Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
൪. സരഭസുത്തവണ്ണനാ
4. Sarabhasuttavaṇṇanā
൬൫. ചതുത്ഥേ രാജഗഹേതി ഏവംനാമകേ നഗരേ. ഗിജ്ഝകൂടേ പബ്ബതേതി ഗിജ്ഝസദിസാനിസ്സ കൂടാനി, ഗിജ്ഝാ വാ തസ്സ കൂടേസു വസന്തീതി ഗിജ്ഝകൂടോ, തസ്മിം ഗിജ്ഝകൂടേ പബ്ബതേ. ഏതേനസ്സ രാജഗഹം ഗോചരഗാമം കത്വാ വിഹരന്തസ്സ വസനട്ഠാനം ദസ്സിതം. ഗിജ്ഝകൂടസ്മിഞ്ഹി തഥാഗതം ഉദ്ദിസ്സ വിഹാരോ കാരിതോ, ഗിജ്ഝകൂടവിഹാരോത്വേവസ്സ നാമം. തത്ഥായം തസ്മിം സമയേ വിഹരതീതി. സരഭോ നാമ പരിബ്ബാജകോ അചിരപക്കന്തോ ഹോതീതി സരഭോതി ഏവംനാമകോ പരിബ്ബാജകോ ഇമസ്മിം സാസനേ പബ്ബജിത്വാ നചിരസ്സേവ പക്കന്തോ ഹോതി, അധുനാ വിബ്ഭന്തോതി അത്ഥോ. സമ്മാസമ്ബുദ്ധേ ഹി ലോകേ ഉപ്പന്നേ തിത്ഥിയാ നട്ഠലാഭസക്കാരാ അഹേസും, തിണ്ണം രതനാനം മഹാലാഭസക്കാരോ ഉപ്പജ്ജി. യഥാഹ –
65. Catutthe rājagaheti evaṃnāmake nagare. Gijjhakūṭe pabbateti gijjhasadisānissa kūṭāni, gijjhā vā tassa kūṭesu vasantīti gijjhakūṭo, tasmiṃ gijjhakūṭe pabbate. Etenassa rājagahaṃ gocaragāmaṃ katvā viharantassa vasanaṭṭhānaṃ dassitaṃ. Gijjhakūṭasmiñhi tathāgataṃ uddissa vihāro kārito, gijjhakūṭavihārotvevassa nāmaṃ. Tatthāyaṃ tasmiṃ samaye viharatīti. Sarabho nāma paribbājako acirapakkanto hotīti sarabhoti evaṃnāmako paribbājako imasmiṃ sāsane pabbajitvā nacirasseva pakkanto hoti, adhunā vibbhantoti attho. Sammāsambuddhe hi loke uppanne titthiyā naṭṭhalābhasakkārā ahesuṃ, tiṇṇaṃ ratanānaṃ mahālābhasakkāro uppajji. Yathāha –
‘‘തേന ഖോ പന സമയേന ഭഗവാ സക്കതോ ഹോതി ഗരുകതോ മാനിതോ പൂജിതോ അപചിതോ ലാഭീ ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരാനം. അഞ്ഞതിത്ഥിയാ പന പരിബ്ബാജകാ അസക്കതാ ഹോന്തി അഗരുകതാ അമാനിതാ അപൂജിതാ ന ലാഭിനോ ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരാന’’ന്തി (ഉദാ॰൧൪; സം॰നി॰൧.൨.൭൦).
‘‘Tena kho pana samayena bhagavā sakkato hoti garukato mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ. Aññatitthiyā pana paribbājakā asakkatā honti agarukatā amānitā apūjitā na lābhino cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti (udā.14; saṃ.ni.1.2.70).
തേ ഏവം പരിഹീനലാഭസക്കാരാ പഞ്ചസതമത്താ ഏകസ്മിം പരിബ്ബാജകാരാമേ സന്നിപതിത്വാ സമ്മന്തയിംസു – ‘‘ഭോ, മയം സമണസ്സ ഗോതമസ്സ ഉപ്പന്നകാലതോ പട്ഠായ ഹതലാഭസക്കാരാ ജാതാ, സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സാവകാനഞ്ചസ്സ ഏകം അവണ്ണം ഉപധാരേഥ, അവണ്ണം പത്ഥരിത്വാ ഏതസ്സ സാസനം ഗരഹിത്വാ അമ്ഹാകം ലാഭസക്കാരം ഉപ്പാദേസ്സാമാ’’തി. തേ വജ്ജം ഓലോകേന്താ – ‘‘തീസു ദ്വാരേസു ആജീവേ ചാതി ചതൂസുപി ഠാനേസു സമണസ്സ ഗോതമസ്സ വജ്ജം പസ്സിതും ന സക്കാ, ഇമാനി ചത്താരി ഠാനാനി മുഞ്ചിത്വാ അഞ്ഞത്ഥ ഓലോകേഥാ’’തി ആഹംസു. അഥ നേസം അന്തരേ ഏകോ ഏവമാഹ – ‘‘അഹം അഞ്ഞം ന പസ്സാമി, ഇമേ അന്വഡ്ഢമാസം സന്നിപതിത്വാ ദ്വാരവാതപാനാനി പിധായ സാമണേരാനമ്പി പവേസനം ന ദേന്തി. ജീവിതസദിസാപി ഉപട്ഠാകാ ദട്ഠും ന ലഭന്തി, ആവട്ടനിമായം ഓസാരേത്വാ ഓസാരേത്വാ ജനം ആവട്ടേത്വാ ആവട്ടേത്വാ ഖാദന്തി. സചേ തം മയം ആഹരിതും സക്ഖിസ്സാമ, ഏവം നോ ലാഭസക്കാരഉളാരോ ഭവിസ്സതീ’’തി. അപരോപി ഏവമേവ വദന്തോ ഉട്ഠാസി. സബ്ബേ ഏകവാദാ അഹേസും. തതോ ആഹംസു – ‘‘യോ തം ആഹരിതും സക്ഖിസ്സതി, തം മയം അമ്ഹാകം സമയേ ജേട്ഠകം കരിസ്സാമാ’’തി.
Te evaṃ parihīnalābhasakkārā pañcasatamattā ekasmiṃ paribbājakārāme sannipatitvā sammantayiṃsu – ‘‘bho, mayaṃ samaṇassa gotamassa uppannakālato paṭṭhāya hatalābhasakkārā jātā, samaṇassa gotamassa sāvakānañcassa ekaṃ avaṇṇaṃ upadhāretha, avaṇṇaṃ pattharitvā etassa sāsanaṃ garahitvā amhākaṃ lābhasakkāraṃ uppādessāmā’’ti. Te vajjaṃ olokentā – ‘‘tīsu dvāresu ājīve cāti catūsupi ṭhānesu samaṇassa gotamassa vajjaṃ passituṃ na sakkā, imāni cattāri ṭhānāni muñcitvā aññattha olokethā’’ti āhaṃsu. Atha nesaṃ antare eko evamāha – ‘‘ahaṃ aññaṃ na passāmi, ime anvaḍḍhamāsaṃ sannipatitvā dvāravātapānāni pidhāya sāmaṇerānampi pavesanaṃ na denti. Jīvitasadisāpi upaṭṭhākā daṭṭhuṃ na labhanti, āvaṭṭanimāyaṃ osāretvā osāretvā janaṃ āvaṭṭetvā āvaṭṭetvā khādanti. Sace taṃ mayaṃ āharituṃ sakkhissāma, evaṃ no lābhasakkārauḷāro bhavissatī’’ti. Aparopi evameva vadanto uṭṭhāsi. Sabbe ekavādā ahesuṃ. Tato āhaṃsu – ‘‘yo taṃ āharituṃ sakkhissati, taṃ mayaṃ amhākaṃ samaye jeṭṭhakaṃ karissāmā’’ti.
