Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഖുദ്ദകപാഠ-അട്ഠകഥാ • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā |
൧. സരണത്തയവണ്ണനാ
1. Saraṇattayavaṇṇanā
ബുദ്ധവിഭാവനാ
Buddhavibhāvanā
ഇദാനി യം വുത്തം ‘‘ബുദ്ധം സരണഗമനം, ഗമകഞ്ച വിഭാവയേ’’തി, തത്ഥ സബ്ബധമ്മേസു അപ്പടിഹതഞാണനിമിത്താനുത്തരവിമോക്ഖാധിഗമപരിഭാവിതം ഖന്ധസന്താനമുപാദായ, പഞ്ഞത്തിതോ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപദട്ഠാനം വാ സച്ചാഭിസമ്ബോധിമുപാദായ പഞ്ഞത്തിതോ സത്തവിസേസോ ബുദ്ധോ. യഥാഹ –
Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘buddhaṃ saraṇagamanaṃ, gamakañca vibhāvaye’’ti, tattha sabbadhammesu appaṭihatañāṇanimittānuttaravimokkhādhigamaparibhāvitaṃ khandhasantānamupādāya, paññattito sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ vā saccābhisambodhimupādāya paññattito sattaviseso buddho. Yathāha –
‘‘ബുദ്ധോതി യോ സോ ഭഗവാ സയമ്ഭൂ അനാചരിയകോ പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു സാമം സച്ചാനി അഭിസമ്ബുജ്ഝി, തത്ഥ ച സബ്ബഞ്ഞുതം പത്തോ, ബലേസു ച വസീഭാവ’’ന്തി (മഹാനി॰ ൧൯൨; ചൂളനി॰ പാരായനത്ഥുതിഗാഥാനിദ്ദേസ ൯൭; പടി॰ മ॰ ൧.൧൬൧).
‘‘Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto, balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161).
അയം താവ അത്ഥതോ ബുദ്ധവിഭാവനാ.
Ayaṃ tāva atthato buddhavibhāvanā.
ബ്യഞ്ജനതോ പന ‘‘ബുജ്ഝിതാതി ബുദ്ധോ, ബോധേതാതി ബുദ്ധോ’’തി ഏവമാദിനാ നയേന വേദിതബ്ബോ. വുത്തഞ്ചേതം –
Byañjanato pana ‘‘bujjhitāti buddho, bodhetāti buddho’’ti evamādinā nayena veditabbo. Vuttañcetaṃ –
‘‘ബുദ്ധോതി കേനട്ഠേന ബുദ്ധോ? ബുജ്ഝിതാ സച്ചാനീതി ബുദ്ധോ, ബോധേതാ പജായാതി ബുദ്ധോ, സബ്ബഞ്ഞുതായ ബുദ്ധോ, സബ്ബദസ്സാവിതായ ബുദ്ധോ, അനഞ്ഞനേയ്യതായ ബുദ്ധോ, വികസിതായ ബുദ്ധോ, ഖീണാസവസങ്ഖാതേന ബുദ്ധോ, നിരുപക്കിലേസസങ്ഖാതേന ബുദ്ധോ, ഏകന്തവീതരാഗോതി ബുദ്ധോ, ഏകന്തവീതദോസോതി ബുദ്ധോ, ഏകന്തവീതമോഹോതി ബുദ്ധോ, ഏകന്തനിക്കിലേസോതി ബുദ്ധോ, ഏകായനമഗ്ഗം ഗതോതി ബുദ്ധോ, ഏകോ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുദ്ധോതി ബുദ്ധോ, അബുദ്ധിവിഹതത്താ ബുദ്ധിപടിലാഭാ ബുദ്ധോ. ബുദ്ധോതി നേതം നാമം മാതരാ കതം, ന പിതരാ കതം, ന ഭാതരാ കതം, ന ഭഗിനിയാ കതം, ന മിത്താമച്ചേഹി കതം, ന ഞാതിസാലോഹിതേഹി കതം, ന സമണബ്രാഹ്മണേഹി കതം, ന ദേവതാഹി കതം, വിമോക്ഖന്തികമേതം ബുദ്ധാനം ഭഗവന്താനം ബോധിയാ മൂലേ സഹ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസ്സ പടിലാഭാ സച്ഛികാ പഞ്ഞത്തി യദിദം ബുദ്ധോ’’തി (മഹാനി॰ ൧൯൨; ചൂളനി॰ പാരായനത്ഥുതിഗാഥാനിദ്ദേസ ൯൭; പടി॰ മ॰ ൧.൧൬൨).
‘‘Buddhoti kenaṭṭhena buddho? Bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho, vikasitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho, ekantavītarāgoti buddho, ekantavītadosoti buddho, ekantavītamohoti buddho, ekantanikkilesoti buddho, ekāyanamaggaṃ gatoti buddho, eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddho, abuddhivihatattā buddhipaṭilābhā buddho. Buddhoti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ, na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ, vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ buddho’’ti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.162).
