే అత్తనో సీలాదిగుణేహి అతిక్కమిత్వా ఠితత్తా అతిదేవస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స ఓవాదపటికరేన సరభఙ్గేన సో అయం ఖన్ధపఞ్చకసఙ్ఖాతో రోగో విపస్సనాపఞ్ఞాసహితాయ మగ్గపఞ్ఞాయ పఞ్చక్ఖన్ధతో దిట్ఠో, పరిఞ్ఞాతోతి అత్థో. ఏతేన ఏవం అత్తభావకుటికాయమ్పి అనపేక్ఖో బాహిరం తిణకుటికం కథం పటిసఙ్ఖరిస్సతీతి దస్సేతి.
Tattha sakalanti sabbaṃ. Samattanti sampuṇṇaṃ, sabbabhāgato anavasesanti attho. Roganti dukkhadukkhatādivasena rujanaṭṭhena rogabhūtaṃ upādānakkhandhapañcakaṃ sandhāya vadati. Nāddasaṃ pubbeti satthu ovādapaṭilābhato pubbe na addakkhiṃ. Soyaṃ rogo diṭṭho, vacanakarenātidevassāti sammutidevā upapattidevā visuddhidevāti sabbepi deve attano sīlādiguṇehi atikkamitvā ṭhitattā atidevassa sammāsambuddhassa ovādapaṭikarena sarabhaṅgena so ayaṃ khandhapañcakasaṅkhāto rogo vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya pañcakkhandhato diṭṭho, pariññātoti attho. Etena evaṃ attabhāvakuṭikāyampi anapekkho bāhiraṃ tiṇakuṭikaṃ kathaṃ paṭisaṅkharissatīti dasseti.
ఇదాని యం మగ్గం పటిపజ్జన్తేన మయా అయం అత్తభావరోగో యాథావతో దిట్ఠో, స్వాయం మగ్గో సబ్బబుద్ధసాధారణో. యేన నేసం ఓవాదధమ్మోపి మజ్ఝే భిన్నసువణ్ణసదిసో యత్థాహం పతిట్ఠాయ దుక్ఖక్ఖయం పత్తోతి ఏవం అత్తనో అరహత్తపటిపత్తిం బ్యాకరోన్తో –
Idāni yaṃ maggaṃ paṭipajjantena mayā ayaṃ attabhāvarogo yāthāvato diṭṭho, svāyaṃ maggo sabbabuddhasādhāraṇo. Yena nesaṃ ovādadhammopi majjhe bhinnasuvaṇṇasadiso yatthāhaṃ patiṭṭhāya dukkhakkhayaṃ pattoti evaṃ attano arahattapaṭipattiṃ byākaronto –
౪౯౦.
490.
‘‘యేనేవ మగ్గేన గతో విపస్సీ, యేనేవ మగ్గేన సిఖీ చ వేస్సభూ;
‘‘Yeneva maggena gato vipassī, yeneva maggena sikhī ca vessabhū;
కకుసన్ధకోణాగమనో చ కస్సపో, తేనఞ్జసేన అగమాసి గోతమో.
Kakusandhakoṇāgamano ca kassapo, tenañjasena agamāsi gotamo.
౪౯౧.
491.
‘‘వీతతణ్హా అనాదానా, సత్త బుద్ధా ఖయోగధా;
‘‘Vītataṇhā anādānā, satta buddhā khayogadhā;
యేహాయం దేసితో ధమ్మో, ధమ్మభూతేహి తాదిభి.
Yehāyaṃ desito dhammo, dhammabhūtehi tādibhi.
౪౯౨.
492.
‘‘చత్తారి అరియసచ్చాని, అనుకమ్పాయ పాణినం;
‘‘Cattāri ariyasaccāni, anukampāya pāṇinaṃ;
దుక్ఖం సముదయో మగ్గో, నిరోధో దుక్ఖసఙ్ఖయో.
Dukkhaṃ samudayo maggo, nirodho dukkhasaṅkhayo.
౪౯౩.
493.
