Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / అపదాన-అట్ఠకథా • Apadāna-aṭṭhakathā |
౩-౧. సారిపుత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా
3-1. Sāriputtattheraapadānavaṇṇanā
తదనన్తరం థేరాపదానసఙ్గహగాథాయో సంవణ్ణేతుం ‘‘అథ థేరాపదానం సుణాథా’’తి ఆహ. అథ-అపదాన-సద్దానమత్థో హేట్ఠా వుత్తోవ. ఏత్థ థేర-సద్దో పనాయం కాలథిరపఞ్ఞత్తినామధేయ్యజేట్ఠాదీసు అనేకేసు అత్థేసు వత్తతి. తథా హి ‘‘థేరోవస్సికాని పూతీని చుణ్ణకజాతానీ’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౩౭౯; మ॰ ని॰ ౧.౧౧౨) కాలే, థేరోవస్సికాని చిరకాలం ఓవస్సికానీతి అత్థో. ‘‘థేరోపి తావ మహా’’ఇచ్చాదీసు థిరే థిరసీలోతి అత్థో. ‘‘థేరకో అయమాయస్మా మహల్లకో’’తిఆదీసు పఞ్ఞత్తియం , లోకపఞ్ఞత్తిమత్తోతి అత్థో. ‘‘చున్దత్థేరో ఫుస్సత్థేరో’’తిఆదీసు నామధేయ్యే, ఏవం కతనామోతి అత్థో. ‘‘థేరో చాయం కుమారో మమ పుత్తేసూ’’తిఆదీసు జేట్ఠే, జేట్ఠో కుమారోతి అత్థో. ఇధ పనాయం కాలే చ థిరే చ వత్తతి. తస్మా చిరం కాలం ఠితోతి థేరో, థిరతరసీలాచారమద్దవాదిగుణాభియుత్తో వా థేరోతి వుచ్చతి. థేరో చ థేరో చేతి థేరా, థేరానం అపదానం కారణం థేరాపదానం, తం థేరాపదానం సుణాథాతి సమ్బన్ధో. హిమవన్తస్స అవిదూరే, లమ్బకో నామ పబ్బతోతిఆది ఆయస్మతో సారిపుత్తత్థేరస్స అపదానం, తస్సాయస్మతో మహామోగ్గల్లానత్థేరస్స చ వత్థు ఏవం వేదితబ్బం –
Tadanantaraṃ therāpadānasaṅgahagāthāyo saṃvaṇṇetuṃ ‘‘atha therāpadānaṃ suṇāthā’’ti āha. Atha-apadāna-saddānamattho heṭṭhā vuttova. Ettha thera-saddo panāyaṃ kālathirapaññattināmadheyyajeṭṭhādīsu anekesu atthesu vattati. Tathā hi ‘‘therovassikāni pūtīni cuṇṇakajātānī’’tiādīsu (dī. ni. 2.379; ma. ni. 1.112) kāle, therovassikāni cirakālaṃ ovassikānīti attho. ‘‘Theropi tāva mahā’’iccādīsu thire thirasīloti attho. ‘‘Therako ayamāyasmā mahallako’’tiādīsu paññattiyaṃ , lokapaññattimattoti attho. ‘‘Cundatthero phussatthero’’tiādīsu nāmadheyye, evaṃ katanāmoti attho. ‘‘Thero cāyaṃ kumāro mama puttesū’’tiādīsu jeṭṭhe, jeṭṭho kumāroti attho. Idha panāyaṃ kāle ca thire ca vattati. Tasmā ciraṃ kālaṃ ṭhitoti thero, thiratarasīlācāramaddavādiguṇābhiyutto vā theroti vuccati. Thero ca thero ceti therā, therānaṃ apadānaṃ kāraṇaṃ therāpadānaṃ, taṃ therāpadānaṃ suṇāthāti sambandho. Himavantassa avidūre, lambako nāma pabbatotiādi āyasmato sāriputtattherassa apadānaṃ, tassāyasmato mahāmoggallānattherassa ca vatthu evaṃ veditabbaṃ –
అతీతే కిర ఇతో కప్పతో సతసహస్సకప్పాధికే ఏకఅసఙ్ఖ్యేయ్యమత్థకే ఆయస్మా సారిపుత్తో బ్రాహ్మణమహాసాలకులే నిబ్బత్తిత్వా నామేన సరదమాణవో నామ అహోసి. మహామోగ్గల్లానో గహపతిమహాసాలకులే నిబ్బత్తిత్వా నామేన సిరివడ్ఢనకుటుమ్బికో నామ అహోసి. తే ఉభోపి సహపంసుకీళనసహాయా అహేసుం. తేసు సరదమాణవో పితు అచ్చయేన కులసన్తకం ధనం పటిపజ్జిత్వా ఏకదివసం రహోగతో చిన్తేసి – ‘‘ఇమేసం సత్తానం మరణం నామ ఏకన్తికం, తస్మా మయా ఏకం పబ్బజ్జం ఉపగన్త్వా విమోక్ఖమగ్గో గవేసితబ్బో’’తి సహాయం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘సమ్మ, అహం పబ్బజితుకామో. కిం త్వం పబ్బజితుం సక్ఖిస్ససీ’’తి వత్వా తేన ‘‘న సక్ఖిస్సామీ’’తి వుత్తే ‘‘హోతు అహమేవ పబ్బజిస్సామీ’’తి రతనకోట్ఠాగారాని వివరాపేత్వా కపణద్ధికాదీనం మహాదానం దత్వా పబ్బతపాదం గన్త్వా ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజి. తస్స పబ్బజితస్స అనుపబ్బజ్జం పబ్బజితా చతుసత్తతిసహస్సమత్తా బ్రాహ్మణపుత్తా అహేసుం. సో పఞ్చ అభిఞ్ఞాయో అట్ఠ చ సమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా తేసమ్పి జటిలానం కసిణపరికమ్మం ఆచిక్ఖి. తే సబ్బేపి పఞ్చాభిఞ్ఞా అట్ఠ చ సమాపత్తియో నిబ్బత్తిసుం.
Atīte kira ito kappato satasahassakappādhike ekaasaṅkhyeyyamatthake āyasmā sāriputto brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā nāmena saradamāṇavo nāma ahosi. Mahāmoggallāno gahapatimahāsālakule nibbattitvā nāmena sirivaḍḍhanakuṭumbiko nāma ahosi. Te ubhopi sahapaṃsukīḷanasahāyā ahesuṃ. Tesu saradamāṇavo pitu accayena kulasantakaṃ dhanaṃ paṭipajjitvā ekadivasaṃ rahogato cintesi – ‘‘imesaṃ sattānaṃ maraṇaṃ nāma ekantikaṃ, tasmā mayā ekaṃ pabbajjaṃ upagantvā vimokkhamaggo gavesitabbo’’ti sahāyaṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, ahaṃ pabbajitukāmo. Kiṃ tvaṃ pabbajituṃ sakkhissasī’’ti vatvā tena ‘‘na sakkhissāmī’’ti vutte ‘‘hotu ahameva pabbajissāmī’’ti ratanakoṭṭhāgārāni vivarāpetvā kapaṇaddhikādīnaṃ mahādānaṃ datvā pabbatapādaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbaji. Tassa pabbajitassa anupabbajjaṃ pabbajitā catusattatisahassamattā brāhmaṇaputtā ahesuṃ. So pañca abhiññāyo aṭṭha ca samāpattiyo nibbattetvā tesampi jaṭilānaṃ kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. Te sabbepi pañcābhiññā aṭṭha ca samāpattiyo nibbattisuṃ.
తేన సమయేన అనోమదస్సీ నామ సమ్మాసమ్బుద్ధో లోకే ఉప్పజ్జిత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కో సత్తే సంసారమహోఘతో తారేత్వా ఏకదివసం సరదతాపసస్స చ అన్తేవాసికానఞ్చ సఙ్గహం కత్తుకామో ఏకో అదుతియో పత్తచీవరమాదాయ ఆకాసేన గన్త్వా ‘‘బుద్ధభావం మే జానాతూ’’తి తాపసస్స పస్సన్తస్సేవ ఆకాసతో ఓతరిత్వా పథవియం పతిట్ఠాసి. సరదతాపసో సత్థు సరీరే మహాపురిసలక్ఖణాని ఉపధారేత్వా ‘‘సబ్బఞ్ఞుబుద్ధోయేవాయ’’న్తి నిట్ఠం గన్త్వా పచ్చుగ్గమనం కత్వా ఆసనం పఞ్ఞాపేత్వా అదాసి. నిసీది భగవా పఞ్ఞత్తే ఆసనే. సరదతాపసో సత్థు సన్తికే ఏకమన్తం నిసీది.
Tena samayena anomadassī nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko satte saṃsāramahoghato tāretvā ekadivasaṃ saradatāpasassa ca antevāsikānañca saṅgahaṃ kattukāmo eko adutiyo pattacīvaramādāya ākāsena gantvā ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti tāpasassa passantasseva ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi. Saradatāpaso satthu sarīre mahāpurisalakkhaṇāni upadhāretvā ‘‘sabbaññubuddhoyevāya’’nti niṭṭhaṃ gantvā paccuggamanaṃ katvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Saradatāpaso satthu santike ekamantaṃ nisīdi.
తస్మిం సమయే తస్స అన్తేవాసికా చతుసత్తతిసహస్సమత్తా జటిలా పణీతపణీతాని ఓజవన్తాని ఫలాఫలాని గహేత్వా ఆగతా సత్థారం దిస్వా సఞ్జాతపసాదా అత్తనో ఆచరియస్స సత్థు చ నిసిన్నాకారం ఓలోకేత్వా ‘‘ఆచరియ, మయం పుబ్బే ‘తుమ్హేహి మహన్తతరో కోచి నత్థీ’తి మఞ్ఞామ, అయం పన పురిసో తుమ్హేహి మహన్తతరో మఞ్ఞే’’తి ఆహంసు. కిం వదేథ, తాతా, సాసపేన సద్ధిం అట్ఠసట్ఠియోజనసతసహస్సుబ్బేధం సినేరుం సమం కాతుం ఇచ్ఛథ, సబ్బఞ్ఞుబుద్ధేన మం తులం మా కరిత్థాతి. అథ తే తాపసా ఆచరియస్స వచనం సుత్వా ‘‘యావ మహా వతాయం పురిసుత్తమో’’తి సబ్బేవ పాదేసు నిపతిత్వా సత్థారం వన్దింసు.
Tasmiṃ samaye tassa antevāsikā catusattatisahassamattā jaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā āgatā satthāraṃ disvā sañjātapasādā attano ācariyassa satthu ca nisinnākāraṃ oloketvā ‘‘ācariya, mayaṃ pubbe ‘tumhehi mahantataro koci natthī’ti maññāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti āhaṃsu. Kiṃ vadetha, tātā, sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ samaṃ kātuṃ icchatha, sabbaññubuddhena maṃ tulaṃ mā karitthāti. Atha te tāpasā ācariyassa vacanaṃ sutvā ‘‘yāva mahā vatāyaṃ purisuttamo’’ti sabbeva pādesu nipatitvā satthāraṃ vandiṃsu.
అథ తే ఆచరియో ఆహ – ‘‘తాతా, సత్థు అనుచ్ఛవికో నో దేయ్యధమ్మో నత్థి, సత్థా చ భిక్ఖాచరవేలాయ ఇధాగతో, హన్ద, మయం దేయ్యధమ్మం యథాబలం దస్సామ. తుమ్హేహి యం యం పణీతం ఫలాఫలం ఆభతం, తం తం ఆహరథా’’తి ఆహరాపేత్వా హత్థే ధోవిత్వా సయం తథాగతస్స పత్తే పతిట్ఠాపేసి. సత్థారా ఫలాఫలే పటిగ్గహితమత్తే దేవతా దిబ్బోజం పక్ఖిపింసు. తాపసో ఉదకమ్పి సయమేవ పరిస్సావేత్వా అదాసి. తతో భోజనకిచ్చం నిట్ఠాపేత్వా సత్థరి నిసిన్నే సబ్బే అన్తేవాసికే పక్కోసాపేత్వా సత్థు సన్తికే సారణీయం కథం కథేన్తో నిసీది. సత్థా ‘‘ద్వే అగ్గసావకా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం ఆగచ్ఛన్తూ’’తి చిన్తేసి. తావదేవ సతసహస్సఖీణాసవపరివారా అగ్గసావకా ఆగన్త్వా భగవన్తం వన్దిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠంసు.
Atha te ācariyo āha – ‘‘tātā, satthu anucchaviko no deyyadhammo natthi, satthā ca bhikkhācaravelāya idhāgato, handa, mayaṃ deyyadhammaṃ yathābalaṃ dassāma. Tumhehi yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ ābhataṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi. Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu. Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi. Tato bhojanakiccaṃ niṭṭhāpetvā satthari nisinne sabbe antevāsike pakkosāpetvā satthu santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi. Satthā ‘‘dve aggasāvakā bhikkhusaṅghena saddhiṃ āgacchantū’’ti cintesi. Tāvadeva satasahassakhīṇāsavaparivārā aggasāvakā āgantvā bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
తతో సరదతాపసో అన్తేవాసికే ఆమన్తేసి – ‘‘తాతా, సత్థు భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ పుప్ఫాసనేన పూజా కాతబ్బా, తస్మా పుప్ఫాని ఆహరథా’’తి. తే తావదేవ ఇద్ధియా వణ్ణగన్ధసమ్పన్నాని పుప్ఫాని ఆహరిత్వా బుద్ధస్స యోజనప్పమాణం పుప్ఫాసనం పఞ్ఞాపేసుం, ఉభిన్నం అగ్గసావకానం తిగావుతం , సేసభిక్ఖూనం అడ్ఢయోజనికాదిభేదం, సఙ్ఘనవకస్స ఉసభమత్తం పఞ్ఞాపేసుం. ఏవం పఞ్ఞత్తేసు ఆసనేసు సరదతాపసో తథాగతస్స పురతో అఞ్జలిం పగ్గయ్హ ‘‘భన్తే, మయ్హం అనుగ్గహత్థాయ ఇమం పుప్ఫాసనం అతిరుహథా’’తి ఆహ. నిసీది భగవా పుప్ఫాసనే . సత్థరి నిసిన్నే ద్వే అగ్గసావకా సేసభిక్ఖూ చ అత్తనో అత్తనో పత్తాసనే నిసీదింసు. సత్థా ‘‘తేసం మహప్ఫలం హోతూ’’తి నిరోధం సమాపజ్జి. సత్థు సమాపన్నభావం ఞత్వా ద్వే అగ్గసావకాపి సేసభిక్ఖూపి నిరోధం సమాపజ్జింసు. తాపసో సత్తాహం నిరన్తరం సత్థు పుప్ఫచ్ఛత్తం ధారేన్తో అట్ఠాసి. ఇతరే వనమూలఫలం పరిభుఞ్జిత్వా సేసకాలే అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అట్ఠంసు. సత్థా సత్తాహస్స అచ్చయేన నిరోధతో వుట్ఠహిత్వా అగ్గసావకం నిసభత్థేరం ఆమన్తేసి – ‘‘తాపసానం పుప్ఫాసనానుమోదనం కరోహీ’’తి. థేరో సావకపారమీఞాణే ఠత్వా తేసం పుప్ఫాసనానుమోదనం అకాసి. తస్స దేసనావసానే సత్థా దుతియం అగ్గసావకం అనోమత్థేరం ఆమన్తేసి – ‘‘త్వమ్పి ఇమేసం ధమ్మం దేసేహీ’’తి. సోపి తేపిటకం బుద్ధవచనం సమ్మసిత్వా తేసం ధమ్మం కథేసి. ద్విన్నమ్పి దేసనాయ ధమ్మాభిసమయో నాహోసి. అథ సత్థా బుద్ధవిసయే ఠత్వా ధమ్మదేసనం ఆరభి. దేసనావసానే ఠపేత్వా సరదతాపసం అవసేసా సబ్బేపి చతుసత్తతిసహస్సజటిలా అరహత్తం పాపుణింసు. సత్థా తే ‘‘ఏథ భిక్ఖవో’’తి హత్థం పసారేసి. తే తావదేవ అన్తరహితతాపసవేసా అట్ఠపరిక్ఖారధరా సట్ఠివస్సికత్థేరో వియ అహేసుం.
Tato saradatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, satthu bhikkhusaṅghassa ca pupphāsanena pūjā kātabbā, tasmā pupphāni āharathā’’ti. Te tāvadeva iddhiyā vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhassa yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ, ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ , sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ paññāpesuṃ. Evaṃ paññattesu āsanesu saradatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ‘‘bhante, mayhaṃ anuggahatthāya imaṃ pupphāsanaṃ atiruhathā’’ti āha. Nisīdi bhagavā pupphāsane . Satthari nisinne dve aggasāvakā sesabhikkhū ca attano attano pattāsane nisīdiṃsu. Satthā ‘‘tesaṃ mahapphalaṃ hotū’’ti nirodhaṃ samāpajji. Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā dve aggasāvakāpi sesabhikkhūpi nirodhaṃ samāpajjiṃsu. Tāpaso sattāhaṃ nirantaraṃ satthu pupphacchattaṃ dhārento aṭṭhāsi. Itare vanamūlaphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle añjaliṃ paggayha aṭṭhaṃsu. Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhahitvā aggasāvakaṃ nisabhattheraṃ āmantesi – ‘‘tāpasānaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti. Thero sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā tesaṃ pupphāsanānumodanaṃ akāsi. Tassa desanāvasāne satthā dutiyaṃ aggasāvakaṃ anomattheraṃ āmantesi – ‘‘tvampi imesaṃ dhammaṃ desehī’’ti. Sopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā tesaṃ dhammaṃ kathesi. Dvinnampi desanāya dhammābhisamayo nāhosi. Atha satthā buddhavisaye ṭhatvā dhammadesanaṃ ārabhi. Desanāvasāne ṭhapetvā saradatāpasaṃ avasesā sabbepi catusattatisahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Satthā te ‘‘etha bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi. Te tāvadeva antarahitatāpasavesā aṭṭhaparikkhāradharā saṭṭhivassikatthero viya ahesuṃ.
సరదతాపసో పన ‘‘అహో వతాహమ్పి అయం నిసభత్థేరో వియ అనాగతే ఏకస్స బుద్ధస్స సావకో భవేయ్య’’న్తి దేసనాకాలే ఉప్పన్నపరివితక్కతాయ అఞ్ఞవిహితో హుత్వా మగ్గఫలాని పటివిజ్ఝితుం నాసక్ఖి. అథ సత్థారం వన్దిత్వా తథా పణిధానం అకాసి. సత్థా అనన్తరాయేన సమిజ్ఝనభావం దిస్వా ‘‘ఇతో కప్పసతసహస్సాధికం ఏకం అసఙ్ఖ్యేయ్యం అతిక్కమిత్వా గోతమస్స నామ సమ్మాసమ్బుద్ధస్స అగ్గసావకో సారిపుత్తో నామ భవిస్సతీ’’తి బ్యాకరిత్వా ధమ్మకథం వత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో ఆకాసం పక్ఖన్ది. సరదతాపసోపి సహాయస్స సిరివడ్ఢస్స సన్తికం గన్త్వా ‘‘సమ్మ, మయా అనోమదస్సిస్స భగవతో పాదమూలే అనాగతే ఉప్పజ్జనకస్స గోతమసమ్మాసమ్బుద్ధస్స అగ్గసావకట్ఠానం పత్థితం, త్వమ్పి తస్స దుతియసావకట్ఠానం పత్థేహీ’’తి. సిరివడ్ఢో తం ఉపదేసం సుత్వా అత్తనో నివేసనద్వారే అట్ఠకరీసమత్తం ఠానం సమతలం కారేత్వా లాజపఞ్చమాని పుప్ఫాని వికిరిత్వా నీలుప్పలచ్ఛదనం మణ్డపం కారేత్వా బుద్ధాసనం పఞ్ఞాపేత్వా భిక్ఖూనమ్పి ఆసనాని పఞ్ఞాపేత్వా మహన్తం సక్కారసమ్మానం సజ్జేత్వా సరదతాపసేన సత్థారం నిమన్తాపేత్వా సత్తాహం మహాదానం పవత్తేత్వా బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం మహారహేహి వత్థేహి అచ్ఛాదేత్వా దుతియసావకభావాయ పణిధానం అకాసి. సత్థా తస్స అనన్తరాయేన సమిజ్ఝనభావం దిస్వా వుత్తనయేన బ్యాకరిత్వా భత్తానుమోదనం కత్వా పక్కామి. సిరివడ్ఢో హట్ఠపహట్ఠో యావజీవం కుసలకమ్మం కత్వా దుతియచిత్తవారే కామావచరదేవలోకే నిబ్బత్తి. సరదతాపసో చత్తారో బ్రహ్మవిహారే భావేత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తి.
Saradatāpaso pana ‘‘aho vatāhampi ayaṃ nisabhatthero viya anāgate ekassa buddhassa sāvako bhaveyya’’nti desanākāle uppannaparivitakkatāya aññavihito hutvā maggaphalāni paṭivijjhituṃ nāsakkhi. Atha satthāraṃ vanditvā tathā paṇidhānaṃ akāsi. Satthā anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘ito kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamassa nāma sammāsambuddhassa aggasāvako sāriputto nāma bhavissatī’’ti byākaritvā dhammakathaṃ vatvā bhikkhusaṅghaparivāro ākāsaṃ pakkhandi. Saradatāpasopi sahāyassa sirivaḍḍhassa santikaṃ gantvā ‘‘samma, mayā anomadassissa bhagavato pādamūle anāgate uppajjanakassa gotamasammāsambuddhassa aggasāvakaṭṭhānaṃ patthitaṃ, tvampi tassa dutiyasāvakaṭṭhānaṃ patthehī’’ti. Sirivaḍḍho taṃ upadesaṃ sutvā attano nivesanadvāre aṭṭhakarīsamattaṃ ṭhānaṃ samatalaṃ kāretvā lājapañcamāni pupphāni vikiritvā nīluppalacchadanaṃ maṇḍapaṃ kāretvā buddhāsanaṃ paññāpetvā bhikkhūnampi āsanāni paññāpetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ sajjetvā saradatāpasena satthāraṃ nimantāpetvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ mahārahehi vatthehi acchādetvā dutiyasāvakabhāvāya paṇidhānaṃ akāsi. Satthā tassa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā vuttanayena byākaritvā bhattānumodanaṃ katvā pakkāmi. Sirivaḍḍho haṭṭhapahaṭṭho yāvajīvaṃ kusalakammaṃ katvā dutiyacittavāre kāmāvacaradevaloke nibbatti. Saradatāpaso cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbatti.
తతో పట్ఠాయ తేసం ఉభిన్నమ్పి అన్తరా కమ్మం న కథితం. అమ్హాకం పన భగవతో ఉప్పత్తితో పురేతరమేవ సరదతాపసో రాజగహస్స అవిదూరే ఉపతిస్సాగామే రూపసారియా బ్రాహ్మణియా కుచ్ఛిమ్హి పటిసన్ధిం గణ్హి. తందివసమేవస్స సహాయోపి రాజగహస్సేవ అవిదూరే కోలితగామే మోగ్గలియా బ్రాహ్మణియా కుచ్ఛిమ్హి పటిసన్ధిం గణ్హి. తస్మా మోగ్గల్లానో మోగ్గలియా బ్రాహ్మణియా పుత్తోతి మోగ్గల్లానో. మోగ్గలిగోత్తేన జాతోతి వా మోగ్గల్లానో. అథ వా మాతుకుమారికకాలే తస్సా మాతాపితూహి వుత్తం – ‘‘మా ఉగ్గలి మా ఉగ్గలీ’’తి వచనముపాదాయ ‘‘ముగ్గలీ’’తి నామం. తస్సా ముగ్గలియా పుత్తోతి మోగ్గల్లానో. అథ వా సోతాపత్తిమగ్గాదిమగ్గస్స లాభే ఆదానే పటివిజ్ఝనే అలం సమత్థోతి మోగ్గల్లానోతి. తాని కిర ద్వే కులాని యావ సత్తమా కులపరివట్టా ఆబద్ధసహాయానేవ. తేసం ద్విన్నం ఏకదివసమేవ గబ్భపరిహారమదంసు. దసమాసచ్చయేన జాతానమ్పి తేసం ఛసట్ఠి ధాతియో పట్ఠపేసుం. నామగ్గహణదివసే రూపసారీబ్రాహ్మణియా పుత్తస్స ఉపతిస్సగామే జేట్ఠకులస్స పుత్తత్తా ఉపతిస్సోతి నామం కరింసు. ఇతరస్స కోలితగామే జేట్ఠకులస్స పుత్తత్తా కోలితోతి నామం కరింసు. తే ఉభోపి మహతా పరివారేన వడ్ఢన్తా వుద్ధిమన్వాయ సబ్బసిప్పానం పారం అగమంసు.
Tato paṭṭhāya tesaṃ ubhinnampi antarā kammaṃ na kathitaṃ. Amhākaṃ pana bhagavato uppattito puretarameva saradatāpaso rājagahassa avidūre upatissāgāme rūpasāriyā brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Taṃdivasamevassa sahāyopi rājagahasseva avidūre kolitagāme moggaliyā brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Tasmā moggallāno moggaliyā brāhmaṇiyā puttoti moggallāno. Moggaligottena jātoti vā moggallāno. Atha vā mātukumārikakāle tassā mātāpitūhi vuttaṃ – ‘‘mā uggali mā uggalī’’ti vacanamupādāya ‘‘muggalī’’ti nāmaṃ. Tassā muggaliyā puttoti moggallāno. Atha vā sotāpattimaggādimaggassa lābhe ādāne paṭivijjhane alaṃ samatthoti moggallānoti. Tāni kira dve kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhasahāyāneva. Tesaṃ dvinnaṃ ekadivasameva gabbhaparihāramadaṃsu. Dasamāsaccayena jātānampi tesaṃ chasaṭṭhi dhātiyo paṭṭhapesuṃ. Nāmaggahaṇadivase rūpasārībrāhmaṇiyā puttassa upatissagāme jeṭṭhakulassa puttattā upatissoti nāmaṃ kariṃsu. Itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa puttattā kolitoti nāmaṃ kariṃsu. Te ubhopi mahatā parivārena vaḍḍhantā vuddhimanvāya sabbasippānaṃ pāraṃ agamaṃsu.
అథేకదివసం తే రాజగహే గిరగ్గసమజ్జం పస్సన్తా మహాజనం సన్నిపతితం దిస్వా ఞాణస్స పరిపాకం గతత్తా యోనిసో ఉమ్ముజ్జన్తా ‘‘సబ్బేపిమే ఓరం వస్ససతావ మచ్చుముఖం పవిసన్తీ’’తి సంవేగం పటిలభిత్వా ‘‘అమ్హేహి మోక్ఖధమ్మో పరియేసితబ్బో, తఞ్చ పరియేసన్తేహి ఏకా పబ్బజ్జా లద్ధుం వట్టతీ’’తి నిచ్ఛయం కత్వా పఞ్చమాణవకసతేహి సద్ధిం సఞ్చయస్స పరిబ్బాజకస్స సన్తికే పబ్బజింసు. తేసం పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ సఞ్చయో లాభగ్గయసగ్గప్పత్తో అహోసి. తే కతిపాహేనేవ సబ్బం సఞ్చయస్స సమయం పరిమజ్జిత్వా తత్థ సారం అదిస్వా తతో నిబ్బిజ్జిత్వా తత్థ తత్థ పణ్డితసమ్మతే సమణబ్రాహ్మణే పఞ్హం పుచ్ఛన్తి, తే తేహి పుట్ఠా న సమ్పాదేన్తి. అఞ్ఞదత్థు తేయేవ తేసం పఞ్హం విస్సజ్జేన్తి. ఏవం తే మోక్ఖం పరియేసన్తా కతికం అకంసు – ‘‘అమ్హేసు యో పఠమం అమతం అధిగచ్ఛతి, సో ఇతరస్స ఆరోచేతూ’’తి.
Athekadivasaṃ te rājagahe giraggasamajjaṃ passantā mahājanaṃ sannipatitaṃ disvā ñāṇassa paripākaṃ gatattā yoniso ummujjantā ‘‘sabbepime oraṃ vassasatāva maccumukhaṃ pavisantī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhitvā ‘‘amhehi mokkhadhammo pariyesitabbo, tañca pariyesantehi ekā pabbajjā laddhuṃ vaṭṭatī’’ti nicchayaṃ katvā pañcamāṇavakasatehi saddhiṃ sañcayassa paribbājakassa santike pabbajiṃsu. Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya sañcayo lābhaggayasaggappatto ahosi. Te katipāheneva sabbaṃ sañcayassa samayaṃ parimajjitvā tattha sāraṃ adisvā tato nibbijjitvā tattha tattha paṇḍitasammate samaṇabrāhmaṇe pañhaṃ pucchanti, te tehi puṭṭhā na sampādenti. Aññadatthu teyeva tesaṃ pañhaṃ vissajjenti. Evaṃ te mokkhaṃ pariyesantā katikaṃ akaṃsu – ‘‘amhesu yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū’’ti.
తేన చ సమయేన అమ్హాకం సత్థరి పఠమాభిసమ్బోధిం పత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కే అనుపుబ్బేన ఉరువేలకస్సపాదికే సహస్సజటిలే దమేత్వా రాజగహే విహరన్తే ఏకదివసం ఉపతిస్సో పరిబ్బాజకో పరిబ్బాజకారామం గచ్ఛన్తో ఆయస్మన్తం అస్సజిత్థేరం రాజగహే పిణ్డాయ చరన్తం దిస్వా ‘‘న మయా ఏవరూపో ఆకప్పసమ్పన్నో పబ్బజితో దిట్ఠపుబ్బో, సన్తధమ్మేన నామ ఏత్థ భవితబ్బ’’న్తి సఞ్జాతపసాదో పఞ్హం పుచ్ఛితుం ఆయస్మన్తం ఉదిక్ఖన్తో పిట్ఠితో పిట్ఠితో అనుబన్ధి. థేరోపి లద్ధపిణ్డపాతో పరిభుఞ్జితుం పతిరూపం ఓకాసం గతో. పరిబ్బాజకో అత్తనో పరిబ్బాజకపీఠం పఞ్ఞాపేత్వా అదాసి. భత్తకిచ్చపరియోసానే చస్స అత్తనో కుణ్డికాయ ఉదకం అదాసి. ఏవం సో ఆచరియవత్తం కత్వా కతభత్తకిచ్చేన థేరేన సద్ధిం పటిసన్థారం కత్వా – ‘‘కో వా తే సత్థా, కస్స వా త్వం ధమ్మం రోచేసీ’’తి పుచ్ఛి. థేరో సమ్మాసమ్బుద్ధం అపదిసి. పున తేన ‘‘కిం వాదీ పనాయస్మతో సత్థా’’తి పుట్ఠో ‘‘ఇమస్స సాసనస్స గమ్భీరతం దస్సేస్సామీ’’తి అత్తనో నవకభావం పవేదేత్వా సఙ్ఖేపవసేన చస్స సాసనధమ్మం కథేన్తో ‘‘యే ధమ్మా హేతుప్పభవా’’తి (మహావ॰ ౬౦; అప॰ థేర ౧.౧.౨౮౬) గాథమాహ. పరిబ్బాజకో పఠమపదద్వయమేవ సుత్వా సహస్సనయసమ్పన్నే సోతాపత్తిమగ్గఫలే పతిట్ఠహి. ఇతరం పదద్వయం సోతాపన్నకాలే నిట్ఠాసి. గాథాపరియోసానే పన సోతాపన్నో హుత్వా ఉపరివిసేసే అపవత్తన్తే ‘‘భవిస్సతి ఏత్థ కారణ’’న్తి సల్లక్ఖేత్వా థేరం ఆహ – ‘‘మా, భన్తే, ఉపరి ధమ్మదేసనం వడ్ఢయిత్థ, ఏత్తకమేవ అలం, కహం అమ్హాకం సత్థా వసతీ’’తి? ‘‘వేళువనే’’తి. ‘‘భన్తే, తుమ్హే పురతో గచ్ఛథ, అహం మయ్హం సహాయస్స కతపటిఞ్ఞం మోచేత్వా తం గహేత్వా ఆగమిస్సామీ’’తి పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా పదక్ఖిణం కత్వా థేరం ఉయ్యోజేత్వా పరిబ్బాజకారామం అగమాసి.
Tena ca samayena amhākaṃ satthari paṭhamābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke anupubbena uruvelakassapādike sahassajaṭile dametvā rājagahe viharante ekadivasaṃ upatisso paribbājako paribbājakārāmaṃ gacchanto āyasmantaṃ assajittheraṃ rājagahe piṇḍāya carantaṃ disvā ‘‘na mayā evarūpo ākappasampanno pabbajito diṭṭhapubbo, santadhammena nāma ettha bhavitabba’’nti sañjātapasādo pañhaṃ pucchituṃ āyasmantaṃ udikkhanto piṭṭhito piṭṭhito anubandhi. Theropi laddhapiṇḍapāto paribhuñjituṃ patirūpaṃ okāsaṃ gato. Paribbājako attano paribbājakapīṭhaṃ paññāpetvā adāsi. Bhattakiccapariyosāne cassa attano kuṇḍikāya udakaṃ adāsi. Evaṃ so ācariyavattaṃ katvā katabhattakiccena therena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā – ‘‘ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’ti pucchi. Thero sammāsambuddhaṃ apadisi. Puna tena ‘‘kiṃ vādī panāyasmato satthā’’ti puṭṭho ‘‘imassa sāsanassa gambhīrataṃ dassessāmī’’ti attano navakabhāvaṃ pavedetvā saṅkhepavasena cassa sāsanadhammaṃ kathento ‘‘ye dhammā hetuppabhavā’’ti (mahāva. 60; apa. thera 1.1.286) gāthamāha. Paribbājako paṭhamapadadvayameva sutvā sahassanayasampanne sotāpattimaggaphale patiṭṭhahi. Itaraṃ padadvayaṃ sotāpannakāle niṭṭhāsi. Gāthāpariyosāne pana sotāpanno hutvā uparivisese apavattante ‘‘bhavissati ettha kāraṇa’’nti sallakkhetvā theraṃ āha – ‘‘mā, bhante, upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha, ettakameva alaṃ, kahaṃ amhākaṃ satthā vasatī’’ti? ‘‘Veḷuvane’’ti. ‘‘Bhante, tumhe purato gacchatha, ahaṃ mayhaṃ sahāyassa katapaṭiññaṃ mocetvā taṃ gahetvā āgamissāmī’’ti pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmaṃ agamāsi.
కోలితపరిబ్బాజకో తం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా ‘‘ముఖవణ్ణో న అఞ్ఞదివసేసు వియ అద్ధానేన అమతం అధిగతం భవిస్సతీ’’తి తేనేవస్స విసేసాధిగమం సమ్భావేత్వా అమతాధిగమం పుచ్ఛి. సోపిస్స ‘‘ఆవుసో, అమతమధిగత’’న్తి పటిజానిత్వా తమేవ గాథం అభాసి. గాథాపరియోసానే కోలితో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహిత్వా ఆహ – ‘‘కహం నో సత్థా’’తి? ‘‘వేళువనే’’తి. ‘‘తేన హి, ఆవుసో, ఆయామ, సత్థారం పస్సిస్సామా’’తి. ఉపతిస్సో సబ్బకాలమ్పి ఆచరియపూజకోవ, తస్మా సఞ్చయస్స సత్థు గుణే పకాసేత్వా తమ్పి సత్థు సన్తికం నేతుకామో అహోసి. సో లాభాసాపకతో అన్తేవాసికభావం అనిచ్ఛన్తో ‘‘న సక్కోమి చాటి హుత్వా ఉదకసిఞ్చనం హోతు’’న్తి పటిక్ఖిపి. తే అనేకేహి కారణేహి తం సఞ్ఞాపేతుం అసక్కోన్తా అత్తనో ఓవాదే వత్తమానేహి అడ్ఢుతేయ్యసతేహి అన్తేవాసికేహి సద్ధిం వేళువనం అగమంసు. సత్థా తే దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తే దిస్వా ‘‘ఏతం మే సావకయుగం భవిస్సతి, అగ్గం భద్దయుగ’’న్తి వత్వా తేసం పరిసాయ చరియవసేన ధమ్మం దేసేత్వా అరహత్తే పతిట్ఠాపేత్వా ఏహిభిక్ఖుభావేన ఉపసమ్పదం అదాసి. యథా తేసం ఏవం అగ్గసావకానమ్పి ఇద్ధిమయపత్తచీవరం ఆగతమేవ. ఉపరిమగ్గత్తయకిచ్చం పన న నిట్ఠాసి. కస్మా? సావకపారమీఞాణస్స మహన్తతాయ.
Kolitaparibbājako taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā ‘‘mukhavaṇṇo na aññadivasesu viya addhānena amataṃ adhigataṃ bhavissatī’’ti tenevassa visesādhigamaṃ sambhāvetvā amatādhigamaṃ pucchi. Sopissa ‘‘āvuso, amatamadhigata’’nti paṭijānitvā tameva gāthaṃ abhāsi. Gāthāpariyosāne kolito sotāpattiphale patiṭṭhahitvā āha – ‘‘kahaṃ no satthā’’ti? ‘‘Veḷuvane’’ti. ‘‘Tena hi, āvuso, āyāma, satthāraṃ passissāmā’’ti. Upatisso sabbakālampi ācariyapūjakova, tasmā sañcayassa satthu guṇe pakāsetvā tampi satthu santikaṃ netukāmo ahosi. So lābhāsāpakato antevāsikabhāvaṃ anicchanto ‘‘na sakkomi cāṭi hutvā udakasiñcanaṃ hotu’’nti paṭikkhipi. Te anekehi kāraṇehi taṃ saññāpetuṃ asakkontā attano ovāde vattamānehi aḍḍhuteyyasatehi antevāsikehi saddhiṃ veḷuvanaṃ agamaṃsu. Satthā te dūratova āgacchante disvā ‘‘etaṃ me sāvakayugaṃ bhavissati, aggaṃ bhaddayuga’’nti vatvā tesaṃ parisāya cariyavasena dhammaṃ desetvā arahatte patiṭṭhāpetvā ehibhikkhubhāvena upasampadaṃ adāsi. Yathā tesaṃ evaṃ aggasāvakānampi iddhimayapattacīvaraṃ āgatameva. Uparimaggattayakiccaṃ pana na niṭṭhāsi. Kasmā? Sāvakapāramīñāṇassa mahantatāya.
తేసు ఆయస్మా మహామోగ్గల్లానో పబ్బజితతో సత్తమే దివసే మగధరట్ఠే కల్లవాలగామే సమణధమ్మం కరోన్తో థినమిద్ధే ఓక్కమన్తే సత్థారా సంవేజితో థినమిద్ధం వినోదేత్వా ధాతుకమ్మట్ఠానం సుణన్తో ఏవ ఉపరిమగ్గత్తయం అధిగన్త్వా సావకపారమీఞాణస్స మత్థకం పాపుణి. ఆయస్మా సారిపుత్తో పబ్బజ్జాయ అద్ధమాసం అతిక్కమిత్వా సత్థారా సద్ధిం రాజగహే సూకరఖతలేణే విహరన్తో అత్తనో భాగినేయ్యస్స దీఘనఖపరిబ్బాజకస్స వేదనాపరిగ్గహసుత్తన్తే (మ॰ ని॰ ౨.౨౦౧ ఆదయో) దేసియమానే దేసనానుసారేన ఞాణం పేసేత్వా పరస్స వడ్ఢితం భత్తం భుఞ్జన్తో వియ సావకపారమీఞాణస్స మత్థకం పాపుణి. ఇతి ద్విన్నం అగ్గసావకానం సత్థు సమీపే ఏవ సావకపారమీఞాణం మత్థకం పత్తం.
Tesu āyasmā mahāmoggallāno pabbajitato sattame divase magadharaṭṭhe kallavālagāme samaṇadhammaṃ karonto thinamiddhe okkamante satthārā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā dhātukammaṭṭhānaṃ suṇanto eva uparimaggattayaṃ adhigantvā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi. Āyasmā sāriputto pabbajjāya addhamāsaṃ atikkamitvā satthārā saddhiṃ rājagahe sūkarakhataleṇe viharanto attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante (ma. ni. 2.201 ādayo) desiyamāne desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā parassa vaḍḍhitaṃ bhattaṃ bhuñjanto viya sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi. Iti dvinnaṃ aggasāvakānaṃ satthu samīpe eva sāvakapāramīñāṇaṃ matthakaṃ pattaṃ.
ఏవం పత్తసావకపారమీఞాణో ఆయస్మా సారిపుత్తో ‘‘కేన కమ్మేన అయం సమ్పత్తి లద్ధా’’తి ఆవజ్జేన్తో తం ఞత్వా పీతిసోమనస్సవసేన ఉదానం ఉదానేన్తో ‘‘హిమవన్తస్స అవిదూరే’’తిఆదిమాహ. తేన వుత్తం –
Evaṃ pattasāvakapāramīñāṇo āyasmā sāriputto ‘‘kena kammena ayaṃ sampatti laddhā’’ti āvajjento taṃ ñatvā pītisomanassavasena udānaṃ udānento ‘‘himavantassa avidūre’’tiādimāha. Tena vuttaṃ –
౧౪౧.
141.
‘‘హిమవన్తస్స అవిదూరే, లమ్బకో నామ పబ్బతో;
‘‘Himavantassa avidūre, lambako nāma pabbato;
అస్సమో సుకతో మయ్హం, పణ్ణసాలా సుమాపితా’’తి.
Assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitā’’ti.
తత్థ హిమవన్తస్సాతి హిమో అస్స అత్థీతి హిమవా, తస్స హిమవన్తస్స అవిదూరే సమీపే, హిమాలయపటిబద్ధవనేహి అత్థో. లమ్బకో నామ పబ్బతోతి ఏవంనామకో పంసుమిస్సకపబ్బతో. అస్సమో సుకతో మయ్హన్తి తస్మిం లమ్బకే పబ్బతే మయ్హం మమత్థాయ కతో అస్సమో అరఞ్ఞవాసో ఆసమన్తతో సమోతి అస్సమో. నత్థి పవిట్ఠానం సమో పరిస్సమో ఏత్థాతి వా అస్సమో, సో ఇత్థమ్భూతో అరఞ్ఞవాసో సుట్ఠు కతో, రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానకుటిమణ్డపాదివసేన సున్దరేనాకారేన కతోతి అత్థో. పణ్ణసాలాతి ఉసీరపబ్బజాదీహి పణ్ణేహి ఛాదితా నివసనపణ్ణసాలాతి అత్థో.
Tattha himavantassāti himo assa atthīti himavā, tassa himavantassa avidūre samīpe, himālayapaṭibaddhavanehi attho. Lambako nāma pabbatoti evaṃnāmako paṃsumissakapabbato. Assamo sukato mayhanti tasmiṃ lambake pabbate mayhaṃ mamatthāya kato assamo araññavāso āsamantato samoti assamo. Natthi paviṭṭhānaṃ samo parissamo etthāti vā assamo, so itthambhūto araññavāso suṭṭhu kato, rattiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭimaṇḍapādivasena sundarenākārena katoti attho. Paṇṇasālāti usīrapabbajādīhi paṇṇehi chāditā nivasanapaṇṇasālāti attho.
౧౪౨.
142.
‘‘ఉత్తానకూలా నదికా, సుపతిత్థా మనోరమా;
‘‘Uttānakūlā nadikā, supatitthā manoramā;
సుసుద్ధపులినాకిణ్ణా, అవిదూరే మమస్సమం’’.
Susuddhapulinākiṇṇā, avidūre mamassamaṃ’’.
తత్థ ఉత్తానకూలాతి అగమ్భీరా నదీ. సుపతిత్థాతి సున్దరపతిత్థా. మనోరమా మనల్లీనా మనాపా. సుసుద్ధపులినాకిణ్ణాతి సుట్ఠు ధవలముత్తాదలసదిసవాలుకాకిణ్ణా గహనీభూతాతి అత్థో. సా ఇత్థమ్భూతా నదికా కున్నదీ మమస్సమం మయ్హం అస్సమస్స అవిదూరే సమీపే అహోసీతి అత్థో. ‘‘అస్సమ’’న్తి చ సత్తమ్యత్థే ఉపయోగవచనన్తి వేదితబ్బం.
Tattha uttānakūlāti agambhīrā nadī. Supatitthāti sundarapatitthā. Manoramā manallīnā manāpā. Susuddhapulinākiṇṇāti suṭṭhu dhavalamuttādalasadisavālukākiṇṇā gahanībhūtāti attho. Sā itthambhūtā nadikā kunnadī mamassamaṃ mayhaṃ assamassa avidūre samīpe ahosīti attho. ‘‘Assama’’nti ca sattamyatthe upayogavacananti veditabbaṃ.
౧౪౩.
143.
‘‘అసక్ఖరా అపబ్భారా, సాదు అప్పటిగన్ధికా;
‘‘Asakkharā apabbhārā, sādu appaṭigandhikā;
సన్దతీ నదికా తత్థ, సోభయన్తా మమస్సమం’’.
Sandatī nadikā tattha, sobhayantā mamassamaṃ’’.
తత్థ అసక్ఖరాతి ‘‘పులినాకిణ్ణా’’తి వుత్తత్తా అసక్ఖరా సక్ఖరవిరహితా. అపబ్భారాతి పబ్భారవిరహితా, అగమ్భీరకూలాతి అత్థో. సాదు అప్పటిగన్ధికాతి సాదురసోదకా దుగ్గన్ధరహితా మయ్హం అస్సమపదం సోభయన్తీ నదికా ఖుద్దకనదీ సన్దతి పవత్తతీతి అత్థో.
Tattha asakkharāti ‘‘pulinākiṇṇā’’ti vuttattā asakkharā sakkharavirahitā. Apabbhārāti pabbhāravirahitā, agambhīrakūlāti attho. Sādu appaṭigandhikāti sādurasodakā duggandharahitā mayhaṃ assamapadaṃ sobhayantī nadikā khuddakanadī sandati pavattatīti attho.
౧౪౪.
144.
‘‘కుమ్భీలా మకరా చేత్థ, సుసుమారా చ కచ్ఛపా;
‘‘Kumbhīlā makarā cettha, susumārā ca kacchapā;
సన్దతి నదికా తత్థ, సోభయన్తా మమస్సమం’’.
Sandati nadikā tattha, sobhayantā mamassamaṃ’’.
తత్థ కుమ్భీలమచ్ఛా మకరమచ్ఛా చ సుసుమారా చణ్డమచ్ఛా చ కచ్ఛపమచ్ఛా చ ఏత్థ ఏతిస్సం నదియం కీళన్తా అహేసున్తి సమ్బన్ధో. మమస్సమం సోభయన్తా నదికా ఖుద్దకనదీ సన్దతి పవత్తతీతి సమ్బన్ధో.
Tattha kumbhīlamacchā makaramacchā ca susumārā caṇḍamacchā ca kacchapamacchā ca ettha etissaṃ nadiyaṃ kīḷantā ahesunti sambandho. Mamassamaṃ sobhayantā nadikā khuddakanadī sandati pavattatīti sambandho.
౧౪౫.
145.
‘‘పాఠీనా పావుసా మచ్ఛా, బలజా ముఞ్జరోహితా;
‘‘Pāṭhīnā pāvusā macchā, balajā muñjarohitā;
వగ్గళా పపతాయన్తా, సోభయన్తి మమస్సమం’’.
Vaggaḷā papatāyantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.
పాఠీనమచ్ఛా చ పావుసా మచ్ఛా చ బలజమచ్ఛా చ ముఞ్జమచ్ఛా రోహితమచ్ఛా చ వగ్గళమచ్ఛా చ ఏతే సబ్బే మచ్ఛజాతికా ఇతో చితో చ పపతాయన్తా నదియా సద్ధిం పవత్తన్తా మమ అస్సమపదం సోభయన్తీతి అత్థో.
Pāṭhīnamacchā ca pāvusā macchā ca balajamacchā ca muñjamacchā rohitamacchā ca vaggaḷamacchā ca ete sabbe macchajātikā ito cito ca papatāyantā nadiyā saddhiṃ pavattantā mama assamapadaṃ sobhayantīti attho.
౧౪౬.
146.
‘‘ఉభో కూలేసు నదియా, పుప్ఫినో ఫలినో దుమా;
‘‘Ubho kūlesu nadiyā, pupphino phalino dumā;
ఉభతో అభిలమ్బన్తా, సోభయన్తి మమస్సమం’’.
Ubhato abhilambantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.
తత్థ ఉభో కూలేసూతి తస్సా నదియా ఉభోసు పస్సేసు ధువపుప్ఫినో ధువఫలినో రుక్ఖా ఉభతో అభిలమ్బన్తా నదియా ఉభో తీరే హేట్ఠా ఓనమన్తా మమ అస్సమం సోభయన్తీతి అత్థో.
Tattha ubho kūlesūti tassā nadiyā ubhosu passesu dhuvapupphino dhuvaphalino rukkhā ubhato abhilambantā nadiyā ubho tīre heṭṭhā onamantā mama assamaṃ sobhayantīti attho.
౧౪౭.
147.
‘‘అమ్బా సాలా చ తిలకా, పాటలీ సిన్దువారకా;
‘‘Ambā sālā ca tilakā, pāṭalī sinduvārakā;
దిబ్బగన్ధా సమ్పవన్తి, పుప్ఫితా మమ అస్సమే’’.
Dibbagandhā sampavanti, pupphitā mama assame’’.
తత్థ అమ్బాతి మధుపిణ్డిఅమ్బా చ సాలరుక్ఖా చ తిలకరుక్ఖా చ పాటలిరుక్ఖా చ సిన్దువారకరుక్ఖా చ ఏతే రుక్ఖా నిచ్చకాలం పుప్ఫితా పుప్ఫన్తా. దిబ్బా గన్ధా ఇవ మమ అస్సమే సుగన్ధా సమ్పవన్తి సమన్తతో పవాయన్తీతి అత్థో.
Tattha ambāti madhupiṇḍiambā ca sālarukkhā ca tilakarukkhā ca pāṭalirukkhā ca sinduvārakarukkhā ca ete rukkhā niccakālaṃ pupphitā pupphantā. Dibbā gandhā iva mama assame sugandhā sampavanti samantato pavāyantīti attho.
౧౪౮.
148.
‘‘చమ్పకా సళలా నీపా, నాగపున్నాగకేతకా;
‘‘Campakā saḷalā nīpā, nāgapunnāgaketakā;
దిబ్బగన్ధా సమ్పవన్తి, పుప్ఫితా మమ అస్సమే’’.
Dibbagandhā sampavanti, pupphitā mama assame’’.