തതോ കോടിതോ പട്ഠായ ‘‘ത്വം സക്ഖിസ്സസി, ത്വം സക്ഖിസ്സസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘അഹം ന സക്ഖിസ്സാമി, അഹം ന സക്ഖിസ്സാമീ’’തി ബഹൂഹി വുത്തേ സരഭം പുച്ഛിംസു – ‘‘ത്വം സക്ഖിസ്സസി ആചരിയാ’’തി. സോ ആഹ – ‘‘അഗരു ഏതം ആഹരിതും, സചേ തുമ്ഹേ അത്തനോ കഥായ ഠത്വാ മം ജേട്ഠകം കരിസ്സഥാ’’തി. അഗരു ഏതമാചരിയ ആഹര, ത്വം കതോയേവാസി അമ്ഹേഹി ജേട്ഠകോതി. സോ ആഹ – ‘‘തം ആഹരന്തേന ഥേനേത്വാ വാ വിലുമ്പിത്വാ വാ ആഹരിതും ന സക്കാ, സമണസ്സ പന ഗോതമസ്സ സാവകസദിസേന ഹുത്വാ തസ്സ സാവകേ വന്ദിത്വാ വത്തപടിവത്തം കത്വാ തേസം പത്തേ ഭത്തം ഭുഞ്ജിത്വാ ആഹരിതും സക്കാ. രുച്ചതി വോ ഏതസ്സ ഏത്തകസ്സ കിരിയാ’’തി. യംകിഞ്ചി കത്വാ ആഹരിത്വാ ച നോ ദേഹീതി. തേന ഹി മം ദിസ്വാ അപസ്സന്താ വിയ ഭവേയ്യാഥാതി പരിബ്ബാജകാനം സഞ്ഞം ദത്വാ ദുതിയദിവസേ പാതോവ ഉട്ഠായ ഗിജ്ഝകൂടമഹാവിഹാരം ഗന്ത്വാ ദിട്ഠദിട്ഠാനം ഭിക്ഖൂനം പഞ്ചപതിട്ഠിതേന പാദേ വന്ദി. ഭിക്ഖൂ ആഹംസു – ‘‘അഞ്ഞേ പരിബ്ബാജകാ ചണ്ഡാ ഫരുസാ, അയം പന സദ്ധോ ഭവിസ്സതി പസന്നോ’’തി. ഭന്തേ, തുമ്ഹേ ഞത്വാ യുത്തട്ഠാനസ്മിംയേവ പബ്ബജിതാ, മയം പന അനുപധാരേത്വാ അതിത്ഥേനേവ പക്ഖന്താ അനിയ്യാനികമഗ്ഗേ വിചരാമാതി. സോ ഏവം വത്വാ ദിട്ഠേ ദിട്ഠേ ഭിക്ഖൂ പുനപ്പുനം വന്ദതി, ന്ഹാനോദകാദീനി പടിയാദേതി, ദന്തകട്ഠം കപ്പിയം കരോതി, പാദേ ധോവതി മക്ഖേതി, അതിരേകഭത്തം ലഭിത്വാ ഭുഞ്ജതി.
Tato koṭito paṭṭhāya ‘‘tvaṃ sakkhissasi, tvaṃ sakkhissasī’’ti pucchitvā ‘‘ahaṃ na sakkhissāmi, ahaṃ na sakkhissāmī’’ti bahūhi vutte sarabhaṃ pucchiṃsu – ‘‘tvaṃ sakkhissasi ācariyā’’ti. So āha – ‘‘agaru etaṃ āharituṃ, sace tumhe attano kathāya ṭhatvā maṃ jeṭṭhakaṃ karissathā’’ti. Agaru etamācariya āhara, tvaṃ katoyevāsi amhehi jeṭṭhakoti. So āha – ‘‘taṃ āharantena thenetvā vā vilumpitvā vā āharituṃ na sakkā, samaṇassa pana gotamassa sāvakasadisena hutvā tassa sāvake vanditvā vattapaṭivattaṃ katvā tesaṃ patte bhattaṃ bhuñjitvā āharituṃ sakkā. Ruccati vo etassa ettakassa kiriyā’’ti. Yaṃkiñci katvā āharitvā ca no dehīti. Tena hi maṃ disvā apassantā viya bhaveyyāthāti paribbājakānaṃ saññaṃ datvā dutiyadivase pātova uṭṭhāya gijjhakūṭamahāvihāraṃ gantvā diṭṭhadiṭṭhānaṃ bhikkhūnaṃ pañcapatiṭṭhitena pāde vandi. Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘aññe paribbājakā caṇḍā pharusā, ayaṃ pana saddho bhavissati pasanno’’ti. Bhante, tumhe ñatvā yuttaṭṭhānasmiṃyeva pabbajitā, mayaṃ pana anupadhāretvā atittheneva pakkhantā aniyyānikamagge vicarāmāti. So evaṃ vatvā diṭṭhe diṭṭhe bhikkhū punappunaṃ vandati, nhānodakādīni paṭiyādeti, dantakaṭṭhaṃ kappiyaṃ karoti, pāde dhovati makkheti, atirekabhattaṃ labhitvā bhuñjati.
തം ഇമിനാ നീഹാരേന വസന്തം ഏകോ മഹാഥേരോ ദിസ്വാ, ‘‘പരിബ്ബാജക, ത്വം സദ്ധോ പസന്നോ, കിം ന പബ്ബജസീ’’തി. കോ മം, ഭന്തേ, പബ്ബാജേസ്സതി. മയഞ്ഹി ചിരകാലം ഭദന്താനം പച്ചത്ഥികാ ഹുത്വാ വിചരിമ്ഹാതി. ഥേരോ ‘‘സചേ ത്വം പബ്ബജിതുകാമോ, അഹം തം പബ്ബാജേസ്സാമീ’’തി വത്വാ പബ്ബാജേസി. സോ പബ്ബജിതകാലതോ പട്ഠായ നിരന്തരം വത്തപടിവത്തമകാസി. അഥ നം ഥേരോ വത്തേ പസീദിത്വാ നചിരസ്സേവ ഉപസമ്പാദേസി. സോ ഉപോസഥദിവസേ ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം ഉപോസഥഗ്ഗം പവിസിത്വാ ഭിക്ഖൂ മഹന്തേന ഉസ്സാഹേന പാതിമോക്ഖം പഗ്ഗണ്ഹന്തേ ദിസ്വാ ‘‘ഇമിനാ നീഹാരേന ഓസാരേത്വാ ഓസാരേത്വാ ലോകം ഖാദന്തി, കതിപാഹേന ഹരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേസി. സോ പരിവേണം ഗന്ത്വാ ഉപജ്ഝായം വന്ദിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, കോ നാമോ അയം ധമ്മോ’’തി പുച്ഛി. പാതിമോക്ഖോ നാമ, ആവുസോതി. ഉത്തമധമ്മോ ഏസ, ഭന്തേ, ഭവിസ്സതീതി. ആമ, ആവുസോ, സകലസാസനധാരണീ അയം സിക്ഖാതി. ഭന്തേ, സചേ ഏസ സിക്ഖാധമ്മോ ഉത്തമോ, ഇമമേവ പഠമം ഗണ്ഹാമീതി. ഗണ്ഹാവുസോതി ഥേരോ സമ്പടിച്ഛി. സോ ഗണ്ഹന്തോ പരിബ്ബാജകേ പസ്സിത്വാ ‘‘കീദിസം ആചരിയാ’’തി പുച്ഛിതോ, ‘‘ആവുസോ, മാ ചിന്തയിത്ഥ, കതിപാഹേന ആഹരിസ്സാമീ’’തി വത്വാ നചിരസ്സേവ ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ഉപജ്ഝായം ആഹ – ‘‘ഏത്തകമേവ, ഭന്തേ, ഉദാഹു അഞ്ഞമ്പി അത്ഥീ’’തി. ഏത്തകമേവ, ആവുസോതി.
