| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā |
सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथा
Sāriputtamoggallānapabbajjākathā
६०. सारिपुत्तमोग्गल्लानाति सारिपुत्तो च मोग्गल्लानो च। तेहि कतिका कता होति ‘‘यो पठमं अमतं अधिगच्छति, सो आरोचेतू’’ति ते किर उभोपि गिहिकाले उपतिस्सो कोलितोति एवं पञ्ञायमाननामा अड्ढतेय्यसतमाणवकपरिवारा गिरग्गसमज्जं अगमंसु। तत्र नेसं महाजनं दिस्वा एतदहोसि – ‘‘अयं नाम एवं महासत्तनिकायो अप्पत्ते वस्ससते मरणमुखे पतिस्सती’’ति। अथ उभोपि उट्ठिताय परिसाय अञ्ञमञ्ञं पुच्छित्वा एकज्झासया पच्चुपट्ठितमरणसञ्ञा सम्मन्तयिंसु ‘‘सम्म मरणे सति अमतेनापि भवितब्बं, हन्द मयं अमतं परियेसामा’’ति अमतपरियेसनत्थं सञ्चयस्स छन्नपरिब्बाजकस्स सन्तिके सपरिसा पब्बजित्वा कतिपाहेनेव तस्स ञाणविसये पारं गन्त्वा अमतं अपस्सन्ता पुच्छिंसु ‘‘किं नु खो, आचरिय, अञ्ञोपेत्थ सारो अत्थी’’ति? ‘‘नत्थावुसो, एत्तकमेव इद’’न्ति च सुत्वा ‘‘तुच्छं इदं आवुसो निस्सारं, यो दानि अम्हेसु पठमं अमतं अधिगच्छति, सो इतरस्स आरोचेतू’’ति कतिकं अकंसु। तेन वुत्तं – ‘‘तेहि कतिका कता होती’’तिआदि।
60.Sāriputtamoggallānāti sāriputto ca moggallāno ca. Tehi katikā katā hoti‘‘yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so ārocetū’’ti te kira ubhopi gihikāle upatisso kolitoti evaṃ paññāyamānanāmā aḍḍhateyyasatamāṇavakaparivārā giraggasamajjaṃ agamaṃsu. Tatra nesaṃ mahājanaṃ disvā etadahosi – ‘‘ayaṃ nāma evaṃ mahāsattanikāyo appatte vassasate maraṇamukhe patissatī’’ti. Atha ubhopi uṭṭhitāya parisāya aññamaññaṃ pucchitvā ekajjhāsayā paccupaṭṭhitamaraṇasaññā sammantayiṃsu ‘‘samma maraṇe sati amatenāpi bhavitabbaṃ, handa mayaṃ amataṃ pariyesāmā’’ti amatapariyesanatthaṃ sañcayassa channaparibbājakassa santike saparisā pabbajitvā katipāheneva tassa ñāṇavisaye pāraṃ gantvā amataṃ apassantā pucchiṃsu ‘‘kiṃ nu kho, ācariya, aññopettha sāro atthī’’ti? ‘‘Natthāvuso, ettakameva ida’’nti ca sutvā ‘‘tucchaṃ idaṃ āvuso nissāraṃ, yo dāni amhesu paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū’’ti katikaṃ akaṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘tehi katikā katā hotī’’tiādi.