ഏത്ഥ ച യഥാ ലോകേ അവഗന്താ അവഗതോതി വുച്ചതി, ഏവം ബുജ്ഝിതാ സച്ചാനീതി ബുദ്ധോ. യഥാ പണ്ണസോസാ വാതാ പണ്ണസുസാതി വുച്ചന്തി, ഏവം ബോധേതാ പജായാതി ബുദ്ധോ. സബ്ബഞ്ഞുതായ ബുദ്ധോതി സബ്ബധമ്മബുജ്ഝനസമത്ഥായ ബുദ്ധിയാ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. സബ്ബദസ്സാവിതായ ബുദ്ധോതി സബ്ബധമ്മബോധനസമത്ഥായ ബുദ്ധിയാ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. അനഞ്ഞനേയ്യതായ ബുദ്ധോതി അഞ്ഞേന അബോധിതോ സയമേവ ബുദ്ധത്താ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. വികസിതായ ബുദ്ധോതി നാനാഗുണവികസനതോ പദുമമിവ വികസനട്ഠേന ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. ഖീണാസവസങ്ഖാതേന ബുദ്ധോതി ഏവമാദീഹി ചിത്തസങ്കോചകരധമ്മപഹാനതോ നിദ്ദാക്ഖയവിബുദ്ധോ പുരിസോ വിയ സബ്ബകിലേസനിദ്ദാക്ഖയവിബുദ്ധത്താ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി. ഏകായനമഗ്ഗം ഗതോതി ബുദ്ധോതി ബുദ്ധിയത്ഥാനം ഗമനത്ഥപരിയായതോ യഥാ മഗ്ഗം ഗതോപി പുരിസോ ഗതോതി വുച്ചതി, ഏവം ഏകായനമഗ്ഗം ഗതത്താപി ബുദ്ധോതി വുച്ചതീതി ദസ്സേതും വുത്തം. ഏകോ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുദ്ധോതി ബുദ്ധോതി ന പരേഹി ബുദ്ധത്താ ബുദ്ധോ, കിന്തു സയമേവ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുദ്ധത്താ ബുദ്ധോതി വുത്തം ഹോതി . അബുദ്ധിവിഹതത്താ ബുദ്ധിപടിലാഭാ ബുദ്ധോതി ബുദ്ധി ബുദ്ധം ബോധോതി പരിയായവചനമേതം. തത്ഥ യഥാ നീലരത്തഗുണയോഗതോ ‘‘നീലോ പടോ, രത്തോ പടോ’’തി വുച്ചതി, ഏവം ബുദ്ധിഗുണയോഗതോ ബുദ്ധോതി ഞാപേതും വുത്തം ഹോതി. തതോ പരം ബുദ്ധോതി നേതം നാമന്തി ഏവമാദി അത്ഥമനുഗതാ അയം പഞ്ഞത്തീതി ബോധനത്ഥം വുത്തന്തി ഏവരൂപേന നയേന സബ്ബേസം പദാനം ബുദ്ധസദ്ദസ്സ സാധനസമത്ഥോ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Ettha ca yathā loke avagantā avagatoti vuccati, evaṃ bujjhitā saccānīti buddho. Yathā paṇṇasosā vātā paṇṇasusāti vuccanti, evaṃ bodhetā pajāyāti buddho. Sabbaññutāya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Sabbadassāvitāya buddhoti sabbadhammabodhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Anaññaneyyatāya buddhoti aññena abodhito sayameva buddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Vikasitāya buddhoti nānāguṇavikasanato padumamiva vikasanaṭṭhena buddhoti vuttaṃ hoti. Khīṇāsavasaṅkhātena buddhoti evamādīhi cittasaṅkocakaradhammapahānato niddākkhayavibuddho puriso viya sabbakilesaniddākkhayavibuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Ekāyanamaggaṃ gatoti buddhoti buddhiyatthānaṃ gamanatthapariyāyato yathā maggaṃ gatopi puriso gatoti vuccati, evaṃ ekāyanamaggaṃ gatattāpi buddhoti vuccatīti dassetuṃ vuttaṃ. Eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddhoti na parehi buddhattā buddho, kintu sayameva anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti . Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhā buddhoti buddhi buddhaṃ bodhoti pariyāyavacanametaṃ. Tattha yathā nīlarattaguṇayogato ‘‘nīlo paṭo, ratto paṭo’’ti vuccati, evaṃ buddhiguṇayogato buddhoti ñāpetuṃ vuttaṃ hoti. Tato paraṃ buddhoti netaṃ nāmanti evamādi atthamanugatā ayaṃ paññattīti bodhanatthaṃ vuttanti evarūpena nayena sabbesaṃ padānaṃ buddhasaddassa sādhanasamattho attho veditabbo.
അയം ബ്യഞ്ജനതോപി ബുദ്ധവിഭാവനാ.
Ayaṃ byañjanatopi buddhavibhāvanā.
സരണഗമനഗമകവിഭാവനാ
Saraṇagamanagamakavibhāvanā
ഇദാനി സരണഗമനാദീസു ഹിംസതീതി സരണം, സരണഗതാനം തേനേവ സരണഗമനേന ഭയം സന്താസം ദുക്ഖം ദുഗ്ഗതിം പരിക്കിലേസം ഹിംസതി വിധമതി നീഹരതി നിരോധേതീതി അത്ഥോ. അഥ വാ ഹിതേ പവത്തനേന അഹിതാ ച നിവത്തനേന സത്താനം ഭയം ഹിംസതീതി ബുദ്ധോ, ഭവകന്താരാ ഉത്തരണേന അസ്സാസദാനേന ച ധമ്മോ, അപ്പകാനമ്പി കാരാനം വിപുലഫലപടിലാഭകരണേന സങ്ഘോ. തസ്മാ ഇമിനാപി പരിയായേന തം രതനത്തയം സരണം. തപ്പസാദതഗ്ഗരുതാഹി വിഹതവിദ്ധംസിതകിലേസോ തപ്പരായണതാകാരപ്പവത്തോ അപരപ്പച്ചയോ വാ ചിത്തുപ്പാദോ സരണഗമനം. തംസമങ്ഗീ സത്തോ തം സരണം ഗച്ഛതി, വുത്തപ്പകാരേന ചിത്തുപ്പാദേന ‘‘ഏസ മേ സരണം, ഏസ മേ പരായണ’’ന്തി ഏവമേതം ഉപേതീതി അത്ഥോ . ഉപേന്തോ ച ‘‘ഏതേ മയം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം സരണം ഗച്ഛാമ, ധമ്മഞ്ച, ഉപാസകേ നോ ഭഗവാ ധാരേതൂ’’തി തപുസ്സഭല്ലികാദയോ വിയ സമാദാനേന വാ, ‘‘സത്ഥാ മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ, സാവകോഹമസ്മീ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൫൪) മഹാകസ്സപാദയോ വിയ സിസ്സഭാവൂപഗമനേന വാ, ‘‘ഏവം വുത്തേ ബ്രഹ്മായു ബ്രാഹ്മണോ ഉട്ഠായാസനാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ യേന ഭഗവാ തേനഞ്ജലിം പണാമേത്വാ തിക്ഖത്തും ഉദാനം ഉദാനേസി ‘നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ. നമോ തസ്സ…പേ॰… സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സാ’’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൩൮൮) ബ്രഹ്മായുആദയോ വിയ തപ്പോണത്തേന വാ, കമ്മട്ഠാനാനുയോഗിനോ വിയ അത്തസന്നിയ്യാതനേന വാ, അരിയപുഗ്ഗലാ വിയ സരണഗമനുപക്കിലേസസമുച്ഛേദേന വാതി അനേകപ്പകാരം വിസയതോ കിച്ചതോ ച ഉപേതി.
