| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
४. सरभसुत्तवण्णना
4. Sarabhasuttavaṇṇanā
६५. चतुत्थे राजगहेति एवंनामके नगरे। गिज्झकूटे पब्बतेति गिज्झसदिसानिस्स कूटानि, गिज्झा वा तस्स कूटेसु वसन्तीति गिज्झकूटो, तस्मिं गिज्झकूटे पब्बते। एतेनस्स राजगहं गोचरगामं कत्वा विहरन्तस्स वसनट्ठानं दस्सितं। गिज्झकूटस्मिञ्हि तथागतं उद्दिस्स विहारो कारितो, गिज्झकूटविहारोत्वेवस्स नामं। तत्थायं तस्मिं समये विहरतीति। सरभो नाम परिब्बाजको अचिरपक्कन्तो होतीति सरभोति एवंनामको परिब्बाजको इमस्मिं सासने पब्बजित्वा नचिरस्सेव पक्कन्तो होति, अधुना विब्भन्तोति अत्थो। सम्मासम्बुद्धे हि लोके उप्पन्ने तित्थिया नट्ठलाभसक्कारा अहेसुं, तिण्णं रतनानं महालाभसक्कारो उप्पज्जि। यथाह –
65. Catutthe rājagaheti evaṃnāmake nagare. Gijjhakūṭe pabbateti gijjhasadisānissa kūṭāni, gijjhā vā tassa kūṭesu vasantīti gijjhakūṭo, tasmiṃ gijjhakūṭe pabbate. Etenassa rājagahaṃ gocaragāmaṃ katvā viharantassa vasanaṭṭhānaṃ dassitaṃ. Gijjhakūṭasmiñhi tathāgataṃ uddissa vihāro kārito, gijjhakūṭavihārotvevassa nāmaṃ. Tatthāyaṃ tasmiṃ samaye viharatīti. Sarabho nāma paribbājako acirapakkanto hotīti sarabhoti evaṃnāmako paribbājako imasmiṃ sāsane pabbajitvā nacirasseva pakkanto hoti, adhunā vibbhantoti attho. Sammāsambuddhe hi loke uppanne titthiyā naṭṭhalābhasakkārā ahesuṃ, tiṇṇaṃ ratanānaṃ mahālābhasakkāro uppajji. Yathāha –
‘‘तेन खो पन समयेन भगवा सक्कतो होति गरुकतो मानितो पूजितो अपचितो लाभी चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारानं। अञ्ञतित्थिया पन परिब्बाजका असक्कता होन्ति अगरुकता अमानिता अपूजिता न लाभिनो चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारान’’न्ति (उदा॰१४; सं॰नि॰१.२.७०)।
‘‘Tena kho pana samayena bhagavā sakkato hoti garukato mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ. Aññatitthiyā pana paribbājakā asakkatā honti agarukatā amānitā apūjitā na lābhino cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti (udā.14; saṃ.ni.1.2.70).
ते एवं परिहीनलाभसक्कारा पञ्चसतमत्ता एकस्मिं परिब्बाजकारामे सन्निपतित्वा सम्मन्तयिंसु – ‘‘भो, मयं समणस्स गोतमस्स उप्पन्नकालतो पट्ठाय हतलाभसक्कारा जाता, समणस्स गोतमस्स सावकानञ्चस्स एकं अवण्णं उपधारेथ, अवण्णं पत्थरित्वा एतस्स सासनं गरहित्वा अम्हाकं लाभसक्कारं उप्पादेस्सामा’’ति। ते वज्जं ओलोकेन्ता – ‘‘तीसु द्वारेसु आजीवे चाति चतूसुपि ठानेसु समणस्स गोतमस्स वज्जं पस्सितुं न सक्का, इमानि चत्तारि ठानानि मुञ्चित्वा अञ्ञत्थ ओलोकेथा’’ति आहंसु। अथ नेसं अन्तरे एको एवमाह – ‘‘अहं अञ्ञं न पस्सामि, इमे अन्वड्ढमासं सन्निपतित्वा द्वारवातपानानि पिधाय सामणेरानम्पि पवेसनं न देन्ति। जीवितसदिसापि उपट्ठाका दट्ठुं न लभन्ति, आवट्टनिमायं ओसारेत्वा ओसारेत्वा जनं आवट्टेत्वा आवट्टेत्वा खादन्ति। सचे तं मयं आहरितुं सक्खिस्साम, एवं नो लाभसक्कारउळारो भविस्सती’’ति। अपरोपि एवमेव वदन्तो उट्ठासि। सब्बे एकवादा अहेसुं। ततो आहंसु – ‘‘यो तं आहरितुं सक्खिस्सति, तं मयं अम्हाकं समये जेट्ठकं करिस्सामा’’ति।
Te evaṃ parihīnalābhasakkārā pañcasatamattā ekasmiṃ paribbājakārāme sannipatitvā sammantayiṃsu – ‘‘bho, mayaṃ samaṇassa gotamassa uppannakālato paṭṭhāya hatalābhasakkārā jātā, samaṇassa gotamassa sāvakānañcassa ekaṃ avaṇṇaṃ upadhāretha, avaṇṇaṃ pattharitvā etassa sāsanaṃ garahitvā amhākaṃ lābhasakkāraṃ uppādessāmā’’ti. Te vajjaṃ olokentā – ‘‘tīsu dvāresu ājīve cāti catūsupi ṭhānesu samaṇassa gotamassa vajjaṃ passituṃ na sakkā, imāni cattāri ṭhānāni muñcitvā aññattha olokethā’’ti āhaṃsu. Atha nesaṃ antare eko evamāha – ‘‘ahaṃ aññaṃ na passāmi, ime anvaḍḍhamāsaṃ sannipatitvā dvāravātapānāni pidhāya sāmaṇerānampi pavesanaṃ na denti. Jīvitasadisāpi upaṭṭhākā daṭṭhuṃ na labhanti, āvaṭṭanimāyaṃ osāretvā osāretvā janaṃ āvaṭṭetvā āvaṭṭetvā khādanti. Sace taṃ mayaṃ āharituṃ sakkhissāma, evaṃ no lābhasakkārauḷāro bhavissatī’’ti. Aparopi evameva vadanto uṭṭhāsi. Sabbe ekavādā ahesuṃ. Tato āhaṃsu – ‘‘yo taṃ āharituṃ sakkhissati, taṃ mayaṃ amhākaṃ samaye jeṭṭhakaṃ karissāmā’’ti.