पासादिकेन अभिक्कन्तेनातिआदीसु इत्थम्भूतलक्खणे करणवचनं वेदितब्बं। अत्थिकेहि उपञ्ञातं मग्गन्ति एतं अनुबन्धनस्स कारणवचनं; इदञ्हि वुत्तं होति – ‘‘यंनूनाहं इमं भिक्खुं पिट्ठितो पिट्ठितो अनुबन्धेय्यं, कस्मा ? यस्मा इदं पिट्ठितो पिट्ठितो अनुबन्धनं नाम अत्थिकेहि उपञ्ञातं मग्गं ञातो चेव उपगतो च मग्गो’’ति अत्थो। अथ वा अत्थिकेहि अम्हेहि ‘‘मरणे सति अमतेनापि भवितब्ब’’न्ति एवं केवलं अत्थीति उपञ्ञातं निब्बानं नाम, तं मग्गन्तो परियेसन्तोति एवम्पेत्थ अत्थो दट्ठब्बो।
Pāsādikena abhikkantenātiādīsu itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ veditabbaṃ. Atthikehi upaññātaṃ magganti etaṃ anubandhanassa kāraṇavacanaṃ; idañhi vuttaṃ hoti – ‘‘yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandheyyaṃ, kasmā ? Yasmā idaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhanaṃ nāma atthikehi upaññātaṃ maggaṃ ñāto ceva upagato ca maggo’’ti attho. Atha vā atthikehi amhehi ‘‘maraṇe sati amatenāpi bhavitabba’’nti evaṃ kevalaṃ atthīti upaññātaṃ nibbānaṃ nāma, taṃ magganto pariyesantoti evampettha attho daṭṭhabbo.
पिण्डपातं आदाय पटिक्कमीति सुदिन्नकण्डे वुत्तप्पकारं अञ्ञतरं कुट्टमूलं उपसङ्कमित्वा निसीदि। सारिपुत्तोपि खो ‘‘अकालो खो ताव पञ्हं पुच्छितु’’न्ति कालं आगमयमानो एकमन्तं ठत्वा वत्तपटिपत्तिपूरणत्थं कतभत्तकिच्चस्स थेरस्स अत्तनो कमण्डलुतो उदकं दत्वा धोतहत्थपादेन थेरेन सद्धिं पटिसन्थारं कत्वा पञ्हं पुच्छि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो सारिपुत्तो परिब्बाजको’’तिआदि। न ताहं सक्कोमीति न ते अहं सक्कोमि। एत्थ च पटिसम्भिदाप्पत्तो थेरो न एत्तकं न सक्कोति। अथ खो इमस्स धम्मगारवं उप्पादेस्सामीति सब्बाकारेन बुद्धविसये अविसयभावं गहेत्वा एवमाह।
Piṇḍapātaṃ ādāya paṭikkamīti sudinnakaṇḍe vuttappakāraṃ aññataraṃ kuṭṭamūlaṃ upasaṅkamitvā nisīdi. Sāriputtopi kho ‘‘akālo kho tāva pañhaṃ pucchitu’’nti kālaṃ āgamayamāno ekamantaṃ ṭhatvā vattapaṭipattipūraṇatthaṃ katabhattakiccassa therassa attano kamaṇḍaluto udakaṃ datvā dhotahatthapādena therena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā pañhaṃ pucchi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho sāriputto paribbājako’’tiādi. Na tāhaṃ sakkomīti na te ahaṃ sakkomi. Ettha ca paṭisambhidāppatto thero na ettakaṃ na sakkoti. Atha kho imassa dhammagāravaṃ uppādessāmīti sabbākārena buddhavisaye avisayabhāvaṃ gahetvā evamāha.
ये धम्मा हेतुप्पभवाति हेतुप्पभवा नाम पञ्चक्खन्धा; तेनस्स दुक्खसच्चं दस्सेति। तेसं हेतुं तथागतो आहाति तेसं हेतु नाम समुदयसच्चं; तञ्च तथागतो आहाति दस्सेति। तेसञ्च यो निरोधोति तेसं उभिन्नम्पि सच्चानं यो अप्पवत्तिनिरोधो; तञ्च तथागतो आहाति अत्थो। तेनस्स निरोधसच्चं दस्सेति। मग्गसच्चं पनेत्थ सरूपतो अदस्सितम्पि नयतो दस्सितं होति, निरोधे हि वुत्ते तस्स सम्पापको मग्गो वुत्तोव होति। अथ वा तेसञ्च यो निरोधोति एत्थ तेसं यो निरोधो च निरोधुपायो चाति एवं द्वेपि सच्चानि दस्सितानि होन्तीति। इदानि तमेवत्थं पटिपादेन्तो आह – ‘‘एवंवादी महासमणो’’ति।
Ye dhammā hetuppabhavāti hetuppabhavā nāma pañcakkhandhā; tenassa dukkhasaccaṃ dasseti. Tesaṃ hetuṃ tathāgato āhāti tesaṃ hetu nāma samudayasaccaṃ; tañca tathāgato āhāti dasseti. Tesañca yo nirodhoti tesaṃ ubhinnampi saccānaṃ yo appavattinirodho; tañca tathāgato āhāti attho. Tenassa nirodhasaccaṃ dasseti. Maggasaccaṃ panettha sarūpato adassitampi nayato dassitaṃ hoti, nirodhe hi vutte tassa sampāpako maggo vuttova hoti. Atha vā tesañca yo nirodhoti ettha tesaṃ yo nirodho ca nirodhupāyo cāti evaṃ dvepi saccāni dassitāni hontīti. Idāni tamevatthaṃ paṭipādento āha – ‘‘evaṃvādī mahāsamaṇo’’ti.
