Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā

    ੧੬. ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    16. Sāriputtasuttaniddesavaṇṇanā

    ੧੯੦. ਸੋਲ਼ਸਮੇ ਨ ਮੇ ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਤਤ੍ਥ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਤਿ ਇਤੋ ਸਙ੍ਕਸ੍ਸਨਗਰੇ ਓਤਰਣਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ। વਗ੍ਗੁવਦੋਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰવਦੋ। ਤੁਸਿਤਾ ਗਣਿਮਾਗਤੋਤਿ ਤੁਸਿਤਕਾਯਾ ਚવਿਤ੍વਾ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਤੁਸਿਤਾ ਆਗਤੋ। ਗਣਾਚਰਿਯਤ੍ਤਾ ਗਣੀ । ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ વਾ ਤੁਸਿਤਸਙ੍ਖਾਤਾ ਦੇવਲੋਕਾ ਗਣਿਂ ਆਗਤੋ, ਤੁਸਿਤਾਨਂ વਾ ਅਰਹਨ੍ਤਾਨਂ ਗਣਿਂ ਆਗਤੋਤਿ।

    190. Soḷasame na me diṭṭhoti sāriputtasuttaniddeso. Tattha ito pubbeti ito saṅkassanagare otaraṇato pubbe. Vagguvadoti sundaravado. Tusitā gaṇimāgatoti tusitakāyā cavitvā mātukucchiṃ āgatattā tusitā āgato. Gaṇācariyattā gaṇī. Santuṭṭhaṭṭhena vā tusitasaṅkhātā devalokā gaṇiṃ āgato, tusitānaṃ vā arahantānaṃ gaṇiṃ āgatoti.

    ਇਮਿਨਾ ਚਕ੍ਖੁਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਨ ਪਕਤਿਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ। ਇਮਿਨਾ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਨ। ਤਾવਤਿਂਸਭવਨੇਤਿ ਤਾવਤਿਂਸਦੇવਲੋਕੇ। ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਮੂਲੇਤਿ ਕੋવਿਲ਼ਾਰਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾ। ਪਣ੍ਡੁਕਮ੍ਬਲਸਿਲਾਯਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤਕਮ੍ਬਲਸਦਿਸਪਾਸਾਣਪਿਟ੍ਠੇ। વਸ੍ਸਂ વੁਟ੍ਠੋਤਿ વੁਟ੍ਠવਸ੍ਸੋ। ਦੇવਗਣਪਰਿવੁਤੋਤਿ ਦੇવਸਙ੍ਘੇਨ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ। ਓਤਿਣ੍ਣੋਤਿ ਅવਤਿਣ੍ਣੋ। ਇਮਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਪੁਬ੍ਬੇਤਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਇਮਮ੍ਹਾ ਦਸ੍ਸਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇ। ਨ ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ ਅਞ੍ਞਦਾ ਨ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬੋ।

    Iminā cakkhunāti iminā attabhāvapariyāpannena pakatimaṃsacakkhunā. Iminā attabhāvenāti iminā pacchimena attabhāvena. Tāvatiṃsabhavaneti tāvatiṃsadevaloke. Pāricchattakamūleti koviḷārarukkhassa heṭṭhā. Paṇḍukambalasilāyanti rattakambalasadisapāsāṇapiṭṭhe. Vassaṃ vuṭṭhoti vuṭṭhavasso. Devagaṇaparivutoti devasaṅghena parivārito. Otiṇṇoti avatiṇṇo. Imaṃ dassanaṃ pubbeti aññatra imamhā dassanā pubbe. Na diṭṭhoti aññadā na diṭṭhapubbo.

    ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ વਾਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨ ਸੁਤੋ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Khattiyassa vāti khattiyassa vadantassa na suto. Brāhmaṇādīsupi eseva nayo.

    ਮਧੁਰવਦੋਤਿਆਦੀਸੁ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਮਧੁਰਂ વਦਤੀਤਿ ਮਧੁਰવਦੋ। ਪੇਮਜਨਕਂ ਪੇਮਾਰਹਂ વਦਤੀਤਿ ਪੇਮਨੀਯવਦੋ। ਹਦਯਙ੍ਗਮਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪਨਯੋਗ੍ਯਂ વਦਤੀਤਿ ਹਦਯਙ੍ਗਮવਦੋ। ਕਰવੀਕਸਕੁਣਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਮਧੁਰਘੋਸੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਕਰવੀਕਰੁਤਮਞ੍ਜੁਘੋਸੋ। વਿਸ੍ਸਟ੍ਠੋ ਚਾਤਿ ਅਪਲਿਬੁਦ੍ਧੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਪਕ੍ਖਲਨੋ। વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਚਾਤਿ ਸੁવਿਜਾਨੇਯ੍ਯੋ ਚ। ਮਞ੍ਜੁ ਚਾਤਿ ਮਧੁਰੋ ਚ। ਸવਨੀਯੋ ਚਾਤਿ ਕਣ੍ਣਸੁਖੋ ਚ। ਬਿਨ੍ਦੁ ਚਾਤਿ ਘਨੋ ਚ। ਅવਿਸਾਰੀ ਚਾਤਿ ਨ ਪਤ੍ਥਟੋ ਚ। ਗਮ੍ਭੀਰੋ ਚਾਤਿ ਨ ਉਤ੍ਤਾਨੋ ਚ। ਨਿਨ੍ਨਾਦਿ ਚਾਤਿ ਘੋਸવਨ੍ਤੋ ਚ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਪਰਿਸਾਯਾਤਿ ਪਰਿਸਤੋ ਬਹਿ। ਨ ਨਿਚ੍ਛਰਤੀਤਿ ਨ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਏવਰੂਪੋ ਮਧੁਰਸਦ੍ਦੋ ਨਿਕ੍ਕਾਰਣਾ ਮਾ વਿਨਸ੍ਸਤੂਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰੋਤਿ ਅਞ੍ਞੇ ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸਰਾਪਿ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸਰਾਪਿ ਕਾਕਸ੍ਸਰਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਪਨ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਸਰਸਦਿਸੇਨ ਸਰੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਹਿ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹੇਹਿ ਅਪਲਿਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਸਰੋ વਿਸੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਭਗવਤਾਪਿ ਕਤਕਮ੍ਮਂ વਤ੍ਥੁਂ ਸੋਧੇਤਿ, વਤ੍ਥੁਨੋ ਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਨਾਭਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਮੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ ਸਰੋ વਿਸੁਦ੍ਧੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ। ਕਰવੀਕੋ વਿਯ ਭਣਤੀਤਿ ਕਰવੀਕਭਾਣੀ, ਮਤ੍ਤਕਰવੀਕਰੁਤਮਞ੍ਜੁਘੋਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Madhuravadotiādīsu byañjanasampannaṃ madhuraṃ vadatīti madhuravado. Pemajanakaṃ pemārahaṃ vadatīti pemanīyavado. Hadayaṅgamacitte ṭhapanayogyaṃ vadatīti hadayaṅgamavado. Karavīkasakuṇasaddo viya madhuraghoso assāti karavīkarutamañjughoso. Vissaṭṭho cāti apalibuddho tattha tattha apakkhalano. Viññeyyo cāti suvijāneyyo ca. Mañju cāti madhuro ca. Savanīyo cāti kaṇṇasukho ca. Bindu cāti ghano ca. Avisārī cāti na patthaṭo ca. Gambhīro cāti na uttāno ca. Ninnādi cāti ghosavanto ca. Assāti assa satthuno. Bahiddhā parisāyāti parisato bahi. Na niccharatīti na nikkhamati. Kiṃkāraṇā? Evarūpo madhurasaddo nikkāraṇā mā vinassatūti. Brahmassaroti aññe chinnassarāpi bhinnassarāpi kākassarāpi honti, ayaṃ pana mahābrahmuno sarasadisena sarena samannāgato. Mahābrahmuno hi pittasemhehi apalibuddhattā saro visuddho hoti, bhagavatāpi katakammaṃ vatthuṃ sodheti, vatthuno suddhattā nābhito paṭṭhāya samuṭṭhahanto saro visuddho aṭṭhaṅgasamannāgatāva samuṭṭhāti. Karavīko viya bhaṇatīti karavīkabhāṇī, mattakaravīkarutamañjughosoti attho.

    ਤਾਰੇਤੀਤਿ ਅਖੇਮਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨਂ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਤਿ। ਉਤ੍ਤਾਰੇਤੀਤਿ ਖੇਮਨ੍ਤਭੂਮਿਂ ਉਪਨੇਨ੍ਤੋ ਤਾਰੇਤਿ। ਨਿਤ੍ਤਾਰੇਤੀਤਿ ਅਖੇਮਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖਾਮੇਨ੍ਤੋ ਤਾਰੇਤਿ । ਪਤਾਰੇਤੀਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਾਰੇਤਿ, ਹਤ੍ਥੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਯ ਤਾਰੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਮ੍ਪੇਤਂ ਤਾਰਣੁਤ੍ਤਾਰਣਾਦਿਖੇਮਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਨਮੇવਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਖੇਮਨ੍ਤਭੂਮਿਂ ਸਮ੍ਪਾਪੇਤੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤੇਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤੇ। ਮਹਾਗਹਨਤਾਯ ਮਹਾਨਤ੍ਥਤਾਯ ਦੁਨ੍ਨਿਤ੍ਤਰਿਯਤਾਯ ਚ ਜਾਤਿਯੇવ ਕਨ੍ਤਾਰੋ ਜਾਤਿਕਨ੍ਤਾਰੋ, ਤਂ ਜਾਤਿਕਨ੍ਤਾਰਂ।

    Tāretīti akhemantaṭṭhānaṃ atikkāmeti. Uttāretīti khemantabhūmiṃ upanento tāreti. Nittāretīti akhemantaṭṭhānato nikkhāmento tāreti . Patāretīti pariggahetvā tāreti, hatthena pariggahetvā viya tāretīti attho. Sabbampetaṃ tāraṇuttāraṇādikhemantaṭṭhāne ṭhapanamevāti āha – ‘‘khemantabhūmiṃ sampāpetī’’ti. Satteti veneyyasatte. Mahāgahanatāya mahānatthatāya dunnittariyatāya ca jātiyeva kantāro jātikantāro, taṃ jātikantāraṃ.

    ਗਣਸ੍ਸ ਸੁਸ੍ਸੂਸਤੀਤਿ ਗਣੋ ਅਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਸ੍ਸੂਸਤਿ ਸੁਣਾਤਿ ਉਪਲਕ੍ਖੇਤਿ। ਸੋਤਂ ਓਦਹਤੀਤਿ ਸੋਤੁਕਾਮਤਾਯ ਸੋਤਂ ਅવਦਹਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਅਞ੍ਞਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤੀਤਿ ਞਾਤੁਕਾਮਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਣਿਦਹਤਿ। ਗਣਂ ਅਕੁਸਲਾ વੁਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾਤਿ ਜਨਸਮੂਹਂ ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਾ ਅਕੁਸਲਾ ਉਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ। ਕੁਸਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤੀਤਿ ਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤੇ ਕੁਸਲੇ ਠਪੇਤਿ। ਸਙ੍ਘੀਤਿ ਰਾਸਿવਸੇਨ ਸਙ੍ਘੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਙ੍ਘੀ। ਪਰਿਸવਸੇਨ ਗਣੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣੀ। ਗਣਸ੍ਸ ਆਚਰਿਯੋਤਿ ਗਣਾਚਰਿਯੋ।

    Gaṇassa sussūsatīti gaṇo assa vacanaṃ sussūsati suṇāti upalakkheti. Sotaṃ odahatīti sotukāmatāya sotaṃ avadahati patiṭṭhāpeti. Aññā cittaṃ upaṭṭhapetīti ñātukāmaṃ cittaṃ paṇidahati. Gaṇaṃ akusalā vuṭṭhāpetvāti janasamūhaṃ akosallasambhūtā akusalā uṭṭhāpetvā. Kusale patiṭṭhāpetīti kosallasambhūte kusale ṭhapeti. Saṅghīti rāsivasena saṅgho assa atthīti saṅghī. Parisavasena gaṇo assa atthīti gaṇī. Gaṇassa ācariyoti gaṇācariyo.

    ੧੯੧. ਦੁਤਿਯਗਾਥਾਯ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ, ਯਥਾ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ વਿਯ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਚ੍ਛਤੋ ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਮਾਤਿ ਉਤ੍ਤਮਚਕ੍ਖੁਮਾ। ਏਕੋਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਤਾਦੀਹਿ ਏਕੋ। ਰਤਿਨ੍ਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਰਤਿਆਦਿਂ।

    191. Dutiyagāthāya sadevakassa lokassa, yathā dissatīti sadevakassa lokassa viya manussānampi dissati. Yathā vā dissatīti tacchato aviparītato dissati. Cakkhumāti uttamacakkhumā. Ekoti pabbajjāsaṅkhātādīhi eko. Ratinti nekkhammaratiādiṃ.

    ਪਤਿਰੂਪਕੋਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਪਤਿਰੂਪਕੋ ਕੁਣ੍ਡਲੋ। ਮਤ੍ਤਿਕਾਕੁਣ੍ਡਲੋવਾਤਿ ਮਤ੍ਤਿਕਾਯ ਕਤਕੁਣ੍ਡਲੋ વਿਯ। ਲੋਹਡ੍ਢਮਾਸੋવ ਸੁવਣ੍ਣਛਨ੍ਨੋਤਿ ਸੁવਣ੍ਣੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ ਲੋਹਮਾਸਕੋ વਿਯ। ਪਰਿવਾਰਛਨ੍ਨਾਤਿ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਛਾਦਿਤਾ। ਅਨ੍ਤੋ ਅਸੁਦ੍ਧਾਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਤੋ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ। ਬਹਿ ਸੋਭਮਾਨਾਤਿ ਚੀવਰਾਦੀਹਿ ਬਾਹਿਰਤੋ ਸੁਨ੍ਦਰਾ।

    Patirūpakoti suvaṇṇapatirūpako kuṇḍalo. Mattikākuṇḍalovāti mattikāya katakuṇḍalo viya. Lohaḍḍhamāsova suvaṇṇachannoti suvaṇṇena paṭicchanno lohamāsako viya. Parivārachannāti parivārena chāditā. Anto asuddhāti abbhantarato rāgādīhi aparisuddhā. Bahi sobhamānāti cīvarādīhi bāhirato sundarā.

    ਅਕਪ੍ਪਿਤਇਰਿਯਾਪਥਾ ਚਾਤਿ ਅਸਜ੍ਜਿਤਇਰਿਯਾਪਥਾ। ਪਣਿਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਪਤ੍ਥਨਾ।

    Akappitairiyāpathā cāti asajjitairiyāpathā. Paṇidhisampannāti paripuṇṇapatthanā.

    વਿਸੁਦ੍ਧਸਦ੍ਦੋਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ, ਯਥਾਭੂਤਥੁਤਿਘੋਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਗਤਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਸਿਲੋਕੋਤਿ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਞ੍ਚ ਸਿਲੋਕਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਚਰਣਸੀਲੋ। ਕਤ੍ਥ વਿਸੁਦ੍ਧਸਦ੍ਦੋਤਿ ਚੇ? ‘‘ਨਾਗਭવਨੇ ਚ ਸੁਪਣ੍ਣਭવਨੇ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ। ਤਤੋ ਚ ਭਿਯ੍ਯੋਤਿ ਤਤੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਚ વੇਨੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਅਤਿਰੇਕਤਰੋਪਿ ਦਿਸ੍ਸਤਿ।

    Visuddhasaddoti parisuddhakittisaddo, yathābhūtathutighosoti attho. Gatakittisaddasilokoti kittisaddañca silokañca gahetvā caraṇasīlo. Kattha visuddhasaddoti ce? ‘‘Nāgabhavane ca supaṇṇabhavanecā’’tiādinā nayena vitthāretvā vuttaṭṭhāne. Tato ca bhiyyoti tato vuttappakārato ca veneyyavasena atirekataropi dissati.

    ਸਬ੍ਬਂ ਰਾਗਤਮਨ੍ਤਿ ਸਕਲਂ ਰਾਗਨ੍ਧਕਾਰਂ। ਦੋਸਤਮਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਨ੍ਧਕਰਣਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਲੋਕਨਿવਾਰਣਕਰਣਂ। ਅਚਕ੍ਖੁਕਰਣਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨੋ ਅਕਰਣਂ। ਅਞ੍ਞਾਣਕਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣੇਨ ਅਜਾਨਨਕਰਣਂ। ਪਞ੍ਞਾਨਿਰੋਧਿਕਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਨਯਨਨਾਸਕਂ। વਿਘਾਤਪਕ੍ਖਿਕਨ੍ਤਿ ਪੀਲ਼ਾਕੋਟ੍ਠਾਸਿਕਂ। ਅਨਿਬ੍ਬਾਨਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਨ੍ਤਿ ਅਪਚ੍ਚਯਅਮਤਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਾਯ ਨ ਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਂ।

    Sabbaṃ rāgatamanti sakalaṃ rāgandhakāraṃ. Dosatamādīsupi eseva nayo. Andhakaraṇanti paññālokanivāraṇakaraṇaṃ. Acakkhukaraṇanti paññācakkhuno akaraṇaṃ. Aññāṇakaraṇanti ñāṇena ajānanakaraṇaṃ. Paññānirodhikanti paññānayananāsakaṃ. Vighātapakkhikanti pīḷākoṭṭhāsikaṃ. Anibbānasaṃvattanikanti apaccayaamatanibbānatthāya na saṃvattanikaṃ.

    ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਤੇਨ ਬੋਧਿਞਾਣੇਨ ਬੁਜ੍ਝੀਤਿ ਤਂ ਸਕਲਂ ਤੇਨ ਚਤੁਮਗ੍ਗਞਾਣવਸੇਨ ਬੁਜ੍ਝਿ। ਪਠਮਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਜਾਨਿ ਅਨੁਬੁਜ੍ਝਿ। ਦੁਤਿਯਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਪੁਨ ਅਞ੍ਞਾਸਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿ। ਤਤਿਯਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਪਟਿવੇਧਂ ਪਾਪੁਣਿ ਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਨਿਸ੍ਸੇਸਪਟਿવੇਧੇਨ ਸਮ੍ਮਾਬੁਜ੍ਝਿ। ਅਧਿਗਚ੍ਛਿ ਫਸ੍ਸੇਸਿ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸੀਤਿ ਏਤਂ ਤਯਂ ਫਲવਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਠਮਦੁਤਿਯવਸੇਨ ਪਟਿਲਭਿ। ਤਤਿਯવਸੇਨ ਞਾਣਫਸ੍ਸੇਨ ਫੁਸਿ। ਚਤੁਤ੍ਥવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਅਕਾਸਿ। ਅਥ વਾ ਏਕੇਕਫਲਸ੍ਸ ਤਯੋਪਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ ਏવ।

    Sabbaṃ taṃ tena bodhiñāṇena bujjhīti taṃ sakalaṃ tena catumaggañāṇavasena bujjhi. Paṭhamamaggavasena jāni anubujjhi. Dutiyamaggavasena puna aññāsi paṭivijjhi. Tatiyamaggavasena paṭivedhaṃ pāpuṇi sambujjhi. Catutthamaggavasena nissesapaṭivedhena sammābujjhi. Adhigacchi phassesi sacchākāsīti etaṃ tayaṃ phalavasena yojetabbaṃ. Paṭhamadutiyavasena paṭilabhi. Tatiyavasena ñāṇaphassena phusi. Catutthavasena paccakkhaṃ akāsi. Atha vā ekekaphalassa tayopi labbhanti eva.

    ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਰਤਿਨ੍ਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਰਤਿਂ। વਿવੇਕਰਤਿਨ੍ਤਿ ਕਾਯવਿવੇਕਾਦਿਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਰਤਿਂ। ਉਪਸਮਰਤਿਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸવੂਪਸਮੇ ਰਤਿਂ। ਸਮ੍ਬੋਧਿਰਤਿਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਰਤਿਂ।

    Nekkhammaratinti pabbajjādīni nissāya uppannaratiṃ. Vivekaratinti kāyavivekādimhi uppannaratiṃ. Upasamaratinti kilesavūpasame ratiṃ. Sambodhiratinti maggaṃ paccavekkhantassa uppannaratiṃ.

    ੧੯੨. ਤਤਿਯਗਾਥਾਯ ਬਹੂਨਮਿਧ ਬਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਇਧ ਬਹੂਨਂ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦੀਨਂ ਸਿਸ੍ਸਾਨਂ। ਸਿਸ੍ਸਾ ਹਿ ਆਚਰਿਯਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਤ੍ਤਾ ‘‘ਬਦ੍ਧਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਹੇਨ ਆਗਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿਕੋ ਪਞ੍ਹੇਨ ਆਗਤੋਮ੍ਹਿ , ਅਤ੍ਥਿਕਾਨਂ વਾ ਪਞ੍ਹੇਨ ਆਗਮਨਂ, ਪਞ੍ਹੇਨ ਅਤ੍ਥਿ ਆਗਮਨਂ વਾਤਿ।

    192. Tatiyagāthāya bahūnamidha baddhānanti idha bahūnaṃ khattiyādīnaṃ sissānaṃ. Sissā hi ācariyapaṭibaddhavuttittā ‘‘baddhā’’ti vuccanti. Atthi pañhena āgamanti atthiko pañhena āgatomhi , atthikānaṃ vā pañhena āgamanaṃ, pañhena atthi āgamanaṃ vāti.

    ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਪਿ ਤਂ ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਦੇ ਯੋ ਸੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਕਾਮੇਨ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਯਮ੍ਭੂਤਿ ਉਪਦੇਸਂ વਿਨਾ ਸਯਮੇવ ਭੂਤੋ। ਅਨਾਚਰਿਯਕੋਤਿ ਸਯਮ੍ਭੂਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣਂ। ਯੋ ਹਿ ਆਚਰਿਯਂ વਿਨਾ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਸੋ ਸਯਮ੍ਭੂ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੂਤਿਆਦਿ ਅਨਾਚਰਿਯਕਭਾવਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੂਤਿ ਆਚਰਿਯਤੋ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ। ਸਾਮਨ੍ਤਿ ਸਯਮੇવ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝੀਤਿ ਭੁਸਂ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਾਪੁਣੀਤਿ ਤੇਸੁ ਚ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਯਥਾ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ , ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਬਲੇਸੁ ਚ વਸੀਭਾવਨ੍ਤਿ ਦਸਸੁ ਚ ਤਥਾਗਤਬਲੇਸੁ ਇਸ੍ਸਰਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਯੋ ਸੋ ਏવਂ ਭੂਤੋ, ਸੋ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਤ੍ਤਰવਿਮੋਕ੍ਖਾਧਿਗਮਪਰਿਭਾવਿਤਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਕੋ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਪਦਟ੍ਠਾਨਂ વਾ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਮੁਪਾਦਾਯ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਕੋ ਸਤ੍ਤવਿਸੇਸੋ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਬੁਦ੍ਧવਿਭਾવਨਾ ਕਤਾ ਹੋਤਿ।

    Buddhoti padassa abhāvepi taṃ buddhanti pade yo so buddho, taṃ niddisitukāmena ‘‘buddho’’ti vuttaṃ. Sayambhūti upadesaṃ vinā sayameva bhūto. Anācariyakoti sayambhūpadassa atthavivaraṇaṃ. Yo hi ācariyaṃ vinā saccāni paṭivijjhati, so sayambhū nāma hotīti. Pubbe ananussutesūtiādi anācariyakabhāvassa atthappakāsanaṃ. Ananussutesūti ācariyato ananussutesu. Sāmanti sayameva. Abhisambujjhīti bhusaṃ sammā paṭivijjhi. Tattha ca sabbaññutaṃ pāpuṇīti tesu ca saccesu sabbaññubhāvaṃ pāpuṇi. Yathā saccāni paṭivijjhantā sabbaññuno honti , tathā saccānaṃ paṭividdhattā evaṃ vuttaṃ. ‘‘Sabbaññutaṃ patto’’tipi pāṭho. Balesuca vasībhāvanti dasasu ca tathāgatabalesu issarabhāvaṃ pāpuṇi. Yo so evaṃ bhūto, so buddhoti vuttaṃ hoti. Tattha sabbadhammesu appaṭihatañāṇanimittānuttaravimokkhādhigamaparibhāvitakhandhasantānaṃ upādāya paṇṇattiko, sabbaññutapadaṭṭhānaṃ vā saccābhisambodhimupādāya paṇṇattiko sattaviseso buddho. Ettāvatā atthato buddhavibhāvanā katā hoti.

    ਇਦਾਨਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਲੋਕੇ ਅવਗਨ੍ਤਾ ‘‘ਅવਗਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਬੁਜ੍ਝਿਤਾ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਯਥਾ ਪਣ੍ਣਸੋਸਾ વਾਤਾ ‘‘ਪਣ੍ਣਸੁਸਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਬੋਧੇਤਾ ਪਜਾਯਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਬੁਜ੍ਝਨਸਮਤ੍ਥਾਯ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਬੋਧਨੀਯਤੋ ਸਯਮੇવ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਸવਿਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨਾਨਾਗੁਣવਿਕਸਨਤੋ ਪਦੁਮਮਿવ વਿਕਸਨਟ੍ਠੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਖੀਣਾਸવਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿਆਦੀਹਿ ਛਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਕੋਚਕਰਧਮ੍ਮਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦਾਯ વਿਬੁਦ੍ਧੋ ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਨਿਦ੍ਦਾਯ વਿਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਙ੍ਖਾ ਸਙ੍ਖਾਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਤੇਨਾਤਿ વਚਨਸ੍ਸ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਣ੍ਹਾਲੇਪਦਿਟ੍ਠਿਲੇਪਾਭਾવੇਨ ਨਿਰੁਪਲੇਪਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸવਾਸਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਏਕਨ੍ਤવਚਨੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕਨ੍ਤਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸੋਤਿ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਾવਸੇਸੇਹਿ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇਹਿ ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸੋ।

    Idāni byañjanato vibhāvento ‘‘buddhoti kenaṭṭhena buddho’’tiādimāha. Tattha yathā loke avagantā ‘‘avagato’’ti vuccati, evaṃ bujjhitā saccānīti buddho. Yathā paṇṇasosā vātā ‘‘paṇṇasusā’’ti vuccanti, evaṃ bodhetā pajāyāti buddho. Sabbaññutāya buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthāya buddhiyā buddhoti vuttaṃ hoti. Sabbadassāvitāya buddhoti sabbadhammānaṃ ñāṇacakkhunā diṭṭhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Anaññaneyyatāya buddhoti aññena abodhanīyato sayameva buddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Visavitāya buddhoti nānāguṇavikasanato padumamiva vikasanaṭṭhena buddhoti vuttaṃ hoti. Khīṇāsavasaṅkhātena buddhotiādīhi chahi pariyāyehi cittasaṅkocakaradhammappahānena niddāya vibuddho puriso viya sabbakilesaniddāya vibuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Saṅkhā saṅkhātanti atthato ekattā saṅkhātenāti vacanassa koṭṭhāsenāti attho. Taṇhālepadiṭṭhilepābhāvena nirupalepasaṅkhātena savāsanānaṃ sabbakilesānaṃ pahīnattā ekantavacanena visesetvā vuttaṃ. Ekantanikkilesoti rāgadosamohāvasesehi sabbakilesehi nikkileso.

    ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗਂ ਗਤੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਗਮਨਤ੍ਥਾਨਂ ਧਾਤੂਨਂ ਬੁਜ੍ਝਨਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਬੁਜ੍ਝਨਤ੍ਥਾਪਿ ਧਾਤੁਯੋ ਗਮਨਤ੍ਥਾ ਹੋਨ੍ਤੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗਂ ਗਤਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗੋ ਚੇਤ੍ਥ –

    Ekāyanamaggaṃ gatoti buddhoti gamanatthānaṃ dhātūnaṃ bujjhanatthattā bujjhanatthāpi dhātuyo gamanatthā honteva, tasmā ekāyanamaggaṃ gatattā buddhoti vuttaṃ hoti. Ekāyanamaggo cettha –

    ‘‘ਮਗ੍ਗੋ ਪਨ੍ਥੋ ਪਥੋ ਪਜ੍ਜੋ, ਅਞ੍ਜਸਂ વਟੁਮਾਯਨਂ।

    ‘‘Maggo pantho patho pajjo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;

    ਨਾવਾ ਉਤ੍ਤਰਸੇਤੂ ਚ, ਕੁਲ੍ਲੋ ਚ ਭਿਸਿ ਸਙ੍ਕਮੋ’’ਤਿ॥ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਤ੍ਥੁਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੦੧) –

    Nāvā uttarasetū ca, kullo ca bhisi saṅkamo’’ti. (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) –

    ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਬਹੂਸੁ ਨਾਮੇਸੁ ਅਯਨਨਾਮੇਨ વੁਤ੍ਤਮਗ੍ਗਨਾਮੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਮਗ੍ਗਭੂਤੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਨ ਦ੍વੇਧਾਪਥਭੂਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਏਕੇਨ ਅਯਿਤਬ੍ਬੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗੋ। ਏਕੇਨਾਤਿ ਗਣਸਙ੍ਗਣਿਕਂ ਪਹਾਯ ਪવਿવਿਤ੍ਤੇਨ। ਅਯਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬੋ, ਅਯਨ੍ਤਿ વਾ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਯਨੋ, ਸਂਸਾਰਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕੇਸਂ ਅਯਨੋਤਿ ਏਕਾਯਨੋ। ਏਕੇਸਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਸੇਟ੍ਠਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕੇਸਂ ਮਗ੍ਗਭੂਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਅਯਨਭੂਤੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਯਤੀਤਿ વਾ ਅਯਨੋ, ਗਚ੍ਛਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਯਨੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗੋ। ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਪਿ ਚ ਏਕਂ ਅਯਤੀਤਿ ਏਕਾਯਨੋ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਮੁਖਭਾવਨਾਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੋਪਿ ਅਪਰਭਾਗੇ ਏਕਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗੋਤਿ ਏਕਨਿਬ੍ਬਾਨਗਮਨਮਗ੍ਗੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Maggassa bahūsu nāmesu ayananāmena vuttamagganāmena vutto. Tasmā ekamaggabhūto maggo, na dvedhāpathabhūtoti attho. Atha vā ekena ayitabbo maggoti ekāyanamaggo. Ekenāti gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya pavivittena. Ayitabboti paṭipajjitabbo, ayanti vā etenāti ayano, saṃsārato nibbānaṃ gacchantīti attho. Ekesaṃ ayanoti ekāyano. Ekesanti seṭṭhānaṃ. Sabbasattaseṭṭhā ca sammāsambuddhā, tasmā ekesaṃ maggabhūto sammāsambuddhānaṃ ayanabhūto maggoti vuttaṃ hoti. Ayatīti vā ayano, gacchati pavattatīti attho. Ekasmiṃ ayano maggoti ekāyanamaggo. Ekasmiṃyeva buddhasāsane pavattamāno maggo, na aññatthāti vuttaṃ hoti. Api ca ekaṃ ayatīti ekāyano. Pubbabhāge nānāmukhabhāvanānayappavattopi aparabhāge ekaṃ nibbānameva gacchatīti vuttaṃ hoti, tasmā ekāyanamaggoti ekanibbānagamanamaggoti attho.

    ਏਕੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨ ਪਰੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਯਮੇવ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਬੁਦ੍ਧਿવਿਹਤਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧਿ ਬੁਦ੍ਧਂ ਬੋਧੋਤਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਮੇਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ‘‘ਨੀਲਰਤ੍ਤਗੁਣਯੋਗਾ ਨੀਲੋ ਪਟੋ, ਰਤ੍ਤੋ ਪਟੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਯੋਗਾ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਞਾਪੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ।

    Eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti na parehi buddhattā buddho, kintu sayameva anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhattā buddhoti vuttaṃ hoti. Abuddhivihatattā buddhipaṭilābhattā buddhoti buddhi buddhaṃ bodhoti pariyāyavacanametaṃ. Tattha yathā ‘‘nīlarattaguṇayogā nīlo paṭo, ratto paṭo’’ti vuccati, evaṃ buddhaguṇayogā ‘‘buddho’’ti ñāpetuṃ vuttaṃ.

    ਤਤੋ ਪਰਂ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨੇਤਂ ਨਾਮਨ੍ਤਿਆਦਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਮਨੁਗਤਾ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਮਿਤ੍ਤਾ ਸਹਾਯਾ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਭਚ੍ਚਾ। ਞਾਤੀ ਪਿਤੁਪਕ੍ਖਿਕਾ। ਸਾਲੋਹਿਤਾ ਮਾਤੁਪਕ੍ਖਿਕਾ। ਸਮਣਾ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜੁਪਗਤਾ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਭੋવਾਦਿਨੋ, ਸਮਿਤਪਾਪਬਾਹਿਤਪਾਪਾ વਾ। ਦੇવਤਾ ਸਕ੍ਕਾਦਯੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਚ। વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੋ, વਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤੇ ਭવਂ વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਂ ਨਾਮਂ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવੋ ਹਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਸਿਜ੍ਝਤਿ, ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੋਦਯੇ ਸਿਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવੋ વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤੇ ਭવੋ ਹੋਤਿ। ਤਂ ਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਮ੍ਪਿ ਨਾਮਂ વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤੇ ਭવਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਮੇਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਬੋਧਿਯਾ ਮੂਲੇ ਸਹ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਾਤਿ ਮਹਾਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭੇਨ ਸਹ। ਸਚ੍ਛਿਕਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ વਾ ਜਾਤਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਯਦਿਦਂ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਬੁਦ੍ਧવਿਭਾવਨਾ। ਇਤੋ ਪਰਂ વਹਸ੍ਸੇਤਂ ਭਾਰਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ ਯਥਾਪਾਲ਼ਿਮੇવ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿ।

    Tato paraṃ buddhoti netaṃ nāmantiādi ‘‘atthamanugatā ayaṃ paññattī’’ti ñāpanatthaṃ vuttaṃ. Tattha mittā sahāyā. Amaccā bhaccā. Ñātī pitupakkhikā. Sālohitā mātupakkhikā. Samaṇā pabbajjupagatā. Brāhmaṇā bhovādino, samitapāpabāhitapāpā vā. Devatā sakkādayo brahmāno ca. Vimokkhantikanti vimokkho arahattamaggo, vimokkhassa anto arahattaphalaṃ, tasmiṃ vimokkhante bhavaṃ vimokkhantikaṃ nāmaṃ. Sabbaññubhāvo hi arahattamaggena sijjhati, arahattaphalodaye siddhaṃ hoti. Tasmā sabbaññubhāvo vimokkhante bhavo hoti. Taṃ nemittikampi nāmaṃ vimokkhante bhavaṃ nāma hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantāna’’nti. Bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhāti mahābodhirukkhamūle yathāvuttakkhaṇe sabbaññutaññāṇassa paṭilābhena saha. Sacchikā paññattīti arahattaphalasacchikiriyāya sabbadhammasacchikiriyāya vā jātā paññatti. Yadidaṃ buddhoti paññatti. Ayaṃ byañjanato buddhavibhāvanā. Ito paraṃ vahassetaṃ bhāranti pariyosānaṃ tattha tattha vuttanayattā yathāpāḷimeva niyyāti.

    ੧੯੩. ਚਤੁਤ੍ਥਗਾਥਾਯ વਿਜਿਗੁਚ੍ਛਤੋਤਿ ਜਾਤਿਆਦੀਹਿ ਅਟ੍ਟੀਯਤੋ। ਰਿਤ੍ਤਮਾਸਨਨ੍ਤਿ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਮਞ੍ਚਪੀਠਂ। ਪਬ੍ਬਤਾਨਂ ਗੁਹਾਸੁ વਾਤਿ ਪਬ੍ਬਤਗੁਹਾਸੁ વਾ ਰਿਤ੍ਤਮਾਸਨਂ ਭਜਤੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ।

    193. Catutthagāthāya vijigucchatoti jātiādīhi aṭṭīyato. Rittamāsananti vivittaṃ mañcapīṭhaṃ. Pabbatānaṃ guhāsu vāti pabbataguhāsu vā rittamāsanaṃ bhajatoti sambandhitabbaṃ.

    ਜਾਤਿਯਾ વਿਜਿਗੁਚ੍ਛਤੋਤਿ ਜਾਤਿਂ વਿਜਿਗੁਚ੍ਛਤੋ। ਜਰਾਯ। ਬ੍ਯਾਧਿਨਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਭਜਤੋਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਭਜਤੋਤਿ ਭਜਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਸੇવਤੋਤਿ ਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਨਿਸੇવਤੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸ । ਸਂਸੇવਤੋਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਪਟਿਸੇવਤੋਤਿ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਪਬ੍ਬਤਪਬ੍ਭਾਰਾਤਿ ਪਬ੍ਬਤਕੁਚ੍ਛਿਯੋ।

    Jātiyā vijigucchatoti jātiṃ vijigucchato. Jarāya. Byādhinātiādīsupi eseva nayo. Bhajatoti evamādīsu bhajatoti bhajantassa. Sevatoti sevantassa. Nisevatoti sammā sevantassa . Saṃsevatoti punappunaṃ sevantassa. Paṭisevatoti upagantvā sevantassa. Pabbatapabbhārāti pabbatakucchiyo.

    ੧੯੪. ਪਞ੍ਚਮਗਾਥਾਯ ਉਚ੍ਚਾવਚੇਸੂਤਿ ਹੀਨਪਣੀਤੇਸੁ। ਸਯਨੇਸੂਤਿ વਿਹਾਰਾਦੀਸੁ ਸੇਨਾਸਨੇਸੁ। ਕੀવਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਭੇਰવਾਤਿ ਕਿਤ੍ਤਕਾ ਤਤ੍ਥ ਭਯਕਾਰਣਾ। ‘‘ਕੁવਨ੍ਤੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਕੂਜਨ੍ਤੋਤਿ ਚਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ।

    194. Pañcamagāthāya uccāvacesūti hīnapaṇītesu. Sayanesūti vihārādīsu senāsanesu. Kīvanto tattha bheravāti kittakā tattha bhayakāraṇā. ‘‘Kuvanto’’tipi pāṭho, kūjantoti cassa attho.

    ਕੁવਨ੍ਤੋਤਿ ਸਦ੍ਦਾਯਨ੍ਤੋ। ਕੂਜਨ੍ਤੋਤਿ ਅਬ੍ਯਤ੍ਤਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਨਦਨ੍ਤੋਤਿ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ વਾਚਂ ਭਾਸਨ੍ਤੋ। ਕਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਕਿਤ੍ਤਕਾਤਿ ਪਮਾਣਪੁਚ੍ਛਾ। ਕੀવਤਕਾਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਪੁਚ੍ਛਾ। ਕੀવਬਹੁਕਾਤਿ ਪਮਾਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦਪੁਚ੍ਛਾ। ਤੇ ਭੇਰવਾਤਿ ਏਤੇ ਭਯਜਨਨੁਪਦ੍ਦવਾ ਭਯਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਕੀવਬਹੁਕਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੀਹਾ ਬ੍ਯਗ੍ਘਾ ਦੀਪੀ’’ਤਿਆਦੀਹਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ।

    Kuvantoti saddāyanto. Kūjantoti abyattasaddaṃ karonto. Nadantoti ukkuṭṭhiṃ karonto. Saddaṃ karontoti vācaṃ bhāsanto. Katīti pucchā. Kittakāti pamāṇapucchā. Kīvatakāti paricchedapucchā. Kīvabahukāti pamāṇaparicchedapucchā. Te bheravāti ete bhayajananupaddavā bhayārammaṇā. Kīvabahukāti pucchite ārammaṇe dassetuṃ ‘‘sīhā byagghā dīpī’’tiādīhi vissajjeti.

    ੧੯੫. ਛਟ੍ਠਗਾਥਾਯ ਕਤਿ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਤਿ ਕਿਤ੍ਤਕਾ ਉਪਦ੍ਦવਾ। ਅਗਤਂ ਦਿਸਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਅਗਤਪੁਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਗਤਂ, ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਤੋ ਦਿਸਾ ਚਾਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਗਤਂ ਦਿਸ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਮਤਂ ਦਿਸ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਅਭਿਸਮ੍ਭવੇਤਿ ਅਭਿਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯ। ਪਨ੍ਤਮ੍ਹੀਤਿ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ।

    195. Chaṭṭhagāthāya kati parissayāti kittakā upaddavā. Agataṃ disanti nibbānaṃ. Tañhi agatapubbattā agataṃ, niddisitabbato disā cāti. Tena vuttaṃ – ‘‘agataṃ disa’’nti. Amataṃ disa’’ntipi pāṭho. Abhisambhaveti abhisambhaveyya. Pantamhīti pariyante.

    ਅਗਤਪੁਬ੍ਬਾ ਸਾ ਦਿਸਾਤਿ ਯਾ ਦਿਸਾ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇਨਪਿ ਨ ਗਤਪੁਬ੍ਬਾ। ਨ ਸਾ ਦਿਸਾ ਗਤਪੁਬ੍ਬਾਤਿ ਏਸਾ ਦਿਸਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਨ ਗਤਪੁਬ੍ਬਾ। ਇਮਿਨਾ ਦੀਘੇਨ ਅਦ੍ਧੁਨਾਤਿ ਅਨੇਨ ਦੀਘਕਾਲੇਨ।

    Agatapubbā sā disāti yā disā supinantenapi na gatapubbā. Na sā disā gatapubbāti esā disā vuttanayena na gatapubbā. Iminā dīghena addhunāti anena dīghakālena.

    ਸਮਤਿਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤੋਮੁਖવਟ੍ਟਿਲੇਖਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਸਮਭਰਿਤਂ। ਅਨવਸੇਕਨ੍ਤਿ ਅਨવਸਿਞ੍ਚਨਕਂ ਅਪਰਿਸਿਞ੍ਚਨਕਂ ਕਤ੍વਾ। ਤੇਲਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤੇਲਂ ਤੇਲਪਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਹਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਹਰੇਯ੍ਯ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਸਚਿਤ੍ਤਮਨੁਰਕ੍ਖੇਤਿ ਤਂ ਤੇਲਭਰਿਤਂ ਪਤ੍ਤਂ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਾਯਗਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਗੋਚਰੇ ਚੇવ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਤਿਯਾ ਚਾਤਿ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਯਥਾ ਮੁਹੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਗੋਚਰੇ ਨ વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਤਥਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯ ਗੋਪਯੇਯ੍ਯ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਏਤਸ੍ਸ ਹਿ –

    Samatittikanti antomukhavaṭṭilekhaṃ pāpetvā samabharitaṃ. Anavasekanti anavasiñcanakaṃ aparisiñcanakaṃ katvā. Telapattanti pakkhittatelaṃ telapattaṃ. Parihareyyāti hareyya ādāya gaccheyya. Evaṃ sacittamanurakkheti taṃ telabharitaṃ pattaṃ viya attano cittaṃ kāyagatāya satiyā gocare ceva sampayuttasatiyā cāti ubhinnaṃ antare pakkhipitvā yathā muhuttampi bahiddhā gocare na vikkhipati, tathā paṇḍito yogāvacaro rakkheyya gopayeyya. Kiṃkāraṇā? Etassa hi –

    ‘‘ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਲਹੁਨੋ, ਯਤ੍ਥਕਾਮਨਿਪਾਤਿਨੋ।

    ‘‘Dunniggahassa lahuno, yatthakāmanipātino;

    ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਮਥੋ ਸਾਧੁ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਦਨ੍ਤਂ ਸੁਖਾવਹਂ’’॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੫)।

    Cittassa damatho sādhu, cittaṃ dantaṃ sukhāvahaṃ’’. (dha. pa. 35);

    ਤਸ੍ਮਾ –

    Tasmā –

    ‘‘ਸੁਦੁਦ੍ਦਸਂ ਸੁਨਿਪੁਣਂ, ਯਤ੍ਥਕਾਮਨਿਪਾਤਿਨਂ।

    ‘‘Sududdasaṃ sunipuṇaṃ, yatthakāmanipātinaṃ;

    ਚਿਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖੇਥ ਮੇਧਾવੀ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਗੁਤ੍ਤਂ ਸੁਖਾવਹਂ’’॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੬)।

    Cittaṃ rakkhetha medhāvī, cittaṃ guttaṃ sukhāvahaṃ’’. (dha. pa. 36);

    ਇਦਞ੍ਹਿ –

    Idañhi –

    ‘‘ਦੂਰਙ੍ਗਮਂ ਏਕਚਰਂ, ਅਸਰੀਰਂ ਗੁਹਾਸਯਂ।

    ‘‘Dūraṅgamaṃ ekacaraṃ, asarīraṃ guhāsayaṃ;

    ਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਂਯਮੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਮਾਰਬਨ੍ਧਨਾ’’॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੭)।

    Ye cittaṃ saṃyamessanti, mokkhanti mārabandhanā’’. (dha. pa. 37);

    ਇਤਰਸ੍ਸ ਪਨ –

    Itarassa pana –

    ‘‘ਅਨવਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ , ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਅવਿਜਾਨਤੋ।

    ‘‘Anavaṭṭhitacittassa , saddhammaṃ avijānato;

    ਪਰਿਪ੍ਲવਪਸਾਦਸ੍ਸ, ਪਞ੍ਞਾ ਨ ਪਰਿਪੂਰਤਿ’’॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੮)।

    Pariplavapasādassa, paññā na paripūrati’’. (dha. pa. 38);

    ਥਿਰਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸਹਾਯਸ੍ਸ ਪਨ –

    Thirakammaṭṭhānasahāyassa pana –

    ‘‘ਅਨવਸ੍ਸੁਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਅਨਨ੍વਾਹਤਚੇਤਸੋ।

    ‘‘Anavassutacittassa, ananvāhatacetaso;

    ਪੁਞ੍ਞਪਾਪਪਹੀਨਸ੍ਸ, ਨਤ੍ਥਿ ਜਾਗਰਤੋ ਭਯਂ’’॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੯)।

    Puññapāpapahīnassa, natthi jāgarato bhayaṃ’’. (dha. pa. 39);

    ਤਸ੍ਮਾ ਏਤਂ –

    Tasmā etaṃ –

    ‘‘ਫਨ੍ਦਨਂ ਚਪਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਦੂਰਕ੍ਖਂ ਦੁਨ੍ਨਿવਾਰਯਂ।

    ‘‘Phandanaṃ capalaṃ cittaṃ, dūrakkhaṃ dunnivārayaṃ;

    ਉਜੁਂ ਕਰੋਤਿ ਮੇਧਾવੀ, ਉਸੁਕਾਰੋવ ਤੇਜਨਂ’’॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੩)।

    Ujuṃ karoti medhāvī, usukārova tejanaṃ’’. (dha. pa. 33);

    ਏવਂ ਉਜੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਚਿਤ੍ਤਮਨੁਰਕ੍ਖੇ।

    Evaṃ ujuṃ karonto sacittamanurakkhe.

    ਪਤ੍ਥਯਾਨੋ ਦਿਸਂ ਅਗਤਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਕਮ੍ਮਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਅਗਤਪੁਬ੍ਬਂ ਦਿਸਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾ ਪਨੇਸਾ ਦਿਸਾ ਨਾਮ –

    Patthayānodisaṃ agatapubbanti imasmiṃ kāyagatāsatikammaṭṭhāne kammaṃ ārabhitvā anamatagge saṃsāre agatapubbaṃ disaṃ patthento vuttanayena sakaṃ cittaṃ rakkheyyāti attho. Kā panesā disā nāma –

    ‘‘ਮਾਤਾਪਿਤਾ ਦਿਸਾ ਪੁਬ੍ਬਾ, ਆਚਰਿਯਾ ਦਕ੍ਖਿਣਾ ਦਿਸਾ।

    ‘‘Mātāpitā disā pubbā, ācariyā dakkhiṇā disā;

    ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾ ਦਿਸਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਮਿਤ੍ਤਾਮਚ੍ਚਾ ਚ ਉਤ੍ਤਰਾ॥

    Puttadārā disā pacchā, mittāmaccā ca uttarā.

    ‘‘ਦਾਸਕਮ੍ਮਕਰਾ ਹੇਟ੍ਠਾ, ਉਦ੍ਧਂ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ।

    ‘‘Dāsakammakarā heṭṭhā, uddhaṃ samaṇabrāhmaṇā;

    ਏਤਾ ਦਿਸਾ ਨਮਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਅਲਮਤ੍ਤੋ ਕੁਲੇ ਗਿਹੀ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੭੩) –

    Etā disā namasseyya, alamatto kule gihī’’ti. (dī. ni. 3.273) –

    ਏਤ੍ਥ ਤਾવ ਮਾਤਾਪਿਤਾਦਯੋ ‘‘ਦਿਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।

    Ettha tāva mātāpitādayo ‘‘disā’’ti vuttā.

    ‘‘ਦਿਸਾ ਚਤਸ੍ਸੋ વਿਦਿਸਾ ਚਤਸ੍ਸੋ, ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਦਸ ਦਿਸਾ ਇਮਾਯੋ।

    ‘‘Disā catasso vidisā catasso, uddhaṃ adho dasa disā imāyo;

    ਕਤਮਂ ਦਿਸਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਨਾਗਰਾਜਾ, ਯਮਦ੍ਦਸਾ ਸੁਪਿਨੇ ਛਬ੍ਬਿਸਾਣ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੧੦੪) –

    Katamaṃ disaṃ tiṭṭhati nāgarājā, yamaddasā supine chabbisāṇa’’nti. (jā. 1.16.104) –

    ਏਤ੍ਥ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਦਿਭੇਦਾ ਦਿਸਾવ ‘‘ਦਿਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।

    Ettha puratthimādibhedā disāva ‘‘disā’’ti vuttā.

    ‘‘ਅਗਾਰਿਨੋ ਅਨ੍ਨਦਪਾਨવਤ੍ਥਦਾ, ਅવ੍ਹਾਯਿਕਾ ਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸਂ વਦਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Agārino annadapānavatthadā, avhāyikā tampi disaṃ vadanti;

    ਏਸਾ ਦਿਸਾ ਪਰਮਾ ਸੇਤਕੇਤੁ, ਯਂ ਪਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖੀ ਸੁਖਿਨੋ ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ॥ (ਜਾ॰ ੧.੬.੯) –

    Esā disā paramā setaketu, yaṃ patvā dukkhī sukhino bhavantī’’ti . (jā. 1.6.9) –

    ਏਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ‘‘ਦਿਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧਾਪਿ ਤਦੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯਂ વਿਰਾਗਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਦਿਸ੍ਸਤਿ ਅਪਦਿਸ੍ਸਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਦਿਸਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਪਨ ਸਂਸਾਰੇ ਕੇਨਚਿ ਬਾਲਪੁਥੁਜ੍ਜਨੇਨ ਸੁਪਿਨੇਨਪਿ ਅਗਤਪੁਬ੍ਬਤਾਯ ‘‘ਅਗਤਪੁਬ੍ਬਾ ਦਿਸਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਪਤ੍ਥਯਨ੍ਤੇਨ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿਯਾ ਯੋਗੋ ਕਰਣੀਯੋਤਿ। વਜਤੋਤਿਆਦੀਸੁ ਏਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗੁਪ੍ਪਾਦਤੋ ਸਮੀਪਂ વਜਤੋ। ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਗਚ੍ਛਤੋ। ਫਲੋਦਯਤੋ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤੋ।

    Ettha nibbānaṃ ‘‘disa’’nti vuttaṃ. Idhāpi tadeva adhippetaṃ. Taṇhakkhayaṃ virāgantiādīhi dissati apadissati tasmā ‘‘disā’’ti vuccati. Anamatagge pana saṃsāre kenaci bālaputhujjanena supinenapi agatapubbatāya ‘‘agatapubbā disā nāmā’’ti vuccati. Taṃ patthayantena kāyagatāsatiyā yogo karaṇīyoti. Vajatotiādīsu ettha magguppādato samīpaṃ vajato. Ṭhitikkhaṇe gacchato. Phalodayato atikkamato.

    ਅਨ੍ਤੇਤਿ ਅਨ੍ਤਮ੍ਹਿ ਠਿਤੇ। ਪਨ੍ਤੇਤਿ વਨਗਹਨਗਮ੍ਭੀਰੇ ਠਿਤੇ। ਪਰਿਯਨ੍ਤੇਤਿ ਦੂਰਭਾવੇਨ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੇ। ਸੇਲਨ੍ਤੇਤਿ ਪਬ੍ਬਤਾਨਂ ਅਨ੍ਤੇ। વਨਨ੍ਤੇਤਿ વਨਘਟਾਨਂ ਅਨ੍ਤੇ। ਨਦਨ੍ਤੇਤਿ ਨਦੀਨਂ ਅਨ੍ਤੇ। ਉਦਕਨ੍ਤੇਤਿ ਉਦਕਾਨਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ। ਯਤ੍ਥ ਨ ਕਸੀਯਤਿ ਨ વਪੀਯਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਸਨਞ੍ਚ વਪਨਞ੍ਚ ਨ ਕਰੀਯਤਿ। ਜਨਨ੍ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਠਿਤੇ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਨੁਪਚਾਰੇਤਿ ਕਸਨવਪਨવਸੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਅਨੁਪਚਰਿਤਬ੍ਬੇ ਸੇਨਾਸਨੇ।

    Anteti antamhi ṭhite. Panteti vanagahanagambhīre ṭhite. Pariyanteti dūrabhāvena pariyante ṭhite. Selanteti pabbatānaṃ ante. Vananteti vanaghaṭānaṃ ante. Nadanteti nadīnaṃ ante. Udakanteti udakānaṃ pariyante. Yattha na kasīyati na vapīyatīti yasmiṃ kasanañca vapanañca na karīyati. Janantaṃatikkamitvā ṭhite. Manussānaṃ anupacāreti kasanavapanavasena manussehi anupacaritabbe senāsane.

    ੧੯੬. ਸਤ੍ਤਮਗਾਥਾਯ ਕ੍ਯਾਸ੍ਸ ਬ੍ਯਪ੍ਪਥਯੋ ਅਸ੍ਸੂਤਿ ਕਿਦਿਸਾਨਿ ਤਸ੍ਸ વਚਨਾਨਿ ਅਸ੍ਸੁ।

    196. Sattamagāthāya kyāssa byappathayo assūti kidisāni tassa vacanāni assu.

    ਮੁਸਾવਾਦਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮੁਸਾਤਿ વਿਸਂવਾਦਨਪੁਰੇਕ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਭਞ੍ਜਨਕੋ વਚੀਪਯੋਗੋ ਕਾਯਪਯੋਗੋ વਾ। વਿਸਂવਾਦਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਪਰવਿਸਂવਾਦਕਕਾਯવਚੀਪਯੋਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਚੇਤਨਾ ਮੁਸਾવਾਦੋ। ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਮੁਸਾਤਿ ਅਭੂਤਂ ਅਤਚ੍ਛਂ વਤ੍ਥੁ, વਾਦੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਭੂਤਤੋ ਤਚ੍ਛਤੋ વਿਞ੍ਞਾਪਨਂ। ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਪਨ ਅਤਥਂ વਤ੍ਥੁਂ ਤਥਤੋ ਪਰਂ વਿਞ੍ਞਾਪੇਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਤਥਾવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਚੇਤਨਾ ਮੁਸਾવਾਦੋ। ਸੋ ਯਮਤ੍ਥਂ ਭਞ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਤਾਯ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜੋ, ਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜੋ। ਅਪਿ ਚ ਗਹਟ੍ਠਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਂ ਅਦਾਤੁਕਾਮਤਾਯ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜੋ, ਸਕ੍ਖਿਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਭਞ੍ਜਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜੋ। ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਅਪ੍ਪਕਮ੍ਪਿ ਤੇਲਂ વਾ ਸਪ੍ਪਿਂ વਾ ਲਭਿਤ੍વਾ ਹਸਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਗਾਮੇ ਤੇਲਂ ਨਦੀ ਮਞ੍ਞੇ ਸਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ ਪੂਰਣਕਥਾਨਯੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜੋ, ਅਦਿਟ੍ਠਂਯੇવ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਦਨ੍ਤਾਨਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜੋ।

    Musāvādaṃ pahāyāti ettha musāti visaṃvādanapurekkhārassa atthabhañjanako vacīpayogo kāyapayogo vā. Visaṃvādanādhippāyena panassa paravisaṃvādakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo. Aparo nayo – musāti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu, vādoti tassa bhūtato tacchato viññāpanaṃ. Lakkhaṇato pana atathaṃ vatthuṃ tathato paraṃ viññāpetukāmassa tathāviññattisamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo. So yamatthaṃ bhañjati, tassa appatāya appasāvajjo, mahantatāya mahāsāvajjo. Api ca gahaṭṭhānaṃ attano santakaṃ adātukāmatāya ‘‘natthī’’tiādinayappavatto appasāvajjo, sakkhinā hutvā atthabhañjanatthaṃ vutto mahāsāvajjo. Pabbajitānaṃ appakampi telaṃ vā sappiṃ vā labhitvā hasādhippāyena ‘‘ajja gāme telaṃ nadī maññe sandatī’’ti pūraṇakathānayena pavatto appasāvajjo, adiṭṭhaṃyeva pana diṭṭhantiādinā nayena vadantānaṃ mahāsāvajjo.

    ਤਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਭਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ – ਅਤਥਂ વਤ੍ਥੁ વਿਸਂવਾਦਨਚਿਤ੍ਤਂ ਤਜ੍ਜੋ વਾਯਾਮੋ ਪਰਸ੍ਸ ਤਦਤ੍ਥવਿਜਾਨਨਨ੍ਤਿ। ਏਕੋ ਪਯੋਗੋ ਸਾਹਤ੍ਥਿਕੋવ। ਸੋ ਚ ਕਾਯੇਨ વਾ ਕਾਯਪਟਿਬਦ੍ਧੇਨ વਾ વਾਚਾਯ વਾ ਪਰવਿਸਂવਾਦਕਕਿਰਿਯਾਕਰਣੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਾਯ ਚੇ ਕਿਰਿਯਾਯ ਪਰੋ ਤਮਤ੍ਥਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਯਂ ਕਿਰਿਯਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਚੇਤਨਾਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਮੁਸਾવਾਦਕਮ੍ਮੁਨਾ ਬਜ੍ਝਤਿ।

    Tassa cattāro sambhārā honti – atathaṃ vatthu visaṃvādanacittaṃ tajjo vāyāmo parassa tadatthavijānananti. Eko payogo sāhatthikova. So ca kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā vācāya vā paravisaṃvādakakiriyākaraṇe daṭṭhabbo. Tāya ce kiriyāya paro tamatthaṃ jānāti, ayaṃ kiriyasamuṭṭhāpikā cetanākkhaṇeyeva musāvādakammunā bajjhati.

    ਸਚ੍ਚਂ વਦਤੀਤਿ ਸਚ੍ਚવਾਦੀ। ਸਚ੍ਚੇਨ ਸਚ੍ਚਂ ਸਨ੍ਦਹਤਿ ਘਟੇਤੀਤਿ ਸਚ੍ਚਸਨ੍ਧੋ, ਨ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਮੁਸਾ વਦਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੋ ਹਿ ਪੁਰਿਸੋ ਕਦਾਚਿ ਮੁਸਾ વਦਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਸਚ੍ਚਂ, ਤਸ੍ਸ ਮੁਸਾવਾਦੇਨ ਅਨ੍ਤਰਿਕਤਾਯ ਸਚ੍ਚਂ ਸਚ੍ਚੇਨ ਨ ਘਟਿਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਸੋ ਸਚ੍ਚਸਨ੍ਧੋ। ਅਯਂ ਪਨ ਨ ਤਾਦਿਸੋ, ਜੀવਿਤਹੇਤੁਪਿ ਮੁਸਾ ਅવਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚੇਨ ਸਚ੍ਚਂ ਸਨ੍ਦਹਤਿਯੇવਾਤਿ ਸਚ੍ਚਸਨ੍ਧੋ।

    Saccaṃ vadatīti saccavādī. Saccena saccaṃ sandahati ghaṭetīti saccasandho, na antarantarā musā vadatīti attho. Yo hi puriso kadāci musā vadati, kadāci saccaṃ, tassa musāvādena antarikatāya saccaṃ saccena na ghaṭiyati, tasmā na so saccasandho. Ayaṃ pana na tādiso, jīvitahetupi musā avatvā saccena saccaṃ sandahatiyevāti saccasandho.

    ਥੇਤੋਤਿ ਥਿਰੋ, ਥਿਰਕਥੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਹਲਿਦ੍ਦਿਰਾਗੋ વਿਯ ਥੁਸਰਾਸਿਮ੍ਹਿ ਨਿਖਾਤਖਾਣੁ વਿਯ ਅਸ੍ਸਪਿਟ੍ਠੇ ਠਪਿਤਕੁਮ੍ਭਣ੍ਡਮਿવ ਚ ਨ ਥਿਰਕਥੋ ਹੋਤਿ। ਏਕੋ ਪਾਸਾਣਲੇਖਾ વਿਯ ਇਨ੍ਦਖੀਲੋ વਿਯ ਚ ਥਿਰਕਥੋ ਹੋਤਿ, ਅਸਿਨਾ ਸੀਸਂ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੇਪਿ ਦ੍વੇਕਥਾ ਨ ਕਥੇਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥੇਤੋ।

    Thetoti thiro, thirakathoti attho. Eko puggalo haliddirāgo viya thusarāsimhi nikhātakhāṇu viya assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca na thirakatho hoti. Eko pāsāṇalekhā viya indakhīlo viya ca thirakatho hoti, asinā sīsaṃ chindantepi dvekathā na katheti. Ayaṃ vuccati theto.

    ਪਚ੍ਚਯਿਕੋਤਿ ਪਤ੍ਤਿਯਾਯਿਤਬ੍ਬੋ, ਸਦ੍ਧਾਯਿਤਬ੍ਬਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਪਚ੍ਚਯਿਕੋ ਹੋਤਿ, ‘‘ਇਦਂ ਕੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਸੁਕੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਮਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਏਕੋ ਪਚ੍ਚਯਿਕੋ ਹੋਤਿ, ‘‘ਇਦਂ ਕੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਸੁਕੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਯਦਿ ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਦਮੇવ ਪਮਾਣਂ, ਇਦਾਨਿ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਮੇવ ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਚ੍ਚਯਿਕੋ। ਅવਿਸਂવਾਦਕੋ ਲੋਕਸ੍ਸਾਤਿ ਤਾਯ ਸਚ੍ਚવਾਦਿਤਾਯ ਲੋਕਂ ਨ વਿਸਂવਾਦੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Paccayikoti pattiyāyitabbo, saddhāyitabbakoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’’ti vattabbataṃ āpajjati. Eko paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni upaparikkhitabbaṃ natthi, evameva ida’’nti vattabbataṃ āpajjati, ayaṃ vuccati paccayiko. Avisaṃvādako lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādetīti attho.

    ਪਿਸੁਣਂ વਾਚਂ ਪਹਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਯਾਯ વਾਚਾਯ ਯਸ੍ਸ ਤਂ વਾਚਂ ਭਾਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਹਦਯੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਿਯਭਾવਂ ਪਰਸ੍ਸ ਚ ਸੁਞ੍ਞਭਾવਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਾ ਪਿਸੁਣવਾਚਾ। ਯਾਯ ਪਨ ਅਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਪਰਮ੍ਪਿ ਫਰੁਸਂ ਕਰੋਤਿ, ਯਾ વਾਚਾ ਸਯਮ੍ਪਿ ਫਰੁਸਾ, ਨੇવ ਕਣ੍ਣਸੁਖਾ ਨ ਹਦਯਙ੍ਗਮਾ, ਅਯਂ ਫਰੁਸવਾਚਾ। ਯੇਨ ਸਮ੍ਫਂ ਪਲਪਤਿ ਨਿਰਤ੍ਥਕਂ, ਸੋ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪੋ। ਤੇਸਂ ਮੂਲਭੂਤਾਪਿ ਚੇਤਨਾ ਪਿਸੁਣવਾਚਾਦਿਨਾਮਮੇવ ਲਭਤਿ, ਸਾ ਏવ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ।

    Pisuṇaṃ vācaṃ pahāyātiādīsu yāya vācāya yassa taṃ vācaṃ bhāsati, tassa hadaye attano piyabhāvaṃ parassa ca suññabhāvaṃ karoti, sā pisuṇavācā. Yāya pana attānampi parampi pharusaṃ karoti, yā vācā sayampi pharusā, neva kaṇṇasukhā na hadayaṅgamā, ayaṃ pharusavācā. Yena samphaṃ palapati niratthakaṃ, so samphappalāpo. Tesaṃ mūlabhūtāpi cetanā pisuṇavācādināmameva labhati, sā eva idha adhippetāti.

    ਤਤ੍ਥ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰੇਸਂ વਾ ਭੇਦਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਿਯਕਮ੍ਯਤਾਯ વਾ ਕਾਯવਚੀਪਯੋਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਚੇਤਨਾ ਪਿਸੁਣવਾਚਾ। ਸਾ ਯਸ੍ਸ ਭੇਦਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਗੁਣਤਾਯ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਾ, ਮਹਾਗੁਣਤਾਯ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਾ।

    Tattha saṃkiliṭṭhacittassa paresaṃ vā bhedāya attano piyakamyatāya vā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā pisuṇavācā. Sā yassa bhedaṃ karoti, tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā.

    ਤਸ੍ਸਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਭਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ – ਭਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ ਪਰੋ, ‘‘ਇਤਿ ਇਮੇ ਨਾਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਭੇਦਪੁਰੇਕ੍ਖਾਰਤਾ વਾ, ‘‘ਇਤਿ ਅਹਂ ਪਿਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ વਿਸ੍ਸਾਸਿਕੋ’’ਤਿ ਪਿਯਕਮ੍ਯਤਾ વਾ, ਤਜ੍ਜੋ વਾਯਾਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਤਦਤ੍ਥવਿਜਾਨਨਨ੍ਤਿ।

    Tassā cattāro sambhārā honti – bhinditabbo paro, ‘‘iti ime nānā bhavissanti vinā bhavissantī’’ti bhedapurekkhāratā vā, ‘‘iti ahaṃ piyo bhavissāmi vissāsiko’’ti piyakamyatā vā, tajjo vāyāmo, tassa tadatthavijānananti.

    ਇਮੇਸਂ ਭੇਦਾਯਾਤਿ ਯੇਸਂ ਇਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸੁਤਂ, ਤੇਸਂ ਭੇਦਾਯ। ਭਿਨ੍ਨਾਨਂ વਾ ਸਨ੍ਧਾਤਾਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਮਿਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਸਮਾਨੁਪਜ੍ਝਾਯਕਾਦੀਨਂ વਾ ਕੇਨਚਿਦੇવ ਕਾਰਣੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾਨਂ ਏਕਮੇਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਈਦਿਸੇ ਕੁਲੇ ਜਾਤਾਨਂ ਏવਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਨਂ ਇਦਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ વਤ੍વਾ ਸਨ੍ਧਾਨਂ ਕਤ੍ਤਾ। ਅਨੁਪ੍ਪਦਾਤਾਤਿ ਸਨ੍ਧਾਨਾਨੁਪ੍ਪਦਾਤਾ, ਦ੍વੇ ਜਨੇ ਸਮਗ੍ਗੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਏવਰੂਪੇ ਕੁਲੇ ਜਾਤਾਨਂ ਏવਰੂਪੇਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਨਂ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ વਤ੍વਾ ਦਲ਼੍ਹੀਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Imesaṃ bhedāyāti yesaṃ itoti vuttānaṃ santike sutaṃ, tesaṃ bhedāya. Bhinnānaṃ vā sandhātāti dvinnaṃ mittānaṃ vā samānupajjhāyakādīnaṃ vā kenacideva kāraṇena bhinnānaṃ ekamekaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhākaṃ īdise kule jātānaṃ evaṃ bahussutānaṃ idaṃ na yutta’’ntiādīni vatvā sandhānaṃ kattā. Anuppadātāti sandhānānuppadātā, dve jane samagge disvā ‘‘tumhākaṃ evarūpe kule jātānaṃ evarūpehi guṇehi samannāgatānaṃ anucchavikameta’’ntiādīni vatvā daḷhīkammaṃ kattāti attho.

    ਸਮਗ੍ਗੋ ਆਰਾਮੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਗ੍ਗਾਰਾਮੋ, ਯਤ੍ਥ ਸਮਗ੍ਗਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ વਸਿਤੁਮ੍ਪਿ ਨ ਇਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਮਗ੍ਗਰਾਮੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਲ਼ਿ, ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ। ਸਮਗ੍ਗਰਤੋਤਿ ਸਮਗ੍ਗੇਸੁ ਰਤੋ, ਤੇ ਪਹਾਯ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਗਨ੍ਤੁਮ੍ਪਿ ਨ ਇਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮਗ੍ਗੇ ਦਿਸ੍વਾਪਿ ਸੁਤ੍વਾਪਿ ਨਨ੍ਦਤੀਤਿ ਸਮਗ੍ਗਨਨ੍ਦੀ । ਸਮਗ੍ਗਕਰਣਿਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਤਾਤਿ ਯਾ વਾਚਾ ਸਤ੍ਤੇ ਸਮਗ੍ਗੇਯੇવ ਕਰੋਤਿ, ਤਂ ਸਾਮਗ੍ਗਿਗੁਣਪਰਿਦੀਪਕਮੇવ વਾਚਂ ਭਾਸਤਿ, ਨ ਇਤਰਨ੍ਤਿ।

    Samaggo ārāmo assāti samaggārāmo, yattha samaggā natthi, tattha vasitumpi na icchatīti attho. ‘‘Samaggarāmo’’tipi pāḷi, ayamevattho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahāya aññatra gantumpi na icchatīti attho. Samagge disvāpi sutvāpi nandatīti samagganandī. Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti yā vācā satte samaggeyeva karoti, taṃ sāmaggiguṇaparidīpakameva vācaṃ bhāsati, na itaranti.

    ਪਰਸ੍ਸ ਮਮ੍ਮਚ੍ਛੇਦਕਕਾਯવਚੀਪਯੋਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਏਕਨ੍ਤਫਰੁਸਚੇਤਨਾ ਫਰੁਸવਾਚਾ। ਮਮ੍ਮਚ੍ਛੇਦਕੋਪਿ ਪਯੋਗੋ ਚਿਤ੍ਤਸਣ੍ਹਤਾਯ ਫਰੁਸવਾਚਾ ਨ ਹੋਤਿ। ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਹਿ ਕਦਾਚਿ ਪੁਤ੍ਤਕੇ ਏવਮ੍ਪਿ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਚੋਰਾ વੋ ਖਣ੍ਡਾਖਣ੍ਡਿਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿ, ਉਪ੍ਪਲਪਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚ ਨੇਸਂ ਉਪਰਿ ਪਤਨ੍ਤਂ ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਆਚਰਿਯੁਪਜ੍ਝਾਯਾ ਚ ਕਦਾਚਿ ਨਿਸ੍ਸਿਤਕੇ ਏવਂ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਇਮੇ ਅਹਿਰਿਕਾ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਿਨੋ ਚਰਨ੍ਤਿ, ਨਿਦ੍ਧਮਥ ਨੇ’’ਤਿ। ਅਥ ਚ ਨੇਸਂ ਆਗਮਾਧਿਗਮਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸਣ੍ਹਤਾਯ ਫਰੁਸવਾਚਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ વਚਨਸਣ੍ਹਤਾਯ ਅਫਰੁਸવਾਚਾਪਿ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਮਾਰਾਪੇਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ‘‘ਇਮਂ ਸੁਖਂ ਸਯਾਪੇਥਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਅਫਰੁਸવਾਚਾ ਹੋਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਫਰੁਸਤਾਯ ਪਨੇਸਾ ਫਰੁਸવਾਚਾવ, ਸਾ ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਤਾ। ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਗੁਣਤਾਯ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਾ, ਮਹਾਗੁਣਤਾਯ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਤਯੋ ਸਮ੍ਭਾਰਾ – ਅਕ੍ਕੋਸਿਤਬ੍ਬੋ ਪਰੋ ਕੁਪਿਤਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕ੍ਕੋਸਨਾਤਿ।

    Parassa mammacchedakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā ekantapharusacetanā pharusavācā. Mammacchedakopi payogo cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti. Mātāpitaro hi kadāci puttake evampi vadanti ‘‘corā vo khaṇḍākhaṇḍikaṃ karontū’’ti, uppalapattampi ca nesaṃ upari patantaṃ na icchanti. Ācariyupajjhāyā ca kadāci nissitake evaṃ vadanti ‘‘kiṃ ime ahirikā anottappino caranti, niddhamatha ne’’ti. Atha ca nesaṃ āgamādhigamasampattiṃ icchanti. Yathā ca cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti, evaṃ vacanasaṇhatāya apharusavācāpi na hoti. Na hi mārāpetukāmassa ‘‘imaṃ sukhaṃ sayāpethā’’ti vacanaṃ apharusavācā hoti, cittapharusatāya panesā pharusavācāva, sā yaṃ sandhāya pavattitā. Tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā. Tassā tayo sambhārā – akkositabbo paro kupitacittaṃ akkosanāti.

    ਨੇਲਾਤਿ ਏਲਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਦੋਸੋ, ਨਾਸ੍ਸਾ ਏਲਨ੍ਤਿ ਨੇਲਾ, ਨਿਦ੍ਦੋਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਨੇਲਙ੍ਗੋ ਸੇਤਪਚ੍ਛਾਦੋ’’ਤਿ (ਉਦਾ॰ ੬੫; ਪੇਟਕੋ॰ ੨੫) ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨੇਲਂ વਿਯ। ਕਣ੍ਣਸੁਖਾਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮਧੁਰਤਾਯ ਕਣ੍ਣਾਨਂ ਸੁਖਾ, ਸੂਚਿવਿਜ੍ਝਨਂ વਿਯ ਕਣ੍ਣਸੂਲਂ ਨ ਜਨੇਤਿ। ਅਤ੍ਥਮਧੁਰਤਾਯ ਸਕਲਸਰੀਰੇ ਕੋਪਂ ਅਜਨੇਤ੍વਾ ਪੇਮਂ ਜਨੇਤੀਤਿ ਪੇਮਨਿਯਾ। ਹਦਯਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਪਟਿਹਞ੍ਞਮਾਨਾ ਸੁਖੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવਿਸਤੀਤਿ ਹਦਯਙ੍ਗਮਾ। ਗੁਣਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤਾਯ ਪੁਰੇ ਭવਾਤਿ ਪੋਰੀ। ਪੁਰੇ ਸਂવਦ੍ਧਨਾਰੀ વਿਯ ਸੁਕੁਮਾਰਾਤਿਪਿ ਪੋਰੀ। ਪੁਰਸ੍ਸ ਏਸਾਤਿਪਿ ਪੋਰੀ, ਨਗਰવਾਸੀਨਂ ਕਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਹਿ ਯੁਤ੍ਤਕਥਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਿਤਿਮਤ੍ਤਂ ਪਿਤਾਤਿ ਭਾਤਿਮਤ੍ਤਂ ਭਾਤਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਏવਰੂਪੀ ਕਥਾ ਬਹੁਨੋ ਜਨਸ੍ਸ ਕਨ੍ਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਬਹੁਜਨਕਨ੍ਤਾ। ਕਨ੍ਤਭਾવੇਨੇવ ਬਹੁਨੋ ਜਨਸ੍ਸ ਮਨਾਪਾ ਚਿਤ੍ਤવੁਡ੍ਢਿਕਰਾਤਿ ਬਹੁਜਨਮਨਾਪਾ।

    Nelāti elaṃ vuccati doso, nāssā elanti nelā, niddosāti attho. ‘‘Nelaṅgo setapacchādo’’ti (udā. 65; peṭako. 25) ettha vuttanelaṃ viya. Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā, sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti. Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemaniyā. Hadayaṃ gacchati apaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā. Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī. Pure saṃvaddhanārī viya sukumārātipi porī. Purassa esātipi porī, nagaravāsīnaṃ kathāti attho. Nagaravāsino hi yuttakathā honti, pitimattaṃ pitāti bhātimattaṃ bhātāti vadanti. Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā. Kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuḍḍhikarāti bahujanamanāpā.

    ਅਨਤ੍ਥવਿਞ੍ਞਾਪਿਕਾ ਕਾਯવਚੀਪਯੋਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਅਕੁਸਲਚੇਤਨਾ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪੋ। ਸੋ ਆਸੇવਨਮਨ੍ਦਤਾਯ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜੋ, ਆਸੇવਨਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜੋ। ਤਸ੍ਸ ਦ੍વੇ ਸਮ੍ਭਾਰਾ – ਭਾਰਤਯੁਦ੍ਧਸੀਤਾਹਰਣਾਦਿਨਿਰਤ੍ਥਕਕਥਾ ਪੁਰੇਕ੍ਖਾਰਤਾ, ਤਥਾਰੂਪੀਕਥਾਕਥਨਞ੍ਚ।

    Anatthaviññāpikā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā akusalacetanā samphappalāpo. So āsevanamandatāya appasāvajjo, āsevanamahantatāya mahāsāvajjo. Tassa dve sambhārā – bhāratayuddhasītāharaṇādiniratthakakathā purekkhāratā, tathārūpīkathākathanañca.

    ਕਾਲੇਨ વਦਤੀਤਿ ਕਾਲવਾਦੀ, વਤ੍ਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਾਲਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ વਦਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭੂਤਂ ਤਚ੍ਛਂ ਸਭਾવਮੇવ વਦਤੀਤਿ ਭੂਤવਾਦੀ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਤ੍ਥਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਮੇવ ਕਤ੍વਾ વਦਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥવਾਦੀ । ਨવਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਕਤ੍વਾ વਦਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮવਾਦੀ। ਸਂવਰવਿਨਯਪਹਾਨવਿਨਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਕਤ੍વਾ વਦਤੀਤਿ વਿਨਯવਾਦੀ। ਨਿਧਾਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਠਪਨੋਕਾਸੋ, ਨਿਧਾਨਮਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨਿਧਾਨવਤੀ, ਹਦਯੇ ਨਿਧਾਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਲੇਨਾਤਿ ਏવਰੂਪਿਂ ਭਾਸਮਾਨੋਪਿ ਚ ‘‘ਅਹਂ ਨਿਧਾਨવਤਿਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਨ ਅਕਾਲੇਨ ਭਾਸਤਿ, ਯੁਤ੍ਤਕਾਲਂ ਪਨ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾવ ਭਾਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾਪਦੇਸਨ੍ਤਿ ਸਉਪਮਂ, ਸਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿਯਨ੍ਤવਤਿਨ੍ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਯਥਾਸ੍ਸਾ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਏવਂ ਭਾਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਥਸਂਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਨਯੇਹਿ વਿਭਜਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿਯਾਦਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਯਂ વਾ ਸੋ ਅਤ੍ਥવਾਦੀ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤਿ, ਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਸਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ વਾਚਂ ਭਾਸਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਭਾਸਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Kālena vadatīti kālavādī, vattabbayuttakālaṃ sallakkhetvā vadatīti attho. Bhūtaṃ tacchaṃ sabhāvameva vadatīti bhūtavādī. Diṭṭhadhammikasamparāyikatthasannissitameva katvā vadatīti atthavādī. Navalokuttaradhammasannissitaṃ katvā vadatīti dhammavādī. Saṃvaravinayapahānavinayasannissitaṃ katvā vadatīti vinayavādī. Nidhānaṃ vuccati ṭhapanokāso, nidhānamassā atthīti nidhānavatī, hadaye nidhātabbayuttaṃ vācaṃ bhāsitāti attho. Kālenāti evarūpiṃ bhāsamānopi ca ‘‘ahaṃ nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsissāmī’’ti na akālena bhāsati, yuttakālaṃ pana apekkhitvāva bhāsatīti attho. Sāpadesanti saupamaṃ, sakāraṇanti attho. Pariyantavatinti paricchedaṃ dassetvā yathāssā paricchedo paññāyati, evaṃ bhāsatīti attho. Atthasaṃhitanti anekehi nayehi vibhajantena pariyādātuṃ asakkuṇeyyatāya atthasampannaṃ. Yaṃ vā so atthavādī atthaṃ vadati, tena atthena sahitattā atthasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsati, na aññaṃ nikkhipitvā aññaṃ bhāsatīti vuttaṃ hoti.

    ਚਤੂਹਿ વਚੀਸੁਚਰਿਤੇਹੀਤਿ ‘‘ਮੁਸਾવਾਦਂ ਪਹਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਚਤੂਹਿ વਾਚਾਹਿ ਯੁਤ੍ਤੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਚਰਿਤੇਹਿ। ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਅਪਰਿਹੀਨੋ। ਚਤੁਦੋਸਾਪਗਤਂ વਾਚਂ ਭਾਸਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪਿਯਾਦੀਹਿ ਚਤੂਹਿ ਦੋਸੇਹਿ ਅਪਗਤਂ ਪਰਿਹੀਨਂ વਾਚਂ ਭਾਸਤਿ।

    Catūhi vacīsucaritehīti ‘‘musāvādaṃ pahāyā’’tiādinā nayena vuttehi catūhi vācāhi yuttehi suṭṭhu caritehi. Samannāgatoti aparihīno. Catudosāpagataṃ vācaṃ bhāsatīti appiyādīhi catūhi dosehi apagataṃ parihīnaṃ vācaṃ bhāsati.

    ਅਤ੍ਥਿ ਅਗੋਚਰੋਤਿ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਥੇਰੋ ਸਮਣਾਚਾਰਂ ਸਮਣਗੋਚਰਂ ਕਥੇਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਅਗੋਚਰੋ, ਅਤ੍ਥਿ ਗੋਚਰੋ’’ਤਿ ਪਦਂ ਉਦ੍ਧਰਿ, ਯਥਾ ਪਨ ਮਗ੍ਗਕੁਸਲੋ ਪੁਰਿਸੋ ਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ‘‘વਾਮਂ ਮੁਞ੍ਚ, ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਗਣ੍ਹਾ’’ਤਿ ਪਠਮਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤਬ੍ਬਂ ਸਭਯਮਗ੍ਗਂ ਉਪ੍ਪਥਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ, ਪਚ੍ਛਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਖੇਮਮਗ੍ਗਂ ਉਜੁਮਗ੍ਗਂ, ਏવਮੇવ ਮਗ੍ਗਕੁਸਲਪੁਰਿਸਸਦਿਸੋ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿ ਪਠਮਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਬੁਦ੍ਧਪਟਿਕੁਟ੍ਠਂ ਅਗੋਚਰਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਗੋਚਰਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਕਤਮੋ ਅਗੋਚਰੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪੁਰਿਸੇਨ ਹਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ વਾ ਨ વਾ, ਤਥਾਗਤੇਨ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤਮਗ੍ਗੋ ਅਪਣ੍ਣਕੋ ਇਨ੍ਦવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਂ વਜਿਰਂ વਿਯ ਅવਿਰਜ੍ਝਨਕੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਗਰਂਯੇવ ਸਮੋਸਰਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਪੁਰਿਸੋ ਮਗ੍ਗਕੁਸਲੋਤਿ ਖੋ ਤਿਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੪)।

    Atthi agocaroti kiñcāpi thero samaṇācāraṃ samaṇagocaraṃ kathetukāmo ‘‘atthi agocaro, atthi gocaro’’ti padaṃ uddhari, yathā pana maggakusalo puriso maggaṃ ācikkhanto ‘‘vāmaṃ muñca, dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti paṭhamaṃ muñcitabbaṃ sabhayamaggaṃ uppathamaggaṃ ācikkhati, pacchā gahetabbaṃ khemamaggaṃ ujumaggaṃ, evameva maggakusalapurisasadiso dhammasenāpati paṭhamaṃ pahātabbaṃ buddhapaṭikuṭṭhaṃ agocaraṃ ācikkhitvā pacchā gocaraṃ ācikkhitukāmo ‘‘katamo agocaro’’tiādimāha. Purisena hi ācikkhitamaggo sampajjeyya vā na vā, tathāgatena ācikkhitamaggo apaṇṇako indavissaṭṭhaṃ vajiraṃ viya avirajjhanako nibbānanagaraṃyeva samosarati. Tena vuttaṃ – ‘‘puriso maggakusaloti kho tissa tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti (saṃ. ni. 3.84).

    ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਸਸੀਸਂ ਨ੍ਹਾਨੇਨ ਪਹੀਨਸੇਦਮਲਜਲ੍ਲਿਕਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਾਲਾਗਨ੍ਧવਿਲੇਪਨਾਦਿવਿਭੂਸਨવਿਧਾਨਂ વਿਯ ਪਹੀਨਪਾਪਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮਸਮਾਯੋਗੋ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਰੂਪੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਦਮਲਜਲ੍ਲਿਕਂ વਿਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਪਠਮਂ ਅਗੋਚਰਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਹੀਨਸੇਦਮਲਜਲ੍ਲਿਕਸ੍ਸ ਮਾਲਾਗਨ੍ਧવਿਲੇਪਨਾਦਿવਿਭੂਸਨવਿਧਾਨਂ વਿਯ ਪਚ੍ਛਾ ਗੋਚਰਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤੁਕਾਮੋਪਿ ‘‘ਕਤਮੋ ਅਗੋਚਰੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Yasmā vā sasīsaṃ nhānena pahīnasedamalajallikassa purisassa mālāgandhavilepanādivibhūsanavidhānaṃ viya pahīnapāpadhammassa kalyāṇadhammasamāyogo sampannarūpo hoti, tasmā sedamalajallikaṃ viya pahātabbaṃ paṭhamaṃ agocaraṃ ācikkhitvā pahīnasedamalajallikassa mālāgandhavilepanādivibhūsanavidhānaṃ viya pacchā gocaraṃ ācikkhitukāmopi ‘‘katamo agocaro’’tiādimāha.

    ਤਤ੍ਥ ਗੋਚਰੋਤਿ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਂ ਅਗੋਚਰੋ। વੇਸਿਯਾ ਗੋਚਰੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ વੇਸਿਯਾਗੋਚਰੋ, ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવવਸੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ વੇਸਿਯਾ ਨਾਮ ਰੂਪੂਪਜੀવਿਨਿਯੋ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿਦੇવ ਸੁਲਭਜ੍ਝਾਚਾਰਤਾ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવਸਿਨੇਹવਸੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ વੇਸਿਯਾਗੋਚਰੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਆਰਕ੍ਖવਿਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਏવਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਚਿਰਰਕ੍ਖਿਤਗੋਪਿਤੋਪਿ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ ਕਤਿਪਾਹੇਨੇવ ਨਸ੍ਸਤਿ। ਸਚੇਪਿ ਨ ਨਸ੍ਸਤਿ, ਗਰਹਂ ਲਭਤਿ। ਦਕ੍ਖਿਣਾવਸੇਨ ਪਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤੇਨ ਸਤਿਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਂ।

    Tattha gocaroti piṇḍapātādīnaṃ atthāya upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānaṃ. Ayuttaṭṭhānaṃ agocaro. Vesiyā gocaro assāti vesiyāgocaro, mittasanthavavasena upasaṅkamitabbaṭṭhānanti attho. Tattha vesiyā nāma rūpūpajīviniyo yena kenacideva sulabhajjhācāratā mittasanthavasinehavasena upasaṅkamanto vesiyāgocaro nāma hoti. Tasmā evaṃ upasaṅkamituṃ na vaṭṭati. Kiṃkāraṇā? Ārakkhavipattito. Evaṃ upasaṅkamantassa hi cirarakkhitagopitopi samaṇadhammo katipāheneva nassati. Sacepi na nassati, garahaṃ labhati. Dakkhiṇāvasena pana upasaṅkamantena satiṃ upaṭṭhapetvā upasaṅkamitabbaṃ.

    વਿਧવਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਮਤਪਤਿਕਾ વਾ ਪવੁਟ੍ਠਪਤਿਕਾ વਾ। ਥੁਲ੍ਲਕੁਮਾਰਿਯੋਤਿ ਮਹਲ੍ਲਿਕਾ ਅਨਿਬ੍ਬਿਦ੍ਧਕੁਮਾਰਿਯੋ। ਪਣ੍ਡਕਾਤਿ ਲੋਕਾਮਿਸਨਿਸ੍ਸਿਤਕਥਾਬਹੁਲਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਕਿਲੇਸਾ ਅવੂਪਸਨ੍ਤਪਰਿਲ਼ਾਹਾ ਨਪੁਂਸਕਾ। ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨੇ ਆਦੀਨવੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਪਿ ਚ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਾਮ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ। ਤੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਨ੍ਥવવਸੇਨ ਕਤਿਪਾਹੇਨੇવ ਰਕ੍ਖਿਤਗੋਪਿਤਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਨਾਸੇਨ੍ਤਿ। ਗਿਲਾਨਪੁਚ੍ਛਕੇਨ ਪਨ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਲਭਿਤ੍વਾ ਪੂਜਨਤ੍ਥਾਯਪਿ ਓવਾਦਦਾਨਤ੍ਥਾਯਪਿ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿਯੇવ।

    Vidhavā vuccanti matapatikā vā pavuṭṭhapatikā vā. Thullakumāriyoti mahallikā anibbiddhakumāriyo. Paṇḍakāti lokāmisanissitakathābahulā ussannakilesā avūpasantapariḷāhā napuṃsakā. Tesaṃ sabbesampi upasaṅkamane ādīnavo vuttanayeneva veditabbo. Bhikkhunīsupi eseva nayo. Api ca bhikkhū nāma ussannabrahmacariyā honti, tathā bhikkhuniyo. Te aññamaññaṃ santhavavasena katipāheneva rakkhitagopitasamaṇadhammaṃ nāsenti. Gilānapucchakena pana gantuṃ vaṭṭati. Bhikkhunā pupphāni labhitvā pūjanatthāyapi ovādadānatthāyapi gantuṃ vaṭṭatiyeva.

    ਪਾਨਾਗਾਰਨ੍ਤਿ ਸੁਰਾਪਾਨਘਰਂ, ਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਰਾਯਕਰੇਹਿ ਸੁਰਾਸੋਣ੍ਡੇਹਿ ਅવਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਹਸੋਣ੍ਡવਸੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਰਾਯੋ ਹੋਤਿ। ਸਂਸਟ੍ਠੋ વਿਹਰਤਿ ਰਾਜੂਹੀਤਿਆਦੀਸੁ ਰਾਜਾਨੋਤਿ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤੁ ਅਨਭਿਸਿਤ੍ਤਾ વਾ, ਯੇ ਰਜ੍ਜਮਨੁਸਾਸਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤਾਤਿ ਰਾਜੂਨਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਸਦਿਸਾਯ ਮਹਤਿਯਾ ਇਸ੍ਸਰਿਯਮਤ੍ਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਤਿ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਾ ਬਾਹਿਰਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ। ਤਿਤ੍ਥਿਯਸਾવਕਾਤਿ ਭਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਦਾਯਕਾ, ਏਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਗ੍ਗਜਾਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Pānāgāranti surāpānagharaṃ, taṃ brahmacariyantarāyakarehi surāsoṇḍehi avivittaṃ hoti. Tattha tehi saddhiṃ sahasoṇḍavasena upasaṅkamituṃ na vaṭṭati, brahmacariyantarāyo hoti. Saṃsaṭṭho viharati rājūhītiādīsu rājānoti abhisittā vā hontu anabhisittā vā, ye rajjamanusāsanti. Rājamahāmattāti rājūnaṃ issariyasadisāya mahatiyā issariyamattāya samannāgatā. Titthiyāti viparītadassanā bāhiraparibbājakā. Titthiyasāvakāti bhattivasena tesaṃ paccayadāyakā, etehi saddhiṃ saṃsaggajāto hotīti attho.

    ਅਨਨੁਲੋਮਿਕੇਨ ਸਂਸਗ੍ਗੇਨਾਤਿ ਅਨਨੁਲੋਮਿਕਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਨਂ ਅਨਨੁਲੋਮੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਸਂਸਗ੍ਗੋ। ਯੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਰਾਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવੀਤਿਕ੍ਕਮਂ ਸਲ੍ਲੇਖਪਰਿਹਾਨਿਞ੍ਚ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ? ਰਾਜਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਹਸੋਕਿਤਾ ਸਹਨਨ੍ਦਿਤਾ ਸਮਸੁਖਦੁਕ੍ਖਤਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨਾ ਯੋਗਂ ਆਪਜ੍ਜਨਤਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਤਿਤ੍ਥਿਯਸਾવਕੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਚ੍ਛਨ੍ਦਰੁਚਿਸਮਾਚਾਰਤਾ ਏਕਚ੍ਛਨ੍ਦਰੁਚਿਸਮਾਚਾਰਭਾવਾવਹੋ વਾ ਸਿਨੇਹਬਹੁਮਾਨਸਨ੍ਥવੋ। ਤਤ੍ਥ ਰਾਜਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਗ੍ਗੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਰਾਯਕਰੋ, ਇਤਰੇਹਿ ਤਿਤ੍ਥਿਯਸਾવਕੇਹਿ ਤੇਸਂ ਲਦ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਂ । ਤੇਸਂ ਪਨ વਾਦਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਲਦ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ।

    Ananulomikena saṃsaggenāti ananulomikasaṃsaggo nāma tissannaṃ sikkhānaṃ ananulomo paccanīkasaṃsaggo. Yena brahmacariyantarāyaṃ paññattivītikkamaṃ sallekhaparihāniñca pāpuṇāti. Seyyathidaṃ? Rājarājamahāmattehi saddhiṃ sahasokitā sahananditā samasukhadukkhatā uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā yogaṃ āpajjanatā titthiyatitthiyasāvakehi saddhiṃ ekacchandarucisamācāratā ekacchandarucisamācārabhāvāvaho vā sinehabahumānasanthavo. Tattha rājarājamahāmattehi saddhiṃ saṃsaggo brahmacariyantarāyakaro, itarehi titthiyasāvakehi tesaṃ laddhiggahaṇaṃ . Tesaṃ pana vādaṃ bhinditvā attano laddhiṃ gaṇhāpetuṃ samatthena upasaṅkamituṃ vaṭṭati.

    ਇਦਾਨਿ ਅਪਰੇਨਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਗੋਚਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਾਨਿ વਾ ਪਨ ਤਾਨਿ ਕੁਲਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਾਨੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਸਦ੍ਧਾવਿਰਹਿਤਾਨਿ। ਤਾਨਿ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ, ਧਮ੍ਮੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕੋ, ਸਙ੍ਘੋ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਨ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾਨੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਨ੍ਨਂ ਅਨਾવਿਲਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਅਕ੍ਕੋਸਕਪਰਿਭਾਸਕਾਨੀਤਿ ਅਕ੍ਕੋਸਕਾਨਿ ਚੇવ ਪਰਿਭਾਸਕਾਨਿ ਚ। ‘‘ਚੋਰੋਸਿ, ਬਾਲੋਸਿ, ਮੂਲ਼੍ਹੋਸਿ, ਓਟ੍ਠੋਸਿ, ਗੋਣੋਸਿ, ਗਦ੍ਰਭੋਸਿ, ਆਪਾਯਿਕੋਸਿ, ਨੇਰਯਿਕੋਸਿ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੋਸਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਤੁਯ੍ਹਂ ਸੁਗਤਿ, ਦੁਗ੍ਗਤਿਯੇવ ਤੁਯ੍ਹਂ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਦਸਹਿ ਅਕ੍ਕੋਸવਤ੍ਥੂਹਿ ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਿ। ‘‘ਹੋਤੁ, ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਪਹਰਿਸ੍ਸਾਮ, ਬਨ੍ਧਿਸ੍ਸਾਮ, વਧਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਭਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਰਿਭਾਸਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Idāni aparenapi pariyāyena agocaraṃ dassetuṃ ‘‘yāni vā pana tāni kulānī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha assaddhānīti buddhādīsu saddhāvirahitāni. Tāni ‘‘buddho sabbaññū, dhammo niyyāniko, saṅgho suppaṭipanno’’ti na saddahanti. Appasannānīti cittaṃ pasannaṃ anāvilaṃ kātuṃ na sakkonti. Akkosakaparibhāsakānīti akkosakāni ceva paribhāsakāni ca. ‘‘Corosi, bālosi, mūḷhosi, oṭṭhosi, goṇosi, gadrabhosi, āpāyikosi, nerayikosi, tiracchānagatosi, natthi tuyhaṃ sugati, duggatiyeva tuyhaṃ pāṭikaṅkhā’’ti evaṃ dasahi akkosavatthūhi akkosanti. ‘‘Hotu, idāni taṃ paharissāma, bandhissāma, vadhissāmā’’ti evaṃ bhayadassanena paribhāsanti cāti attho.

    ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਨਤ੍ਥਮੇવ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਹਿਤਕਾਮਾਨੀਤਿ ਅਹਿਤਮੇવ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਹਿਤਂ ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਫਾਸੁਕਾਮਾਨੀਤਿ ਫਾਸੁਕਂ ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਫਾਸੁਕਮੇવ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮਾਨੀਤਿ ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਖੇਮਂ ਨਿਬ੍ਭਯਂ ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਸਭਯਮੇવ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੂਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਾਮਣੇਰਾਪਿ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਿਕ੍ਖਮਾਨਾਸਾਮਣੇਰਿਯੋਪਿ। ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਹਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਞ੍ਚੇવ ਸਰਣਗਤਾਨਞ੍ਚ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਰਿਸਾਨਂ ਤਾਨਿ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਾਨਿਯੇવ। ਤਥਾਰੂਪਾਨਿ ਕੁਲਾਨੀਤਿ ਏવਰੂਪਾਨਿ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲਾਦੀਨਿ ਕੁਲਾਨਿ। ਸੇવਤੀਤਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਜੀવਤਿ। ਭਜਤੀਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ। ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੀਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਯਂ વੇਸਿਯਾਦਿਗੋਚਰਸ੍ਸ વੇਸਿਯਾਦਿਕੋ ਰਾਜਾਦਿਸਂਸਟ੍ਠਸ੍ਸ ਰਾਜਾਦਿਕੋ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਕੁਲਾਦਿਸੇવਕਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਕੁਲਾਦਿਕੋ ਚਾਤਿ ਤਿਪ੍ਪਕਾਰੋਪਿ ਅਯੁਤ੍ਤਗੋਚਰੋ ‘‘ਅਗੋਚਰੋ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Anatthakāmānīti atthaṃ na icchanti, anatthameva icchanti. Ahitakāmānīti ahitameva icchanti, hitaṃ na icchanti. Aphāsukāmānīti phāsukaṃ na icchanti, aphāsukameva icchanti. Ayogakkhemakāmānīti catūhi yogehi khemaṃ nibbhayaṃ na icchanti, sabhayameva icchanti. Bhikkhūnanti ettha sāmaṇerāpi saṅgahaṃ gacchanti. Bhikkhunīnanti ettha sikkhamānāsāmaṇeriyopi. Sabbesampi hi bhagavantaṃ uddissa pabbajitānañceva saraṇagatānañca catunnampi parisānaṃ tāni anatthakāmāniyeva. Tathārūpāni kulānīti evarūpāni khattiyakulādīni kulāni. Sevatīti nissāya jīvati. Bhajatīti upasaṅkamati. Payirupāsatīti punappunaṃ upasaṅkamati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ vesiyādigocarassa vesiyādiko rājādisaṃsaṭṭhassa rājādiko assaddhakulādisevakassa assaddhakulādiko cāti tippakāropi ayuttagocaro ‘‘agocaro’’ti veditabbo.

    ਤਸ੍ਸ ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਗੋਚਰਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – વੇਸਿਯਾਦਿਕੋ ਤਾવ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਨਿਸ੍ਸਯਤੋ ਅਗੋਚਰੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਗੋਚਰੋ ਪਰવਿਸਯੋ, ਯਦਿਦਂ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ’’ਤਿ । ਰਾਜਾਦਿਕੋ ਝਾਨਾਨੁਯੋਗਸ੍ਸ ਅਨੁਪਨਿਸ੍ਸਯਤੋ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਾਸਨਿਚਕ੍ਕਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤੋ ਚ, ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਕੁਲਾਦਿਕੋ ਸਦ੍ਧਾਹਾਨਿਚਿਤ੍ਤਪਦੋਸਾવਹਨਤੋ ਅਗੋਚਰੋ।

    Tassa imināpi pariyāyena agocaratā veditabbā – vesiyādiko tāva pañcakāmaguṇanissayato agocaro veditabbo. Yathāha – ‘‘ko ca, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo, yadidaṃ pañca kāmaguṇā’’ti . Rājādiko jhānānuyogassa anupanissayato lābhasakkārāsanicakkanipphādanato diṭṭhivipattihetuto ca, assaddhakulādiko saddhāhānicittapadosāvahanato agocaro.

    ਅਨ੍ਤਰਘਰਪ੍ਪવੇਸਾਦਿਕੋ ਚ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਾਦਿਕੋ ਚ ਸਦ੍ਧਾਦੇਯ੍ਯਾਨਿ ਭੋਜਨਾਨਿ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ વਿਸੂਕਦਸ੍ਸਨਾਨੁਯੋਗੋ ਚ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ ਚਾਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋਪਿ ਪਨ ਕਿਲੇਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਗੋਚਰੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Antaragharappavesādiko ca cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhādiko ca saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā visūkadassanānuyogo ca pañca kāmaguṇā cāti catubbidhopi pana kilesuppattivasena agocaroti veditabbo.

    ਮਾ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਅਗੋਚਰੇ ਚਰਥਾਤਿ ਚਰਿਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਮਾ ਚਰਥ। ਪਰવਿਸਯੇਤਿ ਸਤ੍ਤੁવਿਸਯੇ। ਅਗੋਚਰੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਚਰਤਨ੍ਤਿ ਅਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਚਰਨ੍ਤਾਨਂ। ‘‘ਚਰ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਲਚ੍ਛਤੀਤਿ ਲਭਿਸ੍ਸਤਿ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤਿ। ਮਾਰੋਤਿ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਾਰੋਪਿ ਮਚ੍ਚੁਮਾਰੋਪਿ। ਓਤਾਰਨ੍ਤਿ ਰਨ੍ਧਂ ਛਿਦ੍ਦਂ વਿવਰਂ।

    Mā bhikkhave agocare carathāti carituṃ ayuttaṭṭhāne mā caratha. Paravisayeti sattuvisaye. Agocare bhikkhave caratanti ayuttaṭṭhāne carantānaṃ. ‘‘Cara’’ntipi pāṭho. Lacchatīti labhissati passissati. Māroti devaputtamāropi maccumāropi. Otāranti randhaṃ chiddaṃ vivaraṃ.

    ਗੋਚਰਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਨ વੇਸਿਯਾਗੋਚਰੋ ਹੋਤੀਤਿਆਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਗੋਚਰੋਤਿ ਚਰਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਚਤੁਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਗੋਚਰੋ। ਸਕੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕੇ। ਪੇਤ੍ਤਿਕੇ વਿਸਯੇਤਿ ਪਿਤਿਤੋ ਆਗਤવਿਸਯੇ।

    Gocaraniddese na vesiyāgocaro hotītiādīni vuttapaṭipakkhavasena veditabbāni. Ayaṃ pana viseso – cattāro satipaṭṭhānā gocaroti carituṃ yuttaṭṭhānavasena catusatipaṭṭhānā gocaro. Saketi attano santake. Pettike visayeti pitito āgatavisaye.

    ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਉਪਟ੍ਠਿਤਚਤੁਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવੀਰਿਯવਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਥਾਮਗਤਸ੍ਸਾਤਿ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਦਲ਼੍ਹਪਰਕ੍ਕਮਸ੍ਸਾਤਿ ਥਿਰવੀਰਿਯਸ੍ਸ। ਯਸ੍ਸਤ੍ਥਾਯ ਪੇਸਿਤੋਤਿ ਯੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤੋ। ਅਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥੇ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇ ਚ। ਞਾਯੇ ਚਾਤਿ ਅਰਿਯੇ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੇ ਮਗ੍ਗੇ ਚ। ਲਕ੍ਖਣੇ ਚਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧੇ ਚ। ਕਾਰਣੇ ਚਾਤਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਚ। ਠਾਨਾਠਾਨੇ ਚਾਤਿ ਠਾਨੇ ਚ ਅਟ੍ਠਾਨੇ ਚ, ਕਾਰਣਾਕਾਰਣੇ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Āraddhavīriyassāti sammāupaṭṭhitacatusammappadhānavīriyavantassa. Thāmagatassāti balappattassa. Daḷhaparakkamassāti thiravīriyassa. Yassatthāya pesitoti yena arahattatthāya attabhāvo pariccatto. Attatthe cāti attano atthe arahattaphale ca. Ñāye cāti ariye aṭṭhaṅgike magge ca. Lakkhaṇe cāti aniccādilakkhaṇapaṭivedhe ca. Kāraṇe cāti hetumhi ca. Ṭhānāṭhāne cāti ṭhāne ca aṭṭhāne ca, kāraṇākāraṇe cāti attho. Idāni vitthāretvā dassetuṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādimāha.

    ੧੯੭. ਅਟ੍ਠਮਗਾਥਾਯ ਏਕੋਦਿ ਨਿਪਕੋਤਿ ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ।

    197. Aṭṭhamagāthāya ekodi nipakoti ekaggacitto paṇḍito.

    ਜਾਤਰੂਪਸ੍ਸ ਓਲ਼ਾਰਿਕਮ੍ਪਿ ਮਲਂ ਧਮਤੀਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਸ੍ਸ ਥੂਲਂ ਜਲ੍ਲਂ ਅਗ੍ਗਿਸਂਯੋਗੇਨ ਨੀਹਰਤਿ। ਸਨ੍ਧਮਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਨੀਹਰਤਿ। ਨਿਦ੍ਧਮਤੀਤਿ ਅਪੁਨਭવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਨੀਹਰਤਿ। ‘‘ਝਾਪੇਤੀ’’ਤਿ ਕੇਚਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਮਜ੍ਝਿਮਕਮ੍ਪੀਤਿ ਤਤੋ ਸੁਖੁਮਤਰਮ੍ਪਿ। ਸੁਖੁਮਕਮ੍ਪੀਤਿ ਅਤਿਸੁਖੁਮਤਰਮ੍ਪਿ। ਏવਮੇવਾਤਿ ਓਪਮ੍ਮਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਨਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇਪਿ ਕਿਲੇਸੇ ਧਮਤੀਤਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਕੇ ਥੂਲਕਿਲੇਸੇ વੀਰਿਯਾਤਪੇਨ ਨੀਹਰਤਿ। ਮਜ੍ਝਿਮਕੇਪਿ ਕਿਲੇਸੇਤਿ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਾਨਂ ਮਜ੍ਝਿਮਕੇਪਿ। ਸੁਖੁਮਕੇਪੀਤਿ ਞਾਤਿવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਅਤਿਸਣ੍ਹਕੇਪਿ ਕਿਲੇਸੇ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਧਮਤੀਤਿ ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਪਰੀਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਨੀਹਰਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Jātarūpassa oḷārikampi malaṃ dhamatīti suvaṇṇassa thūlaṃ jallaṃ aggisaṃyogena nīharati. Sandhamatīti sammā nīharati. Niddhamatīti apunabhavappattikaṃ katvā nīharati. ‘‘Jhāpetī’’ti keci vadanti. Majjhimakampīti tato sukhumatarampi. Sukhumakampīti atisukhumatarampi. Evamevāti opammasampaṭipādanaṃ. Attano oḷārikepi kilese dhamatīti kāyaduccaritādike thūlakilese vīriyātapena nīharati. Majjhimakepi kileseti kāmavitakkādike oḷārikasukhumānaṃ majjhimakepi. Sukhumakepīti ñātivitakkādike atisaṇhakepi kilese. Sammādiṭṭhiyā micchādiṭṭhiṃ dhamatīti saha vipassanāya maggasampayuttāya sammādiṭṭhiyā viparītasaṅkhātaṃ micchādiṭṭhiṃ nīharati. Sammāsaṅkappādīsupi eseva nayo.

    ੧੯੮. ਏવਂ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੇਨ ਤੀਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਥੋਮੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਪਞ੍ਚਸਤਾਨਂ ਸਿਸ੍ਸਾਨਮਤ੍ਥਾਯ ਚ ਸੇਨਾਸਨਗੋਚਰਸੀਲવਤਾਦੀਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਤੁਂ ‘‘વਿਜਿਗੁਚ੍ਛਮਾਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਮਾਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਤਾવਤ੍ਥੋ – ਜਾਤਿਆਦੀਹਿ ਜਿਗੁਚ੍ਛਮਾਨਸ੍ਸ ਰਿਤ੍ਤਾਸਨਂ ਸਯਨਂ ਸੇવਤੋ વੇ ਸਮ੍ਬੋਧਿਕਾਮਸ੍ਸ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਯਦਿਦਂ ਫਾਸੁ ਯੋ ਫਾਸੁવਿਹਾਰੋ ਯਥਾਨੁਧਮ੍ਮਂ ਯੋ ਚ ਅਨੁਧਮ੍ਮੋ, ਤਂ ਤੇ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਯਥਾ ਪਜਾਨਂ ਯਥਾ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ વਦੇਯ੍ਯ, ਏવਂ વਦਾਮੀਤਿ। ਯਂ ਫਾਸੁવਿਹਾਰਨ੍ਤਿ ਯਂ ਸੁਖવਿਹਾਰਂ। ਅਸਪ੍ਪਾਯਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨਾਤਿ ਇਤ੍ਥਿਰੂਪਾਦਿਸਮਣਾਸਪ੍ਪਾਯਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ। ਤਂ ਬੋਧਿਂ ਬੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਤਂ ਚਤੁਮਗ੍ਗਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਬੋਧਿਂ ਬੁਜ੍ਝਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਅਨੁਬੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੁਰੂਪਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਬੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਭਿਮੁਖੇ ਕਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਪਹੀਨਕਿਲੇਸੇ ਅਪਚ੍ਚਾਗਮਨવਸੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਬੁਜ੍ਝਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਪਾਪੁਣਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਸਚ੍ਛਿਕਾਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਲਾਭਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਪਤ੍ਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਅਥ વਾ ਬੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਞਾਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਅਨੁਬੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਪੁਨ ਞਾਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਪਟਿવੇਧવਸੇਨ ਞਾਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਸਮ੍ਮਾ ਞਾਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਫਸ੍ਸਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਫੁਸਨਾਯ ਫੁਸਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ। ਸਚ੍ਛਿਕਾਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਸ੍ਸ।

    198. Evaṃ āyasmatā sāriputtena tīhi gāthāhi bhagavantaṃ thometvā pañcahi gāthāhi pañcasatānaṃ sissānamatthāya ca senāsanagocarasīlavatādīni pucchito tamatthaṃ pakāsetuṃ ‘‘vijigucchamānassā’’tiādinā nayena vissajjanamāraddhaṃ. Tattha paṭhamagāthāya tāvattho – jātiādīhi jigucchamānassa rittāsanaṃ sayanaṃ sevato ve sambodhikāmassa sāriputta bhikkhuno yadidaṃ phāsu yo phāsuvihāro yathānudhammaṃ yo ca anudhammo, taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ yathā pajānanto vadeyya, evaṃ vadāmīti. Yaṃ phāsuvihāranti yaṃ sukhavihāraṃ. Asappāyarūpadassanenāti itthirūpādisamaṇāsappāyarūpadassanena. Taṃ bodhiṃ bujjhitukāmassāti taṃ catumaggañāṇasaṅkhātaṃ bodhiṃ bujjhituṃ icchantassa. Anubujjhitukāmassāti anurūpāya paṭipattiyā bujjhitukāmassa. Paṭivijjhitukāmassāti abhimukhe katvā nibbijjhitukāmassa. Sambujjhitukāmassāti pahīnakilese apaccāgamanavasena sammā bujjhituṃ icchantassa. Adhigantukāmassāti pāpuṇitukāmassa. Sacchikātukāmassāti paṭilābhasacchikiriyāya pattukāmassa. Atha vā bujjhitukāmassāti sotāpattimaggañāṇaṃ ñātukāmassa. Anubujjhitukāmassāti sakadāgāmimaggañāṇaṃ puna ñātukāmassa. Paṭivijjhitukāmassāti anāgāmimaggañāṇaṃ paṭivedhavasena ñātukāmassa. Sambujjhitukāmassāti arahattamaggañāṇaṃ sammā ñātukāmassa. Adhigantukāmassāti catubbidhampi adhigantukāmassa. Phassitukāmassāti ñāṇaphusanāya phusitukāmassa. Sacchikātukāmassāti paccavekkhaṇāya paccakkhaṃ kattukāmassa.

    ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਗ੍ਗਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਨਂ ਪੁਰਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਉਦਯਬ੍ਬਯਾਦਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਾਨਿ।

    Catunnaṃ maggānaṃ pubbabhāge vipassanāti catunnaṃ ariyamaggānaṃ purimakoṭṭhāse uppannaudayabbayādivipassanāñāṇāni.

    ੧੯੯. ਦੁਤਿਯਗਾਥਾਯ ਸਪਰਿਯਨ੍ਤਚਾਰੀਤਿ ਸੀਲਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇਸੁ ਚਰਮਾਨੋ। ਡਂਸਾਧਿਪਾਤਾਨਨ੍ਤਿ ਪਿਙ੍ਗਲਮਕ੍ਖਿਕਾਨਞ੍ਚ ਸੇਸਮਕ੍ਖਿਕਾਨਞ੍ਚ। ਤੇ ਹਿ ਤਤੋ ਤਤੋ ਅਧਿਪਤਿਤ੍વਾ ਖਾਦਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਧਿਪਾਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਫਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਚੋਰਾਦਿਫਸ੍ਸਾਨਂ।

    199. Dutiyagāthāya sapariyantacārīti sīlādīsu catūsu pariyantesu caramāno. Ḍaṃsādhipātānanti piṅgalamakkhikānañca sesamakkhikānañca. Te hi tato tato adhipatitvā khādanti, tasmā ‘‘adhipātā’’ti vuccanti. Manussaphassānanti corādiphassānaṃ.

    ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਰਿਯਨ੍ਤਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਰਿਯਾਦਾ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾ। ਅਨ੍ਤੋਪੂਤਿਭਾવਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਕੁਚ੍ਛਿਤਭਾવਂ ਸੀਲવਿਰਹਿਤਭਾવਂ ਓਲੋਕਯਮਾਨੋ। ਅਨ੍ਤੋ ਸੀਲਸਂવਰਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਚਰਤੀਤਿ ਸੀਲਸਂવਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਚਰਤਿ વਿਚਰਤਿ। ਮਰਿਯਾਦਂ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਸੀਲਮਰਿਯਾਦਂ ਸੀਲਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਨ ਕੋਪੇਤਿ।

    Cattāro pariyantāti cattāro mariyādā paricchedā. Antopūtibhāvaṃ paccavekkhamānoti abbhantare kucchitabhāvaṃ sīlavirahitabhāvaṃ olokayamāno. Anto sīlasaṃvarapariyante caratīti sīlasaṃvaraparicchedabbhantare carati vicarati. Mariyādaṃ na bhindatīti sīlamariyādaṃ sīlaparicchedaṃ na kopeti.

    ਆਦਿਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ ਆਦਿਤ੍ਤਦੇਸਨਂ (ਮਹਾવ॰ ੫੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੧; ੪.੨੮) ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ। ਅਕ੍ਖਬ੍ਭਞ੍ਜਨવਣਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਪੁਤ੍ਤਮਂਸੂਪਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ ਸਾਕਟਿਕਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਬ੍ਭਞ੍ਜਨਉਪਮਞ੍ਚ, ਕੁਟ੍ਠਬ੍ਯਾਧਿਨੋ વਣਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤੇਲਪਿਲੋਤਿਕਉਪਮਞ੍ਚ, ਕਨ੍ਤਾਰਪਟਿਪਨ੍ਨਾਨਂ ਜਾਯਮ੍ਪਤਿਕਾਨਂ ਪੁਤ੍ਤਮਂਸਖਾਦਨਉਪਮਞ੍ਚ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੩; ਮਿ॰ ਪ॰ ੬.੧.੨) ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ। ਭਦ੍ਦੇਕਰਤ੍ਤવਿਹਾਰਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋਤਿ –

    Ādittapariyāyaṃ paccavekkhamānoti ādittadesanaṃ (mahāva. 54; saṃ. ni. 3.61; 4.28) olokento. Akkhabbhañjanavaṇapaṭicchādanaputtamaṃsūpamaṃ paccavekkhamānoti sākaṭikassa akkhabbhañjanaupamañca, kuṭṭhabyādhino vaṇānaṃ paṭicchādanatelapilotikaupamañca, kantārapaṭipannānaṃ jāyampatikānaṃ puttamaṃsakhādanaupamañca (saṃ. ni. 2.63; mi. pa. 6.1.2) olokento. Bhaddekarattavihāraṃ paccavekkhamānoti –

    ‘‘ਅਤੀਤਂ ਨਾਨ੍વਾਗਮੇਯ੍ਯ, ਨਪ੍ਪਟਿਕਙ੍ਖੇ ਅਨਾਗਤਂ।

    ‘‘Atītaṃ nānvāgameyya, nappaṭikaṅkhe anāgataṃ;

    ਤਂ વੇ ‘ਭਦ੍ਦੇਕਰਤ੍ਤੋ’ਤਿ, ਸਨ੍ਤੋ ਆਚਿਕ੍ਖਤੇ ਮੁਨੀ’’ਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੮੦; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੦੩) –

    Taṃ ve ‘bhaddekaratto’ti, santo ācikkhate munī’’ti. (ma. ni. 3.280; netti. 103) –

    ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਭਦ੍ਦੇਕਰਤ੍ਤવਿਹਾਰਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ। ਤਾ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਖਾਦਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਨਿਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਖਾਦਨ੍ਤਿ।

    Evaṃ vuttaṃ bhaddekarattavihāraṃ olokento. Tā uppatitvā uppatitvā khādantīti nippatitvā nippatitvā khādanti.

    ੨੦੦. ਤਤਿਯਗਾਥਾਯ ਪਰਧਮ੍ਮਿਕਾ ਨਾਮ ਸਤ੍ਤਸਹਧਮ੍ਮਿਕવਜ੍ਜਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਬਾਹਿਰਕਾ। ਕੁਸਲਾਨੁਏਸੀਤਿ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇ ਅਨ੍વੇਸਮਾਨੋ।

    200. Tatiyagāthāya paradhammikā nāma sattasahadhammikavajjā sabbepi te bāhirakā. Kusalānuesīti kusaladhamme anvesamāno.

    ਸਤ੍ਤ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕੇ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਭਿਕ੍ਖੁਨੀਸਿਕ੍ਖਮਾਨਾਸਾਮਣੇਰਸਾਮਣੇਰੀਉਪਾਸਕਉਪਾਸਿਕਾਯੋ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ। ਅਥਾਪਰਾਨਿਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਅਭਿਸਮ੍ਭੋਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਅਪਰਾਨਿਪਿ ਮਦ੍ਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਅਤ੍ਥਿ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।

    Satta sahadhammike ṭhapetvāti bhikkhubhikkhunīsikkhamānāsāmaṇerasāmaṇerīupāsakaupāsikāyo vajjetvā. Athāparānipiatthi abhisambhotabbānīti aparānipi madditabbāni atthi saṃvijjanti.

    ੨੦੧. ਚਤੁਤ੍ਥਗਾਥਾਯ ਆਤਙ੍ਕਫਸ੍ਸੇਨਾਤਿ ਰੋਗਫਸ੍ਸੇਨ। ਸੀਤਂ ਅਥੁਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਸੀਤਞ੍ਚ ਉਣ੍ਹਞ੍ਚ। ਸੋ ਤੇਹਿ ਫੁਟ੍ਠੋ ਬਹੁਧਾਤਿ ਸੋ ਤੇਹਿ ਆਤਙ੍ਕਾਦੀਹਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਫੁਟ੍ਠੋ ਸਮਾਨੋ। ਅਨੋਕੋਤਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਅਨੋਕਾਸਭੂਤੋ। ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਧਾਤੁਪਕੋਪવਸੇਨ વਾਤਿ ਸਰੀਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਆਪੋਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭવਸੇਨ વਾ ਅਞ੍ਞਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭવਸੇਨ વਾ। ਉਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਸਰੀਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਤੇਜੋਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭવਸੇਨ ਉਣ੍ਹਂ ਭવਤਿ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਹਗਤવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸਾਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਓਕਾਸਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅવਕਾਸਂ ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨ ਕਰੋਤਿ। ਅવਤ੍ਥਿਤਸਮਾਦਾਨੋਤਿ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਗਾਹਕੋ।

    201. Catutthagāthāya ātaṅkaphassenāti rogaphassena. Sītaṃ athuṇhanti sītañca uṇhañca. So tehi phuṭṭho bahudhāti so tehi ātaṅkādīhi anekehi ākārehi phuṭṭho samāno. Anokoti abhisaṅkhāraviññāṇādīnaṃ anokāsabhūto. Abbhantaradhātupakopavasena vāti sarīrabbhantare āpodhātukkhobhavasena vā aññadhātukkhobhavasena vā. Uṇhanti sarīrabbhantare tejodhātukkhobhavasena uṇhaṃ bhavati. Abhisaṅkhārasahagataviññāṇassāti kusalākusalacetanāsampayuttacittassa. Okāsaṃ na karotīti avakāsaṃ patiṭṭhaṃ na karoti. Avatthitasamādānoti otaritvā gāhako.

    ੨੦੨. ਏવਂ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਿਜਿਗੁਚ੍ਛਤੋ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਤੀਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਪੁਟ੍ਠਮਤ੍ਥਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ‘‘ਕ੍ਯਾਸ੍ਸ ਬ੍ਯਪ੍ਪਥਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪੁਟ੍ਠਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਥੇਯ੍ਯਂ ਨ ਕਾਰੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਫਸ੍ਸੇਤਿ ਫੁਸੇਯ੍ਯ। ਯਦਾવਿਲਤ੍ਤਂ ਮਨਸੋ વਿਜਞ੍ਞਾਤਿ ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆવਿਲਤ੍ਤਂ વਿਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ‘‘ਕਣ੍ਹਸ੍ਸ ਪਕ੍ਖੋ’’ਤਿ વਿਨੋਦਯੇਯ੍ਯ।

    202. Evaṃ ‘‘bhikkhuno vijigucchato’’tiādīhi tīhi gāthāhi puṭṭhamatthaṃ vissajjetvā idāni ‘‘kyāssa byappathayo’’tiādinā nayena puṭṭhaṃ vissajjento ‘‘theyyaṃ na kāre’’tiādimāha. Tattha phasseti phuseyya. Yadāvilattaṃ manaso vijaññāti yaṃ cittassa āvilattaṃ vijāneyya, taṃ sabbaṃ ‘‘kaṇhassa pakkho’’ti vinodayeyya.

    ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਦਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਆਦਾਨਂ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਂ, ਪਰਸਂਹਰਣਂ, ਥੇਯ੍ਯਂ ਚੋਰਿਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਦਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪਰਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ, ਯਤ੍ਥ ਪਰੋ ਯਥਾਕਾਮਕਾਰਿਤਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਅਦਣ੍ਡਾਰਹੋ ਅਨੁਪવਜ੍ਜੋ ਚ ਹੋਤਿ; ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਰਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤੇ ਪਰਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਸਞ੍ਞਿਨੋ ਤਦਾਦਾਯਕਉਪਕ੍ਕਮਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਥੇਯ੍ਯਚੇਤਨਾ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਂ। ਤਂ ਹੀਨੇ ਪਰਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕੇ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਂ, ਪਣੀਤੇ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਂ। ਕਸ੍ਮਾ? વਤ੍ਥੁਪਣੀਤਤਾਯ। વਤ੍ਥੁਸਮਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਗੁਣਾਧਿਕਾਨਂ ਸਨ੍ਤਕੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਂ, ਤਂ ਤਂ ਗੁਣਾਧਿਕਂ ਉਪਾਦਾਯ ਤਤੋ ਤਤੋ ਹੀਨਗੁਣਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਂ।

    Adinnādānaṃpahāyāti ettha adinnassa ādānaṃ adinnādānaṃ, parasaṃharaṇaṃ, theyyaṃ corikāti vuttaṃ hoti. Tattha adinnanti parapariggahitaṃ, yattha paro yathākāmakāritaṃ āpajjanto adaṇḍāraho anupavajjo ca hoti; tasmiṃ parapariggahite parapariggahitasaññino tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā theyyacetanā adinnādānaṃ. Taṃ hīne parassa santake appasāvajjaṃ, paṇīte mahāsāvajjaṃ. Kasmā? Vatthupaṇītatāya. Vatthusamatte sati guṇādhikānaṃ santake vatthusmiṃ mahāsāvajjaṃ, taṃ taṃ guṇādhikaṃ upādāya tato tato hīnaguṇassa santake vatthusmiṃ appasāvajjaṃ.

    ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚ ਸਮ੍ਭਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ – ਪਰਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ, ਪਰਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਸਞ੍ਞਿਤਾ, ਥੇਯ੍ਯਚਿਤ੍ਤਂ, ਉਪਕ੍ਕਮੋ, ਤੇਨ ਹਰਣਨ੍ਤਿ। ਪਹਾਯਾਤਿ ਇਮਂ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਚੇਤਨਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਂ ਪਜਹਿਤ੍વਾ। ਪਟਿવਿਰਤੋਤਿ ਪਹੀਨਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਤੋ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਤੋ ਓਰਤੋ વਿਰਤੋવ। ਦਿਨ੍ਨਮੇવ ਆਦਿਯਤੀਤਿ ਦਿਨ੍ਨਾਦਾਯੀ। ਚਿਤ੍ਤੇਨਪਿ ਦਿਨ੍ਨਮੇવ ਪਟਿਕਙ੍ਖਤੀਤਿ ਦਿਨ੍ਨਪਾਟਿਕਙ੍ਖੀ। ਥੇਨੇਤੀਤਿ ਥੇਨੋ, ਨ ਥੇਨੇਨ ਅਥੇਨੇਨ। ਅਥੇਨਤ੍ਤਾਯੇવ ਸੁਚਿਭੂਤੇਨ। ਅਤ੍ਤਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਨ, ਅਥੇਨਂ ਸੁਚਿਭੂਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਕਤ੍વਾ વਿਹਰਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਤੋ ਪਰਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Tassa pañca sambhārā honti – parapariggahitaṃ, parapariggahitasaññitā, theyyacittaṃ, upakkamo, tena haraṇanti. Pahāyāti imaṃ adinnādānacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā. Paṭiviratoti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato orato viratova. Dinnameva ādiyatīti dinnādāyī. Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhatīti dinnapāṭikaṅkhī. Thenetīti theno, na thenena athenena. Athenattāyeva sucibhūtena. Attanāti attabhāvena, athenaṃ sucibhūtaṃ attabhāvaṃ katvā viharatīti vuttaṃ hoti. Ito paraṃ vuttanayameva.

    ਮੇਤ੍ਤਾਯਨવਸੇਨ ਮੇਤ੍ਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾਕਾਰੋ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨਾ। ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਅਯਿਤਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਮੇਤ੍ਤਾਯਿਤਤ੍ਤਂ। ਅਨੁਦਯਤੀਤਿ ਅਨੁਦਯਾ, ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੁਦਯਾਕਾਰੋ ਅਨੁਦਯਨਾ। ਅਨੁਦਯਿਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਅਨੁਦਯਿਤਤ੍ਤਂ। ਹਿਤਸ੍ਸ ਏਸਨવਸੇਨ ਹਿਤੇਸਿਤਾ। ਅਨੁਕਮ੍ਪਨવਸੇਨ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾ। ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਇਮੇਹਿ ਪਦੇਹਿ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾવ ਮੇਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। વਿਪੁਲੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਫਰਣવਸੇਨ વਿਪੁਲਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਭੂਮਿવਸੇਨ ਪਨ ਤਂ ਮਹਗ੍ਗਤਂ। ਪਗੁਣવਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਸਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਅવੇਰਂ। ਦੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਂ, ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Mettāyanavasena metti. Mettākāro mettāyanā. Mettāya ayitassa mettāsamaṅgino cittassa bhāvo mettāyitattaṃ. Anudayatīti anudayā, rakkhatīti attho. Anudayākāro anudayanā. Anudayitassa bhāvo anudayitattaṃ. Hitassa esanavasena hitesitā. Anukampanavasena anukampā. Sabbehipi imehi padehi upacārappanāppattāva mettā vuttā. Vipulenāti ettha pharaṇavasena vipulatā daṭṭhabbā. Bhūmivasena pana taṃ mahaggataṃ. Paguṇavasena appamāṇaṃ. Sattārammaṇavasena ca appamāṇaṃ. Byāpādapaccatthikappahānena averaṃ. Domanassappahānato abyāpajjaṃ, niddukkhanti vuttaṃ hoti.

    ਆવਿਲਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਂ। ਲੁਲ਼ਿਤਨ੍ਤਿ ਕਲਲਂ। ਏਰਿਤਨ੍ਤਿ ਅਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਘਟ੍ਟਿਤਨ੍ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇਨ ਘਟ੍ਟਨਮਾਪਾਦਿਤਂ। ਚਲਿਤਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਪਮਾਨਂ। ਭਨ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਬ੍ਭਨ੍ਤਂ। ਅવੂਪਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਨਿਬ੍ਬੁਤਂ।

    Āvilanti appasannaṃ. Luḷitanti kalalaṃ. Eritanti asanniṭṭhānaṃ. Ghaṭṭitanti ārammaṇena ghaṭṭanamāpāditaṃ. Calitanti kampamānaṃ. Bhantanti vibbhantaṃ. Avūpasantanti anibbutaṃ.

    ਯੋ ਸੋ ਮਾਰੋਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਮਹਾਜਨਂ ਅਨਤ੍ਥੇ ਨਿਯੋਜੇਤ੍વਾ ਮਾਰੇਤੀਤਿ ਮਾਰੋ। ਕਣ੍ਹਕਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਕਣ੍ਹੋ। ਕਾਮਾવਚਰਿਸ੍ਸਰਤ੍ਤਾ ਅਧਿਪਤਿ। ਮਰਣਂ ਪਾਪਨਤੋ ਅਨ੍ਤਗੂ। ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਂ ਅਪ੍ਪਦਾਨਟ੍ਠੇਨ ਨਮੁਚਿ। ਮਾਰਸ੍ਸ ਬਲ਼ਿਸਨ੍ਤਿ ਮਾਰਬਲ਼ਿਸਂ। વਟ੍ਟਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਟ੍ਠੇਨ ਮਾਰਸ੍ਸ ਆਮਿਸਨ੍ਤਿ ਮਾਰਾਮਿਸਂ। વਸવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਮਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯੋਤਿ ਮਾਰવਿਸਯੋ। ਗੋਚਰਟ੍ਠੇਨ ਮਾਰਸ੍ਸ ਨਿવਾਸੋਤਿ ਮਾਰਨਿવਾਸੋ । ਕਾਮਚਾਰਂ ਚਰਟ੍ਠੇਨ ਮਾਰਸ੍ਸ ਗੋਚਰੋਤਿ ਮਾਰਗੋਚਰੋ। ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨ ਮਾਰਸ੍ਸ ਬਨ੍ਧਨਨ੍ਤਿ ਮਾਰਬਨ੍ਧਨਂ। ਦੁਕ੍ਖੁਦ੍ਦਯੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਬਨ੍ਧਨੋ।

    Yoso māroti evamādīsu mahājanaṃ anatthe niyojetvā māretīti māro. Kaṇhakammattā kaṇho. Kāmāvacarissarattā adhipati. Maraṇaṃ pāpanato antagū. Muñcituṃ appadānaṭṭhena namuci. Mārassa baḷisanti mārabaḷisaṃ. Vaṭṭasannissitaṭṭhena mārassa āmisanti mārāmisaṃ. Vasavattanaṭṭhena mārassa visayoti māravisayo. Gocaraṭṭhena mārassa nivāsoti māranivāso. Kāmacāraṃ caraṭṭhena mārassa gocaroti māragocaro. Duppamuñcanaṭṭhena mārassa bandhananti mārabandhanaṃ. Dukkhuddayoti dukkhabandhano.

    ੨੦੩. ਮੂਲਮ੍ਪਿ ਤੇਸਂ ਪਲਿਖਞ੍ਞ ਤਿਟ੍ਠੇਤਿ ਤੇਸਂ ਕੋਧਾਤਿਮਾਨਾਨਂ ਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕਂ ਮੂਲਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਪਲਿਖਣਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ। ਅਦ੍ਧਾ ਭવਨ੍ਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏਤਂ ਪਿਯਾਪਿਯਂ ਅਭਿਭવਨ੍ਤੋ ਏਕਂਸੇਨੇવ ਅਭਿਭવੇਯ੍ਯ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਸਿਥਿਲਂ ਪਰਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    203.Mūlampi tesaṃ palikhañña tiṭṭheti tesaṃ kodhātimānānaṃ yaṃ avijjādikaṃ mūlaṃ, tampi palikhaṇitvā tiṭṭheyya. Addhā bhavanto abhisambhaveyyāti etaṃ piyāpiyaṃ abhibhavanto ekaṃseneva abhibhaveyya, na tattha sithilaṃ parakkameyyāti adhippāyo.

    ਅવਿਜ੍ਜਾ ਮੂਲਨ੍ਤਿਆਦਯੋ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕੋਧਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਹਜਾਤਾਦਿવਸੇਨ ਮੂਲਂ ਹੋਤਿ। ਅਨੁਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੋ ਚ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨੋ ਚ ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨੇવ। ਅਹਿਰਿਕਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਉਦ੍ਧਚ੍ਚਾ ਇਮੇ ਤਯੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਹਜਾਤਾਦਿવਸੇਨ ਮੂਲਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਅਤਿਮਾਨਸ੍ਸਾਪਿ।

    Avijjā mūlantiādayo avijjā kodhassa upanissayasahajātādivasena mūlaṃ hoti. Anupāyamanasikāro ca asmimāno ca ime dve upanissayavaseneva. Ahirikaanottappauddhaccā ime tayo upanissayasahajātādivasena mūlāni honti, tathā atimānassāpi.

    ੨੦੪. ਪਞ੍ਞਂ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾਤਿ ਪਞ੍ਞਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਕਤ੍વਾ। ਕਲ੍ਯਾਣਪੀਤੀਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਪੀਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਚਤੁਰੋ ਸਹੇਥ ਪਰਿਦੇવਧਮ੍ਮੇਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਗਾਥਾਯ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਪਰਿਦੇવਨੀਯਧਮ੍ਮੇ ਸਹੇਯ੍ਯ।

    204.Paññaṃ purakkhatvāti paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā. Kalyāṇapītīti kalyāṇapītiyā samannāgato. Caturo sahetha paridevadhammeti anantaragāthāya vuccamāne paridevanīyadhamme saheyya.

    વਿਚਯਬਹੁਲੋਤਿ ਪਰਿવੀਮਂਸਨਬਹੁਲੋ। ਪવਿਚਯਬਹੁਲੋਤਿ વਿਸੇਸੇਨ વੀਮਂਸਨਬਹੁਲੋ। ਪੇਕ੍ਖਾਯਨਬਹੁਲੋਤਿ ਇਕ੍ਖਣਬਹੁਲੋ। ਸਮੇਕ੍ਖਾਯਨਬਹੁਲੋਤਿ ਏਸਨਬਹੁਲੋ। વਿਭੂਤવਿਹਾਰੀਤਿ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਞਾਤવਿਹਾਰੀ।

    Vicayabahuloti parivīmaṃsanabahulo. Pavicayabahuloti visesena vīmaṃsanabahulo. Pekkhāyanabahuloti ikkhaṇabahulo. Samekkhāyanabahuloti esanabahulo. Vibhūtavihārīti pākaṭaṃ katvā ñātavihārī.

    ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਾવ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਗਮਨਂ। ਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਨਿવਤ੍ਤਨਂ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਚਤੂਸੁ ਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਗਮਨੇ ਤਾવ ਪੁਰਤੋ ਕਾਯਂ ਅਭਿਹਰਨ੍ਤੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤਿ ਨਾਮ। ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਤਿ ਨਾਮ। ਠਾਨੇਪਿ ਠਿਤਕੋવ ਕਾਯਂ ਪੁਰਤੋ ਓਨਮੇਨ੍ਤੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤਿ ਨਾਮ। ਪਚ੍ਛਤੋ ਅਪਨਾਮੇਨ੍ਤੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਤਿ ਨਾਮ। ਨਿਸਜ੍ਜਾਯਪਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕੋવ ਆਸਨਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਅਙ੍ਗਾਭਿਮੁਖੋ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤਿ ਨਾਮ। ਪਚ੍ਛਿਮਅਙ੍ਗਪ੍ਪਦੇਸਂ ਪਚ੍ਛਾ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਤਿ ਨਾਮ। ਨਿਪਜ੍ਜਾਯਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Abhikkante paṭikkanteti ettha tāva abhikkantaṃ vuccati gamanaṃ. Paṭikkantaṃ nivattanaṃ. Tadubhayampi catūsu iriyāpathesu labbhati. Gamane tāva purato kāyaṃ abhiharanto abhikkamati nāma. Paṭinivattento paṭikkamati nāma. Ṭhānepi ṭhitakova kāyaṃ purato onamento abhikkamati nāma. Pacchato apanāmento paṭikkamati nāma. Nisajjāyapi nisinnakova āsanassa purimaaṅgābhimukho saṃsaranto abhikkamati nāma. Pacchimaaṅgappadesaṃ pacchā saṃsaranto paṭikkamati nāma. Nipajjāyapi eseva nayo.

    ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀ, ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਮੇવ વਾ ਕਾਰੀ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ ਕਰੋਤੇવ, ਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞવਿਰਹਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਆਲੋਕਿਤੇ વਿਲੋਕਿਤੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਆਲੋਕਿਤਂ ਨਾਮ ਪੁਰਤੋ ਪੇਕ੍ਖਨਂ। વਿਲੋਕਿਤਂ ਨਾਮ ਅਨੁਦਿਸਾਪੇਕ੍ਖਨਂ। ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਉਪਰਿ ਪਚ੍ਛਤੋ ਪੇਕ੍ਖਨવਸੇਨ ਓਲੋਕਿਤਉਲ੍ਲੋਕਿਤਅਪਲੋਕਿਤਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਾਨਿ ਇਧ ਨ ਗਹਿਤਾਨਿ। ਸਾਰੁਪ੍ਪવਸੇਨ ਪਨ ਇਮਾਨੇવ ਦ੍વੇ ਗਹਿਤਾਨਿ, ਇਮਿਨਾ વਾ ਮੁਖੇਨ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਗਹਿਤਾਨੇવਾਤਿ।

    Sampajānakārīhotīti sampajaññena sabbakiccakārī, sampajaññameva vā kārī hoti. So hi abhikkantādīsu sampajaññaṃ karoteva, na katthaci sampajaññavirahito hoti. Ālokite vilokiteti ettha pana ālokitaṃ nāma purato pekkhanaṃ. Vilokitaṃ nāma anudisāpekkhanaṃ. Aññānipi heṭṭhā upari pacchato pekkhanavasena olokitaullokitaapalokitāni nāma honti. Tāni idha na gahitāni. Sāruppavasena pana imāneva dve gahitāni, iminā vā mukhena sabbāni gahitānevāti.

