| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๑๔. สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาน ปพฺพชฺชากถา
14. Sāriputtamoggallāna pabbajjākathā
๖๐. ‘‘เตติ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาฯ อคมํสุ กิราติ โยชนาฯ ตตฺราติ คิรคฺคสมเชฺชฯ อถาติ ปริวิตกฺกนานนฺตรํฯ ตสฺสาติ สญฺจยสฺสฯ ปารนฺติ ปรตีรํฯ เอตฺถาติ ตุมฺหากํ วาเทฯ อิทนฺติ อยํ วาโท เอตฺตโกเยวาติ อโตฺถฯ โยติ โย โกจิฯ ตฺวญฺจ อหญฺจ อเมฺห, เตสุฯ นามตุมฺหสงฺขาเตสุ หิ ตีสุ สเทฺทสุ เอกเสเสน กตฺตเพฺพสุ ปจฺฉิมเสฺสว เอกเสโส กาตโพฺพฯ เตนาติ กติกกรณเหตุนาฯ
60.‘‘Teti sāriputtamoggallānā. Agamaṃsu kirāti yojanā. Tatrāti giraggasamajje. Athāti parivitakkanānantaraṃ. Tassāti sañcayassa. Pāranti paratīraṃ. Etthāti tumhākaṃ vāde. Idanti ayaṃ vādo ettakoyevāti attho. Yoti yo koci. Tvañca ahañca amhe, tesu. Nāmatumhasaṅkhātesu hi tīsu saddesu ekasesena kattabbesu pacchimasseva ekaseso kātabbo. Tenāti katikakaraṇahetunā.
สํเขเปน วุตฺตํ วิตฺถาเรน ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อิทํ หี’’ติอาทิฯ อตฺถีเกหีติ อมเตน อตฺถิเกหิฯ อุปญฺญาตํ มคฺคนฺติ อมตสฺส มโคฺค อุปคนฺตฺวา ญาโตฯ ญาโต เจว อุปคโต จาติ สห อุปสเคฺคน ปทํ ปริวตฺติตฺวา อตฺถํ กเถโนฺต อุปสคฺคโตฺถ จ ธาตุโตฺถ จ วิสุํเยว โหตีติ ญาเปติฯ อตฺถิเกหิ อเมฺหหิ อุปญฺญาตํ นิพฺพานํ มคฺคํ มคฺคโนฺต อนุพเนฺธยฺยนฺติ วา ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ มคฺคผลปจฺจเวกฺขณญาเณหิ อุปคนฺตฺวา ญาตพฺพนฺติ อุปญฺญาตํ นิพฺพานํฯ มคฺคธาถุยา อเนฺวสนตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปริเยสโนฺต’’ติฯ
Saṃkhepena vuttaṃ vitthārena dassento āha ‘‘idaṃ hī’’tiādi. Atthīkehīti amatena atthikehi. Upaññātaṃ magganti amatassa maggo upagantvā ñāto. Ñāto ceva upagato cāti saha upasaggena padaṃ parivattitvā atthaṃ kathento upasaggattho ca dhātuttho ca visuṃyeva hotīti ñāpeti. Atthikehi amhehi upaññātaṃ nibbānaṃ maggaṃ magganto anubandheyyanti vā dassento āha ‘‘atha vā’’tiādi. Maggaphalapaccavekkhaṇañāṇehi upagantvā ñātabbanti upaññātaṃ nibbānaṃ. Maggadhāthuyā anvesanatthaṃ dassento āha ‘‘pariyesanto’’ti.
สาริปุโตฺตปิ ปญฺหํ ปุจฺฉีติ สมฺพโนฺธฯ กมณฺฑลุโตติ กุณฺฑิกโตฯ อตฺตโน จ ปเรสญฺจ อกถเนน อนฺตเร วิวรํ ปฎิสนฺทหตีติ ปฎิสนฺธาโร, ตํฯ เอตฺถาติ ‘‘น ตฺยาหํ สโกฺกมี’’ติปเทฯ อธิปฺปาโย เอวํ เวทิตโพฺพติ โยชนาฯ เอตฺตกนฺติ เอตฺตกํ ปญฺหํฯ อิมสฺสาติ ปริพฺพาชกสฺสฯ อวิสยภาวนฺติ อตฺตโน อวิสยภาวํฯ
Sāriputtopi pañhaṃ pucchīti sambandho. Kamaṇḍalutoti kuṇḍikato. Attano ca paresañca akathanena antare vivaraṃ paṭisandahatīti paṭisandhāro, taṃ. Etthāti ‘‘na tyāhaṃ sakkomī’’tipade. Adhippāyo evaṃ veditabboti yojanā. Ettakanti ettakaṃ pañhaṃ. Imassāti paribbājakassa. Avisayabhāvanti attano avisayabhāvaṃ.