తత్థ చమ్పకరుక్ఖా చ సళలరుక్ఖా చ సువణ్ణవట్టలసదిసపుప్ఫా నీపరుక్ఖా చ నాగరుక్ఖా చ పున్నాగరుక్ఖా చ సుగన్ధయన్తా కేతకరుక్ఖా చ ఏతే సబ్బే రుక్ఖా దిబ్బా గన్ధారివ మమ అస్సమే పుప్ఫితా ఫుల్లితా సమ్పవన్తి సుగన్ధం సుట్ఠు పవాయన్తీతి అత్థో.
Tattha campakarukkhā ca saḷalarukkhā ca suvaṇṇavaṭṭalasadisapupphā nīparukkhā ca nāgarukkhā ca punnāgarukkhā ca sugandhayantā ketakarukkhā ca ete sabbe rukkhā dibbā gandhāriva mama assame pupphitā phullitā sampavanti sugandhaṃ suṭṭhu pavāyantīti attho.
౧౪౯.
149.
అసోకా చ‘‘అధిముత్తా అసోకా చ, భగినీమాలా చ పుప్ఫితా;
Asokā ca‘‘adhimuttā asokā ca, bhaginīmālā ca pupphitā;
అఙ్కోలా బిమ్బిజాలా చ, పుప్ఫితా మమ అస్సమే’’.
Aṅkolā bimbijālā ca, pupphitā mama assame’’.
తత్థ పుప్ఫితా అధిముత్తకరుక్ఖా చ పుప్ఫితా అసోకరుక్ఖా చ పుప్ఫితా భగినీమాలా చ పుప్ఫితా అఙ్కోలా చ పుప్ఫితా బిమ్బిజాలా చ ఏతే రుక్ఖా మమ అస్సమే ఫుల్లితా సోభయన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tattha pupphitā adhimuttakarukkhā ca pupphitā asokarukkhā ca pupphitā bhaginīmālā ca pupphitā aṅkolā ca pupphitā bimbijālā ca ete rukkhā mama assame phullitā sobhayantīti sambandho.
౧౫౦.
150.
‘‘కేతకా కన్దలి చేవ, గోధుకా తిణసూలికా;
‘‘Ketakā kandali ceva, godhukā tiṇasūlikā;
దిబ్బగన్ధం సమ్పవన్తా, సోభయన్తి మమస్సమం’’.
Dibbagandhaṃ sampavantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.
తత్థ కేతకాతి సుగన్ధకేతకగచ్ఛా చ. కన్దలిరుక్ఖా చ గోధుకరుక్ఖా చ తిణసూలికగచ్ఛా చ ఏతే సబ్బే రుక్ఖజాతికా దిబ్బగన్ధం పవాయమానా మమ అస్సమం సకలం సోభయన్తీతి అత్థో.
Tattha ketakāti sugandhaketakagacchā ca. Kandalirukkhā ca godhukarukkhā ca tiṇasūlikagacchā ca ete sabbe rukkhajātikā dibbagandhaṃ pavāyamānā mama assamaṃ sakalaṃ sobhayantīti attho.
౧౫౧.
151.
‘‘కణికారా కణ్ణికా చ, అసనా అజ్జునా బహూ;
‘‘Kaṇikārā kaṇṇikā ca, asanā ajjunā bahū;
దిబ్బగన్ధం సమ్పవన్తా, సోభయన్తి మమస్సమం’’.
Dibbagandhaṃ sampavantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.
ఏతే కణికారాదయో రుక్ఖా మమ అస్సమం సకలం సోభయన్తా దిబ్బగన్ధం సమ్పవాయన్తీతి సమ్బన్ధో.
Ete kaṇikārādayo rukkhā mama assamaṃ sakalaṃ sobhayantā dibbagandhaṃ sampavāyantīti sambandho.
౧౫౨.
152.
‘‘పున్నాగా గిరిపున్నాగా, కోవిళారా చ పుప్ఫితా;
‘‘Punnāgā giripunnāgā, koviḷārā ca pupphitā;
దిబ్బగన్ధం సమ్పవన్తా, సోభయన్తి మమస్సమం’’.
Dibbagandhaṃ sampavantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.
పున్నాగాదయో రుక్ఖా దిబ్బగన్ధం పవాయమానా మమ అస్సమం సోభయన్తీతి అత్థో.
Punnāgādayo rukkhā dibbagandhaṃ pavāyamānā mama assamaṃ sobhayantīti attho.
౧౫౩.
153.
‘‘ఉద్దాలకా చ కుటజా, కదమ్బా వకులా బహూ;
‘‘Uddālakā ca kuṭajā, kadambā vakulā bahū;
దిబ్బగన్ధం సమ్పవన్తా, సోభయన్తి మమస్సమం’’.
Dibbagandhaṃ sampavantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.
ఉద్దాలకాదయో రుక్ఖా దిబ్బగన్ధం వాయమానా మమ అస్సమం సోభయన్తీతి సమ్బన్ధో.
Uddālakādayo rukkhā dibbagandhaṃ vāyamānā mama assamaṃ sobhayantīti sambandho.
౧౫౪.
154.
‘‘ఆళకా ఇసిముగ్గా చ, కదలిమాతులుఙ్గియో;
‘‘Āḷakā isimuggā ca, kadalimātuluṅgiyo;
గన్ధోదకేన సంవడ్ఢా, ఫలాని ధారయన్తి తే’’.
Gandhodakena saṃvaḍḍhā, phalāni dhārayanti te’’.
తత్థ ఏతే ఆళకాదయో గచ్ఛా చన్దనాదిసుగన్ధగన్ధోదకేన వడ్ఢిత్వా సువణ్ణఫలాని ధారేన్తా మమ అస్సమం సోభయన్తీతి అత్థో.
Tattha ete āḷakādayo gacchā candanādisugandhagandhodakena vaḍḍhitvā suvaṇṇaphalāni dhārentā mama assamaṃ sobhayantīti attho.
౧౫౫.
155.
‘‘అఞ్ఞే పుప్ఫన్తి పదుమా, అఞ్ఞే జాయన్తి కేసరీ;
‘‘Aññe pupphanti padumā, aññe jāyanti kesarī;
అఞ్ఞే ఓపుప్ఫా పదుమా, పుప్ఫితా తళాకే తదా’’.
Aññe opupphā padumā, pupphitā taḷāke tadā’’.
తత్థ అఞ్ఞే పుప్ఫన్తి పదుమాతి మమ అస్సమస్స అవిదూరే తళాకే అఞ్ఞే ఏకచ్చే పదుమా పుప్ఫన్తి, ఏకచ్చే కేసరీ పదుమా జాయన్తి నిబ్బత్తన్తి, ఏకచ్చే పదుమా ఓపుప్ఫా విగలితపత్తకేసరాతి అత్థో.
Tattha aññe pupphanti padumāti mama assamassa avidūre taḷāke aññe ekacce padumā pupphanti, ekacce kesarī padumā jāyanti nibbattanti, ekacce padumā opupphā vigalitapattakesarāti attho.
౧౫౬.
156.
‘‘గబ్భం గణ్హన్తి పదుమా, నిద్ధావన్తి ముళాలియో;
‘‘Gabbhaṃ gaṇhanti padumā, niddhāvanti muḷāliyo;
సిఙ్ఘాటిపత్తమాకిణ్ణా, సోభన్తి తళాకే తదా’’.
Siṅghāṭipattamākiṇṇā, sobhanti taḷāke tadā’’.
తత్థ గబ్భం గణ్హన్తి పదుమాతి తదా తాపసేన హుత్వా మమ వసనసమయే ఏకచ్చే పదుమా తళాకబ్భన్తరే మకుళపుప్ఫాదయో గణ్హన్తి. ముళాలియో పదుమమూలా నిద్ధావన్తి ఇతో కద్దమబ్భన్తరతో హత్థిదాఠా వియ గచ్ఛన్తీతి అత్థో. పత్తపుప్ఫమాకిణ్ణా గహనీభూతా సిఙ్ఘాటియో సోభయన్తీతి అత్థో.
Tattha gabbhaṃ gaṇhanti padumāti tadā tāpasena hutvā mama vasanasamaye ekacce padumā taḷākabbhantare makuḷapupphādayo gaṇhanti. Muḷāliyo padumamūlā niddhāvanti ito kaddamabbhantarato hatthidāṭhā viya gacchantīti attho. Pattapupphamākiṇṇā gahanībhūtā siṅghāṭiyo sobhayantīti attho.
౧౫౭.
157.
‘‘నయితా అమ్బగన్ధీ చ, ఉత్తలీ బన్ధుజీవకా;
‘‘Nayitā ambagandhī ca, uttalī bandhujīvakā;
దిబ్బగన్ధా సమ్పవన్తి, పుప్ఫితా తళాకే తదా’’.
Dibbagandhā sampavanti, pupphitā taḷāke tadā’’.
తదా మమ వసనసమయే తళాకస్స సమీపే నయితా చ గచ్ఛా అమ్బగన్ధీ చ గచ్ఛా ఉత్తలీ నామ గచ్ఛా చ బన్ధుజీవకా చ ఏతే సబ్బే గచ్ఛా పుప్ఫితా పుప్ఫధారితా సుగన్ధవాహకా తళాకం సోభయన్తీతి అత్థో.
Tadā mama vasanasamaye taḷākassa samīpe nayitā ca gacchā ambagandhī ca gacchā uttalī nāma gacchā ca bandhujīvakā ca ete sabbe gacchā pupphitā pupphadhāritā sugandhavāhakā taḷākaṃ sobhayantīti attho.
౧౫౮.
158.
‘‘పాఠీనా పావుసా మచ్ఛా, బలజా ముఞ్జరోహితా;
‘‘Pāṭhīnā pāvusā macchā, balajā muñjarohitā;
సంగులా మగ్గురా చేవ, వసన్తి తళాకే తదా’’.
Saṃgulā maggurā ceva, vasanti taḷāke tadā’’.
తదా మమ వసనసమయే నిబ్భీతా పాఠీనాదయో మచ్ఛా తళాకే వసన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tadā mama vasanasamaye nibbhītā pāṭhīnādayo macchā taḷāke vasantīti sambandho.
౧౫౯.
159.
‘‘కుమ్భీలా సుసుమారా చ, తన్తిగాహా చ రక్ఖసా;
‘‘Kumbhīlā susumārā ca, tantigāhā ca rakkhasā;
ఓగుహా అజగరా చ, వసన్తి తళాకే తదా’’.
Oguhā ajagarā ca, vasanti taḷāke tadā’’.
తదా మమ వసనసమయే మమ అస్సమసమీపే తళాకే ఏతే కుమ్భీలాదయో మచ్ఛా నిబ్భీతా నిరూపద్దవా వసన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tadā mama vasanasamaye mama assamasamīpe taḷāke ete kumbhīlādayo macchā nibbhītā nirūpaddavā vasantīti sambandho.
౧౬౦.
160.
‘‘పారేవతా రవిహంసా, చక్కవాకా నదీచరా;
‘‘Pārevatā ravihaṃsā, cakkavākā nadīcarā;
కోకిలా సుకసాళికా, ఉపజీవన్తి తం సరం’’.
Kokilā sukasāḷikā, upajīvanti taṃ saraṃ’’.
తత్థ మమ అస్సమసమీపే సరం నిస్సాయ పారేవతాపక్ఖీ చ రవిహంసాపక్ఖీ చ నదీచరా చక్కవాకపక్ఖీ చ కోకిలాపక్ఖీ చ సుకపక్ఖీ చ సాళికాపక్ఖీ చ తం సరం ఉపనిస్సాయ జీవన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tattha mama assamasamīpe saraṃ nissāya pārevatāpakkhī ca ravihaṃsāpakkhī ca nadīcarā cakkavākapakkhī ca kokilāpakkhī ca sukapakkhī ca sāḷikāpakkhī ca taṃ saraṃ upanissāya jīvantīti sambandho.
౧౬౧.
161.
‘‘కుకుత్థకా కుళీరకా, వనే పోక్ఖరసాతకా;
‘‘Kukutthakā kuḷīrakā, vane pokkharasātakā;
దిన్దిభా సువపోతా చ, ఉపజీవన్తి తం సరం’’.
Dindibhā suvapotā ca, upajīvanti taṃ saraṃ’’.
తత్థ కుకుత్థకాతి ఏవంనామికా పక్ఖీ చ. కుళీరకాతి ఏవంనామికా పక్ఖీ చ. వనే పోక్ఖరసాతకా పక్ఖీ చ దిన్దిభా పక్ఖీ చ సువపోతా పక్ఖీ చ ఏతే సబ్బే పక్ఖినో తం మమ అస్సమసమీపే సరం నిస్సాయ జీవన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tattha kukutthakāti evaṃnāmikā pakkhī ca. Kuḷīrakāti evaṃnāmikā pakkhī ca. Vane pokkharasātakā pakkhī ca dindibhā pakkhī ca suvapotā pakkhī ca ete sabbe pakkhino taṃ mama assamasamīpe saraṃ nissāya jīvantīti sambandho.
౧౬౨.
162.
‘‘హంసా కోఞ్చా మయూరా చ, కోకిలా తమ్బచూళకా;
‘‘Haṃsā koñcā mayūrā ca, kokilā tambacūḷakā;
పమ్మకా జీవంజీవా చ, ఉపజీవన్తి తం సరం’’.
Pammakā jīvaṃjīvā ca, upajīvanti taṃ saraṃ’’.
సబ్బే ఏతే హంసాదయో పక్ఖినో తం సరం ఉపనిస్సాయ జీవన్తి జీవికం పాలేన్తీతి అత్థో.
Sabbe ete haṃsādayo pakkhino taṃ saraṃ upanissāya jīvanti jīvikaṃ pālentīti attho.
౧౬౩.
163.
‘‘కోసికా పోట్ఠసీసా చ, కురరా సేనకా బహూ;
‘‘Kosikā poṭṭhasīsā ca, kurarā senakā bahū;
మహాకాళా చ సకుణా, ఉపజీవన్తి తం సరం’’.
Mahākāḷā ca sakuṇā, upajīvanti taṃ saraṃ’’.
తత్థ కోసికా చ పక్ఖీ పోట్ఠసీసా చ పక్ఖీ కురరా చ పక్ఖీ సేనకా చ పక్ఖీ మహాకాళా చ పక్ఖీ థలే బహూ పక్ఖినో తం సరం తస్స సరస్స సమీపే జీవన్తి జీవికం కప్పేన్తీతి అత్థో.
Tattha kosikā ca pakkhī poṭṭhasīsā ca pakkhī kurarā ca pakkhī senakā ca pakkhī mahākāḷā ca pakkhī thale bahū pakkhino taṃ saraṃ tassa sarassa samīpe jīvanti jīvikaṃ kappentīti attho.
౧౬౪.
164.
‘‘పసదా చ వరాహా చ, చమరా గణ్డకా బహూ;
‘‘Pasadā ca varāhā ca, camarā gaṇḍakā bahū;
రోహిచ్చా సుకపోతా చ, ఉపజీవన్తి తం సరం’’.
Rohiccā sukapotā ca, upajīvanti taṃ saraṃ’’.
తత్థ పసదాదయో ఏతే మిగా తం సరం తస్మిం సరసమీపే, భుమ్మత్థే ఉపయోగవచనం, జీవితం పరిపాలేన్తా విహరన్తీతి అత్థో.
Tattha pasadādayo ete migā taṃ saraṃ tasmiṃ sarasamīpe, bhummatthe upayogavacanaṃ, jīvitaṃ paripālentā viharantīti attho.
౧౬౫.
165.
‘‘సీహబ్యగ్ఘా చ దీపీ చ, అచ్ఛకోకతరచ్ఛకా;
‘‘Sīhabyagghā ca dīpī ca, acchakokataracchakā;
తిధా పభిన్నమాతఙ్గా, ఉపజీవన్తి తం సరం’’.
Tidhā pabhinnamātaṅgā, upajīvanti taṃ saraṃ’’.
ఏతే సీహాదయో చతుప్పదా సరసమీపే ఉపద్దవరహితా జీవన్తీతి సమ్బన్ధో.
Ete sīhādayo catuppadā sarasamīpe upaddavarahitā jīvantīti sambandho.
౧౬౬.
166.
‘‘కిన్నరా వానరా చేవ, అథోపి వనకమ్మికా;
‘‘Kinnarā vānarā ceva, athopi vanakammikā;
చేతా చ లుద్దకా చేవ, ఉపజీవన్తి తం సరం’’.
Cetā ca luddakā ceva, upajīvanti taṃ saraṃ’’.
ఏత్థ ఏతే ఏవంనామికా కిన్నరాదయో సత్తా తస్మిం సరసమీపే వసన్తీతి అత్థో.
Ettha ete evaṃnāmikā kinnarādayo sattā tasmiṃ sarasamīpe vasantīti attho.
౧౬౭.
167.
‘‘తిన్దుకాని పియాలాని, మధుకేకా సుమారియో;
‘‘Tindukāni piyālāni, madhukekā sumāriyo;
ధువం ఫలాని ధారేన్తి, అవిదూరే మమస్సమం’’.
Dhuvaṃ phalāni dhārenti, avidūre mamassamaṃ’’.
తత్థ ఏతే తిన్దుకాదయో రుక్ఖా ధువం హేమన్తగిమ్హవస్సానసఙ్ఖాతే కాలత్తయే మమ అస్సమతో అవిదూరే ఠానే మధురఫలాని ధారేన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tattha ete tindukādayo rukkhā dhuvaṃ hemantagimhavassānasaṅkhāte kālattaye mama assamato avidūre ṭhāne madhuraphalāni dhārentīti sambandho.
౧౬౮.
168.
‘‘కోసమ్బా సళలా నిమ్బా, సాదుఫలసమాయుతా;
‘‘Kosambā saḷalā nimbā, sāduphalasamāyutā;
ధువం ఫలాని ధారేన్తి, అవిదూరే మమస్సమం’’.
Dhuvaṃ phalāni dhārenti, avidūre mamassamaṃ’’.
తత్థ ఏతే కోసమ్బాదయో రుక్ఖా సారఫలా మధురఫలా ఉత్తమఫలా సమాయుతా సం సుట్ఠు ఆయుతా సమఙ్గీభూతా నిచ్చం ఫలధారినో మమ అస్సమసమీపే సోభన్తీతి అత్థో.
Tattha ete kosambādayo rukkhā sāraphalā madhuraphalā uttamaphalā samāyutā saṃ suṭṭhu āyutā samaṅgībhūtā niccaṃ phaladhārino mama assamasamīpe sobhantīti attho.
౧౬౯.
169.
‘‘హరీతకా ఆమలకా, అమ్బజమ్బువిభీతకా;
‘‘Harītakā āmalakā, ambajambuvibhītakā;
కోలా భల్లాతకా బిల్లా, ఫలాని ధారయన్తి తే’’.
Kolā bhallātakā billā, phalāni dhārayanti te’’.
తే హరీతకాదయో రుక్ఖా మమ అస్సమసమీపే జాతా నిచ్చం ఫలాని ధారయన్తీతి సమ్బన్ధో.
Te harītakādayo rukkhā mama assamasamīpe jātā niccaṃ phalāni dhārayantīti sambandho.
౧౭౦.
170.
‘‘ఆలువా చ కళమ్బా చ, బిళాలీతక్కళాని చ;
‘‘Āluvā ca kaḷambā ca, biḷālītakkaḷāni ca;
జీవకా సుతకా చేవ, బహూకా మమ అస్సమే’’.
Jīvakā sutakā ceva, bahūkā mama assame’’.
ఏతే ఆలువాదయో మూలఫలా ఖుద్దా మధురసా మమ అస్సమసమీపే బహూ సన్తీతి సమ్బన్ధో.
Ete āluvādayo mūlaphalā khuddā madhurasā mama assamasamīpe bahū santīti sambandho.
౧౭౧.
171.
‘‘అస్సమస్సావిదూరమ్హి, తళాకాసుం సునిమ్మితా;
‘‘Assamassāvidūramhi, taḷākāsuṃ sunimmitā;
అచ్ఛోదకా సీతజలా, సుపతిత్థా మనోరమా’’.
Acchodakā sītajalā, supatitthā manoramā’’.
తత్థ అస్సమస్సావిదూరమ్హి అస్సమస్స సమీపే సునిమ్మితా సుట్ఠు ఆరోహనఓరోహనక్ఖమం కత్వా నిమ్మితా అచ్ఛోదకా విప్పసన్నోదకా సీతజలా సీతోదకా సుపతిత్థా సున్దరతిత్థా మనోరమా సోమనస్సకరా తళాకా ఆసుం అహేసున్తి అత్థో.
Tattha assamassāvidūramhi assamassa samīpe sunimmitā suṭṭhu ārohanaorohanakkhamaṃ katvā nimmitā acchodakā vippasannodakā sītajalā sītodakā supatitthā sundaratitthā manoramā somanassakarā taḷākā āsuṃ ahesunti attho.
౧౭౨.
172.
‘‘పదుముప్పలసఞ్ఛన్నా, పుణ్డరీకసమాయుతా;
‘‘Padumuppalasañchannā, puṇḍarīkasamāyutā;
మన్దాలకేహి సఞ్ఛన్నా, దిబ్బగన్ధోపవాయతి’’.
Mandālakehi sañchannā, dibbagandhopavāyati’’.
తత్థ పదుమేహి చ ఉప్పలేహి చ సఞ్ఛన్నా పరిపుణ్ణా పుణ్డరీకేహి సమాయుతా సమఙ్గీభూతా మన్దాలకేహి చ సఞ్ఛన్నా గహనీభూతా తళాకా దిబ్బగన్ధాని ఉపవాయన్తి సమన్తతో వాయన్తీతి అత్థో.
Tattha padumehi ca uppalehi ca sañchannā paripuṇṇā puṇḍarīkehi samāyutā samaṅgībhūtā mandālakehi ca sañchannā gahanībhūtā taḷākā dibbagandhāni upavāyanti samantato vāyantīti attho.
౧౭౩.
173.
‘‘ఏవం సబ్బఙ్గసమ్పన్నే, పుప్ఫితే ఫలితే వనే;
‘‘Evaṃ sabbaṅgasampanne, pupphite phalite vane;
సుకతే అస్సమే రమ్మే, విహరామి అహం తదా’’.
Sukate assame ramme, viharāmi ahaṃ tadā’’.
తత్థ ఏవం సబ్బఙ్గసమ్పన్నేతి అబ్బేహి నదికాదిఅవయవేహి సమ్పన్నే పరిపుణ్ణే పుప్ఫఫలరుక్ఖేహి గహనీభూతే వనే సుకతే రమణీయే అస్సమే అరఞ్ఞావాసే తదా తాపసభూతకాలే అహం విహరామీతి అత్థో.
Tattha evaṃ sabbaṅgasampanneti abbehi nadikādiavayavehi sampanne paripuṇṇe pupphaphalarukkhehi gahanībhūte vane sukate ramaṇīye assame araññāvāse tadā tāpasabhūtakāle ahaṃ viharāmīti attho.
ఏత్తావతా అస్సమసమ్పత్తిం దస్సేత్వా ఇదాని అత్తనో సీలాదిగుణసమ్పత్తిం దస్సేన్తో –
Ettāvatā assamasampattiṃ dassetvā idāni attano sīlādiguṇasampattiṃ dassento –
౧౭౪.
174.
‘‘సీలవా వతసమ్పన్నో, ఝాయీ ఝానరతో సదా;
‘‘Sīlavā vatasampanno, jhāyī jhānarato sadā;
పఞ్చాభిఞ్ఞాబలప్పత్తో, సురుచి నామ తాపసో’’తి. – ఆహ;
Pañcābhiññābalappatto, suruci nāma tāpaso’’ti. – āha;
తత్థ సీలవాతి ఝానసమ్పయుత్తచతుపారిసుద్ధిసీలసదిసేహి పఞ్చహి సీలేహి సమ్పుణ్ణోతి అత్థో. వతసమ్పన్నోతి ‘‘ఇతో పట్ఠాయ ఘరావాసం పఞ్చ కామగుణే వా న సేవిస్సామీ’’తి వతసమాదానేన సమ్పన్నో. ఝాయీతి లక్ఖణూపనిజ్ఝానఆరమ్మణూపనిజ్ఝానేహి ఝాయీ ఝాయనసీలో. ఝానరతోతి ఏతేసు ఝానేసు రతో అల్లీనో సదా సమ్పుణ్ణో. పఞ్చాభిఞ్ఞాబలప్పత్తోతి ఇద్ధివిధదిబ్బసోతపరచిత్తవిజాననపుబ్బేనివాసానుస్సతిదిబ్బచక్ఖుసఙ్ఖాతాహి పఞ్చహి అభిఞ్ఞాహి విసేసపఞ్ఞాహి బలసమ్పన్నో, పరిపుణ్ణోతి అత్థో. నామేన సురుచి నామ తాపసో హుత్వా విహరామీతి సమ్బన్ధో.
Tattha sīlavāti jhānasampayuttacatupārisuddhisīlasadisehi pañcahi sīlehi sampuṇṇoti attho. Vatasampannoti ‘‘ito paṭṭhāya gharāvāsaṃ pañca kāmaguṇe vā na sevissāmī’’ti vatasamādānena sampanno. Jhāyīti lakkhaṇūpanijjhānaārammaṇūpanijjhānehi jhāyī jhāyanasīlo. Jhānaratoti etesu jhānesu rato allīno sadā sampuṇṇo. Pañcābhiññābalappattoti iddhividhadibbasotaparacittavijānanapubbenivāsānussatidibbacakkhusaṅkhātāhi pañcahi abhiññāhi visesapaññāhi balasampanno, paripuṇṇoti attho. Nāmena suruci nāma tāpaso hutvā viharāmīti sambandho.
ఏత్తకేన అత్తనో గుణసమ్పత్తిం దస్సేత్వా పరిససమ్పత్తిం దస్సేన్తో –
Ettakena attano guṇasampattiṃ dassetvā parisasampattiṃ dassento –
౧౭౫.
175.
‘‘చతువీససహస్సాని, సిస్సా మయ్హం ఉపట్ఠహుం;
‘‘Catuvīsasahassāni, sissā mayhaṃ upaṭṭhahuṃ;
సబ్బే మం బ్రాహ్మణా ఏతే, జాతిమన్తో యసస్సినో’’తి. – ఆదిమాహ;
Sabbe maṃ brāhmaṇā ete, jātimanto yasassino’’ti. – ādimāha;
తత్థ ఏతే సబ్బే చతువీసతిసహస్సబ్రాహ్మణా మయ్హం సిస్సా జాతిమన్తో జాతిసమ్పన్నా యసస్సినో పరివారసమ్పన్నా మం ఉపట్ఠహున్తి సమ్బన్ధో.
Tattha ete sabbe catuvīsatisahassabrāhmaṇā mayhaṃ sissā jātimanto jātisampannā yasassino parivārasampannā maṃ upaṭṭhahunti sambandho.
౧౭౬.
176.
‘‘లక్ఖణే ఇతిహాసే చ, సనిఘణ్డుసకేటుభే;
‘‘Lakkhaṇe itihāse ca, sanighaṇḍusakeṭubhe;
పదకా వేయ్యాకరణా, సధమ్మే పారమిం గతా’’.
Padakā veyyākaraṇā, sadhamme pāramiṃ gatā’’.
తత్థ లక్ఖణేతి లక్ఖణసత్థే. సబ్బలోకియానం ఇత్థిపురిసానం ‘‘ఇమేహి లక్ఖణేహి సమన్నాగతా దుక్ఖితా భవన్తి, ఇమేహి సుఖితా భవన్తీ’’తి లక్ఖణం జానాతి. తప్పకాసకో గన్థో లక్ఖణం, తస్మిం లక్ఖణే చ. ఇతిహాసేతి ‘‘ఇతిహ ఆస ఇతిహ ఆసా’’తి వుత్తవచనపటిదీపకే గన్థే. లక్ఖణే చ ఇతిహాసే చ పారమిం పరియోసానం గతాతి సమ్బన్ధో. రుక్ఖపబ్బతాదీనం నామప్పకాసకగన్థం ‘‘నిఘణ్డూ’’తి వుచ్చతి. కేటూభేతి కిరియాకప్పవికప్పానం కవీనం ఉపకారకో గన్థో. నిఘణ్డుయా సహ వత్తతీతి సనిఘణ్డు, కేటుభేన సహ వత్తతీతి సకేటుభం, తస్మిం సనిఘణ్డుసకేటుభే వేదత్తయే పారమిం గతాతి సమ్బన్ధో. పదకాతి నామపదసమాసతద్ధితాఖ్యాతకితకాదిపదేసు ఛేకా . వేయ్యాకరణాని చన్దపాణినీయకలాపాదిబ్యాకరణే ఛేకా. సధమ్మే పారమిం గతాతి అత్తనో ధమ్మే బ్రాహ్మణధమ్మే వేదత్తయే పారమిం పరియోసానం గతా పత్తాతి అత్థో.
Tattha lakkhaṇeti lakkhaṇasatthe. Sabbalokiyānaṃ itthipurisānaṃ ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgatā dukkhitā bhavanti, imehi sukhitā bhavantī’’ti lakkhaṇaṃ jānāti. Tappakāsako gantho lakkhaṇaṃ, tasmiṃ lakkhaṇe ca. Itihāseti ‘‘itiha āsa itiha āsā’’ti vuttavacanapaṭidīpake ganthe. Lakkhaṇe ca itihāse ca pāramiṃ pariyosānaṃ gatāti sambandho. Rukkhapabbatādīnaṃ nāmappakāsakaganthaṃ ‘‘nighaṇḍū’’ti vuccati. Keṭūbheti kiriyākappavikappānaṃ kavīnaṃ upakārako gantho. Nighaṇḍuyā saha vattatīti sanighaṇḍu, keṭubhena saha vattatīti sakeṭubhaṃ, tasmiṃ sanighaṇḍusakeṭubhe vedattaye pāramiṃ gatāti sambandho. Padakāti nāmapadasamāsataddhitākhyātakitakādipadesu chekā . Veyyākaraṇāni candapāṇinīyakalāpādibyākaraṇe chekā. Sadhamme pāramiṃ gatāti attano dhamme brāhmaṇadhamme vedattaye pāramiṃ pariyosānaṃ gatā pattāti attho.
౧౭౭.
177.
‘‘ఉప్పాతేసు నిమిత్తేసు, లక్ఖణేసు చ కోవిదా;
‘‘Uppātesu nimittesu, lakkhaṇesu ca kovidā;
పథబ్యా భూమన్తలిక్ఖే, మమ సిస్సా సుసిక్ఖితా’’.
Pathabyā bhūmantalikkhe, mama sissā susikkhitā’’.
తత్థ ఉక్కాపాతభూమికమ్పాదికేసు ఉప్పాతేసు చ సుభనిమిత్తాసుభనిమిత్తేసు చ ఇత్థిలక్ఖణపురిసలక్ఖణమహాపురిసలక్ఖణేసు చ కోవిదా ఛేకా. పథవియా చ భూమియా చ సకలలోకే చ అన్తలిక్ఖే ఆకాసే చాతి సబ్బత్థ మమ సిస్సా సుసిక్ఖితా.
Tattha ukkāpātabhūmikampādikesu uppātesu ca subhanimittāsubhanimittesu ca itthilakkhaṇapurisalakkhaṇamahāpurisalakkhaṇesu ca kovidā chekā. Pathaviyā ca bhūmiyā ca sakalaloke ca antalikkhe ākāse cāti sabbattha mama sissā susikkhitā.
౧౭౮.
178.
‘‘అప్పిచ్ఛా నిపకా ఏతే, అప్పాహారా అలోలుపా;
‘‘Appicchā nipakā ete, appāhārā alolupā;
లాభాలాభేన సన్తుట్ఠా, పరివారేన్తి మం సదా’’.
Lābhālābhena santuṭṭhā, parivārenti maṃ sadā’’.
తత్థ అప్పిచ్ఛాతి అప్పకేనాపి యాపేన్తా. నిపకాతి నేపక్కసఙ్ఖాతాయ పఞ్ఞాయ సమన్నాగతా. అప్పాహారాతి ఏకాహారా ఏకభత్తికాతి అత్థో. అలోలుపాతి లోలుపతణ్హాయ అప్పవత్తనకా. లాభాలాభేనాతి లాభేన అలాభేన చ సన్తుట్ఠా సోమనస్సా ఏతే మమ సిస్సా సదా నిచ్చకాలం మం పరివారేన్తి ఉపట్ఠహన్తీతి అత్థో.
Tattha appicchāti appakenāpi yāpentā. Nipakāti nepakkasaṅkhātāya paññāya samannāgatā. Appāhārāti ekāhārā ekabhattikāti attho. Alolupāti lolupataṇhāya appavattanakā. Lābhālābhenāti lābhena alābhena ca santuṭṭhā somanassā ete mama sissā sadā niccakālaṃ maṃ parivārenti upaṭṭhahantīti attho.
౧౭౯.
179.
‘‘ఝాయీ ఝానరతా ధీరా, సన్తచిత్తా సమాహితా;
‘‘Jhāyī jhānaratā dhīrā, santacittā samāhitā;
ఆకిఞ్చఞ్ఞం పత్థయన్తా, పరివారేన్తి మం సదా’’.
Ākiñcaññaṃ patthayantā, parivārenti maṃ sadā’’.
తత్థ ఝాయీతి లక్ఖణూపనిజ్ఝానఆరమ్మణూపనిజ్ఝానేహి సమన్నాగతా. ఝాయనసీలా వా. ఝానరతాతి తేసు చ ఝానేసు రతా అల్లీనా. ధీరాతి ధితిసమ్పన్నా. సన్తచిత్తాతి వూపసన్తమనా. సమాహితాతి ఏకగ్గచిత్తా. ఆకిఞ్చఞ్ఞన్తి నిప్పలిబోధభావం. పత్థయన్తాతి ఇచ్ఛన్తా. ఇత్థమ్భూతా మే సిస్సా సదా మం పరివారేన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tattha jhāyīti lakkhaṇūpanijjhānaārammaṇūpanijjhānehi samannāgatā. Jhāyanasīlā vā. Jhānaratāti tesu ca jhānesu ratā allīnā. Dhīrāti dhitisampannā. Santacittāti vūpasantamanā. Samāhitāti ekaggacittā. Ākiñcaññanti nippalibodhabhāvaṃ. Patthayantāti icchantā. Itthambhūtā me sissā sadā maṃ parivārentīti sambandho.
౧౮౦.
180.
‘‘అభిఞ్ఞాపారమిప్పత్తా, పేత్తికే గోచరే రతా;
‘‘Abhiññāpāramippattā, pettike gocare ratā;
అన్తలిక్ఖచరా ధీరా, పరివారేన్తి మం సదా’’.
Antalikkhacarā dhīrā, parivārenti maṃ sadā’’.
తత్థ అభిఞ్ఞాపారమిప్పత్తాతి పఞ్చసు అభిఞ్ఞాసు పారమిం పరియోసానం పత్తా పూరితాతి అత్థో. పేత్తికే గోచరే రతాతి బుద్ధానుఞ్ఞాతాయ అవిఞ్ఞత్తియా లద్ధే ఆహారే రతాతి అత్థో. అన్తలిక్ఖచరాతి అన్తలిక్ఖేన ఆకాసేన గచ్ఛన్తా ఆగచ్ఛన్తా చాతి అత్థో. ధీరాతి థిరభూతా సీహబ్యగ్ఘాదిపరిస్సయే అచ్ఛమ్భితసభావాతి అత్థో. ఏవంభూతా మమ తాపసా సదా మం పరివారేన్తీతి అత్థో.
Tattha abhiññāpāramippattāti pañcasu abhiññāsu pāramiṃ pariyosānaṃ pattā pūritāti attho. Pettike gocare ratāti buddhānuññātāya aviññattiyā laddhe āhāre ratāti attho. Antalikkhacarāti antalikkhena ākāsena gacchantā āgacchantā cāti attho. Dhīrāti thirabhūtā sīhabyagghādiparissaye acchambhitasabhāvāti attho. Evaṃbhūtā mama tāpasā sadā maṃ parivārentīti attho.
౧౮౧.
181.
‘‘సంవుతా ఛసు ద్వారేసు, అనేజా రక్ఖితిన్ద్రియా;
‘‘Saṃvutā chasu dvāresu, anejā rakkhitindriyā;
అసంసట్ఠా చ తే ధీరా, మమ సిస్సా దురాసదా’’.
Asaṃsaṭṭhā ca te dhīrā, mama sissā durāsadā’’.
తత్థ చక్ఖాదీసు ఛసు ద్వారేసు రూపాదీసు ఛసు ఆరమ్మణేసు సంవుతా పిహితా పటిచ్ఛన్నా, రక్ఖితగోపితద్వారాతి అత్థో. అనేజా నిత్తణ్హా రక్ఖితిన్ద్రియా గోపితచక్ఖాదిఇన్ద్రియా అసంసట్ఠా ఞాతీహి గహట్ఠేహి అమిస్సీభూతాతి అత్థో. దురాసదాతి దుట్ఠు ఆసదా, ఆసాదేతుం ఘట్టేతుం అసక్కుణేయ్యా అయోగ్గాతి అత్థో.
Tattha cakkhādīsu chasu dvāresu rūpādīsu chasu ārammaṇesu saṃvutā pihitā paṭicchannā, rakkhitagopitadvārāti attho. Anejā nittaṇhā rakkhitindriyā gopitacakkhādiindriyā asaṃsaṭṭhā ñātīhi gahaṭṭhehi amissībhūtāti attho. Durāsadāti duṭṭhu āsadā, āsādetuṃ ghaṭṭetuṃ asakkuṇeyyā ayoggāti attho.
౧౮౨.
182.
‘‘పల్లఙ్కేన నిసజ్జాయ, ఠానచఙ్కమనేన చ;
‘‘Pallaṅkena nisajjāya, ṭhānacaṅkamanena ca;
వీతినామేన్తి తే రత్తిం, మమ సిస్సా దురాసదా’’.
Vītināmenti te rattiṃ, mama sissā durāsadā’’.
తత్థ మమ సిస్సా పల్లఙ్కేన ఊరుబద్ధాసనేన సేయ్యం విహాయ నిసజ్జాయ చ ఠానేన చ చఙ్కమేన చ సకలం రత్తిం విసేసేన అతినామేన్తి అతిక్కామేన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tattha mama sissā pallaṅkena ūrubaddhāsanena seyyaṃ vihāya nisajjāya ca ṭhānena ca caṅkamena ca sakalaṃ rattiṃ visesena atināmenti atikkāmentīti sambandho.
౧౮౩.
183.
‘‘రజనీయే న రజ్జన్తి, దుస్సనీయే న దుస్సరే;
‘‘Rajanīye na rajjanti, dussanīye na dussare;
మోహనీయే న ముయ్హన్తి, మమ సిస్సా దురాసదా’’.
Mohanīye na muyhanti, mama sissā durāsadā’’.
తే ఇత్థమ్భూతా మమ సిస్సా తాపసా రజనీయే రజ్జితబ్బే వత్థుస్మిం న రజ్జన్తి రజ్జం న ఉప్పాదేన్తి. దుస్సనీయే దుస్సితబ్బే దోసం ఉప్పాదేతుం యుత్తే వత్థుమ్హి న దుస్సరే దోసం న కరోన్తి. మోహనీయే మోహితుం యుత్తే వత్థుమ్హి న ముయ్హన్తి మోహం న కరోన్తి, పఞ్ఞాసమ్పయుత్తా భవన్తీతి అత్థో.
Te itthambhūtā mama sissā tāpasā rajanīye rajjitabbe vatthusmiṃ na rajjanti rajjaṃ na uppādenti. Dussanīye dussitabbe dosaṃ uppādetuṃ yutte vatthumhi na dussare dosaṃ na karonti. Mohanīye mohituṃ yutte vatthumhi na muyhanti mohaṃ na karonti, paññāsampayuttā bhavantīti attho.
౧౮౪.
184.
‘‘ఇద్ధిం వీమంసమానా తే, వత్తన్తి నిచ్చకాలికం;
‘‘Iddhiṃ vīmaṃsamānā te, vattanti niccakālikaṃ;
పథవిం తే పకమ్పేన్తి, సారమ్భేన దురాసదా’’.
Pathaviṃ te pakampenti, sārambhena durāsadā’’.
తే మమ సిస్సా ‘‘ఏకోపి హుత్వా బహుధా హోతి, బహుధాపి హుత్వా ఏకో హోతీ’’తిఆదికం (పటి॰ మ॰ ౧.౧౦౨) ఇద్ధివికుబ్బనం నిచ్చకాలికం వీమంసమానా వత్తన్తీతి సమ్బన్ధో. తే మమ సిస్సా ఆకాసేపి ఉదకేపి పథవిం నిమ్మినిత్వా ఇరియాపథం పకమ్పేన్తీతి అత్థో. సారమ్భేన యుగగ్గాహేన కలహకరణేన న ఆసాదేతబ్బాతి అత్థో.
Te mama sissā ‘‘ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hotī’’tiādikaṃ (paṭi. ma. 1.102) iddhivikubbanaṃ niccakālikaṃ vīmaṃsamānā vattantīti sambandho. Te mama sissā ākāsepi udakepi pathaviṃ nimminitvā iriyāpathaṃ pakampentīti attho. Sārambhena yugaggāhena kalahakaraṇena na āsādetabbāti attho.
౧౮౫.
185.
‘‘కీళమానా చ తే సిస్సా, కీళన్తి ఝానకీళితం;
‘‘Kīḷamānā ca te sissā, kīḷanti jhānakīḷitaṃ;
జమ్బుతో ఫలమానేన్తి, మమ సిస్సా దురాసదా’’.
Jambuto phalamānenti, mama sissā durāsadā’’.
తే మమ సిస్సా కీళమానా పఠమజ్ఝానాదికీళం కీళన్తి లళన్తి రమన్తీతి అత్థో. జమ్బుతో ఫలమానేన్తీతి హిమవన్తమ్హి సతయోజనుబ్బేధజమ్బురుక్ఖతో ఘటప్పమాణం జమ్బుఫలం ఇద్ధియా గన్త్వా ఆనేన్తీతి అత్థో.
Te mama sissā kīḷamānā paṭhamajjhānādikīḷaṃ kīḷanti laḷanti ramantīti attho. Jambutophalamānentīti himavantamhi satayojanubbedhajamburukkhato ghaṭappamāṇaṃ jambuphalaṃ iddhiyā gantvā ānentīti attho.
౧౮౬.
186.
‘‘అఞ్ఞే గచ్ఛన్తి గోయానం, అఞ్ఞే పుబ్బవిదేహకం;
‘‘Aññe gacchanti goyānaṃ, aññe pubbavidehakaṃ;
అఞ్ఞే చ ఉత్తరకురుం, ఏసనాయ దురాసదా’’.
Aññe ca uttarakuruṃ, esanāya durāsadā’’.
తేసం మమ సిస్సానం అన్తరే అఞ్ఞే ఏకచ్చే గోయానం అపరగోయానం దీపం గచ్ఛన్తి, ఏకచ్చే పుబ్బవిదేహకం దీపం గచ్ఛన్తి, ఏకచ్చే ఉత్తరకురుం దీపం గచ్ఛన్తి, తే దురాసదా ఏతేసు ఠానేసు ఏసనాయ గవేసనాయ పచ్చయపరియేసనాయ గచ్ఛన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tesaṃ mama sissānaṃ antare aññe ekacce goyānaṃ aparagoyānaṃ dīpaṃ gacchanti, ekacce pubbavidehakaṃ dīpaṃ gacchanti, ekacce uttarakuruṃ dīpaṃ gacchanti, te durāsadā etesu ṭhānesu esanāya gavesanāya paccayapariyesanāya gacchantīti sambandho.
౧౮౭.
187.
‘‘పురతో పేసేన్తి ఖారిం, పచ్ఛతో చ వజన్తి తే;
‘‘Purato pesenti khāriṃ, pacchato ca vajanti te;
చతువీససహస్సేహి, ఛాదితం హోతి అమ్బరం’’.
Catuvīsasahassehi, chāditaṃ hoti ambaraṃ’’.
తే మమ సిస్సా ఆకాసేన గచ్ఛమానా ఖారిం తాపసపరిక్ఖారభరితం కాజం పురతో పేసేన్తి పఠమం అభిముఖఞ్చ తం పేసేత్వా సయం తస్స పచ్ఛతో గచ్ఛన్తీతి అత్థో. ఏవం గచ్ఛమానేహి చతువీససహస్సేహి తాపసేహి అమ్బరం ఆకాసతలం ఛాదితం పటిచ్ఛన్నం హోతీతి సమ్బన్ధో.
Te mama sissā ākāsena gacchamānā khāriṃ tāpasaparikkhārabharitaṃ kājaṃ purato pesenti paṭhamaṃ abhimukhañca taṃ pesetvā sayaṃ tassa pacchato gacchantīti attho. Evaṃ gacchamānehi catuvīsasahassehi tāpasehi ambaraṃ ākāsatalaṃ chāditaṃ paṭicchannaṃ hotīti sambandho.
౧౮౮.
188.
‘‘అగ్గిపాకీ అనగ్గీ చ, దన్తోదుక్ఖలికాపి చ;
‘‘Aggipākī anaggī ca, dantodukkhalikāpi ca;
అస్మేన కోట్టితా కేచి, పవత్తఫలభోజనా’’.
Asmena koṭṭitā keci, pavattaphalabhojanā’’.
తత్థ కేచి ఏకచ్చే మమ సిస్సా అగ్గిపాకీ ఫలాఫలపణ్ణాదయో పచిత్వా ఖాదన్తి, ఏకచ్చే అనగ్గీ అగ్గీహి అపచిత్వా ఆమకమేవ ఖాదన్తి, ఏకచ్చే దన్తికా దన్తేహియేవ తచం ఉప్పాటేత్వా ఖాదన్తి. ఏకచ్చే ఉదుక్ఖలికా ఉదుక్ఖలేహి కోట్టేత్వా ఖాదన్తి. ఏకచ్చే అస్మేన కోట్టితా పాసాణేన కోట్టేత్వా ఖాదన్తి. ఏకచ్చే సయంపతితఫలాహారాతి సమ్బన్ధో.
Tattha keci ekacce mama sissā aggipākī phalāphalapaṇṇādayo pacitvā khādanti, ekacce anaggī aggīhi apacitvā āmakameva khādanti, ekacce dantikā dantehiyeva tacaṃ uppāṭetvā khādanti. Ekacce udukkhalikā udukkhalehi koṭṭetvā khādanti. Ekacce asmena koṭṭitā pāsāṇena koṭṭetvā khādanti. Ekacce sayaṃpatitaphalāhārāti sambandho.
౧౮౯.
189.
‘‘ఉదకోరోహణా కేచి, సాయం పాతో సుచీరతా;
‘‘Udakorohaṇā keci, sāyaṃ pāto sucīratā;
తోయాభిసేచనకరా, మమ సిస్సా దురాసదా’’.
Toyābhisecanakarā, mama sissā durāsadā’’.
దురాసదా మమ సిస్సా కేచి సుచీరతా సుద్ధికామా సాయం పాతో చ ఉదకోరోహణా ఉదకపవేసకాతి అత్థో. కేచి తోయాభిసేచనకరా ఉదకేన అత్తని అభిసిఞ్చనకరాతి అత్థో.
Durāsadā mama sissā keci sucīratā suddhikāmā sāyaṃ pāto ca udakorohaṇā udakapavesakāti attho. Keci toyābhisecanakarā udakena attani abhisiñcanakarāti attho.
౧౯౦.
190.
‘‘పరూళ్హకచ్ఛనఖలోమా , పఙ్కదన్తా రజస్సిరా;
‘‘Parūḷhakacchanakhalomā , paṅkadantā rajassirā;
గన్ధితా సీలగన్ధేన, మమ సిస్సా దురాసదా’’.
Gandhitā sīlagandhena, mama sissā durāsadā’’.
తత్థ తే దురాసదా మమ సిస్సా కచ్ఛేసు ఉభయకచ్ఛేసు చ హత్థపాదేసు చ పరూళ్హా సఞ్జాతా, దీఘనఖలోమాతి అత్థో. ఖురకమ్మరహితత్తా అమణ్డితా అపసాధితాతి అధిప్పాయో. పఙ్కదన్తాతి ఇట్ఠకచుణ్ణఖీరపాసాణచుణ్ణాదీహి ధవలమకతత్తా మలగ్గహితదన్తాతి అత్థో. రజస్సిరాతి తేలమక్ఖనాదిరహితత్తా ధూలీహి మక్ఖితసీసాతి అత్థో. గన్ధితా సీలగన్ధేనాతి ఝానసమాధిసమాపత్తీహి సమ్పయుత్తసీలేన సమఙ్గీభూతత్తా లోకియసీలగన్ధేన సబ్బత్థ సుగన్ధీభూతాతి అత్థో. మమ సిస్సా దురాసదాతి ఇమేహి వుత్తప్పకారగుణేహి సమన్నాగతత్తా ఆసాదేతుం ఘట్టేతుం అసక్కుణేయ్యా మమ సిస్సాతి సమ్బన్ధో.
Tattha te durāsadā mama sissā kacchesu ubhayakacchesu ca hatthapādesu ca parūḷhā sañjātā, dīghanakhalomāti attho. Khurakammarahitattā amaṇḍitā apasādhitāti adhippāyo. Paṅkadantāti iṭṭhakacuṇṇakhīrapāsāṇacuṇṇādīhi dhavalamakatattā malaggahitadantāti attho. Rajassirāti telamakkhanādirahitattā dhūlīhi makkhitasīsāti attho. Gandhitā sīlagandhenāti jhānasamādhisamāpattīhi sampayuttasīlena samaṅgībhūtattā lokiyasīlagandhena sabbattha sugandhībhūtāti attho. Mama sissā durāsadāti imehi vuttappakāraguṇehi samannāgatattā āsādetuṃ ghaṭṭetuṃ asakkuṇeyyā mama sissāti sambandho.
౧౯౧.
191.
‘‘పాతోవ సన్నిపతిత్వా, జటిలా ఉగ్గతాపనా;
‘‘Pātova sannipatitvā, jaṭilā uggatāpanā;
లాభాలాభం పకిత్తేత్వా, గచ్ఛన్తి అమ్బరే తదా’’.
Lābhālābhaṃ pakittetvā, gacchanti ambare tadā’’.
తత్థ పాతోవ సన్నిపతిత్వాతి సత్తమ్యత్థే తోపచ్చయో, పాతరాసకాలేయేవ మమ సన్తికే రాసిభూతాతి అత్థో. ఉగ్గతాపనా పాకటతపా పత్థటతపా జటిలా జటాధారినో తాపసా. లాభాలాభం పకిత్తేత్వా ఖుద్దకే చ మహన్తే చ లాభే పాకటే కత్వా తదా తస్మిం కాలే అమ్బరే ఆకాసతలే గచ్ఛన్తీతి సమ్బన్ధో.