Taṃ iminā nīhārena vasantaṃ eko mahāthero disvā, ‘‘paribbājaka, tvaṃ saddho pasanno, kiṃ na pabbajasī’’ti. Ko maṃ, bhante, pabbājessati. Mayañhi cirakālaṃ bhadantānaṃ paccatthikā hutvā vicarimhāti. Thero ‘‘sace tvaṃ pabbajitukāmo, ahaṃ taṃ pabbājessāmī’’ti vatvā pabbājesi. So pabbajitakālato paṭṭhāya nirantaraṃ vattapaṭivattamakāsi. Atha naṃ thero vatte pasīditvā nacirasseva upasampādesi. So uposathadivase bhikkhūhi saddhiṃ uposathaggaṃ pavisitvā bhikkhū mahantena ussāhena pātimokkhaṃ paggaṇhante disvā ‘‘iminā nīhārena osāretvā osāretvā lokaṃ khādanti, katipāhena harissāmī’’ti cintesi. So pariveṇaṃ gantvā upajjhāyaṃ vanditvā, ‘‘bhante, ko nāmo ayaṃ dhammo’’ti pucchi. Pātimokkho nāma, āvusoti. Uttamadhammo esa, bhante, bhavissatīti. Āma, āvuso, sakalasāsanadhāraṇī ayaṃ sikkhāti. Bhante, sace esa sikkhādhammo uttamo, imameva paṭhamaṃ gaṇhāmīti. Gaṇhāvusoti thero sampaṭicchi. So gaṇhanto paribbājake passitvā ‘‘kīdisaṃ ācariyā’’ti pucchito, ‘‘āvuso, mā cintayittha, katipāhena āharissāmī’’ti vatvā nacirasseva uggaṇhitvā upajjhāyaṃ āha – ‘‘ettakameva, bhante, udāhu aññampi atthī’’ti. Ettakameva, āvusoti.
സോ പുനദിവസേ യഥാനിവത്ഥപാരുതോവ ഗഹിതനീഹാരേനേവ പത്തം ഗഹേത്വാ ഗിജ്ഝകൂടാ നിക്ഖമ്മ പരിബ്ബാജകാരാമം അഗമാസി. പരിബ്ബാജകാ ദിസ്വാ ‘‘കീദിസം, ആചരിയ, നാസക്ഖിത്ഥ മഞ്ഞേ ആവട്ടനിമായം ആഹരിതു’’ന്തി തം പരിവാരയിംസു. മാ ചിന്തയിത്ഥ, ആവുസോ, ആഹടാ മേ ആവട്ടനിമായാ, ഇതോ പട്ഠായ അമ്ഹാകം ലാഭസക്കാരോ മഹാ ഭവിസ്സതി. തുമ്ഹേ അഞ്ഞമഞ്ഞം സമഗ്ഗാ ഹോഥ, മാ വിവാദം അകത്ഥാതി. സചേ തേ, ആചരിയ, സുഗ്ഗഹിതാ, അമ്ഹേപി നം വാചേഹീതി. സോ ആദിതോ പട്ഠായ പാതിമോക്ഖം ഓസാരേസി. അഥ തേ സബ്ബേപി – ‘‘ഏഥ, ഭോ, നഗരേ വിചരന്താ സമണസ്സ ഗോതമസ്സ അവണ്ണം കഥേസ്സാമാ’’തി അനുഗ്ഘാടിതേസുയേവ നഗരദ്വാരേസു ദ്വാരസമീപം ഗന്ത്വാ വിവടേന ദ്വാരേന സബ്ബപഠമം പവിസിംസു. ഏവം സലിങ്ഗേനേവ അപക്കന്തം തം പരിബ്ബാജകം സന്ധായ – ‘‘സരഭോ നാമ പരിബ്ബാജകോ അചിരപക്കന്തോ ഹോതീ’’തി വുത്തം.
So punadivase yathānivatthapārutova gahitanīhāreneva pattaṃ gahetvā gijjhakūṭā nikkhamma paribbājakārāmaṃ agamāsi. Paribbājakā disvā ‘‘kīdisaṃ, ācariya, nāsakkhittha maññe āvaṭṭanimāyaṃ āharitu’’nti taṃ parivārayiṃsu. Mā cintayittha, āvuso, āhaṭā me āvaṭṭanimāyā, ito paṭṭhāya amhākaṃ lābhasakkāro mahā bhavissati. Tumhe aññamaññaṃ samaggā hotha, mā vivādaṃ akatthāti. Sace te, ācariya, suggahitā, amhepi naṃ vācehīti. So ādito paṭṭhāya pātimokkhaṃ osāresi. Atha te sabbepi – ‘‘etha, bho, nagare vicarantā samaṇassa gotamassa avaṇṇaṃ kathessāmā’’ti anugghāṭitesuyeva nagaradvāresu dvārasamīpaṃ gantvā vivaṭena dvārena sabbapaṭhamaṃ pavisiṃsu. Evaṃ saliṅgeneva apakkantaṃ taṃ paribbājakaṃ sandhāya – ‘‘sarabho nāma paribbājako acirapakkanto hotī’’ti vuttaṃ.
തം ദിവസം പന ഭഗവാ പച്ചൂസസമയേ ലോകം ഓലോകേന്തോ ഇദം അദ്ദസ – ‘‘അജ്ജ സരഭോ പരിബ്ബാജകോ നഗരേ വിചരിത്വാ പകാസനീയകമ്മം കരിസ്സതി, തിണ്ണം രതനാനം അവണ്ണം കഥേന്തോ വിസം സിഞ്ചിത്വാ പരിബ്ബാജകാരാമം ഗമിസ്സതി, അഹമ്പി തത്ഥേവ ഗമിസ്സാമി, ചതസ്സോപി പരിസാ തത്ഥേവ ഓസരിസ്സന്തി. തസ്മിം സമാഗമേ ചതുരാസീതി പാണസഹസ്സാനി അമതപാനം പിവിസ്സന്തീ’’തി. തതോ ‘‘തസ്സ ഓകാസോ ഹോതു, യഥാരുചിയാ അവണ്ണം പത്ഥരതൂ’’തി ചിന്തേത്വാ ആനന്ദത്ഥേരം ആമന്തേസി – ‘‘ആനന്ദ, അട്ഠാരസസു മഹാവിഹാരേസു ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ മയാ സദ്ധിംയേവ പിണ്ഡായ ചരിതും ആരോചേഹീ’’തി. ഥേരോ തഥാ അകാസി. ഭിക്ഖൂ പത്തചീവരമാദായ സത്ഥാരമേവ പരിവാരയിംസു. സത്ഥാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ആദായ ദ്വാരഗാമസമീപേയേവ പിണ്ഡായ ചരി. സരഭോപി പരിബ്ബാജകേഹി സദ്ധിം നഗരം പവിട്ഠോ തത്ഥ തത്ഥ പരിസമജ്ഝേ രാജദ്വാരവീഥിചതുക്കാദീസു ച ഗന്ത്വാ ‘‘അഞ്ഞാതോ മയാ സമണാനം സക്യപുത്തിയാനം ധമ്മോ’’തിആദീനി അഭാസി. തം സന്ധായ സോ രാജഗഹേ പരിസതി ഏവം വാചം ഭാസതീതിആദി വുത്തം. തത്ഥ അഞ്ഞാതോതി ഞാതോ അവബുദ്ധോ, പാകടം കത്വാ ഉഗ്ഗഹിതോതി ദീപേതി. അഞ്ഞായാതി ജാനിത്വാ. അപക്കന്തോതി സലിങ്ഗേനേവ അപക്കന്തോ. സചേ ഹി സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സാസനേ കോചി സാരോ അഭവിസ്സ, നാഹം അപക്കമിസ്സം. തസ്സ പന സാസനം അസാരം നിസ്സാരം, ആവട്ടനിമായം ഓസാരേത്വാ സമണാ ലോകം ഖാദന്തീതി ഏവമത്ഥം ദീപേന്തോ ഏവമാഹ.
