| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
१४. सारिपुत्तमोग्गल्लान पब्बज्जाकथा
14. Sāriputtamoggallāna pabbajjākathā
६०. ‘‘तेति सारिपुत्तमोग्गल्लाना। अगमंसु किराति योजना। तत्राति गिरग्गसमज्जे। अथाति परिवितक्कनानन्तरं। तस्साति सञ्चयस्स। पारन्ति परतीरं। एत्थाति तुम्हाकं वादे। इदन्ति अयं वादो एत्तकोयेवाति अत्थो। योति यो कोचि। त्वञ्च अहञ्च अम्हे, तेसु। नामतुम्हसङ्खातेसु हि तीसु सद्देसु एकसेसेन कत्तब्बेसु पच्छिमस्सेव एकसेसो कातब्बो। तेनाति कतिककरणहेतुना।
60.‘‘Teti sāriputtamoggallānā. Agamaṃsu kirāti yojanā. Tatrāti giraggasamajje. Athāti parivitakkanānantaraṃ. Tassāti sañcayassa. Pāranti paratīraṃ. Etthāti tumhākaṃ vāde. Idanti ayaṃ vādo ettakoyevāti attho. Yoti yo koci. Tvañca ahañca amhe, tesu. Nāmatumhasaṅkhātesu hi tīsu saddesu ekasesena kattabbesu pacchimasseva ekaseso kātabbo. Tenāti katikakaraṇahetunā.
संखेपेन वुत्तं वित्थारेन दस्सेन्तो आह ‘‘इदं ही’’तिआदि। अत्थीकेहीति अमतेन अत्थिकेहि। उपञ्ञातं मग्गन्ति अमतस्स मग्गो उपगन्त्वा ञातो। ञातो चेव उपगतो चाति सह उपसग्गेन पदं परिवत्तित्वा अत्थं कथेन्तो उपसग्गत्थो च धातुत्थो च विसुंयेव होतीति ञापेति। अत्थिकेहि अम्हेहि उपञ्ञातं निब्बानं मग्गं मग्गन्तो अनुबन्धेय्यन्ति वा दस्सेन्तो आह ‘‘अथ वा’’तिआदि। मग्गफलपच्चवेक्खणञाणेहि उपगन्त्वा ञातब्बन्ति उपञ्ञातं निब्बानं। मग्गधाथुया अन्वेसनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘परियेसन्तो’’ति।
Saṃkhepena vuttaṃ vitthārena dassento āha ‘‘idaṃ hī’’tiādi. Atthīkehīti amatena atthikehi. Upaññātaṃ magganti amatassa maggo upagantvā ñāto. Ñāto ceva upagato cāti saha upasaggena padaṃ parivattitvā atthaṃ kathento upasaggattho ca dhātuttho ca visuṃyeva hotīti ñāpeti. Atthikehi amhehi upaññātaṃ nibbānaṃ maggaṃ magganto anubandheyyanti vā dassento āha ‘‘atha vā’’tiādi. Maggaphalapaccavekkhaṇañāṇehi upagantvā ñātabbanti upaññātaṃ nibbānaṃ. Maggadhāthuyā anvesanatthaṃ dassento āha ‘‘pariyesanto’’ti.
सारिपुत्तोपि पञ्हं पुच्छीति सम्बन्धो। कमण्डलुतोति कुण्डिकतो। अत्तनो च परेसञ्च अकथनेन अन्तरे विवरं पटिसन्दहतीति पटिसन्धारो, तं। एत्थाति ‘‘न त्याहं सक्कोमी’’तिपदे। अधिप्पायो एवं वेदितब्बोति योजना। एत्तकन्ति एत्तकं पञ्हं। इमस्साति परिब्बाजकस्स। अविसयभावन्ति अत्तनो अविसयभावं।
Sāriputtopi pañhaṃ pucchīti sambandho. Kamaṇḍalutoti kuṇḍikato. Attano ca paresañca akathanena antare vivaraṃ paṭisandahatīti paṭisandhāro, taṃ. Etthāti ‘‘na tyāhaṃ sakkomī’’tipade. Adhippāyo evaṃ veditabboti yojanā. Ettakanti ettakaṃ pañhaṃ. Imassāti paribbājakassa. Avisayabhāvanti attano avisayabhāvaṃ.
