| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
१६. सारिपुत्तसुत्तवण्णना
16. Sāriputtasuttavaṇṇanā
९६२. न मे दिट्ठोति सारिपुत्तसुत्तं, ‘‘थेरपञ्हसुत्त’’न्तिपि वुच्चति। का उप्पत्ति? इमस्स सुत्तस्स उप्पत्ति – राजगहकस्स सेट्ठिस्स चन्दनघटिकाय पटिलाभं आदिं कत्वा ताय चन्दनघटिकाय कतस्स पत्तस्स आकासे उस्सापनं आयस्मतो पिण्डोलभारद्वाजस्स इद्धिया पत्तग्गहणं, तस्मिं वत्थुस्मिं सावकानं इद्धिपटिक्खेपो, तित्थियानं भगवता सद्धिं पाटिहारियं कत्तुकामता, पाटिहारियकरणं, भगवतो सावत्थिगमनं, तित्थियानुबन्धनं, सावत्थियं पसेनदिनो बुद्धूपगमनं कण्डम्बपातुभावो, चतुन्नं परिसानं तित्थियजयत्थं पाटिहारियकरणुस्सुक्कनिवारणं, यमकपाटिहारियकरणं, कतपाटिहारियस्स भगवतो तावतिंसभवनगमनं, तत्थ तेमासं धम्मदेसना, आयस्मता महामोग्गल्लानत्थेरेन याचितस्स देवलोकतो सङ्कस्सनगरे ओरोहणन्ति इमानि वत्थूनि अन्तरन्तरे च जातकानि वित्थारेत्वा याव दससहस्सचक्कवाळदेवताहि पूजियमानो भगवा मज्झे मणिमयेन सोपानेन सङ्कस्सनगरे ओरुय्ह सोपानकळेवरे अट्ठासि –
962.Name diṭṭhoti sāriputtasuttaṃ, ‘‘therapañhasutta’’ntipi vuccati. Kā uppatti? Imassa suttassa uppatti – rājagahakassa seṭṭhissa candanaghaṭikāya paṭilābhaṃ ādiṃ katvā tāya candanaghaṭikāya katassa pattassa ākāse ussāpanaṃ āyasmato piṇḍolabhāradvājassa iddhiyā pattaggahaṇaṃ, tasmiṃ vatthusmiṃ sāvakānaṃ iddhipaṭikkhepo, titthiyānaṃ bhagavatā saddhiṃ pāṭihāriyaṃ kattukāmatā, pāṭihāriyakaraṇaṃ, bhagavato sāvatthigamanaṃ, titthiyānubandhanaṃ, sāvatthiyaṃ pasenadino buddhūpagamanaṃ kaṇḍambapātubhāvo, catunnaṃ parisānaṃ titthiyajayatthaṃ pāṭihāriyakaraṇussukkanivāraṇaṃ, yamakapāṭihāriyakaraṇaṃ, katapāṭihāriyassa bhagavato tāvatiṃsabhavanagamanaṃ, tattha temāsaṃ dhammadesanā, āyasmatā mahāmoggallānattherena yācitassa devalokato saṅkassanagare orohaṇanti imāni vatthūni antarantare ca jātakāni vitthāretvā yāva dasasahassacakkavāḷadevatāhi pūjiyamāno bhagavā majjhe maṇimayena sopānena saṅkassanagare oruyha sopānakaḷevare aṭṭhāsi –
‘‘ये झानप्पसुता धीरा, नेक्खम्मूपसमे रता।
‘‘Ye jhānappasutā dhīrā, nekkhammūpasame ratā;
देवापि तेसं पिहयन्ति, सम्बुद्धानं सतीमत’’न्ति॥ (ध॰ प॰ १८१) –
Devāpi tesaṃ pihayanti, sambuddhānaṃ satīmata’’nti. (dha. pa. 181) –
इमिस्सा धम्मपदगाथाय वुच्चमानाय वुत्ता। सोपानकळेवरे ठितं पन भगवन्तं सब्बपठमं आयस्मा सारिपुत्तो वन्दि, ततो उप्पलवण्णा भिक्खुनी, अथापरो जनकायो। तत्र भगवा चिन्तेसि – ‘‘इमिस्सं परिसति मोग्गल्लानो इद्धिया अग्गोति पाकटो, अनुरुद्धो दिब्बचक्खुना, पुण्णो धम्मकथिकत्तेन, सारिपुत्तं पनायं परिसा न केनचि गुणेन एवं अग्गोति जानाति, यंनूनाहं सारिपुत्तं पञ्ञागुणेन पकासेय्य’’न्ति। अथ थेरं पञ्हं पुच्छि। थेरो भगवता पुच्छितं पुच्छितं पुथुज्जनपञ्हं, सेक्खपञ्हं, असेक्खपञ्हञ्च, सब्बं विस्सज्जेसि। तदा नं जनो ‘‘पञ्ञाय अग्गो’’ति अञ्ञासि । अथ भगवा ‘‘सारिपुत्तो न इदानेव पञ्ञाय अग्गो, अतीतेपि पञ्ञाय अग्गो’’ति जातकं आनेसि।