เหตุํ ปฎิจฺจ ภวนฺตีติ เหตุปฺปภวาติ วจนเตฺถน ปญฺจกฺขนฺธา เหตุปฺปภวา นามาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘เหตุปฺปภวา นาม ปญฺจกฺขนฺธา’’ติฯ เตนาติ ‘‘เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา’’ติ ปเทนฯ อสฺสาติ สาริปุตฺตปริพฺพาชกสฺสฯ ‘‘เตสํ เหตุ นาม สมุทยสจฺจ’’นฺติ อิมินา หิโนติ เอตสฺมา ผลนฺติ เหตูติ วจนเตฺถน สมุทยสจฺจํ เหตุ นามาติ ทเสฺสติฯ ตญฺจาติ สมุทยสจฺจญฺจฯ เตสนฺติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘อุภินฺนมฺปิ สจฺจาน’’นฺติฯ อปวตฺติวเสน นิรุชฺฌติ เอตฺถาติ นิโรโธฯ ตญฺจาติ นิโรธญฺจฯ เตนาติ ‘‘เตสญฺจ โย นิโรโธ’’ติปเทนฯ อสฺสาติ สาริปุตฺตปริพฺพาชกสฺสฯ เอตฺถาติ อิมิสฺสํ คาถายํ, จตูสุ สเจฺจสุ วาฯ นยโตติ นานนฺตริกนยโต, อวินาภาวนยโต วา, เนตฺติเทสนาหารนยโต วาฯ ตเมวตฺถํ ปากฎํ กโรโนฺต อาห ‘‘นิโรเธ หี’’ติอาทิฯ เอกเทสสรูเปกเสสนเยน วา มคฺคสจฺจํ คเหตพฺพนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ นิโรโธ จ นิโรธูปาโย จ นิโรโธติ เอกเทสสรูเปกเสโส กาตโพฺพฯ เตสญฺจาติ เอตฺถ อวุตฺตสมฺปิณฺฑนเตฺถน จสเทฺทน มคฺคสจฺจํ คเหตพฺพนฺติปิ วทนฺติฯ อยํ นโย อฎฺฐกถายํ น วุโตฺตฯ ตเมวตฺถนฺติ จตุสจฺจสงฺขาตํ ตเมวตฺถํฯ ปฎิปาเทโนฺตติ นิคเมโนฺตฯ
Hetuṃ paṭicca bhavantīti hetuppabhavāti vacanatthena pañcakkhandhā hetuppabhavā nāmāti dassento āha ‘‘hetuppabhavā nāma pañcakkhandhā’’ti. Tenāti ‘‘ye dhammā hetuppabhavā’’ti padena. Assāti sāriputtaparibbājakassa. ‘‘Tesaṃ hetu nāma samudayasacca’’nti iminā hinoti etasmā phalanti hetūti vacanatthena samudayasaccaṃ hetu nāmāti dasseti. Tañcāti samudayasaccañca. Tesanti ettha tasaddassa visayaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘ubhinnampi saccāna’’nti. Apavattivasena nirujjhati etthāti nirodho. Tañcāti nirodhañca. Tenāti ‘‘tesañca yo nirodho’’tipadena. Assāti sāriputtaparibbājakassa. Etthāti imissaṃ gāthāyaṃ, catūsu saccesu vā. Nayatoti nānantarikanayato, avinābhāvanayato vā, nettidesanāhāranayato vā. Tamevatthaṃ pākaṭaṃ karonto āha ‘‘nirodhe hī’’tiādi. Ekadesasarūpekasesanayena vā maggasaccaṃ gahetabbanti dassento āha ‘‘atha vā’’tiādi. Nirodho ca nirodhūpāyo ca nirodhoti ekadesasarūpekaseso kātabbo. Tesañcāti ettha avuttasampiṇḍanatthena casaddena maggasaccaṃ gahetabbantipi vadanti. Ayaṃ nayo aṭṭhakathāyaṃ na vutto. Tamevatthanti catusaccasaṅkhātaṃ tamevatthaṃ. Paṭipādentoti nigamento.