‘‘యస్మిం నివత్తతే దుక్ఖం, సంసారస్మిం అనన్తకం;
‘‘Yasmiṃ nivattate dukkhaṃ, saṃsārasmiṃ anantakaṃ;
భేదా ఇమస్స కాయస్స, జీవితస్స చ సఙ్ఖయా;
Bhedā imassa kāyassa, jīvitassa ca saṅkhayā;
అఞ్ఞో పునబ్భవో నత్థి, సువిముత్తోమ్హి సబ్బధీ’’తి. –
Añño punabbhavo natthi, suvimuttomhi sabbadhī’’ti. –
ఇమా గాథా అభాసి –
Imā gāthā abhāsi –
తత్థ యేనేవ మగ్గేనాతి యేనేవ సపుబ్బభాగేన అరియేన అట్ఠఙ్గికేన మగ్గేన. గతోతి పటిపన్నో నిబ్బానం అధిగతో. విపస్సీతి విపస్సీ సమ్మాసమ్బుద్ధో. కకుసన్ధాతి అవిభత్తికో నిద్దేసో. ‘‘కకుసన్ధకోణాగమనా’’తిపి పాఠో. తేనఞ్జసేనాతి తేనేవ అఞ్జసేన అరియమగ్గేన.
Tattha yeneva maggenāti yeneva sapubbabhāgena ariyena aṭṭhaṅgikena maggena. Gatoti paṭipanno nibbānaṃ adhigato. Vipassīti vipassī sammāsambuddho. Kakusandhāti avibhattiko niddeso. ‘‘Kakusandhakoṇāgamanā’’tipi pāṭho. Tenañjasenāti teneva añjasena ariyamaggena.
అనాదానాతి అనుపాదానా అప్పటిసన్ధికా వా. ఖయోగధాతి నిబ్బానోగధా నిబ్బానపతిట్ఠా. యేహాయం దేసితో ధమ్మోతి యేహి సత్తహి సమ్మాసమ్బుద్ధేహి అయం సాసనధమ్మో దేసితో పవేదితో. ధమ్మభూతేహీతి ధమ్మకాయతాయ ధమ్మసభావేహి, నవలోకుత్తరధమ్మతో వా భూతేహి జాతేహి, ధమ్మం వా పత్తేహి. తాదిభీతి, ఇట్ఠాదీసు తాదిభావప్పత్తేహి.
Anādānāti anupādānā appaṭisandhikā vā. Khayogadhāti nibbānogadhā nibbānapatiṭṭhā. Yehāyaṃ desito dhammoti yehi sattahi sammāsambuddhehi ayaṃ sāsanadhammo desito pavedito. Dhammabhūtehīti dhammakāyatāya dhammasabhāvehi, navalokuttaradhammato vā bhūtehi jātehi, dhammaṃ vā pattehi. Tādibhīti, iṭṭhādīsu tādibhāvappattehi.
‘‘చత్తారి అరియసచ్చానీ’’తిఆదినా తేహి దేసితం ధమ్మం దస్సేతి. తత్థ చత్తారీతి గణనపరిచ్ఛేదో. అరియసచ్చానీతి పరిచ్ఛిన్నధమ్మదస్సనం. వచనత్థతో పన అరియాని చ అవితథట్ఠేన సచ్చాని చాతి అరియసచ్చాని, అరియస్స వా భగవతో సచ్చాని తేన దేసితత్తా, అరియభావకరాని వా సచ్చానీతి అరియసచ్చాని. కుచ్ఛితభావతో తుచ్ఛభావతో చ దుక్ఖం, ఉపాదానక్ఖన్ధపఞ్చకం. తం దుక్ఖం సముదేతి ఏతస్మాతి సముదయో, తణ్హా. కిలేసే మారేన్తో గచ్ఛతి, నిబ్బానత్థికేహి మగ్గీయతీతి వా మగ్గో, సమ్మాదిట్ఠిఆదయో అట్ఠ ధమ్మా. సంసారచారకసఙ్ఖాతో నత్థి ఏత్థ రోధో, ఏతస్మిం వా అధిగతే పుగ్గలస్స రోధాభావో హోతి, నిరుజ్ఝతి దుక్ఖమేత్థాతి వా నిరోధో, నిబ్బానం. తేనాహ ‘‘దుక్ఖసఙ్ఖయో’’తి. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన విసుద్ధిమగ్గే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో.