Imissā dhammapadagāthāya vuccamānāya vuttā. Sopānakaḷevare ṭhitaṃ pana bhagavantaṃ sabbapaṭhamaṃ āyasmā sāriputto vandi, tato uppalavaṇṇā bhikkhunī, athāparo janakāyo. Tatra bhagavā cintesi – ‘‘imissaṃ parisati moggallāno iddhiyā aggoti pākaṭo, anuruddho dibbacakkhunā, puṇṇo dhammakathikattena, sāriputtaṃ panāyaṃ parisā na kenaci guṇena evaṃ aggoti jānāti, yaṃnūnāhaṃ sāriputtaṃ paññāguṇena pakāseyya’’nti. Atha theraṃ pañhaṃ pucchi. Thero bhagavatā pucchitaṃ pucchitaṃ puthujjanapañhaṃ, sekkhapañhaṃ, asekkhapañhañca, sabbaṃ vissajjesi. Tadā naṃ jano ‘‘paññāya aggo’’ti aññāsi . Atha bhagavā ‘‘sāriputto na idāneva paññāya aggo, atītepi paññāya aggo’’ti jātakaṃ ānesi.
अतीते परोसहस्सा इसयो वनमूलफलाहारा पब्बतपादे वसन्ति। तेसं आचरियस्स आबाधो उप्पज्जि, उपट्ठानानि वत्तन्ति। जेट्ठन्तेवासी ‘‘सप्पायभेसज्जं आहरिस्सामि, आचरियं अप्पमत्ता उपट्ठहथा’’ति वत्वा मनुस्सपथं अगमासि। तस्मिं अनागतेयेव आचरियो कालमकासि। तं ‘‘इदानि कालं करिस्सती’’ति अन्तेवासिका समापत्तिमारब्भ पुच्छिंसु। सो आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिं सन्धायाह – ‘‘नत्थि किञ्ची’’ति, अन्तेवासिनो ‘‘नत्थि आचरियस्स अधिगमो’’ति अग्गहेसुं। अथ जेट्ठन्तेवासी भेसज्जं आदाय आगन्त्वा तं कालकतं दिस्वा आचरियं ‘‘किञ्चि पुच्छित्था’’ति आह। आम पुच्छिम्हा, ‘‘नत्थि किञ्ची’’ति आह, न किञ्चि आचरियेन अधिगतन्ति। नत्थि किञ्चीति वदन्तो आचरियो आकिञ्चञ्ञायतनं पवेदेसि, सक्कातब्बो आचरियोति।
Atīte parosahassā isayo vanamūlaphalāhārā pabbatapāde vasanti. Tesaṃ ācariyassa ābādho uppajji, upaṭṭhānāni vattanti. Jeṭṭhantevāsī ‘‘sappāyabhesajjaṃ āharissāmi, ācariyaṃ appamattā upaṭṭhahathā’’ti vatvā manussapathaṃ agamāsi. Tasmiṃ anāgateyeva ācariyo kālamakāsi. Taṃ ‘‘idāni kālaṃ karissatī’’ti antevāsikā samāpattimārabbha pucchiṃsu. So ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ sandhāyāha – ‘‘natthi kiñcī’’ti, antevāsino ‘‘natthi ācariyassa adhigamo’’ti aggahesuṃ. Atha jeṭṭhantevāsī bhesajjaṃ ādāya āgantvā taṃ kālakataṃ disvā ācariyaṃ ‘‘kiñci pucchitthā’’ti āha. Āma pucchimhā, ‘‘natthi kiñcī’’ti āha, na kiñci ācariyena adhigatanti. Natthi kiñcīti vadanto ācariyo ākiñcaññāyatanaṃ pavedesi, sakkātabbo ācariyoti.