Tattha pātova sannipatitvāti sattamyatthe topaccayo, pātarāsakāleyeva mama santike rāsibhūtāti attho. Uggatāpanā pākaṭatapā patthaṭatapā jaṭilā jaṭādhārino tāpasā. Lābhālābhaṃ pakittetvā khuddake ca mahante ca lābhe pākaṭe katvā tadā tasmiṃ kāle ambare ākāsatale gacchantīti sambandho.
౧౯౨. పున తేసంయేవ గుణే పకాసేన్తో ఏతేసం పక్కమన్తానన్తిఆదిమాహ. తత్థ ఆకాసే వా థలే వా పక్కమన్తానం గచ్ఛన్తానం ఏతేసం తాపసానం వాకచీరజనితో మహాసద్దో పవత్తతీతి అత్థో. ముదితా హోన్తి దేవతాతి ఏవం మహాసద్దం పవత్తేత్వా గచ్ఛన్తానం అజినచమ్మసద్దేన సన్తుట్ఠా ‘‘సాధు సాధు, అయ్యా’’తి సోమనస్సజాతా దేవతా ముదితా సన్తుట్ఠా హోన్తీతి సమ్బన్ధో.
192. Puna tesaṃyeva guṇe pakāsento etesaṃ pakkamantānantiādimāha. Tattha ākāse vā thale vā pakkamantānaṃ gacchantānaṃ etesaṃ tāpasānaṃ vākacīrajanito mahāsaddo pavattatīti attho. Muditā honti devatāti evaṃ mahāsaddaṃ pavattetvā gacchantānaṃ ajinacammasaddena santuṭṭhā ‘‘sādhu sādhu, ayyā’’ti somanassajātā devatā muditā santuṭṭhā hontīti sambandho.
౧౯౩. దిసోదిసన్తి తే ఇసయో అన్తలిక్ఖచరా ఆకాసచారినో దక్ఖిణాదిసానుదిసం పక్కమన్తి గచ్ఛన్తీతి సమ్బన్ధో. సకే బలేనుపత్థద్ధాతి అత్తనో సరీరబలేన వా ఝానబలేన వా సమన్నాగతా యదిచ్ఛకం యత్థ యత్థ గన్తుకామా, తత్థ తత్థేవ గచ్ఛన్తీతి సమ్బన్ధో.
193.Disodisanti te isayo antalikkhacarā ākāsacārino dakkhiṇādisānudisaṃ pakkamanti gacchantīti sambandho. Sake balenupatthaddhāti attano sarīrabalena vā jhānabalena vā samannāgatā yadicchakaṃ yattha yattha gantukāmā, tattha tattheva gacchantīti sambandho.
౧౯౪. పున తేసమేవానుభావం పకాసేన్తో పథవీకమ్పకా ఏతేతిఆదిమాహ. తదా ఏతే సబ్బత్థ ఇచ్ఛాచారా పథవీకమ్పకా మేదనీసఞ్చలనజాతికా నభచారినో ఆకాసచారినో. ఉగ్గతేజాతి ఉగ్గతతేజా పత్థటతేజా దుప్పసహా పసయ్హ అభిభవిత్వా పవత్తితుం అసక్కుణేయ్యాతి దుప్పసహా. సాగరోవ అఖోభియాతి అఞ్ఞేహి అఖోభియో అనాలుళితో సాగరో ఇవ సముద్దో వియ అఞ్ఞేహి అఖోభియా కమ్పేతుం అసక్కుణేయ్యా హోన్తీతి సమ్బన్ధో.
194. Puna tesamevānubhāvaṃ pakāsento pathavīkampakā etetiādimāha. Tadā ete sabbattha icchācārā pathavīkampakā medanīsañcalanajātikā nabhacārino ākāsacārino. Uggatejāti uggatatejā patthaṭatejā duppasahā pasayha abhibhavitvā pavattituṃ asakkuṇeyyāti duppasahā. Sāgarova akhobhiyāti aññehi akhobhiyo anāluḷito sāgaro iva samuddo viya aññehi akhobhiyā kampetuṃ asakkuṇeyyā hontīti sambandho.
౧౯౫. ఠానచఙ్కమినో కేచీతి తేసం మమ సిస్సానం అన్తరే ఏకచ్చే ఇసయో ఠానిరియాపథచఙ్కమనిరియాపథసమ్పన్నా, ఏకచ్చే ఇసయో నేసజ్జికా నిసజ్జిరియాపథసమ్పన్నా, ఏకచ్చే ఇసయో పవత్తభోజనా సయంపతితపణ్ణాహారా ఏవరూపేహి గుణేహి యుత్తత్తా దురాసదాతి సమ్బన్ధో.
195.Ṭhānacaṅkamino kecīti tesaṃ mama sissānaṃ antare ekacce isayo ṭhāniriyāpathacaṅkamaniriyāpathasampannā, ekacce isayo nesajjikā nisajjiriyāpathasampannā, ekacce isayo pavattabhojanā sayaṃpatitapaṇṇāhārā evarūpehi guṇehi yuttattā durāsadāti sambandho.
౧౯౬. తే సబ్బే థోమేన్తో మేత్తావిహారినోతిఆదిమాహ. తత్థ ‘‘అపరిమాణేసు చక్కవాళేసు అపరిమాణా సత్తా సుఖీ హోన్తూ’’తిఆదినా సినేహలక్ఖణాయ మేత్తాయ ఫరిత్వా విహరన్తి, అత్తభావం పవత్తేన్తీతి మేత్తావిహారినో ఏతే మమ సిస్సాతి అత్థో. సబ్బే తే ఇసయో సబ్బపాణినం సబ్బేసం సత్తానం హితేసీ హితగవేసకా. అనత్తుక్కంసకా అత్తానం న ఉక్కంసకా అమానినో కస్సచి కఞ్చి పుగ్గలం న వమ్భేన్తి నీచం కత్వా న మఞ్ఞన్తీతి అత్థో.
196. Te sabbe thomento mettāvihārinotiādimāha. Tattha ‘‘aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā sukhī hontū’’tiādinā sinehalakkhaṇāya mettāya pharitvā viharanti, attabhāvaṃ pavattentīti mettāvihārino ete mama sissāti attho. Sabbe te isayo sabbapāṇinaṃ sabbesaṃ sattānaṃ hitesī hitagavesakā. Anattukkaṃsakā attānaṃ na ukkaṃsakā amānino kassaci kañci puggalaṃ na vambhenti nīcaṃ katvā na maññantīti attho.
౧౯౭. తే మమ సిస్సా సీలసమాధిసమాపత్తిగుణయుత్తత్తా సీహరాజా ఇవ అచ్ఛమ్భీతా నిబ్భయా, గజరాజా ఇవ హత్థిరాజా వియ థామవా సరీరబలఝానబలసమ్పన్నా బ్యగ్ఘరాజా ఇవ, దురాసదా ఘట్టేతుమసక్కుణేయ్యా మమ సన్తికే ఆగచ్ఛన్తీతి సమ్బన్ధో.
197. Te mama sissā sīlasamādhisamāpattiguṇayuttattā sīharājā iva acchambhītā nibbhayā, gajarājā iva hatthirājā viya thāmavā sarīrabalajhānabalasampannā byaggharājā iva, durāsadā ghaṭṭetumasakkuṇeyyā mama santike āgacchantīti sambandho.
౧౯౮. తతో అత్తనో ఆనుభావస్స దస్సనలేసేన పకాసేన్తో విజ్జాధరాతిఆదిమాహ. తత్థ మన్తసజ్ఝాయాదివిజ్జాధరా చ రుక్ఖపబ్బతాదీసు వసన్తా భుమ్మదేవతా చ భూమట్ఠథలట్ఠా నాగా చ గన్ధబ్బదేవా చ చణ్డా రక్ఖసా చ కుమ్భణ్డా దేవా చ దానవా దేవా చ ఇచ్ఛితిచ్ఛితనిమ్మానసమత్థా గరుళా చ తం సరం ఉపజీవన్తీతి సమ్బన్ధో, తస్మిం సరే సరస్స సమీపే వసన్తీతి అత్థో.
198. Tato attano ānubhāvassa dassanalesena pakāsento vijjādharātiādimāha. Tattha mantasajjhāyādivijjādharā ca rukkhapabbatādīsu vasantā bhummadevatā ca bhūmaṭṭhathalaṭṭhā nāgā ca gandhabbadevā ca caṇḍā rakkhasā ca kumbhaṇḍā devā ca dānavā devā ca icchiticchitanimmānasamatthā garuḷā ca taṃ saraṃ upajīvantīti sambandho, tasmiṃ sare sarassa samīpe vasantīti attho.
౧౯౯. పునపి తేసంయేవ అత్తనో సిస్సతాపసానం గుణే వణ్ణేన్తో తే జటా ఖారిభరితాతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవ. ఖారిభారన్తి ఉదఞ్చనకమణ్డలుఆదికం తాపసపరిక్ఖారం.
199. Punapi tesaṃyeva attano sissatāpasānaṃ guṇe vaṇṇento te jaṭā khāribharitātiādimāha. Taṃ sabbaṃ uttānatthameva. Khāribhāranti udañcanakamaṇḍaluādikaṃ tāpasaparikkhāraṃ.
౨౦౭. పునపి అత్తనో గుణే పకాసేన్తో ఉప్పాతే సుపినే చాపీతిఆదిమాహ. తత్థ బ్రాహ్మణసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గతత్తా నక్ఖత్తపాఠే చ ఛేకత్తా ‘‘ఇమస్స రాజకుమారస్స ఉప్పన్ననక్ఖత్తం సుభం అసుభ’’న్తి ఉప్పాతలక్ఖణే చ సుపినే చ పవత్తిం పుచ్ఛితేన ‘‘ఇదం సుపినం సుభం, ఇదం అసుభ’’న్తి సుపిననిప్ఫత్తికథనే చ సబ్బేసం ఇత్థిపురిసానం హత్థపాదలక్ఖణకథనే చ సుట్ఠు సిక్ఖితో సకలజమ్బుదీపే పవత్తమానం మన్తపదం లక్ఖణమన్తకోట్ఠాసం సబ్బం అహం తదా మమ తాపసకాలే ధారేమీతి సమ్బన్ధో.
207. Punapi attano guṇe pakāsento uppāte supine cāpītiādimāha. Tattha brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gatattā nakkhattapāṭhe ca chekattā ‘‘imassa rājakumārassa uppannanakkhattaṃ subhaṃ asubha’’nti uppātalakkhaṇe ca supine ca pavattiṃ pucchitena ‘‘idaṃ supinaṃ subhaṃ, idaṃ asubha’’nti supinanipphattikathane ca sabbesaṃ itthipurisānaṃ hatthapādalakkhaṇakathane ca suṭṭhu sikkhito sakalajambudīpe pavattamānaṃ mantapadaṃ lakkhaṇamantakoṭṭhāsaṃ sabbaṃ ahaṃ tadā mama tāpasakāle dhāremīti sambandho.
౨౦౮. అత్తనో బ్యాకరణం బుద్ధగుణపుబ్బఙ్గమం పకాసేన్తో అనోమదస్సీతిఆదిమాహ. తత్థ న ఓమకన్తి అనోమం. మంసచక్ఖుదిబ్బచక్ఖుసమన్తచక్ఖుధమ్మచక్ఖుబుద్ధచక్ఖూహి సబ్బసత్తానం పస్సనం దస్సనం నామ, అనోమం దస్సనం యస్స భగవతో సో భగవా అనోమదస్సీ. భాగ్యవన్తతాదీహి కారణేహి భగవా లోకస్స జేట్ఠసేట్ఠత్తా లోకజేట్ఠో ఉసభో నిసభో ఆసభోతి తయో గవజేట్ఠకా. తత్థ గవసతజేట్ఠకో ఉసభో, గవసహస్సజేట్ఠకో నిసభో, గవసతసహస్సజేట్ఠకో ఆసభో, నరానం ఆసభో నరాసభో పటివిద్ధసబ్బధమ్మో, సమ్బుద్ధో వివేకకామో ఏకీభావం ఇచ్ఛన్తో హిమవన్తం హిమాలయపబ్బతం ఉపాగమీతి సమ్బన్ధో.
208. Attano byākaraṇaṃ buddhaguṇapubbaṅgamaṃ pakāsento anomadassītiādimāha. Tattha na omakanti anomaṃ. Maṃsacakkhudibbacakkhusamantacakkhudhammacakkhubuddhacakkhūhi sabbasattānaṃ passanaṃ dassanaṃ nāma, anomaṃ dassanaṃ yassa bhagavato so bhagavā anomadassī. Bhāgyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā lokassa jeṭṭhaseṭṭhattā lokajeṭṭho usabho nisabho āsabhoti tayo gavajeṭṭhakā. Tattha gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako nisabho, gavasatasahassajeṭṭhako āsabho, narānaṃ āsabho narāsabho paṭividdhasabbadhammo, sambuddho vivekakāmo ekībhāvaṃ icchanto himavantaṃ himālayapabbataṃ upāgamīti sambandho.
౨౦౯. అజ్ఝోగాహేత్వా హిమవన్తన్తి హిమవన్తసమీపం ఓగాహేత్వా పవిసిత్వాతి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
209.Ajjhogāhetvā himavantanti himavantasamīpaṃ ogāhetvā pavisitvāti attho. Sesaṃ uttānatthameva.
౨౧౦-౧. జలితం జలమానం ఇన్దీవరపుప్ఫం ఇవ, హుతాసనం హోమస్స ఆసనం, ఆదిత్తం ఆభాయుతం అగ్గిక్ఖన్ధం ఇవ, గగనే ఆకాసే జోతమానం విజ్జు ఇవ, సుట్ఠు ఫుల్లం సాలరాజం ఇవ, నిసిన్నం లోకనాయకం అద్దసన్తి సమ్బన్ధో.
210-1.Jalitaṃ jalamānaṃ indīvarapupphaṃ iva, hutāsanaṃ homassa āsanaṃ, ādittaṃ ābhāyutaṃ aggikkhandhaṃ iva, gagane ākāse jotamānaṃ vijju iva, suṭṭhu phullaṃ sālarājaṃ iva, nisinnaṃ lokanāyakaṃ addasanti sambandho.
౨౧౩. దేవానం దేవో దేవదేవో, తం దేవదేవం దిస్వాన తస్స లక్ఖణం ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణసఞ్జాననకారణం. ‘‘బుద్ధో ను ఖో న వా బుద్ధో’’తి ఉపధారయిం విచారేసిం. చక్ఖుమం పఞ్చహి చక్ఖూహి చక్ఖుమన్తం జినం కేన కారణేన పస్సామీతి సమ్బన్ధో.
213. Devānaṃ devo devadevo, taṃ devadevaṃ disvāna tassa lakkhaṇaṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇasañjānanakāraṇaṃ. ‘‘Buddho nu kho na vā buddho’’ti upadhārayiṃ vicāresiṃ. Cakkhumaṃ pañcahi cakkhūhi cakkhumantaṃ jinaṃ kena kāraṇena passāmīti sambandho.
౨౧౪. చరణుత్తమే ఉత్తమపాదతలే సహస్సారాని చక్కలక్ఖణాని దిస్సన్తి, అహం తస్స భగవతో తాని లక్ఖణాని దిస్వా తథాగతే నిట్ఠం గచ్ఛిం సన్నిట్ఠానం అగమాసి, నిస్సన్దేహో ఆసిన్తి అత్థో. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
214.Caraṇuttame uttamapādatale sahassārāni cakkalakkhaṇāni dissanti, ahaṃ tassa bhagavato tāni lakkhaṇāni disvā tathāgate niṭṭhaṃ gacchiṃ sanniṭṭhānaṃ agamāsi, nissandeho āsinti attho. Sesaṃ uttānatthameva.
౨౧౮. సయమ్భూ సయమేవ భూతా. అమితోదయ అమితానం అపరిమాణానం గుణానం ఉదయ ఉట్ఠానట్ఠాన , ఇదం పదద్వయం ఆలపనమేవ. ఇమం లోకం ఇమం సత్తలోకం సం సుట్ఠు ఉద్ధరసి సంసారతో ఉద్ధరిత్వా నిబ్బానథలం పాపేసీతి అత్థో. తే సబ్బే సత్తా తవ దస్సనం ఆగమ్మ ఆగన్త్వా కఙ్ఖాసోతం విచికిచ్ఛామహోఘం తరన్తి అతిక్కమన్తీతి సమ్బన్ధో.
218.Sayambhū sayameva bhūtā. Amitodaya amitānaṃ aparimāṇānaṃ guṇānaṃ udaya uṭṭhānaṭṭhāna , idaṃ padadvayaṃ ālapanameva. Imaṃ lokaṃ imaṃ sattalokaṃ saṃ suṭṭhu uddharasi saṃsārato uddharitvā nibbānathalaṃ pāpesīti attho. Te sabbe sattā tava dassanaṃ āgamma āgantvā kaṅkhāsotaṃ vicikicchāmahoghaṃ taranti atikkamantīti sambandho.
౨౧౯. భగవన్తం థోమేన్తో తాపసో తువం సత్థాతిఆదిమాహ. తత్థ, భన్తే, సబ్బఞ్ఞు తువం సదేవకస్స లోకస్స సత్థా ఆచరియో ఉత్తమట్ఠేన త్వమేవ కేతు ఉచ్చో, సకలలోకే పకాసనట్ఠేన త్వమేవ ధజో, లోకత్తయే ఉగ్గతత్తా త్వమేవ యూపో ఉస్సాపితథమ్భసదిసో, పాణినం సబ్బసత్తానం త్వమేవ పరాయణో ఉత్తమగమనీయట్ఠానం త్వమేవ పతిట్ఠా పతిట్ఠట్ఠానం లోకస్స మోహన్ధకారవిధమనతో త్వమేవ దీపో తేలపదీపో వియ, ద్విపదుత్తమో ద్విపదానం దేవబ్రహ్మమనుస్సానం ఉత్తమో సేట్ఠోతి సమ్బన్ధో.
219. Bhagavantaṃ thomento tāpaso tuvaṃ satthātiādimāha. Tattha, bhante, sabbaññu tuvaṃ sadevakassa lokassa satthā ācariyo uttamaṭṭhena tvameva ketu ucco, sakalaloke pakāsanaṭṭhena tvameva dhajo, lokattaye uggatattā tvameva yūpo ussāpitathambhasadiso, pāṇinaṃ sabbasattānaṃ tvameva parāyaṇo uttamagamanīyaṭṭhānaṃ tvameva patiṭṭhā patiṭṭhaṭṭhānaṃ lokassa mohandhakāravidhamanato tvameva dīpo telapadīpo viya, dvipaduttamo dvipadānaṃ devabrahmamanussānaṃ uttamo seṭṭhoti sambandho.
౨౨౦. పున భగవన్తంయేవ థోమేన్తో సక్కా సముద్దే ఉదకన్తిఆదిమాహ. తత్థ చతురాసీతియోజనసహస్సగమ్భీరే సముద్దే ఉదకం ఆళ్హకేన పమేతుం మినితుం సక్కా భవేయ్య, భన్తే, సబ్బఞ్ఞు తవ ఞాణం ‘‘ఏత్తకం పమాణ’’న్తి పమేతవే మినితుం న త్వేవ సక్కాతి అత్థో.
220. Puna bhagavantaṃyeva thomento sakkā samudde udakantiādimāha. Tattha caturāsītiyojanasahassagambhīre samudde udakaṃ āḷhakena pametuṃ minituṃ sakkā bhaveyya, bhante, sabbaññu tava ñāṇaṃ ‘‘ettakaṃ pamāṇa’’nti pametave minituṃ na tveva sakkāti attho.
౨౨౧. తులమణ్డలే తులపఞ్జరే ఠపేత్వా పథవిం మేదనిం ధారేతుం సక్కా, భన్తే, సబ్బఞ్ఞు తవ ఞాణం ధారేతుం న తు ఏవ సక్కాతి సమ్బన్ధో.
221.Tulamaṇḍale tulapañjare ṭhapetvā pathaviṃ medaniṃ dhāretuṃ sakkā, bhante, sabbaññu tava ñāṇaṃ dhāretuṃ na tu eva sakkāti sambandho.
౨౨౨. భన్తే, సబ్బఞ్ఞు ఆకాసో సకలన్తలిక్ఖం రజ్జుయా వా అఙ్గులేన వా మినితుం సక్కా భవేయ్య, తవ పన ఞాణం ఞాణాకాసం న తు ఏవ పమేతవే మినితుం సక్కాతి అత్థో.
222. Bhante, sabbaññu ākāso sakalantalikkhaṃ rajjuyā vā aṅgulena vā minituṃ sakkā bhaveyya, tava pana ñāṇaṃ ñāṇākāsaṃ na tu eva pametave minituṃ sakkāti attho.
౨౨౩. మహాసముద్దే ఉదకన్తి చతురాసీతియోజనసహస్సగమ్భీరే సాగరే అఖిలం ఉదకఞ్చ, చతునహుతాధికద్వియోజనసతసహస్సబహలం అఖిలం పథవిఞ్చ జహే జహేయ్య అతిక్కమేయ్య సమం కరేయ్య బుద్ధస్స ఞాణం ఉపాదాయ గహేత్వా తులేయ్య సమం కరేయ్య. ఉపమాతో ఉపమావసేన న యుజ్జరే న యోజేయ్యుం. ఞాణమేవ అధికన్తి అత్థో.
223.Mahāsamudde udakanti caturāsītiyojanasahassagambhīre sāgare akhilaṃ udakañca, catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalaṃ akhilaṃ pathaviñca jahe jaheyya atikkameyya samaṃ kareyya buddhassa ñāṇaṃ upādāya gahetvā tuleyya samaṃ kareyya. Upamāto upamāvasena na yujjare na yojeyyuṃ. Ñāṇameva adhikanti attho.
౨౨౪. చక్ఖుమ పఞ్చహి చక్ఖూహి చక్ఖుమన్త, ఆలపనమేతం. సహ దేవేహి పవత్తస్స లోకస్స, భుమ్మత్థే సామివచనం. సదేవకే లోకస్మిం అన్తరే యేసం యత్తకానం సత్తానం చిత్తం పవత్తతి. ఏతే తత్తకా సచిత్తకా సత్తా తవ ఞాణమ్హి అన్తోజాలగతా ఞాణజాలస్మిం అన్తో పవిట్ఠాతి సమ్బన్ధో, ఞాణజాలేన సబ్బసత్తే పస్ససీతి అత్థో.
224.Cakkhuma pañcahi cakkhūhi cakkhumanta, ālapanametaṃ. Saha devehi pavattassa lokassa, bhummatthe sāmivacanaṃ. Sadevake lokasmiṃ antare yesaṃ yattakānaṃ sattānaṃ cittaṃ pavattati. Ete tattakā sacittakā sattā tava ñāṇamhi antojālagatā ñāṇajālasmiṃ anto paviṭṭhāti sambandho, ñāṇajālena sabbasatte passasīti attho.
౨౨౫. భన్తే , సబ్బఞ్ఞు సబ్బధమ్మజాననక, త్వం యేన ఞాణేన చతుమగ్గసమ్పయుత్తేన సకలం ఉత్తమం బోధిం నిబ్బానం పత్తో అధిగతో అసి భవసి, తేన ఞాణేన పరతిత్థియే అఞ్ఞతిత్థియే మద్దసీ అభిభవసీతి సమ్బన్ధో.
225. Bhante , sabbaññu sabbadhammajānanaka, tvaṃ yena ñāṇena catumaggasampayuttena sakalaṃ uttamaṃ bodhiṃ nibbānaṃ patto adhigato asi bhavasi, tena ñāṇena paratitthiye aññatitthiye maddasī abhibhavasīti sambandho.
౨౨౬. తేన తాపసేన థోమితాకారం పకాసేన్తా ధమ్మసఙ్గాహకా థేరా ఇమా గాథా థవిత్వానాతి ఆహంసు. తత్థ ఇమా గాథాతి ఏత్తకాహి గాథాహి థవిత్వాన థోమనం కత్వాన నామేన సురుచి నామ తాపసో సేసట్ఠకథాసు (అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౧౮౯-౧౯౦; ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧.సారిపుత్తత్థేరవత్థు) పన ‘‘సరదమాణవో’’తి ఆగతో. సో అట్ఠకథానయతో పాఠోయేవ పమాణం, అథ వా సున్దరా రుచి అజ్ఝాసయో నిబ్బానాలయో అస్సాతి సురుచి. సరతి గచ్ఛతి ఇన్ద్రియదమనాయ పవత్తతీతి సరదో, ఇతి ద్వయమ్పి తస్సేవ నామం. సో సురుచితాపసో అజినచమ్మం పత్థరిత్వాన పథవియం నిసీది, అచ్చాసన్నాదయో ఛ నిసజ్జదోసే వజ్జేత్వా సరదో నిసీదీతి అత్థో.
226. Tena tāpasena thomitākāraṃ pakāsentā dhammasaṅgāhakā therā imā gāthā thavitvānāti āhaṃsu. Tattha imā gāthāti ettakāhi gāthāhi thavitvāna thomanaṃ katvāna nāmena suruci nāma tāpaso sesaṭṭhakathāsu (a. ni. aṭṭha. 1.1.189-190; dha. pa. aṭṭha. 1.sāriputtattheravatthu) pana ‘‘saradamāṇavo’’ti āgato. So aṭṭhakathānayato pāṭhoyeva pamāṇaṃ, atha vā sundarā ruci ajjhāsayo nibbānālayo assāti suruci. Sarati gacchati indriyadamanāya pavattatīti sarado, iti dvayampi tasseva nāmaṃ. So surucitāpaso ajinacammaṃ pattharitvāna pathaviyaṃ nisīdi, accāsannādayo cha nisajjadose vajjetvā sarado nisīdīti attho.