Taṃ divasaṃ pana bhagavā paccūsasamaye lokaṃ olokento idaṃ addasa – ‘‘ajja sarabho paribbājako nagare vicaritvā pakāsanīyakammaṃ karissati, tiṇṇaṃ ratanānaṃ avaṇṇaṃ kathento visaṃ siñcitvā paribbājakārāmaṃ gamissati, ahampi tattheva gamissāmi, catassopi parisā tattheva osarissanti. Tasmiṃ samāgame caturāsīti pāṇasahassāni amatapānaṃ pivissantī’’ti. Tato ‘‘tassa okāso hotu, yathāruciyā avaṇṇaṃ pattharatū’’ti cintetvā ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘ānanda, aṭṭhārasasu mahāvihāresu bhikkhusaṅghassa mayā saddhiṃyeva piṇḍāya carituṃ ārocehī’’ti. Thero tathā akāsi. Bhikkhū pattacīvaramādāya satthārameva parivārayiṃsu. Satthā bhikkhusaṅghaṃ ādāya dvāragāmasamīpeyeva piṇḍāya cari. Sarabhopi paribbājakehi saddhiṃ nagaraṃ paviṭṭho tattha tattha parisamajjhe rājadvāravīthicatukkādīsu ca gantvā ‘‘aññāto mayā samaṇānaṃ sakyaputtiyānaṃ dhammo’’tiādīni abhāsi. Taṃ sandhāya so rājagahe parisati evaṃ vācaṃ bhāsatītiādi vuttaṃ. Tattha aññātoti ñāto avabuddho, pākaṭaṃ katvā uggahitoti dīpeti. Aññāyāti jānitvā. Apakkantoti saliṅgeneva apakkanto. Sace hi samaṇassa gotamassa sāsane koci sāro abhavissa, nāhaṃ apakkamissaṃ. Tassa pana sāsanaṃ asāraṃ nissāraṃ, āvaṭṭanimāyaṃ osāretvā samaṇā lokaṃ khādantīti evamatthaṃ dīpento evamāha.
അഥ ഖോ സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂതി അഥ ഏവം തസ്മിം പരിബ്ബാജകേ ഭാസമാനേ അരഞ്ഞവാസിനോ പഞ്ചസതാ ഭിക്ഖൂ ‘‘അസുകട്ഠാനം നാമ സത്ഥാ പിണ്ഡായ ചരിതും ഗതോ’’തി അജാനന്താ ഭിക്ഖാചാരവേലായം രാജഗഹം പിണ്ഡായ പവിസിംസു. തേ സന്ധായേതം വുത്തം. അസ്സോസുന്തി സുണിംസു. യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമിംസൂതി ‘‘ഇമം കാരണം ദസബലസ്സ ആരോചേസ്സാമാ’’തി ഉപസങ്കമിംസു.
Atha kho sambahulā bhikkhūti atha evaṃ tasmiṃ paribbājake bhāsamāne araññavāsino pañcasatā bhikkhū ‘‘asukaṭṭhānaṃ nāma satthā piṇḍāya carituṃ gato’’ti ajānantā bhikkhācāravelāyaṃ rājagahaṃ piṇḍāya pavisiṃsu. Te sandhāyetaṃ vuttaṃ. Assosunti suṇiṃsu. Yenabhagavā tenupasaṅkamiṃsūti ‘‘imaṃ kāraṇaṃ dasabalassa ārocessāmā’’ti upasaṅkamiṃsu.
സിപ്പിനികാതീരന്തി സിപ്പിനികാതി ഏവംനാമികായ നദിയാ തീരം. അധിവാസേസി ഭഗവാ തുണ്ഹീഭാവേനാതി കായങ്ഗവാചങ്ഗാനി അചോപേത്വാ അബ്ഭന്തരേ ഖന്തിം ധാരേത്വാ ചിത്തേനേവ അധിവാസേസീതി അത്ഥോ. ഏവം അധിവാസേത്വാ പുന ചിന്തേസി – ‘‘കിം നു ഖോ അജ്ജ മയാ സരഭസ്സ വാദം മദ്ദിതും ഗച്ഛന്തേന ഏകകേന ഗന്തബ്ബം , ഉദാഹു ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതേനാ’’തി. അഥസ്സ ഏതദഹോസി – സചാഹം ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ ഗമിസ്സാമി, മഹാജനോ ഏവം ചിന്തേസ്സതി – ‘‘സമണോ ഗോതമോ വാദുപ്പത്തിട്ഠാനം ഗച്ഛന്തോ പക്ഖം ഉക്ഖിപിത്വാ ഗന്ത്വാ പരിസബലേന ഉപ്പന്നം വാദം മദ്ദതി, പരവാദീനം സീസം ഉക്ഖിപിതും ന ദേതീ’’തി. ന ഖോ പന മയ്ഹം ഉപ്പന്നേ വാദേ പരം ഗഹേത്വാ മദ്ദനകിച്ചം അത്ഥി, അഹമേവ ഗന്ത്വാ മദ്ദിസ്സാമി. അനച്ഛരിയം ചേതം യ്വാഹം ഇദാനി ബുദ്ധഭൂതോ അത്തനോ ഉപ്പന്നം വാദം മദ്ദേയ്യം, ചരിയം ചരണകാലേ അഹേതുകപടിസന്ധിയം നിബ്ബത്തേനാപി ഹി മയാ വഹിതബ്ബം ധുരം അഞ്ഞോ വഹിതും സമത്ഥോ നാമ നാഹോസി. ഇമസ്സ പനത്ഥസ്സ സാധനത്ഥം –
Sippinikātīranti sippinikāti evaṃnāmikāya nadiyā tīraṃ. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenāti kāyaṅgavācaṅgāni acopetvā abbhantare khantiṃ dhāretvā citteneva adhivāsesīti attho. Evaṃ adhivāsetvā puna cintesi – ‘‘kiṃ nu kho ajja mayā sarabhassa vādaṃ maddituṃ gacchantena ekakena gantabbaṃ , udāhu bhikkhusaṅghaparivutenā’’ti. Athassa etadahosi – sacāhaṃ bhikkhusaṅghaparivuto gamissāmi, mahājano evaṃ cintessati – ‘‘samaṇo gotamo vāduppattiṭṭhānaṃ gacchanto pakkhaṃ ukkhipitvā gantvā parisabalena uppannaṃ vādaṃ maddati, paravādīnaṃ sīsaṃ ukkhipituṃ na detī’’ti. Na kho pana mayhaṃ uppanne vāde paraṃ gahetvā maddanakiccaṃ atthi, ahameva gantvā maddissāmi. Anacchariyaṃ cetaṃ yvāhaṃ idāni buddhabhūto attano uppannaṃ vādaṃ maddeyyaṃ, cariyaṃ caraṇakāle ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattenāpi hi mayā vahitabbaṃ dhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma nāhosi. Imassa panatthassa sādhanatthaṃ –
‘‘യതോ യതോ ഗരു ധുരം, യതോ ഗമ്ഭീരവത്തനീ;