‘‘परोसहस्सम्पि समागतानं,
‘‘Parosahassampi samāgatānaṃ,
कन्देय्युं ते वस्ससतं अपञ्ञा।
Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññā;
एकोपि सेय्यो पुरिसो सपञ्ञो,
Ekopi seyyo puriso sapañño,
यो भासितस्स विजानाति अत्थ’’न्ति॥ (जा॰ १.१.९९)।
Yo bhāsitassa vijānāti attha’’nti. (jā. 1.1.99);
कथिते च पन भगवता जातके आयस्मा सारिपुत्तो अत्तनो सद्धिविहारिकानं पञ्चन्नं भिक्खुसतानमत्थाय सप्पायसेनासनगोचरसीलवतादीनि पुच्छितुं ‘‘न मे दिट्ठो इतो पुब्बे’’ति इमं थुतिगाथं आदिं कत्वा अट्ठ गाथायो अभासि। तमत्थं विस्सज्जेन्तो भगवा ततो परा सेसगाथाति।
Kathite ca pana bhagavatā jātake āyasmā sāriputto attano saddhivihārikānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānamatthāya sappāyasenāsanagocarasīlavatādīni pucchituṃ ‘‘na me diṭṭho ito pubbe’’ti imaṃ thutigāthaṃ ādiṃ katvā aṭṭha gāthāyo abhāsi. Tamatthaṃ vissajjento bhagavā tato parā sesagāthāti.
तत्थ इतो पुब्बेति इतो सङ्कस्सनगरे ओतरणतो पुब्बे। वग्गुवदोति सुन्दरवदो। तुसिता गणिमागतोति तुसितकाया चवित्वा मातुकुच्छिं आगतत्ता तुसिता आगतो, गणाचरियत्ता गणी। सन्तुट्ठट्ठेन वा तुसितसङ्खाता देवलोका गणिं आगतो तुसितानं वा अरहन्तानं गणिं आगतोति।
Tattha ito pubbeti ito saṅkassanagare otaraṇato pubbe. Vagguvadoti sundaravado. Tusitā gaṇimāgatoti tusitakāyā cavitvā mātukucchiṃ āgatattā tusitā āgato, gaṇācariyattā gaṇī. Santuṭṭhaṭṭhena vā tusitasaṅkhātā devalokā gaṇiṃ āgato tusitānaṃ vā arahantānaṃ gaṇiṃ āgatoti.
९६३. दुतियगाथाय सदेवकस्स लोकस्स यथा दिस्सतीति सदेवकस्स लोकस्स विय मनुस्सानम्पि दिस्सति। यथा वा दिस्सतीति तच्छतो अविपरीततो दिस्सति चक्खुमाति उत्तमचक्खु। एकोति पब्बज्जासङ्खातादीहि एको। रतिन्ति नेक्खम्मरतिआदिं।
963. Dutiyagāthāya sadevakassa lokassa yathā dissatīti sadevakassa lokassa viya manussānampi dissati. Yathā vā dissatīti tacchato aviparītato dissati cakkhumāti uttamacakkhu. Ekoti pabbajjāsaṅkhātādīhi eko. Ratinti nekkhammaratiādiṃ.
९६४. ततियगाथाय बहूनमिध बद्धानन्ति इध बहूनं खत्तियादीनं सिस्सानं। सिस्सा हि आचरिये पटिबद्धवुत्तित्ता ‘‘बद्धा’’ति वुच्चन्ति अत्थि पञ्हेन आगमन्ति अत्थिको पञ्हेन आगतोम्हि, अत्थिकानं वा पञ्हेन आगमनं, पञ्हेन अत्थि आगमनं वाति।
964. Tatiyagāthāya bahūnamidha baddhānanti idha bahūnaṃ khattiyādīnaṃ sissānaṃ. Sissā hi ācariye paṭibaddhavuttittā ‘‘baddhā’’ti vuccanti atthi pañhena āgamanti atthiko pañhena āgatomhi, atthikānaṃ vā pañhena āgamanaṃ, pañhena atthi āgamanaṃ vāti.