౨౨౭. తత్థ నిసిన్నో తాపసో తస్స భగవతో ఞాణమేవ థోమేన్తో చుల్లాసీతిసహస్సానీతిఆదిమాహ . తత్థ చుల్లాసీతిసహస్సానీతి చతురాసీతిసహస్సాని, గిరిరాజా మేరుపబ్బతరాజా, మహణ్ణవే సాగరే అజ్ఝోగాళ్హో అధిఓగాళ్హో పవిట్ఠో, తావదేవ తత్తకాని చతురాసీతిసహస్సాని అచ్చుగ్గతో అతిఉగ్గతో ఇదాని పవుచ్చతీతి సమ్బన్ధో.
227. Tattha nisinno tāpaso tassa bhagavato ñāṇameva thomento cullāsītisahassānītiādimāha . Tattha cullāsītisahassānīti caturāsītisahassāni, girirājā merupabbatarājā, mahaṇṇave sāgare ajjhogāḷho adhiogāḷho paviṭṭho, tāvadeva tattakāni caturāsītisahassāni accuggato atiuggato idāni pavuccatīti sambandho.
౨౨౮. తావ అచ్చుగ్గతో తథా అతిఉగ్గతో నేరు, సో మహానేరు ఆయతో ఉచ్చతో చ విత్థారతో చ ఏవం మహన్తో నేరురాజా కోటిసతసహస్సియో సఙ్ఖాణుభేదేన చుణ్ణితో చుణ్ణవిచుణ్ణం కతో అసి.
228.Tāva accuggato tathā atiuggato neru, so mahāneru āyato uccato ca vitthārato ca evaṃ mahanto nerurājā koṭisatasahassiyo saṅkhāṇubhedena cuṇṇito cuṇṇavicuṇṇaṃ kato asi.
౨౨౯. భన్తే, సబ్బఞ్ఞు తవ ఞాణం లక్ఖే ఠపియమానమ్హి ఞాణే సతం వా సహస్సం వా సతసహస్సం వా ఏకేకం బిన్దుం కత్వా ఠపితే తదేవ మహానేరుస్స చుణ్ణం ఖయం గచ్ఛేయ్య, తవ ఞాణం పమేతవే పమాణం కాతుం ఏవ న సక్కాతి సమ్బన్ధో.
229. Bhante, sabbaññu tava ñāṇaṃ lakkhe ṭhapiyamānamhi ñāṇe sataṃ vā sahassaṃ vā satasahassaṃ vā ekekaṃ binduṃ katvā ṭhapite tadeva mahānerussa cuṇṇaṃ khayaṃ gaccheyya, tava ñāṇaṃ pametave pamāṇaṃ kātuṃ eva na sakkāti sambandho.
౨౩౦. సుఖుమచ్ఛికేన సుఖుమచ్ఛిద్దేన జాలేన యో సకలమహాసముద్దే ఉదకం పరిక్ఖిపే సమన్తతో పరిక్ఖం కరేయ్య, ఏవం పరిక్ఖితే యే కేచి పాణా ఉదకే జాతా సబ్బే తే అన్తోజాలగతా సియుం భవేయ్యున్తి అత్థో.
230.Sukhumacchikena sukhumacchiddena jālena yo sakalamahāsamudde udakaṃ parikkhipe samantato parikkhaṃ kareyya, evaṃ parikkhite ye keci pāṇā udake jātā sabbe te antojālagatā siyuṃ bhaveyyunti attho.
౨౩౧. తముపమేయ్యం దస్సేన్తో తథేవ హీతిఆదిమాహ. తత్థ యథా ఉదజా పాణా అన్తోజాలగతా హోన్తి, తథేవ మహావీర మహాబోధిఅధిగమాయ వీరియకర. యే కేచి పుథు అనేకా తిత్థియా మిచ్ఛా తిత్థకరా దిట్ఠిగహనపక్ఖన్దా దిట్ఠిసఙ్ఖాతగహనం పవిట్ఠా పరామాసేన సభావతో పరతో ఆమసనలక్ఖణాయ దిట్ఠియా మోహితా పిహితా సన్తి.
231. Tamupameyyaṃ dassento tatheva hītiādimāha. Tattha yathā udajā pāṇā antojālagatā honti, tatheva mahāvīra mahābodhiadhigamāya vīriyakara. Ye keci puthu anekā titthiyā micchā titthakarā diṭṭhigahanapakkhandā diṭṭhisaṅkhātagahanaṃ paviṭṭhā parāmāsena sabhāvato parato āmasanalakkhaṇāya diṭṭhiyā mohitā pihitā santi.
౨౩౨. తవ సుద్ధేన నిక్కిలేసేన ఞాణేన అనావరణదస్సినా సబ్బధమ్మానం ఆవరణరహితదస్సనసీలేన ఏతే సబ్బే తిత్థియా అన్తోజాలగతా ఞాణజాలస్సన్తో పవేసితా వా తథేవాతి సమ్బన్ధో. ఞాణం తే నాతివత్తరేతి తవ ఞాణం తే తిత్థియా నాతిక్కమన్తీతి అత్థో.
232. Tava suddhena nikkilesena ñāṇena anāvaraṇadassinā sabbadhammānaṃ āvaraṇarahitadassanasīlena ete sabbe titthiyā antojālagatā ñāṇajālassanto pavesitā vā tathevāti sambandho. Ñāṇaṃ te nātivattareti tava ñāṇaṃ te titthiyā nātikkamantīti attho.
౨౩౩. ఏవం వుత్తథోమనావసానే భగవతో అత్తనో బ్యాకరణారబ్భం దస్సేతుం భగవా తమ్హి సమయేతిఆదిమాహ. తత్థ యస్మిం సమయే తాపసో భగవన్తం థోమేసి, తస్మిం థోమనాయ పరియోసానకాలే సఙ్ఖ్యాతిక్కన్తపరివారతాయ మహాయసో అనోమదస్సీ భగవా కిలేసమారాదీనం జితత్తా జినో. సమాధిమ్హా అప్పితసమాధితో వుట్ఠహిత్వా సకలజమ్బుదీపం దిబ్బచక్ఖునా ఓలోకేసీతి సమ్బన్ధో.
233. Evaṃ vuttathomanāvasāne bhagavato attano byākaraṇārabbhaṃ dassetuṃ bhagavā tamhi samayetiādimāha. Tattha yasmiṃ samaye tāpaso bhagavantaṃ thomesi, tasmiṃ thomanāya pariyosānakāle saṅkhyātikkantaparivāratāya mahāyaso anomadassī bhagavā kilesamārādīnaṃ jitattā jino. Samādhimhā appitasamādhito vuṭṭhahitvā sakalajambudīpaṃ dibbacakkhunā olokesīti sambandho.
౨౩౪-౫. తస్స అనోమదస్సిస్స భగవతో మునినో మోనసఙ్ఖాతేన ఞాణేన సమన్నాగతస్స నిసభో నామ సావకో సన్తచిత్తేహి వూపసన్తకిలేసమానసేహి తాదీహి ఇట్ఠానిట్ఠేసు అకమ్పియసభావత్తా, తాదిభి ఖీణాసవేహి సుద్ధేహి పరిసుద్ధకాయకమ్మాదియుత్తేహి ఛళభిఞ్ఞేహి తాదీహి అట్ఠహి లోకధమ్మేహి అకమ్పనసభావేహి సతసహస్సేహి పరివుతో బుద్ధస్స చిత్తం, అఞ్ఞాయ జానిత్వా లోకనాయకం ఉపేసి, తావదేవ సమీపం అగమాసీతి సమ్బన్ధో.
234-5. Tassa anomadassissa bhagavato munino monasaṅkhātena ñāṇena samannāgatassa nisabho nāma sāvako santacittehi vūpasantakilesamānasehi tādīhi iṭṭhāniṭṭhesu akampiyasabhāvattā, tādibhi khīṇāsavehi suddhehi parisuddhakāyakammādiyuttehi chaḷabhiññehi tādīhi aṭṭhahi lokadhammehi akampanasabhāvehi satasahassehi parivuto buddhassa cittaṃ, aññāya jānitvā lokanāyakaṃ upesi, tāvadeva samīpaṃ agamāsīti sambandho.
౨౩౬. తే తథా ఆగతా సమానా తత్థ భగవతో సమీపే. అన్తలిక్ఖే ఆకాసే ఠితా భగవన్తం పదక్ఖిణం అకంసు. తే సబ్బే పఞ్జలికా నమస్సమానా ఆకాసతో బుద్ధస్స సన్తికే ఓతరుం ఓరోహింసూతి సమ్బన్ధో.
236. Te tathā āgatā samānā tattha bhagavato samīpe. Antalikkhe ākāse ṭhitā bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ akaṃsu. Te sabbe pañjalikā namassamānā ākāsato buddhassa santike otaruṃ orohiṃsūti sambandho.
౨౩౭. పున బ్యాకరణదానస్స పుబ్బభాగకారణం పకాసేన్తో సితం పాతుకరీతిఆదిమాహ. తం సబ్బం ఉత్తానత్థమేవ.
237. Puna byākaraṇadānassa pubbabhāgakāraṇaṃ pakāsento sitaṃ pātukarītiādimāha. Taṃ sabbaṃ uttānatthameva.
౨౪౧. యో మం పుప్ఫేనాతి యో తాపసో మయి చిత్తం పసాదేత్వా అనేకపుప్ఫేన మం పూజేసి, ఞాణఞ్చ మే అను పునప్పునం థవి థోమేసి, తమహన్తి తం తాపసం అహం కిత్తయిస్సామి పాకటం కరిస్సామి, మమ భాసతో భాసన్తస్స వచనం సుణోథ సవనవిసయం కరోథ మనసి కరోథ.
241.Yo maṃ pupphenāti yo tāpaso mayi cittaṃ pasādetvā anekapupphena maṃ pūjesi, ñāṇañca me anu punappunaṃ thavi thomesi, tamahanti taṃ tāpasaṃ ahaṃ kittayissāmi pākaṭaṃ karissāmi, mama bhāsato bhāsantassa vacanaṃ suṇotha savanavisayaṃ karotha manasi karotha.
౨౫౦. పచ్ఛిమే భవసమ్పత్తేతి బ్యాకరణం దదమానో భగవా ఆహ. తత్థ పచ్ఛిమే పరియోసానభూతే భవే సమ్పత్తే సతి. మనుస్సత్తం మనుస్సజాతిం గమిస్సతి, మనుస్సలోకే ఉప్పజ్జిస్సతీతి అత్థో. రూపసారధనసారవయసారకులసారభోగసారపుఞ్ఞసారాదీహి సారేహి సారవన్తతాయ సారీ నామ బ్రాహ్మణీ కుచ్ఛినా ధారయిస్సతి.
250.Pacchimebhavasampatteti byākaraṇaṃ dadamāno bhagavā āha. Tattha pacchime pariyosānabhūte bhave sampatte sati. Manussattaṃ manussajātiṃ gamissati, manussaloke uppajjissatīti attho. Rūpasāradhanasāravayasārakulasārabhogasārapuññasārādīhi sārehi sāravantatāya sārī nāma brāhmaṇī kucchinā dhārayissati.
౨౫౩. బ్యాకరణమూలమారభి అపరిమేయ్యే ఇతో కప్పేతి. ఏత్థ ద్విన్నం అగ్గసావకానం ఏకం అసఙ్ఖ్యేయ్యం కప్పసతసహస్సఞ్చ పారమీ పూరితా, తథాపి గాథాబన్ధసుఖత్థం అన్తరకప్పాని ఉపాదాయ ఏవం వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.
253. Byākaraṇamūlamārabhi aparimeyye ito kappeti. Ettha dvinnaṃ aggasāvakānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca pāramī pūritā, tathāpi gāthābandhasukhatthaṃ antarakappāni upādāya evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
౨౫౪. ‘‘సారిపుత్తోతి నామేన, హేస్సతి అగ్గసావకో’’తి బ్యాకరణమదాసి, బ్యాకరణం దత్వా తం థోమేన్తో సో భగవా అయం భాగీరథీతిఆదిమాహ. గఙ్గా, యమునా, సరభూ, మహీ, అచిరవతీతి ఇమాసం పఞ్చన్నం గఙ్గానం అన్తరే అయం భాగీరథీ నామ పఠమమహాగఙ్గా హిమవన్తా పభావితా హిమవన్తతో ఆగతా అనోతత్తదహతో పభవా, మహోదధిం మహాఉదకక్ఖన్ధం అప్పయన్తి పాపుణన్తి, మహాసముద్దం మహాసాగరం అప్పేతి ఉపగచ్ఛతి యథా, తథా ఏవ అయం సారిపుత్తో సకే తీసు విసారదో అత్తనో కులే పవత్తమానేసు తీసు వేదేసు విసారదో అపక్ఖలితఞాణో పత్థటఞాణో. పఞ్ఞాయ పారమిం గన్త్వా అత్తనో సావకఞాణస్స పరియోసానం గన్త్వా, పాణినే సబ్బసత్తే తప్పయిస్సతి సన్తప్పేస్సతి సుహిత్తభావం కరిస్సతీతి అత్థో.
254. ‘‘Sāriputtoti nāmena, hessati aggasāvako’’ti byākaraṇamadāsi, byākaraṇaṃ datvā taṃ thomento so bhagavā ayaṃ bhāgīrathītiādimāha. Gaṅgā, yamunā, sarabhū, mahī, aciravatīti imāsaṃ pañcannaṃ gaṅgānaṃ antare ayaṃ bhāgīrathī nāma paṭhamamahāgaṅgā himavantā pabhāvitā himavantato āgatā anotattadahato pabhavā, mahodadhiṃ mahāudakakkhandhaṃ appayanti pāpuṇanti, mahāsamuddaṃ mahāsāgaraṃ appeti upagacchati yathā, tathā eva ayaṃ sāriputto sake tīsu visārado attano kule pavattamānesu tīsu vedesu visārado apakkhalitañāṇo patthaṭañāṇo. Paññāya pāramiṃ gantvā attano sāvakañāṇassa pariyosānaṃ gantvā, pāṇine sabbasatte tappayissati santappessati suhittabhāvaṃ karissatīti attho.
౨౫౭. హిమవన్తముపాదాయాతి హిమాలయపబ్బతం ఆదిం కత్వా మహోదధిం మహాసముద్దం ఉదకభారం సాగరం పరియోసానం కత్వా ఏత్థన్తరే ఏతేసం ద్విన్నం పబ్బతసాగరానం మజ్ఝే యం పులినం యత్తకా వాలుకరాసి అత్థి, గణనాతో గణనవసేన అసఙ్ఖియం సఙ్ఖ్యాతిక్కన్తం .
257.Himavantamupādāyāti himālayapabbataṃ ādiṃ katvā mahodadhiṃ mahāsamuddaṃ udakabhāraṃ sāgaraṃ pariyosānaṃ katvā etthantare etesaṃ dvinnaṃ pabbatasāgarānaṃ majjhe yaṃ pulinaṃ yattakā vālukarāsi atthi, gaṇanāto gaṇanavasena asaṅkhiyaṃ saṅkhyātikkantaṃ .
౨౫౮. తమ్పి సక్కా అసేసేనాతి తం పులినమ్పి నిసేసేన సఙ్ఖాతుం సక్కా సక్కుణేయ్య భవేయ్య, సా గణనా యథా హోతీతి సమ్బన్ధో. తథా సారిపుత్తస్స పఞ్ఞాయ అన్తో పరియోసానం న త్వేవ భవిస్సతీతి అత్థో.
258.Tampi sakkā asesenāti taṃ pulinampi nisesena saṅkhātuṃ sakkā sakkuṇeyya bhaveyya, sā gaṇanā yathā hotīti sambandho. Tathā sāriputtassa paññāya anto pariyosānaṃ na tveva bhavissatīti attho.
౨౫౯. లక్ఖే…పే॰… భవిస్సతీతి లక్ఖే ఞాణలక్ఖే ఞాణస్స ఏకస్మిం కలే ఠపియమానమ్హి ఠపితే సతి గఙ్గాయ వాలుకా ఖీయే పరిక్ఖయం గచ్ఛేయ్యాతి అత్థో.
259.Lakkhe…pe…bhavissatīti lakkhe ñāṇalakkhe ñāṇassa ekasmiṃ kale ṭhapiyamānamhi ṭhapite sati gaṅgāya vālukā khīye parikkhayaṃ gaccheyyāti attho.
౨౬౦. మహాసముద్దేతి చతురాసీతియోజనసహస్సగమ్భీరే చతుమహాసాగరే ఊమియో గావుతాదిభేదా తరఙ్గరాసయో గణనాతో అసఙ్ఖియా సఙ్ఖ్యావిరహితా యథా హోన్తి, తథేవ సారిపుత్తస్స పఞ్ఞాయ అన్తో పరియోసానం న హేస్సతి న భవిస్సతీతి సమ్బన్ధో.
260.Mahāsamuddeti caturāsītiyojanasahassagambhīre catumahāsāgare ūmiyo gāvutādibhedā taraṅgarāsayo gaṇanāto asaṅkhiyā saṅkhyāvirahitā yathā honti, tatheva sāriputtassa paññāya anto pariyosānaṃ na hessati na bhavissatīti sambandho.
౨౬౧. సో ఏవం పఞ్ఞవా సారిపుత్తో గోతమగోత్తత్తా గోతమం సక్యకులే జేట్ఠకం సక్యపుఙ్గవం సమ్బుద్ధం ఆరాధయిత్వా వత్తపటిపత్తిసీలాచారాదీహి చిత్తారాధనం కత్వా పఞ్ఞాయ సావకఞాణస్స పారమిం పరియోసానం గన్త్వా తస్స భగవతో అగ్గసావకో హేస్సతీతి సమ్బన్ధో.
261. So evaṃ paññavā sāriputto gotamagottattā gotamaṃ sakyakule jeṭṭhakaṃ sakyapuṅgavaṃ sambuddhaṃ ārādhayitvā vattapaṭipattisīlācārādīhi cittārādhanaṃ katvā paññāya sāvakañāṇassa pāramiṃ pariyosānaṃ gantvā tassa bhagavato aggasāvako hessatīti sambandho.
౨౬౨. సో ఏవం అగ్గసావకట్ఠానం పత్తో సక్యపుత్తేన భగవతా ఇట్ఠానిట్ఠేసు అకమ్పియసభావేన పవత్తితం పాకటం కతం ధమ్మచక్కం సద్ధమ్మం అనువత్తేస్సతి అవినస్సమానం ధారేస్సతి. ధమ్మవుట్ఠియో ధమ్మదేసనాసఙ్ఖాతా వుట్ఠియో వస్సేన్తో దేసేన్తో పకాసేన్తో వివరన్తో విభజన్తో ఉత్తానీకరోన్తో పవత్తిస్సతీతి అత్థో.
262. So evaṃ aggasāvakaṭṭhānaṃ patto sakyaputtena bhagavatā iṭṭhāniṭṭhesu akampiyasabhāvena pavattitaṃ pākaṭaṃ kataṃ dhammacakkaṃ saddhammaṃ anuvattessati avinassamānaṃ dhāressati. Dhammavuṭṭhiyo dhammadesanāsaṅkhātā vuṭṭhiyo vassento desento pakāsento vivaranto vibhajanto uttānīkaronto pavattissatīti attho.
౨౬౩. గోతమో సక్యపుఙ్గవో భగవా ఏతం సబ్బం అభిఞ్ఞాయ విసేసేన ఞాణేన జానిత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘే అరియపుగ్గలమజ్ఝే నిసీదిత్వా అగ్గట్ఠానే సకలపఞ్ఞాదిగుణగణాభిరమే ఉచ్చట్ఠానే ఠపేస్సతీతి సమ్బన్ధో.
263. Gotamo sakyapuṅgavo bhagavā etaṃ sabbaṃ abhiññāya visesena ñāṇena jānitvā bhikkhusaṅghe ariyapuggalamajjhe nisīditvā aggaṭṭhāne sakalapaññādiguṇagaṇābhirame uccaṭṭhāne ṭhapessatīti sambandho.
౨౬౪. ఏవం సో లద్ధబ్యాకరణో సోమనస్సప్పత్తో పీతిసోమనస్సవసేన ఉదానం ఉదానేన్తో అహో మే సుకతం కమ్మన్తిఆదిమాహ. తత్థ అహోతి విమ్హయత్థే నిపాతో. అనోమదస్సిస్స భగవతో సత్థునో గరునో సుకతం సుట్ఠు కతం సద్దహిత్వా కతం కమ్మం పుఞ్ఞకోట్ఠాసం అహో విమ్హయం అచిన్తేయ్యానుభావన్తి అత్థో. యస్స భగవతో అహం కారం పుఞ్ఞసమ్భారం కత్వా సబ్బత్థ సకలగుణగణే పారమిం పరియోసానం గతో పరమం కోటిం సమ్పత్తో, సో భగవా అహో విమ్హయోతి సమ్బన్ధో.
264. Evaṃ so laddhabyākaraṇo somanassappatto pītisomanassavasena udānaṃ udānento aho me sukataṃ kammantiādimāha. Tattha ahoti vimhayatthe nipāto. Anomadassissa bhagavato satthuno garuno sukataṃ suṭṭhu kataṃ saddahitvā kataṃ kammaṃ puññakoṭṭhāsaṃ aho vimhayaṃ acinteyyānubhāvanti attho. Yassa bhagavato ahaṃ kāraṃ puññasambhāraṃ katvā sabbattha sakalaguṇagaṇe pāramiṃ pariyosānaṃ gato paramaṃ koṭiṃ sampatto, so bhagavā aho vimhayoti sambandho.
౨౬౫. అపరిమేయ్యేతి సఙ్ఖ్యాతిక్కన్తకాలస్మిం కతం కుసలకమ్మం, మే మయ్హం ఇధ ఇమస్మిం పచ్ఛిమత్తభావే ఫలం విపాకం దస్సేసి. సుముత్తో సుట్ఠు విముత్తో ఛేకేన ధనుగ్గహేన ఖిత్తో సరవేగో ఇవ అహం తేన పుఞ్ఞఫలేన కిలేసే ఝాపయిం ఝాపేసిన్తి అత్థో.
265.Aparimeyyeti saṅkhyātikkantakālasmiṃ kataṃ kusalakammaṃ, me mayhaṃ idha imasmiṃ pacchimattabhāve phalaṃ vipākaṃ dassesi. Sumutto suṭṭhu vimutto chekena dhanuggahena khitto saravego iva ahaṃ tena puññaphalena kilese jhāpayiṃ jhāpesinti attho.
౨౬౬. అత్తనో ఏవ వీరియం పకాసేన్తో అసఙ్ఖతన్తిఆదిమాహ. తత్థ అసఙ్ఖతన్తి న సఙ్ఖతం, పచ్చయేహి సమాగమ్మ న కతన్తి అత్థో. తం అసఙ్ఖతం నిబ్బానం కిలేసకాలుస్సియాభావేన అచలం కతసమ్భారానం పతిట్ఠట్ఠేన పదం గవేసన్తో పరియేసన్తో సబ్బే తిత్థియే సకలే తిత్థకరే దిట్ఠుప్పాదకే పుగ్గలే విచినం ఉపపరిక్ఖన్తో ఏసాహం ఏసో అహం భవే కామభవాదికే భవే సంసరిం పరిబ్భమిన్తి సమ్బన్ధో.
266. Attano eva vīriyaṃ pakāsento asaṅkhatantiādimāha. Tattha asaṅkhatanti na saṅkhataṃ, paccayehi samāgamma na katanti attho. Taṃ asaṅkhataṃ nibbānaṃ kilesakālussiyābhāvena acalaṃ katasambhārānaṃ patiṭṭhaṭṭhena padaṃ gavesanto pariyesanto sabbe titthiye sakale titthakare diṭṭhuppādake puggale vicinaṃ upaparikkhanto esāhaṃ eso ahaṃ bhave kāmabhavādike bhave saṃsariṃ paribbhaminti sambandho.
౨౬౭-౮. అత్తనో అధిప్పాయం పకాసేన్తో యథాపి బ్యాధితో పోసోతిఆదిమాహ. తత్థ బ్యాధితోతి బ్యాధినా పీళితో పోసో పురిసో ఓసధం పరియేసేయ్య యథా, తథా అహం అసఙ్ఖతం అమతం పదం నిబ్బానం గవేసన్తో అబ్బోకిణ్ణం అవిచ్ఛిన్నం నిరన్తరం, పఞ్చసతం జాతిపఞ్చసతేసు అత్తభావేసు ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిన్తి సమ్బన్ధో.
267-8. Attano adhippāyaṃ pakāsento yathāpi byādhito posotiādimāha. Tattha byādhitoti byādhinā pīḷito poso puriso osadhaṃ pariyeseyya yathā, tathā ahaṃ asaṅkhataṃ amataṃ padaṃ nibbānaṃ gavesanto abbokiṇṇaṃ avicchinnaṃ nirantaraṃ, pañcasataṃ jātipañcasatesu attabhāvesu isipabbajjaṃ pabbajinti sambandho.
౨౭౧. కుతిత్థే సఞ్చరిం అహన్తి లామకే తిత్థే గమనమగ్గే అహం సఞ్చరిం.
271.Kutitthe sañcariṃ ahanti lāmake titthe gamanamagge ahaṃ sañcariṃ.