ततो कोटितो पट्ठाय ‘‘त्वं सक्खिस्ससि, त्वं सक्खिस्ससी’’ति पुच्छित्वा ‘‘अहं न सक्खिस्सामि, अहं न सक्खिस्सामी’’ति बहूहि वुत्ते सरभं पुच्छिंसु – ‘‘त्वं सक्खिस्ससि आचरिया’’ति। सो आह – ‘‘अगरु एतं आहरितुं, सचे तुम्हे अत्तनो कथाय ठत्वा मं जेट्ठकं करिस्सथा’’ति। अगरु एतमाचरिय आहर, त्वं कतोयेवासि अम्हेहि जेट्ठकोति। सो आह – ‘‘तं आहरन्तेन थेनेत्वा वा विलुम्पित्वा वा आहरितुं न सक्का, समणस्स पन गोतमस्स सावकसदिसेन हुत्वा तस्स सावके वन्दित्वा वत्तपटिवत्तं कत्वा तेसं पत्ते भत्तं भुञ्जित्वा आहरितुं सक्का। रुच्चति वो एतस्स एत्तकस्स किरिया’’ति। यंकिञ्चि कत्वा आहरित्वा च नो देहीति। तेन हि मं दिस्वा अपस्सन्ता विय भवेय्याथाति परिब्बाजकानं सञ्ञं दत्वा दुतियदिवसे पातोव उट्ठाय गिज्झकूटमहाविहारं गन्त्वा दिट्ठदिट्ठानं भिक्खूनं पञ्चपतिट्ठितेन पादे वन्दि। भिक्खू आहंसु – ‘‘अञ्ञे परिब्बाजका चण्डा फरुसा, अयं पन सद्धो भविस्सति पसन्नो’’ति। भन्ते, तुम्हे ञत्वा युत्तट्ठानस्मिंयेव पब्बजिता, मयं पन अनुपधारेत्वा अतित्थेनेव पक्खन्ता अनिय्यानिकमग्गे विचरामाति। सो एवं वत्वा दिट्ठे दिट्ठे भिक्खू पुनप्पुनं वन्दति, न्हानोदकादीनि पटियादेति, दन्तकट्ठं कप्पियं करोति, पादे धोवति मक्खेति, अतिरेकभत्तं लभित्वा भुञ्जति।
Tato koṭito paṭṭhāya ‘‘tvaṃ sakkhissasi, tvaṃ sakkhissasī’’ti pucchitvā ‘‘ahaṃ na sakkhissāmi, ahaṃ na sakkhissāmī’’ti bahūhi vutte sarabhaṃ pucchiṃsu – ‘‘tvaṃ sakkhissasi ācariyā’’ti. So āha – ‘‘agaru etaṃ āharituṃ, sace tumhe attano kathāya ṭhatvā maṃ jeṭṭhakaṃ karissathā’’ti. Agaru etamācariya āhara, tvaṃ katoyevāsi amhehi jeṭṭhakoti. So āha – ‘‘taṃ āharantena thenetvā vā vilumpitvā vā āharituṃ na sakkā, samaṇassa pana gotamassa sāvakasadisena hutvā tassa sāvake vanditvā vattapaṭivattaṃ katvā tesaṃ patte bhattaṃ bhuñjitvā āharituṃ sakkā. Ruccati vo etassa ettakassa kiriyā’’ti. Yaṃkiñci katvā āharitvā ca no dehīti. Tena hi maṃ disvā apassantā viya bhaveyyāthāti paribbājakānaṃ saññaṃ datvā dutiyadivase pātova uṭṭhāya gijjhakūṭamahāvihāraṃ gantvā diṭṭhadiṭṭhānaṃ bhikkhūnaṃ pañcapatiṭṭhitena pāde vandi. Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘aññe paribbājakā caṇḍā pharusā, ayaṃ pana saddho bhavissati pasanno’’ti. Bhante, tumhe ñatvā yuttaṭṭhānasmiṃyeva pabbajitā, mayaṃ pana anupadhāretvā atittheneva pakkhantā aniyyānikamagge vicarāmāti. So evaṃ vatvā diṭṭhe diṭṭhe bhikkhū punappunaṃ vandati, nhānodakādīni paṭiyādeti, dantakaṭṭhaṃ kappiyaṃ karoti, pāde dhovati makkheti, atirekabhattaṃ labhitvā bhuñjati.
तं इमिना नीहारेन वसन्तं एको महाथेरो दिस्वा, ‘‘परिब्बाजक, त्वं सद्धो पसन्नो, किं न पब्बजसी’’ति। को मं, भन्ते, पब्बाजेस्सति। मयञ्हि चिरकालं भदन्तानं पच्चत्थिका हुत्वा विचरिम्हाति। थेरो ‘‘सचे त्वं पब्बजितुकामो, अहं तं पब्बाजेस्सामी’’ति वत्वा पब्बाजेसि। सो पब्बजितकालतो पट्ठाय निरन्तरं वत्तपटिवत्तमकासि। अथ नं थेरो वत्ते पसीदित्वा नचिरस्सेव उपसम्पादेसि। सो उपोसथदिवसे भिक्खूहि सद्धिं उपोसथग्गं पविसित्वा भिक्खू महन्तेन उस्साहेन पातिमोक्खं पग्गण्हन्ते दिस्वा ‘‘इमिना नीहारेन ओसारेत्वा ओसारेत्वा लोकं खादन्ति, कतिपाहेन हरिस्सामी’’ति चिन्तेसि। सो परिवेणं गन्त्वा उपज्झायं वन्दित्वा, ‘‘भन्ते, को नामो अयं धम्मो’’ति पुच्छि। पातिमोक्खो नाम, आवुसोति। उत्तमधम्मो एस, भन्ते, भविस्सतीति। आम, आवुसो, सकलसासनधारणी अयं सिक्खाति। भन्ते, सचे एस सिक्खाधम्मो उत्तमो, इममेव पठमं गण्हामीति। गण्हावुसोति थेरो सम्पटिच्छि। सो गण्हन्तो परिब्बाजके पस्सित्वा ‘‘कीदिसं आचरिया’’ति पुच्छितो, ‘‘आवुसो, मा चिन्तयित्थ, कतिपाहेन आहरिस्सामी’’ति वत्वा नचिरस्सेव उग्गण्हित्वा उपज्झायं आह – ‘‘एत्तकमेव, भन्ते, उदाहु अञ्ञम्पि अत्थी’’ति। एत्तकमेव, आवुसोति।
Taṃ iminā nīhārena vasantaṃ eko mahāthero disvā, ‘‘paribbājaka, tvaṃ saddho pasanno, kiṃ na pabbajasī’’ti. Ko maṃ, bhante, pabbājessati. Mayañhi cirakālaṃ bhadantānaṃ paccatthikā hutvā vicarimhāti. Thero ‘‘sace tvaṃ pabbajitukāmo, ahaṃ taṃ pabbājessāmī’’ti vatvā pabbājesi. So pabbajitakālato paṭṭhāya nirantaraṃ vattapaṭivattamakāsi. Atha naṃ thero vatte pasīditvā nacirasseva upasampādesi. So uposathadivase bhikkhūhi saddhiṃ uposathaggaṃ pavisitvā bhikkhū mahantena ussāhena pātimokkhaṃ paggaṇhante disvā ‘‘iminā nīhārena osāretvā osāretvā lokaṃ khādanti, katipāhena harissāmī’’ti cintesi. So pariveṇaṃ gantvā upajjhāyaṃ vanditvā, ‘‘bhante, ko nāmo ayaṃ dhammo’’ti pucchi. Pātimokkho nāma, āvusoti. Uttamadhammo esa, bhante, bhavissatīti. Āma, āvuso, sakalasāsanadhāraṇī ayaṃ sikkhāti. Bhante, sace esa sikkhādhammo uttamo, imameva paṭhamaṃ gaṇhāmīti. Gaṇhāvusoti thero sampaṭicchi. So gaṇhanto paribbājake passitvā ‘‘kīdisaṃ ācariyā’’ti pucchito, ‘‘āvuso, mā cintayittha, katipāhena āharissāmī’’ti vatvā nacirasseva uggaṇhitvā upajjhāyaṃ āha – ‘‘ettakameva, bhante, udāhu aññampi atthī’’ti. Ettakameva, āvusoti.