हेतुं पटिच्च भवन्तीति हेतुप्पभवाति वचनत्थेन पञ्चक्खन्धा हेतुप्पभवा नामाति दस्सेन्तो आह ‘‘हेतुप्पभवा नाम पञ्चक्खन्धा’’ति। तेनाति ‘‘ये धम्मा हेतुप्पभवा’’ति पदेन। अस्साति सारिपुत्तपरिब्बाजकस्स। ‘‘तेसं हेतु नाम समुदयसच्च’’न्ति इमिना हिनोति एतस्मा फलन्ति हेतूति वचनत्थेन समुदयसच्चं हेतु नामाति दस्सेति। तञ्चाति समुदयसच्चञ्च। तेसन्ति एत्थ तसद्दस्स विसयं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘उभिन्नम्पि सच्चान’’न्ति। अपवत्तिवसेन निरुज्झति एत्थाति निरोधो। तञ्चाति निरोधञ्च। तेनाति ‘‘तेसञ्च यो निरोधो’’तिपदेन। अस्साति सारिपुत्तपरिब्बाजकस्स। एत्थाति इमिस्सं गाथायं, चतूसु सच्चेसु वा। नयतोति नानन्तरिकनयतो, अविनाभावनयतो वा, नेत्तिदेसनाहारनयतो वा। तमेवत्थं पाकटं करोन्तो आह ‘‘निरोधे ही’’तिआदि। एकदेससरूपेकसेसनयेन वा मग्गसच्चं गहेतब्बन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘अथ वा’’तिआदि। निरोधो च निरोधूपायो च निरोधोति एकदेससरूपेकसेसो कातब्बो। तेसञ्चाति एत्थ अवुत्तसम्पिण्डनत्थेन चसद्देन मग्गसच्चं गहेतब्बन्तिपि वदन्ति। अयं नयो अट्ठकथायं न वुत्तो। तमेवत्थन्ति चतुसच्चसङ्खातं तमेवत्थं। पटिपादेन्तोति निगमेन्तो।
Hetuṃ paṭicca bhavantīti hetuppabhavāti vacanatthena pañcakkhandhā hetuppabhavā nāmāti dassento āha ‘‘hetuppabhavā nāma pañcakkhandhā’’ti. Tenāti ‘‘ye dhammā hetuppabhavā’’ti padena. Assāti sāriputtaparibbājakassa. ‘‘Tesaṃ hetu nāma samudayasacca’’nti iminā hinoti etasmā phalanti hetūti vacanatthena samudayasaccaṃ hetu nāmāti dasseti. Tañcāti samudayasaccañca. Tesanti ettha tasaddassa visayaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘ubhinnampi saccāna’’nti. Apavattivasena nirujjhati etthāti nirodho. Tañcāti nirodhañca. Tenāti ‘‘tesañca yo nirodho’’tipadena. Assāti sāriputtaparibbājakassa. Etthāti imissaṃ gāthāyaṃ, catūsu saccesu vā. Nayatoti nānantarikanayato, avinābhāvanayato vā, nettidesanāhāranayato vā. Tamevatthaṃ pākaṭaṃ karonto āha ‘‘nirodhe hī’’tiādi. Ekadesasarūpekasesanayena vā maggasaccaṃ gahetabbanti dassento āha ‘‘atha vā’’tiādi. Nirodho ca nirodhūpāyo ca nirodhoti ekadesasarūpekaseso kātabbo. Tesañcāti ettha avuttasampiṇḍanatthena casaddena maggasaccaṃ gahetabbantipi vadanti. Ayaṃ nayo aṭṭhakathāyaṃ na vutto. Tamevatthanti catusaccasaṅkhātaṃ tamevatthaṃ. Paṭipādentoti nigamento.