‘‘Yato yato garu dhuraṃ, yato gambhīravattanī;
തദാസ്സു കണ്ഹം യുഞ്ജേന്തി, സ്വാസ്സു തം വഹതേ ധുര’’ന്തി. (ജാ॰ ൧.൧.൨൯) –
Tadāssu kaṇhaṃ yuñjenti, svāssu taṃ vahate dhura’’nti. (jā. 1.1.29) –
ഇദം കണ്ഹജാതകം ആഹരിതബ്ബം. അതീതേ കിര ഏകോ സത്ഥവാഹോ ഏകിസ്സാ മഹല്ലികായ ഗേഹേ നിവാസം ഗണ്ഹി. അഥസ്സ ഏകിസ്സാ ധേനുയാ രത്തിഭാഗസമനന്തരേ ഗബ്ഭവുട്ഠാനം അഹോസി. സാ ഏകം വച്ഛകം വിജായി. മഹല്ലികായ വച്ഛകം ദിട്ഠകാലതോ പട്ഠായ പുത്തസിനേഹോ ഉദപാദി. പുനദിവസേ സത്ഥവാഹപുത്തോ – ‘‘തവ ഗേഹവേതനം ഗണ്ഹാഹീ’’തി ആഹ. മഹല്ലികാ ‘‘മയ്ഹം അഞ്ഞേന കിച്ചം ന അത്ഥി, ഇമമേവ വച്ഛകം ദേഹീ’’തി ആഹ. ഗണ്ഹ, അമ്മാതി. സാ തം ഗണ്ഹിത്വാ ഖീരം പായേത്വാ യാഗുഭത്തതിണാദീനി ദദമാനാ പോസേസി. സോ വുദ്ധിമന്വായ പരിപുണ്ണരൂപോ ബലവീരിയസമ്പന്നോ അഹോസി സമ്പന്നാചാരോ, കാളകോ നാമ നാമേന. അഥേകസ്സ സത്ഥവാഹസ്സ പഞ്ചഹി സകടസതേഹി ആഗച്ഛന്തസ്സ ഉദകഭിന്നട്ഠാനേ സകടചക്കം ലഗ്ഗി. സോ ദസപി വീസമ്പി തിംസമ്പി യോജേത്വാ നീഹരാപേതും അസക്കോന്തോ കാളകം ഉപസങ്കമിത്വാ ആഹ – ‘‘താത, തവ വേതനം ദസ്സാമി, സകടം മേ ഉക്ഖിപിത്വാ ദേഹീ’’തി. ഏവഞ്ച പന വത്വാ തം ആദായ – ‘‘അഞ്ഞോ ഇമിനാ സദ്ധിം ധുരം വഹിതും സമത്ഥോ നത്ഥീ’’തി ധുരസകടേ യോത്തം ബന്ധിത്വാ തം ഏകകംയേവ യോജേസി. സോ തം സകടം ഉക്ഖിപിത്വാ ഥലേ പതിട്ഠാപേത്വാ ഏതേനേവ നിഹാരേന പഞ്ച സകടസതാനി നീഹരി. സോ സബ്ബപച്ഛിമസകടം നീഹരിത്വാ മോചിയമാനോ ‘‘സു’’ന്തി കത്വാ സീസം ഉക്ഖിപി.
Idaṃ kaṇhajātakaṃ āharitabbaṃ. Atīte kira eko satthavāho ekissā mahallikāya gehe nivāsaṃ gaṇhi. Athassa ekissā dhenuyā rattibhāgasamanantare gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. Sā ekaṃ vacchakaṃ vijāyi. Mahallikāya vacchakaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya puttasineho udapādi. Punadivase satthavāhaputto – ‘‘tava gehavetanaṃ gaṇhāhī’’ti āha. Mahallikā ‘‘mayhaṃ aññena kiccaṃ na atthi, imameva vacchakaṃ dehī’’ti āha. Gaṇha, ammāti. Sā taṃ gaṇhitvā khīraṃ pāyetvā yāgubhattatiṇādīni dadamānā posesi. So vuddhimanvāya paripuṇṇarūpo balavīriyasampanno ahosi sampannācāro, kāḷako nāma nāmena. Athekassa satthavāhassa pañcahi sakaṭasatehi āgacchantassa udakabhinnaṭṭhāne sakaṭacakkaṃ laggi. So dasapi vīsampi tiṃsampi yojetvā nīharāpetuṃ asakkonto kāḷakaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘tāta, tava vetanaṃ dassāmi, sakaṭaṃ me ukkhipitvā dehī’’ti. Evañca pana vatvā taṃ ādāya – ‘‘añño iminā saddhiṃ dhuraṃ vahituṃ samattho natthī’’ti dhurasakaṭe yottaṃ bandhitvā taṃ ekakaṃyeva yojesi. So taṃ sakaṭaṃ ukkhipitvā thale patiṭṭhāpetvā eteneva nihārena pañca sakaṭasatāni nīhari. So sabbapacchimasakaṭaṃ nīharitvā mociyamāno ‘‘su’’nti katvā sīsaṃ ukkhipi.
സത്ഥവാഹോ ‘‘അയം ഏത്തകാനി സകടാനി ഉക്ഖിപന്തോ ഏവം ന അകാസി, വേതനത്ഥം മഞ്ഞേ കരോതീ’’തി സകടഗണനായ കഹാപണേ ഗഹേത്വാ പഞ്ചസതഭണ്ഡികം തസ്സ ഗീവായ ബന്ധാപേസി. സോ അഞ്ഞേസം അത്തനോ സന്തികം അല്ലീയിതും അദേന്തോ ഉജുകം ഗേഹമേവ അഗമാസി. മഹല്ലികാ ദിസ്വാ മോചേത്വാ കഹാപണഭാവം ഞത്വാ ‘‘കസ്മാ, പുത്ത, ഏവമകാസി, മാ ത്വം ‘മയാ കമ്മം കത്വാ ആഭതേന അയം ജീവിസ്സതീ’തി സഞ്ഞമകാസീ’’തി വത്വാ ഗോണം ഉണ്ഹോദകേന ന്ഹാപേത്വാ തേലേന അബ്ഭഞ്ജിത്വാ ‘‘ഇതോ പട്ഠായ പുന മാ ഏവമകാസീ’’തി ഓവദി. ഏവം സത്ഥാ ‘‘ചരിയം ചരണകാലേ അഹേതുകപടിസന്ധിയം നിബ്ബത്തേനാപി ഹി മയാ വഹിതബ്ബധുരം അഞ്ഞോ വഹിതും സമത്ഥോ നാമ നാഹോസീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഏകകോവ അഗമാസി. തം ദസ്സേതും അഥ ഖോ ഭഗവാ സായന്ഹസമയം പടിസല്ലാനാ വുട്ഠിതോതിആദി വുത്തം.
Satthavāho ‘‘ayaṃ ettakāni sakaṭāni ukkhipanto evaṃ na akāsi, vetanatthaṃ maññe karotī’’ti sakaṭagaṇanāya kahāpaṇe gahetvā pañcasatabhaṇḍikaṃ tassa gīvāya bandhāpesi. So aññesaṃ attano santikaṃ allīyituṃ adento ujukaṃ gehameva agamāsi. Mahallikā disvā mocetvā kahāpaṇabhāvaṃ ñatvā ‘‘kasmā, putta, evamakāsi, mā tvaṃ ‘mayā kammaṃ katvā ābhatena ayaṃ jīvissatī’ti saññamakāsī’’ti vatvā goṇaṃ uṇhodakena nhāpetvā telena abbhañjitvā ‘‘ito paṭṭhāya puna mā evamakāsī’’ti ovadi. Evaṃ satthā ‘‘cariyaṃ caraṇakāle ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattenāpi hi mayā vahitabbadhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma nāhosī’’ti cintetvā ekakova agamāsi. Taṃ dassetuṃ atha kho bhagavā sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhitotiādi vuttaṃ.