Idāni saraṇagamanādīsu hiṃsatīti saraṇaṃ, saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ hiṃsati vidhamati nīharati nirodhetīti attho. Atha vā hite pavattanena ahitā ca nivattanena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti buddho, bhavakantārā uttaraṇena assāsadānena ca dhammo, appakānampi kārānaṃ vipulaphalapaṭilābhakaraṇena saṅgho. Tasmā imināpi pariyāyena taṃ ratanattayaṃ saraṇaṃ. Tappasādataggarutāhi vihataviddhaṃsitakileso tapparāyaṇatākārappavatto aparappaccayo vā cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgī satto taṃ saraṇaṃ gacchati, vuttappakārena cittuppādena ‘‘esa me saraṇaṃ, esa me parāyaṇa’’nti evametaṃ upetīti attho . Upento ca ‘‘ete mayaṃ, bhante, bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāma, dhammañca, upāsake no bhagavā dhāretū’’ti tapussabhallikādayo viya samādānena vā, ‘‘satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmī’’ti (saṃ. ni. 2.154) mahākassapādayo viya sissabhāvūpagamanena vā, ‘‘evaṃ vutte brahmāyu brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvā tikkhattuṃ udānaṃ udānesi ‘namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Namo tassa…pe… sammāsambuddhassā’’’ti (ma. ni. 2.388) brahmāyuādayo viya tappoṇattena vā, kammaṭṭhānānuyogino viya attasanniyyātanena vā, ariyapuggalā viya saraṇagamanupakkilesasamucchedena vāti anekappakāraṃ visayato kiccato ca upeti.
അയം സരണഗമനസ്സ ഗമകസ്സ ച വിഭാവനാ.
Ayaṃ saraṇagamanassa gamakassa ca vibhāvanā.
ഭേദാഭേദഫലദീപനാ
Bhedābhedaphaladīpanā
ഇദാനി ‘‘ഭേദാഭേദം ഫലഞ്ചാപി, ഗമനീയഞ്ച ദീപയേ’’തി വുത്താനം ഭേദാദീനം അയം ദീപനാ, ഏവം സരണഗതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ദുവിധോ സരണഗമനഭേദോ – സാവജ്ജോ ച അനവജ്ജോ ച. അനവജ്ജോ കാലകിരിയായ, സാവജ്ജോ അഞ്ഞസത്ഥരി വുത്തപ്പകാരപ്പവത്തിയാ, തസ്മിഞ്ച വുത്തപ്പകാരവിപരീതപ്പവത്തിയാ. സോ ദുവിധോപി പുഥുജ്ജനാനമേവ. ബുദ്ധഗുണേസു അഞ്ഞാണസംസയമിച്ഛാഞാണപ്പവത്തിയാ അനാദരാദിപ്പവത്തിയാ ച തേസം സരണം സംകിലിട്ഠം ഹോതി. അരിയപുഗ്ഗലാ പന അഭിന്നസരണാ ചേവ അസംകിലിട്ഠസരണാ ച ഹോന്തി. യഥാഹ ‘‘അട്ഠാനമേതം, ഭിക്ഖവേ, അനവകാസോ, യം ദിട്ഠിസമ്പന്നോ പുഗ്ഗലോ അഞ്ഞം സത്ഥാരം ഉദ്ദിസേയ്യാ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൭൬; മ॰ നി॰ ൩.൧൨൮; വിഭ॰ ൮൦൯). പുഥുജ്ജനാ തു യാവദേവ സരണഭേദം ന പാപുണന്തി, താവദേവ അഭിന്നസരണാ. സാവജ്ജോവ നേസം സരണഭേദോ, സംകിലേസോ ച അനിട്ഠഫലദോ ഹോതി. അനവജ്ജോ അവിപാകത്താ അഫലോ, അഭേദോ പന ഫലതോ ഇട്ഠമേവ ഫലം ദേതി.
Idāni ‘‘bhedābhedaṃ phalañcāpi, gamanīyañca dīpaye’’ti vuttānaṃ bhedādīnaṃ ayaṃ dīpanā, evaṃ saraṇagatassa puggalassa duvidho saraṇagamanabhedo – sāvajjo ca anavajjo ca. Anavajjo kālakiriyāya, sāvajjo aññasatthari vuttappakārappavattiyā, tasmiñca vuttappakāraviparītappavattiyā. So duvidhopi puthujjanānameva. Buddhaguṇesu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇappavattiyā anādarādippavattiyā ca tesaṃ saraṇaṃ saṃkiliṭṭhaṃ hoti. Ariyapuggalā pana abhinnasaraṇā ceva asaṃkiliṭṭhasaraṇā ca honti. Yathāha ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo aññaṃ satthāraṃ uddiseyyā’’ti (a. ni. 1.276; ma. ni. 3.128; vibha. 809). Puthujjanā tu yāvadeva saraṇabhedaṃ na pāpuṇanti, tāvadeva abhinnasaraṇā. Sāvajjova nesaṃ saraṇabhedo, saṃkileso ca aniṭṭhaphalado hoti. Anavajjo avipākattā aphalo, abhedo pana phalato iṭṭhameva phalaṃ deti.
യഥാഹ –
Yathāha –
‘‘യേകേചി ബുദ്ധം സരണം ഗതാസേ, ന തേ ഗമിസ്സന്തി അപായഭൂമിം;
‘‘Yekeci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
പഹായ മാനുസം ദേഹം, ദേവകായം പരിപൂരേസ്സന്തീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൩൨; സം॰ നി॰ ൧.൩൭);
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
തത്ര ച യേ സരണഗമനുപക്കിലേസസമുച്ഛേദേന സരണം ഗതാ, തേ അപായം ന ഗമിസ്സന്തി. ഇതരേ പന സരണഗമനേന ന ഗമിസ്സന്തീതി ഏവം ഗാഥായ അധിപ്പായോ വേദിതബ്ബോ.
Tatra ca ye saraṇagamanupakkilesasamucchedena saraṇaṃ gatā, te apāyaṃ na gamissanti. Itare pana saraṇagamanena na gamissantīti evaṃ gāthāya adhippāyo veditabbo.
അയം താവ ഭേദാഭേദഫലദീപനാ.
Ayaṃ tāva bhedābhedaphaladīpanā.