    ਸਮਿਞ੍ਜਿਤੇ ਪਸਾਰਿਤੇਤਿ ਪਬ੍ਬਾਨਂ ਸਮਿਞ੍ਜਨਪਸਾਰਣੇ। ਸਙ੍ਘਾਟਿਪਤ੍ਤਚੀવਰਧਾਰਣੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਙ੍ਘਾਟਿਚੀવਰਾਨਂ ਨਿવਾਸਨਪਾਰੁਪਨવਸੇਨ , ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖਾਪਟਿਗ੍ਗਹਣਾਦਿવਸੇਨ ਪਰਿਭੋਗੋ ਧਾਰਣਂ ਨਾਮ। ਅਸਿਤਾਦੀਸੁ ਅਸਿਤੇਤਿ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਭੋਜਨੇ। ਪੀਤੇਤਿ ਯਾਗੁਆਦਿਪਾਨੇ। ਖਾਯਿਤੇਤਿ ਪਿਟ੍ਠਖਜ੍ਜਕਾਦਿਖਾਦਨੇ। ਸਾਯਿਤੇਤਿ ਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦਿਸਾਯਨੇ। ਉਚ੍ਚਾਰਪਸ੍ਸਾવਕਮ੍ਮੇਤਿ ਉਚ੍ਚਾਰਸ੍ਸ ਚ ਪਸ੍ਸਾવਸ੍ਸ ਚ ਕਰਣੇ। ਗਤਾਦੀਸੁ ਗਤੇਤਿ ਗਮਨੇ। ਠਿਤੇਤਿ ਠਾਨੇ। ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਤਿ ਨਿਸਜ੍ਜਾਯ।

    Samiñjite pasāriteti pabbānaṃ samiñjanapasāraṇe. Saṅghāṭipattacīvaradhāraṇeti ettha saṅghāṭicīvarānaṃ nivāsanapārupanavasena , pattassa bhikkhāpaṭiggahaṇādivasena paribhogo dhāraṇaṃ nāma. Asitādīsu asiteti piṇḍapātabhojane. Pīteti yāguādipāne. Khāyiteti piṭṭhakhajjakādikhādane. Sāyiteti madhuphāṇitādisāyane. Uccārapassāvakammeti uccārassa ca passāvassa ca karaṇe. Gatādīsu gateti gamane. Ṭhiteti ṭhāne. Nisinneti nisajjāya.

    ਸੁਤ੍ਤੇਤਿ ਸਯਨੇ। ਜਾਗਰਿਤੇਤਿ ਜਾਗਰਣੇ। ਭਾਸਿਤੇਤਿ ਕਥਨੇ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਾਦਾਰੂਪਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਭਾਸਿਤਾ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਹੋਤੀਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਾਸਿਤੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਸੀਸੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋਪਿ ਬਾਤ੍ਤਿਂਸਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਂ ਪਹਾਯ ਦਸਕਥਾવਤ੍ਥੁਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਕਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋਪਿ ਭਾਸਿਤੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਨਾਮ। ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇਤਿ ਅਕਥਨੇ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਾਦਾਰੂਪਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਹੋਤੀਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਅਟ੍ਠਤਿਂਸਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਰੁਚਿਯਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋਪਿ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋਪਿ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇ ਸਮ੍ਪਜਾਨਕਾਰੀ ਨਾਮ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਏਕੋ ਇਰਿਯਾਪਥੋ ਦ੍વੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਆਗਤੋ। ਸੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰਗਾਮਂ ਗਚ੍ਛਤੋ ਆਗਚ੍ਛਤੋ ਚ ਅਦ੍ਧਾਨਗਮਨવਸੇਨ ਕਥਿਤੋ। ਗਤੇ ਠਿਤੇਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਹਾਰੇ ਚੁਣ੍ਣਿਕਪਾਦੁਦ੍ਧਾਰવਸੇਨ ਕਥਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿવਸੇਨਾਤਿਆਦਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਕਾਸਿਤਾ ਏવ।

    Sutteti sayane. Jāgariteti jāgaraṇe. Bhāsiteti kathane. Tattha upādārūpassa saddāyatanassa appavatte sati bhāsitā nāma na hoti, tasmiṃ pavattante hotīti pariggāhako bhikkhu bhāsite sampajānakārī nāma hoti. Vimuttāyatanasīsena dhammaṃ desentopi bāttiṃsatiracchānakathaṃ pahāya dasakathāvatthunissitaṃ kathaṃ kathentopi bhāsite sampajānakārī nāma. Tuṇhībhāveti akathane. Tattha upādārūpassa saddāyatanassa pavattiyaṃ tuṇhībhāvo nāma natthi, appavattiyaṃ hotīti pariggāhako bhikkhu tuṇhībhāve sampajānakārī nāma hoti. Aṭṭhatiṃsaārammaṇesu cittaruciyaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinnopi dutiyajjhānaṃ samāpannopi tuṇhībhāve sampajānakārī nāma. Ettha ca eko iriyāpatho dvīsu ṭhānesu āgato. So heṭṭhā abhikkante paṭikkanteti ettha bhikkhācāragāmaṃ gacchato āgacchato ca addhānagamanavasena kathito. Gate ṭhiteti ettha vihāre cuṇṇikapāduddhāravasena kathitoti veditabbo. Buddhānussativasenātiādayo heṭṭhā tattha tattha pakāsitā eva.

    ਅਰਤੀਤਿ ਰਤਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਅਰਤਿਤਾਤਿ ਅਰਮਨਾਕਾਰੋ। ਅਨਭਿਰਤੀਤਿ ਅਨਭਿਰਤਭਾવੋ। ਅਨਭਿਰਮਨਾਤਿ ਅਨਭਿਰਮਨਾਕਾਰੋ। ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤਾਤਿ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨਾਕਾਰੋ। ਪਰਿਤਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨવਸੇਨੇવ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ।

    Aratīti ratipaṭikkhepo. Aratitāti aramanākāro. Anabhiratīti anabhiratabhāvo. Anabhiramanāti anabhiramanākāro. Ukkaṇṭhitāti ukkaṇṭhanākāro. Paritassitāti ukkaṇṭhanavaseneva paritassanā.

    ੨੦੫. ਕਿਂ ਸੂ ਅਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਕਿਂ ਭੁਞ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਕੁવ વਾ ਅਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਕੁਹਿਂ વਾ ਅਸਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ વਤ ਸੇਤ੍ਥ ਕੁવਜ੍ਜ ਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਰਤ੍ਤਿਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਯਿਂ, ਅਜ੍ਜ ਆਗਮਨਰਤ੍ਤਿਂ ਕਤ੍ਥ ਸਯਿਸ੍ਸਂ। ਏਤੇ વਿਤਕ੍ਕੇਤਿ ਏਤੇ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਦ੍વੇ, ਸੇਨਾਸਨਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਦ੍વੇਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਿਤਕ੍ਕੇ। ਅਨਿਕੇਤਚਾਰੀਤਿ ਅਪਲਿਬੋਧਚਾਰੀ ਨਿਤ੍ਤਣ੍ਹਚਾਰੀ।

    205.Kiṃ sū asissanti kiṃ bhuñjissāmi. Kuva vā asissanti kuhiṃ vā asissāmi. Dukkhaṃ vata settha kuvajja sessanti imaṃ rattiṃ dukkhaṃ sayiṃ, ajja āgamanarattiṃ kattha sayissaṃ. Ete vitakketi ete piṇḍapātanissite dve, senāsananissite dveti cattāro vitakke. Aniketacārīti apalibodhacārī nittaṇhacārī.

    ਫਲਕੇ વਾਤਿ વਙ੍ਕਾਦਿਫਲਕਪੀਠੇ ਚ। ਆਗਾਮਿਰਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਆਗਮਨਿਰਤ੍ਤਿਯਂ। ਆਦੇવਨੇਯ੍ਯੇਤਿ વਿਸੇਸੇਨ ਦੇવਨਿਯ੍ਯੇ। ਪਰਿਦੇવਨੇਯ੍ਯੇਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਦੇવਨਿਯ੍ਯੇ।

    Phalakevāti vaṅkādiphalakapīṭhe ca. Āgāmirattinti āgamanirattiyaṃ. Ādevaneyyeti visesena devaniyye. Paridevaneyyeti samantato devaniyye.

    ੨੦੬. ਕਾਲੇਤਿ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਕਾਲੇ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਨ੍ਨਂ વਾ, ਚੀવਰਕਾਲੇ ਚੀવਰਸਙ੍ਖਾਤਂ વਸਨਂ વਾ ਲਦ੍ਧਾ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਮਤ੍ਤਂ ਸ ਜਞ੍ਞਾਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਚ ਪਰਿਭੋਗੇ ਚ ਸੋ ਪਮਾਣਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯ। ਇਧਾਤਿ ਸਾਸਨੇ, ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਏਤਂ। ਤੋਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤੋਸਤ੍ਥਂ, ਏਤਦਤ੍ਥਂ ਮਤ੍ਤਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਤੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤੋ। ਯਤਚਾਰੀਤਿ ਸਞ੍ਞਤવਿਹਾਰੋ, ਰਕ੍ਖਿਤਇਰਿਯਾਪਥੋ ਰਕ੍ਖਿਤਕਾਯવਚੀਮਨੋਦ੍વਾਰੋ ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ‘‘ਯਤਿਚਾਰੀ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਏਸੋਯੇવਤ੍ਥੋ। ਰੁਸਿਤੋਤਿ ਰੋਸਿਤੋ। ਘਟ੍ਟਿਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    206.Kāleti piṇḍapātakāle piṇḍapātasaṅkhātaṃ annaṃ vā, cīvarakāle cīvarasaṅkhātaṃ vasanaṃ vā laddhā dhammena samenāti adhippāyo. Mattaṃ sa jaññāti pariggahe ca paribhoge ca so pamāṇaṃ jāneyya. Idhāti sāsane, nipātamattameva vā etaṃ. Tosanatthanti santosatthaṃ, etadatthaṃ mattaṃ jāneyyāti vuttaṃ hoti. So tesu guttoti so bhikkhu tesu paccayesu gutto. Yatacārīti saññatavihāro, rakkhitairiyāpatho rakkhitakāyavacīmanodvāro cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Yaticārī’’tipi pāṭho, esoyevattho. Rusitoti rosito. Ghaṭṭitoti vuttaṃ hoti.

    ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਮਤ੍ਤਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਭਾਗੇਹਿ ਪਮਾਣਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯ। ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਤੋ વਾਤਿ ਪਰੇਹਿ ਦਿਯ੍ਯਮਾਨਗ੍ਗਹਣਕਾਲਤੋ વਾ। ਪਰਿਭੋਗਤੋ વਾਤਿ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨਕਾਲਤੋ વਾ। ਥੋਕੇਪਿ ਦਿਯ੍ਯਮਾਨੇਤਿ ਅਪ੍ਪਕੇਪਿ ਦਿਯ੍ਯਮਾਨੇ। ਕੁਲਾਨੁਦਯਾਯਾਤਿ ਕੁਲਾਨਂ ਅਨੁਦਯਤਾਯ। ਕੁਲਾਨੁਰਕ੍ਖਾਯਾਤਿ ਕੁਲਾਨਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਾਯ। ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਥੋਕਮ੍ਪਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਬਹੁਕੇਪਿ ਦਿਯ੍ਯਮਾਨੇਤਿ ਅਨਪ੍ਪਕੇਪਿ ਦਿਯ੍ਯਮਾਨੇ। ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕਂ ਚੀવਰਂ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਯਂ ਪਰਿਹਰਤਿ ਪੋਸੇਤੀਤਿ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕਂ। ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕਨ੍ਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿਂ ਪਰਿਹਰਤਿ ਪੋਸੇਤੀਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕਂ। ਇਤਰੀਤਰਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਟ੍ਠ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ ਤੀਣਿ ਚੀવਰਾਨਿ ਪਤ੍ਤੋ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਚ੍ਛੇਦਨવਾਸਿ ਏਕਾ ਸੂਚਿ ਕਾਯਬਨ੍ਧਨਂ ਪਰਿਸ੍ਸਾવਨਨ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –

    Dvīhi kāraṇehi mattaṃ jāneyyāti dvīhi bhāgehi pamāṇaṃ jāneyya. Paṭiggahaṇato vāti parehi diyyamānaggahaṇakālato vā. Paribhogato vāti paribhuñjanakālato vā. Thokepi diyyamāneti appakepi diyyamāne. Kulānudayāyāti kulānaṃ anudayatāya. Kulānurakkhāyāti kulānaṃ anurakkhaṇatthāya. Paṭiggaṇhātīti thokampi gaṇhāti. Bahukepi diyyamāneti anappakepi diyyamāne. Kāyaparihārikaṃ cīvaraṃ paṭiggaṇhātīti ettha kāyaṃ pariharati posetīti kāyaparihārikaṃ. Kucchiparihārikanti kucchiṃ pariharati posetīti kucchiparihārikaṃ. Itarītarapaccayasantosena samannāgatassa bhikkhuno aṭṭha parikkhārā vaṭṭanti tīṇi cīvarāni patto dantakaṭṭhacchedanavāsi ekā sūci kāyabandhanaṃ parissāvananti. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ਤਿਚੀવਰਞ੍ਚ ਪਤ੍ਤੋ ਚ, વਾਸਿ ਸੂਚਿ ਚ ਬਨ੍ਧਨਂ।

    ‘‘Ticīvarañca patto ca, vāsi sūci ca bandhanaṃ;

    ਪਰਿਸ੍ਸਾવਨੇਨ ਅਟ੍ਠੇਤੇ, ਯੁਤ੍ਤਯੋਗਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨੧੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨੯੪; ੨.੩੪੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੪.੧੯੮)।

    Parissāvanena aṭṭhete, yuttayogassa bhikkhuno’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.215; ma. ni. aṭṭha. 1.294; 2.349; a. ni. aṭṭha. 2.4.198);

    ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕਾਪਿ। ਕਥਂ? ਤਿਚੀવਰਂ ਤਾવ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਚ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ ਚ વਿਚਰਣਕਾਲੇ ਕਾਯਂ ਪਰਿਹਰਤਿ ਪੋਸੇਤੀਤਿ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕਂ ਹੋਤਿ। ਚੀવਰਕਣ੍ਣੇਨ ਉਦਕਂ ਪਰਿਸ੍ਸਾવੇਤ੍વਾ ਪਿવਨਕਾਲੇ ਖਾਦਿਤਬ੍ਬਫਲਾਫਲਗ੍ਗਹਣਕਾਲੇ ਚ ਕੁਚ੍ਛਿਂ ਪਰਿਹਰਤਿ ਪੋਸੇਤੀਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕਂ ਹੋਤਿ।

    Te sabbe kāyaparihārikāpi honti kucchiparihārikāpi. Kathaṃ? Ticīvaraṃ tāva nivāsetvā ca pārupitvā ca vicaraṇakāle kāyaṃ pariharati posetīti kāyaparihārikaṃ hoti. Cīvarakaṇṇena udakaṃ parissāvetvā pivanakāle khāditabbaphalāphalaggahaṇakāle ca kucchiṃ pariharati posetīti kucchiparihārikaṃ hoti.

    ਪਤ੍ਤੋਪਿ ਤੇਨ ਉਦਕਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਨ੍ਹਾਨਕਾਲੇ ਕੁਟਿਪਰਿਭਣ੍ਡਕਰਣਕਾਲੇ ਚ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕੋ ਹੋਤਿ । ਆਹਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਨਕਾਲੇ ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕੋ। વਾਸਿਪਿ ਤਾਯ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਚ੍ਛੇਦਨਕਾਲੇ ਮਞ੍ਚਪੀਠਾਨਂ ਅਙ੍ਗਪਾਦਚੀવਰਕੁਟਿਦਣ੍ਡਕਸਜ੍ਜਨਕਾਲੇ ਚ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕਾ ਹੋਤਿ। ਉਚ੍ਛੁਚ੍ਛੇਦਨਨਾਲ਼ਿਕੇਰਾਦਿਤਚ੍ਛਨਕਾਲੇ ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕਾ। ਸੂਚਿ ਚੀવਰਸਿਬ੍ਬਨਕਾਲੇ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕਾ ਹੋਤਿ। ਪੂવਂ વਾ ਫਲਂ વਾ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਖਾਦਨਕਾਲੇ ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕਾ। ਕਾਯਬਨ੍ਧਨਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਿਚਰਣਕਾਲੇ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕਂ। ਉਚ੍ਛੁਆਦੀਨਿ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਹਣਕਾਲੇ ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕਂ। ਪਰਿਸ੍ਸਾવਨਂ ਤੇਨ ਉਦਕਂ ਪਰਿਸ੍ਸਾવੇਤ੍વਾ ਨ੍ਹਾਨਕਾਲੇ ਸੇਨਾਸਨਪਰਿਭਣ੍ਡਕਰਣਕਾਲੇ ਚ ਕਾਯਪਰਿਹਾਰਿਕਂ, ਪਾਨੀਯਪਾਣਕਪਰਿਸ੍ਸਾવਨਕਾਲੇ ਤੇਨੇવ ਤਿਲਤਣ੍ਡੁਲਪੁਥੁਕਾਦੀਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਾਦਨਕਾਲੇ ਚ ਕੁਚ੍ਛਿਪਰਿਹਾਰਿਕਂ।

    Pattopi tena udakaṃ uddharitvā nhānakāle kuṭiparibhaṇḍakaraṇakāle ca kāyaparihāriko hoti . Āhāraṃ gahetvā bhuñjanakāle kucchiparihāriko. Vāsipi tāya dantakaṭṭhacchedanakāle mañcapīṭhānaṃ aṅgapādacīvarakuṭidaṇḍakasajjanakāle ca kāyaparihārikā hoti. Ucchucchedananāḷikerāditacchanakāle kucchiparihārikā. Sūci cīvarasibbanakāle kāyaparihārikā hoti. Pūvaṃ vā phalaṃ vā vijjhitvā khādanakāle kucchiparihārikā. Kāyabandhanaṃ bandhitvā vicaraṇakāle kāyaparihārikaṃ. Ucchuādīni bandhitvā gahaṇakāle kucchiparihārikaṃ. Parissāvanaṃ tena udakaṃ parissāvetvā nhānakāle senāsanaparibhaṇḍakaraṇakāle ca kāyaparihārikaṃ, pānīyapāṇakaparissāvanakāle teneva tilataṇḍulaputhukādīni gahetvā khādanakāle ca kucchiparihārikaṃ.

    ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਯੋਨਿਸੋਤਿ ਉਪਾਯੇਨ ਪਥੇਨ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਯ ਞਤ੍વਾ, ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸੀਤਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਮੇવ ਯੋਨਿਸੋ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਚੀવਰਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਰવਾਸਕਾਦੀਸੁ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ। ਪਟਿਸੇવਤੀਤਿ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਤਿ ਨਿવਾਸੇਤਿ વਾ ਪਾਰੁਪਤਿ વਾ। ਯਾવਦੇવਾਤਿ ਪਯੋਜਨਾવਧਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਿਯਮવਚਨਂ। ਏਤ੍ਤਕਮੇવ ਹਿ ਯੋਗਿਨੋ ਚੀવਰਪਟਿਸੇવਨੇ ਪਯੋਜਨਂ, ਯਦਿਦਂ ਸੀਤਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤਾਯਾਤਿਆਦਿ, ਨ ਇਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋ। ਸੀਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭવਸੇਨ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਉਤੁਪਰਿਣਾਮਨવਸੇਨ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਸੀਤਸ੍ਸ।

    Paṭisaṅkhāyonisoti upāyena pathena paṭisaṅkhāya ñatvā, paccavekkhitvāti attho. Ettha ca ‘‘sītassa paṭighātāyā’’tiādinā nayena vuttapaccavekkhaṇameva yoniso paṭisaṅkhāti veditabbaṃ. Tattha cīvaranti antaravāsakādīsu yaṃkiñci. Paṭisevatīti paribhuñjati nivāseti vā pārupati vā. Yāvadevāti payojanāvadhiparicchedaniyamavacanaṃ. Ettakameva hi yogino cīvarapaṭisevane payojanaṃ, yadidaṃ sītassa paṭighātāyātiādi, na ito bhiyyo. Sītassāti ajjhattadhātukkhobhavasena vā bahiddhā utupariṇāmanavasena vā uppannassa yassa kassaci sītassa.

    ਪਟਿਘਾਤਾਯਾਤਿ ਪਟਿਹਨਨਤ੍ਥਂ। ਯਥਾ ਸਰੀਰੇ ਆਬਾਧਂ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਏવਂ ਤਸ੍ਸ વਿਨੋਦਨਤ੍ਥਂ। ਸੀਤਬ੍ਭਾਹਤੇ ਹਿ ਸਰੀਰੇ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਪਦਹਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੀਤਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤਾਯ ਚੀવਰਂ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਭਗવਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਸਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ। ਕੇવਲਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਉਣ੍ਹਸ੍ਸਾਤਿ ਅਗ੍ਗਿਸਨ੍ਤਾਪਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ વਨਦਾਹਾਦੀਸੁ ਸਮ੍ਭવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਡਂਸਮਕਸવਾਤਾਤਪਸਰੀਸਪਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਡਂਸਾਤਿ ਡਂਸਨਮਕ੍ਖਿਕਾ। ‘‘ਅਨ੍ਧਮਕ੍ਖਿਕਾ’’ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਮਕਸਾਤਿ ਮਕਸਾ ਏવ। વਾਤਾਤਿ ਸਰਜਅਰਜਾਦਿਭੇਦਾ । ਆਤਪੋਤਿ ਸੂਰਿਯਾਤਪੋ। ਸਰੀਸਪਾਤਿ ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਰਨ੍ਤਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਦੀਘਜਾਤਿਕਾ ਸਪ੍ਪਾਦਯੋ, ਤੇਸਂ ਦਟ੍ਠਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਚ ਫੁਟ੍ਠਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧੋ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ; ਸੋਪਿ ਚੀવਰਂ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਨ ਬਾਧਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਤੇਸਂ ਪਟਿਘਾਤਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿਸੇવਤਿ। ਯਾવਦੇવਾਤਿ ਪੁਨ ਏਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਨਿਯਤਪਯੋਜਨਾવਧਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਹਿਰਿਕੋਪੀਨਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਨਿਯਤਪਯੋਜਨਂ, ਇਤਰਾਨਿ ਕਦਾਚਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿਰਿਕੋਪੀਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਤਂ ਸਮ੍ਬਾਧਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਅਙ੍ਗੇ વਿવਰਿਯਮਾਨੇ ਹਿਰੀ ਕੁਪ੍ਪਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਹਿਰਿਂ ਕੋਪਨਤੋ ਹਿਰਿਕੋਪੀਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਚ ਹਿਰਿਕੋਪੀਨਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਹਿਰਿਕੋਪੀਨਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤ੍ਥਂ। ‘‘ਹਿਰਿਕੋਪੀਨਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ।

    Paṭighātāyāti paṭihananatthaṃ. Yathā sarīre ābādhaṃ na uppādeti, evaṃ tassa vinodanatthaṃ. Sītabbhāhate hi sarīre vikkhittacitto yoniso padahituṃ na sakkoti. Tasmā sītassa paṭighātāya cīvaraṃ sevitabbanti bhagavā anuññāsi. Esa nayo sabbattha. Kevalañhettha uṇhassāti aggisantāpassa, tassa vanadāhādīsu sambhavo veditabbo. Ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassānanti ettha pana ḍaṃsāti ḍaṃsanamakkhikā. ‘‘Andhamakkhikā’’tipi vuccanti. Makasāti makasā eva. Vātāti sarajaarajādibhedā . Ātapoti sūriyātapo. Sarīsapāti ye keci sarantā gacchanti dīghajātikā sappādayo, tesaṃ daṭṭhasamphasso ca phuṭṭhasamphasso cāti duvidho samphasso; sopi cīvaraṃ pārupitvā nisinnaṃ na bādhati. Tasmā tādisesu ṭhānesu tesaṃ paṭighātatthāya paṭisevati. Yāvadevāti puna etassa vacanaṃ niyatapayojanāvadhiparicchedadassanatthaṃ. Hirikopīnapaṭicchādanatthanti niyatapayojanaṃ, itarāni kadāci honti. Tattha hirikopīnanti taṃ taṃ sambādhaṭṭhānaṃ. Yasmiṃ yasmiñhi aṅge vivariyamāne hirī kuppati vinassati, taṃ taṃ hiriṃ kopanato hirikopīnanti vuccati. Tassa ca hirikopīnassa paṭicchādanatthanti hirikopīnapaṭicchādanatthaṃ. ‘‘Hirikopīnaṃ paṭicchādanattha’’ntipi pāṭho.

    ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਨ੍ਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਆਹਾਰਂ। ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ ਆਹਾਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਿਣ੍ਡੋਲ੍ਯੇਨ ਪਤ੍ਤੇ ਪਤਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਿਣ੍ਡਾਨਂ વਾ ਪਾਤੋ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਲਦ੍ਧਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖਾਨਂ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ, ਸਮੂਹੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਸਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Piṇḍapātanti yaṃkiñci āhāraṃ. Yo hi koci āhāro bhikkhuno piṇḍolyena patte patitattā ‘‘piṇḍapāto’’ti vuccati. Piṇḍānaṃ vā pāto piṇḍapāto, tattha tattha laddhānaṃ bhikkhānaṃ sannipāto, samūhoti vuttaṃ hoti. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.

    ਸੇਨਾਸਨਨ੍ਤਿ ਸਯਨਞ੍ਚ ਆਸਨਞ੍ਚ। ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਹਿ ਸੇਤਿ વਿਹਾਰੇ વਾ ਅਡ੍ਢਯੋਗਾਦਿਮ੍ਹਿ વਾ, ਤਂ ਸੇਨਂ। ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਆਸਤਿ ਨਿਸੀਦਤਿ, ਤਂ ਆਸਨਂ, ਤਂ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸੇਨਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਉਤੁਪਰਿਸ੍ਸਯવਿਨੋਦਨਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾਰਾਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਪਰਿਸਹਨਟ੍ਠੇਨ ਉਤੁਯੇવ ਉਤੁਪਰਿਸ੍ਸਯੋ। ਉਤੁਪਰਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ વਿਨੋਦਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾਰਾਮਤ੍ਥਞ੍ਚ। ਯੋ ਸਰੀਰਾਬਾਧਚਿਤ੍ਤવਿਕ੍ਖੇਪਕਰੋ ਅਸਪ੍ਪਾਯੋ ਉਤੁ ਸੇਨਾਸਨਪਟਿਸੇવਨੇਨ વਿਨੋਦੇਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ વਿਨੋਦਨਤ੍ਥਂ ਏਕੀਭਾવਸੁਖਤ੍ਥਞ੍ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਞ੍ਚ ਸੀਤਪਟਿਘਾਤਾਦਿਨਾવ ਉਤੁਪਰਿਸ੍ਸਯવਿਨੋਦਨਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਯਥਾ ਪਨ ਚੀવਰਪਟਿਸੇવਨੇ ‘‘ਹਿਰਿਕੋਪੀਨਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਂ ਨਿਯਤਪਯੋਜਨਂ, ਇਤਰਾਨਿ ਕਦਾਚਿ ਕਦਾਚਿ ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਨਿਯਤਉਤੁਪਰਿਸ੍ਸਯવਿਨੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਅਯਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਉਤੁ ਉਤੁਯੇવ। ਪਰਿਸ੍ਸਯੋ ਪਨ ਦੁવਿਧੋ ਪਾਕਟਪਰਿਸ੍ਸਯੋ ਚ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਪਰਿਸ੍ਸਯੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਪਾਕਟਪਰਿਸ੍ਸਯੋ ਸੀਹਬ੍ਯਗ੍ਘਾਦਯੋ, ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਪਰਿਸ੍ਸਯੋ ਰਾਗਦੋਸਾਦਯੋ। ਤੇ ਯਤ੍ਥ ਅਪਰਿਗੁਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਅਸਪ੍ਪਾਯਰੂਪਦਸ੍ਸਨਾਦਿਨਾ ਚ ਆਬਾਧਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਸੇਨਾਸਨਂ ਏવਂ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਟਿਸੇવਨ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਯੋਨਿਸੋ ਸੇਨਾਸਨਂ ਉਤੁਪਰਿਸ੍ਸਯવਿਨੋਦਨਤ੍ਥਂ ਪਟਿਸੇવਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Senāsananti sayanañca āsanañca. Yattha yattha hi seti vihāre vā aḍḍhayogādimhi vā, taṃ senaṃ. Yattha yattha āsati nisīdati, taṃ āsanaṃ, taṃ ekato katvā ‘‘senāsana’’nti vuccati. Utuparissayavinodanapaṭisallānārāmatthanti parisahanaṭṭhena utuyeva utuparissayo. Utuparissayassa vinodanatthañca paṭisallānārāmatthañca. Yo sarīrābādhacittavikkhepakaro asappāyo utu senāsanapaṭisevanena vinodetabbo hoti, tassa vinodanatthaṃ ekībhāvasukhatthañcāti vuttaṃ hoti. Kāmañca sītapaṭighātādināva utuparissayavinodanaṃ vuttameva. Yathā pana cīvarapaṭisevane ‘‘hirikopīnapaṭicchādanaṃ niyatapayojanaṃ, itarāni kadāci kadāci bhavantī’’ti vuttaṃ, evamidhāpi niyatautuparissayavinodanaṃ sandhāya idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā ayaṃ vuttappakāro utu utuyeva. Parissayo pana duvidho pākaṭaparissayo ca paṭicchannaparissayo ca. Tattha pākaṭaparissayo sīhabyagghādayo, paṭicchannaparissayo rāgadosādayo. Te yattha apariguttiyā ca asappāyarūpadassanādinā ca ābādhaṃ na karonti, taṃ senāsanaṃ evaṃ jānitvā paccavekkhitvā paṭisevanto bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso senāsanaṃ utuparissayavinodanatthaṃ paṭisevatīti veditabbo.

    ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰੋਗਸ੍ਸ ਪਟਿਅਯਨਟ੍ਠੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਪਚ੍ਚਨੀਕਗਮਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਭਿਸਕ੍ਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਂ ਤੇਨ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾਤਿ ਭੇਸਜ੍ਜਂ। ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯੋવ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਂ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਗਿਲਾਨਸ੍ਸ ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਭਿਸਕ੍ਕਕਮ੍ਮਂ ਤੇਲਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋਤਿ ਪਨ ‘‘ਸਤ੍ਤਹਿ ਨਗਰਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇਹਿ ਸੁਪਰਿਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੭) ਪਰਿવਾਰੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਰਥੋ ਸੀਲਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ, ਝਾਨਕ੍ਖੋ ਚਕ੍ਕવੀਰਿਯੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪) ਅਲਙ੍ਕਾਰੋ। ‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਇਮੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ ਜੀવਿਤਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾ ਸਮੁਦਾਨੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੯੧-੧੯੨) ਸਮ੍ਭਾਰੋ। ਇਧ ਪਨ ਸਮ੍ਭਾਰੋਪਿ ਪਰਿવਾਰੋਪਿ વਟ੍ਟਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਂ ਜੀવਿਤਸ੍ਸ ਪਰਿવਾਰੋਪਿ ਹੋਤਿ, ਜੀવਿਤਨਾਸਕਾਬਾਧੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨ੍ਤਰਂ ਅਦਤ੍વਾ ਰਕ੍ਖਣਤੋ ਸਮ੍ਭਾਰੋਪਿ। ਯਥਾਚਿਰਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਮਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવਤੋ; ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਞ੍ਚ ਤਂ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ ਚਾਤਿ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ, ਤਂ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ। ਗਿਲਾਨਸ੍ਸ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਭਿਸਕ੍ਕਾਨੁਞ੍ਞਾਤਂ ਤੇਲਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦਿਜੀવਿਤਪਰਿਕ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Gilānapaccayabhesajjaparikkhāranti ettha rogassa paṭiayanaṭṭhena paccayo, paccanīkagamanaṭṭhenāti attho. Yassa kassaci sappāyassetaṃ adhivacanaṃ. Bhisakkassa kammaṃ tena anuññātattāti bhesajjaṃ. Gilānapaccayova bhesajjaṃ gilānapaccayabhesajjaṃ, yaṃ kiñci gilānassa sappāyaṃ bhisakkakammaṃ telamadhuphāṇitādīti vuttaṃ hoti. Parikkhāroti pana ‘‘sattahi nagaraparikkhārehi suparikkhattaṃ hotī’’tiādīsu (a. ni. 7.67) parivāro vuccati. ‘‘Ratho sīlaparikkhāro, jhānakkho cakkavīriyo’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.4) alaṅkāro. ‘‘Ye ca kho ime pabbajitena jīvitaparikkhārā samudānetabbā’’tiādīsu (ma. ni. 1.191-192) sambhāro. Idha pana sambhāropi parivāropi vaṭṭati. Tañca gilānapaccayabhesajjaṃ jīvitassa parivāropi hoti, jīvitanāsakābādhuppattiyā antaraṃ adatvā rakkhaṇato sambhāropi. Yathāciraṃ pavattati, evamassa kāraṇabhāvato; tasmā ‘‘parikkhāro’’ti vuccati. Evaṃ gilānapaccayabhesajjañca taṃ parikkhāro cāti gilānapaccayabhesajjaparikkhāro, taṃ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ. Gilānassa yaṃ kiñci sappāyaṃ bhisakkānuññātaṃ telamadhuphāṇitādijīvitaparikkhāranti vuttaṃ hoti.

    ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ਜਾਤਾਨਂ ਭੂਤਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ। વੇਯ੍ਯਾਬਾਧਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਬ੍ਯਾਬਾਧੋਤਿ ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭੋ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਚ ਕੁਟ੍ਠਗਣ੍ਡਪੀਲ਼ਕਾਦਯੋ, ਬ੍ਯਾਬਾਧਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વੇਯ੍ਯਾਬਾਧਿਕਾ। વੇਦਨਾਨਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾ, ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕવੇਦਨਾ, ਤਾਸਂ વੇਯ੍ਯਾਬਾਧਿਕਾਨਂ વੇਦਨਾਨਂ। ਅਬ੍ਯਾਬਜ੍ਝਪਰਮਤਾਯਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖਪਰਮਤਾਯ। ਯਾવ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਹੀਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਾવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Uppannānanti jātānaṃ bhūtānaṃ nibbattānaṃ. Veyyābādhikānanti ettha byābādhoti dhātukkhobho taṃsamuṭṭhānā ca kuṭṭhagaṇḍapīḷakādayo, byābādhato uppannattā veyyābādhikā. Vedanānanti dukkhavedanā, akusalavipākavedanā, tāsaṃ veyyābādhikānaṃ vedanānaṃ. Abyābajjhaparamatāyāti niddukkhaparamatāya. Yāva taṃ dukkhaṃ sabbaṃ pahīnaṃ hoti, tāvāti attho.

    ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸੇਨ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ। ਇਤਰੀਤਰੇਨ ਚੀવਰੇਨਾਤਿ ਥੂਲਸੁਖੁਮਲੂਖਪਣੀਤਥਿਰਜਿਣ੍ਣਾਨਂ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ। ਅਥ ਖੋ ਯਥਾਲਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਇਤਰੀਤਰੇਨ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚੀવਰਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਤਯੋ ਸਨ੍ਤੋਸਾ ਯਥਾਲਾਭਸਨ੍ਤੋਸੋ ਯਥਾਬਲਸਨ੍ਤੋਸੋ ਯਥਾਸਾਰੁਪ੍ਪਸਨ੍ਤੋਸੋਤਿ। ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Santuṭṭho hotīti paccayasantosena santuṭṭho hoti. Itarītarena cīvarenāti thūlasukhumalūkhapaṇītathirajiṇṇānaṃ yena kenaci. Atha kho yathāladdhādīnaṃ itarītarena yena kenaci santuṭṭho hotīti attho. Cīvarasmiñhi tayo santosā yathālābhasantoso yathābalasantoso yathāsāruppasantosoti. Piṇḍapātādīsupi eseva nayo.

    વਣ੍ਣવਾਦੀਤਿ ਏਕੋ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ, ਸਨ੍ਤੋਸਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਨ ਕਥੇਤਿ, ਏਕੋ ਨ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ, ਸਨ੍ਤੋਸਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਤਿ, ਏਕੋ ਨੇવ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਸਨ੍ਤੋਸਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਤਿ, ਏਕੋ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਚ ਹੋਤਿ, ਸਨ੍ਤੋਸਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਤਰੀਤਰਚੀવਰਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਯਾ ਚ વਣ੍ਣવਾਦੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨੇਸਨਨ੍ਤਿ ਦੂਤੇਯ੍ਯਪਹੀਨਗਮਨਾਨੁਯੋਗਪ੍ਪਭੇਦਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਅਨੇਸਨਂ। ਅਪ੍ਪਤਿਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਯੁਤ੍ਤਂ। ਅਲਦ੍ਧਾ ਚਾਤਿ ਅਲਭਿਤ੍વਾ। ਯਥਾ ਏਕਚ੍ਚੋ ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਚੀવਰਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪੁਞ੍ਞવਨ੍ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕੋਹਞ੍ਞਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਤ੍ਤਸ੍ਸਤਿ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ, ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਂ ਅਲਦ੍ਧਾ ਚ ਚੀવਰਂ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਲਦ੍ਧਾ ਚਾਤਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੇਨ ਲਭਿਤ੍વਾ। ਅਗਧਿਤੋਤਿ વਿਗਤਲੋਭવਨ੍ਤੋ। ਅਮੁਚ੍ਛਿਤੋਤਿ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਣ੍ਹਾਯ ਮੁਚ੍ਛਂ ਅਨਾਪਨ੍ਨੋ। ਅਨਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨੋਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਨੋਤ੍ਥਟੋ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੋ। ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਾવੀਤਿ ਅਨੇਸਨਾਪਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ ਗਧਿਤਪਰਿਭੋਗੇ ਚ ਆਦੀਨવਂ ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ। ਨਿਸ੍ਸਰਣਪਞ੍ਞੋਤਿ ‘‘ਯਾવਦੇવ ਸੀਤਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤਾਯਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩) વੁਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਏવ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ। ਇਤਰੀਤਰਚੀવਰਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਯਾਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਚੀવਰੇਨ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਯਾ। ਨੇવਤ੍ਤਾਨੁਕ੍ਕਂਸੇਤੀਤਿ ‘‘ਅਹਂ ਪਂਸੁਕੂਲਿਕੋ, ਮਯਾ ਉਪਸਮ੍ਪਦਮਾਲ਼ੇਯੇવ ਪਂਸੁਕੂਲਿਕਙ੍ਗਂ ਗਹਿਤਂ, ਕੋ ਮਯਾ ਸਦਿਸੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਨਂ ਨ ਕਰੋਤਿ। ਨ ਪਰਂ વਮ੍ਭੇਤੀਤਿ ‘‘ਇਮੇ ਪਨਞ੍ਞੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨ ਪਂਸੁਕੂਲਿਕਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਪਂਸੁਕੂਲਿਕਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਏਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਾ ਏવਂ ਪਰਂ ਨ વਮ੍ਭੇਤਿ।

    Vaṇṇavādīti eko santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ na katheti, eko na santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko neva santuṭṭho hoti, na santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko santuṭṭho ca hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti, taṃ dassetuṃ ‘‘itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti vuttaṃ. Anesananti dūteyyapahīnagamanānuyogappabhedaṃ nānappakāraṃ anesanaṃ. Appatirūpanti ayuttaṃ. Aladdhā cāti alabhitvā. Yathā ekacco ‘‘kathaṃ nu kho cīvaraṃ labhissāmī’’ti puññavantehi bhikkhūhi saddhiṃ ekato hutvā kohaññaṃ karonto uttassati paritassati, santuṭṭho bhikkhu evaṃ aladdhā ca cīvaraṃ na paritassati. Laddhā cāti dhammena samena labhitvā. Agadhitoti vigatalobhavanto. Amucchitoti adhimattataṇhāya mucchaṃ anāpanno. Anajjhāpannoti taṇhāya anotthaṭo apariyonaddho. Ādīnavadassāvīti anesanāpattiyañca gadhitaparibhoge ca ādīnavaṃ passamāno. Nissaraṇapaññoti ‘‘yāvadeva sītassa paṭighātāyā’’ti (ma. ni. 1.23) vuttaṃ nissaraṇaṃ eva pajānanto. Itarītaracīvarasantuṭṭhiyāti yena kenaci cīvarena santuṭṭhiyā. Nevattānukkaṃsetīti ‘‘ahaṃ paṃsukūliko, mayā upasampadamāḷeyeva paṃsukūlikaṅgaṃ gahitaṃ, ko mayā sadiso atthī’’ti attukkaṃsanaṃ na karoti. Na paraṃ vambhetīti ‘‘ime panaññe bhikkhū na paṃsukūlikā’’ti vā ‘‘paṃsukūlikamattampi etesaṃ natthī’’ti vā evaṃ paraṃ na vambheti.

    ਯੋ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਦਕ੍ਖੋਤਿ ਯੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਚੀવਰਸਨ੍ਤੋਸੇ વਣ੍ਣવਾਦੀ, ਤਾਸੁ વਾ ਦਕ੍ਖੋ ਛੇਕੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ। ਅਨਲਸੋਤਿ ਸਾਤਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਯ ਆਲਸਿਯવਿਰਹਿਤੋ। ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਪਟਿਸ੍ਸਤੋਤਿ ਸਮ੍ਪਜਾਨਪਞ੍ਞਾਯ ਚੇવ ਸਤਿਯਾ ਚ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਪੋਰਾਣੇਤਿ ਨ ਅਧੁਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੇ। ਅਗ੍ਗਞ੍ਞੇਤਿ ‘‘ਅਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੇ। ਅਰਿਯવਂਸੇ ਠਿਤੋਤਿ ਅਰਿਯਾਨਂ વਂਸੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ। ਅਰਿਯવਂਸੋਤਿ ਚ ਯਥਾ ਹਿ ਖਤ੍ਤਿਯવਂਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣવਂਸੋ વੇਸ੍ਸવਂਸੋ ਸੁਦ੍ਦવਂਸੋ ਸਮਣવਂਸੋ ਕੁਲવਂਸੋ ਰਾਜવਂਸੋ, ਏવਂ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਟ੍ਠਮੋ ਅਰਿਯવਂਸੋ ਅਰਿਯਤਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਪવੇਣੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਖੋ ਪਨਾਯਂ ਅਰਿਯવਂਸੋ ਇਮੇਸਂ વਂਸਾਨਂ ਮੂਲਗਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਕਾਲ਼ਾਨੁਸਾਰਿਗਨ੍ਧਾਦਯੋ વਿਯ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ। ਕੇ ਪਨ ਤੇ ਅਰਿਯਾ ਯੇਸਂ ਏਸੋ વਂਸੋਤਿ? ਅਰਿਯਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਾ ਚ, ਏਤੇਸਂ ਅਰਿਯਾਨਂ વਂਸੋਤਿ ਅਰਿਯવਂਸੋ। ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਹਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਕਪ੍ਪਾਦਿਕਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਂ ਮਤ੍ਥਕੇ ਤਣ੍ਹਙ੍ਕਰੋ ਮੇਙ੍ਕੇਰੋ ਸਰਣਙ੍ਕਰੋ ਦੀਪਙ੍ਕਰੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਬੁਦ੍ਧਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਅਰਿਯਾ, ਤੇਸਂ ਅਰਿਯਾਨਂ વਂਸੋਤਿ ਅਰਿਯવਂਸੋ। ਤੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ ਏਕਂ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞੋ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ…ਪੇ॰… ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਪ੍ਪੇ ਕਕੁਸਨ੍ਧੋ ਕੋਣਾਗਮਨੋ ਕਸ੍ਸਪੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਾ ਗੋਤਮੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਬੁਦ੍ਧਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਤੇਸਂ ਅਰਿਯਾਨਂ વਂਸੋਤਿ ਅਰਿਯવਂਸੋ। ਅਪਿ ਚ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ ਅਰਿਯਾਨਂ વਂਸੋਤਿ ਅਰਿਯવਂਸੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਰਿਯવਂਸੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ।

    Yohi tattha dakkhoti yo tasmiṃ cīvarasantose vaṇṇavādī, tāsu vā dakkho cheko byatto. Analasoti sātaccakiriyāya ālasiyavirahito. Sampajāno paṭissatoti sampajānapaññāya ceva satiyā ca yutto. Porāṇeti na adhunuppattike. Aggaññeti ‘‘aggo’’ti jānitabbe. Ariyavaṃse ṭhitoti ariyānaṃ vaṃse patiṭṭhito. Ariyavaṃsoti ca yathā hi khattiyavaṃso brāhmaṇavaṃso vessavaṃso suddavaṃso samaṇavaṃso kulavaṃso rājavaṃso, evaṃ ayampi aṭṭhamo ariyavaṃso ariyatanti ariyapaveṇī nāma hoti. So kho panāyaṃ ariyavaṃso imesaṃ vaṃsānaṃ mūlagandhādīnaṃ kāḷānusārigandhādayo viya aggamakkhāyati. Ke pana te ariyā yesaṃ eso vaṃsoti? Ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca tathāgatasāvakā ca, etesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Ito pubbe hi satasahassakappādikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake taṇhaṅkaro meṅkero saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro buddhā uppannā, te ariyā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Tesaṃ buddhānaṃ parinibbānato aparabhāge ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā koṇḍañño nāma buddho uppanno…pe… imasmiṃ kappe kakusandho koṇāgamano kassapo amhākaṃ bhagavā gotamoti cattāro buddhā uppannā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Api ca atītānāgatapaccuppannānaṃ sabbabuddhapaccekabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso, tasmiṃ ariyavaṃse patiṭṭhito.

    ਇਤਰੀਤਰੇਨ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੇਨ। ਸੇਨਾਸਨਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਆਯਤਨੇਸੂਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਆਯਤਨੇਸੁ।

    Itarītarena piṇḍapātenāti yena kenaci piṇḍapātena. Senāsanādīsupi eseva nayo. Āyatanesūti cakkhādīsu āyatanesu.

    ਯਤੋਤਿ ਸਞ੍ਞਤੋ। ਯਤ੍ਤੋਤਿ ਯਤ੍ਤવਾ। ਪਟਿਯਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਯਤ੍ਤવਾ। ਗੁਤ੍ਤੋਤਿ ਰਕ੍ਖਿਤੋ। ਗੋਪਿਤੋਤਿ ਮਞ੍ਜੂਸਾਯ વਿਯ ਪਟ੍ਠਪਿਤੋ। ਰਕ੍ਖਿਤੋਤਿ ਪਟਿਸਾਮਿਤੋ। ਸਂવੁਤੋਤਿ ਦ੍વਾਰਸਂવਰਣੇਨ ਪਿਹਿਤੋ। ਖੁਂਸਿਤੋਤਿ ਗਰਹਿਤੋ। વਮ੍ਭਿਤੋਤਿ ਅਪਸਾਦਿਤੋ। ਘਟ੍ਟਿਤੋਤਿ ਘਟ੍ਟਨਮਾਪਾਦਿਤੋ। ਗਰਹਿਤੋਤਿ ਅવਮਞ੍ਞਿਤੋ। ਉਪવਦਿਤੋਤਿ ਅਕ੍ਕੋਸਿਤੋ।

    Yatoti saññato. Yattoti yattavā. Paṭiyattoti ativiya yattavā. Guttoti rakkhito. Gopitoti mañjūsāya viya paṭṭhapito. Rakkhitoti paṭisāmito. Saṃvutoti dvārasaṃvaraṇena pihito. Khuṃsitoti garahito. Vambhitoti apasādito. Ghaṭṭitoti ghaṭṭanamāpādito. Garahitoti avamaññito. Upavaditoti akkosito.

    ਫਰੁਸੇਨਾਤਿ ਮਮ੍ਮਚ੍ਛੇਦਨવਚਨੇਨ। ਕਕ੍ਖਲ਼ੇਨਾਤਿ ਦਾਰੁਣੇਨ। ਨਪ੍ਪਟਿવਜ੍ਜਾਤਿ ਪਟਿਪ੍ਫਰਿਤ੍વਾ ਨ ਕਥੇਯ੍ਯ।

    Pharusenāti mammacchedanavacanena. Kakkhaḷenāti dāruṇena. Nappaṭivajjāti paṭippharitvā na katheyya.

    ੨੦੭. ਝਾਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸੇવਨੇਨ ਚ ਝਾਨੇਨ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ। ਉਪੇਕ੍ਖਮਾਰਬ੍ਭ ਸਮਾਹਿਤਤ੍ਤੋਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੁਪੇਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਤਕ੍ਕਾਸਯਂ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਞ੍ਚੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦੇਤਿ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿવਿਤਕ੍ਕਞ੍ਚ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਦਿਕਂ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਆਸਯਞ੍ਚ ਹਤ੍ਥਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਾਦਿਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਞ੍ਚ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ।

    207.Jhānānuyuttoti anuppannuppādanena uppannasevanena ca jhānena anuyutto. Upekkhamārabbha samāhitattoti catutthajjhānupekkhaṃ uppādetvā samāhitacitto. Takkāsayaṃ kukkuccañcupacchindeti kāmavitakkādivitakkañca kāmasaññādikaṃ vitakkassa āsayañca hatthakukkuccādikukkuccañca upacchindeyya.

    ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਰਿਹੀਨਸ੍ਸ વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪਟਿਲਾਭਤ੍ਥਂ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਾ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਆਸੇવਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਏਤ੍ਥ ਆਦਰੇਨ ਸੇવਤਿ ਪਗੁਣਂ ਕਰੋਤਿ ਭਾવੇਤਿ વਡ੍ਢੇਤਿ ਬਹੁਲੀਕਰੋਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕਰੋਤਿ।

    Anuppannassavā paṭhamassa jhānassa uppādāyāti tasmiṃ attabhāve anuppannassa vā uppajjitvā parihīnassa vā paṭhamajjhānassa uppādanatthaṃ attano santāne paṭilābhatthaṃ. Uppannaṃ vā paṭhamaṃ jhānaṃ āsevatītiādīsu ettha ādarena sevati paguṇaṃ karoti bhāveti vaḍḍheti bahulīkaroti punappunaṃ karoti.

    ਉਪੇਕ੍ਖਾਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਤਿ ਸਭਾવਪਦਂ। ਉਪੇਕ੍ਖਨਾਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਤੋ ਇਕ੍ਖਨਾਕਾਰੋ। ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਾਤਿ ਅਧਿਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਇਕ੍ਖਨਾ। ਚਿਤ੍ਤਸਮਤਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਊਨਾਤਿਰਿਤ੍ਤਤਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸਮਭਾવੋ। ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਤਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਗਬ੍ਭਤਾ, ਅਥਦ੍ਧਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨ ਪੋਸਸ੍ਸ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਝਾਨੇ ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਮਿਂ ਝਾਨਸ੍ਮਿਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਂ ਪਟਿਚ੍ਚ। ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਰਹਿਤੋ ਨ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ।

    Upekkhāti catutthajjhāne uppannā tatramajjhattupekkhā. Upekkhāti sabhāvapadaṃ. Upekkhanāti upapattito ikkhanākāro. Ajjhupekkhanāti adhikā hutvā ikkhanā. Cittasamatāti cittassa samatā cittassa ūnātirittataṃ vajjetvā samabhāvo. Cittappassaddhatāti cittassa appagabbhatā, athaddhabhāvoti attho. Majjhattatā cittassāti na sattassa na posassa, cittassa majjhattabhāvoti attho. Catutthe jhāne upekkhaṃ ārabbhāti catutthasmiṃ jhānasmiṃ uppannaṃ tatramajjhattupekkhaṃ paṭicca. Ekaggacittoti ekārammaṇe pavattacitto. Avikkhittacittoti uddhaccavirahito na vikkhittacitto.

    ਨવ વਿਤਕ੍ਕਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ। ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਨਂ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਸਯੋਤਿ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ વਿਤਕ੍ਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾ ਤੇਸਂ વਿਤਕ੍ਕਾਨਂ ਆਸਯੋ વਸਨੋਕਾਸੋਤਿ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਸਯੋ। ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Nava vitakkā vuttanayā eva. Kāmavitakkānaṃ kāmasaññāsayoti kāmavitakkaṃ vitakkentassa uppannā kāmasaññā tesaṃ vitakkānaṃ āsayo vasanokāsoti kāmasaññāsayo. Byāpādavitakkādīsupi eseva nayo.

    ੨੦੮. ਚੁਦਿਤੋ વਚੀਭਿ ਸਤਿਮਾਭਿਨਨ੍ਦੇਤਿ ਉਪਜ੍ਝਾਯਾਦੀਹਿ વਾਚਾਹਿ ਚੋਦਿਤੋ ਸਮਾਨੋ ਸਤਿਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਂ ਚੋਦਨਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੇਯ੍ਯ। વਾਚਂ ਪਮੁਞ੍ਚੇ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਞਾਣਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ વਾਚਂ ਪਮੁਞ੍ਚੇਯ੍ਯ। ਨਾਤਿવੇਲਨ੍ਤਿ ਅਤਿવੇਲਂ ਪਨ વਾਚਂ ਕਾਲવੇਲਞ੍ਚ ਸੀਲવੇਲਞ੍ਚ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਨਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚੇਯ੍ਯ। ਜਨવਾਦਧਮ੍ਮਾਯਾਤਿ ਜਨਪਰਿવਾਦਕਥਾਯ। ਨ ਚੇਤਯੇਯ੍ਯਾਤਿ ਚੇਤਨਂ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ।

    208.Cudito vacībhi satimābhinandeti upajjhāyādīhi vācāhi codito samāno satimā hutvā taṃ codanaṃ abhinandeyya. Vācaṃ pamuñce kusalanti ñāṇasamuṭṭhitaṃ vācaṃ pamuñceyya. Nātivelanti ativelaṃ pana vācaṃ kālavelañca sīlavelañca atikkantaṃ nappamuñceyya. Janavādadhammāyāti janaparivādakathāya. Na cetayeyyāti cetanaṃ na uppādeyya.

    ਇਦਂ ਤੇ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਤવ ਨ ਪਤ੍ਤਂ। ਅਸਾਰੁਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਤવ ਪਯੋਗਂ ਅਸਾਰੁਪ੍ਪਂ। ਅਸੀਲਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਤવ ਪਯੋਗਂ ਨ ਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਸੀਲਟ੍ਠਂ, ਸੀਲੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਪਯੋਗਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘ਅਸਿਲਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਅਮਟ੍ਠવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ।

    Idaṃ te appattanti idaṃ tava na pattaṃ. Asāruppanti tava payogaṃ asāruppaṃ. Asīlaṭṭhanti tava payogaṃ na sīle patiṭṭhanti asīlaṭṭhaṃ, sīle ṭhitassa payogaṃ na hotīti vuttaṃ hoti. Keci ‘‘asiliṭṭha’’nti paṭhanti, amaṭṭhavacananti atthaṃ vaṇṇayanti.

    ਨਿਧੀਨਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਨਿਦਹਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਾਨਂ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਾਦਿਪੂਰਾਨਂ ਨਿਧਿਕੁਮ੍ਭੀਨਂ। ਪવਤ੍ਤਾਰਨ੍ਤਿ ਕਿਚ੍ਛਜੀવਿਕੇ ਦੁਗ੍ਗਤਮਨੁਸ੍ਸੇ ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਏਹਿ ਸੁਖੇਨ ਤੇ ਜੀવਨੁਪਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਨਿਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਨੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸੁਖਂ ਜੀવਾ’’ਤਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤਾਰਂ વਿਯ। વਜ੍ਜਦਸ੍ਸਿਨਨ੍ਤਿ ਦ੍વੇ વਜ੍ਜਦਸ੍ਸਿਨੋ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨਂ ਅਸਾਰੁਪ੍ਪੇਨ વਾ ਖਲਿਤੇਨ વਾ ਸਙ੍ਘਮਜ੍ਝੇ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਰਨ੍ਧਗવੇਸਕੋ ਚ ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਞਾਪਨਤ੍ਥਾਯ ਞਾਤਂ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਤ੍ਥਾਯ ਸੀਲਾਦਿਨਾ ਚਸ੍ਸ વੁਦ੍ਧਿਕਾਮਤਾਯ ਤਂ ਤਂ વਜ੍ਜਂ ਓਲੋਕਨੇਨ ਉਲ੍ਲਪਨਸਭਾવਸਣ੍ਠਿਤੋ ਚ। ਅਯਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਦੁਗ੍ਗਤਮਨੁਸ੍ਸੋ ‘‘ਇਮਂ ਗਣ੍ਹਾਹੀ’’ਤਿ ਤਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪੋਟ੍ਠੇਤ੍વਾਪਿ ਨਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇ ਕੋਪਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਪਮੁਦਿਤੋવ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਏવਰੂਪੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਅਸਾਰੁਪ੍ਪਂ વਾ ਖਲਿਤਂ વਾ ਦਿਸ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇ ਕੋਪੋ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬੋ, ਤੁਟ੍ਠੇਨੇવ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਭਨ੍ਤੇ ਮਹਨ੍ਤਂ વੋ ਕਤਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਮਯ੍ਹਂ ਆਚਰਿਯੁਪਜ੍ਝਾਯਟ੍ਠਾਨੇ ਠਤ੍વਾ ਓવਦਨ੍ਤੇਹਿ ਪੁਨਪਿ ਮਂ વਦੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬਮੇવ। ਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹવਾਦਿਨ੍ਤਿ ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਿ ਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕਾਦੀਨਂ ਅਸਾਰੁਪ੍ਪਂ વਾ ਖਲਿਤਂ વਾ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਮੇ ਮੁਖੋਦਕਦਾਨਾਦੀਹਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਉਪਟ੍ਠਹਤਿ, ਸਚੇ ਨਂ વਕ੍ਖਾਮਿ, ਨ ਮਂ ਉਪਟ੍ਠਹਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਮਮ ਪਰਿਹਾਨਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਅવਿਸਹਨ੍ਤੋ ਨ ਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹવਾਦੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ ਕਚવਰਂ ਆਕਿਰਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਤਥਾਰੂਪਂ વਜ੍ਜਂ ਦਿਸ੍વਾ વਜ੍ਜਾਨੁਰੂਪਂ ਤਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪਣਾਮੇਨ੍ਤੋ ਦਣ੍ਡਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿਹਾਰਾ ਨੀਹਰਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਤਿ, ਅਯਂ ਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹવਾਦੀ ਨਾਮ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹਾਹਂ, ਆਨਨ੍ਦ, વਕ੍ਖਾਮਿ, ਪવਯ੍ਹ ਪવਯ੍ਹਾਹਂ, ਆਨਨ੍ਦ, વਕ੍ਖਾਮਿ, ਯੋ ਸਾਰੋ ਸੋ ਠਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੯੬)। ਮੇਧਾવਿਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮੋਜਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। ਤਾਦਿਸਨ੍ਤਿ ਏવਰੂਪਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਭਜੇਯ੍ਯ ਪਯਿਰੁਪਾਸੇਯ੍ਯ। ਤਾਦਿਸਞ੍ਹਿ ਆਚਰਿਯਂ ਭਜਮਾਨਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਸ੍ਸ ਸੇਯ੍ਯੋવ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਾਪਿਯੋ, વੁਡ੍ਢਿਯੇવ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਪਰਿਹਾਨੀਤਿ।

    Nidhīnanti tattha tattha nidahitvā ṭhapitānaṃ hiraññasuvaṇṇādipūrānaṃ nidhikumbhīnaṃ. Pavattāranti kicchajīvike duggatamanusse anukampaṃ katvā ‘‘ehi sukhena te jīvanupāyaṃ dassessāmī’’ti nidhiṭṭhānaṃ netvā hatthaṃ pasāretvā ‘‘imaṃ gahetvā sukhaṃ jīvā’’ti ācikkhitāraṃ viya. Vajjadassinanti dve vajjadassino ‘‘iminā naṃ asāruppena vā khalitena vā saṅghamajjhe niggaṇhissāmī’’ti randhagavesako ca aññātaṃ ñāpanatthāya ñātaṃ anuggaṇhatthāya sīlādinā cassa vuddhikāmatāya taṃ taṃ vajjaṃ olokanena ullapanasabhāvasaṇṭhito ca. Ayaṃ idha adhippeto. Yathā hi duggatamanusso ‘‘imaṃ gaṇhāhī’’ti tajjetvā poṭṭhetvāpi nidhiṃ dassente kopaṃ na karoti, pamuditova hoti, evameva evarūpe puggale asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ācikkhante kopo na kātabbo, tuṭṭheneva bhavitabbaṃ. ‘‘Bhante mahantaṃ vo kataṃ kammaṃ, mayhaṃ ācariyupajjhāyaṭṭhāne ṭhatvā ovadantehi punapi maṃ vadeyyāthā’’ti pavāretabbameva. Niggayhavādinti ekacco hi saddhivihārikādīnaṃ asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ‘‘ayaṃ me mukhodakadānādīhi sakkaccaṃ upaṭṭhahati, sace naṃ vakkhāmi, na maṃ upaṭṭhahissati, evaṃ mama parihāni bhavissatī’’ti vattuṃ avisahanto na niggayhavādī nāma hoti, so imasmiṃ sāsane kacavaraṃ ākirati. Yo pana tathārūpaṃ vajjaṃ disvā vajjānurūpaṃ tajjetvā paṇāmento daṇḍakammaṃ karonto vihārā nīharanto sikkhāpeti, ayaṃ niggayhavādī nāma seyyathāpi sammāsambuddho. Vuttañhetaṃ – ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, yo sāro so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Medhāvinti dhammojapaññāya samannāgataṃ. Tādisanti evarūpaṃ paṇḍitaṃ bhajeyya payirupāseyya. Tādisañhi ācariyaṃ bhajamānassa antevāsikassa seyyova hoti, na pāpiyo, vuḍḍhiyeva hoti, no parihānīti.

    ਓવਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ વਦਨ੍ਤੋ ਓવਦਤਿ ਨਾਮ, ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ‘‘ਅਯਸੋਪਿ ਤੇ ਸਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਅਨਾਗਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਨੁਸਾਸਤਿ ਨਾਮ। ਸਮ੍ਮੁਖਾ વਦਨ੍ਤੋਪਿ ਓવਦਤਿ ਨਾਮ, ਪਰਮ੍ਮੁਖਾ ਦੂਤਂ વਾ ਸਾਸਨਂ વਾ ਪੇਸੇਨ੍ਤੋ ਅਨੁਸਾਸਤਿ ਨਾਮ। ਸਕਿਂ વਦਨ੍ਤੋਪਿ ਓવਦਤਿ ਨਾਮ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ વਦਨ੍ਤੋ ਅਨੁਸਾਸਤਿ ਨਾਮ। ਓવਦਨ੍ਤੋ ਏવ વਾ ਅਨੁਸਾਸਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਏવਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ ਅਨੁਸਾਸੇਯ੍ਯ। ਅਸਬ੍ਭਾਤਿ ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ ਨਿવਾਰੇਯ੍ਯ, ਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤਞ੍ਹਿ ਸੋ ਪਿਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸੋ ਏવਰੂਪੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਪਨ ਅਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਾ ਅવਿਤਿਣ੍ਣਪਰਲੋਕਾ ਆਮਿਸਚਕ੍ਖੁਕਾ ਜੀવਿਕਤ੍ਥਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ, ਤੇਸਂ ਅਸਤਂ ਸੋ ਓવਾਦਕੋ ਅਨੁਸਾਸਕੋ ‘‘ਨ ਤ੍વਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਉਪਜ੍ਝਾਯੋ, ਨ ਆਚਰਿਯੋ, ਕਸ੍ਮਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਓવਦਸੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਮੁਖਸਤ੍ਤੀਹਿ વਿਜ੍ਝਨ੍ਤਾਨਂ ਅਪ੍ਪਿਯੋ ਹੋਤੀਤਿ।

    Ovadeyyāti uppanne vatthusmiṃ vadanto ovadati nāma, anuppanne ‘‘ayasopi te siyā’’tiādivasena anāgataṃ dassento anusāsati nāma. Sammukhā vadantopi ovadati nāma, parammukhā dūtaṃ vā sāsanaṃ vā pesento anusāsati nāma. Sakiṃ vadantopi ovadati nāma, punappunaṃ vadanto anusāsati nāma. Ovadanto eva vā anusāsati nāmāti evaṃ ovadeyya anusāseyya. Asabbhāti akusaladhammā nivāreyya, kusaladhamme patiṭṭhapeyyāti attho. Satañhi so piyo hotīti so evarūpo puggalo buddhādīnaṃ sappurisānaṃ piyo hoti. Ye pana adiṭṭhadhammā avitiṇṇaparalokā āmisacakkhukā jīvikatthāya pabbajitā, tesaṃ asataṃ so ovādako anusāsako ‘‘na tvaṃ amhākaṃ upajjhāyo, na ācariyo, kasmā amhākaṃ ovadasī’’ti evaṃ mukhasattīhi vijjhantānaṃ appiyo hotīti.

    ਏਕਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਪਲੋਕਨਕਮ੍ਮਾਦਿਕਂ ਏਕਕਮ੍ਮਂ। ਏਕੁਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸਾਦਿਕੋ ਏਕੁਦ੍ਦੇਸੋ। ਸਮਸਿਕ੍ਖਤਾਤਿ ਸਮਾਨਸਿਕ੍ਖਤਾ। ਆਹਤਚਿਤ੍ਤਤਨ੍ਤਿ ਕੋਧੇਨ ਪਹਤਚਿਤ੍ਤਭਾવਂ। ਖਿਲਜਾਤਤਨ੍ਤਿ ਥਦ੍ਧਭਾવਂ। ਪਞ੍ਚਪਿ ਚੇਤੋਖਿਲੇਤਿ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਸਿਕ੍ਖਾਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਥਦ੍ਧਭਾવੇ।

    Ekakammanti apalokanakammādikaṃ ekakammaṃ. Ekuddesoti nidānuddesādiko ekuddeso. Samasikkhatāti samānasikkhatā. Āhatacittatanti kodhena pahatacittabhāvaṃ. Khilajātatanti thaddhabhāvaṃ. Pañcapi cetokhileti buddhadhammasaṅghasikkhāsabrahmacārīsu pañcasupi cittassa thaddhabhāve.

    ਞਾਣਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ વਾਚਨ੍ਤਿ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਂ વਾਕ੍ਯਂ। ਮੁਞ੍ਚੇਯ੍ਯਾਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਅਤ੍ਥੂਪਸਂਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਸਹਿਤਂ ਕਾਰਣਸਹਿਤਂ। ਧਮ੍ਮੂਪਸਂਹਿਤਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ વਾਚਂ ਨ ਭਾਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕਾਲਾਤੀਤਂ વਾਚਂ ਨ ਕਥੇਯ੍ਯ ਤਸ੍ਸ ਕਾਲਸ੍ਸ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤ੍ਤਾ। વੇਲਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਰਿਯਾਦਾਤੀਤਂ વਚਨਂ ਨ ਭਣੇਯ੍ਯ વਚਨਮਰਿਯਾਦਸ੍ਸ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਉਭਯવਸੇਨ ਕਾਲવੇਲਾ।

    Ñāṇasamuṭṭhitaṃ vācanti ñāṇasampayuttacittena uppāditaṃ vākyaṃ. Muñceyyāti vissajjeyya. Atthūpasaṃhitanti atthasahitaṃ kāraṇasahitaṃ. Dhammūpasaṃhitanti dhammena yuttaṃ. Kālātikkantaṃ vācaṃ na bhāseyyāti kālātītaṃ vācaṃ na katheyya tassa kālassa atikkantattā. Velātikkantanti mariyādātītaṃ vacanaṃ na bhaṇeyya vacanamariyādassa atikkantattā. Ubhayavasena kālavelā.

    ਯੋ વੇ ਕਾਲੇ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਚਨਕਾਲੇ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ। ਅਤਿવੇਲਨ੍ਤਿ વੇਲਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤਿਰੇਕਪ੍ਪਮਾਣਂ ਭਾਸਤਿ। ਨਿਹਤੋ ਸੇਤੀਤਿ ਨਿਗ੍ਘਾਤਿਤੋ ਸਯਤਿ। ਕੋਕਿਲਾਯੇવ ਅਤ੍ਰਜੋਤਿ ਕਾਕਿਯਾ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤੋ ਕੋਕਿਲਾਯ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਜਾਤੋ ਕੋਕਿਲਪੋਤਕੋ વਿਯ।

    Yo ve kāle asampatteti attano vacanakāle asampatte. Ativelanti velātikkantaṃ katvā atirekappamāṇaṃ bhāsati. Nihato setīti nigghātito sayati. Kokilāyeva atrajoti kākiyā paṭijaggito kokilāya abbhantare jāto kokilapotako viya.

    ੨੦੯. ਅਥਾਪਰਨ੍ਤਿ ਅਥ ਇਦਾਨਿ ਇਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ। ਪਞ੍ਚ ਰਜਾਨੀਤਿ ਰੂਪਰਾਗਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ ਰਜਾਨਿ। ਯੇਸਂ ਸਤੀਮਾ વਿਨਯਾਯ ਸਿਕ੍ਖੇਤਿ ਯੇਸਂ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿ ਹੁਤ੍વਾવ વਿਨਯਨਤ੍ਥਂ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਹਿ ਰੂਪੇਸੁ…ਪੇ॰… ਫਸ੍ਸੇਸੁ ਸਹੇਥ ਰਾਗਂ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਤਿ।

    209.Athāparanti atha idāni ito parampi. Pañca rajānīti rūparāgādīni pañca rajāni. Yesaṃ satīmā vinayāya sikkheti yesaṃ upaṭṭhitassati hutvāva vinayanatthaṃ tisso sikkhā sikkheyya. Evaṃ sikkhanto hi rūpesu…pe… phassesu sahetha rāgaṃ, na aññeti.

    ਰੂਪਰਜੋਤਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਰਾਗਾਦਿਰਜੋ। ਸਦ੍ਦਰਜਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Rūparajoti rūpārammaṇaṃ paṭicca uppanno rāgādirajo. Saddarajādīsupi eseva nayo.

    ੨੧੦. ਤਤੋ ਸੋ ਤੇਸਂ વਿਨਯਾਯ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ – ਏਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਗਾਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਏਤੇਸੂਤਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁ। ਕਾਲੇਨ ਸੋ ਸਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਂ ਪਰਿવੀਮਂਸਮਾਨੋਤਿ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਉਦ੍ਧਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਮਥਸ੍ਸ ਕਾਲੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪) ਨਯੇਨ ਕਾਲੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤੇਨ ਕਾਲੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਨਯੇਨ ਪਰਿવੀਮਂਸਮਾਨੋ। ਏਕੋਦਿਭੂਤੋ વਿਹਨੇ ਤਮਂ ਸੋਤਿ ਸੋ ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਂ ਮੋਹਾਦਿਤਮਂ વਿਹਨੇਯ੍ਯ, ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਸਂਸਯੋ।

    210. Tato so tesaṃ vinayāya sikkhanto anukkamena – etesu dhammesūti gāthā. Tattha etesūti rūpādīsu. Kālena so sammā dhammaṃ parivīmaṃsamānoti so bhikkhu yvāyaṃ ‘‘uddhate citte samathassa kālo’’tiādinā (saṃ. ni. 5.234) nayena kālo vutto, tena kālena sabbaṃ saṅkhatadhammaṃ aniccādinayena parivīmaṃsamāno. Ekodibhūto vihane tamaṃ soti so ekaggacitto sabbaṃ mohāditamaṃ vihaneyya, natthi ettha saṃsayo.

    ਉਦ੍ਧਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇਤਿ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇ ਅવੂਪਸਨ੍ਤੇ। ਬਲવવੀਰਿਯਞ੍ਹਿ ਮਨ੍ਦਸਮਾਧਿਂ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਭਿਭવਤਿ। ਏવਂ ਉਦ੍ਧਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ। ਸਮਥਸ੍ਸ ਕਾਲੋਤਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਕਾਲੋ। ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇਤਿ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਮਾਹਿਤੇ। ਬਲવਸਮਾਧਿ ਹਿ ਮਨ੍ਦવੀਰਿਯਂ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਕੋਸਜ੍ਜਂ ਅਭਿਭવਤਿ। ਸਮਾਧਿ વੀਰਿਯੇਨ ਸਞ੍ਞੋਜਿਤੋ ਕੋਸਜ੍ਜੇ ਪਤਿਤੁਂ ਨ ਲਭਤਿ। વੀਰਿਯਂ ਸਮਾਧਿਨਾ ਸਞ੍ਞੋਜਿਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇ ਪਤਿਤੁਂ ਨ ਲਭਤਿ । ਤਸ੍ਮਾ ਤਦੁਭਯਂ ਸਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਉਭਯਸਮਤਾਯ ਹਿ ਅਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਾਲੋਤਿ ਏવਂ ਸਮਾਹਿਤੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ વਿવਿਧਾਯ ਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਾਲੋ, ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਬਲવਤੀਪਿ ਸਦ੍ਧਾ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਂ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਓਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਸੁ ਪਨ ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਬਲવਤੀ ਏਕਗ੍ਗਤਾ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸੋ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਪਨ ਪਞ੍ਞਾ ਬਲવਤੀ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸੋ ਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਟਿવੇਧਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਸਮਤ੍ਤੇਪਿ ਅਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤਿ ਏવ।

    Uddhate citteti vīriyindriyavasena citte avūpasante. Balavavīriyañhi mandasamādhiṃ vīriyassa uddhaccapakkhattā uddhaccaṃ abhibhavati. Evaṃ uddhate citte. Samathassa kāloti samādhissa bhāvanāya kālo. Samāhite citteti upacārappanāhi citte samāhite. Balavasamādhi hi mandavīriyaṃ samādhissa kosajjapakkhattā kosajjaṃ abhibhavati. Samādhi vīriyena saññojito kosajje patituṃ na labhati. Vīriyaṃ samādhinā saññojitaṃ uddhacce patituṃ na labhati . Tasmā tadubhayaṃ samaṃ kātabbaṃ. Ubhayasamatāya hi appanā hoti. Vipassanāya kāloti evaṃ samāhite aniccādivasena vividhāya passanāya kālo, samādhikammikassa balavatīpi saddhā vaṭṭati. Evaṃ saddahanto okappento appanaṃ pāpuṇāti. Samādhipaññāsu pana samādhikammikassa balavatī ekaggatā vaṭṭati. Evañhi so appanaṃ pāpuṇāti. Vipassanākammikassa pana paññā balavatī vaṭṭati. Evañhi so lakkhaṇappaṭivedhaṃ pāpuṇāti. Ubhinnaṃ pana samattepi appanā hoti eva.

    ਕਾਲੇ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਤਿ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਤਿਸਿਥਿਲવੀਰਿਯਤਾਦੀਹਿ ਲੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਧਮ੍ਮવਿਚਯવੀਰਿਯਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾਦੀਹਿ ਉਦ੍ਧਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮਾਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਮ੍ਪਹਂਸਤਿ ਕਾਲੇਨਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਮਨ੍ਦਤਾਯ વਾ ਉਪਸਮਸੁਖਾਨਂ વਿਗਮੇਨ વਾ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਹੋਤਿ , ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਟ੍ਠਸਂવੇਗવਤ੍ਥੁਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨ ਸਂવੇਜੇਤਿ। ਅਟ੍ਠ ਸਂવੇਗવਤ੍ਥੂਨਿ ਨਾਮ – ਜਾਤਿਜਰਾਬ੍ਯਾਧਿਮਰਣਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ, ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਪਞ੍ਚਮਂ, ਅਤੀਤੇ વਟ੍ਟਮੂਲਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਾਗਤੇ વਟ੍ਟਮੂਲਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਆਹਾਰਪਰਿਯੇਟ੍ਠਿਮੂਲਕਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਾਨੁਸ੍ਸਰਣੇਨਾਸ੍ਸ ਪਸਾਦਂ ਜਨੇਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਪਹਂਸਤਿ ਕਾਲੇਨਾ’’ਤਿ। ਕਾਲੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਦਹੇਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਞ੍ਚ ਸਮਭਾવੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਦਹੇਯ੍ਯ।

    Kāle paggaṇhati cittanti yasmiṃ samaye atisithilavīriyatādīhi līnaṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena taṃ cittaṃ paggaṇhāti. Niggaṇhatīti yasmiṃ samaye accāraddhavīriyatādīhi uddhataṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena taṃ cittaṃ niggaṇhāti. Sampahaṃsati kālenāti yasmiṃ samaye cittaṃ paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānaṃ vigamena vā nirassādaṃ hoti , tasmiṃ samaye aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena saṃvejeti. Aṭṭha saṃvegavatthūni nāma – jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti. Ratanattayaguṇānussaraṇenāssa pasādaṃ janeti. Ayaṃ vuccati ‘‘sampahaṃsati kālenā’’ti. Kāle cittaṃ samādaheti yasmiṃ samaye saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samabhāvo, tasmiṃ kāle cittaṃ samādaheyya.

    ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਤਿ ਕਾਲੇਨਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਆਗਮ੍ਮ ਅਲੀਨਂ ਅਨੁਦ੍ਧਤਂ ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਸਮਥવੀਥਿਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਦਾਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਹਨਿਗ੍ਗਹਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇਸੁ ਨ ਬ੍ਯਾਪਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ ਸਾਰਥਿ વਿਯ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਸੁ ਅਸ੍ਸੇਸੁ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਤਿ ਕਾਲੇਨਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਯੋਗੀ ਕਾਲਕੋવਿਦੋਤਿ ਏਸੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਯੋਗੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਪਗ੍ਗਹਨਿਗ੍ਗਹਸਮ੍ਪਹਂਸਨਸਮਾਦਹਨਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਕਾਲੇਸੁ ਛੇਕੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ। ਕਿਮ੍ਹਿ ਕਾਲਮ੍ਹੀਤਿਆਦਿਨਾ ਪਗ੍ਗਹਾਦਿਕਾਲਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ।

    Ajjhupekkhati kālenāti yasmiṃ samaye sammā paṭipattiṃ āgamma alīnaṃ anuddhataṃ anirassādaṃ ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannaṃ cittaṃ hoti, tadāssa paggahaniggahasampahaṃsanesu na byāpāraṃ āpajjati sārathi viya samappavattesu assesu. Ayaṃ vuccati ‘‘ajjhupekkhati kālenā’’ti. So yogī kālakovidoti eso vuttappakāro kammaṭṭhānayoge niyutto paggahaniggahasampahaṃsanasamādahanaajjhupekkhanakālesu cheko byatto. Kimhi kālamhītiādinā paggahādikālaṃ pucchati.

    ਇਦਾਨਿ ਪਗ੍ਗਹਾਦਿਕਾਲਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਲੀਨੇ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਤਿਸਿਥਿਲવੀਰਿਯਤਾਦੀਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਲੀਨਭਾવਂ ਗਤੇ ਧਮ੍ਮવਿਚਯવੀਰਿਯਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਪਗ੍ਗਹੋ। ਉਦ੍ਧਤਸ੍ਮਿਂ વਿਨਿਗ੍ਗਹੋਤਿ ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾਦੀਹਿ ਉਦ੍ਧਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮਾਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਨਿਗ੍ਗਹੋ। ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਯ੍ਯ ਤਾવਦੇਤਿ ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਮਨ੍ਦਤਾਯ વਾ ਉਪਸਮਸੁਖਾਨਂ વਿਗਮੇਨ વਾ ਅਸ੍ਸਾਦવਿਰਹਿਤਂ ਗਤਂ ਅਟ੍ਠਸਂવੇਗવਤ੍ਥੁਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨ વਾ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਾਨੁਸ੍ਸਰਣੇਨ વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਯ੍ਯ।

    Idāni paggahādikālaṃ vissajjento ‘‘līne cittamhī’’tiādimāha. Atisithilavīriyatādīhi citte līnabhāvaṃ gate dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena paggaho. Uddhatasmiṃ viniggahoti accāraddhavīriyatādīhi uddhate citte passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena niggaho. Nirassādagataṃ cittaṃ, sampahaṃseyya tāvadeti paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānaṃ vigamena vā assādavirahitaṃ gataṃ aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena vā ratanattayaguṇānussaraṇena vā tasmiṃ khaṇe cittaṃ sampahaṃseyya.

    ਸਮ੍ਪਹਟ੍ਠਂ ਯਦਾ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਸਮ੍ਪਹਂਸਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਲੀਨਂ ਭવਤਿ ਨੁਦ੍ਧਤਨ੍ਤਿ વੀਰਿਯਸਮਾਧੀਹਿ ਸਞ੍ਞੋਜਿਤਤ੍ਤਾ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਰਹਿਤਞ੍ਚ ਹੋਤਿ। ਸਮਥਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਥੋ ਚ ਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਸਮਥਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਸਮਥਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਸੋ ਕਾਲੋਤਿ ਯੋ ਸੋ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਰਹਿਤਕਾਲੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਕਾਲੋ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰਮਯੇ ਮਨੋਤਿ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਸਿਣਾਦਿਗੋਚਰਜ੍ਝਤ੍ਤੇ ਤੋਸੇਯ੍ਯ ਅਭਿਰਮਾਪੇਯ੍ਯ।

    Sampahaṭṭhaṃ yadā cittanti yasmiṃ kāle vuttanayeneva sampahaṃsitaṃ cittaṃ hoti. Alīnaṃ bhavati nuddhatanti vīriyasamādhīhi saññojitattā līnuddhaccavirahitañca hoti. Samathanimittassāti samatho ca nimittañca samathanimittaṃ, tassa samathanimittassa. So kāloti yo so līnuddhaccavirahitakālo vutto, so kālo. Ajjhattaṃ ramaye manoti jhānasampayuttaṃ cittaṃ kasiṇādigocarajjhatte toseyya abhiramāpeyya.

    ਏਤੇਨ ਮੇવੁਪਾਯੇਨਾਤਿ ਏਤੇਨ વੁਤ੍ਤਉਪਾਯੇਨ ਏવ। ਮ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖੇਯ੍ਯ ਤਾવਦੇਤਿ ਯਦਾ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਹਿ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਹਿਤਂ, ਤਦਾ ‘‘ਸਮਾਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਗ੍ਗਹਨਿਗ੍ਗਹਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇਸੁ ਬ੍ਯਾਪਾਰਂ ਅਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਮੇવ ਕਰੇਯ੍ਯ।

    Etenamevupāyenāti etena vuttaupāyena eva. Ma-kāro padasandhivasena vutto. Ajjhupekkheyya tāvadeti yadā upacārappanāhi taṃ cittaṃ samāhitaṃ, tadā ‘‘samāhitaṃ citta’’nti jānitvā paggahaniggahasampahaṃsanesu byāpāraṃ akatvā tasmiṃ khaṇe ajjhupekkhanameva kareyya.

    ਇਦਾਨਿ ‘‘ਕਿਮ੍ਹਿ ਕਾਲਮ੍ਹਿ ਪਗ੍ਗਾਹੋ’’ਤਿ ਪੁਟ੍ਠਗਾਥਂ ਨਿਗਮੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਂ ਕਾਲવਿਦੂ ਧੀਰੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਮੁਪਲਕ੍ਖਯੇਤਿ ਕਾਲਾਨੁਕਾਲਂ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਉਪਪਰਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવ। ਏવਂ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸੀਤਿ।

    Idāni ‘‘kimhi kālamhi paggāho’’ti puṭṭhagāthaṃ nigamento ‘‘evaṃ kālavidū dhīro’’tiādimāha. Kālena kālaṃ cittassa, nimittamupalakkhayeti kālānukālaṃ samādhisampayuttacittassa ārammaṇaṃ sallakkheyya, upaparikkheyyāti attho. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva. Evaṃ arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesīti.

    ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਜ੍ਜੋਤਿਕਾਯ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸਟ੍ਠਕਥਾਯ

    Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya

    ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Sāriputtasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਅਟ੍ਠਕવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Aṭṭhakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਜ੍ਜੋਤਿਕਾ ਨਾਮ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Saddhammappajjotikā nāma mahāniddesa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Mahāniddesapāḷi / ੧੬. ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 16. Sāriputtasuttaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact