| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සුත්‌තනිපාත-අට්‌ඨකථා • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
16. සාරිපුත්‌තසුත්‌තවණ්‌ණනා
16. Sāriputtasuttavaṇṇanā
962. න මෙ දිට්‌ඨොති සාරිපුත්‌තසුත්‌තං, ‘‘ථෙරපඤ්‌හසුත්‌ත’’න්‌තිපි වුච්‌චති. කා උප්‌පත්‌ති? ඉමස්‌ස සුත්‌තස්‌ස උප්‌පත්‌ති – රාජගහකස්‌ස සෙට්‌ඨිස්‌ස චන්‌දනඝටිකාය පටිලාභං ආදිං කත්‌වා තාය චන්‌දනඝටිකාය කතස්‌ස පත්‌තස්‌ස ආකාසෙ උස්‌සාපනං ආයස්‌මතො පිණ්‌ඩොලභාරද්‌වාජස්‌ස ඉද්‌ධියා පත්‌තග්‌ගහණං, තස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මිං සාවකානං ඉද්‌ධිපටික්‌ඛෙපො, තිත්‌ථියානං භගවතා සද්‌ධිං පාටිහාරියං කත්‌තුකාමතා, පාටිහාරියකරණං, භගවතො සාවත්‌ථිගමනං, තිත්‌ථියානුබන්‌ධනං, සාවත්‌ථියං පසෙනදිනො බුද්‌ධූපගමනං කණ්‌ඩම්‌බපාතුභාවො, චතුන්‌නං පරිසානං තිත්‌ථියජයත්‌ථං පාටිහාරියකරණුස්‌සුක්‌කනිවාරණං, යමකපාටිහාරියකරණං, කතපාටිහාරියස්‌ස භගවතො තාවතිංසභවනගමනං, තත්‌ථ තෙමාසං ධම්‌මදෙසනා, ආයස්‌මතා මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරෙන යාචිතස්‌ස දෙවලොකතො සඞ්‌කස්‌සනගරෙ ඔරොහණන්‌ති ඉමානි වත්‌ථූනි අන්‌තරන්‌තරෙ ච ජාතකානි විත්‌ථාරෙත්‌වා යාව දසසහස්‌සචක්‌කවාළදෙවතාහි පූජියමානො භගවා මජ්‌ඣෙ මණිමයෙන සොපානෙන සඞ්‌කස්‌සනගරෙ ඔරුය්‌හ සොපානකළෙවරෙ අට්‌ඨාසි –
962.Name diṭṭhoti sāriputtasuttaṃ, ‘‘therapañhasutta’’ntipi vuccati. Kā uppatti? Imassa suttassa uppatti – rājagahakassa seṭṭhissa candanaghaṭikāya paṭilābhaṃ ādiṃ katvā tāya candanaghaṭikāya katassa pattassa ākāse ussāpanaṃ āyasmato piṇḍolabhāradvājassa iddhiyā pattaggahaṇaṃ, tasmiṃ vatthusmiṃ sāvakānaṃ iddhipaṭikkhepo, titthiyānaṃ bhagavatā saddhiṃ pāṭihāriyaṃ kattukāmatā, pāṭihāriyakaraṇaṃ, bhagavato sāvatthigamanaṃ, titthiyānubandhanaṃ, sāvatthiyaṃ pasenadino buddhūpagamanaṃ kaṇḍambapātubhāvo, catunnaṃ parisānaṃ titthiyajayatthaṃ pāṭihāriyakaraṇussukkanivāraṇaṃ, yamakapāṭihāriyakaraṇaṃ, katapāṭihāriyassa bhagavato tāvatiṃsabhavanagamanaṃ, tattha temāsaṃ dhammadesanā, āyasmatā mahāmoggallānattherena yācitassa devalokato saṅkassanagare orohaṇanti imāni vatthūni antarantare ca jātakāni vitthāretvā yāva dasasahassacakkavāḷadevatāhi pūjiyamāno bhagavā majjhe maṇimayena sopānena saṅkassanagare oruyha sopānakaḷevare aṭṭhāsi –
‘‘යෙ ඣානප්‌පසුතා ධීරා, නෙක්‌ඛම්‌මූපසමෙ රතා;
‘‘Ye jhānappasutā dhīrā, nekkhammūpasame ratā;
දෙවාපි තෙසං පිහයන්‌ති, සම්‌බුද්‌ධානං සතීමත’’න්‌ති. (ධ. ප. 181) –