ഗമനീയദീപനാ
Gamanīyadīpanā
ഗമനീയദീപനായം ചോദകോ ആഹ – ‘‘ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമീ’’തി ഏത്ഥ യോ ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛതി, ഏസ ബുദ്ധം വാ ഗച്ഛേയ്യ സരണം വാ, ഉഭയഥാപി ച ഏകസ്സ വചനം നിരത്ഥകം. കസ്മാ? ഗമനകിരിയായ കമ്മദ്വയാഭാവതോ. ന ഹേത്ഥ ‘‘അജം ഗാമം നേതീ’’തിആദീസു വിയ ദ്വികമ്മകത്തം അക്ഖരചിന്തകാ ഇച്ഛന്തി.
Gamanīyadīpanāyaṃ codako āha – ‘‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti ettha yo buddhaṃ saraṇaṃ gacchati, esa buddhaṃ vā gaccheyya saraṇaṃ vā, ubhayathāpi ca ekassa vacanaṃ niratthakaṃ. Kasmā? Gamanakiriyāya kammadvayābhāvato. Na hettha ‘‘ajaṃ gāmaṃ netī’’tiādīsu viya dvikammakattaṃ akkharacintakā icchanti.
‘‘ഗച്ഛതേവ പുബ്ബം ദിസം, ഗച്ഛതി പച്ഛിമം ദിസ’’ന്തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൫൯; ൩.൮൭) വിയ സാത്ഥകമേവാതി ചേ? ന, ബുദ്ധസരണാനം സമാനാധികരണഭാവസ്സാനധിപ്പേതതോ. ഏതേസഞ്ഹി സമാനാധികരണഭാവേ അധിപ്പേതേ പടിഹതചിത്തോപി ബുദ്ധം ഉപസങ്കമന്തോ ബുദ്ധം സരണം ഗതോ സിയാ. യഞ്ഹി തം ബുദ്ധോതി വിസേസിതം സരണം, തമേവേസ ഗതോതി. ‘‘ഏതം ഖോ സരണം ഖേമം, ഏതം സരണമുത്തമ’’ന്തി (ധ॰ പ॰ ൧൯൨) വചനതോ സമാനാധികരണത്തമേവാതി ചേ? ന, തത്ഥേവ തബ്ഭാവതോ. തത്ഥേവ ഹി ഗാഥാപദേ ഏതം ബുദ്ധാദിരതനത്തയം സരണഗതാനം ഭയഹരണത്തസങ്ഖാതേ സരണഭാവേ അബ്യഭിചരണതോ ‘‘ഖേമമുത്തമഞ്ച സരണ’’ന്തി അയം സമാനാധികരണഭാവോ അധിപ്പേതോ, അഞ്ഞത്ഥ തു ഗമിസമ്ബന്ധേ സതി സരണഗമനസ്സ അപ്പസിദ്ധിതോ അനധിപ്പേതോതി അസാധകമേതം. ‘‘ഏതം സരണമാഗമ്മ, സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചതീ’’തി ഏത്ഥ ഗമിസമ്ബന്ധേപി സരണഗമനപസിദ്ധിതോ സമാനാധികരണത്തമേവാതി ചേ? ന പുബ്ബേ വുത്തദോസപ്പസങ്ഗതോ. തത്രാപി ഹി സമാനാധികരണഭാവേ സതി ഏതം ബുദ്ധധമ്മസങ്ഘസരണം പടിഹതചിത്തോപി ആഗമ്മ സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചേയ്യാതി ഏവം പുബ്ബേ വുത്തദോസപ്പസങ്ഗോ ഏവ സിയാ, ന ച നോ ദോസേന അത്ഥി അത്ഥോതി അസാധകമേതം. യഥാ ‘‘മമഞ്ഹി, ആനന്ദ, കല്യാണമിത്തം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തീ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൧൨൯) ഏത്ഥ ഭഗവതോ കല്യാണമിത്തസ്സ ആനുഭാവേന പരിമുച്ചമാനാ സത്താ ‘‘കല്യാണമിത്തം ആഗമ്മ പരിമുച്ചന്തീ’’തി വുത്താ. ഏവമിധാപി ബുദ്ധധമ്മസങ്ഘസ്സ സരണസ്സാനുഭാവേന മുച്ചമാനോ ‘‘ഏതം സരണമാഗമ്മ, സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചതീ’’തി വുത്തോതി ഏവമേത്ഥ അധിപ്പായോ വേദിതബ്ബോ.
‘‘Gacchateva pubbaṃ disaṃ, gacchati pacchimaṃ disa’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.159; 3.87) viya sātthakamevāti ce? Na, buddhasaraṇānaṃ samānādhikaraṇabhāvassānadhippetato. Etesañhi samānādhikaraṇabhāve adhippete paṭihatacittopi buddhaṃ upasaṅkamanto buddhaṃ saraṇaṃ gato siyā. Yañhi taṃ buddhoti visesitaṃ saraṇaṃ, tamevesa gatoti. ‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttama’’nti (dha. pa. 192) vacanato samānādhikaraṇattamevāti ce? Na, tattheva tabbhāvato. Tattheva hi gāthāpade etaṃ buddhādiratanattayaṃ saraṇagatānaṃ bhayaharaṇattasaṅkhāte saraṇabhāve abyabhicaraṇato ‘‘khemamuttamañca saraṇa’’nti ayaṃ samānādhikaraṇabhāvo adhippeto, aññattha tu gamisambandhe sati saraṇagamanassa appasiddhito anadhippetoti asādhakametaṃ. ‘‘Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti ettha gamisambandhepi saraṇagamanapasiddhito samānādhikaraṇattamevāti ce? Na pubbe vuttadosappasaṅgato. Tatrāpi hi samānādhikaraṇabhāve sati etaṃ buddhadhammasaṅghasaraṇaṃ paṭihatacittopi āgamma sabbadukkhā pamucceyyāti evaṃ pubbe vuttadosappasaṅgo eva siyā, na ca no dosena atthi atthoti asādhakametaṃ. Yathā ‘‘mamañhi, ānanda, kalyāṇamittaṃ āgamma jātidhammā sattā jātiyā parimuccantī’’ti (saṃ. ni. 1.129) ettha bhagavato kalyāṇamittassa ānubhāvena parimuccamānā sattā ‘‘kalyāṇamittaṃ āgamma parimuccantī’’ti vuttā. Evamidhāpi buddhadhammasaṅghassa saraṇassānubhāvena muccamāno ‘‘etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti vuttoti evamettha adhippāyo veditabbo.