തത്ഥ പടിസല്ലാനാതി പുഥുത്താരമ്മണേഹി ചിത്തം പടിസംഹരിത്വാ സല്ലാനതോ, ഫലസമാപത്തിതോതി അത്ഥോ. തേനുപസങ്കമീതി പരിബ്ബാജകേസു സകലനഗരേ പകാസനീയകമ്മം കത്വാ നഗരാ നിക്ഖമ്മ പരിബ്ബാജകാരാമേ സന്നിപതിത്വാ ‘‘സചേ, ആവുസോ സരഭ, സമണോ ഗോതമോ ആഗമിസ്സതി, കിം കരിസ്സസീ’’തി. സമണേ ഗോതമേ ഏകം കരോന്തേ അഹം ദ്വേ കരിസ്സാമി, ദ്വേ കരോന്തേ ചത്താരി, ചത്താരി കരോന്തേ പഞ്ച, പഞ്ച കരോന്തേ ദസ, ദസ കരോന്തേ വീസതി, വീസതി കരോന്തേ തിംസം, തിംസം കരോന്തേ ചത്താലീസം, ചത്താലീസം കരോന്തേ പഞ്ഞാസം, പഞ്ഞാസം കരോന്തേ സതം, സതം കരോന്തേ സഹസ്സം കരിസ്സാമീതി ഏവം അഞ്ഞമഞ്ഞം സീഹനാദകഥം സമുട്ഠാപേത്വാ നിസിന്നേസു ഉപസങ്കമി.
Tattha paṭisallānāti puthuttārammaṇehi cittaṃ paṭisaṃharitvā sallānato, phalasamāpattitoti attho. Tenupasaṅkamīti paribbājakesu sakalanagare pakāsanīyakammaṃ katvā nagarā nikkhamma paribbājakārāme sannipatitvā ‘‘sace, āvuso sarabha, samaṇo gotamo āgamissati, kiṃ karissasī’’ti. Samaṇe gotame ekaṃ karonte ahaṃ dve karissāmi, dve karonte cattāri, cattāri karonte pañca, pañca karonte dasa, dasa karonte vīsati, vīsati karonte tiṃsaṃ, tiṃsaṃ karonte cattālīsaṃ, cattālīsaṃ karonte paññāsaṃ, paññāsaṃ karonte sataṃ, sataṃ karonte sahassaṃ karissāmīti evaṃ aññamaññaṃ sīhanādakathaṃ samuṭṭhāpetvā nisinnesu upasaṅkami.
ഉപസങ്കമന്തോ പന യസ്മാ പരിബ്ബാജകാരാമസ്സ നഗരമജ്ഝേനേവ മഗ്ഗോ, തസ്മാ സുരത്തദുപട്ടം നിവാസേത്വാ സുഗതമഹാചീവരം പാരുപിത്വാ വിസ്സട്ഠബലോ രാജാ വിയ ഏകകോവ നഗരമജ്ഝേന അഗമാസി. മിച്ഛാദിട്ഠികാ ദിസ്വാ ‘‘പരിബ്ബാജകാ സമണസ്സ ഗോതമസ്സ പകാസനീയകമ്മം കരോന്താ അവണ്ണം പത്ഥരിംസു, സോ ഏതേ അനുവത്തിത്വാ സഞ്ഞാപേതും ഗച്ഛതി മഞ്ഞേ’’തി അനുബന്ധിംസു. സമ്മാദിട്ഠികാപി ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ പത്തചീവരം ആദായ ഏകകോവ നിക്ഖന്തോ, അജ്ജ സരഭേന സദ്ധിം മഹാധമ്മസങ്ഗാമോ ഭവിസ്സതി. മയമ്പി തസ്മിം സമാഗമേ കായസക്ഖിനോ ഭവിസ്സാമാ’’തി അനുബന്ധിംസു. സത്ഥാ പസ്സന്തസ്സേവ മഹാജനസ്സ പരിബ്ബാജകാരാമം ഉപസങ്കമി.
Upasaṅkamanto pana yasmā paribbājakārāmassa nagaramajjheneva maggo, tasmā surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā sugatamahācīvaraṃ pārupitvā vissaṭṭhabalo rājā viya ekakova nagaramajjhena agamāsi. Micchādiṭṭhikā disvā ‘‘paribbājakā samaṇassa gotamassa pakāsanīyakammaṃ karontā avaṇṇaṃ patthariṃsu, so ete anuvattitvā saññāpetuṃ gacchati maññe’’ti anubandhiṃsu. Sammādiṭṭhikāpi ‘‘sammāsambuddho pattacīvaraṃ ādāya ekakova nikkhanto, ajja sarabhena saddhiṃ mahādhammasaṅgāmo bhavissati. Mayampi tasmiṃ samāgame kāyasakkhino bhavissāmā’’ti anubandhiṃsu. Satthā passantasseva mahājanassa paribbājakārāmaṃ upasaṅkami.
പരിബ്ബാജകാ രുക്ഖാനം ഖന്ധവിടപസാഖന്തരേഹി സമുഗ്ഗച്ഛന്താ ഛബ്ബണ്ണഘനബുദ്ധരസ്മിയോ ദിസ്വാ ‘‘അഞ്ഞദാ ഏവരൂപോ ഓഭാസോ നാമ നത്ഥി, കിം നു ഖോ ഏത’’ന്തി ഉല്ലോകേത്വാ ‘‘സമണോ ഗോതമോ ആഗച്ഛതീ’’തി ആഹംസു. തം സുത്വാവ സരഭോ ജാണുകന്തരേ സീസം ഠപേത്വാ അധോമുഖോ നിസീദി. ഏവം തസ്മിം സമയേ ഭഗവാ തം ആരാമം ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. തഥാഗതോ ഹി ജമ്ബുദീപതലേ അഗ്ഗകുലേ ജാതത്താ അഗ്ഗാസനാരഹോതിസ്സ സബ്ബത്ഥ ആസനം പഞ്ഞത്തമേവ ഹോതി. ഏവം പഞ്ഞത്തേ മഹാരഹേ ബുദ്ധാസനേ നിസീദി.
Paribbājakā rukkhānaṃ khandhaviṭapasākhantarehi samuggacchantā chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo disvā ‘‘aññadā evarūpo obhāso nāma natthi, kiṃ nu kho eta’’nti ulloketvā ‘‘samaṇo gotamo āgacchatī’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvāva sarabho jāṇukantare sīsaṃ ṭhapetvā adhomukho nisīdi. Evaṃ tasmiṃ samaye bhagavā taṃ ārāmaṃ upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Tathāgato hi jambudīpatale aggakule jātattā aggāsanārahotissa sabbattha āsanaṃ paññattameva hoti. Evaṃ paññatte mahārahe buddhāsane nisīdi.
തേ പരിബ്ബാജകാ സരഭം പരിബ്ബാജകം ഏതദവോചുന്തി സമ്മാസമ്ബുദ്ധേ കിര സരഭേന സദ്ധിം ഏത്തകം കഥേന്തേയേവ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ സത്ഥു പദാനുപദികോ ഹുത്വാ പരിബ്ബാജകാരാമം സമ്പാപുണി, ചതസ്സോപി പരിസാ പരിബ്ബാജകാരാമേയേവ ഓസരിംസു. തതോ തേ പരിബ്ബാജകാ ‘‘അച്ഛരിയം സമണസ്സ ഗോതമസ്സ കമ്മം, സകലനഗരം വിചരിത്വാ അവണ്ണം പത്ഥരിത്വാ പകാസനീയകമ്മം കത്വാ ആഗതാനം വേരീനം പടിസത്തൂനം പച്ചാമിത്താനം സന്തികം ആഗന്ത്വാ ഥോകമ്പി വിഗ്ഗാഹികകഥം ന കഥേസി, ആഗതകാലതോ പട്ഠായ സതപാകതേലേന മക്ഖേന്തോ വിയ അമതപാനം പായേന്തോ വിയ മധുരകഥം കഥേതീ’’തി സബ്ബേപി സമ്മാസമ്ബുദ്ധം അനുവത്തന്താ ഏതദവോചും.