एसेव धम्मो यदि तावदेवाति सचेपि इतो उत्तरि नत्थि, एत्तकमेव इदं सोतापत्तिफलमत्तमेव पत्तब्बं, तथापि एसो एव धम्मोति अत्थो। पच्चब्यत्थ पदमसोकन्ति यं मयं परियेसमाना विचराम, तं पदमसोकं पटिविद्धात्थ तुम्हे; पत्तं तं तुम्हेहीति अत्थो। अदिट्ठं अब्भतीतं बहुकेहि कप्पनहुतेहीति अम्हेहि नाम इदं पदं बहुकेहि कप्पनहुतेहि अदिट्ठमेव अब्भतीतं; इति तस्स पदस्स अदिट्ठभावेन दीघरत्तं अत्तनो महाजानिभावं दीपेति।
Eseva dhammo yadi tāvadevāti sacepi ito uttari natthi, ettakameva idaṃ sotāpattiphalamattameva pattabbaṃ, tathāpi eso eva dhammoti attho. Paccabyattha padamasokanti yaṃ mayaṃ pariyesamānā vicarāma, taṃ padamasokaṃ paṭividdhāttha tumhe; pattaṃ taṃ tumhehīti attho. Adiṭṭhaṃ abbhatītaṃ bahukehi kappanahutehīti amhehi nāma idaṃ padaṃ bahukehi kappanahutehi adiṭṭhameva abbhatītaṃ; iti tassa padassa adiṭṭhabhāvena dīgharattaṃ attano mahājānibhāvaṃ dīpeti.
६२. गम्भीरे ञाणविसयेति गम्भीरे चेव गम्भीरस्स च ञाणस्स विसयभूते। अनुत्तरे उपधिसङ्खयेति निब्बाने। विमुत्तेति तदारम्मणाय विमुत्तिया विमुत्ते। ब्याकासीति ‘‘एतं मे सावकयुगं भविस्सति अग्गं भद्दयुग’’न्ति वदन्तो सावकपारमिञ्ञाणे ब्याकासि। साव तेसं आयस्मन्तानं उपसम्पदा अहोसीति सा एहिभिक्खूपसम्पदायेव तेसं उपसम्पदा अहोसि। एवं उपसम्पन्नेसु च तेसु महामोग्गल्लानत्थेरो सत्तहि दिवसेहि अरहत्ते पतिट्ठितो, सारिपुत्तत्थेरो अड्ढमासेन।
62.Gambhīre ñāṇavisayeti gambhīre ceva gambhīrassa ca ñāṇassa visayabhūte. Anuttare upadhisaṅkhayeti nibbāne. Vimutteti tadārammaṇāya vimuttiyā vimutte. Byākāsīti ‘‘etaṃ me sāvakayugaṃ bhavissati aggaṃ bhaddayuga’’nti vadanto sāvakapāramiññāṇe byākāsi. Sāva tesaṃ āyasmantānaṃ upasampadā ahosīti sā ehibhikkhūpasampadāyeva tesaṃ upasampadā ahosi. Evaṃ upasampannesu ca tesu mahāmoggallānatthero sattahi divasehi arahatte patiṭṭhito, sāriputtatthero aḍḍhamāsena.