ഏവം സബ്ബഥാപി ന ബുദ്ധസ്സ ഗമനീയത്തം യുജ്ജതി, ന സരണസ്സ, ന ഉഭയേസം, ഇച്ഛിതബ്ബഞ്ച ഗച്ഛാമീതി നിദ്ദിട്ഠസ്സ ഗമകസ്സ ഗമനീയം, തതോ വത്തബ്ബാ ഏത്ഥ യുത്തീതി. വുച്ചതേ –
Evaṃ sabbathāpi na buddhassa gamanīyattaṃ yujjati, na saraṇassa, na ubhayesaṃ, icchitabbañca gacchāmīti niddiṭṭhassa gamakassa gamanīyaṃ, tato vattabbā ettha yuttīti. Vuccate –
ബുദ്ധോയേവേത്ഥ ഗമനീയോ, ഗമനാകാരദസ്സനത്ഥം തു തം സരണവചനം, ബുദ്ധം സരണന്തി ഗച്ഛാമി. ഏസ മേ സരണം, ഏസ മേ പരായണം, അഘസ്സ, താതാ, ഹിതസ്സ ച വിധാതാതി ഇമിനാ അധിപ്പായേന ഏതം ഗച്ഛാമി ഭജാമി സേവാമി പയിരുപാസാമി, ഏവം വാ ജാനാമി ബുജ്ഝാമീതി. യേസഞ്ഹി ധാതൂനം ഗതിഅത്ഥോ ബുദ്ധിപി തേസം അത്ഥോതി. ഇതി-സദ്ദസ്സ അപ്പയോഗാ അയുത്തമിതി ചേ? തം ന. തത്ഥ സിയാ – യദി ചേത്ഥ ഏവമത്ഥോ ഭവേയ്യ, തതോ ‘‘അനിച്ചം രൂപം അനിച്ചം രൂപന്തി യഥാഭൂതം പജാനാതീ’’തി ഏവമാദീസു (സം॰ നി॰ ൩.൫൫, ൮൫) വിയ ഇതി-സദ്ദോ പയുത്തോ സിയാ, ന ച പയുത്തോ, തസ്മാ അയുത്തമേതന്തി. തഞ്ച ന, കസ്മാ? തദത്ഥസമ്ഭവാ. ‘‘യോ ച ബുദ്ധഞ്ച ധമ്മഞ്ച സങ്ഘഞ്ച സരണം ഗതോ’’തി ഏവമാദീസു (ധ॰ പ॰ ൧൯൦) വിയ ഇധാപി ഇതി-സദ്ദസ്സ അത്ഥോ സമ്ഭവതി, ന ച വിജ്ജമാനത്ഥസമ്ഭവാ ഇതി-സദ്ദാ സബ്ബത്ഥ പയുജ്ജന്തി, അപ്പയുത്തസ്സാപേത്ഥ പയുത്തസ്സ വിയ ഇതി-സദ്ദസ്സ അത്ഥോ വിഞ്ഞാതബ്ബോ അഞ്ഞേസു ച ഏവംജാതികേസു, തസ്മാ അദോസോ ഏവ സോതി. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, തീഹി സരണഗമനേഹി പബ്ബജ്ജ’’ന്തിആദീസു (മഹാവ॰ ൩൪) സരണസ്സേവ ഗമനീയതോ യം വുത്തം ‘‘ഗമനാകാരദസ്സനത്ഥം തു സരണവചന’’ന്തി, തം ന യുത്തമിതി ചേ. തം നായുത്തം. കസ്മാ? തദത്ഥസമ്ഭവാ ഏവ. തത്രാപി ഹി തസ്സ അത്ഥോ സമ്ഭവതി, യതോ പുബ്ബസദിസമേവ അപ്പയുത്തോപി പയുത്തോ വിയ വേദിതബ്ബോ. ഇതരഥാ ഹി പുബ്ബേ വുത്തദോസപ്പസങ്ഗോ ഏവ സിയാ, തസ്മാ യഥാനുസിട്ഠമേവ ഗഹേതബ്ബം.
Buddhoyevettha gamanīyo, gamanākāradassanatthaṃ tu taṃ saraṇavacanaṃ, buddhaṃ saraṇanti gacchāmi. Esa me saraṇaṃ, esa me parāyaṇaṃ, aghassa, tātā, hitassa ca vidhātāti iminā adhippāyena etaṃ gacchāmi bhajāmi sevāmi payirupāsāmi, evaṃ vā jānāmi bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gatiattho buddhipi tesaṃ atthoti. Iti-saddassa appayogā ayuttamiti ce? Taṃ na. Tattha siyā – yadi cettha evamattho bhaveyya, tato ‘‘aniccaṃ rūpaṃ aniccaṃ rūpanti yathābhūtaṃ pajānātī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 3.55, 85) viya iti-saddo payutto siyā, na ca payutto, tasmā ayuttametanti. Tañca na, kasmā? Tadatthasambhavā. ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca saṅghañca saraṇaṃ gato’’ti evamādīsu (dha. pa. 190) viya idhāpi iti-saddassa attho sambhavati, na ca vijjamānatthasambhavā iti-saddā sabbattha payujjanti, appayuttassāpettha payuttassa viya iti-saddassa attho viññātabbo aññesu ca evaṃjātikesu, tasmā adoso eva soti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tīhi saraṇagamanehi pabbajja’’ntiādīsu (mahāva. 34) saraṇasseva gamanīyato yaṃ vuttaṃ ‘‘gamanākāradassanatthaṃ tu saraṇavacana’’nti, taṃ na yuttamiti ce. Taṃ nāyuttaṃ. Kasmā? Tadatthasambhavā eva. Tatrāpi hi tassa attho sambhavati, yato pubbasadisameva appayuttopi payutto viya veditabbo. Itarathā hi pubbe vuttadosappasaṅgo eva siyā, tasmā yathānusiṭṭhameva gahetabbaṃ.
അയം ഗമനീയദീപനാ.
Ayaṃ gamanīyadīpanā.