Te paribbājakā sarabhaṃ paribbājakaṃ etadavocunti sammāsambuddhe kira sarabhena saddhiṃ ettakaṃ kathenteyeva bhikkhusaṅgho satthu padānupadiko hutvā paribbājakārāmaṃ sampāpuṇi, catassopi parisā paribbājakārāmeyeva osariṃsu. Tato te paribbājakā ‘‘acchariyaṃ samaṇassa gotamassa kammaṃ, sakalanagaraṃ vicaritvā avaṇṇaṃ pattharitvā pakāsanīyakammaṃ katvā āgatānaṃ verīnaṃ paṭisattūnaṃ paccāmittānaṃ santikaṃ āgantvā thokampi viggāhikakathaṃ na kathesi, āgatakālato paṭṭhāya satapākatelena makkhento viya amatapānaṃ pāyento viya madhurakathaṃ kathetī’’ti sabbepi sammāsambuddhaṃ anuvattantā etadavocuṃ.
യാചേയ്യാസീതി ആയാചേയ്യാസി പത്ഥേയ്യാസി പിഹേയ്യാസി. തുണ്ഹീഭൂതോതി തുണ്ഹീഭാവം ഉപഗതോ. മങ്കുഭൂതോതി നിത്തേജതം ആപന്നോ. പത്തക്ഖന്ധോതി ഓനതഗീവോ. അധോമുഖോതി ഹേട്ഠാമുഖോ. സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ തേ പടിജാനതോതി ‘‘അഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ, സബ്ബേ ധമ്മാ മയാ അഭിസമ്ബുദ്ധാ’’തി ഏവം പടിജാനതോ തവ. അനഭിസമ്ബുദ്ധാതി ഇമേ നാമ ധമ്മാ തയാ അനഭിസമ്ബുദ്ധാ. തത്ഥാതി തേസു അനഭിസമ്ബുദ്ധാതി ഏവം ദസ്സിതധമ്മേസു. അഞ്ഞേന വാ അഞ്ഞം പടിചരിസ്സതീതി അഞ്ഞേന വാ വചനേന അഞ്ഞം വചനം പടിച്ഛാദേസ്സതി, അഞ്ഞം പുച്ഛിതോ അഞ്ഞം കഥേസ്സതീതി അധിപ്പായോ. ബഹിദ്ധാ കഥം അപനാമേസ്സതീതി ബഹിദ്ധാ അഞ്ഞം ആഗന്തുകകഥം ആഹരന്തോ പുരിമകഥം അപനാമേസ്സതി. അപ്പച്ചയന്തി അനഭിരദ്ധിം അതുട്ഠാകാരം പാതുകരിസ്സതീതി പാകടം കരിസ്സതി. ഏത്ഥ ച അപ്പച്ചയേന ദോമനസ്സം വുത്തം, പുരിമേഹി ദ്വീഹി മന്ദബലവഭേദോ കോധോയേവ.
Yāceyyāsīti āyāceyyāsi pattheyyāsi piheyyāsi. Tuṇhībhūtoti tuṇhībhāvaṃ upagato. Maṅkubhūtoti nittejataṃ āpanno. Pattakkhandhoti onatagīvo. Adhomukhoti heṭṭhāmukho. Sammāsambuddhassa te paṭijānatoti ‘‘ahaṃ sammāsambuddho, sabbe dhammā mayā abhisambuddhā’’ti evaṃ paṭijānato tava. Anabhisambuddhāti ime nāma dhammā tayā anabhisambuddhā. Tatthāti tesu anabhisambuddhāti evaṃ dassitadhammesu. Aññena vā aññaṃ paṭicarissatīti aññena vā vacanena aññaṃ vacanaṃ paṭicchādessati, aññaṃ pucchito aññaṃ kathessatīti adhippāyo. Bahiddhā kathaṃ apanāmessatīti bahiddhā aññaṃ āgantukakathaṃ āharanto purimakathaṃ apanāmessati. Appaccayanti anabhiraddhiṃ atuṭṭhākāraṃ pātukarissatīti pākaṭaṃ karissati. Ettha ca appaccayena domanassaṃ vuttaṃ, purimehi dvīhi mandabalavabhedo kodhoyeva.
ഏവം ഭഗവാ പഠമവേസാരജ്ജേന സീഹനാദം നദിത്വാ പുന ദുതിയാദീഹി നദന്തോ യോ ഖോ മം പരിബ്ബാജകാതിആദിമാഹ. തത്ഥ യസ്സ ഖോ പന തേ അത്ഥായ ധമ്മോ ദേസിതോതി യസ്സ മഗ്ഗസ്സ വാ ഫലസ്സ വാ അത്ഥായ തയാ ചതുസച്ചധമ്മോ ദേസിതോ. സോ ന നിയ്യാതീതി സോ ധമ്മോ ന നിയ്യാതി ന നിഗ്ഗച്ഛതി, ന തം അത്ഥം സാധേതീതി വുത്തം ഹോതി. തക്കരസ്സാതി യോ നം കരോതി, തസ്സ പടിപത്തിപൂരകസ്സ പുഗ്ഗലസ്സാതി അത്ഥോ. സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയായാതി ഹേതുനാ നയേന കാരണേന സകലസ്സ വട്ടദുക്ഖസ്സ ഖയായ. അഥ വാ യസ്സ ഖോ പന തേ അത്ഥായ ധമ്മോ ദേസിതോതി യസ്സ തേ അത്ഥായ ധമ്മോ ദേസിതോ. സേയ്യഥിദം – രാഗപടിഘാതത്ഥായ അസുഭകമ്മട്ഠാനം, ദോസപടിഘാതത്ഥായ മേത്താഭാവനാ, മോഹപടിഘാതത്ഥായ പഞ്ച ധമ്മാ, വിതക്കുപച്ഛേദായ ആനാപാനസ്സതി. സോ ന നിയ്യാതി തക്കരസ്സ സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയായാതി സോ ധമ്മോ യോ നം യഥാദേസിതം കരോതി, തസ്സ തക്കരസ്സ സമ്മാ ഹേതുനാ നയേന കാരണേന വട്ടദുക്ഖക്ഖയായ ന നിയ്യാതി ന നിഗ്ഗച്ഛതി, തം അത്ഥം ന സാധേതീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ. സേയ്യഥാപി സരഭോ പരിബ്ബാജകോതി യഥാ അയം സരഭോ പരിബ്ബാജകോ പജ്ഝായന്തോ അപ്പടിഭാനോ നിസിന്നോ, ഏവം നിസീദിസ്സതീതി.