౨౭౨. సారత్థికో పోసో సారగవేసీ పురిసో. కదలిం ఛేత్వాన ఫాలయేతి కదలిక్ఖన్ధం ఛేత్వా ద్వేధా ఫాలేయ్య. న తత్థ సారం విన్దేయ్యాతి ఫాలేత్వా చ పన తత్థ కదలిక్ఖన్ధే సారం న విన్దేయ్య న లభేయ్య, సో పురిసో సారేన రిత్తకో తుచ్ఛోతి సమ్బన్ధో.
272.Sāratthiko poso sāragavesī puriso. Kadaliṃ chetvāna phālayeti kadalikkhandhaṃ chetvā dvedhā phāleyya. Na tattha sāraṃ vindeyyāti phāletvā ca pana tattha kadalikkhandhe sāraṃ na vindeyya na labheyya, so puriso sārena rittako tucchoti sambandho.
౨౭౩. యథా కదలిక్ఖన్ధో సారేన రిత్తో తుచ్ఛో, తథేవ తథా ఏవ లోకే తిత్థియా నానాదిట్ఠిగతికా బహుజ్జనా అసఙ్ఖతేన నిబ్బానేన రిత్తా తుచ్ఛాతి సమ్బన్ధో. సేతి నిపాతమత్తం.
273. Yathā kadalikkhandho sārena ritto tuccho, tatheva tathā eva loke titthiyā nānādiṭṭhigatikā bahujjanā asaṅkhatena nibbānena rittā tucchāti sambandho. Seti nipātamattaṃ.
౨౭౪. పచ్ఛిమభవే పరియోసానజాతియం బ్రహ్మబన్ధు బ్రాహ్మణకులే జాతో అహం అహోసిన్తి అత్థో. మహాభోగం ఛడ్డేత్వానాతి మహన్తం భోగక్ఖన్ధం ఖేళపిణ్డం ఇవ ఛడ్డేత్వా, అనగారియం కసివాణిజ్జాదికమ్మవిరహితం తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిం పటిపజ్జిన్తి అత్థో.
274.Pacchimabhave pariyosānajātiyaṃ brahmabandhu brāhmaṇakule jāto ahaṃ ahosinti attho. Mahābhogaṃ chaḍḍetvānāti mahantaṃ bhogakkhandhaṃ kheḷapiṇḍaṃ iva chaḍḍetvā, anagāriyaṃ kasivāṇijjādikammavirahitaṃ tāpasapabbajjaṃ pabbajiṃ paṭipajjinti attho.
పఠమభాణవారవణ్ణనా సమత్తా.
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā samattā.
౨౭౫-౭. అజ్ఝాయకో…పే॰… మునిం మోనే సమాహితన్తి మోనం వుచ్చతి ఞాణం, తేన మోనేన సమన్నాగతో ముని, తస్మిం మోనే సమ్మా ఆహితం ఠపితం సమాహితం చిత్తన్తి అత్థో. ఆగుసఙ్ఖాతం పాపం న కరోతీతి నాగో, అస్సజిత్థేరో, తం మహానాగం సుట్ఠు ఫుల్లం వికసితపదుమం యథా విరోచమానన్తి అత్థో.
275-7.Ajjhāyako…pe… muniṃ mone samāhitanti monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena monena samannāgato muni, tasmiṃ mone sammā āhitaṃ ṭhapitaṃ samāhitaṃ cittanti attho. Āgusaṅkhātaṃ pāpaṃ na karotīti nāgo, assajitthero, taṃ mahānāgaṃ suṭṭhu phullaṃ vikasitapadumaṃ yathā virocamānanti attho.
౨౭౮-౨౮౧. దిస్వా మే…పే॰… పుచ్ఛితుం అమతం పదన్తి ఉత్తానత్థమేవ.
278-281.Disvā me…pe…pucchituṃ amataṃ padanti uttānatthameva.
౨౮౨. వీథిన్తరేతి వీథిఅన్తరే అనుప్పత్తం సమ్పత్తం ఉపగతం తం థేరం ఉపగన్త్వాన సమీపం గన్త్వా అహం పుచ్ఛిన్తి సమ్బన్ధో.
282.Vīthintareti vīthiantare anuppattaṃ sampattaṃ upagataṃ taṃ theraṃ upagantvāna samīpaṃ gantvā ahaṃ pucchinti sambandho.
౨౮౪. కీదిసం తే మహావీరాతి సకలధితిపురిససాసనే అరహన్తానమన్తరే పఠమం ధమ్మచక్కపవత్తనే, అరహత్తప్పత్తమహావీర, అనుజాతపరివారబహులతాయ మహాయస తే తవ బుద్ధస్స కీదిసం సాసనం ధమ్మం ధమ్మదేసనాసఙ్ఖాతం సాసనన్తి సమ్బన్ధో. సో భద్రముఖ, మే మయ్హం సాధు భద్దకం సాసనం కథయస్సు కథేహీతి అత్థో.
284.Kīdisaṃ te mahāvīrāti sakaladhitipurisasāsane arahantānamantare paṭhamaṃ dhammacakkapavattane, arahattappattamahāvīra, anujātaparivārabahulatāya mahāyasa te tava buddhassa kīdisaṃ sāsanaṃ dhammaṃ dhammadesanāsaṅkhātaṃ sāsananti sambandho. So bhadramukha, me mayhaṃ sādhu bhaddakaṃ sāsanaṃ kathayassu kathehīti attho.
౨౮౫. తతో కథితాకారం దస్సేన్తో సో మే పుట్ఠోతిఆదిమాహ. తత్థ సోతి అస్సజిత్థేరో, మే మయా పుట్ఠో ‘‘సాసనం కీదిస’’న్తి కథితో సబ్బం కథం కథేసి. సబ్బం సాసనం సత్థగమ్భీరతాయ గమ్భీరం దేసనాధమ్మపటివేధగమ్భీరతాయ గమ్భీరం పరమత్థసచ్చవిభావితాదివసేన నిపుణం పదం నిబ్బానం తణ్హాసల్లస్స హన్తారం వినాసకరం సబ్బస్స సంసారదుక్ఖస్స అపనుదనం ఖేపనకరం ధమ్మన్తి సమ్బన్ధో.
285. Tato kathitākāraṃ dassento so me puṭṭhotiādimāha. Tattha soti assajitthero, me mayā puṭṭho ‘‘sāsanaṃ kīdisa’’nti kathito sabbaṃ kathaṃ kathesi. Sabbaṃ sāsanaṃ satthagambhīratāya gambhīraṃ desanādhammapaṭivedhagambhīratāya gambhīraṃ paramatthasaccavibhāvitādivasena nipuṇaṃ padaṃ nibbānaṃ taṇhāsallassa hantāraṃ vināsakaraṃ sabbassa saṃsāradukkhassa apanudanaṃ khepanakaraṃ dhammanti sambandho.
౨౮౬. తేన కథితాకారం దస్సేన్తో యే ధమ్మాతిఆదిమాహ. హేతుప్పభవా హేతుతో కారణతో ఉప్పన్నా జాతా భూతా సఞ్జాతా నిబ్బత్తా అభినిబ్బత్తా, యే ధమ్మా యే సప్పచ్చయా సభావధమ్మా సన్తి సంవిజ్జన్తి ఉపలభన్తీతి సమ్బన్ధో. తేసం ధమ్మానం హేతుం కారణం తథాగతో ఆహ కథేసి. తేసఞ్చ యో నిరోధోతి తేసం హేతుధమ్మానం యో నిరోధో నిరుజ్ఝనసభావో, ఏవంవాదీ మహాసమణోతి సీలసమాధిపఞ్ఞాదిగుణపరివారమహన్తతాయ సమితపాపత్తా విద్ధంసితపాపత్తా చ మహాసమణో భగవా ఏవంవాదీ హేతువూపసమనాదివదనసీలో కథేతాతి అత్థో.
286. Tena kathitākāraṃ dassento ye dhammātiādimāha. Hetuppabhavā hetuto kāraṇato uppannā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā, ye dhammā ye sappaccayā sabhāvadhammā santi saṃvijjanti upalabhantīti sambandho. Tesaṃ dhammānaṃ hetuṃ kāraṇaṃ tathāgato āha kathesi. Tesañca yo nirodhoti tesaṃ hetudhammānaṃ yo nirodho nirujjhanasabhāvo, evaṃvādī mahāsamaṇoti sīlasamādhipaññādiguṇaparivāramahantatāya samitapāpattā viddhaṃsitapāpattā ca mahāsamaṇo bhagavā evaṃvādī hetuvūpasamanādivadanasīlo kathetāti attho.
౨౮౭. తతో వుత్తధమ్మం సుత్వా అత్తనా పచ్చక్ఖకతప్పకారం దస్సేన్తో సోహన్తిఆదిమాహ. తం ఉత్తానమేవ.
287. Tato vuttadhammaṃ sutvā attanā paccakkhakatappakāraṃ dassento sohantiādimāha. Taṃ uttānameva.
౨౮౯. ఏసేవ ధమ్మో యదితావదేవాతి సచేపి ఇతో ఉత్తరిం నత్థి, ఏత్తకమేవ ఇదం సోతాపత్తిఫలమేవ పత్తబ్బం. తథా ఏసో ఏవ ధమ్మోతి అత్థో. పచ్చబ్యథ పటివిద్ధథ తుమ్హే అసోకం పదం నిబ్బానం. అమ్హేహి నామ ఇదం పదం బహుకేహి కప్పనహుతేహి అదిట్ఠమేవ అబ్భతీతం.
289.Eseva dhammo yaditāvadevāti sacepi ito uttariṃ natthi, ettakameva idaṃ sotāpattiphalameva pattabbaṃ. Tathā eso eva dhammoti attho. Paccabyatha paṭividdhatha tumhe asokaṃ padaṃ nibbānaṃ. Amhehi nāma idaṃ padaṃ bahukehi kappanahutehi adiṭṭhameva abbhatītaṃ.
౨౯౦. య్వాహం ధమ్మం గవేసన్తోతి యో అహం ధమ్మం సన్తిపదం గవేసన్తో పరియేసన్తో కుతిత్థే కుచ్ఛితతిత్థే నిన్దితబ్బతిత్థే సఞ్చరిం పరిబ్భమిన్తి అత్థో. సో మే అత్థో అనుప్పత్తోతి సో పరియేసితబ్బో అత్థో మయా అనుప్పత్తో సమ్పత్తో, ఇదాని పన మే మయ్హం నప్పమజ్జితుం అప్పమాదేన భవితుం కాలోతి అత్థో.
290.Yvāhaṃdhammaṃ gavesantoti yo ahaṃ dhammaṃ santipadaṃ gavesanto pariyesanto kutitthe kucchitatitthe ninditabbatitthe sañcariṃ paribbhaminti attho. So me attho anuppattoti so pariyesitabbo attho mayā anuppatto sampatto, idāni pana me mayhaṃ nappamajjituṃ appamādena bhavituṃ kāloti attho.
౨౯౧. అహం అస్సజినా థేరేన తోసితో కతసోమనస్సో, అచలం నిచ్చలం నిబ్బానపదం, పత్వాన పాపుణిత్వా సహాయకం కోలితమాణవం గవేసన్తో పరియేసన్తో అస్సమపదం అగమాసిన్తి అత్థో.
291. Ahaṃ assajinā therena tosito katasomanasso, acalaṃ niccalaṃ nibbānapadaṃ, patvāna pāpuṇitvā sahāyakaṃ kolitamāṇavaṃ gavesanto pariyesanto assamapadaṃ agamāsinti attho.
౨౯౨. దూరతోవ మమం దిస్వాతి అస్సమపదతో దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం మమం దిస్వా సుసిక్ఖితో మే మమ సహాయో ఠాననిసజ్జాదిఇరియాపథేహి సమ్పన్నో సమఙ్గీభూతో ఇదం ఉపరి వుచ్చమానవచనం అబ్రవి కథేసీతి అత్థో.
292.Dūratova mamaṃ disvāti assamapadato dūratova āgacchantaṃ mamaṃ disvā susikkhito me mama sahāyo ṭhānanisajjādiiriyāpathehi sampanno samaṅgībhūto idaṃ upari vuccamānavacanaṃ abravi kathesīti attho.
౨౯౩. భో సహాయ, పసన్నముఖనేత్తాసి పసన్నేహి సోభనేహి దద్దల్లమానేహి ముఖనేత్తేహి సమన్నాగతో అసి. మునిభావో ఇవ తే దిస్సతి పఞ్ఞాయతి. ఇత్థమ్భూతో త్వం అమతాధిగతో అమతం నిబ్బానం అధిగతో అసి, కచ్చి అచ్చుతం నిబ్బానపదం అధిగతో అధిగచ్ఛీతి పుచ్ఛామీతి అత్థో.
293. Bho sahāya, pasannamukhanettāsi pasannehi sobhanehi daddallamānehi mukhanettehi samannāgato asi. Munibhāvo iva te dissati paññāyati. Itthambhūto tvaṃ amatādhigato amataṃ nibbānaṃ adhigato asi, kacci accutaṃ nibbānapadaṃ adhigato adhigacchīti pucchāmīti attho.
౨౯౪. సుభానురూపో ఆయాసీతి సుభస్స పసన్నవణ్ణస్స అనురూపో హుత్వా ఆయాసి ఆగచ్ఛసి. ఆనేఞ్జకారితో వియాతి తోమరాదీహి కారితో ఆనేఞ్జో హత్థీ వియ దన్తోవ తీహి మాసేహి సుసిక్ఖితో ఇవ బాహితపాపత్తా, బ్రాహ్మణ దన్తదమథో సిక్ఖితసిక్ఖో నిబ్బానపదే ఉపసన్తో అసీతి పుచ్ఛి.
294.Subhānurūpoāyāsīti subhassa pasannavaṇṇassa anurūpo hutvā āyāsi āgacchasi. Āneñjakārito viyāti tomarādīhi kārito āneñjo hatthī viya dantova tīhi māsehi susikkhito iva bāhitapāpattā, brāhmaṇa dantadamatho sikkhitasikkho nibbānapade upasanto asīti pucchi.
౨౯౫. తేన పుట్ఠో అమతం మయాతిఆదిమాహ. తం ఉత్తానత్థమేవ.
295. Tena puṭṭho amataṃ mayātiādimāha. Taṃ uttānatthameva.
౨౯౯. అపరియోసితసఙ్కప్పోతి ‘‘అనాగతే ఏకస్స బుద్ధస్స అగ్గసావకో భవేయ్య’’న్తి పత్థితపత్థనాయ కోటిం అప్పత్తసఙ్కప్పోతి అత్థో. కుతిత్థే అగన్తబ్బమగ్గే అహం సఞ్చరిం పరిబ్భమిం. భన్తే గోతమ, లోకజేట్ఠ తవ దస్సనం ఆగమ్మ పత్వా, మమ సఙ్కప్పో మయ్హం పత్థనా పూరితో అరహత్తమగ్గాధిగమేన సావకపారమీఞాణస్స పాపుణనేన పరిపుణ్ణోతి అధిప్పాయో.
299.Apariyositasaṅkappoti ‘‘anāgate ekassa buddhassa aggasāvako bhaveyya’’nti patthitapatthanāya koṭiṃ appattasaṅkappoti attho. Kutitthe agantabbamagge ahaṃ sañcariṃ paribbhamiṃ. Bhante gotama, lokajeṭṭha tava dassanaṃ āgamma patvā, mama saṅkappo mayhaṃ patthanā pūrito arahattamaggādhigamena sāvakapāramīñāṇassa pāpuṇanena paripuṇṇoti adhippāyo.
౩౦౦. పథవియం పతిట్ఠాయాతి పథవియం నిబ్బత్తా సమయే హేమన్తకాలే పుప్ఫన్తి వికసన్తి, దిబ్బగన్ధా సుగన్ధా సుట్ఠు పవన్తి పవాయన్తి, సబ్బపాణినం సబ్బే దేవమనుస్సే తోసేన్తి సోమనస్సయుత్తే కరోన్తి యథా.
300.Pathaviyaṃpatiṭṭhāyāti pathaviyaṃ nibbattā samaye hemantakāle pupphanti vikasanti, dibbagandhā sugandhā suṭṭhu pavanti pavāyanti, sabbapāṇinaṃ sabbe devamanusse tosenti somanassayutte karonti yathā.
౩౦౧. తథేవాహం మహావీరాతి మహావీరియవన్తసక్యకులపసుతమహాపరివార తే తవ సాసనే పతిట్ఠాయ అహం పతిట్ఠహిత్వా పుప్ఫితుం అరహత్తమగ్గఞాణేన వికసితుం సమయం కాలం ఏసామి గవేసామి తథేవాతి సమ్బన్ధో.
301.Tathevāhaṃ mahāvīrāti mahāvīriyavantasakyakulapasutamahāparivāra te tava sāsane patiṭṭhāya ahaṃ patiṭṭhahitvā pupphituṃ arahattamaggañāṇena vikasituṃ samayaṃ kālaṃ esāmi gavesāmi tathevāti sambandho.
౩౦౨. విముత్తిపుప్ఫన్తి సబ్బకిలేసేహి విముచ్చనతో విమోచనతో వా విముత్తి అరహత్తఫలవిముత్తిసఙ్ఖాతం పుప్ఫం ఏసన్తో గవేసేన్తో, తఞ్చ ఖో భవసంసారమోచనం కామభవాదిభవేసు సంసరణం గమనం భవసంసారం, తతో మోచనం భవసంసారమోచనం. విముత్తిపుప్ఫలాభేనాతి విముచ్చనం విముచ్చన్తి వా కతసమ్భారా ఏతాయాతి విముత్తి, అగ్గఫలం. పుప్ఫన్తి వికసన్తి వేనేయ్యా ఏతేనాతి పుప్ఫం. విముత్తి ఏవ పుప్ఫం విముత్తిపుప్ఫం. లభనం లాభో, విముత్తిపుప్ఫస్స లాభో విముత్తిపుప్ఫలాభో. తేన విముత్తిపుప్ఫలాభేన అధిగమనేన సబ్బపాణినం సబ్బసత్తే తోసేమి సోమనస్సం పాపేమీతి అత్థో.
302.Vimuttipupphanti sabbakilesehi vimuccanato vimocanato vā vimutti arahattaphalavimuttisaṅkhātaṃ pupphaṃ esanto gavesento, tañca kho bhavasaṃsāramocanaṃ kāmabhavādibhavesu saṃsaraṇaṃ gamanaṃ bhavasaṃsāraṃ, tato mocanaṃ bhavasaṃsāramocanaṃ. Vimuttipupphalābhenāti vimuccanaṃ vimuccanti vā katasambhārā etāyāti vimutti, aggaphalaṃ. Pupphanti vikasanti veneyyā etenāti pupphaṃ. Vimutti eva pupphaṃ vimuttipupphaṃ. Labhanaṃ lābho, vimuttipupphassa lābho vimuttipupphalābho. Tena vimuttipupphalābhena adhigamanena sabbapāṇinaṃ sabbasatte tosemi somanassaṃ pāpemīti attho.
౩౦౩. ‘‘యావతా బుద్ధఖేత్తమ్హీ’’తిఆదీసు చక్ఖుమ పఞ్చహి చక్ఖూహి చక్ఖుమన్త యత్తకే ఠానే రతనసుత్తాదీనం పరిత్తానం ఆణా ఆనుభావో పవత్తతి, తత్తకే సతసహస్సకోటిచక్కవాళసఙ్ఖాతే బుద్ధఖేత్తే ఠపేత్వాన మహామునిం సమ్మాసమ్బుద్ధం వజ్జేత్వా అవసేసేసు సత్తేసు అఞ్ఞో కోచి తవ పుత్తస్స తుయ్హం పుత్తేన మయా పఞ్ఞాయ సదిసో సమో నత్థీతి సమ్బన్ధో. సేసం ఉత్తానమేవ.
303.‘‘Yāvatābuddhakhettamhī’’tiādīsu cakkhuma pañcahi cakkhūhi cakkhumanta yattake ṭhāne ratanasuttādīnaṃ parittānaṃ āṇā ānubhāvo pavattati, tattake satasahassakoṭicakkavāḷasaṅkhāte buddhakhette ṭhapetvāna mahāmuniṃ sammāsambuddhaṃ vajjetvā avasesesu sattesu añño koci tava puttassa tuyhaṃ puttena mayā paññāya sadiso samo natthīti sambandho. Sesaṃ uttānameva.
౩౦౮. పటిపన్నాతి చతుమగ్గసమఙ్గినో చ ఫలట్ఠా అరహత్తఫలే ఠితా చ సేఖా ఫలసమఙ్గినో హేట్ఠిమేహి తీహి ఫలేహి సమన్నాగతా చ ఏతే అట్ఠ అరియభిక్ఖూ, ఉత్తమత్థం నిబ్బానం ఆసీసకా గవేసకా, తం పఞ్ఞవన్తం పరివారేన్తి సదా సబ్బకాలం సేవన్తి భజన్తి పయిరుపాసన్తీతి అత్థో.
308.Paṭipannāti catumaggasamaṅgino ca phalaṭṭhā arahattaphale ṭhitā ca sekhā phalasamaṅgino heṭṭhimehi tīhi phalehi samannāgatā ca ete aṭṭha ariyabhikkhū, uttamatthaṃ nibbānaṃ āsīsakā gavesakā, taṃ paññavantaṃ parivārenti sadā sabbakālaṃ sevanti bhajanti payirupāsantīti attho.
౩౧౦. కాయవేదనాచిత్తధమ్మానుపస్సనాసఙ్ఖాతానం చతున్నం సతిపట్ఠానానం కుసలా ఛేకా సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గాదీనం సత్తన్నం సమ్బోజ్ఝఙ్గానం భావనాయవడ్ఢనాయ రతా అల్లీనా.
310. Kāyavedanācittadhammānupassanāsaṅkhātānaṃ catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ kusalā chekā satisambojjhaṅgādīnaṃ sattannaṃ sambojjhaṅgānaṃ bhāvanāyavaḍḍhanāya ratā allīnā.
౩౧౪
314
. ఉళురాజావ తారకరాజా ఇవ చ సోభసి.
.Uḷurājāva tārakarājā iva ca sobhasi.
౩౧౫. రుక్ఖపబ్బతరతనసత్తాదయో ధారేతీతి ధరణీ, ధరణియం రుహా సఞ్జాతా వడ్ఢితా చాతి ధరణీరుహా రుక్ఖా. పథవియం పతిట్ఠాయ రుహన్తి వడ్ఢన్తి వుద్ధిం విరూళ్హిం ఆపజ్జన్తి. వేపుల్లతం విపులభావం పరిపూరభావం పాపుణన్తి, తే రుక్ఖా కమేన ఫలం దస్సయన్తి ఫలధారినో హోన్తి.
315. Rukkhapabbataratanasattādayo dhāretīti dharaṇī, dharaṇiyaṃ ruhā sañjātā vaḍḍhitā cāti dharaṇīruhā rukkhā. Pathaviyaṃ patiṭṭhāya ruhanti vaḍḍhanti vuddhiṃ virūḷhiṃ āpajjanti. Vepullataṃ vipulabhāvaṃ paripūrabhāvaṃ pāpuṇanti, te rukkhā kamena phalaṃ dassayanti phaladhārino honti.
౩౧౭-౯. పునపి భగవన్తమేవ థోమేన్తో సిన్ధు సరస్సతీతిఆదిమాహ. తత్థ సిన్ధువాది నామ గఙ్గా చ సరస్సతీ నామ గఙ్గా చ నన్దియగఙ్గా చ చన్దభాగాగఙ్గా చ గఙ్గా నామ గఙ్గా చ యమునా నామ గఙ్గా చ సరభూ నామ గఙ్గా చ మహీ నామ గఙ్గా చ. సన్దమానానం గచ్ఛన్తీనం ఏతాసం గఙ్గానం సాగరోవ సముద్దో ఏవ సమ్పటిచ్ఛతి పటిగ్గణ్హాతి ధారేతి. తదా ఏతా సబ్బగఙ్గా పురిమం నామం సిన్ధువాదిగఙ్గాత్యాదికం పురిమం నామపఞ్ఞత్తివోహారం జహన్తి ఛడ్డేన్తి సాగరోతేవ సాగరో ఇతి ఏవ ఞాయతి పాకటా భవతి యథా. తథేవ తథా ఏవ ఇమే చతుబ్బణ్ణా ఖత్తియబ్రాహ్మణవేస్ససుద్దసఙ్ఖాతా చత్తారో కులా తవన్తికే తవ అన్తికే సమీపే పబ్బజిత్వా పత్తకాసాయచీవరధారినో పరిచరన్తా పురిమం నామం ఖత్తియాదినామధేయ్యం పఞ్ఞత్తివోహారం జహన్తి చజన్తి, బుద్ధపుత్తాతి బుద్ధస్స ఓరసాతి ఞాయరే పాకటా భవేయ్యుం.
317-9. Punapi bhagavantameva thomento sindhu sarassatītiādimāha. Tattha sindhuvādi nāma gaṅgā ca sarassatī nāma gaṅgā ca nandiyagaṅgā ca candabhāgāgaṅgā ca gaṅgā nāma gaṅgā ca yamunā nāma gaṅgā ca sarabhū nāma gaṅgā ca mahī nāma gaṅgā ca. Sandamānānaṃ gacchantīnaṃ etāsaṃ gaṅgānaṃ sāgarova samuddo eva sampaṭicchati paṭiggaṇhāti dhāreti. Tadā etā sabbagaṅgā purimaṃ nāmaṃ sindhuvādigaṅgātyādikaṃ purimaṃ nāmapaññattivohāraṃ jahanti chaḍḍenti sāgaroteva sāgaro iti eva ñāyati pākaṭā bhavati yathā. Tatheva tathā eva imecatubbaṇṇā khattiyabrāhmaṇavessasuddasaṅkhātā cattāro kulā tavantike tava antike samīpe pabbajitvā pattakāsāyacīvaradhārino paricarantā purimaṃ nāmaṃ khattiyādināmadheyyaṃ paññattivohāraṃ jahanti cajanti, buddhaputtāti buddhassa orasāti ñāyare pākaṭā bhaveyyuṃ.
