| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
३. सारिपुत्तसुत्तवण्णना
3. Sāriputtasuttavaṇṇanā
३३. ततिये संखित्तेनाति मातिकाठपनेन। वित्थारेनाति ठपितमातिकाविभजनेन। संखित्तवित्थारेनाति काले संखित्तेन काले वित्थारेन। अञ्ञातारो च दुल्लभाति पटिविज्झनकपुग्गला पन दुल्लभा। इदं भगवा ‘‘सारिपुत्तत्थेरस्स ञाणं घट्टेमी’’ति अधिप्पायेन कथेसि। तं सुत्वा थेरो किञ्चापि ‘‘अहं, भन्ते, आजानिस्सामी’’ति न वदति, अधिप्पायेन पन ‘‘विस्सत्था तुम्हे, भन्ते, देसेथ, अहं तुम्हेहि देसितं धम्मं नयसतेन नयसहस्सेन पटिविज्झिस्सामि, ममेस भारो होतू’’ति सत्थारं देसनाय उस्साहेन्तो एतस्स भगवा कालोतिआदिमाह।
33. Tatiye saṃkhittenāti mātikāṭhapanena. Vitthārenāti ṭhapitamātikāvibhajanena. Saṃkhittavitthārenāti kāle saṃkhittena kāle vitthārena. Aññātāro ca dullabhāti paṭivijjhanakapuggalā pana dullabhā. Idaṃ bhagavā ‘‘sāriputtattherassa ñāṇaṃ ghaṭṭemī’’ti adhippāyena kathesi. Taṃ sutvā thero kiñcāpi ‘‘ahaṃ, bhante, ājānissāmī’’ti na vadati, adhippāyena pana ‘‘vissatthā tumhe, bhante, desetha, ahaṃ tumhehi desitaṃ dhammaṃ nayasatena nayasahassena paṭivijjhissāmi, mamesa bhāro hotū’’ti satthāraṃ desanāya ussāhento etassa bhagavā kālotiādimāha.
अथस्स सत्था तस्मातिहाति देसनं आरभि। तत्थ इमस्मिञ्च सविञ्ञाणकेतिआदि वुत्तनयमेव। अच्छेच्छि तण्हन्ति मग्गञाणसत्थेन तण्हं छिन्दि। विवत्तयि संयोजनन्ति दसविधम्पि संयोजनं समूलकं उब्बत्तेत्वा छड्डेसि। सम्मा मानाभिसमया अन्तमकासि दुक्खस्साति सम्मा उपायेन सम्मा पटिपत्तिया नवविधस्स मानस्स पहानाभिसमयेन वट्टदुक्खस्स अन्तमकासि। इदञ्च पन मेतं, सारिपुत्त, सन्धाय भासितन्ति, सारिपुत्त, मया पारायने उदयपञ्हे इदं फलसमापत्तिमेव सन्धाय एतं भासितं।
Athassa satthā tasmātihāti desanaṃ ārabhi. Tattha imasmiñca saviññāṇaketiādi vuttanayameva. Acchecchitaṇhanti maggañāṇasatthena taṇhaṃ chindi. Vivattayi saṃyojananti dasavidhampi saṃyojanaṃ samūlakaṃ ubbattetvā chaḍḍesi. Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassāti sammā upāyena sammā paṭipattiyā navavidhassa mānassa pahānābhisamayena vaṭṭadukkhassa antamakāsi. Idañca pana metaṃ, sāriputta, sandhāya bhāsitanti, sāriputta, mayā pārāyane udayapañhe idaṃ phalasamāpattimeva sandhāya etaṃ bhāsitaṃ.