‘‘Cattāriariyasaccānī’’tiādinā tehi desitaṃ dhammaṃ dasseti. Tattha cattārīti gaṇanaparicchedo. Ariyasaccānīti paricchinnadhammadassanaṃ. Vacanatthato pana ariyāni ca avitathaṭṭhena saccāni cāti ariyasaccāni, ariyassa vā bhagavato saccāni tena desitattā, ariyabhāvakarāni vā saccānīti ariyasaccāni. Kucchitabhāvato tucchabhāvato ca dukkhaṃ, upādānakkhandhapañcakaṃ. Taṃ dukkhaṃ samudeti etasmāti samudayo, taṇhā. Kilese mārento gacchati, nibbānatthikehi maggīyatīti vā maggo, sammādiṭṭhiādayo aṭṭha dhammā. Saṃsāracārakasaṅkhāto natthi ettha rodho, etasmiṃ vā adhigate puggalassa rodhābhāvo hoti, nirujjhati dukkhametthāti vā nirodho, nibbānaṃ. Tenāha ‘‘dukkhasaṅkhayo’’ti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge vuttanayeneva veditabbo.
యస్మిన్తి యస్మిం నిరోధే నిబ్బానే అధిగతే. నివత్తతేతి అరియమగ్గభావనాయ సతి అనన్తకం అపరియన్తం ఇమస్మిం సంసారే జాతిఆదిదుక్ఖం న పవత్తతి ఉచ్ఛిజ్జతి, సో నిరోధోతి అయం ధమ్మభూతేహి సమ్మాసమ్బుద్ధేహి దేసితో ధమ్మోతి యోజనా. ‘‘భేదా’’తిఆదినా ‘‘రోగో దిట్ఠో’’తి దుక్ఖపరిఞ్ఞాయ సూచితం అత్తనో అరహత్తప్పత్తిం సరూపతో దస్సేతి. ‘‘యస్మిం నిబ్బత్తతే దుక్ఖ’’న్తి పన పాఠే సకలగాథాయ తత్థాయం యోజనా – యస్మిం ఖన్ధాదిపటిపాటిసఞ్ఞితే సంసారే ఇదం అనన్తకం జాతిఆదిదుక్ఖం నిబ్బత్తం, సో ఇతో దుక్ఖప్పత్తితో అఞ్ఞో పునప్పునం భవనభావతో పునబ్భవో. ఇమస్స జీవితిన్ద్రియస్స సఙ్ఖయా కాయసఙ్ఖాతస్స ఖన్ధపఞ్చకస్స భేదా వినాసా ఉద్ధం నత్థి, తస్మా సబ్బధి సబ్బేహి కిలేసేహి సబ్బేహి భవేహి సుట్ఠు విముత్తో విసంయుత్తో అమ్హీతి.
Yasminti yasmiṃ nirodhe nibbāne adhigate. Nivattateti ariyamaggabhāvanāya sati anantakaṃ apariyantaṃ imasmiṃ saṃsāre jātiādidukkhaṃ na pavattati ucchijjati, so nirodhoti ayaṃ dhammabhūtehi sammāsambuddhehi desito dhammoti yojanā. ‘‘Bhedā’’tiādinā ‘‘rogo diṭṭho’’ti dukkhapariññāya sūcitaṃ attano arahattappattiṃ sarūpato dasseti. ‘‘Yasmiṃ nibbattate dukkha’’nti pana pāṭhe sakalagāthāya tatthāyaṃ yojanā – yasmiṃ khandhādipaṭipāṭisaññite saṃsāre idaṃ anantakaṃ jātiādidukkhaṃ nibbattaṃ, so ito dukkhappattito añño punappunaṃ bhavanabhāvato punabbhavo. Imassa jīvitindriyassa saṅkhayā kāyasaṅkhātassa khandhapañcakassa bhedā vināsā uddhaṃ natthi, tasmā sabbadhi sabbehi kilesehi sabbehi bhavehi suṭṭhu vimutto visaṃyutto amhīti.
సరభఙ్గత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sarabhaṅgattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
సత్తకనిపాతవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sattakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౫. సరభఙ్గత్థేరగాథా • 5. Sarabhaṅgattheragāthā