सो पुनदिवसे यथानिवत्थपारुतोव गहितनीहारेनेव पत्तं गहेत्वा गिज्झकूटा निक्खम्म परिब्बाजकारामं अगमासि। परिब्बाजका दिस्वा ‘‘कीदिसं, आचरिय, नासक्खित्थ मञ्ञे आवट्टनिमायं आहरितु’’न्ति तं परिवारयिंसु। मा चिन्तयित्थ, आवुसो, आहटा मे आवट्टनिमाया, इतो पट्ठाय अम्हाकं लाभसक्कारो महा भविस्सति। तुम्हे अञ्ञमञ्ञं समग्गा होथ, मा विवादं अकत्थाति। सचे ते, आचरिय, सुग्गहिता, अम्हेपि नं वाचेहीति। सो आदितो पट्ठाय पातिमोक्खं ओसारेसि। अथ ते सब्बेपि – ‘‘एथ, भो, नगरे विचरन्ता समणस्स गोतमस्स अवण्णं कथेस्सामा’’ति अनुग्घाटितेसुयेव नगरद्वारेसु द्वारसमीपं गन्त्वा विवटेन द्वारेन सब्बपठमं पविसिंसु। एवं सलिङ्गेनेव अपक्कन्तं तं परिब्बाजकं सन्धाय – ‘‘सरभो नाम परिब्बाजको अचिरपक्कन्तो होती’’ति वुत्तं।
So punadivase yathānivatthapārutova gahitanīhāreneva pattaṃ gahetvā gijjhakūṭā nikkhamma paribbājakārāmaṃ agamāsi. Paribbājakā disvā ‘‘kīdisaṃ, ācariya, nāsakkhittha maññe āvaṭṭanimāyaṃ āharitu’’nti taṃ parivārayiṃsu. Mā cintayittha, āvuso, āhaṭā me āvaṭṭanimāyā, ito paṭṭhāya amhākaṃ lābhasakkāro mahā bhavissati. Tumhe aññamaññaṃ samaggā hotha, mā vivādaṃ akatthāti. Sace te, ācariya, suggahitā, amhepi naṃ vācehīti. So ādito paṭṭhāya pātimokkhaṃ osāresi. Atha te sabbepi – ‘‘etha, bho, nagare vicarantā samaṇassa gotamassa avaṇṇaṃ kathessāmā’’ti anugghāṭitesuyeva nagaradvāresu dvārasamīpaṃ gantvā vivaṭena dvārena sabbapaṭhamaṃ pavisiṃsu. Evaṃ saliṅgeneva apakkantaṃ taṃ paribbājakaṃ sandhāya – ‘‘sarabho nāma paribbājako acirapakkanto hotī’’ti vuttaṃ.
तं दिवसं पन भगवा पच्चूससमये लोकं ओलोकेन्तो इदं अद्दस – ‘‘अज्ज सरभो परिब्बाजको नगरे विचरित्वा पकासनीयकम्मं करिस्सति, तिण्णं रतनानं अवण्णं कथेन्तो विसं सिञ्चित्वा परिब्बाजकारामं गमिस्सति, अहम्पि तत्थेव गमिस्सामि, चतस्सोपि परिसा तत्थेव ओसरिस्सन्ति। तस्मिं समागमे चतुरासीति पाणसहस्सानि अमतपानं पिविस्सन्ती’’ति। ततो ‘‘तस्स ओकासो होतु, यथारुचिया अवण्णं पत्थरतू’’ति चिन्तेत्वा आनन्दत्थेरं आमन्तेसि – ‘‘आनन्द, अट्ठारससु महाविहारेसु भिक्खुसङ्घस्स मया सद्धिंयेव पिण्डाय चरितुं आरोचेही’’ति। थेरो तथा अकासि। भिक्खू पत्तचीवरमादाय सत्थारमेव परिवारयिंसु। सत्था भिक्खुसङ्घं आदाय द्वारगामसमीपेयेव पिण्डाय चरि। सरभोपि परिब्बाजकेहि सद्धिं नगरं पविट्ठो तत्थ तत्थ परिसमज्झे राजद्वारवीथिचतुक्कादीसु च गन्त्वा ‘‘अञ्ञातो मया समणानं सक्यपुत्तियानं धम्मो’’तिआदीनि अभासि। तं सन्धाय सो राजगहे परिसति एवं वाचं भासतीतिआदि वुत्तं। तत्थ अञ्ञातोति ञातो अवबुद्धो, पाकटं कत्वा उग्गहितोति दीपेति। अञ्ञायाति जानित्वा। अपक्कन्तोति सलिङ्गेनेव अपक्कन्तो। सचे हि समणस्स गोतमस्स सासने कोचि सारो अभविस्स, नाहं अपक्कमिस्सं। तस्स पन सासनं असारं निस्सारं, आवट्टनिमायं ओसारेत्वा समणा लोकं खादन्तीति एवमत्थं दीपेन्तो एवमाह।
Taṃ divasaṃ pana bhagavā paccūsasamaye lokaṃ olokento idaṃ addasa – ‘‘ajja sarabho paribbājako nagare vicaritvā pakāsanīyakammaṃ karissati, tiṇṇaṃ ratanānaṃ avaṇṇaṃ kathento visaṃ siñcitvā paribbājakārāmaṃ gamissati, ahampi tattheva gamissāmi, catassopi parisā tattheva osarissanti. Tasmiṃ samāgame caturāsīti pāṇasahassāni amatapānaṃ pivissantī’’ti. Tato ‘‘tassa okāso hotu, yathāruciyā avaṇṇaṃ pattharatū’’ti cintetvā ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘ānanda, aṭṭhārasasu mahāvihāresu bhikkhusaṅghassa mayā saddhiṃyeva piṇḍāya carituṃ ārocehī’’ti. Thero tathā akāsi. Bhikkhū pattacīvaramādāya satthārameva parivārayiṃsu. Satthā bhikkhusaṅghaṃ ādāya dvāragāmasamīpeyeva piṇḍāya cari. Sarabhopi paribbājakehi saddhiṃ nagaraṃ paviṭṭho tattha tattha parisamajjhe rājadvāravīthicatukkādīsu ca gantvā ‘‘aññāto mayā samaṇānaṃ sakyaputtiyānaṃ dhammo’’tiādīni abhāsi. Taṃ sandhāya so rājagahe parisati evaṃ vācaṃ bhāsatītiādi vuttaṃ. Tattha aññātoti ñāto avabuddho, pākaṭaṃ katvā uggahitoti dīpeti. Aññāyāti jānitvā. Apakkantoti saliṅgeneva apakkanto. Sace hi samaṇassa gotamassa sāsane koci sāro abhavissa, nāhaṃ apakkamissaṃ. Tassa pana sāsanaṃ asāraṃ nissāraṃ, āvaṭṭanimāyaṃ osāretvā samaṇā lokaṃ khādantīti evamatthaṃ dīpento evamāha.