Devāpi tesaṃ pihayanti, sambuddhānaṃ satīmata’’nti. (dha. pa. 181) –
ඉමිස්‌සා ධම්‌මපදගාථාය වුච්‌චමානාය වුත්‌තා. සොපානකළෙවරෙ ඨිතං පන භගවන්‌තං සබ්‌බපඨමං ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො වන්‌දි, තතො උප්‌පලවණ්‌ණා භික්‌ඛුනී, අථාපරො ජනකායො. තත්‍ර භගවා චින්‌තෙසි – ‘‘ඉමිස්‌සං පරිසති මොග්‌ගල්‌ලානො ඉද්‌ධියා අග්‌ගොති පාකටො, අනුරුද්‌ධො දිබ්‌බචක්‌ඛුනා, පුණ්‌ණො ධම්‌මකථිකත්‌තෙන, සාරිපුත්‌තං පනායං පරිසා න කෙනචි ගුණෙන එවං අග්‌ගොති ජානාති, යංනූනාහං සාරිපුත්‌තං පඤ්‌ඤාගුණෙන පකාසෙය්‍ය’’න්‌ති. අථ ථෙරං පඤ්‌හං පුච්‌ඡි. ථෙරො භගවතා පුච්‌ඡිතං පුච්‌ඡිතං පුථුජ්‌ජනපඤ්‌හං, සෙක්‌ඛපඤ්‌හං, අසෙක්‌ඛපඤ්‌හඤ්‌ච, සබ්‌බං විස්‌සජ්‌ජෙසි. තදා නං ජනො ‘‘පඤ්‌ඤාය අග්‌ගො’’ති අඤ්‌ඤාසි . අථ භගවා ‘‘සාරිපුත්‌තො න ඉදානෙව පඤ්‌ඤාය අග්‌ගො, අතීතෙපි පඤ්‌ඤාය අග්‌ගො’’ති ජාතකං ආනෙසි.
Imissā dhammapadagāthāya vuccamānāya vuttā. Sopānakaḷevare ṭhitaṃ pana bhagavantaṃ sabbapaṭhamaṃ āyasmā sāriputto vandi, tato uppalavaṇṇā bhikkhunī, athāparo janakāyo. Tatra bhagavā cintesi – ‘‘imissaṃ parisati moggallāno iddhiyā aggoti pākaṭo, anuruddho dibbacakkhunā, puṇṇo dhammakathikattena, sāriputtaṃ panāyaṃ parisā na kenaci guṇena evaṃ aggoti jānāti, yaṃnūnāhaṃ sāriputtaṃ paññāguṇena pakāseyya’’nti. Atha theraṃ pañhaṃ pucchi. Thero bhagavatā pucchitaṃ pucchitaṃ puthujjanapañhaṃ, sekkhapañhaṃ, asekkhapañhañca, sabbaṃ vissajjesi. Tadā naṃ jano ‘‘paññāya aggo’’ti aññāsi . Atha bhagavā ‘‘sāriputto na idāneva paññāya aggo, atītepi paññāya aggo’’ti jātakaṃ ānesi.
අතීතෙ පරොසහස්‌සා ඉසයො වනමූලඵලාහාරා පබ්‌බතපාදෙ වසන්‌ති. තෙසං ආචරියස්‌ස ආබාධො උප්‌පජ්‌ජි, උපට්‌ඨානානි වත්‌තන්‌ති. ජෙට්‌ඨන්‌තෙවාසී ‘‘සප්‌පායභෙසජ්‌ජං ආහරිස්‌සාමි, ආචරියං අප්‌පමත්‌තා උපට්‌ඨහථා’’ති වත්‌වා මනුස්‌සපථං අගමාසි. තස්‌මිං අනාගතෙයෙව ආචරියො කාලමකාසි. තං ‘‘ඉදානි කාලං කරිස්‌සතී’’ති අන්‌තෙවාසිකා සමාපත්‌තිමාරබ්‌භ පුච්‌ඡිංසු. සො ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනසමාපත්‌තිං සන්‌ධායාහ – ‘‘නත්‌ථි කිඤ්‌චී’’ති, අන්‌තෙවාසිනො ‘‘නත්‌ථි ආචරියස්‌ස අධිගමො’’ති අග්‌ගහෙසුං. අථ ජෙට්‌ඨන්‌තෙවාසී භෙසජ්‌ජං ආදාය ආගන්‌ත්‌වා තං කාලකතං දිස්‌වා ආචරියං ‘‘කිඤ්‌චි පුච්‌ඡිත්‌ථා’’ති ආහ. ආම පුච්‌ඡිම්‌හා, ‘‘නත්‌ථි කිඤ්‌චී’’ති ආහ, න කිඤ්‌චි ආචරියෙන අධිගතන්‌ති. නත්‌ථි කිඤ්‌චීති වදන්‌තො ආචරියො ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං පවෙදෙසි, සක්‌කාතබ්‌බො ආචරියොති.