‘‘สเจปี’’ติ อิมินา ยทีติ ปทสฺสตฺถํ วเณฺณติฯ ‘‘เอตฺตกเมวา’’ติ อิมินา ตาวเทวาติ ปทสฺสตฺถํ วเณฺณติฯ ‘‘อิโต อุตฺตริ นตฺถี’’ติ อิมินา เอวการสฺส ผลํ ทเสฺสติฯ อิโตติ โสตาปตฺติผลโตฯ ‘‘อิทํ…เป.… ปตฺตพฺพ’’นฺติ อิมินา ‘‘เอตฺตกเมวา’’ติ ปทสฺส อตฺถสรูปํ ทเสฺสติฯ ‘‘เอโส เอว ธโมฺม’’ติ อิมินา ‘‘เอเสว ธโมฺม’’ติปทสฺส อตฺถํ วเณฺณติฯ ปจฺจพฺยตฺถาติ ปติอวปุโพฺพ อิธาตุ ปฎิวิทฺธโตฺถติ อาห ‘‘ปฎิวิทฺธตฺถา’’ติฯ ตุเมฺหหีติ อสฺสชิเตฺถรํ สนฺธายาหฯ อิมินา ‘‘ปจฺจพฺยตฺถา’’ติ เอตฺถ หิยฺยตฺตนีปรสฺสปทมชฺฌิมปุริสพหุวจนตฺถวิภตฺติํ ทีเปติฯ กปฺปนหุเตหีติ กปฺปานํ นหุเตหิ, โกฎิปโกฎิสตสหสฺสานํ สเตหิ นหุเตหีติ อโตฺถฯ อพฺภตีตนฺติ อภิอตีตํฯ อเมฺหหิ อทิฎฺฐเมว หุตฺวา อติกฺกมาปิตนฺติ อโตฺถฯ
‘‘Sacepī’’ti iminā yadīti padassatthaṃ vaṇṇeti. ‘‘Ettakamevā’’ti iminā tāvadevāti padassatthaṃ vaṇṇeti. ‘‘Ito uttari natthī’’ti iminā evakārassa phalaṃ dasseti. Itoti sotāpattiphalato. ‘‘Idaṃ…pe… pattabba’’nti iminā ‘‘ettakamevā’’ti padassa atthasarūpaṃ dasseti. ‘‘Eso eva dhammo’’ti iminā ‘‘eseva dhammo’’tipadassa atthaṃ vaṇṇeti. Paccabyatthāti patiavapubbo idhātu paṭividdhatthoti āha ‘‘paṭividdhatthā’’ti. Tumhehīti assajittheraṃ sandhāyāha. Iminā ‘‘paccabyatthā’’ti ettha hiyyattanīparassapadamajjhimapurisabahuvacanatthavibhattiṃ dīpeti. Kappanahutehīti kappānaṃ nahutehi, koṭipakoṭisatasahassānaṃ satehi nahutehīti attho. Abbhatītanti abhiatītaṃ. Amhehi adiṭṭhameva hutvā atikkamāpitanti attho.
๖๒. อารมฺมณภูตสฺส นิพฺพานสฺส คมฺภีรตฺตา อารมฺมณิกภูตํ ญาณมฺปิ คมฺภีรเมวาธิเปฺปตนฺติ อาห ‘‘คมฺภีรสฺส จ ญาณสฺสา’’ติฯ ยถา หิ สณฺหวตฺถสฺส สิพฺพนตฺถาย สณฺหสูจิ อธิเปฺปตาติฯ อุปธีนํ สมฺมา ขยเฎฺฐน นิพฺพานํ อุปธิสงฺขยํ นามาติ อาห ‘‘อุปธิสงฺขเยติ นิพฺพาเน’’ติฯ ตทารมฺมณายาติ ตํนิพฺพานารมฺมณายฯ วิมุตฺติยาติ ผลวิมุตฺติยาฯ สาวกปารมีญาเณติ อคฺคสาวกปารมีญาเณฯ เตสูติ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุฯ อฑฺฒมาเสน อรหเตฺต ปติฎฺฐิโตติ สมฺพโนฺธฯ
62. Ārammaṇabhūtassa nibbānassa gambhīrattā ārammaṇikabhūtaṃ ñāṇampi gambhīramevādhippetanti āha ‘‘gambhīrassa ca ñāṇassā’’ti. Yathā hi saṇhavatthassa sibbanatthāya saṇhasūci adhippetāti. Upadhīnaṃ sammā khayaṭṭhena nibbānaṃ upadhisaṅkhayaṃ nāmāti āha ‘‘upadhisaṅkhayeti nibbāne’’ti. Tadārammaṇāyāti taṃnibbānārammaṇāya. Vimuttiyāti phalavimuttiyā. Sāvakapāramīñāṇeti aggasāvakapāramīñāṇe. Tesūti sāriputtamoggallānesu. Aḍḍhamāsena arahatte patiṭṭhitoti sambandho.
อตีเตติ กปฺปสตสหสฺสาธิเก อสเงฺขฺยยฺยมตฺถเกฯ ตสฺสาติ พุทฺธสฺส สนฺติเก อคฺคสาวกภาวํ ปเตฺถสีติ โยชนาฯ อสฺสเมติ มุนีนํ ฐาเนฯ ตญฺหิ อา โกธํ, อา ภุโส วา ราคาทโย สเมนฺติ เอตฺถาติ อสฺสโมติ วุจฺจติ, ตสฺมิํฯ ปตฺถยิตฺวา จ เปเสสีติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถาติ นีลุปฺปลมณฺฑเปฯ เตสูติ ตาปสเสฎฺฐีสุฯ
Atīteti kappasatasahassādhike asaṅkhyeyyamatthake. Tassāti buddhassa santike aggasāvakabhāvaṃ patthesīti yojanā. Assameti munīnaṃ ṭhāne. Tañhi ā kodhaṃ, ā bhuso vā rāgādayo samenti etthāti assamoti vuccati, tasmiṃ. Patthayitvā ca pesesīti sambandho. Tatthāti nīluppalamaṇḍape. Tesūti tāpasaseṭṭhīsu.
