| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៤. សរភសុត្តវណ្ណនា
4. Sarabhasuttavaṇṇanā
៦៥. ចតុត្ថេ គិជ្ឈា ឯត្ថ សន្តីតិ គិជ្ឈំ, កូដំ។ តំ ឯតស្សាតិ គិជ្ឈកូដោ។ គិជ្ឈោ វិយាតិ វា គិជ្ឈំ, កូដំ។ តំ ឯតស្សាតិ គិជ្ឈកូដោ, បព្ពតោ។ តស្មិំ គិជ្ឈកូដេ។ តេនាហ ‘‘គិជ្ឈា វា’’តិអាទិ។ អចិរបក្កន្តោតិ ឯត្ថ ន ទេសន្តរបក្កមនំ អធិប្បេតំ, អថ ខោ សាសនបក្កមនន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥមស្មិំ សាសនេ បព្ពជិត្វា’’តិអាទិមាហ, តេនេវ ហិ ‘‘ឥមស្សា ធម្មវិនយា’’តិ វុត្តំ។ លព្ភតីតិ លាភោ, ចតុន្នំ បច្ចយានមេតំ អធិវចនំ។ សក្កច្ចំ កាតព្ពោ ទាតព្ពោតិ សក្ការោ។ បច្ចយា ឯវ ហិ បណីតបណីតា សុន្ទរសុន្ទរា អភិសង្ខរិត្វា កតា សក្ការាតិ វុច្ចន្តិ។ សក្ការោតិ វា សុន្ទរការោ, បរេហិ អត្តនោ គារវកិរិយា បុប្ផាទីហិ វា បូជា។ លាភោ ច សក្ការោ ច លាភសក្ការា, តេ នដ្ឋា បហីនា ឯតេសន្តិ នដ្ឋលាភសក្ការា។
65. Catutthe gijjhā ettha santīti gijjhaṃ, kūṭaṃ. Taṃ etassāti gijjhakūṭo. Gijjho viyāti vā gijjhaṃ, kūṭaṃ. Taṃ etassāti gijjhakūṭo, pabbato. Tasmiṃ gijjhakūṭe. Tenāha ‘‘gijjhāvā’’tiādi. Acirapakkantoti ettha na desantarapakkamanaṃ adhippetaṃ, atha kho sāsanapakkamananti dassento ‘‘imasmiṃ sāsane pabbajitvā’’tiādimāha, teneva hi ‘‘imassā dhammavinayā’’ti vuttaṃ. Labbhatīti lābho, catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ. Sakkaccaṃ kātabbo dātabboti sakkāro. Paccayā eva hi paṇītapaṇītā sundarasundarā abhisaṅkharitvā katā sakkārāti vuccanti. Sakkāroti vā sundarakāro, parehi attano gāravakiriyā pupphādīhi vā pūjā. Lābho ca sakkāro ca lābhasakkārā, te naṭṭhā pahīnā etesanti naṭṭhalābhasakkārā.
មហាលាភសក្ការោ ឧប្បជ្ជីតិ តទា កិរ ភគវតោ មហាលាភសក្ការោ ឧប្បជ្ជិ យថា តំ ចត្តារោ អសង្ខេយ្យេ បូរិតទានបារមិសញ្ចយស្ស។ សព្ពទិសាសុ ហិ យមកមហាមេឃោ វុដ្ឋហិត្វា មហោឃោ វិយ សព្ពបារមិយោ ‘‘ឯកស្មិំ អត្តភាវេ វិបាកំ ទស្សាមា’’តិ សម្បិណ្ឌិតា វិយ លាភសក្ការមហោឃំ និព្ពត្តយិំសុ។ តតោ តតោ អន្នបានយានវត្ថមាលាគន្ធវិលេបនាទិហត្ថា ខត្តិយព្រាហ្មណាទយោ អាគន្ត្វា ‘‘កហំ ពុទ្ធោ , កហំ ភគវា, កហំ ទេវទេវោ នរាសភោ បុរិសសីហោ’’តិ ភគវន្តំ បរិយេសន្តិ, សកដសតេហិបិ បច្ចយេ អាហរិត្វា ឱកាសំ អលភមានា សមន្តា គាវុតប្បមាណម្បិ សកដធុរេន សកដធុរំ អាហច្ច តិដ្ឋន្តិ ចេវ អនុពន្ធន្តិ ច អន្ធកវិន្ទព្រាហ្មណោ វិយ។ យថា ច ភគវតោ, ឯវំ ភិក្ខុសង្ឃស្សបិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –
Mahālābhasakkāro uppajjīti tadā kira bhagavato mahālābhasakkāro uppajji yathā taṃ cattāro asaṅkheyye pūritadānapāramisañcayassa. Sabbadisāsu hi yamakamahāmegho vuṭṭhahitvā mahogho viya sabbapāramiyo ‘‘ekasmiṃ attabhāve vipākaṃ dassāmā’’ti sampiṇḍitā viya lābhasakkāramahoghaṃ nibbattayiṃsu. Tato tato annapānayānavatthamālāgandhavilepanādihatthā khattiyabrāhmaṇādayo āgantvā ‘‘kahaṃ buddho , kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo narāsabho purisasīho’’ti bhagavantaṃ pariyesanti, sakaṭasatehipi paccaye āharitvā okāsaṃ alabhamānā samantā gāvutappamāṇampi sakaṭadhurena sakaṭadhuraṃ āhacca tiṭṭhanti ceva anubandhanti ca andhakavindabrāhmaṇo viya. Yathā ca bhagavato, evaṃ bhikkhusaṅghassapi. Vuttampi cetaṃ –
‘‘តេន ខោ បន សមយេន ភគវា សក្កតោ ហោតិ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ អបចិតោ លាភី ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ, ភិក្ខុសង្ឃោបិ សក្កតោ ហោតិ…បេ.… បរិក្ខារាន’’ន្តិ (ឧទា. ៣៨)។
‘‘Tena kho pana samayena bhagavā sakkato hoti garukato mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ, bhikkhusaṅghopi sakkato hoti…pe… parikkhārāna’’nti (udā. 38).