Atīte parosahassā isayo vanamūlaphalāhārā pabbatapāde vasanti. Tesaṃ ācariyassa ābādho uppajji, upaṭṭhānāni vattanti. Jeṭṭhantevāsī ‘‘sappāyabhesajjaṃ āharissāmi, ācariyaṃ appamattā upaṭṭhahathā’’ti vatvā manussapathaṃ agamāsi. Tasmiṃ anāgateyeva ācariyo kālamakāsi. Taṃ ‘‘idāni kālaṃ karissatī’’ti antevāsikā samāpattimārabbha pucchiṃsu. So ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ sandhāyāha – ‘‘natthi kiñcī’’ti, antevāsino ‘‘natthi ācariyassa adhigamo’’ti aggahesuṃ. Atha jeṭṭhantevāsī bhesajjaṃ ādāya āgantvā taṃ kālakataṃ disvā ācariyaṃ ‘‘kiñci pucchitthā’’ti āha. Āma pucchimhā, ‘‘natthi kiñcī’’ti āha, na kiñci ācariyena adhigatanti. Natthi kiñcīti vadanto ācariyo ākiñcaññāyatanaṃ pavedesi, sakkātabbo ācariyoti.
‘‘පරොසහස්‌සම්‌පි සමාගතානං,
‘‘Parosahassampi samāgatānaṃ,
කන්‌දෙය්‍යුං තෙ වස්‌සසතං අපඤ්‌ඤා;
Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññā;
එකොපි සෙය්‍යො පුරිසො සපඤ්‌ඤො,
Ekopi seyyo puriso sapañño,
යො භාසිතස්‌ස විජානාති අත්‌ථ’’න්‌ති. (ජා. 1.1.99);
Yo bhāsitassa vijānāti attha’’nti. (jā. 1.1.99);
කථිතෙ ච පන භගවතා ජාතකෙ ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො අත්‌තනො සද්‌ධිවිහාරිකානං පඤ්‌චන්‌නං භික්‌ඛුසතානමත්‌ථාය සප්‌පායසෙනාසනගොචරසීලවතාදීනි පුච්‌ඡිතුං ‘‘න මෙ දිට්‌ඨො ඉතො පුබ්‌බෙ’’ති ඉමං ථුතිගාථං ආදිං කත්‌වා අට්‌ඨ ගාථායො අභාසි. තමත්‌ථං විස්‌සජ්‌ජෙන්‌තො භගවා තතො පරා සෙසගාථාති.
Kathite ca pana bhagavatā jātake āyasmā sāriputto attano saddhivihārikānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānamatthāya sappāyasenāsanagocarasīlavatādīni pucchituṃ ‘‘na me diṭṭho ito pubbe’’ti imaṃ thutigāthaṃ ādiṃ katvā aṭṭha gāthāyo abhāsi. Tamatthaṃ vissajjento bhagavā tato parā sesagāthāti.
තත්‌ථ ඉතො පුබ්‌බෙති ඉතො සඞ්‌කස්‌සනගරෙ ඔතරණතො පුබ්‌බෙ. වග්‌ගුවදොති සුන්‌දරවදො. තුසිතා ගණිමාගතොති තුසිතකායා චවිත්‌වා මාතුකුච්‌ඡිං ආගතත්‌තා තුසිතා ආගතො, ගණාචරියත්‌තා ගණී. සන්‌තුට්‌ඨට්‌ඨෙන වා තුසිතසඞ්‌ඛාතා දෙවලොකා ගණිං ආගතො තුසිතානං වා අරහන්‌තානං ගණිං ආගතොති.
Tattha ito pubbeti ito saṅkassanagare otaraṇato pubbe. Vagguvadoti sundaravado. Tusitā gaṇimāgatoti tusitakāyā cavitvā mātukucchiṃ āgatattā tusitā āgato, gaṇācariyattā gaṇī. Santuṭṭhaṭṭhena vā tusitasaṅkhātā devalokā gaṇiṃ āgato tusitānaṃ vā arahantānaṃ gaṇiṃ āgatoti.