अथ खो सम्बहुला भिक्खूति अथ एवं तस्मिं परिब्बाजके भासमाने अरञ्ञवासिनो पञ्चसता भिक्खू ‘‘असुकट्ठानं नाम सत्था पिण्डाय चरितुं गतो’’ति अजानन्ता भिक्खाचारवेलायं राजगहं पिण्डाय पविसिंसु। ते सन्धायेतं वुत्तं। अस्सोसुन्ति सुणिंसु। येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसूति ‘‘इमं कारणं दसबलस्स आरोचेस्सामा’’ति उपसङ्कमिंसु।
Atha kho sambahulā bhikkhūti atha evaṃ tasmiṃ paribbājake bhāsamāne araññavāsino pañcasatā bhikkhū ‘‘asukaṭṭhānaṃ nāma satthā piṇḍāya carituṃ gato’’ti ajānantā bhikkhācāravelāyaṃ rājagahaṃ piṇḍāya pavisiṃsu. Te sandhāyetaṃ vuttaṃ. Assosunti suṇiṃsu. Yenabhagavā tenupasaṅkamiṃsūti ‘‘imaṃ kāraṇaṃ dasabalassa ārocessāmā’’ti upasaṅkamiṃsu.
सिप्पिनिकातीरन्ति सिप्पिनिकाति एवंनामिकाय नदिया तीरं। अधिवासेसि भगवा तुण्हीभावेनाति कायङ्गवाचङ्गानि अचोपेत्वा अब्भन्तरे खन्तिं धारेत्वा चित्तेनेव अधिवासेसीति अत्थो। एवं अधिवासेत्वा पुन चिन्तेसि – ‘‘किं नु खो अज्ज मया सरभस्स वादं मद्दितुं गच्छन्तेन एककेन गन्तब्बं , उदाहु भिक्खुसङ्घपरिवुतेना’’ति। अथस्स एतदहोसि – सचाहं भिक्खुसङ्घपरिवुतो गमिस्सामि, महाजनो एवं चिन्तेस्सति – ‘‘समणो गोतमो वादुप्पत्तिट्ठानं गच्छन्तो पक्खं उक्खिपित्वा गन्त्वा परिसबलेन उप्पन्नं वादं मद्दति, परवादीनं सीसं उक्खिपितुं न देती’’ति। न खो पन मय्हं उप्पन्ने वादे परं गहेत्वा मद्दनकिच्चं अत्थि, अहमेव गन्त्वा मद्दिस्सामि। अनच्छरियं चेतं य्वाहं इदानि बुद्धभूतो अत्तनो उप्पन्नं वादं मद्देय्यं, चरियं चरणकाले अहेतुकपटिसन्धियं निब्बत्तेनापि हि मया वहितब्बं धुरं अञ्ञो वहितुं समत्थो नाम नाहोसि। इमस्स पनत्थस्स साधनत्थं –
Sippinikātīranti sippinikāti evaṃnāmikāya nadiyā tīraṃ. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenāti kāyaṅgavācaṅgāni acopetvā abbhantare khantiṃ dhāretvā citteneva adhivāsesīti attho. Evaṃ adhivāsetvā puna cintesi – ‘‘kiṃ nu kho ajja mayā sarabhassa vādaṃ maddituṃ gacchantena ekakena gantabbaṃ , udāhu bhikkhusaṅghaparivutenā’’ti. Athassa etadahosi – sacāhaṃ bhikkhusaṅghaparivuto gamissāmi, mahājano evaṃ cintessati – ‘‘samaṇo gotamo vāduppattiṭṭhānaṃ gacchanto pakkhaṃ ukkhipitvā gantvā parisabalena uppannaṃ vādaṃ maddati, paravādīnaṃ sīsaṃ ukkhipituṃ na detī’’ti. Na kho pana mayhaṃ uppanne vāde paraṃ gahetvā maddanakiccaṃ atthi, ahameva gantvā maddissāmi. Anacchariyaṃ cetaṃ yvāhaṃ idāni buddhabhūto attano uppannaṃ vādaṃ maddeyyaṃ, cariyaṃ caraṇakāle ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattenāpi hi mayā vahitabbaṃ dhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma nāhosi. Imassa panatthassa sādhanatthaṃ –
‘‘यतो यतो गरु धुरं, यतो गम्भीरवत्तनी।
‘‘Yato yato garu dhuraṃ, yato gambhīravattanī;
तदास्सु कण्हं युञ्जेन्ति, स्वास्सु तं वहते धुर’’न्ति॥ (जा॰ १.१.२९) –
Tadāssu kaṇhaṃ yuñjenti, svāssu taṃ vahate dhura’’nti. (jā. 1.1.29) –