តថា –
Tathā –
‘‘យាវតា ខោ បន, ចុន្ទ, ឯតរហិ សង្ឃោ វា គណោ វា លោកេ ឧប្បន្នោ, នាហំ, ចុន្ទ, អញ្ញំ ឯកំ សង្ឃម្បិ សមនុបស្សាមិ ឯវំលាភគ្គយសគ្គប្បត្តំ យថរិវាយំ, ចុន្ទ, ភិក្ខុសង្ឃោ’’តិ (ទី. និ. ៣.១៧៦)។
‘‘Yāvatā kho pana, cunda, etarahi saṅgho vā gaṇo vā loke uppanno, nāhaṃ, cunda, aññaṃ ekaṃ saṅghampi samanupassāmi evaṃlābhaggayasaggappattaṃ yatharivāyaṃ, cunda, bhikkhusaṅgho’’ti (dī. ni. 3.176).
ស្វាយំ ភគវតោ ច សង្ឃស្ស ច ឧប្បន្នោ លាភសក្ការោ ឯកតោ ហុត្វា ទ្វិន្នំ មហានទីនំ ឧទកំ វិយ អប្បមេយ្យោ អហោសិ, ភគវតោ បន ភិក្ខុសង្ឃស្ស ច ឧប្បន្នោ លាភសក្ការោ ធម្មស្សបិ ឧប្បន្នោយេវ។ ធម្មធរានញ្ហិ កតោ សក្ការោ ធម្មស្ស កតោ នាម ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘តិណ្ណំ រតនានំ មហាលាភសក្ការោ ឧប្បជ្ជី’’តិ។
Svāyaṃ bhagavato ca saṅghassa ca uppanno lābhasakkāro ekato hutvā dvinnaṃ mahānadīnaṃ udakaṃ viya appameyyo ahosi, bhagavato pana bhikkhusaṅghassa ca uppanno lābhasakkāro dhammassapi uppannoyeva. Dhammadharānañhi kato sakkāro dhammassa kato nāma hoti. Tena vuttaṃ ‘‘tiṇṇaṃ ratanānaṃ mahālābhasakkāro uppajjī’’ti.