963. දුතියගාථාය සදෙවකස්‌ස ලොකස්‌ස යථා දිස්‌සතීති සදෙවකස්‌ස ලොකස්‌ස විය මනුස්‌සානම්‌පි දිස්‌සති. යථා වා දිස්‌සතීති තච්‌ඡතො අවිපරීතතො දිස්‌සති චක්‌ඛුමාති උත්‌තමචක්‌ඛු. එකොති පබ්‌බජ්‌ජාසඞ්‌ඛාතාදීහි එකො. රතින්‌ති නෙක්‌ඛම්‌මරතිආදිං.
963. Dutiyagāthāya sadevakassa lokassa yathā dissatīti sadevakassa lokassa viya manussānampi dissati. Yathā vā dissatīti tacchato aviparītato dissati cakkhumāti uttamacakkhu. Ekoti pabbajjāsaṅkhātādīhi eko. Ratinti nekkhammaratiādiṃ.
964. තතියගාථාය බහූනමිධ බද්‌ධානන්‌ති ඉධ බහූනං ඛත්‌තියාදීනං සිස්‌සානං. සිස්‌සා හි ආචරියෙ පටිබද්‌ධවුත්‌තිත්‌තා ‘‘බද්‌ධා’’ති වුච්‌චන්‌ති අත්‌ථි පඤ්‌හෙන ආගමන්‌ති අත්‌ථිකො පඤ්‌හෙන ආගතොම්‌හි, අත්‌ථිකානං වා පඤ්‌හෙන ආගමනං, පඤ්‌හෙන අත්‌ථි ආගමනං වාති.
964. Tatiyagāthāya bahūnamidha baddhānanti idha bahūnaṃ khattiyādīnaṃ sissānaṃ. Sissā hi ācariye paṭibaddhavuttittā ‘‘baddhā’’ti vuccanti atthi pañhena āgamanti atthiko pañhena āgatomhi, atthikānaṃ vā pañhena āgamanaṃ, pañhena atthi āgamanaṃ vāti.
965. චතුත්‌ථගාථාය විජිගුච්‌ඡතොති ජාතිආදීහි අට්‌ටීයතො රිත්‌තමාසනන්‌ති විවිත්‌තං මඤ්‌චපීඨං. පබ්‌බතානං ගුහාසු වාති පබ්‌බතගුහාසු වා රිත්‌තමාසනං භජතොති සම්‌බන්‌ධිතබ්‌බං.
965. Catutthagāthāya vijigucchatoti jātiādīhi aṭṭīyato rittamāsananti vivittaṃ mañcapīṭhaṃ. Pabbatānaṃ guhāsu vāti pabbataguhāsu vā rittamāsanaṃ bhajatoti sambandhitabbaṃ.
966. පඤ්‌චමගාථාය උච්‌චාවචෙසූති හීනපණීතෙසු. සයනෙසූති විහාරාදීසු සෙනාසනෙසු. කීවන්‌තො තත්‌ථ භෙරවාති කිත්‌තකා තත්‌ථ භයකාරණා. ‘‘කුවන්‌තො’’තිපි පාඨො, කූජන්‌තොති චස්‌ස අත්‌ථො. න පන පුබ්‌බෙනාපරං සන්‌ධියති.
966. Pañcamagāthāya uccāvacesūti hīnapaṇītesu. Sayanesūti vihārādīsu senāsanesu. Kīvanto tattha bheravāti kittakā tattha bhayakāraṇā. ‘‘Kuvanto’’tipi pāṭho, kūjantoti cassa attho. Na pana pubbenāparaṃ sandhiyati.
967. ඡට්‌ඨගාථාය කතී පරිස්‌සයාති කිත්‌තකා උපද්‌දවා. අගතං දිසන්‌ති නිබ්‌බානං. තඤ්‌හි අගතපුබ්‌බත්‌තා අගතං තථා නිද්‌දිසිතබ්‌බතො දිසා චාති . තෙන වුත්‌තං ‘‘අගතං දිස’’න්‌ති. අභිසම්‌භවෙති අභිභවෙය්‍ය. පන්‌තම්‌හීති පරියන්‌තෙ.
967. Chaṭṭhagāthāya katī parissayāti kittakā upaddavā. Agataṃ disanti nibbānaṃ. Tañhi agatapubbattā agataṃ tathā niddisitabbato disā cāti . Tena vuttaṃ ‘‘agataṃ disa’’nti. Abhisambhaveti abhibhaveyya. Pantamhīti pariyante.