९६५. चतुत्थगाथाय विजिगुच्छतोति जातिआदीहि अट्टीयतो रित्तमासनन्ति विवित्तं मञ्चपीठं। पब्बतानं गुहासु वाति पब्बतगुहासु वा रित्तमासनं भजतोति सम्बन्धितब्बं।
965. Catutthagāthāya vijigucchatoti jātiādīhi aṭṭīyato rittamāsananti vivittaṃ mañcapīṭhaṃ. Pabbatānaṃ guhāsu vāti pabbataguhāsu vā rittamāsanaṃ bhajatoti sambandhitabbaṃ.
९६६. पञ्चमगाथाय उच्चावचेसूति हीनपणीतेसु। सयनेसूति विहारादीसु सेनासनेसु। कीवन्तो तत्थ भेरवाति कित्तका तत्थ भयकारणा। ‘‘कुवन्तो’’तिपि पाठो, कूजन्तोति चस्स अत्थो। न पन पुब्बेनापरं सन्धियति।
966. Pañcamagāthāya uccāvacesūti hīnapaṇītesu. Sayanesūti vihārādīsu senāsanesu. Kīvanto tattha bheravāti kittakā tattha bhayakāraṇā. ‘‘Kuvanto’’tipi pāṭho, kūjantoti cassa attho. Na pana pubbenāparaṃ sandhiyati.
९६७. छट्ठगाथाय कती परिस्सयाति कित्तका उपद्दवा। अगतं दिसन्ति निब्बानं। तञ्हि अगतपुब्बत्ता अगतं तथा निद्दिसितब्बतो दिसा चाति । तेन वुत्तं ‘‘अगतं दिस’’न्ति। अभिसम्भवेति अभिभवेय्य। पन्तम्हीति परियन्ते।
967. Chaṭṭhagāthāya katī parissayāti kittakā upaddavā. Agataṃ disanti nibbānaṃ. Tañhi agatapubbattā agataṃ tathā niddisitabbato disā cāti . Tena vuttaṃ ‘‘agataṃ disa’’nti. Abhisambhaveti abhibhaveyya. Pantamhīti pariyante.
९६८-९. सत्तमगाथाय क्यास्स ब्यप्पथयो अस्सूति कीदिसानि तस्स वचनानि अस्सु। अट्ठमगाथाय एकोदि निपकोति एकग्गचित्तो पण्डितो।
968-9. Sattamagāthāya kyāssa byappathayo assūti kīdisāni tassa vacanāni assu. Aṭṭhamagāthāya ekodi nipakoti ekaggacitto paṇḍito.
९७०. एवं आयस्मता सारिपुत्तेन तीहि गाथाहि भगवन्तं थोमेत्वा पञ्चहि गाथाहि – पञ्चसतानं सिस्सानमत्थाय सेनासनगोचरसीलवतादीनि पुच्छितो भगवा तमत्थं पकासेतुं ‘‘विजिगुच्छमानस्सा’’तिआदिना नयेन विस्सज्जनमारद्धो। तत्थ पठमगाथाय तावत्थो – जातिआदीहि विजिगुच्छमानस्स रित्तासनं सयनं सेवतो चे सम्बोधिकामस्स सारिपुत्त, भिक्खुनो यदिदं फासु यो फासुविहारो यथानुधम्मं यो च अनुधम्मो, तं ते पवक्खामि यथा पजानं यथा पजानन्तो वदेय्य, एवं वदामीति।
970. Evaṃ āyasmatā sāriputtena tīhi gāthāhi bhagavantaṃ thometvā pañcahi gāthāhi – pañcasatānaṃ sissānamatthāya senāsanagocarasīlavatādīni pucchito bhagavā tamatthaṃ pakāsetuṃ ‘‘vijigucchamānassā’’tiādinā nayena vissajjanamāraddho. Tattha paṭhamagāthāya tāvattho – jātiādīhi vijigucchamānassa rittāsanaṃ sayanaṃ sevato ce sambodhikāmassa sāriputta, bhikkhuno yadidaṃ phāsu yo phāsuvihāro yathānudhammaṃ yo ca anudhammo, taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ yathā pajānanto vadeyya, evaṃ vadāmīti.