‘‘सचेपी’’ति इमिना यदीति पदस्सत्थं वण्णेति। ‘‘एत्तकमेवा’’ति इमिना तावदेवाति पदस्सत्थं वण्णेति। ‘‘इतो उत्तरि नत्थी’’ति इमिना एवकारस्स फलं दस्सेति। इतोति सोतापत्तिफलतो। ‘‘इदं…पे॰… पत्तब्ब’’न्ति इमिना ‘‘एत्तकमेवा’’ति पदस्स अत्थसरूपं दस्सेति। ‘‘एसो एव धम्मो’’ति इमिना ‘‘एसेव धम्मो’’तिपदस्स अत्थं वण्णेति। पच्चब्यत्थाति पतिअवपुब्बो इधातु पटिविद्धत्थोति आह ‘‘पटिविद्धत्था’’ति। तुम्हेहीति अस्सजित्थेरं सन्धायाह। इमिना ‘‘पच्चब्यत्था’’ति एत्थ हिय्यत्तनीपरस्सपदमज्झिमपुरिसबहुवचनत्थविभत्तिं दीपेति। कप्पनहुतेहीति कप्पानं नहुतेहि, कोटिपकोटिसतसहस्सानं सतेहि नहुतेहीति अत्थो। अब्भतीतन्ति अभिअतीतं। अम्हेहि अदिट्ठमेव हुत्वा अतिक्कमापितन्ति अत्थो।
‘‘Sacepī’’ti iminā yadīti padassatthaṃ vaṇṇeti. ‘‘Ettakamevā’’ti iminā tāvadevāti padassatthaṃ vaṇṇeti. ‘‘Ito uttari natthī’’ti iminā evakārassa phalaṃ dasseti. Itoti sotāpattiphalato. ‘‘Idaṃ…pe… pattabba’’nti iminā ‘‘ettakamevā’’ti padassa atthasarūpaṃ dasseti. ‘‘Eso eva dhammo’’ti iminā ‘‘eseva dhammo’’tipadassa atthaṃ vaṇṇeti. Paccabyatthāti patiavapubbo idhātu paṭividdhatthoti āha ‘‘paṭividdhatthā’’ti. Tumhehīti assajittheraṃ sandhāyāha. Iminā ‘‘paccabyatthā’’ti ettha hiyyattanīparassapadamajjhimapurisabahuvacanatthavibhattiṃ dīpeti. Kappanahutehīti kappānaṃ nahutehi, koṭipakoṭisatasahassānaṃ satehi nahutehīti attho. Abbhatītanti abhiatītaṃ. Amhehi adiṭṭhameva hutvā atikkamāpitanti attho.
६२. आरम्मणभूतस्स निब्बानस्स गम्भीरत्ता आरम्मणिकभूतं ञाणम्पि गम्भीरमेवाधिप्पेतन्ति आह ‘‘गम्भीरस्स च ञाणस्सा’’ति। यथा हि सण्हवत्थस्स सिब्बनत्थाय सण्हसूचि अधिप्पेताति। उपधीनं सम्मा खयट्ठेन निब्बानं उपधिसङ्खयं नामाति आह ‘‘उपधिसङ्खयेति निब्बाने’’ति। तदारम्मणायाति तंनिब्बानारम्मणाय। विमुत्तियाति फलविमुत्तिया। सावकपारमीञाणेति अग्गसावकपारमीञाणे। तेसूति सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु। अड्ढमासेन अरहत्ते पतिट्ठितोति सम्बन्धो।
62. Ārammaṇabhūtassa nibbānassa gambhīrattā ārammaṇikabhūtaṃ ñāṇampi gambhīramevādhippetanti āha ‘‘gambhīrassa ca ñāṇassā’’ti. Yathā hi saṇhavatthassa sibbanatthāya saṇhasūci adhippetāti. Upadhīnaṃ sammā khayaṭṭhena nibbānaṃ upadhisaṅkhayaṃ nāmāti āha ‘‘upadhisaṅkhayeti nibbāne’’ti. Tadārammaṇāyāti taṃnibbānārammaṇāya. Vimuttiyāti phalavimuttiyā. Sāvakapāramīñāṇeti aggasāvakapāramīñāṇe. Tesūti sāriputtamoggallānesu. Aḍḍhamāsena arahatte patiṭṭhitoti sambandho.
अतीतेति कप्पसतसहस्साधिके असङ्ख्येय्यमत्थके। तस्साति बुद्धस्स सन्तिके अग्गसावकभावं पत्थेसीति योजना। अस्समेति मुनीनं ठाने। तञ्हि आ कोधं, आ भुसो वा रागादयो समेन्ति एत्थाति अस्समोति वुच्चति, तस्मिं। पत्थयित्वा च पेसेसीति सम्बन्धो। तत्थाति नीलुप्पलमण्डपे। तेसूति तापससेट्ठीसु।
Atīteti kappasatasahassādhike asaṅkhyeyyamatthake. Tassāti buddhassa santike aggasāvakabhāvaṃ patthesīti yojanā. Assameti munīnaṃ ṭhāne. Tañhi ā kodhaṃ, ā bhuso vā rāgādayo samenti etthāti assamoti vuccati, tasmiṃ. Patthayitvā ca pesesīti sambandho. Tatthāti nīluppalamaṇḍape. Tesūti tāpasaseṭṭhīsu.