968-9. සත්‌තමගාථාය ක්‍යාස්‌ස බ්‍යප්‌පථයො අස්‌සූති කීදිසානි තස්‌ස වචනානි අස්‌සු. අට්‌ඨමගාථාය එකොදි නිපකොති එකග්‌ගචිත්‌තො පණ්‌ඩිතො.
968-9. Sattamagāthāya kyāssa byappathayo assūti kīdisāni tassa vacanāni assu. Aṭṭhamagāthāya ekodi nipakoti ekaggacitto paṇḍito.
970. එවං ආයස්‌මතා සාරිපුත්‌තෙන තීහි ගාථාහි භගවන්‌තං ථොමෙත්‌වා පඤ්‌චහි ගාථාහි – පඤ්‌චසතානං සිස්‌සානමත්‌ථාය සෙනාසනගොචරසීලවතාදීනි පුච්‌ඡිතො භගවා තමත්‌ථං පකාසෙතුං ‘‘විජිගුච්‌ඡමානස්‌සා’’තිආදිනා නයෙන විස්‌සජ්‌ජනමාරද්‌ධො. තත්‌ථ පඨමගාථාය තාවත්‌ථො – ජාතිආදීහි විජිගුච්‌ඡමානස්‌ස රිත්‌තාසනං සයනං සෙවතො චෙ සම්‌බොධිකාමස්‌ස සාරිපුත්‌ත, භික්‌ඛුනො යදිදං ඵාසු යො ඵාසුවිහාරො යථානුධම්‌මං යො ච අනුධම්‌මො, තං තෙ පවක්‌ඛාමි යථා පජානං යථා පජානන්‌තො වදෙය්‍ය, එවං වදාමීති.
970. Evaṃ āyasmatā sāriputtena tīhi gāthāhi bhagavantaṃ thometvā pañcahi gāthāhi – pañcasatānaṃ sissānamatthāya senāsanagocarasīlavatādīni pucchito bhagavā tamatthaṃ pakāsetuṃ ‘‘vijigucchamānassā’’tiādinā nayena vissajjanamāraddho. Tattha paṭhamagāthāya tāvattho – jātiādīhi vijigucchamānassa rittāsanaṃ sayanaṃ sevato ce sambodhikāmassa sāriputta, bhikkhuno yadidaṃ phāsu yo phāsuvihāro yathānudhammaṃ yo ca anudhammo, taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ yathā pajānanto vadeyya, evaṃ vadāmīti.
971. දුතියගාථාය පරියන්‌තචාරීති සීලාදීසු චතූසු පරියන්‌තෙසු චරමානො. ඩංසාධිපාතානන්‌ති පිඞ්‌ගලමක්‌ඛිකානඤ්‌ච සෙසමක්‌ඛිකානඤ්‌ච. සෙසමක්‌ඛිකා හි තතො තතො අධිපතිත්‌වා ඛාදන්‌ති, තස්‌මා ‘‘අධිපාතා’’ති වුච්‌චන්‌ති. මනුස්‌සඵස්‌සානන්‌ති චොරාදිඵස්‌සානං.
971. Dutiyagāthāya pariyantacārīti sīlādīsu catūsu pariyantesu caramāno. Ḍaṃsādhipātānanti piṅgalamakkhikānañca sesamakkhikānañca. Sesamakkhikā hi tato tato adhipatitvā khādanti, tasmā ‘‘adhipātā’’ti vuccanti. Manussaphassānanti corādiphassānaṃ.
972. තතියගාථාය පරධම්‌මිකා නාම සත්‌ත සහධම්‌මිකවජ්‌ජා සබ්‌බෙපි බාහිරකා. කුසලානුඑසීති කුසලධම්‌මෙ අන්‌වෙසමානො.
972. Tatiyagāthāya paradhammikā nāma satta sahadhammikavajjā sabbepi bāhirakā. Kusalānuesīti kusaladhamme anvesamāno.
973. චතුත්‌ථගාථාය ආතඞ්‌කඵස්‌සෙනාති රොගඵස්‌සෙන. සීතං අතුණ්‌හන්‌ති සීතඤ්‌ච උණ්‌හඤ්‌ච. සො තෙහි ඵුට්‌ඨො බහුධාති සො තෙහි ආතඞ්‌කාදීහි අනෙකෙහි ආකාරෙහි ඵුට්‌ඨො සමානොපි. අනොකොති අභිසඞ්‌ඛාරවිඤ්‌ඤාණාදීනං අනොකාසභූතො.
973. Catutthagāthāya ātaṅkaphassenāti rogaphassena. Sītaṃ atuṇhanti sītañca uṇhañca. So tehi phuṭṭho bahudhāti so tehi ātaṅkādīhi anekehi ākārehi phuṭṭho samānopi. Anokoti abhisaṅkhāraviññāṇādīnaṃ anokāsabhūto.