Evaṃ bhagavā paṭhamavesārajjena sīhanādaṃ naditvā puna dutiyādīhi nadanto yo kho maṃ paribbājakātiādimāha. Tattha yassa kho pana te atthāya dhammo desitoti yassa maggassa vā phalassa vā atthāya tayā catusaccadhammo desito. So na niyyātīti so dhammo na niyyāti na niggacchati, na taṃ atthaṃ sādhetīti vuttaṃ hoti. Takkarassāti yo naṃ karoti, tassa paṭipattipūrakassa puggalassāti attho. Sammā dukkhakkhayāyāti hetunā nayena kāraṇena sakalassa vaṭṭadukkhassa khayāya. Atha vā yassa kho pana te atthāya dhammo desitoti yassa te atthāya dhammo desito. Seyyathidaṃ – rāgapaṭighātatthāya asubhakammaṭṭhānaṃ, dosapaṭighātatthāya mettābhāvanā, mohapaṭighātatthāya pañca dhammā, vitakkupacchedāya ānāpānassati. So na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti so dhammo yo naṃ yathādesitaṃ karoti, tassa takkarassa sammā hetunā nayena kāraṇena vaṭṭadukkhakkhayāya na niyyāti na niggacchati, taṃ atthaṃ na sādhetīti ayamettha attho. Seyyathāpi sarabho paribbājakoti yathā ayaṃ sarabho paribbājako pajjhāyanto appaṭibhāno nisinno, evaṃ nisīdissatīti.
ഏവം തീഹി പദേഹി സീഹനാദം നദിത്വാ ദേസനം നിവത്തേന്തസ്സേവ തഥാഗതസ്സ തസ്മിം ഠാനേ സന്നിപതിതാ ചതുരാസീതിപാണസഹസ്സപരിമാണാ പരിസാ അമതപാനം പിവി, സത്ഥാ പരിസായ അമതപാനസ്സ പീതഭാവം ഞത്വാ വേഹാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ പക്കാമി. തമത്ഥം ദസ്സേതും അഥ ഖോ ഭഗവാതിആദി വുത്തം. തത്ഥ സീഹനാദന്തി സേട്ഠനാദം അഭീതനാദം അപ്പടിനാദം. വേഹാസം പക്കാമീതി അഭിഞ്ഞാപാദകം ചതുത്ഥജ്ഝാനം സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠായ അധിട്ഠായ സദ്ധിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേന ആകാസം പക്ഖന്ദി. ഏവം പക്ഖന്ദോ ച പന തംഖണഞ്ഞേവ ഗിജ്ഝകൂടമഹാവിഹാരേ പതിട്ഠാസി.
Evaṃ tīhi padehi sīhanādaṃ naditvā desanaṃ nivattentasseva tathāgatassa tasmiṃ ṭhāne sannipatitā caturāsītipāṇasahassaparimāṇā parisā amatapānaṃ pivi, satthā parisāya amatapānassa pītabhāvaṃ ñatvā vehāsaṃ abbhuggantvā pakkāmi. Tamatthaṃ dassetuṃ atha kho bhagavātiādi vuttaṃ. Tattha sīhanādanti seṭṭhanādaṃ abhītanādaṃ appaṭinādaṃ. Vehāsaṃ pakkāmīti abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya adhiṭṭhāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena ākāsaṃ pakkhandi. Evaṃ pakkhando ca pana taṃkhaṇaññeva gijjhakūṭamahāvihāre patiṭṭhāsi.
വാചായ സന്നിതോദകേനാതി വചനപതോദേന. സഞ്ജമ്ഭരിമകംസൂതി സമ്ഭരിതം നിരന്തരഫുടം അകംസു, ഉപരി വിജ്ഝിംസൂതി വുത്തം ഹോതി. ബ്രഹാരഞ്ഞേതി മഹാരഞ്ഞേ. സീഹനാദം നദിസ്സാമീതി സീഹസ്സ നദതോ ആകാരം ദിസ്വാ ‘‘അയമ്പി തിരച്ഛാനഗതോ, അഹമ്പി, ഇമസ്സ ചത്താരോ പാദാ, മയ്ഹമ്പി, അഹമ്പി ഏവമേവ സീഹനാദം നദിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേസി. സോ സീഹസ്സ സമ്മുഖാ നദിതും അസക്കോന്തോ തസ്മിം ഗോചരായ പക്കന്തേ ഏകകോ നദിതും ആരഭി. അഥസ്സ സിങ്ഗാലസദ്ദോയേവ നിച്ഛരി. തേന വുത്തം – സിങ്ഗാലകംയേവ നദതീതി. ഭേരണ്ഡകന്തി തസ്സേവ വേവചനം. അപിച ഭിന്നസ്സരം അമനാപസദ്ദം നദതീതി വുത്തം ഹോതി. ഏവമേവ ഖോ ത്വന്തി ഇമിനാ ഓപമ്മേന പരിബ്ബാജകാ തഥാഗതം സീഹസദിസം കത്വാ സരഭം സിങ്ഗാലസദിസം അകംസു. അമ്ബുകസഞ്ചരീതി ഖുദ്ദകകുക്കുടികാ. പുരിസകരവിതം രവിസ്സാമീതി മഹാകുക്കുടം രവന്തം ദിസ്വാ ‘‘ഇമസ്സപി ദ്വേ പാദാ ദ്വേ പക്ഖാ, മയ്ഹമ്പി തഥേവ, അഹമ്പി ഏവരൂപം രവിതം രവിസ്സാമീ’’തി സാ തസ്സ സമ്മുഖാ രവിതും അസക്കോന്തീ തസ്മിം പക്കന്തേ രവമാനാ കുക്കുടികാരവംയേവ രവി. തേന വുത്തം – അമ്ബുകസഞ്ചരിരവിതംയേവ രവതീതി. ഉസഭോതി ഗോണോ. സുഞ്ഞായാതി തുച്ഛായ ജേട്ഠകവസഭേഹി വിരഹിതായ . ഗമ്ഭീരം നദിതബ്ബം മഞ്ഞതീതി ജേട്ഠകവസഭസ്സ നാദസദിസം ഗമ്ഭീരനാദം നദിതബ്ബം മഞ്ഞതി. സേസം സബ്ബത്ഥ ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
Vācāya sannitodakenāti vacanapatodena. Sañjambharimakaṃsūti sambharitaṃ nirantaraphuṭaṃ akaṃsu, upari vijjhiṃsūti vuttaṃ hoti. Brahāraññeti mahāraññe. Sīhanādaṃ nadissāmīti sīhassa nadato ākāraṃ disvā ‘‘ayampi tiracchānagato, ahampi, imassa cattāro pādā, mayhampi, ahampi evameva sīhanādaṃ nadissāmī’’ti cintesi. So sīhassa sammukhā nadituṃ asakkonto tasmiṃ gocarāya pakkante ekako nadituṃ ārabhi. Athassa siṅgālasaddoyeva nicchari. Tena vuttaṃ – siṅgālakaṃyeva nadatīti. Bheraṇḍakanti tasseva vevacanaṃ. Apica bhinnassaraṃ amanāpasaddaṃ nadatīti vuttaṃ hoti. Evameva kho tvanti iminā opammena paribbājakā tathāgataṃ sīhasadisaṃ katvā sarabhaṃ siṅgālasadisaṃ akaṃsu. Ambukasañcarīti khuddakakukkuṭikā. Purisakaravitaṃ ravissāmīti mahākukkuṭaṃ ravantaṃ disvā ‘‘imassapi dve pādā dve pakkhā, mayhampi tatheva, ahampi evarūpaṃ ravitaṃ ravissāmī’’ti sā tassa sammukhā ravituṃ asakkontī tasmiṃ pakkante ravamānā kukkuṭikāravaṃyeva ravi. Tena vuttaṃ – ambukasañcariravitaṃyeva ravatīti. Usabhoti goṇo. Suññāyāti tucchāya jeṭṭhakavasabhehi virahitāya . Gambhīraṃ naditabbaṃ maññatīti jeṭṭhakavasabhassa nādasadisaṃ gambhīranādaṃ naditabbaṃ maññati. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൪. സരഭസുത്തം • 4. Sarabhasuttaṃ
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ൪. സരഭസുത്തവണ്ണനാ • 4. Sarabhasuttavaṇṇanā