६३. येसन्ति कुलानं। ‘‘विधवभावाया’’ति इमिना विधवाय भावो वेधब्यन्ति वचनत्थं दस्सेति। विधवाति च पतिसुञ्ञा। सा हि धवेन विगताति ‘‘विधवा’’ति च, विगतो धवो इमिस्साति ‘‘विधवा’’ति च वुच्चति। उभयेनापीति पुत्तपब्बज्जपतिपब्बज्जसङ्खातेन दुविधेनपि।
63.Yesanti kulānaṃ. ‘‘Vidhavabhāvāyā’’ti iminā vidhavāya bhāvo vedhabyanti vacanatthaṃ dasseti. Vidhavāti ca patisuññā. Sā hi dhavena vigatāti ‘‘vidhavā’’ti ca, vigato dhavo imissāti ‘‘vidhavā’’ti ca vuccati. Ubhayenāpīti puttapabbajjapatipabbajjasaṅkhātena duvidhenapi.
सञ्चयानीति एत्थ निस्सयूपचारेन निस्सये निस्सितूपचारो होतीति आह ‘‘सञ्चयस्स अन्तेवासिकानी’’ति। अथ वा णपच्चयो तस्सेदमत्थे होतीति आह ‘‘सञ्चयस्स अन्तेवासिकानी’’ति। ‘‘मगधान’’न्ति बहुवचनवसेन वुत्तत्ता जनपदस्स नामन्ति आह ‘‘मगधानं जनपदस्सा’’ति। गिरिब्बजन्ति एत्थ वजो वियाति वजो, गिरि। वजसदिसो गिरि एत्थाति गिरिब्बजं पदहेट्ठुपरियवसेन, नगरं। ‘‘महावीरियवन्तो’’ति इमिना महन्तो वीरो एतेसं तथागतानन्ति महावीराति वचनत्थं दस्सेति। धम्मेन नयमानानं का उसूया विजानतन्ति एत्थ कच्चायननयेन (कच्चायने २७७ सुत्ते) उसूयपयोगे सम्पदानं होतीति आसङ्का भवेय्याति आह ‘‘भुम्मत्थे सामिवचनं, उपयोगत्थे वा’’ति। विजानन्तानन्ति विजानन्तेसु तथागतेसु, विजानन्ते वा।
Sañcayānīti ettha nissayūpacārena nissaye nissitūpacāro hotīti āha ‘‘sañcayassa antevāsikānī’’ti. Atha vā ṇapaccayo tassedamatthe hotīti āha ‘‘sañcayassa antevāsikānī’’ti. ‘‘Magadhāna’’nti bahuvacanavasena vuttattā janapadassa nāmanti āha ‘‘magadhānaṃ janapadassā’’ti. Giribbajanti ettha vajo viyāti vajo, giri. Vajasadiso giri etthāti giribbajaṃ padaheṭṭhupariyavasena, nagaraṃ. ‘‘Mahāvīriyavanto’’ti iminā mahanto vīro etesaṃ tathāgatānanti mahāvīrāti vacanatthaṃ dasseti. Dhammena nayamānānaṃ kā usūyā vijānatanti ettha kaccāyananayena (kaccāyane 277 sutte) usūyapayoge sampadānaṃ hotīti āsaṅkā bhaveyyāti āha ‘‘bhummatthe sāmivacanaṃ, upayogatthe vā’’ti. Vijānantānanti vijānantesu tathāgatesu, vijānante vā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १४. सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथा • 14. Sāriputtamoggallānapabbajjākathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथा • Sāriputtamoggallānapabbajjākathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथावण्णना • Sāriputtamoggallānapabbajjākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथावण्णना • Sāriputtamoggallānapabbajjākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथावण्णना • Sāriputtamoggallānapabbajjākathāvaṇṇanā