974. එවං ‘‘භික්‌ඛුනො විජිගුච්‌ඡතො’’තිආදීහි තීහි ගාථාහි පුට්‌ඨමත්‌ථං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා ඉදානි ‘‘ක්‍යාස්‌ස බ්‍යප්‌පථයො’’තිආදිනා නයෙන පුට්‌ඨං විස්‌සජ්‌ජෙන්‌තො ‘‘ථෙය්‍යං න කාරෙ’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ ඵස්‌සෙති ඵරෙය්‍ය . යදාවිලත්‌තං මනසො විජඤ්‌ඤාති යං චිත්‌තස්‌ස ආවිලත්‌තං විජානෙය්‍ය, තං සබ්‌බං ‘‘කණ්‌හස්‌ස පක්‌ඛො’’ති විනොදයෙය්‍ය.
974. Evaṃ ‘‘bhikkhuno vijigucchato’’tiādīhi tīhi gāthāhi puṭṭhamatthaṃ vissajjetvā idāni ‘‘kyāssa byappathayo’’tiādinā nayena puṭṭhaṃ vissajjento ‘‘theyyaṃ na kāre’’tiādimāha. Tattha phasseti phareyya . Yadāvilattaṃ manaso vijaññāti yaṃ cittassa āvilattaṃ vijāneyya, taṃ sabbaṃ ‘‘kaṇhassa pakkho’’ti vinodayeyya.
975. මූලම්‌පි තෙසං පලිඛඤ්‌ඤ තිට්‌ඨෙති තෙසං කොධාතිමානානං යං අවිජ්‌ජාදිකං මූලං, තම්‌පි පලිඛණිත්‌වා තිට්‌ඨෙය්‍ය. අද්‌ධා භවන්‌තො අභිසම්‌භවෙය්‍යාති එවං පියප්‌පියං අභිභවන්‌තො එකංසෙනෙව අභිභවෙය්‍ය, න තත්‍ර සිථිලං පරක්‌කමෙය්‍යාති අධිප්‌පායො.
975.Mūlampi tesaṃ palikhañña tiṭṭheti tesaṃ kodhātimānānaṃ yaṃ avijjādikaṃ mūlaṃ, tampi palikhaṇitvā tiṭṭheyya. Addhā bhavanto abhisambhaveyyāti evaṃ piyappiyaṃ abhibhavanto ekaṃseneva abhibhaveyya, na tatra sithilaṃ parakkameyyāti adhippāyo.
976. පඤ්‌ඤං පුරක්‌ඛත්‌වාති පඤ්‌ඤං පුබ්‌බඞ්‌ගමං කත්‌වා. කල්‍යාණපීතීති කල්‍යාණාය පීතියා සමන්‌නාගතො. චතුරො සහෙථ පරිදෙවධම්‌මෙති අනන්‌තරගාථාය වුච්‌චමානෙ පරිදෙවනීයධම්‌මෙ සහෙය්‍ය.
976.Paññaṃ purakkhatvāti paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā. Kalyāṇapītīti kalyāṇāya pītiyā samannāgato. Caturo sahetha paridevadhammeti anantaragāthāya vuccamāne paridevanīyadhamme saheyya.
977. කිංසූ අසිස්‌සාමීති කිං භුඤ්‌ජිස්‌සාමි. කුවං වා අසිස්‌සන්‌ති කුහිං වා අසිස්‌සාමි. දුක්‌ඛං වත සෙත්‌ථ ක්‌වජ්‌ජ සෙස්‌සන්‌ති ඉමං රත්‌තිං දුක්‌ඛං සයිං, අජ්‌ජ ආගමනරත්‌තිං කත්‌ථ සයිස්‌සං. එතෙ විතක්‌කෙති එතෙ පිණ්‌ඩපාතනිස්‌සිතෙ ද්‌වෙ, සෙනාසනනිස්‌සිතෙ ද්‌වෙති චත්‌තාරො විතක්‌කෙ. අනිකෙතචාරීති අපලිබොධචාරී නිත්‌තණ්‌හචාරී.
977.Kiṃsū asissāmīti kiṃ bhuñjissāmi. Kuvaṃ vā asissanti kuhiṃ vā asissāmi. Dukkhaṃ vata settha kvajja sessanti imaṃ rattiṃ dukkhaṃ sayiṃ, ajja āgamanarattiṃ kattha sayissaṃ. Ete vitakketi ete piṇḍapātanissite dve, senāsananissite dveti cattāro vitakke. Aniketacārīti apalibodhacārī nittaṇhacārī.