इदं कण्हजातकं आहरितब्बं। अतीते किर एको सत्थवाहो एकिस्सा महल्लिकाय गेहे निवासं गण्हि। अथस्स एकिस्सा धेनुया रत्तिभागसमनन्तरे गब्भवुट्ठानं अहोसि। सा एकं वच्छकं विजायि। महल्लिकाय वच्छकं दिट्ठकालतो पट्ठाय पुत्तसिनेहो उदपादि। पुनदिवसे सत्थवाहपुत्तो – ‘‘तव गेहवेतनं गण्हाही’’ति आह। महल्लिका ‘‘मय्हं अञ्ञेन किच्चं न अत्थि, इममेव वच्छकं देही’’ति आह। गण्ह, अम्माति। सा तं गण्हित्वा खीरं पायेत्वा यागुभत्ततिणादीनि ददमाना पोसेसि। सो वुद्धिमन्वाय परिपुण्णरूपो बलवीरियसम्पन्नो अहोसि सम्पन्नाचारो, काळको नाम नामेन। अथेकस्स सत्थवाहस्स पञ्चहि सकटसतेहि आगच्छन्तस्स उदकभिन्नट्ठाने सकटचक्कं लग्गि। सो दसपि वीसम्पि तिंसम्पि योजेत्वा नीहरापेतुं असक्कोन्तो काळकं उपसङ्कमित्वा आह – ‘‘तात, तव वेतनं दस्सामि, सकटं मे उक्खिपित्वा देही’’ति। एवञ्च पन वत्वा तं आदाय – ‘‘अञ्ञो इमिना सद्धिं धुरं वहितुं समत्थो नत्थी’’ति धुरसकटे योत्तं बन्धित्वा तं एककंयेव योजेसि। सो तं सकटं उक्खिपित्वा थले पतिट्ठापेत्वा एतेनेव निहारेन पञ्च सकटसतानि नीहरि। सो सब्बपच्छिमसकटं नीहरित्वा मोचियमानो ‘‘सु’’न्ति कत्वा सीसं उक्खिपि।
Idaṃ kaṇhajātakaṃ āharitabbaṃ. Atīte kira eko satthavāho ekissā mahallikāya gehe nivāsaṃ gaṇhi. Athassa ekissā dhenuyā rattibhāgasamanantare gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. Sā ekaṃ vacchakaṃ vijāyi. Mahallikāya vacchakaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya puttasineho udapādi. Punadivase satthavāhaputto – ‘‘tava gehavetanaṃ gaṇhāhī’’ti āha. Mahallikā ‘‘mayhaṃ aññena kiccaṃ na atthi, imameva vacchakaṃ dehī’’ti āha. Gaṇha, ammāti. Sā taṃ gaṇhitvā khīraṃ pāyetvā yāgubhattatiṇādīni dadamānā posesi. So vuddhimanvāya paripuṇṇarūpo balavīriyasampanno ahosi sampannācāro, kāḷako nāma nāmena. Athekassa satthavāhassa pañcahi sakaṭasatehi āgacchantassa udakabhinnaṭṭhāne sakaṭacakkaṃ laggi. So dasapi vīsampi tiṃsampi yojetvā nīharāpetuṃ asakkonto kāḷakaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘tāta, tava vetanaṃ dassāmi, sakaṭaṃ me ukkhipitvā dehī’’ti. Evañca pana vatvā taṃ ādāya – ‘‘añño iminā saddhiṃ dhuraṃ vahituṃ samattho natthī’’ti dhurasakaṭe yottaṃ bandhitvā taṃ ekakaṃyeva yojesi. So taṃ sakaṭaṃ ukkhipitvā thale patiṭṭhāpetvā eteneva nihārena pañca sakaṭasatāni nīhari. So sabbapacchimasakaṭaṃ nīharitvā mociyamāno ‘‘su’’nti katvā sīsaṃ ukkhipi.
सत्थवाहो ‘‘अयं एत्तकानि सकटानि उक्खिपन्तो एवं न अकासि, वेतनत्थं मञ्ञे करोती’’ति सकटगणनाय कहापणे गहेत्वा पञ्चसतभण्डिकं तस्स गीवाय बन्धापेसि। सो अञ्ञेसं अत्तनो सन्तिकं अल्लीयितुं अदेन्तो उजुकं गेहमेव अगमासि। महल्लिका दिस्वा मोचेत्वा कहापणभावं ञत्वा ‘‘कस्मा, पुत्त, एवमकासि, मा त्वं ‘मया कम्मं कत्वा आभतेन अयं जीविस्सती’ति सञ्ञमकासी’’ति वत्वा गोणं उण्होदकेन न्हापेत्वा तेलेन अब्भञ्जित्वा ‘‘इतो पट्ठाय पुन मा एवमकासी’’ति ओवदि। एवं सत्था ‘‘चरियं चरणकाले अहेतुकपटिसन्धियं निब्बत्तेनापि हि मया वहितब्बधुरं अञ्ञो वहितुं समत्थो नाम नाहोसी’’ति चिन्तेत्वा एककोव अगमासि। तं दस्सेतुं अथ खो भगवा सायन्हसमयं पटिसल्लाना वुट्ठितोतिआदि वुत्तं।
Satthavāho ‘‘ayaṃ ettakāni sakaṭāni ukkhipanto evaṃ na akāsi, vetanatthaṃ maññe karotī’’ti sakaṭagaṇanāya kahāpaṇe gahetvā pañcasatabhaṇḍikaṃ tassa gīvāya bandhāpesi. So aññesaṃ attano santikaṃ allīyituṃ adento ujukaṃ gehameva agamāsi. Mahallikā disvā mocetvā kahāpaṇabhāvaṃ ñatvā ‘‘kasmā, putta, evamakāsi, mā tvaṃ ‘mayā kammaṃ katvā ābhatena ayaṃ jīvissatī’ti saññamakāsī’’ti vatvā goṇaṃ uṇhodakena nhāpetvā telena abbhañjitvā ‘‘ito paṭṭhāya puna mā evamakāsī’’ti ovadi. Evaṃ satthā ‘‘cariyaṃ caraṇakāle ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattenāpi hi mayā vahitabbadhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma nāhosī’’ti cintetvā ekakova agamāsi. Taṃ dassetuṃ atha kho bhagavā sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhitotiādi vuttaṃ.
तत्थ पटिसल्लानाति पुथुत्तारम्मणेहि चित्तं पटिसंहरित्वा सल्लानतो, फलसमापत्तितोति अत्थो। तेनुपसङ्कमीति परिब्बाजकेसु सकलनगरे पकासनीयकम्मं कत्वा नगरा निक्खम्म परिब्बाजकारामे सन्निपतित्वा ‘‘सचे, आवुसो सरभ, समणो गोतमो आगमिस्सति, किं करिस्ससी’’ति। समणे गोतमे एकं करोन्ते अहं द्वे करिस्सामि, द्वे करोन्ते चत्तारि, चत्तारि करोन्ते पञ्च, पञ्च करोन्ते दस, दस करोन्ते वीसति, वीसति करोन्ते तिंसं, तिंसं करोन्ते चत्तालीसं, चत्तालीसं करोन्ते पञ्ञासं, पञ्ञासं करोन्ते सतं, सतं करोन्ते सहस्सं करिस्सामीति एवं अञ्ञमञ्ञं सीहनादकथं समुट्ठापेत्वा निसिन्नेसु उपसङ्कमि।
Tattha paṭisallānāti puthuttārammaṇehi cittaṃ paṭisaṃharitvā sallānato, phalasamāpattitoti attho. Tenupasaṅkamīti paribbājakesu sakalanagare pakāsanīyakammaṃ katvā nagarā nikkhamma paribbājakārāme sannipatitvā ‘‘sace, āvuso sarabha, samaṇo gotamo āgamissati, kiṃ karissasī’’ti. Samaṇe gotame ekaṃ karonte ahaṃ dve karissāmi, dve karonte cattāri, cattāri karonte pañca, pañca karonte dasa, dasa karonte vīsati, vīsati karonte tiṃsaṃ, tiṃsaṃ karonte cattālīsaṃ, cattālīsaṃ karonte paññāsaṃ, paññāsaṃ karonte sataṃ, sataṃ karonte sahassaṃ karissāmīti evaṃ aññamaññaṃ sīhanādakathaṃ samuṭṭhāpetvā nisinnesu upasaṅkami.
उपसङ्कमन्तो पन यस्मा परिब्बाजकारामस्स नगरमज्झेनेव मग्गो, तस्मा सुरत्तदुपट्टं निवासेत्वा सुगतमहाचीवरं पारुपित्वा विस्सट्ठबलो राजा विय एककोव नगरमज्झेन अगमासि। मिच्छादिट्ठिका दिस्वा ‘‘परिब्बाजका समणस्स गोतमस्स पकासनीयकम्मं करोन्ता अवण्णं पत्थरिंसु, सो एते अनुवत्तित्वा सञ्ञापेतुं गच्छति मञ्ञे’’ति अनुबन्धिंसु। सम्मादिट्ठिकापि ‘‘सम्मासम्बुद्धो पत्तचीवरं आदाय एककोव निक्खन्तो, अज्ज सरभेन सद्धिं महाधम्मसङ्गामो भविस्सति। मयम्पि तस्मिं समागमे कायसक्खिनो भविस्सामा’’ति अनुबन्धिंसु। सत्था पस्सन्तस्सेव महाजनस्स परिब्बाजकारामं उपसङ्कमि।
Upasaṅkamanto pana yasmā paribbājakārāmassa nagaramajjheneva maggo, tasmā surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā sugatamahācīvaraṃ pārupitvā vissaṭṭhabalo rājā viya ekakova nagaramajjhena agamāsi. Micchādiṭṭhikā disvā ‘‘paribbājakā samaṇassa gotamassa pakāsanīyakammaṃ karontā avaṇṇaṃ patthariṃsu, so ete anuvattitvā saññāpetuṃ gacchati maññe’’ti anubandhiṃsu. Sammādiṭṭhikāpi ‘‘sammāsambuddho pattacīvaraṃ ādāya ekakova nikkhanto, ajja sarabhena saddhiṃ mahādhammasaṅgāmo bhavissati. Mayampi tasmiṃ samāgame kāyasakkhino bhavissāmā’’ti anubandhiṃsu. Satthā passantasseva mahājanassa paribbājakārāmaṃ upasaṅkami.
परिब्बाजका रुक्खानं खन्धविटपसाखन्तरेहि समुग्गच्छन्ता छब्बण्णघनबुद्धरस्मियो दिस्वा ‘‘अञ्ञदा एवरूपो ओभासो नाम नत्थि, किं नु खो एत’’न्ति उल्लोकेत्वा ‘‘समणो गोतमो आगच्छती’’ति आहंसु। तं सुत्वाव सरभो जाणुकन्तरे सीसं ठपेत्वा अधोमुखो निसीदि। एवं तस्मिं समये भगवा तं आरामं उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि। तथागतो हि जम्बुदीपतले अग्गकुले जातत्ता अग्गासनारहोतिस्स सब्बत्थ आसनं पञ्ञत्तमेव होति। एवं पञ्ञत्ते महारहे बुद्धासने निसीदि।
Paribbājakā rukkhānaṃ khandhaviṭapasākhantarehi samuggacchantā chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo disvā ‘‘aññadā evarūpo obhāso nāma natthi, kiṃ nu kho eta’’nti ulloketvā ‘‘samaṇo gotamo āgacchatī’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvāva sarabho jāṇukantare sīsaṃ ṭhapetvā adhomukho nisīdi. Evaṃ tasmiṃ samaye bhagavā taṃ ārāmaṃ upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Tathāgato hi jambudīpatale aggakule jātattā aggāsanārahotissa sabbattha āsanaṃ paññattameva hoti. Evaṃ paññatte mahārahe buddhāsane nisīdi.