វុត្តមត្ថំ បាឡិយា និទស្សេន្តោ ‘‘យថាហា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ សក្កតោតិ សក្ការប្បត្តោ។ យស្ស ហិ ចត្តារោ បច្ចយេ សក្កត្វា សុអភិសង្ខតេ បណីតបណីតេ ឧបនេតិ, សោ សក្កតោ។ គរុកតោតិ គរុភាវហេតូនំ ឧត្តមគុណានំ មត្ថកប្បត្តិយា អនញ្ញសាធារណេន គរុការេន សព្ពទេវមនុស្សេហិ បាសាណច្ឆត្តំ វិយ គរុកតោ។ យស្មិញ្ហិ គរុភាវំ បច្ចុបដ្ឋបេត្វា បច្ចយេ ទេន្តិ, សោ គរុកតោ។ មានិតោតិ សម្មាបដិបត្តិយា មានិតោ មនេន បិយាយិតោ។ តាយ ហិ វិញ្ញូនំ មនាបតា។ បូជិតោតិ មាននាទិបូជាយ ចេវ ចតុបច្ចយបូជាយ ច បូជិតោ។ យស្ស ហិ សព្ពមេតំ បូជនញ្ច ករោន្តិ, សោ បូជិតោ។ អបចិតោតិ នីចវុត្តិករណេន អបចិតោ។ សត្ថារញ្ហិ ទិស្វា មនុស្សា ហត្ថិក្ខន្ធាទីហិ ឱតរន្តិ, មគ្គំ ទេន្តិ, អំសកូដតោ សាដកំ អបនេន្តិ។ អាសនតោ វុដ្ឋហន្តិ, វន្ទន្តីតិ ឯវំ សោ តេហិ អបចិតោ នាម ហោតិ។
Vuttamatthaṃ pāḷiyā nidassento ‘‘yathāhā’’tiādimāha. Tattha sakkatoti sakkārappatto. Yassa hi cattāro paccaye sakkatvā suabhisaṅkhate paṇītapaṇīte upaneti, so sakkato. Garukatoti garubhāvahetūnaṃ uttamaguṇānaṃ matthakappattiyā anaññasādhāraṇena garukārena sabbadevamanussehi pāsāṇacchattaṃ viya garukato. Yasmiñhi garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvā paccaye denti, so garukato. Mānitoti sammāpaṭipattiyā mānito manena piyāyito. Tāya hi viññūnaṃ manāpatā. Pūjitoti mānanādipūjāya ceva catupaccayapūjāya ca pūjito. Yassa hi sabbametaṃ pūjanañca karonti, so pūjito. Apacitoti nīcavuttikaraṇena apacito. Satthārañhi disvā manussā hatthikkhandhādīhi otaranti, maggaṃ denti, aṃsakūṭato sāṭakaṃ apanenti. Āsanato vuṭṭhahanti, vandantīti evaṃ so tehi apacito nāma hoti.
អវណ្ណំ បត្ថរិត្វាតិ អវណ្ណំ តត្ថ តត្ថ សំកិត្តនវសេន បត្ថរិត្វា។ អាវដ្ដនិមាយន្តិ អាវដ្ដេត្វា គហណមាយំ។ អាវដ្ដេតិ បុរិមាការតោ និវត្តេតិ អត្តនោ វសេ វត្តេតិ ឯតាយាតិ អាវដ្ដនី, មាយា, តំ អាវដ្ដនិមាយំ ឱសារេត្វា បរិជប្បេត្វាតិ អត្ថោ។ កោដិតោ បដ្ឋាយាតិ អន្តិមកោដិតោ បដ្ឋាយ។ ថទ្ធកាយេន ផរុសវាចាយ តិណ្ណំ រតនានំ អវណ្ណកថនំ អនត្ថាវហត្តា វិសសិញ្ចនសទិសា ហោតីតិ អាហ ‘‘វិសំ សិញ្ចិត្វា’’តិ។ អញ្ញាតោតិ អាញាតោ។ តេនាហ ‘‘ញាតោ’’តិអាទិ។
Avaṇṇaṃ pattharitvāti avaṇṇaṃ tattha tattha saṃkittanavasena pattharitvā. Āvaṭṭanimāyanti āvaṭṭetvā gahaṇamāyaṃ. Āvaṭṭeti purimākārato nivatteti attano vase vatteti etāyāti āvaṭṭanī, māyā, taṃ āvaṭṭanimāyaṃ osāretvā parijappetvāti attho. Koṭito paṭṭhāyāti antimakoṭito paṭṭhāya. Thaddhakāyena pharusavācāya tiṇṇaṃ ratanānaṃ avaṇṇakathanaṃ anatthāvahattā visasiñcanasadisā hotīti āha ‘‘visaṃ siñcitvā’’ti. Aññātoti āñāto. Tenāha ‘‘ñāto’’tiādi.