๖๓. เยสนฺติ กุลานํฯ ‘‘วิธวภาวายา’’ติ อิมินา วิธวาย ภาโว เวธพฺยนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ วิธวาติ จ ปติสุญฺญาฯ สา หิ ธเวน วิคตาติ ‘‘วิธวา’’ติ จ, วิคโต ธโว อิมิสฺสาติ ‘‘วิธวา’’ติ จ วุจฺจติฯ อุภเยนาปีติ ปุตฺตปพฺพชฺชปติปพฺพชฺชสงฺขาเตน ทุวิเธนปิฯ
63.Yesanti kulānaṃ. ‘‘Vidhavabhāvāyā’’ti iminā vidhavāya bhāvo vedhabyanti vacanatthaṃ dasseti. Vidhavāti ca patisuññā. Sā hi dhavena vigatāti ‘‘vidhavā’’ti ca, vigato dhavo imissāti ‘‘vidhavā’’ti ca vuccati. Ubhayenāpīti puttapabbajjapatipabbajjasaṅkhātena duvidhenapi.
สญฺจยานีติ เอตฺถ นิสฺสยูปจาเรน นิสฺสเย นิสฺสิตูปจาโร โหตีติ อาห ‘‘สญฺจยสฺส อเนฺตวาสิกานี’’ติฯ อถ วา ณปจฺจโย ตเสฺสทมเตฺถ โหตีติ อาห ‘‘สญฺจยสฺส อเนฺตวาสิกานี’’ติฯ ‘‘มคธาน’’นฺติ พหุวจนวเสน วุตฺตตฺตา ชนปทสฺส นามนฺติ อาห ‘‘มคธานํ ชนปทสฺสา’’ติฯ คิริพฺพชนฺติ เอตฺถ วโช วิยาติ วโช, คิริฯ วชสทิโส คิริ เอตฺถาติ คิริพฺพชํ ปทเหฎฺฐุปริยวเสน, นครํฯ ‘‘มหาวีริยวโนฺต’’ติ อิมินา มหโนฺต วีโร เอเตสํ ตถาคตานนฺติ มหาวีราติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ธเมฺมน นยมานานํ กา อุสูยา วิชานตนฺติ เอตฺถ กจฺจายนนเยน (กจฺจายเน ๒๗๗ สุเตฺต) อุสูยปโยเค สมฺปทานํ โหตีติ อาสงฺกา ภเวยฺยาติ อาห ‘‘ภุมฺมเตฺถ สามิวจนํ, อุปโยคเตฺถ วา’’ติฯ วิชานนฺตานนฺติ วิชานเนฺตสุ ตถาคเตสุ, วิชานเนฺต วาฯ
Sañcayānīti ettha nissayūpacārena nissaye nissitūpacāro hotīti āha ‘‘sañcayassa antevāsikānī’’ti. Atha vā ṇapaccayo tassedamatthe hotīti āha ‘‘sañcayassa antevāsikānī’’ti. ‘‘Magadhāna’’nti bahuvacanavasena vuttattā janapadassa nāmanti āha ‘‘magadhānaṃ janapadassā’’ti. Giribbajanti ettha vajo viyāti vajo, giri. Vajasadiso giri etthāti giribbajaṃ padaheṭṭhupariyavasena, nagaraṃ. ‘‘Mahāvīriyavanto’’ti iminā mahanto vīro etesaṃ tathāgatānanti mahāvīrāti vacanatthaṃ dasseti. Dhammena nayamānānaṃ kā usūyā vijānatanti ettha kaccāyananayena (kaccāyane 277 sutte) usūyapayoge sampadānaṃ hotīti āsaṅkā bhaveyyāti āha ‘‘bhummatthe sāmivacanaṃ, upayogatthe vā’’ti. Vijānantānanti vijānantesu tathāgatesu, vijānante vā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๑๔. สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถา • 14. Sāriputtamoggallānapabbajjākathā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถา • Sāriputtamoggallānapabbajjākathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถาวณฺณนา • Sāriputtamoggallānapabbajjākathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถาวณฺณนา • Sāriputtamoggallānapabbajjākathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถาวณฺณนา • Sāriputtamoggallānapabbajjākathāvaṇṇanā