इदानि यं तं भगवता भासितं, तं दस्सेन्तो पहानं कामसञ्ञानन्तिआदि आरद्धं। उदयपञ्हे च एतं पदं ‘‘पहानं कामच्छन्दान’’न्ति (सु॰ नि॰ १११२; चूळनि॰ उदयमाणवपुच्छानिद्देसो ७५) आगतं, इध पन अङ्गुत्तरभाणकेहि ‘‘कामसञ्ञान’’न्ति आरोपितं। तत्थ ब्यञ्जनमेव नानं, अत्थो पन एकोयेव। कामसञ्ञानन्ति कामे आरब्भ उप्पन्नसञ्ञानं, अट्ठहि वा लोभसहगतचित्तेहि सहजातसञ्ञानं। दोमनस्सान चूभयन्ति एतासञ्च कामसञ्ञानं चेतसिकदोमनस्सानञ्चाति उभिन्नम्पि पहानं पटिप्पस्सद्धिपहानसङ्खातं अरहत्तफलं अञ्ञाविमोक्खं पब्रूमीति अत्थो। निद्देसे पन ‘‘कामच्छन्दस्स च दोमनस्सस्स च उभिन्नं पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बान’’न्ति (चूळनि॰ उदयमाणवपुच्छानिद्देसो ७५) वुत्तं, तं अत्थुद्धारवसेन वुत्तं। पहानन्ति हि खीणाकारसङ्खातो वूपसमोपि वुच्चति, किलेसे पटिनिस्सज्जन्तो मग्गोपि, किलेसपटिप्पस्सद्धिसङ्खातं फलम्पि , यं आगम्म किलेसा पहीयन्ति, तं अमतं निब्बानम्पि। तस्मा तत्थ तानि पदानि आगतानि। ‘‘अञ्ञाविमोक्खं पब्रूमी’’ति वचनतो पन अरहत्तफलमेव अधिप्पेतं। थिनस्स च पनूदनन्तिपि थिनस्स च पनूदनन्ते उप्पन्नत्ता अरहत्तफलमेव अधिप्पेतं । कुक्कुच्चानं निवारणन्ति कुक्कुच्चनिवारणस्स मग्गस्स अनन्तरं उप्पन्नत्ता फलमेव अधिप्पेतं।
Idāni yaṃ taṃ bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ dassento pahānaṃ kāmasaññānantiādi āraddhaṃ. Udayapañhe ca etaṃ padaṃ ‘‘pahānaṃ kāmacchandāna’’nti (su. ni. 1112; cūḷani. udayamāṇavapucchāniddeso 75) āgataṃ, idha pana aṅguttarabhāṇakehi ‘‘kāmasaññāna’’nti āropitaṃ. Tattha byañjanameva nānaṃ, attho pana ekoyeva. Kāmasaññānanti kāme ārabbha uppannasaññānaṃ, aṭṭhahi vā lobhasahagatacittehi sahajātasaññānaṃ. Domanassāna cūbhayanti etāsañca kāmasaññānaṃ cetasikadomanassānañcāti ubhinnampi pahānaṃ paṭippassaddhipahānasaṅkhātaṃ arahattaphalaṃ aññāvimokkhaṃ pabrūmīti attho. Niddese pana ‘‘kāmacchandassa ca domanassassa ca ubhinnaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbāna’’nti (cūḷani. udayamāṇavapucchāniddeso 75) vuttaṃ, taṃ atthuddhāravasena vuttaṃ. Pahānanti hi khīṇākārasaṅkhāto vūpasamopi vuccati, kilese paṭinissajjanto maggopi, kilesapaṭippassaddhisaṅkhātaṃ phalampi , yaṃ āgamma kilesā pahīyanti, taṃ amataṃ nibbānampi. Tasmā tattha tāni padāni āgatāni. ‘‘Aññāvimokkhaṃ pabrūmī’’ti vacanato pana arahattaphalameva adhippetaṃ. Thinassaca panūdanantipi thinassa ca panūdanante uppannattā arahattaphalameva adhippetaṃ . Kukkuccānaṃ nivāraṇanti kukkuccanivāraṇassa maggassa anantaraṃ uppannattā phalameva adhippetaṃ.
उपेक्खासतिसंसुद्धन्ति चतुत्थज्झानिके फले उप्पन्नाय उपेक्खाय च सतिया च संसुद्धं। धम्मतक्कपुरेजवन्ति धम्मतक्को वुच्चति सम्मासङ्कप्पो, सो आदितो होति, पुरतो होति, पुब्बङ्गमो होति अञ्ञाविमोक्खस्साति धम्मतक्कपुरेजवो। तं धम्मतक्कपुरेजवं। अञ्ञाविमोक्खन्ति अञ्ञिन्द्रियपरियोसाने उप्पन्नं विमोक्खं, अञ्ञाय वा विमोक्खं अञ्ञाविमोक्खं, पञ्ञाविमुत्तन्ति अत्थो। अविज्जाय पभेदनन्ति अविज्जाय पभेदनन्ते उप्पन्नत्ता, अविज्जाय पभेदनसङ्खातं वा निब्बानं आरब्भ उप्पन्नत्ता एवंलद्धनामं अरहत्तफलमेव। इति सब्बेहिपि इमेहि पहानन्तिआदीहि पदेहि अरहत्तफलमेव पकासितन्ति वेदितब्बं।
Upekkhāsatisaṃsuddhanti catutthajjhānike phale uppannāya upekkhāya ca satiyā ca saṃsuddhaṃ. Dhammatakkapurejavanti dhammatakko vuccati sammāsaṅkappo, so ādito hoti, purato hoti, pubbaṅgamo hoti aññāvimokkhassāti dhammatakkapurejavo. Taṃ dhammatakkapurejavaṃ. Aññāvimokkhanti aññindriyapariyosāne uppannaṃ vimokkhaṃ, aññāya vā vimokkhaṃ aññāvimokkhaṃ, paññāvimuttanti attho. Avijjāya pabhedananti avijjāya pabhedanante uppannattā, avijjāya pabhedanasaṅkhātaṃ vā nibbānaṃ ārabbha uppannattā evaṃladdhanāmaṃ arahattaphalameva. Iti sabbehipi imehi pahānantiādīhi padehi arahattaphalameva pakāsitanti veditabbaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ३. सारिपुत्तसुत्तं • 3. Sāriputtasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ३. सारिपुत्तसुत्तवण्णना • 3. Sāriputtasuttavaṇṇanā