កាយង្គន្តិ កាយមេវ អង្គំ, កាយស្ស វា អង្គំ, សីសាទិ។ វាចង្គន្តិ ‘‘ហោតុ, សាធូ’’តិ ឯវមាទិវាចាយ អវយវំ។ ឯកកេនាតិ អសហាយេន។ ឥមស្ស បនត្ថស្សាតិ ‘‘ចរិយំ ចរណកាលេ’’តិអាទិនា វុត្តស្ស។ យតោ យតោ គរុ ធុរន្តិ យស្មិំ យស្មិំ ឋានេ ធុរំ គរុ ភារិកំ ហោតិ, អញ្ញេ ពលិពទ្ទា ឧក្ខិបិតុំ ន សក្កោន្តិ។ យតោ គម្ភីរវត្តនីតិ វត្តន្តិ ឯត្ថាតិ វត្តនី, ទុម្មគ្គស្សេតំ នាមំ, យស្មិំ ឋានេ ឧទកចិក្ខល្លមហន្តតាយ វា វិសមច្ឆិន្នតដភាវេន វា មគ្គោ គម្ភីរោ ហោតីតិ អត្ថោ។ តទាស្សុ កណ្ហំ យុញ្ជេន្តីតិ អស្សូតិ និបាតមត្តំ, តទា កណ្ហំ យុញ្ជេន្តីតិ អត្ថោ។ យទា ធុរញ្ច គរុ ហោតិ មគ្គោ ច គម្ភីរោ, តទា អញ្ញេ ពលិពទ្ទេ អបនេត្វា កណ្ហមេវ យុញ្ជេន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ស្វាស្សុ តំ វហតេ ធុរន្តិ ឯត្ថបិ អស្សូតិ និបាតមត្តមេវ, សោ តំ ធុរំ វហតីតិ អត្ថោ។
Kāyaṅganti kāyameva aṅgaṃ, kāyassa vā aṅgaṃ, sīsādi. Vācaṅganti ‘‘hotu, sādhū’’ti evamādivācāya avayavaṃ. Ekakenāti asahāyena. Imassa panatthassāti ‘‘cariyaṃ caraṇakāle’’tiādinā vuttassa. Yato yato garu dhuranti yasmiṃ yasmiṃ ṭhāne dhuraṃ garu bhārikaṃ hoti, aññe balibaddā ukkhipituṃ na sakkonti. Yato gambhīravattanīti vattanti etthāti vattanī, dummaggassetaṃ nāmaṃ, yasmiṃ ṭhāne udakacikkhallamahantatāya vā visamacchinnataṭabhāvena vā maggo gambhīro hotīti attho. Tadāssu kaṇhaṃ yuñjentīti assūti nipātamattaṃ, tadā kaṇhaṃ yuñjentīti attho. Yadā dhurañca garu hoti maggo ca gambhīro, tadā aññe balibadde apanetvā kaṇhameva yuñjentīti vuttaṃ hoti. Svāssu taṃ vahate dhuranti etthapi assūti nipātamattameva, so taṃ dhuraṃ vahatīti attho.
គេហវេតនន្តិ គេហេ និវុដ្ឋភាវហេតុ ទាតព្ពំ។ កាឡកោ នាម នាមេនាតិ អញ្ជនវណ្ណោ កិរេស, តេនស្ស ‘‘កាឡកោ’’តិ នាមំ អកំសុ។ កាឡកំ ឧបសង្កមិត្វា អាហាតិ កាឡកោ កិរ ឯកទិវសំ ចិន្តេសិ ‘‘មយ្ហំ មាតា ទុគ្គតា មំ បុត្តដ្ឋានេ ឋបេត្វា ទុក្ខេន បោសេតិ, យំនូនាហំ ភតិំ កត្វា ឥមំ ទុគ្គតភាវតោ មោចេយ្យ’’ន្តិ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ ភតិំ ឧបធារេន្តោ វិចរតិ។ អថ តស្មិំ ទិវសេ គាមគោរូបេហិ សទ្ធិំ តត្ថ សមីបេ ចរតិ។ សត្ថវាហបុត្តោបិ គោសុត្តវិត្តកោ, សោ ‘‘អត្ថិ នុ ខោ ឯតេសំ គុន្នំ អន្តរេ សកដានិ ឧត្តារេតុំ សមត្ថោ ឧសភាជានីយោ’’តិ ឧបធារយមានោ ពោធិសត្តំ ទិស្វា ‘‘អយំ អាជានីយោ សក្ខិស្សតិ មយ្ហំ សកដានិ ឧត្តារេតុ’’ន្តិ អញ្ញាសិ។ តេន តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវមាហ។ សោ អញ្ញេសំ…បេ.… គេហមេវ អគមាសីតិ តទា កិរ គាមទារកា ‘‘កិំ នាមេតំ កាឡកស្ស គលេ’’តិ តស្ស សន្តិកំ អាគច្ឆន្តិ។ សោ តេ អនុពន្ធិត្វា ទូរតោវ បលាបេន្តោ មាតុ សន្តិកំ គតោ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។
Gehavetananti gehe nivuṭṭhabhāvahetu dātabbaṃ. Kāḷako nāma nāmenāti añjanavaṇṇo kiresa, tenassa ‘‘kāḷako’’ti nāmaṃ akaṃsu. Kāḷakaṃ upasaṅkamitvā āhāti kāḷako kira ekadivasaṃ cintesi ‘‘mayhaṃ mātā duggatā maṃ puttaṭṭhāne ṭhapetvā dukkhena poseti, yaṃnūnāhaṃ bhatiṃ katvā imaṃ duggatabhāvato moceyya’’nti. So tato paṭṭhāya bhatiṃ upadhārento vicarati. Atha tasmiṃ divase gāmagorūpehi saddhiṃ tattha samīpe carati. Satthavāhaputtopi gosuttavittako, so ‘‘atthi nu kho etesaṃ gunnaṃ antare sakaṭāni uttāretuṃ samattho usabhājānīyo’’ti upadhārayamāno bodhisattaṃ disvā ‘‘ayaṃ ājānīyo sakkhissati mayhaṃ sakaṭāni uttāretu’’nti aññāsi. Tena taṃ upasaṅkamitvā evamāha. So aññesaṃ…pe… gehameva agamāsīti tadā kira gāmadārakā ‘‘kiṃ nāmetaṃ kāḷakassa gale’’ti tassa santikaṃ āgacchanti. So te anubandhitvā dūratova palāpento mātu santikaṃ gato. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
សាយន្ហសមយន្តិ សាយន្ហកាលេ។ ភុម្មត្ថេ ឯតំ ឧបយោគវចនំ។ ន ហេត្ថ អច្ចន្តសំយោគោ សម្ភវតិ។ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោតិ ឯត្ថ តេហិ តេហិ សទ្ធិវិហារិកអន្តេវាសិកឧបាសកឧបាសិកាទិសត្តេហិ ចេវ រូបារម្មណាទិសង្ខារេហិ ច បដិនិវត្តេត្វា អបសក្កិត្វា និលីយនំ វិវេចនំ កាយចិត្តេហិ តតោ វិវិត្តតាយ បដិសល្លានំ កាយវិវេកោ, ចិត្តវិវេកោ ច។ យោ តតោ ទុវិធវិវេកតោ វុដ្ឋិតោ ភវង្គប្បត្តិយា សព្រហ្មចារីហិ សមាគមេន ច អបេតោ។ សោ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ នាម ហោតិ។ អយំ បន យស្មា បដិសល្លានានំ ឧត្តមតោ ផលសមាបត្តិតោ វុដ្ឋាសិ, តស្មា ‘‘ផលសមាបត្តិតោ’’តិ វុត្តំ។ កាយសក្ខិនោ ភវិស្សាមាតិ នាមកាយេន ទេសនាសម្បដិច្ឆនវសេន សក្ខិភូតា ភវិស្សាម។ ននុ ច ‘‘បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទី’’តិ ឥទំ កស្មា វុត្តំ។ តិត្ថិយា ហិ ភគវតោ បដិបក្ខា, តេ កស្មា តស្ស អាសនំ បញ្ញាបេន្តីតិ អាហ ‘‘តថាគតោ ហី’’តិអាទិ។
Sāyanhasamayanti sāyanhakāle. Bhummatthe etaṃ upayogavacanaṃ. Na hettha accantasaṃyogo sambhavati. Paṭisallānā vuṭṭhitoti ettha tehi tehi saddhivihārikaantevāsikaupāsakaupāsikādisattehi ceva rūpārammaṇādisaṅkhārehi ca paṭinivattetvā apasakkitvā nilīyanaṃ vivecanaṃ kāyacittehi tato vivittatāya paṭisallānaṃ kāyaviveko, cittaviveko ca. Yo tato duvidhavivekato vuṭṭhito bhavaṅgappattiyā sabrahmacārīhi samāgamena ca apeto. So paṭisallānā vuṭṭhito nāma hoti. Ayaṃ pana yasmā paṭisallānānaṃ uttamato phalasamāpattito vuṭṭhāsi, tasmā ‘‘phalasamāpattito’’ti vuttaṃ. Kāyasakkhino bhavissāmāti nāmakāyena desanāsampaṭicchanavasena sakkhibhūtā bhavissāma. Nanu ca ‘‘paññatte āsane nisīdī’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ. Titthiyā hi bhagavato paṭipakkhā, te kasmā tassa āsanaṃ paññāpentīti āha ‘‘tathāgato hī’’tiādi.