९७१. दुतियगाथाय परियन्तचारीति सीलादीसु चतूसु परियन्तेसु चरमानो। डंसाधिपातानन्ति पिङ्गलमक्खिकानञ्च सेसमक्खिकानञ्च। सेसमक्खिका हि ततो ततो अधिपतित्वा खादन्ति, तस्मा ‘‘अधिपाता’’ति वुच्चन्ति। मनुस्सफस्सानन्ति चोरादिफस्सानं।
971. Dutiyagāthāya pariyantacārīti sīlādīsu catūsu pariyantesu caramāno. Ḍaṃsādhipātānanti piṅgalamakkhikānañca sesamakkhikānañca. Sesamakkhikā hi tato tato adhipatitvā khādanti, tasmā ‘‘adhipātā’’ti vuccanti. Manussaphassānanti corādiphassānaṃ.
९७२. ततियगाथाय परधम्मिका नाम सत्त सहधम्मिकवज्जा सब्बेपि बाहिरका। कुसलानुएसीति कुसलधम्मे अन्वेसमानो।
972. Tatiyagāthāya paradhammikā nāma satta sahadhammikavajjā sabbepi bāhirakā. Kusalānuesīti kusaladhamme anvesamāno.
९७३. चतुत्थगाथाय आतङ्कफस्सेनाति रोगफस्सेन। सीतं अतुण्हन्ति सीतञ्च उण्हञ्च। सो तेहि फुट्ठो बहुधाति सो तेहि आतङ्कादीहि अनेकेहि आकारेहि फुट्ठो समानोपि। अनोकोति अभिसङ्खारविञ्ञाणादीनं अनोकासभूतो।
973. Catutthagāthāya ātaṅkaphassenāti rogaphassena. Sītaṃ atuṇhanti sītañca uṇhañca. So tehi phuṭṭho bahudhāti so tehi ātaṅkādīhi anekehi ākārehi phuṭṭho samānopi. Anokoti abhisaṅkhāraviññāṇādīnaṃ anokāsabhūto.
९७४. एवं ‘‘भिक्खुनो विजिगुच्छतो’’तिआदीहि तीहि गाथाहि पुट्ठमत्थं विस्सज्जेत्वा इदानि ‘‘क्यास्स ब्यप्पथयो’’तिआदिना नयेन पुट्ठं विस्सज्जेन्तो ‘‘थेय्यं न कारे’’तिआदिमाह। तत्थ फस्सेति फरेय्य । यदाविलत्तं मनसो विजञ्ञाति यं चित्तस्स आविलत्तं विजानेय्य, तं सब्बं ‘‘कण्हस्स पक्खो’’ति विनोदयेय्य।
974. Evaṃ ‘‘bhikkhuno vijigucchato’’tiādīhi tīhi gāthāhi puṭṭhamatthaṃ vissajjetvā idāni ‘‘kyāssa byappathayo’’tiādinā nayena puṭṭhaṃ vissajjento ‘‘theyyaṃ na kāre’’tiādimāha. Tattha phasseti phareyya . Yadāvilattaṃ manaso vijaññāti yaṃ cittassa āvilattaṃ vijāneyya, taṃ sabbaṃ ‘‘kaṇhassa pakkho’’ti vinodayeyya.
९७५. मूलम्पि तेसं पलिखञ्ञ तिट्ठेति तेसं कोधातिमानानं यं अविज्जादिकं मूलं, तम्पि पलिखणित्वा तिट्ठेय्य। अद्धा भवन्तो अभिसम्भवेय्याति एवं पियप्पियं अभिभवन्तो एकंसेनेव अभिभवेय्य, न तत्र सिथिलं परक्कमेय्याति अधिप्पायो।
975.Mūlampi tesaṃ palikhañña tiṭṭheti tesaṃ kodhātimānānaṃ yaṃ avijjādikaṃ mūlaṃ, tampi palikhaṇitvā tiṭṭheyya. Addhā bhavanto abhisambhaveyyāti evaṃ piyappiyaṃ abhibhavanto ekaṃseneva abhibhaveyya, na tatra sithilaṃ parakkameyyāti adhippāyo.