978. කාලෙති පිණ්‌ඩපාතකාලෙ පිණ්‌ඩපාතසඞ්‌ඛාතං අන්‌නං වා චීවරකාලෙ චීවරසඞ්‌ඛාතං වසනං වා ලද්‌ධා ධම්‌මෙන සමෙනාති අධිප්‌පායො. මත්‌තං සො ජඤ්‌ඤාති පටිග්‌ගහණෙ ච පරිභොගෙ ච සො පමාණං ජානෙය්‍ය. ඉධාති සාසනෙ, නිපාතමත්‌තමෙව වා එතං. තොසනත්‌ථන්‌ති සන්‌තොසත්‌ථං, එතදත්‌ථං මත්‌තං ජානෙය්‍යාති වුත්‌තං හොති. සො තෙසු ගුත්‌තොති සො භික්‌ඛු තෙසු පච්‌චයෙසු ගුත්‌තො. යතචාරීති සංයතවිහාරො , රක්‌ඛිතිරියාපථො රක්‌ඛිතකායවචීමනොද්‌වාරො චාති වුත්‌තං හොති. ‘‘යතිචාරී’’තිපි පාඨො, සොයෙවත්‌ථො. රුසිතොති රොසිතො, ඝට්‌ටිතොති වුත්‌තං හොති.
978.Kāleti piṇḍapātakāle piṇḍapātasaṅkhātaṃ annaṃ vā cīvarakāle cīvarasaṅkhātaṃ vasanaṃ vā laddhā dhammena samenāti adhippāyo. Mattaṃ so jaññāti paṭiggahaṇe ca paribhoge ca so pamāṇaṃ jāneyya. Idhāti sāsane, nipātamattameva vā etaṃ. Tosanatthanti santosatthaṃ, etadatthaṃ mattaṃ jāneyyāti vuttaṃ hoti. So tesu guttoti so bhikkhu tesu paccayesu gutto. Yatacārīti saṃyatavihāro , rakkhitiriyāpatho rakkhitakāyavacīmanodvāro cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Yaticārī’’tipi pāṭho, soyevattho. Rusitoti rosito, ghaṭṭitoti vuttaṃ hoti.
979. ඣානානුයුත්‌තොති අනුපන්‌නුප්‌පාදනෙන උප්‌පන්‌නාසෙවනෙන ච ඣානෙ අනුයුත්‌තො. උපෙක්‌ඛමාරබ්‌භ සමාහිතත්‌තොති චතුත්‌ථජ්‌ඣානුපෙක්‌ඛං උප්‌පාදෙත්‌වා සමාහිතචිත්‌තො. තක්‌කාසයං කුක්‌කුච්‌චියූපඡින්‌දෙති කාමවිතක්‌කාදිං තක්‌කඤ්‌ච , කාමසඤ්‌ඤාදිං තස්‌ස තක්‌කස්‌ස ආසයඤ්‌ච, හත්‌ථකුක්‌කුච්‌චාදිං කුක්‌කුච්‌චියඤ්‌ච උපච්‌ඡින්‌දෙය්‍ය.
979.Jhānānuyuttoti anupannuppādanena uppannāsevanena ca jhāne anuyutto. Upekkhamārabbha samāhitattoti catutthajjhānupekkhaṃ uppādetvā samāhitacitto. Takkāsayaṃ kukkucciyūpachindeti kāmavitakkādiṃ takkañca , kāmasaññādiṃ tassa takkassa āsayañca, hatthakukkuccādiṃ kukkucciyañca upacchindeyya.
980. චුදිතො වචීභි සතිමාභිනන්‌දෙති උපජ්‌ඣායාදීහි වාචාහි චොදිතො සමානො සතිමා හුත්‌වා තං චොදනං අභිනන්‌දෙය්‍ය. වාචං පමුඤ්‌චෙ කුසලන්‌ති ඤාණසමුට්‌ඨිතං වාචං පමුඤ්‌චෙය්‍ය. නාතිවෙලන්‌ති අතිවෙලං පන වාචං කාලවෙලඤ්‌ච සීලවෙලඤ්‌ච අතික්‌කන්‌තං නප්‌පමුඤ්‌චෙය්‍ය. ජනවාදධම්‌මායාති ජනවාදකථාය. න චෙතයෙය්‍යාති චෙතනං න උප්‌පාදෙය්‍ය.