अतीते किर अनोमदस्सी नाम बुद्धो लोके उदपादि। तस्स सरदो नाम तापसो सके अस्समे नानापुप्फेहि मण्डपं कत्वा पुप्फासनेयेव भगवन्तं निसीदापेत्वा भिक्खुसङ्घस्सापि तथेव मण्डपं कत्वा पुप्फासनानि पञ्ञपेत्वा अग्गसावकभावं पत्थेसि। पत्थयित्वा च सिरीवड्ढस्स नाम सेट्ठिनो पेसेसि ‘‘मया अग्गसावकट्ठानं पत्थितं, त्वम्पि आगन्त्वा एकं ठानं पत्थेही’’ति। सेट्ठि नीलुप्पलमण्डपं कत्वा बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं, तत्थ भोजेत्वा दुतियसावकभावं पत्थेसि। तेसु सरदतापसो सारिपुत्तत्थेरो जातो, सिरीवड्ढो महामोग्गल्लानत्थेरोति इदं नेसं पुब्बकम्मं।
Atīte kira anomadassī nāma buddho loke udapādi. Tassa sarado nāma tāpaso sake assame nānāpupphehi maṇḍapaṃ katvā pupphāsaneyeva bhagavantaṃ nisīdāpetvā bhikkhusaṅghassāpi tatheva maṇḍapaṃ katvā pupphāsanāni paññapetvā aggasāvakabhāvaṃ patthesi. Patthayitvā ca sirīvaḍḍhassa nāma seṭṭhino pesesi ‘‘mayā aggasāvakaṭṭhānaṃ patthitaṃ, tvampi āgantvā ekaṃ ṭhānaṃ patthehī’’ti. Seṭṭhi nīluppalamaṇḍapaṃ katvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ, tattha bhojetvā dutiyasāvakabhāvaṃ patthesi. Tesu saradatāpaso sāriputtatthero jāto, sirīvaḍḍho mahāmoggallānattheroti idaṃ nesaṃ pubbakammaṃ.
६३. अपुत्तकतायातिआदीसु येसं पुत्ता पब्बजन्ति, तेसं अपुत्तकताय। यासं पती पब्बजन्ति, तासं वेधब्याय विधवाभावाय। उभयेनापि कुलुपच्छेदाय। सञ्चयानीति सञ्चयस्स अन्तेवासिकानि। मगधानं गिरिब्बजन्ति मगधानं जनपदस्स गिरिब्बजं नगरं। महावीराति महावीरियवन्तो। नयमानानन्ति नयमानेसु। भुम्मत्थे सामिवचनं, उपयोगत्थे वा। का उसूया विजानतन्ति धम्मेन नयन्तीति एवं विजानन्तानं का इस्सा।
63.Aputtakatāyātiādīsu yesaṃ puttā pabbajanti, tesaṃ aputtakatāya. Yāsaṃ patī pabbajanti, tāsaṃ vedhabyāya vidhavābhāvāya. Ubhayenāpi kulupacchedāya. Sañcayānīti sañcayassa antevāsikāni. Magadhānaṃ giribbajanti magadhānaṃ janapadassa giribbajaṃ nagaraṃ. Mahāvīrāti mahāvīriyavanto. Nayamānānanti nayamānesu. Bhummatthe sāmivacanaṃ, upayogatthe vā. Kā usūyā vijānatanti dhammena nayantīti evaṃ vijānantānaṃ kā issā.
सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथा निट्ठिता।
Sāriputtamoggallānapabbajjākathā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १४. सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथा • 14. Sāriputtamoggallānapabbajjākathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथावण्णना • Sāriputtamoggallānapabbajjākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथावण्णना • Sāriputtamoggallānapabbajjākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / सारिपुत्तमोग्गल्लानपब्बज्जाकथावण्णना • Sāriputtamoggallānapabbajjākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १४. सारिपुत्तमोग्गल्लान पब्बज्जाकथा • 14. Sāriputtamoggallāna pabbajjākathā