វិគ្គាហិកកថន្តិ វិគ្គាហសំវត្តនិកំ សារម្ភកថំ។ អាយាចេយ្យាសីតិ វចីភេទំ កត្វា យាចេយ្យាសិ។ បត្ថេយ្យាសីតិ មនសា អាសីសេយ្យាសិ។ បិហេយ្យាសីតិ តស្សេវ វេវចនំ។ និត្តេជតំ អាបន្នោតិ តេជហានិយា និត្តេជភាវំ អាបន្នោ, និត្តេជភូតោតិ អត្ថោ។ តតោ ឯវ ភិក្ខុអាទយោបិ សម្មុខា ឱលោកេតុំ អសមត្ថតាយ បត្តក្ខន្ធោ, បតិតក្ខន្ធោតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘ឱនតគីវោ’’តិ។ ទស្សិតធម្មេសូតិ វុត្តធម្មេសុ។ វចនមត្តមេវ ហិ តេសំ, ន បន ទស្សនំ តាទិសស្សេវ ធម្មស្ស អភាវតោ។ ភគវតោ ឯវ វា ‘‘ឥមេ ធម្មា អនភិសម្ពុទ្ធា’’តិ បរស្ស វចនវសេន ទស្សិតធម្មេសុ។ បដិចរិស្សតីតិ បដិច្ឆាទនវសេ ចរិស្សតិ បវត្តិស្សតិ, បដិច្ឆាទនត្ថោ ឯវ វា ចរតិ-សទ្ទោ អនេកត្ថត្តា ធាតូនន្តិ អាហ ‘‘បដិច្ឆាទេស្សតី’’តិ។ អញ្ញេន វា អញ្ញន្តិ បន បដិច្ឆាទនាការទស្សនន្តិ អាហ ‘‘អញ្ញេន វា វចនេនា’’តិអាទិ។
Viggāhikakathanti viggāhasaṃvattanikaṃ sārambhakathaṃ. Āyāceyyāsīti vacībhedaṃ katvā yāceyyāsi. Pattheyyāsīti manasā āsīseyyāsi. Piheyyāsīti tasseva vevacanaṃ. Nittejataṃ āpannoti tejahāniyā nittejabhāvaṃ āpanno, nittejabhūtoti attho. Tato eva bhikkhuādayopi sammukhā oloketuṃ asamatthatāya pattakkhandho, patitakkhandhoti attho. Tenāha ‘‘onatagīvo’’ti. Dassitadhammesūti vuttadhammesu. Vacanamattameva hi tesaṃ, na pana dassanaṃ tādisasseva dhammassa abhāvato. Bhagavato eva vā ‘‘ime dhammā anabhisambuddhā’’ti parassa vacanavasena dassitadhammesu. Paṭicarissatīti paṭicchādanavase carissati pavattissati, paṭicchādanattho eva vā carati-saddo anekatthattā dhātūnanti āha ‘‘paṭicchādessatī’’ti. Aññenavā aññanti pana paṭicchādanākāradassananti āha ‘‘aññena vā vacanenā’’tiādi.
តត្ថ អញ្ញំ វចនន្តិ យំ សមនុយុញ្ជន្តេន ភគវតា បរស្ស ទោសវិភាវនំ វចនំ វុត្តំ, តំ តតោ អញ្ញេនេវ វចនេន បដិច្ឆាទេតិ។ ‘‘អាបត្តិំ អាបន្នោសី’’តិ ចោទកេន វុត្តវចនំ វិយ ‘‘កោ អាបន្នោ, កិំ អាបន្នោ, កិស្មិំ អាបន្នោ, កំ ភណថ, កិំ ភណថា’’តិអាទិវចនេន អញ្ញំ អាគន្តុកកថំ អាហរន្តោ ‘‘ត្វំ ឥត្ថន្នាមំ អាបត្តិំ អាបន្នោសី’’តិ បុដ្ឋោ ‘‘បាដលិបុត្តំ គតោម្ហី’’តិ វត្វា បុន ‘‘ន តវ បាដលិបុត្តគមនំ បុច្ឆាម, អាបត្តិំ បុច្ឆាមា’’តិ វុត្តេ តតោ រាជគហំ គតោម្ហិ។ រាជគហំ វា យាហិ ព្រាហ្មណគេហំ វា, អាបត្តិំ អាបន្នោសីតិ។ ‘‘តត្ថ មេ សូករមំសំ លទ្ធ’’ន្តិអាទីនិ វទន្តោ វិយ សមនុយុញ្ជកេន វុត្តវចនតោ អញ្ញំ អាគន្តុកកថំ អាហរន្តោ អបនាមេស្សតិ, វិក្ខេបំ គមយិស្សតិ។ អប្បតីតា ហោន្តិ តេន អតុដ្ឋា អសោមនស្សិកាតិ អបច្ចយោ, ទោមនស្សេតំ អធិវចនំ។ នេវ អត្តនោ, ន បរេសំ ហិតំ អភិរាធយតីតិ អនភិរទ្ធិ, ទោមនស្សមេវ។ តេនេវាហ ‘‘អបច្ចយេន ទោមនស្សំ វុត្ត’’ន្តិ។
Tattha aññaṃ vacananti yaṃ samanuyuñjantena bhagavatā parassa dosavibhāvanaṃ vacanaṃ vuttaṃ, taṃ tato aññeneva vacanena paṭicchādeti. ‘‘Āpattiṃ āpannosī’’ti codakena vuttavacanaṃ viya ‘‘ko āpanno, kiṃ āpanno, kismiṃ āpanno, kaṃ bhaṇatha, kiṃ bhaṇathā’’tiādivacanena aññaṃ āgantukakathaṃ āharanto ‘‘tvaṃ itthannāmaṃ āpattiṃ āpannosī’’ti puṭṭho ‘‘pāṭaliputtaṃ gatomhī’’ti vatvā puna ‘‘na tava pāṭaliputtagamanaṃ pucchāma, āpattiṃ pucchāmā’’ti vutte tato rājagahaṃ gatomhi. Rājagahaṃ vā yāhi brāhmaṇagehaṃ vā, āpattiṃ āpannosīti. ‘‘Tattha me sūkaramaṃsaṃ laddha’’ntiādīni vadanto viya samanuyuñjakena vuttavacanato aññaṃ āgantukakathaṃ āharanto apanāmessati, vikkhepaṃ gamayissati. Appatītā honti tena atuṭṭhā asomanassikāti apaccayo, domanassetaṃ adhivacanaṃ. Neva attano, na paresaṃ hitaṃ abhirādhayatīti anabhiraddhi, domanassameva. Tenevāha ‘‘apaccayena domanassaṃ vutta’’nti.