980.Cudito vacībhi satimābhinandeti upajjhāyādīhi vācāhi codito samāno satimā hutvā taṃ codanaṃ abhinandeyya. Vācaṃ pamuñce kusalanti ñāṇasamuṭṭhitaṃ vācaṃ pamuñceyya. Nātivelanti ativelaṃ pana vācaṃ kālavelañca sīlavelañca atikkantaṃ nappamuñceyya. Janavādadhammāyāti janavādakathāya. Na cetayeyyāti cetanaṃ na uppādeyya.
981. අථාපරන්‌ති අථ ඉදානි ඉතො පරම්‌පි. පඤ්‌ච රජානීති රූපරාගාදීනි පඤ්‌ච රජානි. යෙසං සතීමා විනයාය සික්‌ඛෙති යෙසං උපට්‌ඨිතස්‌සති හුත්‌වා විනයනත්‌ථං තිස්‌සො සික්‌ඛා සික්‌ඛෙය්‍ය. එවං සික්‌ඛන්‌තො හි රූපෙසු…පෙ.… ඵස්‌සෙසු සහෙථ රාගං, න අඤ්‌ඤෙති.
981.Athāparanti atha idāni ito parampi. Pañca rajānīti rūparāgādīni pañca rajāni. Yesaṃ satīmā vinayāya sikkheti yesaṃ upaṭṭhitassati hutvā vinayanatthaṃ tisso sikkhā sikkheyya. Evaṃ sikkhanto hi rūpesu…pe… phassesu sahetha rāgaṃ, na aññeti.
982. තතො සො තෙසං විනයාය සික්‌ඛන්‌තො අනුක්‌කමෙන – එතෙසු ධම්‌මෙසූති ගාථා. තත්‌ථ එතෙසූති රූපාදීසු. කාලෙන සො සම්‌මා ධම්‌මං පරිවීමංසමානොති සො භික්‌ඛු ය්‌වායං ‘‘උද්‌ධතෙ චිත්‌තෙ සමාධිස්‌ස කාලො’’තිආදිනා නයෙන කාලො වුත්‌තො, තෙන කාලෙන සබ්‌බං සඞ්‌ඛතධම්‌මං අනිච්‌චාදිනයෙන පරිවීමංසමානො. එකොදිභූතො විහනෙ තමං සොති සො එකග්‌ගචිත්‌තො සබ්‌බං මොහාදිතමං විහනෙය්‍ය. නත්‌ථි එත්‌ථ සංසයො. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ පාකටමෙව.
982. Tato so tesaṃ vinayāya sikkhanto anukkamena – etesu dhammesūti gāthā. Tattha etesūti rūpādīsu. Kālena so sammā dhammaṃ parivīmaṃsamānoti so bhikkhu yvāyaṃ ‘‘uddhate citte samādhissa kālo’’tiādinā nayena kālo vutto, tena kālena sabbaṃ saṅkhatadhammaṃ aniccādinayena parivīmaṃsamāno. Ekodibhūto vihane tamaṃ soti so ekaggacitto sabbaṃ mohāditamaṃ vihaneyya. Natthi ettha saṃsayo. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
එවං භගවා අරහත්‌තනිකූටෙන දෙසනං නිට්‌ඨාපෙසි. දෙසනාපරියොසානෙ පඤ්‌චසතා භික්‌ඛූ අරහත්‌තං පත්‌තා, තිංසකොටිසඞ්‌ඛ්‍යානඤ්‌ච දෙවමනුස්‌සානං ධම්‌මාභිසමයො අහොසීති.
Evaṃ bhagavā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi. Desanāpariyosāne pañcasatā bhikkhū arahattaṃ pattā, tiṃsakoṭisaṅkhyānañca devamanussānaṃ dhammābhisamayo ahosīti.
පරමත්‌ථජොතිකාය ඛුද්‌දක-අට්‌ඨකථාය
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
සුත්‌තනිපාත-අට්‌ඨකථාය සාරිපුත්‌තසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya sāriputtasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
නිට්‌ඨිතො ච චතුත්‌ථො වග්‌ගො අත්‌ථවණ්‌ණනානයතො, නාමෙන
Niṭṭhito ca catuttho vaggo atthavaṇṇanānayato, nāmena
අට්‌ඨකවග්‌ගොති.
Aṭṭhakavaggoti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / සුත්‌තනිපාතපාළි • Suttanipātapāḷi / 16. සාරිපුත්‌තසුත්‌තං • 16. Sāriputtasuttaṃ