ते परिब्बाजका सरभं परिब्बाजकं एतदवोचुन्ति सम्मासम्बुद्धे किर सरभेन सद्धिं एत्तकं कथेन्तेयेव भिक्खुसङ्घो सत्थु पदानुपदिको हुत्वा परिब्बाजकारामं सम्पापुणि, चतस्सोपि परिसा परिब्बाजकारामेयेव ओसरिंसु। ततो ते परिब्बाजका ‘‘अच्छरियं समणस्स गोतमस्स कम्मं, सकलनगरं विचरित्वा अवण्णं पत्थरित्वा पकासनीयकम्मं कत्वा आगतानं वेरीनं पटिसत्तूनं पच्चामित्तानं सन्तिकं आगन्त्वा थोकम्पि विग्गाहिककथं न कथेसि, आगतकालतो पट्ठाय सतपाकतेलेन मक्खेन्तो विय अमतपानं पायेन्तो विय मधुरकथं कथेती’’ति सब्बेपि सम्मासम्बुद्धं अनुवत्तन्ता एतदवोचुं।
Te paribbājakā sarabhaṃ paribbājakaṃ etadavocunti sammāsambuddhe kira sarabhena saddhiṃ ettakaṃ kathenteyeva bhikkhusaṅgho satthu padānupadiko hutvā paribbājakārāmaṃ sampāpuṇi, catassopi parisā paribbājakārāmeyeva osariṃsu. Tato te paribbājakā ‘‘acchariyaṃ samaṇassa gotamassa kammaṃ, sakalanagaraṃ vicaritvā avaṇṇaṃ pattharitvā pakāsanīyakammaṃ katvā āgatānaṃ verīnaṃ paṭisattūnaṃ paccāmittānaṃ santikaṃ āgantvā thokampi viggāhikakathaṃ na kathesi, āgatakālato paṭṭhāya satapākatelena makkhento viya amatapānaṃ pāyento viya madhurakathaṃ kathetī’’ti sabbepi sammāsambuddhaṃ anuvattantā etadavocuṃ.
याचेय्यासीति आयाचेय्यासि पत्थेय्यासि पिहेय्यासि। तुण्हीभूतोति तुण्हीभावं उपगतो। मङ्कुभूतोति नित्तेजतं आपन्नो। पत्तक्खन्धोति ओनतगीवो। अधोमुखोति हेट्ठामुखो। सम्मासम्बुद्धस्स ते पटिजानतोति ‘‘अहं सम्मासम्बुद्धो, सब्बे धम्मा मया अभिसम्बुद्धा’’ति एवं पटिजानतो तव। अनभिसम्बुद्धाति इमे नाम धम्मा तया अनभिसम्बुद्धा। तत्थाति तेसु अनभिसम्बुद्धाति एवं दस्सितधम्मेसु। अञ्ञेन वा अञ्ञं पटिचरिस्सतीति अञ्ञेन वा वचनेन अञ्ञं वचनं पटिच्छादेस्सति, अञ्ञं पुच्छितो अञ्ञं कथेस्सतीति अधिप्पायो। बहिद्धा कथं अपनामेस्सतीति बहिद्धा अञ्ञं आगन्तुककथं आहरन्तो पुरिमकथं अपनामेस्सति। अप्पच्चयन्ति अनभिरद्धिं अतुट्ठाकारं पातुकरिस्सतीति पाकटं करिस्सति। एत्थ च अप्पच्चयेन दोमनस्सं वुत्तं, पुरिमेहि द्वीहि मन्दबलवभेदो कोधोयेव।
Yāceyyāsīti āyāceyyāsi pattheyyāsi piheyyāsi. Tuṇhībhūtoti tuṇhībhāvaṃ upagato. Maṅkubhūtoti nittejataṃ āpanno. Pattakkhandhoti onatagīvo. Adhomukhoti heṭṭhāmukho. Sammāsambuddhassa te paṭijānatoti ‘‘ahaṃ sammāsambuddho, sabbe dhammā mayā abhisambuddhā’’ti evaṃ paṭijānato tava. Anabhisambuddhāti ime nāma dhammā tayā anabhisambuddhā. Tatthāti tesu anabhisambuddhāti evaṃ dassitadhammesu. Aññena vā aññaṃ paṭicarissatīti aññena vā vacanena aññaṃ vacanaṃ paṭicchādessati, aññaṃ pucchito aññaṃ kathessatīti adhippāyo. Bahiddhā kathaṃ apanāmessatīti bahiddhā aññaṃ āgantukakathaṃ āharanto purimakathaṃ apanāmessati. Appaccayanti anabhiraddhiṃ atuṭṭhākāraṃ pātukarissatīti pākaṭaṃ karissati. Ettha ca appaccayena domanassaṃ vuttaṃ, purimehi dvīhi mandabalavabhedo kodhoyeva.
एवं भगवा पठमवेसारज्जेन सीहनादं नदित्वा पुन दुतियादीहि नदन्तो यो खो मं परिब्बाजकातिआदिमाह। तत्थ यस्स खो पन ते अत्थाय धम्मो देसितोति यस्स मग्गस्स वा फलस्स वा अत्थाय तया चतुसच्चधम्मो देसितो। सो न निय्यातीति सो धम्मो न निय्याति न निग्गच्छति, न तं अत्थं साधेतीति वुत्तं होति। तक्करस्साति यो नं करोति, तस्स पटिपत्तिपूरकस्स पुग्गलस्साति अत्थो। सम्मा दुक्खक्खयायाति हेतुना नयेन कारणेन सकलस्स वट्टदुक्खस्स खयाय। अथ वा यस्स खो पन ते अत्थाय धम्मो देसितोति यस्स ते अत्थाय धम्मो देसितो। सेय्यथिदं – रागपटिघातत्थाय असुभकम्मट्ठानं, दोसपटिघातत्थाय मेत्ताभावना, मोहपटिघातत्थाय पञ्च धम्मा, वितक्कुपच्छेदाय आनापानस्सति। सो न निय्याति तक्करस्स सम्मा दुक्खक्खयायाति सो धम्मो यो नं यथादेसितं करोति, तस्स तक्करस्स सम्मा हेतुना नयेन कारणेन वट्टदुक्खक्खयाय न निय्याति न निग्गच्छति, तं अत्थं न साधेतीति अयमेत्थ अत्थो। सेय्यथापि सरभो परिब्बाजकोति यथा अयं सरभो परिब्बाजको पज्झायन्तो अप्पटिभानो निसिन्नो, एवं निसीदिस्सतीति।
Evaṃ bhagavā paṭhamavesārajjena sīhanādaṃ naditvā puna dutiyādīhi nadanto yo kho maṃ paribbājakātiādimāha. Tattha yassa kho pana te atthāya dhammo desitoti yassa maggassa vā phalassa vā atthāya tayā catusaccadhammo desito. So na niyyātīti so dhammo na niyyāti na niggacchati, na taṃ atthaṃ sādhetīti vuttaṃ hoti. Takkarassāti yo naṃ karoti, tassa paṭipattipūrakassa puggalassāti attho. Sammā dukkhakkhayāyāti hetunā nayena kāraṇena sakalassa vaṭṭadukkhassa khayāya. Atha vā yassa kho pana te atthāya dhammo desitoti yassa te atthāya dhammo desito. Seyyathidaṃ – rāgapaṭighātatthāya asubhakammaṭṭhānaṃ, dosapaṭighātatthāya mettābhāvanā, mohapaṭighātatthāya pañca dhammā, vitakkupacchedāya ānāpānassati. So na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti so dhammo yo naṃ yathādesitaṃ karoti, tassa takkarassa sammā hetunā nayena kāraṇena vaṭṭadukkhakkhayāya na niyyāti na niggacchati, taṃ atthaṃ na sādhetīti ayamettha attho. Seyyathāpi sarabho paribbājakoti yathā ayaṃ sarabho paribbājako pajjhāyanto appaṭibhāno nisinno, evaṃ nisīdissatīti.