ധമ്മസങ്ഘസരണവിഭാവനാ
Dhammasaṅghasaraṇavibhāvanā
ഇദാനി യം വുത്തം ‘‘ധമ്മം സരണമിച്ചാദി, ദ്വയേപേസ നയോ മതോ’’തി ഏത്ഥ വുച്ചതേ – യ്വായം ‘‘ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമീ’’തി ഏത്ഥ അത്ഥവണ്ണനാനയോ വുത്തോ, ‘‘ധമ്മം സരണം ഗച്ഛാമി, സങ്ഘം സരണം ഗച്ഛാമീ’’തി ഏതസ്മിമ്പി പദദ്വയേ ഏസോവ വേദിതബ്ബോ. തത്രാപി ഹി ധമ്മസങ്ഘാനം അത്ഥതോ ബ്യഞ്ജനതോ ച വിഭാവനമത്തമേവ അസദിസം, സേസം വുത്തസദിസമേവ. യതോ യദേവേത്ഥ അസദിസം, തം വുച്ചതേ – മഗ്ഗഫലനിബ്ബാനാനി ധമ്മോതി ഏകേ. ഭാവിതമഗ്ഗാനം സച്ഛികതനിബ്ബാനാനഞ്ച അപായേസു അപതനഭാവേന ധാരണതോ പരമസ്സാസവിധാനതോ ച മഗ്ഗവിരാഗാ ഏവ ഇമസ്മിം അത്ഥേ ധമ്മോതി അമ്ഹാകം ഖന്തി, അഗ്ഗപ്പസാദസുത്തഞ്ചേവ സാധകം. വുത്തഞ്ചേത്ഥ ‘‘യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ സങ്ഖതാ , അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതീ’’തി ഏവമാദി (അ॰ നി॰ ൪.൩൪; ഇതിവു॰ ൯൦).
Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘dhammaṃ saraṇamiccādi, dvayepesa nayo mato’’ti ettha vuccate – yvāyaṃ ‘‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti ettha atthavaṇṇanānayo vutto, ‘‘dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti etasmimpi padadvaye esova veditabbo. Tatrāpi hi dhammasaṅghānaṃ atthato byañjanato ca vibhāvanamattameva asadisaṃ, sesaṃ vuttasadisameva. Yato yadevettha asadisaṃ, taṃ vuccate – maggaphalanibbānāni dhammoti eke. Bhāvitamaggānaṃ sacchikatanibbānānañca apāyesu apatanabhāvena dhāraṇato paramassāsavidhānato ca maggavirāgā eva imasmiṃ atthe dhammoti amhākaṃ khanti, aggappasādasuttañceva sādhakaṃ. Vuttañcettha ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā , ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti evamādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).
ചതുബ്ബിധഅരിയമഗ്ഗസമങ്ഗീനം ചതുസാമഞ്ഞഫലസമധിവാസിതഖന്ധസന്താനാനഞ്ച പുഗ്ഗലാനം സമൂഹോ ദിട്ഠിസീലസങ്ഘാതേന സംഹതത്താ സങ്ഘോ. വുത്തഞ്ചേതം ഭഗവതാ –
Catubbidhaariyamaggasamaṅgīnaṃ catusāmaññaphalasamadhivāsitakhandhasantānānañca puggalānaṃ samūho diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatattā saṅgho. Vuttañcetaṃ bhagavatā –
‘‘തം കിം മഞ്ഞസി, ആനന്ദ, യേ വോ മയാ ധമ്മാ അഭിഞ്ഞാ ദേസിതാ, സേയ്യഥിദം, ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ, ചത്താരോ സമ്മപ്പധാനാ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ, പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി, പഞ്ച ബലാനി, സത്ത ബോജ്ഝങ്ഗാ, അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, പസ്സസി നോ ത്വം, ആനന്ദ, ഇമേസു ധമ്മേസു ദ്വേപി ഭിക്ഖൂ നാനാവാദേ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൪൩).
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ānanda, ye vo mayā dhammā abhiññā desitā, seyyathidaṃ, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, passasi no tvaṃ, ānanda, imesu dhammesu dvepi bhikkhū nānāvāde’’ti (ma. ni. 3.43).
അയഞ്ഹി പരമത്ഥസങ്ഘോ സരണന്തി ഗമനീയോ. സുത്തേ ച ‘‘ആഹുനേയ്യോ പാഹുനേയ്യോ ദക്ഖിണേയ്യോ അഞ്ജലികരണീയോ അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖേത്തം ലോകസ്സാ’’തി (ഇതിവു॰ ൯൦; അ॰ നി॰ ൪.൩൪, ൧൮൧) വുത്തോ. ഏതം പന സരണം ഗതസ്സ അഞ്ഞസ്മിമ്പി ഭിക്ഖുസങ്ഘേ വാ ഭിക്ഖുനിസങ്ഘേ വാ ബുദ്ധപ്പമുഖേ വാ സങ്ഘേ സമ്മുതിസങ്ഘേ വാ ചതുവഗ്ഗാദിഭേദേ ഏകപുഗ്ഗലേപി വാ ഭഗവന്തം ഉദ്ദിസ്സ പബ്ബജിതേ വന്ദനാദികിരിയായ സരണഗമനം നേവ ഭിജ്ജതി ന സംകിലിസ്സതി, അയമേത്ഥ വിസേസോ. വുത്താവസേസന്തു ഇമസ്സ ദുതിയസ്സ ച സരണഗമനസ്സ ഭേദാഭേദാദിവിധാനം പുബ്ബേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. അയം താവ ‘‘ധമ്മം സരണമിച്ചാദി, ദ്വയേപേസ നയോ മതോ’’തി ഏതസ്സ വണ്ണനാ.
Ayañhi paramatthasaṅgho saraṇanti gamanīyo. Sutte ca ‘‘āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34, 181) vutto. Etaṃ pana saraṇaṃ gatassa aññasmimpi bhikkhusaṅghe vā bhikkhunisaṅghe vā buddhappamukhe vā saṅghe sammutisaṅghe vā catuvaggādibhede ekapuggalepi vā bhagavantaṃ uddissa pabbajite vandanādikiriyāya saraṇagamanaṃ neva bhijjati na saṃkilissati, ayamettha viseso. Vuttāvasesantu imassa dutiyassa ca saraṇagamanassa bhedābhedādividhānaṃ pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ. Ayaṃ tāva ‘‘dhammaṃ saraṇamiccādi, dvayepesa nayo mato’’ti etassa vaṇṇanā.