យស្ស ខោ បន តេ អត្ថាយ ធម្មោ ទេសិតោតិ ឯត្ថ ធម្ម-សទ្ទេន ចតុសច្ចធម្មោ វុត្តោតិ អាហ ‘‘យស្ស មគ្គស្ស វា ផលស្ស វា អត្ថាយា’’តិ។ ចតុសច្ចធម្មោ ហិ មគ្គផលាធិគមត្ថាយ ទេសីយតិ។ ន និគ្គច្ឆតីតិ ន បវត្តេតិ។ នន្តិ នំ ធម្មំ។ ឥទានិ ‘‘យស្ស ខោ បន តេ អត្ថាយ ធម្មោ ទេសិតោ’’តិ ឯត្ថ ធម្ម-សទ្ទេន បដិបត្តិធម្មោ ទស្សិតោ, ន បន ចតុសច្ចធម្មោតិ អធិប្បាយេន អត្ថវិកប្បំ ទស្សេន្តោ ‘‘អថ វា’’តិអាទិមាហ។ បញ្ច ធម្មាតិ គម្ភីរញាណចរិយភូតានំ ខន្ធាទីនំ ឧគ្គហសវនធារណបរិចយយោនិសោមនសិការេ សន្ធាយាហ។ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយាតិ ឯត្ថ សម្មាសទ្ទោ ឧភយត្ថាបិ យោជេតព្ពោ ‘‘សម្មា តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’’តិ។ យោ ហិ សម្មា ធម្មំ បដិបជ្ជតិ, តស្សេវ សម្មា ទុក្ខក្ខយោ ហោតីតិ។ យោ បន វុត្តនយេន តក្ករោ, តស្ស និយ្យានំ អត្ថតោ ធម្មស្សេវ និយ្យានន្តិ តប្បដិក្ខេបេន ‘‘សោ ធម្មោ…បេ.… ន និយ្យាតិ ន និគ្គច្ឆតី’’តិ អាហ។
Yassa kho pana te atthāya dhammo desitoti ettha dhamma-saddena catusaccadhammo vuttoti āha ‘‘yassa maggassa vā phalassa vā atthāyā’’ti. Catusaccadhammo hi maggaphalādhigamatthāya desīyati. Na niggacchatīti na pavatteti. Nanti naṃ dhammaṃ. Idāni ‘‘yassa kho pana te atthāya dhammo desito’’ti ettha dhamma-saddena paṭipattidhammo dassito, na pana catusaccadhammoti adhippāyena atthavikappaṃ dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Pañca dhammāti gambhīrañāṇacariyabhūtānaṃ khandhādīnaṃ uggahasavanadhāraṇaparicayayonisomanasikāre sandhāyāha. Takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti ettha sammāsaddo ubhayatthāpi yojetabbo ‘‘sammā takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’’ti. Yo hi sammā dhammaṃ paṭipajjati, tasseva sammā dukkhakkhayo hotīti. Yo pana vuttanayena takkaro, tassa niyyānaṃ atthato dhammasseva niyyānanti tappaṭikkhepena ‘‘so dhammo…pe… na niyyāti na niggacchatī’’ti āha.