९७६. पञ्ञं पुरक्खत्वाति पञ्ञं पुब्बङ्गमं कत्वा। कल्याणपीतीति कल्याणाय पीतिया समन्नागतो। चतुरो सहेथ परिदेवधम्मेति अनन्तरगाथाय वुच्चमाने परिदेवनीयधम्मे सहेय्य।
976.Paññaṃ purakkhatvāti paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā. Kalyāṇapītīti kalyāṇāya pītiyā samannāgato. Caturo sahetha paridevadhammeti anantaragāthāya vuccamāne paridevanīyadhamme saheyya.
९७७. किंसू असिस्सामीति किं भुञ्जिस्सामि। कुवं वा असिस्सन्ति कुहिं वा असिस्सामि। दुक्खं वत सेत्थ क्वज्ज सेस्सन्ति इमं रत्तिं दुक्खं सयिं, अज्ज आगमनरत्तिं कत्थ सयिस्सं। एते वितक्केति एते पिण्डपातनिस्सिते द्वे, सेनासननिस्सिते द्वेति चत्तारो वितक्के। अनिकेतचारीति अपलिबोधचारी नित्तण्हचारी।
977.Kiṃsū asissāmīti kiṃ bhuñjissāmi. Kuvaṃ vā asissanti kuhiṃ vā asissāmi. Dukkhaṃ vata settha kvajja sessanti imaṃ rattiṃ dukkhaṃ sayiṃ, ajja āgamanarattiṃ kattha sayissaṃ. Ete vitakketi ete piṇḍapātanissite dve, senāsananissite dveti cattāro vitakke. Aniketacārīti apalibodhacārī nittaṇhacārī.
९७८. कालेति पिण्डपातकाले पिण्डपातसङ्खातं अन्नं वा चीवरकाले चीवरसङ्खातं वसनं वा लद्धा धम्मेन समेनाति अधिप्पायो। मत्तं सो जञ्ञाति पटिग्गहणे च परिभोगे च सो पमाणं जानेय्य। इधाति सासने, निपातमत्तमेव वा एतं। तोसनत्थन्ति सन्तोसत्थं, एतदत्थं मत्तं जानेय्याति वुत्तं होति। सो तेसु गुत्तोति सो भिक्खु तेसु पच्चयेसु गुत्तो। यतचारीति संयतविहारो , रक्खितिरियापथो रक्खितकायवचीमनोद्वारो चाति वुत्तं होति। ‘‘यतिचारी’’तिपि पाठो, सोयेवत्थो। रुसितोति रोसितो, घट्टितोति वुत्तं होति।
978.Kāleti piṇḍapātakāle piṇḍapātasaṅkhātaṃ annaṃ vā cīvarakāle cīvarasaṅkhātaṃ vasanaṃ vā laddhā dhammena samenāti adhippāyo. Mattaṃ so jaññāti paṭiggahaṇe ca paribhoge ca so pamāṇaṃ jāneyya. Idhāti sāsane, nipātamattameva vā etaṃ. Tosanatthanti santosatthaṃ, etadatthaṃ mattaṃ jāneyyāti vuttaṃ hoti. So tesu guttoti so bhikkhu tesu paccayesu gutto. Yatacārīti saṃyatavihāro , rakkhitiriyāpatho rakkhitakāyavacīmanodvāro cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Yaticārī’’tipi pāṭho, soyevattho. Rusitoti rosito, ghaṭṭitoti vuttaṃ hoti.
९७९. झानानुयुत्तोति अनुपन्नुप्पादनेन उप्पन्नासेवनेन च झाने अनुयुत्तो। उपेक्खमारब्भ समाहितत्तोति चतुत्थज्झानुपेक्खं उप्पादेत्वा समाहितचित्तो। तक्कासयं कुक्कुच्चियूपछिन्देति कामवितक्कादिं तक्कञ्च , कामसञ्ञादिं तस्स तक्कस्स आसयञ्च, हत्थकुक्कुच्चादिं कुक्कुच्चियञ्च उपच्छिन्देय्य।
979.Jhānānuyuttoti anupannuppādanena uppannāsevanena ca jhāne anuyutto. Upekkhamārabbha samāhitattoti catutthajjhānupekkhaṃ uppādetvā samāhitacitto. Takkāsayaṃ kukkucciyūpachindeti kāmavitakkādiṃ takkañca , kāmasaññādiṃ tassa takkassa āsayañca, hatthakukkuccādiṃ kukkucciyañca upacchindeyya.