एवं तीहि पदेहि सीहनादं नदित्वा देसनं निवत्तेन्तस्सेव तथागतस्स तस्मिं ठाने सन्निपतिता चतुरासीतिपाणसहस्सपरिमाणा परिसा अमतपानं पिवि, सत्था परिसाय अमतपानस्स पीतभावं ञत्वा वेहासं अब्भुग्गन्त्वा पक्कामि। तमत्थं दस्सेतुं अथ खो भगवातिआदि वुत्तं। तत्थ सीहनादन्ति सेट्ठनादं अभीतनादं अप्पटिनादं। वेहासं पक्कामीति अभिञ्ञापादकं चतुत्थज्झानं समापज्जित्वा वुट्ठाय अधिट्ठाय सद्धिं भिक्खुसङ्घेन आकासं पक्खन्दि। एवं पक्खन्दो च पन तंखणञ्ञेव गिज्झकूटमहाविहारे पतिट्ठासि।
Evaṃ tīhi padehi sīhanādaṃ naditvā desanaṃ nivattentasseva tathāgatassa tasmiṃ ṭhāne sannipatitā caturāsītipāṇasahassaparimāṇā parisā amatapānaṃ pivi, satthā parisāya amatapānassa pītabhāvaṃ ñatvā vehāsaṃ abbhuggantvā pakkāmi. Tamatthaṃ dassetuṃ atha kho bhagavātiādi vuttaṃ. Tattha sīhanādanti seṭṭhanādaṃ abhītanādaṃ appaṭinādaṃ. Vehāsaṃ pakkāmīti abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya adhiṭṭhāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena ākāsaṃ pakkhandi. Evaṃ pakkhando ca pana taṃkhaṇaññeva gijjhakūṭamahāvihāre patiṭṭhāsi.
वाचाय सन्नितोदकेनाति वचनपतोदेन। सञ्जम्भरिमकंसूति सम्भरितं निरन्तरफुटं अकंसु, उपरि विज्झिंसूति वुत्तं होति। ब्रहारञ्ञेति महारञ्ञे। सीहनादं नदिस्सामीति सीहस्स नदतो आकारं दिस्वा ‘‘अयम्पि तिरच्छानगतो, अहम्पि, इमस्स चत्तारो पादा, मय्हम्पि, अहम्पि एवमेव सीहनादं नदिस्सामी’’ति चिन्तेसि। सो सीहस्स सम्मुखा नदितुं असक्कोन्तो तस्मिं गोचराय पक्कन्ते एकको नदितुं आरभि। अथस्स सिङ्गालसद्दोयेव निच्छरि। तेन वुत्तं – सिङ्गालकंयेव नदतीति। भेरण्डकन्ति तस्सेव वेवचनं। अपिच भिन्नस्सरं अमनापसद्दं नदतीति वुत्तं होति। एवमेव खो त्वन्ति इमिना ओपम्मेन परिब्बाजका तथागतं सीहसदिसं कत्वा सरभं सिङ्गालसदिसं अकंसु। अम्बुकसञ्चरीति खुद्दककुक्कुटिका। पुरिसकरवितं रविस्सामीति महाकुक्कुटं रवन्तं दिस्वा ‘‘इमस्सपि द्वे पादा द्वे पक्खा, मय्हम्पि तथेव, अहम्पि एवरूपं रवितं रविस्सामी’’ति सा तस्स सम्मुखा रवितुं असक्कोन्ती तस्मिं पक्कन्ते रवमाना कुक्कुटिकारवंयेव रवि। तेन वुत्तं – अम्बुकसञ्चरिरवितंयेव रवतीति। उसभोति गोणो। सुञ्ञायाति तुच्छाय जेट्ठकवसभेहि विरहिताय । गम्भीरं नदितब्बं मञ्ञतीति जेट्ठकवसभस्स नादसदिसं गम्भीरनादं नदितब्बं मञ्ञति। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
Vācāya sannitodakenāti vacanapatodena. Sañjambharimakaṃsūti sambharitaṃ nirantaraphuṭaṃ akaṃsu, upari vijjhiṃsūti vuttaṃ hoti. Brahāraññeti mahāraññe. Sīhanādaṃ nadissāmīti sīhassa nadato ākāraṃ disvā ‘‘ayampi tiracchānagato, ahampi, imassa cattāro pādā, mayhampi, ahampi evameva sīhanādaṃ nadissāmī’’ti cintesi. So sīhassa sammukhā nadituṃ asakkonto tasmiṃ gocarāya pakkante ekako nadituṃ ārabhi. Athassa siṅgālasaddoyeva nicchari. Tena vuttaṃ – siṅgālakaṃyeva nadatīti. Bheraṇḍakanti tasseva vevacanaṃ. Apica bhinnassaraṃ amanāpasaddaṃ nadatīti vuttaṃ hoti. Evameva kho tvanti iminā opammena paribbājakā tathāgataṃ sīhasadisaṃ katvā sarabhaṃ siṅgālasadisaṃ akaṃsu. Ambukasañcarīti khuddakakukkuṭikā. Purisakaravitaṃ ravissāmīti mahākukkuṭaṃ ravantaṃ disvā ‘‘imassapi dve pādā dve pakkhā, mayhampi tatheva, ahampi evarūpaṃ ravitaṃ ravissāmī’’ti sā tassa sammukhā ravituṃ asakkontī tasmiṃ pakkante ravamānā kukkuṭikāravaṃyeva ravi. Tena vuttaṃ – ambukasañcariravitaṃyeva ravatīti. Usabhoti goṇo. Suññāyāti tucchāya jeṭṭhakavasabhehi virahitāya . Gambhīraṃ naditabbaṃ maññatīti jeṭṭhakavasabhassa nādasadisaṃ gambhīranādaṃ naditabbaṃ maññati. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ४. सरभसुत्तं • 4. Sarabhasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ४. सरभसुत्तवण्णना • 4. Sarabhasuttavaṇṇanā