យទិ តិរច្ឆានសីហស្ស នាទោ សព្ពតិរច្ឆានឯកច្ចមនុស្សាមនុស្សនាទតោ សេដ្ឋត្តា សេដ្ឋនាទោ, កិមង្គំ បន តថាគតសីហស្ស នាទោតិ អាហ ‘‘សីហនាទន្តិ សេដ្ឋនាទ’’ន្តិ។ យទិ វា តិរច្ឆានសីហនាទស្ស សេដ្ឋនាទតា និព្ភយតាយ អប្បដិសត្តុតាយ ឥច្ឆិតា, តថាគតសីហនាទស្សេវ អយមត្ថោ សាតិសយោតិ អាហ ‘‘អភីតនាទំ អប្បដិនាទ’’ន្តិ។ ‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ’’តិអាទិនា (ម. និ. ៣.១២៩; អ. និ. ១.២៦៨-២៧១) ហិ យោ អត្ថោ វុត្តោ, តស្ស ភូតតាយ អយំ នាទោ សេដ្ឋនាទោ នាម ហោតិ ឧត្តមនាទោ។ ភូតត្ថោ ហិ ឧត្តមត្ថោតិ។ ឥមមត្ថំ បន វទន្តស្ស ភគវតោ អញ្ញតោ ភយំ វា អាសង្កា វា នត្ថីតិ អភីតនាទោ នាម ហោតិ។ អភូតញ្ហិ វទតោ កុតោចិ ភយំ វា អាសង្កា វា សិយា, ឯវំ បន វទន្តំ ភគវន្តំ កោចិ ឧដ្ឋហិត្វា បដិពាហិតុំ សមត្ថោ នាម នត្ថីតិ អយំ នាទោ អប្បដិនាទោ នាម ហោតិ។
Yadi tiracchānasīhassa nādo sabbatiracchānaekaccamanussāmanussanādato seṭṭhattā seṭṭhanādo, kimaṅgaṃ pana tathāgatasīhassa nādoti āha ‘‘sīhanādanti seṭṭhanāda’’nti. Yadi vā tiracchānasīhanādassa seṭṭhanādatā nibbhayatāya appaṭisattutāya icchitā, tathāgatasīhanādasseva ayamattho sātisayoti āha ‘‘abhītanādaṃ appaṭināda’’nti. ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso’’tiādinā (ma. ni. 3.129; a. ni. 1.268-271) hi yo attho vutto, tassa bhūtatāya ayaṃ nādo seṭṭhanādo nāma hoti uttamanādo. Bhūtattho hi uttamatthoti. Imamatthaṃ pana vadantassa bhagavato aññato bhayaṃ vā āsaṅkā vā natthīti abhītanādo nāma hoti. Abhūtañhi vadato kutoci bhayaṃ vā āsaṅkā vā siyā, evaṃ pana vadantaṃ bhagavantaṃ koci uṭṭhahitvā paṭibāhituṃ samattho nāma natthīti ayaṃ nādo appaṭinādo nāma hoti.
សមន្តតោ និគ្គណ្ហនវសេន តោទនំ វិជ្ឈនំ សន្និតោទកំ, សម្មា វា និតុទន្តិ បីឡេន្តិ ឯតេនាតិ សន្និតោទកំ។ វាចាយាតិ ច បច្ចត្តេ ករណវចនំ។ តេនាហ ‘‘វចនបតោទេនា’’តិ។ សញ្ជម្ភរិមកំសូតិ សមន្តតោ សម្ភរិតំ អកំសុ, សព្ពេ បរិព្ពាជកា វាចាតោទនេហិ តុទិំសូតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘សម្ភរិតំ…បេ.… វិជ្ឈិំសូ’’តិ។ សិង្គាលកំយេវាតិ សិង្គាលមេវ, ‘‘សេគាលកំយេវា’’តិបិ បាឋោ។ តស្សេវាតិ សិង្គាលរវស្សេវ។ អថ វា ភេរណ្ឌកំយេវាតិ ភេទណ្ឌសកុណិសទិសំយេវាតិ អត្ថោ។ ភេទណ្ឌំ នាម ឯកោ បក្ខី ទ្វិមុខោ, តស្ស កិរ សទ្ទោ អតិវិយ វិរូបោ អមនាបោ។ តេនាហ ‘‘អបិច ភិន្នស្សរំ អមនាបសទ្ទំ នទតី’’តិ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
Samantato niggaṇhanavasena todanaṃ vijjhanaṃ sannitodakaṃ, sammā vā nitudanti pīḷenti etenāti sannitodakaṃ. Vācāyāti ca paccatte karaṇavacanaṃ. Tenāha ‘‘vacanapatodenā’’ti. Sañjambharimakaṃsūti samantato sambharitaṃ akaṃsu, sabbe paribbājakā vācātodanehi tudiṃsūti attho. Tenāha ‘‘sambharitaṃ…pe… vijjhiṃsū’’ti. Siṅgālakaṃyevāti siṅgālameva, ‘‘segālakaṃyevā’’tipi pāṭho. Tassevāti siṅgālaravasseva. Atha vā bheraṇḍakaṃyevāti bhedaṇḍasakuṇisadisaṃyevāti attho. Bhedaṇḍaṃ nāma eko pakkhī dvimukho, tassa kira saddo ativiya virūpo amanāpo. Tenāha ‘‘apica bhinnassaraṃ amanāpasaddaṃ nadatī’’ti. Sesamettha uttānameva.
សរភសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sarabhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៤. សរភសុត្តំ • 4. Sarabhasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៤. សរភសុត្តវណ្ណនា • 4. Sarabhasuttavaṇṇanā