९८०. चुदितो वचीभि सतिमाभिनन्देति उपज्झायादीहि वाचाहि चोदितो समानो सतिमा हुत्वा तं चोदनं अभिनन्देय्य। वाचं पमुञ्चे कुसलन्ति ञाणसमुट्ठितं वाचं पमुञ्चेय्य। नातिवेलन्ति अतिवेलं पन वाचं कालवेलञ्च सीलवेलञ्च अतिक्कन्तं नप्पमुञ्चेय्य। जनवादधम्मायाति जनवादकथाय। न चेतयेय्याति चेतनं न उप्पादेय्य।
980.Cudito vacībhi satimābhinandeti upajjhāyādīhi vācāhi codito samāno satimā hutvā taṃ codanaṃ abhinandeyya. Vācaṃ pamuñce kusalanti ñāṇasamuṭṭhitaṃ vācaṃ pamuñceyya. Nātivelanti ativelaṃ pana vācaṃ kālavelañca sīlavelañca atikkantaṃ nappamuñceyya. Janavādadhammāyāti janavādakathāya. Na cetayeyyāti cetanaṃ na uppādeyya.
९८१. अथापरन्ति अथ इदानि इतो परम्पि। पञ्च रजानीति रूपरागादीनि पञ्च रजानि। येसं सतीमा विनयाय सिक्खेति येसं उपट्ठितस्सति हुत्वा विनयनत्थं तिस्सो सिक्खा सिक्खेय्य। एवं सिक्खन्तो हि रूपेसु…पे॰… फस्सेसु सहेथ रागं, न अञ्ञेति।
981.Athāparanti atha idāni ito parampi. Pañca rajānīti rūparāgādīni pañca rajāni. Yesaṃ satīmā vinayāya sikkheti yesaṃ upaṭṭhitassati hutvā vinayanatthaṃ tisso sikkhā sikkheyya. Evaṃ sikkhanto hi rūpesu…pe… phassesu sahetha rāgaṃ, na aññeti.
९८२. ततो सो तेसं विनयाय सिक्खन्तो अनुक्कमेन – एतेसु धम्मेसूति गाथा। तत्थ एतेसूति रूपादीसु। कालेन सो सम्मा धम्मं परिवीमंसमानोति सो भिक्खु य्वायं ‘‘उद्धते चित्ते समाधिस्स कालो’’तिआदिना नयेन कालो वुत्तो, तेन कालेन सब्बं सङ्खतधम्मं अनिच्चादिनयेन परिवीमंसमानो। एकोदिभूतो विहने तमं सोति सो एकग्गचित्तो सब्बं मोहादितमं विहनेय्य। नत्थि एत्थ संसयो। सेसं सब्बत्थ पाकटमेव।
982. Tato so tesaṃ vinayāya sikkhanto anukkamena – etesu dhammesūti gāthā. Tattha etesūti rūpādīsu. Kālena so sammā dhammaṃ parivīmaṃsamānoti so bhikkhu yvāyaṃ ‘‘uddhate citte samādhissa kālo’’tiādinā nayena kālo vutto, tena kālena sabbaṃ saṅkhatadhammaṃ aniccādinayena parivīmaṃsamāno. Ekodibhūto vihane tamaṃ soti so ekaggacitto sabbaṃ mohāditamaṃ vihaneyya. Natthi ettha saṃsayo. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
एवं भगवा अरहत्तनिकूटेन देसनं निट्ठापेसि। देसनापरियोसाने पञ्चसता भिक्खू अरहत्तं पत्ता, तिंसकोटिसङ्ख्यानञ्च देवमनुस्सानं धम्माभिसमयो अहोसीति।
Evaṃ bhagavā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi. Desanāpariyosāne pañcasatā bhikkhū arahattaṃ pattā, tiṃsakoṭisaṅkhyānañca devamanussānaṃ dhammābhisamayo ahosīti.
परमत्थजोतिकाय खुद्दक-अट्ठकथाय
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
सुत्तनिपात-अट्ठकथाय सारिपुत्तसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya sāriputtasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
निट्ठितो च चतुत्थो वग्गो अत्थवण्णनानयतो, नामेन
Niṭṭhito ca catuttho vaggo atthavaṇṇanānayato, nāmena
अट्ठकवग्गोति।
Aṭṭhakavaggoti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi / १६. सारिपुत्तसुत्तं • 16. Sāriputtasuttaṃ