അനുപുബ്ബവവത്ഥാനകാരണനിദ്ദേസോ
Anupubbavavatthānakāraṇaniddeso
ഇദാനി അനുപുബ്ബവവത്ഥാനേ, കാരണഞ്ച വിനിദ്ദിസേതി ഏത്ഥ ഏതേസു ച തീസു സരണവചനേസു സബ്ബസത്താനം അഗ്ഗോതി കത്വാ പഠമം ബുദ്ധോ, തപ്പഭവതോ തദുപദേസിതതോ ച അനന്തരം ധമ്മോ, തസ്സ ധമ്മസ്സ ആധാരകതോ തദാസേവനതോ ച അന്തേ സങ്ഘോ. സബ്ബസത്താനം വാ ഹിതേ നിയോജകോതി കത്വാ പഠമം ബുദ്ധോ, തപ്പഭവതോ സബ്ബസത്തഹിതത്താ അനന്തരം ധമ്മോ, ഹിതാധിഗമായ പടിപന്നോ അധിഗതഹിതോ ചാതി കത്വാ അന്തേ സങ്ഘോ സരണഭാവേന വവത്ഥപേത്വാ പകാസിതോതി ഏവം അനുപുബ്ബവവത്ഥാനേ കാരണഞ്ച വിനിദ്ദിസേ.
Idāni anupubbavavatthāne, kāraṇañca viniddiseti ettha etesu ca tīsu saraṇavacanesu sabbasattānaṃ aggoti katvā paṭhamaṃ buddho, tappabhavato tadupadesitato ca anantaraṃ dhammo, tassa dhammassa ādhārakato tadāsevanato ca ante saṅgho. Sabbasattānaṃ vā hite niyojakoti katvā paṭhamaṃ buddho, tappabhavato sabbasattahitattā anantaraṃ dhammo, hitādhigamāya paṭipanno adhigatahito cāti katvā ante saṅgho saraṇabhāvena vavatthapetvā pakāsitoti evaṃ anupubbavavatthāne kāraṇañca viniddise.
ഉപമാപകാസനാ
Upamāpakāsanā
ഇദാനി യമ്പി വുത്തം ‘‘സരണത്തയമേതഞ്ച, ഉപമാഹി പകാസയേ’’തി , തമ്പി വുച്ചതേ – ഏത്ഥ പന പുണ്ണചന്ദോ വിയ ബുദ്ധോ, ചന്ദകിരണനികരോ വിയ തേന ദേസിതോ ധമ്മോ, പുണ്ണചന്ദകിരണസമുപ്പാദിതപീണിതോ ലോകോ വിയ സങ്ഘോ. ബാലസൂരിയോ വിയ ബുദ്ധോ, തസ്സ രസ്മിജാലമിവ വുത്തപ്പകാരോ ധമ്മോ, തേന വിഹതന്ധകാരോ ലോകോ വിയ സങ്ഘോ. വനദാഹകപുരിസോ വിയ ബുദ്ധോ, വനദഹനഗ്ഗി വിയ കിലേസവനദഹനോ ധമ്മോ, ദഡ്ഢവനത്താ ഖേത്തഭൂതോ വിയ ഭൂമിഭാഗോ ദഡ്ഢകിലേസത്താ പുഞ്ഞക്ഖേത്തഭൂതോ സങ്ഘോ. മഹാമേഘോ വിയ ബുദ്ധോ, സലിലവുട്ഠി വിയ ധമ്മോ, വുട്ഠിനിപാതൂപസമിതരേണു വിയ ജനപദോ ഉപസമിതകിലേസരേണു സങ്ഘോ. സുസാരഥി വിയ ബുദ്ധോ, അസ്സാജാനീയവിനയൂപായോ വിയ ധമ്മോ, സുവിനീതസ്സാജാനീയസമൂഹോ വിയ സങ്ഘോ. സബ്ബദിട്ഠിസല്ലുദ്ധരണതോ സല്ലകത്തോ വിയ ബുദ്ധോ, സല്ലുദ്ധരണൂപായോ വിയ ധമ്മോ, സമുദ്ധടസല്ലോ വിയ ജനോ സമുദ്ധടദിട്ഠിസല്ലോ സങ്ഘോ. മോഹപടലസമുപ്പാടനതോ വാ സാലാകിയോ വിയ ബുദ്ധോ, പടലസമുപ്പാടനുപായോ വിയ ധമ്മോ, സമുപ്പാടിതപടലോ വിപ്പസന്നലോചനോ വിയ ജനോ സമുപ്പാടിതമോഹപടലോ വിപ്പസന്നഞാണലോചനോ സങ്ഘോ. സാനുസയകിലേസബ്യാധിഹരണസമത്ഥതായ വാ കുസലോ വേജ്ജോ വിയ ബുദ്ധോ, സമ്മാ പയുത്തഭേസജ്ജമിവ ധമ്മോ, ഭേസജ്ജപയോഗേന സമുപസന്തബ്യാധി വിയ ജനസമുദായോ സമുപസന്തകിലേസബ്യാധാനുസയോ സങ്ഘോ.
Idāni yampi vuttaṃ ‘‘saraṇattayametañca, upamāhi pakāsaye’’ti , tampi vuccate – ettha pana puṇṇacando viya buddho, candakiraṇanikaro viya tena desito dhammo, puṇṇacandakiraṇasamuppāditapīṇito loko viya saṅgho. Bālasūriyo viya buddho, tassa rasmijālamiva vuttappakāro dhammo, tena vihatandhakāro loko viya saṅgho. Vanadāhakapuriso viya buddho, vanadahanaggi viya kilesavanadahano dhammo, daḍḍhavanattā khettabhūto viya bhūmibhāgo daḍḍhakilesattā puññakkhettabhūto saṅgho. Mahāmegho viya buddho, salilavuṭṭhi viya dhammo, vuṭṭhinipātūpasamitareṇu viya janapado upasamitakilesareṇu saṅgho. Susārathi viya buddho, assājānīyavinayūpāyo viya dhammo, suvinītassājānīyasamūho viya saṅgho. Sabbadiṭṭhisalluddharaṇato sallakatto viya buddho, salluddharaṇūpāyo viya dhammo, samuddhaṭasallo viya jano samuddhaṭadiṭṭhisallo saṅgho. Mohapaṭalasamuppāṭanato vā sālākiyo viya buddho, paṭalasamuppāṭanupāyo viya dhammo, samuppāṭitapaṭalo vippasannalocano viya jano samuppāṭitamohapaṭalo vippasannañāṇalocano saṅgho. Sānusayakilesabyādhiharaṇasamatthatāya vā kusalo vejjo viya buddho, sammā payuttabhesajjamiva dhammo, bhesajjapayogena samupasantabyādhi viya janasamudāyo samupasantakilesabyādhānusayo saṅgho.
അഥ വാ സുദേസകോ വിയ ബുദ്ധോ, സുമഗ്ഗോ വിയ ഖേമന്തഭൂമി വിയ ച ധമ്മോ, മഗ്ഗപ്പടിപന്നോ ഖേമന്തഭൂമിപ്പത്തോ വിയ സങ്ഘോ. സുനാവികോ വിയ ബുദ്ധോ, നാവാ വിയ ധമ്മോ, പാരപ്പത്തോ സമ്പത്തികോ വിയ ജനോ സങ്ഘോ. ഹിമവാ വിയ ബുദ്ധോ, തപ്പഭവോസധമിവ ധമ്മോ, ഓസധൂപഭോഗേന നിരാമയോ വിയ ജനോ സങ്ഘോ. ധനദോ വിയ ബുദ്ധോ, ധനം വിയ ധമ്മോ, യഥാധിപ്പായം ലദ്ധധനോ വിയ ജനോ സമ്മാലദ്ധഅരിയധനോ സങ്ഘോ. നിധിദസ്സനകോ വിയ ബുദ്ധോ, നിധി വിയ ധമ്മോ, നിധിപ്പത്തോ വിയ ജനോ സങ്ഘോ.
Atha vā sudesako viya buddho, sumaggo viya khemantabhūmi viya ca dhammo, maggappaṭipanno khemantabhūmippatto viya saṅgho. Sunāviko viya buddho, nāvā viya dhammo, pārappatto sampattiko viya jano saṅgho. Himavā viya buddho, tappabhavosadhamiva dhammo, osadhūpabhogena nirāmayo viya jano saṅgho. Dhanado viya buddho, dhanaṃ viya dhammo, yathādhippāyaṃ laddhadhano viya jano sammāladdhaariyadhano saṅgho. Nidhidassanako viya buddho, nidhi viya dhammo, nidhippatto viya jano saṅgho.
അപിച അഭയദോ വിയ വീരപുരിസോ ബുദ്ധോ, അഭയമിവ ധമ്മോ, സമ്പത്താഭയോ വിയ ജനോ അച്ചന്തസബ്ബഭയോ സങ്ഘോ. അസ്സാസകോ വിയ ബുദ്ധോ, അസ്സാസോ വിയ ധമ്മോ, അസ്സത്ഥജനോ വിയ സങ്ഘോ. സുമിത്തോ വിയ ബുദ്ധോ, ഹിതൂപദേസോ വിയ ധമ്മോ, ഹിതൂപയോഗേന പത്തസദത്ഥോ വിയ ജനോ സങ്ഘോ. ധനാകരോ വിയ ബുദ്ധോ, ധനസാരോ വിയ ധമ്മോ, ധനസാരൂപഭോഗോ വിയ ജനോ സങ്ഘോ. രാജകുമാരന്ഹാപകോ വിയ ബുദ്ധോ, സീസന്ഹാനസലിലം വിയ ധമ്മോ, സുന്ഹാതരാജകുമാരവഗ്ഗോ വിയ സദ്ധമ്മസലിലസുന്ഹാതോ സങ്ഘോ. അലങ്കാരകാരകോ വിയ ബുദ്ധോ, അലങ്കാരോ വിയ ധമ്മോ, അലങ്കതരാജപുത്തഗണോ വിയ സദ്ധമ്മാലങ്കതോ സങ്ഘോ. ചന്ദനരുക്ഖോ വിയ ബുദ്ധോ, തപ്പഭവഗന്ധോ വിയ ധമ്മോ, ചന്ദനുപഭോഗേന സന്തപരിളാഹോ വിയ ജനോ സദ്ധമ്മൂപഭോഗേന സന്തപരിളാഹോ സങ്ഘോ. ദായജ്ജസമ്പദാനകോ വിയ പിതാ ബുദ്ധോ, ദായജ്ജം വിയ ധമ്മോ, ദായജ്ജഹരോ പുത്തവഗ്ഗോ വിയ സദ്ധമ്മദായജ്ജഹരോ സങ്ഘോ. വികസിതപദുമം വിയ ബുദ്ധോ, തപ്പഭവമധു വിയ ധമ്മോ, തദുപഭോഗീഭമരഗണോ വിയ സങ്ഘോ. ഏവം സരണത്തയമേതഞ്ച, ഉപമാഹി പകാസയേ.
Apica abhayado viya vīrapuriso buddho, abhayamiva dhammo, sampattābhayo viya jano accantasabbabhayo saṅgho. Assāsako viya buddho, assāso viya dhammo, assatthajano viya saṅgho. Sumitto viya buddho, hitūpadeso viya dhammo, hitūpayogena pattasadattho viya jano saṅgho. Dhanākaro viya buddho, dhanasāro viya dhammo, dhanasārūpabhogo viya jano saṅgho. Rājakumāranhāpako viya buddho, sīsanhānasalilaṃ viya dhammo, sunhātarājakumāravaggo viya saddhammasalilasunhāto saṅgho. Alaṅkārakārako viya buddho, alaṅkāro viya dhammo, alaṅkatarājaputtagaṇo viya saddhammālaṅkato saṅgho. Candanarukkho viya buddho, tappabhavagandho viya dhammo, candanupabhogena santapariḷāho viya jano saddhammūpabhogena santapariḷāho saṅgho. Dāyajjasampadānako viya pitā buddho, dāyajjaṃ viya dhammo, dāyajjaharo puttavaggo viya saddhammadāyajjaharo saṅgho. Vikasitapadumaṃ viya buddho, tappabhavamadhu viya dhammo, tadupabhogībhamaragaṇo viya saṅgho. Evaṃ saraṇattayametañca, upamāhi pakāsaye.
ഏത്താവതാ ച യാ പുബ്ബേ ‘‘കേന കത്ഥ കദാ കസ്മാ, ഭാസിതം സരണത്തയ’’ന്തിആദീഹി ചതൂഹി ഗാഥാഹി അത്ഥവണ്ണനായ മാതികാ നിക്ഖിത്താ, സാ അത്ഥതോ പകാസിതാ ഹോതീതി.
Ettāvatā ca yā pubbe ‘‘kena kattha kadā kasmā, bhāsitaṃ saraṇattaya’’ntiādīhi catūhi gāthāhi atthavaṇṇanāya mātikā nikkhittā, sā atthato pakāsitā hotīti.
പരമത്ഥജോതികായ ഖുദ്ദകപാഠ-അട്ഠകഥായ
Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya
സരണത്തയവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Saraṇattayavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഖുദ്ദകപാഠപാളി • Khuddakapāṭhapāḷi / ൧. സരണത്തയം • 1. Saraṇattayaṃ