| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
३. सारिपुत्तसुत्तवण्णना
3. Sāriputtasuttavaṇṇanā
३३. ततिये, ‘‘सारिपुत्त, मया संखित्तेन देसितं धम्मं तादिसेनपि न सुकरं विञ्ञातु’’न्ति इमिना अधिप्पायेनेव वदन्तो थेरस्स ञाणं सब्बमतिक्कमं। अञ्ञातारो च दुल्लभाति हि इमिना सामञ्ञवचनेन सारिपुत्तत्थेरम्पि अन्तोगधं कत्वा दस्सेन्तो तेनपि अत्तनो देसनाय दुप्पटिविद्धभावं दस्सेति।
33. Tatiye, ‘‘sāriputta, mayā saṃkhittena desitaṃ dhammaṃ tādisenapi na sukaraṃ viññātu’’nti iminā adhippāyeneva vadanto therassa ñāṇaṃ sabbamatikkamaṃ. Aññātāro ca dullabhāti hi iminā sāmaññavacanena sāriputtattherampi antogadhaṃ katvā dassento tenapi attano desanāya duppaṭividdhabhāvaṃ dasseti.
सम्माति हेतुना कारणेन। तेनाह ‘‘उपायेना’’तिआदि। मानाभिसमयाति मानस्स दस्सनाभिसमया। पहानाभिसमयोति च दस्सनाभिसमयोति च परिञ्ञाभिसमयो वुत्तो। अरहत्तमग्गो हि परिञ्ञाकिच्चसिद्धिया किच्चवसेन मानं पस्सति, असम्मोहप्पटिवेधवसेनाति वुत्तं होति, अयमस्स दस्सनाभिसमयो। तेन दिट्ठो पन पहानाभिसमयो च। दस्सनाभिसमयेन हि परिञ्ञाभिसमयमेव पहीयति। दिट्ठविसेन दिट्ठसत्तानं जीवितं विय अयमस्स पहानाभिसमयो । अट्ठकथायं पन पहानाभिसमयस्स दस्सनाभिसमयनानन्तरियकत्ता ‘‘पहानाभिसमयेन’’इच्चेव वुत्तं। पहानाभिसमये हि गहिते दस्सनाभिसमयो गहितोव होति।
Sammāti hetunā kāraṇena. Tenāha ‘‘upāyenā’’tiādi. Mānābhisamayāti mānassa dassanābhisamayā. Pahānābhisamayoti ca dassanābhisamayoti ca pariññābhisamayo vutto. Arahattamaggo hi pariññākiccasiddhiyā kiccavasena mānaṃ passati, asammohappaṭivedhavasenāti vuttaṃ hoti, ayamassa dassanābhisamayo. Tena diṭṭho pana pahānābhisamayo ca. Dassanābhisamayena hi pariññābhisamayameva pahīyati. Diṭṭhavisena diṭṭhasattānaṃ jīvitaṃ viya ayamassa pahānābhisamayo . Aṭṭhakathāyaṃ pana pahānābhisamayassa dassanābhisamayanānantariyakattā ‘‘pahānābhisamayena’’icceva vuttaṃ. Pahānābhisamaye hi gahite dassanābhisamayo gahitova hoti.
अन्तमकासि दुक्खस्साति अरहत्तमग्गेन मानस्स पहीनत्ता ये इमे ‘‘कायबन्धनस्स अन्तो जीरति (चूळव॰ २७८), हरितन्तं वा’’ति (म॰ नि॰ १.३०४) एवं वुत्तअन्तिममरियादन्तो च ‘‘अन्तमिदं, भिक्खवे, जीविकान’’न्ति (सं॰ नि॰ ३.८०; इतिवु॰ ९१) एवं वुत्तलामकन्तो च ‘‘सक्कायो एको अन्तो’’ति (सं॰ नि॰ ३.१०३) एवं वुत्तकोट्ठासन्तो च ‘‘एसेवन्तो दुक्खस्स सपच्चयसङ्खया’’ति एवं वुत्तकोट्ठासन्तो चाति चत्तारो अन्ता, तेसु सब्बस्सेव वट्टदुक्खस्स अदुं चतुत्थकोटिसङ्खातं अन्तमकासि, परिच्छेदं परिवटुमं अकासि, अन्तिमसमुदयमत्तावसेसं दुक्खमकासीति वुत्तं होति। तेनाह ‘‘वट्टदुक्खस्स अन्तमकासी’’ति।
Antamakāsidukkhassāti arahattamaggena mānassa pahīnattā ye ime ‘‘kāyabandhanassa anto jīrati (cūḷava. 278), haritantaṃ vā’’ti (ma. ni. 1.304) evaṃ vuttaantimamariyādanto ca ‘‘antamidaṃ, bhikkhave, jīvikāna’’nti (saṃ. ni. 3.80; itivu. 91) evaṃ vuttalāmakanto ca ‘‘sakkāyo eko anto’’ti (saṃ. ni. 3.103) evaṃ vuttakoṭṭhāsanto ca ‘‘esevanto dukkhassa sapaccayasaṅkhayā’’ti evaṃ vuttakoṭṭhāsanto cāti cattāro antā, tesu sabbasseva vaṭṭadukkhassa aduṃ catutthakoṭisaṅkhātaṃ antamakāsi, paricchedaṃ parivaṭumaṃ akāsi, antimasamudayamattāvasesaṃ dukkhamakāsīti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘vaṭṭadukkhassa antamakāsī’’ti.
ननु च ‘‘पहान’’न्ति इमस्स निद्देसे निब्बानं आगतं? इध पटिप्पस्सद्धिप्पहानसङ्खातं अरहत्तफलं वुत्तं, तस्मा निद्देसेनायं वण्णना विरुज्झतीति आह ‘‘निद्देसे पना’’तिआदि। तत्थ तानि पदानि आगतानीति तस्मिं निद्देसे ‘‘पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्ग’’न्तिआदीनि (चूळनि॰ ७५ उदयमाणवपुच्छानिद्देसो) पदानि आगतानि।
Nanu ca ‘‘pahāna’’nti imassa niddese nibbānaṃ āgataṃ? Idha paṭippassaddhippahānasaṅkhātaṃ arahattaphalaṃ vuttaṃ, tasmā niddesenāyaṃ vaṇṇanā virujjhatīti āha ‘‘niddese panā’’tiādi. Tattha tāni padāni āgatānīti tasmiṃ niddese ‘‘pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissagga’’ntiādīni (cūḷani. 75 udayamāṇavapucchāniddeso) padāni āgatāni.
धम्मतक्कपुरेजवन्ति इमिना तस्मिं चतुत्थज्झानविमोक्खे ठत्वा झानङ्गानि विपस्सित्वा अधिगतं अरहत्तविमोक्खं वदति। अरहत्तविमोक्खस्स हि मग्गसम्पयुत्तसम्मासङ्कप्पसङ्खातो धम्मतक्को पुरेजवो होति।
Dhammatakkapurejavanti iminā tasmiṃ catutthajjhānavimokkhe ṭhatvā jhānaṅgāni vipassitvā adhigataṃ arahattavimokkhaṃ vadati. Arahattavimokkhassa hi maggasampayuttasammāsaṅkappasaṅkhāto dhammatakko purejavo hoti.
सारिपुत्तसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sāriputtasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ३. सारिपुत्तसुत्तं • 3. Sāriputtasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ३. सारिपुत्तसुत्तवण्णना • 3. Sāriputtasuttavaṇṇanā