౩౨౦-౪. చన్దో చన్దమణ్డలో అబ్భా మహికా రజో ధుమో రాహూతి పఞ్చహి ఉపక్కిలేసేహి విరహితత్తా విమలో విగతమలో నిమ్మలో, ఆకాసధాతుయా ఆకాసగబ్భే గచ్ఛం గచ్ఛన్తో, సబ్బే తారకసమూహే ఆభాయ మద్దమానో లోకే అతిరోచతి దద్దల్లతి యథా. తథేవ తథా ఏవ త్వం…పే॰….
320-4.Cando candamaṇḍalo abbhā mahikā rajo dhumo rāhūti pañcahi upakkilesehi virahitattā vimalo vigatamalo nimmalo, ākāsadhātuyā ākāsagabbhe gacchaṃ gacchanto, sabbe tārakasamūhe ābhāya maddamāno loke atirocati daddallati yathā. Tatheva tathā eva tvaṃ…pe….
౩౨౫-౭. ఉదకే జాతా ఉదకే సంవడ్ఢా కుముదా మన్దాలకా చ బహూ సఙ్ఖాతిక్కన్తా, తోయేన ఉదకేన కద్దమకలలేన చ ఉపలిమ్పన్తి అల్లీయన్తి యథా, తథేవ బహుకా సత్తా అపరిమాణా సత్తా లోకే జాతా సంవడ్ఢా రాగేన చ దోసేన చ అట్టితా బన్ధితా విరూహరే విరుహన్తి. కద్దమే కుముదం యథా విరుహతి సఞ్జాయతి. కేసరీతి పదుమం.
325-7.Udake jātā udake saṃvaḍḍhā kumudā mandālakā ca bahū saṅkhātikkantā, toyena udakena kaddamakalalena ca upalimpanti allīyanti yathā, tatheva bahukā sattā aparimāṇā sattā loke jātā saṃvaḍḍhā rāgena ca dosena ca aṭṭitā bandhitā virūhare viruhanti. Kaddame kumudaṃ yathā viruhati sañjāyati. Kesarīti padumaṃ.
౩౨౯-౩౦. రమ్మకే మాసేతి కత్తికమాసే ‘‘కోముదియా చాతుమాసినియా’’తి వుత్తత్తా. వారిజా పదుమపుప్ఫాదయో బహూ పుప్ఫా పుప్ఫన్తి వికసన్తి, తం మాసం తం కత్తికమాసం నాతివత్తన్తి వారిజాతి సమ్బన్ధో. సమయో పుప్ఫనాయ సోతి సో కత్తికమాసో పుప్ఫనాయ వికసనాయ సమయో కాలోతి అత్థో. యథా పుప్ఫన్తి తథేవ త్వం, సక్యపుత్త, పుప్ఫితో వికసితో అసి. పుప్ఫితో తే విముత్తియాతి తే తుయ్హం సిస్సా కతసమ్భారా భిక్ఖూ విముత్తియా అరహత్తఫలఞాణేన పుప్ఫితో వికసితో. యథా వారిజం పదుమం పుప్ఫనసమయం నాతిక్కమతి, తథా తే సాసనం ఓవాదానుసాసనిం నాతివత్తన్తి నాతిక్కమన్తీతి అత్థో.
329-30.Rammake māseti kattikamāse ‘‘komudiyā cātumāsiniyā’’ti vuttattā. Vārijā padumapupphādayo bahū pupphā pupphanti vikasanti, taṃ māsaṃ taṃ kattikamāsaṃ nātivattanti vārijāti sambandho. Samayo pupphanāya soti so kattikamāso pupphanāya vikasanāya samayo kāloti attho. Yathā pupphanti tatheva tvaṃ, sakyaputta, pupphito vikasito asi. Pupphito te vimuttiyāti te tuyhaṃ sissā katasambhārā bhikkhū vimuttiyā arahattaphalañāṇena pupphito vikasito. Yathā vārijaṃ padumaṃ pupphanasamayaṃ nātikkamati, tathā te sāsanaṃ ovādānusāsaniṃ nātivattanti nātikkamantīti attho.
౩౩౩-౪. యథాపి సేలో హిమవాతి హిమవా నామ సేలమయపబ్బతో. సబ్బపాణినం సబ్బేసం బ్యాధితానం సత్తానం ఓసధో ఓసధవన్తో సబ్బనాగానం సబ్బఅసురానం సబ్బదేవానఞ్చ ఆలయో అగారభూతో యథా, తథేవ త్వం, మహావీర, సబ్బపాణినం జరాబ్యాధిమరణాదీహి పమోచనతో ఓసధో వియ. యథా సో హిమవా నాగాదీనం ఆలయో, తథా తేవిజ్జాయ చ ఛళభిఞ్ఞాయ చ ఇద్ధియా చ పారమిం పరియోసానం గతా పత్తా తువం నిస్సాయ వసన్తీతి సమ్బన్ధో. హేట్ఠా వా ఉపరి వా ఉపమాఉపమేయ్యవసేన గాథానం సమ్బన్ధనయా సువిఞ్ఞేయ్యావ.
333-4.Yathāpi selo himavāti himavā nāma selamayapabbato. Sabbapāṇinaṃ sabbesaṃ byādhitānaṃ sattānaṃ osadho osadhavanto sabbanāgānaṃ sabbaasurānaṃ sabbadevānañca ālayo agārabhūto yathā, tatheva tvaṃ, mahāvīra, sabbapāṇinaṃ jarābyādhimaraṇādīhi pamocanato osadho viya. Yathā so himavā nāgādīnaṃ ālayo, tathā tevijjāya ca chaḷabhiññāya ca iddhiyā ca pāramiṃ pariyosānaṃ gatā pattā tuvaṃ nissāya vasantīti sambandho. Heṭṭhā vā upari vā upamāupameyyavasena gāthānaṃ sambandhanayā suviññeyyāva.
౩౪౨. ఆసయానుసయం ఞత్వాతి ఏత్థ ఆసయోతి అజ్ఝాసయో చరియా, అనుసయోతి థామగతకిలేసో. ‘‘అయం రాగచరితో, అయం దోసచరితో, అయం మోహచరితో’’తిఆదినా ఆసయఞ్చ అనుసయం కిలేసపవత్తిఞ్చ జానిత్వాతి అత్థో. ఇన్ద్రియానం బలాబలన్తి సద్ధిన్ద్రియాదీనం పఞ్చన్నం ఇన్ద్రియానం తిక్ఖిన్ద్రియో ముదిన్ద్రియో స్వాకారో ద్వాకారో సువిఞ్ఞాపయో దువిఞ్ఞాపయోతి ఏవం బలాబలం జానిత్వా. భబ్బాభబ్బే విదిత్వానాతి ‘‘మయా దేసితం ధమ్మం పటివిజ్ఝితుం అయం పుగ్గలో భబ్బో సమత్థో, అయం పుగ్గలో అభబ్బో’’తి విదిత్వా పచ్చక్ఖం కత్వా, భన్తే, సబ్బఞ్ఞు త్వం చాతుద్దీపికమహామేఘో వియ ధమ్మదేసనాసీహనాదేన అభీతనాదేన గజ్జసి సకలం చక్కవాళం ఏకనిన్నాదం కరోసి.
342.Āsayānusayaṃ ñatvāti ettha āsayoti ajjhāsayo cariyā, anusayoti thāmagatakileso. ‘‘Ayaṃ rāgacarito, ayaṃ dosacarito, ayaṃ mohacarito’’tiādinā āsayañca anusayaṃ kilesapavattiñca jānitvāti attho. Indriyānaṃ balābalanti saddhindriyādīnaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ tikkhindriyo mudindriyo svākāro dvākāro suviññāpayo duviññāpayoti evaṃ balābalaṃ jānitvā. Bhabbābhabbe viditvānāti ‘‘mayā desitaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ ayaṃ puggalo bhabbo samattho, ayaṃ puggalo abhabbo’’ti viditvā paccakkhaṃ katvā, bhante, sabbaññu tvaṃ cātuddīpikamahāmegho viya dhammadesanāsīhanādena abhītanādena gajjasi sakalaṃ cakkavāḷaṃ ekaninnādaṃ karosi.
౩౪౩-౪. చక్కవాళపరియన్తాతి సమన్తా చక్కవాళగబ్భం పూరేత్వా పరిసా నిసిన్నా భవేయ్య. తే ఏవం నిసిన్నా నానాదిట్ఠీ అనేకదస్సనగాహినో వివదమానా ద్వేళ్హకజాతా వివదన్తి, తం తేసం విమతిచ్ఛేదనాయ దుబుద్ధిఛిన్దనత్థాయ సబ్బేసం సత్తానం చిత్తమఞ్ఞాయ చిత్తాచారం ఞత్వా ఓపమ్మకుసలో ఉపమాఉపమేయ్యేసు దక్ఖో త్వం, ముని, ఏకం పఞ్హం కథేన్తోవ ఏకేనేవ పఞ్హకథనేన సకలచక్కవాళగబ్భే నిసిన్నానం పాణీనం విమతిం సంసయం ఛిన్దసి నిక్కఙ్ఖం కరోతీతి అత్థో.
343-4.Cakkavāḷapariyantāti samantā cakkavāḷagabbhaṃ pūretvā parisā nisinnā bhaveyya. Te evaṃ nisinnā nānādiṭṭhī anekadassanagāhino vivadamānā dveḷhakajātā vivadanti, taṃ tesaṃ vimaticchedanāya dubuddhichindanatthāya sabbesaṃ sattānaṃ cittamaññāya cittācāraṃ ñatvā opammakusalo upamāupameyyesu dakkho tvaṃ, muni, ekaṃ pañhaṃ kathentova ekeneva pañhakathanena sakalacakkavāḷagabbhe nisinnānaṃ pāṇīnaṃ vimatiṃ saṃsayaṃ chindasi nikkaṅkhaṃ karotīti attho.
౩౪౫. ఉపదిససదిసేహేవాతి ఏత్థ ఉదకస్స ఉపరి దిస్సన్తి పాకటా హోన్తీతి ఉపదిసా, సేవాలా. ఉపదిసేహి సదిసా ఉపదిససదిసా, మనుస్సా. యథా హి ఉపదిసా సేవాలా ఉదకం అదిస్సమానం కత్వా తస్సుపరి పత్థరిత్వా ఠితా హోన్తి, తథా వసుధా పథవీ తేహి ఉపదిససదిసేహి ఏవ మనుస్సేహి నిరన్తరం పత్థరిత్వా ఠితేహి పూరితా భవేయ్య. తే సబ్బేవ పథవిం పూరేత్వా ఠితా మనుస్సా పఞ్జలికా సిరసి అఞ్జలిం పగ్గహితా కిత్తయుం లోకనాయకం లోకనాయకస్స బుద్ధస్స గుణం కథేయ్యుం.
345.Upadisasadisehevāti ettha udakassa upari dissanti pākaṭā hontīti upadisā, sevālā. Upadisehi sadisā upadisasadisā, manussā. Yathā hi upadisā sevālā udakaṃ adissamānaṃ katvā tassupari pattharitvā ṭhitā honti, tathā vasudhā pathavī tehi upadisasadisehi eva manussehi nirantaraṃ pattharitvā ṭhitehi pūritā bhaveyya. Te sabbeva pathaviṃ pūretvā ṭhitā manussā pañjalikā sirasi añjaliṃ paggahitā kittayuṃ lokanāyakaṃ lokanāyakassa buddhassa guṇaṃ katheyyuṃ.
౩౪౬. తే సబ్బే దేవమనుస్సా కప్పం వా సకలం కప్పం కిత్తయన్తా గుణం కథేన్తాపి నానావణ్ణేహి నానప్పకారేహి గుణేహి కిత్తయుం. తథాపి తే సబ్బే పరిమేతుం గుణపమాణం కథేతుం న పప్పేయ్యుం న సమ్పాపుణేయ్యుం న సక్కుణేయ్యుం. అప్పమేయ్యో తథాగతో సమ్మాసమ్బుద్ధో అపరిమేయ్యో గుణాతిరేకో. ఏతేన గుణమహన్తతం దీపేతి.
346.Te sabbe devamanussā kappaṃ vā sakalaṃ kappaṃ kittayantā guṇaṃ kathentāpi nānāvaṇṇehi nānappakārehi guṇehi kittayuṃ. Tathāpi te sabbe parimetuṃ guṇapamāṇaṃ kathetuṃ na pappeyyuṃ na sampāpuṇeyyuṃ na sakkuṇeyyuṃ. Appameyyo tathāgato sammāsambuddho aparimeyyo guṇātireko. Etena guṇamahantataṃ dīpeti.
౩౪౭. సకేన థామేన అత్తనో బలేన హేట్ఠా ఉపమాఉపమేయ్యవసేన జినో జితకిలేసో బుద్ధో మయా కిత్తితో థోమితో యథా అహోసి, ఏవమేవ సబ్బే దేవమనుస్సా కప్పకోటీపి కప్పకోటిసతేపి కిత్తేన్తా పకిత్తయుం కథేయ్యున్తి అత్థో.
347.Sakena thāmena attano balena heṭṭhā upamāupameyyavasena jino jitakileso buddho mayā kittito thomito yathā ahosi, evameva sabbe devamanussā kappakoṭīpi kappakoṭisatepi kittentā pakittayuṃ katheyyunti attho.
౩౪౮. పునపి గుణానం అప్పమాణతం దీపేతుం సచే హి కోచి దేవో వాతిఆదిమాహ. పూరితం పరికడ్ఢేయ్యాతి మహాసముద్దే పూరితఉదకం సమన్తతో ఆకడ్ఢేయ్య. సో పుగ్గలో విఘాతం దుక్ఖమేవ లభేయ్య పాపుణేయ్యాతి అత్థో.
348. Punapi guṇānaṃ appamāṇataṃ dīpetuṃ sace hi koci devo vātiādimāha. Pūritaṃ parikaḍḍheyyāti mahāsamudde pūritaudakaṃ samantato ākaḍḍheyya. So puggalo vighātaṃ dukkhameva labheyya pāpuṇeyyāti attho.
౩౫౦. వత్తేమి జినసాసనన్తి జినేన భాసితం సకలం పిటకత్తయం వత్తేమి పవత్తేమి రక్ఖామీతి అత్థో. ధమ్మసేనాపతీతి ధమ్మేన పఞ్ఞాయ భగవతో చతుపరిససఙ్ఖాతాయ పరిసాయ పతి పధానోతి ధమ్మసేనాపతి. సక్యపుత్తస్స భగవతో సాసనే అజ్జ ఇమస్మిం వత్తమానకాలే చక్కవత్తిరఞ్ఞో జేట్ఠపుత్తో వియ సకలం బుద్ధసాసనం పాలేమీతి అత్థో.
350.Vattemi jinasāsananti jinena bhāsitaṃ sakalaṃ piṭakattayaṃ vattemi pavattemi rakkhāmīti attho. Dhammasenāpatīti dhammena paññāya bhagavato catuparisasaṅkhātāya parisāya pati padhānoti dhammasenāpati. Sakyaputtassa bhagavato sāsane ajja imasmiṃ vattamānakāle cakkavattirañño jeṭṭhaputto viya sakalaṃ buddhasāsanaṃ pālemīti attho.
౩౫౨-౩. అత్తనో సంసారపరిబ్భమం దస్సేన్తో యో కోచి మనుజో భారన్తిఆదిమాహ. యో కోచి మనుజో మానుసో భారం సీసభారం మత్థకే సీసే ఠపేత్వా ధారేయ్య వహేయ్య, సదా సబ్బకాలం సో మనుజో తేన భారేన దుక్ఖితో పీళితో అతిభూతో అస్స భవేయ్య. భారో భరితభారో భరితో అతీవ భారితో. తథా తేన పకారేన అహం రాగగ్గిదోసగ్గిమోహగ్గిసఙ్ఖాతేహి తీహి అగ్గీహి డయ్హమానో, గిరిం ఉద్ధరితో యథా మహామేరుపబ్బతం ఉద్ధరిత్వా ఉక్ఖిపిత్వా సీసే ఠపితో భవభారేన భవసంసారుప్పత్తిభారేన, భరితో దుక్ఖితో భవేసు సంసరిం పరిబ్భమిన్తి సమ్బన్ధో.
352-3. Attano saṃsāraparibbhamaṃ dassento yo koci manujo bhārantiādimāha. Yo koci manujo mānuso bhāraṃ sīsabhāraṃ matthake sīse ṭhapetvā dhāreyya vaheyya, sadā sabbakālaṃ so manujo tena bhārena dukkhito pīḷito atibhūto assa bhaveyya. Bhāro bharitabhāro bharito atīva bhārito. Tathā tena pakārena ahaṃ rāgaggidosaggimohaggisaṅkhātehi tīhi aggīhi ḍayhamāno, giriṃ uddharito yathā mahāmerupabbataṃ uddharitvā ukkhipitvā sīse ṭhapito bhavabhārena bhavasaṃsāruppattibhārena, bharito dukkhito bhavesu saṃsariṃ paribbhaminti sambandho.
౩౫౪. ఓరోపితో చ మే భారోతి ఇదాని పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ సో భవభారో మయా ఓరోపితో నిక్ఖిత్తో. భవా ఉగ్ఘాటితా మయాతి సబ్బే నవ భవా మయా విద్ధంసితా. సక్యపుత్తస్స భగవతో సాసనే యం కరణీయం కత్తబ్బం మగ్గపటిపాటియా కిలేసవిద్ధంసనకమ్మం అత్థి, తం సబ్బం మయా కతన్తి అత్థో.
354.Oropitoca me bhāroti idāni pabbajitakālato paṭṭhāya so bhavabhāro mayā oropito nikkhitto. Bhavā ugghāṭitā mayāti sabbe nava bhavā mayā viddhaṃsitā. Sakyaputtassa bhagavato sāsane yaṃ karaṇīyaṃ kattabbaṃ maggapaṭipāṭiyā kilesaviddhaṃsanakammaṃ atthi, taṃ sabbaṃ mayā katanti attho.
౩౫౫. పున అత్తనో విసేసం దస్సేన్తో యావతా బుద్ధఖేత్తమ్హీతిఆదిమాహ. తత్థ యావతా యత్తకే దససహస్సచక్కవాళసఙ్ఖాతే బుద్ధఖేత్తే సక్యపుఙ్గవం సక్యకులజేట్ఠకం భగవన్తం ఠపేత్వా అవసేససత్తేసు కోచిపి పఞ్ఞాయ మే మయా సమో నత్థీతి దీపేతి. తేనాహ – ‘‘అహం అగ్గోమ్హి పఞ్ఞాయ, సదిసో మే న విజ్జతీ’’తి.
355. Puna attano visesaṃ dassento yāvatā buddhakhettamhītiādimāha. Tattha yāvatā yattake dasasahassacakkavāḷasaṅkhāte buddhakhette sakyapuṅgavaṃ sakyakulajeṭṭhakaṃ bhagavantaṃ ṭhapetvā avasesasattesu kocipi paññāya me mayā samo natthīti dīpeti. Tenāha – ‘‘ahaṃ aggomhi paññāya, sadiso me na vijjatī’’ti.
౩౫౬. పున అత్తనో ఆనుభావం పకాసేన్తో సమాధిమ్హీత్యాదిమాహ. తం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.
356. Puna attano ānubhāvaṃ pakāsento samādhimhītyādimāha. Taṃ suviññeyyameva.
౩౬౦. ఝానవిమోక్ఖానఖిప్పపటిలాభీతి పఠమజ్ఝానాదీనం ఝానానం లోకతో విముచ్చనతో ‘‘విమోక్ఖ’’న్తి సఙ్ఖం గతానం అట్ఠన్నం లోకుత్తరవిమోక్ఖానఞ్చ ఖిప్పలాభీ సీఘం పాపుణాతీతి అత్థో.
360.Jhānavimokkhānakhippapaṭilābhīti paṭhamajjhānādīnaṃ jhānānaṃ lokato vimuccanato ‘‘vimokkha’’nti saṅkhaṃ gatānaṃ aṭṭhannaṃ lokuttaravimokkhānañca khippalābhī sīghaṃ pāpuṇātīti attho.
౩౬౨. ఏవం మహానుభావస్సాపి అత్తనో సబ్రహ్మచారీసు గారవబహుమానతం పకాసేన్తో ఉద్ధతవిసోవాతిఆదిమాహ. తత్థ ఉద్ధతవిసో ఉప్పాటితఘోరవిసో సప్పో ఇవ ఛిన్నవిసాణోవ ఛిన్దితసిఙ్గో ఉసభో ఇవ అహం ఇదాని నిక్ఖిత్తమానదప్పోవ ఛడ్డితగోత్తమదాదిమానదప్పోవ గణం సఙ్ఘస్స సన్తికం గరుగారవేన ఆదరబహుమానేన ఉపేమి ఉపగచ్ఛామి.
362. Evaṃ mahānubhāvassāpi attano sabrahmacārīsu gāravabahumānataṃ pakāsento uddhatavisovātiādimāha. Tattha uddhataviso uppāṭitaghoraviso sappo iva chinnavisāṇova chinditasiṅgo usabho iva ahaṃ idāni nikkhittamānadappova chaḍḍitagottamadādimānadappova gaṇaṃ saṅghassa santikaṃ garugāravena ādarabahumānena upemi upagacchāmi.
౩౬౩. ఇదాని అత్తనో పఞ్ఞాయ మహత్తతం పకాసేన్తో యదిరూపినీతిఆదిమాహ. ఏవరూపా మే మహతీ పఞ్ఞా అరూపినీ సమానా యది రూపినీ భవేయ్య, తదా మే మమ పఞ్ఞా వసుపతీనం పథవిస్సరానం రాజూనం సమేయ్య సమా భవేయ్యాతి అధిప్పాయో. ఏవం అత్తనో పఞ్ఞాయ మహత్తభావం దస్సేత్వా తతో పుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణేన పుబ్బే కమ్మం సరిత్వా అనోమదస్సిస్సాతిఆదిమాహ. తత్థ అనోమదస్సిస్స భగవతో మయా కతాయ ఞాణథోమనాయ ఫలం ఏతం మమ పఞ్ఞామహత్తన్తి అత్థో.
363. Idāni attano paññāya mahattataṃ pakāsento yadirūpinītiādimāha. Evarūpā me mahatī paññā arūpinī samānā yadi rūpinī bhaveyya, tadā me mama paññā vasupatīnaṃ pathavissarānaṃ rājūnaṃ sameyya samā bhaveyyāti adhippāyo. Evaṃ attano paññāya mahattabhāvaṃ dassetvā tato pubbenivāsānussatiñāṇena pubbe kammaṃ saritvā anomadassissātiādimāha. Tattha anomadassissa bhagavato mayā katāya ñāṇathomanāya phalaṃ etaṃ mama paññāmahattanti attho.
౩౬౪. పవత్తితం ధమ్మచక్కన్తి ఏత్థ చక్క-సద్దో పనాయం ‘‘చతుచక్కయాన’’న్తిఆదీసు వాహనే వత్తతి. ‘‘పవత్తితే చ పన భగవతా ధమ్మచక్కే’’తిఆదీసు (మహావ॰ ౧౭; సం॰ ని॰ ౫.౧౦౮౧) దేసనాయం. ‘‘చక్కం వత్తయ సబ్బపాణిన’’న్తిఆదీసు (జా॰ ౧.౭.౧౪౯) దానమయపుఞ్ఞకిరియాయం. ‘‘చక్కం వత్తేతి అహోరత్త’’న్తిఆదీసు ఇరియాపథే. ‘‘ఇచ్ఛాహతస్స పోసస్స, చక్కం భమతి మత్థకే’’తిఆదీసు (జా॰ ౧.౧.౧౦౪; ౧.౫.౧౦౩) ఖురచక్కే ‘‘రాజా చక్కవత్తీ చక్కానుభావేన వత్తనకో’’తిఆదీసు (ఇతివు॰ ౨౨; దీ॰ ని॰ ౧.౨౫౮) రతనచక్కే. ఇధ పనాయం దేసనాయం. తాదినా తాదిగుణసమన్నాగతేన సక్యపుత్తేన గోతమసమ్బుద్ధేన పవత్తితం దేసితం పిటకత్తయసఙ్ఖాతం ధమ్మచక్కం అహం సమ్మా అవిపరీతేన అనువత్తేమి అనుగన్త్వా వత్తేమి, దేసేమి దేసనం కరోమి. ఇదం అనువత్తనం దేసితస్స అనుగన్త్వా పచ్ఛా దేసనం పురిమబుద్ధానం కతాయ ఞాణథోమనాయ ఫలన్తి సమ్బన్ధో.
364.Pavattitaṃdhammacakkanti ettha cakka-saddo panāyaṃ ‘‘catucakkayāna’’ntiādīsu vāhane vattati. ‘‘Pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke’’tiādīsu (mahāva. 17; saṃ. ni. 5.1081) desanāyaṃ. ‘‘Cakkaṃ vattaya sabbapāṇina’’ntiādīsu (jā. 1.7.149) dānamayapuññakiriyāyaṃ. ‘‘Cakkaṃ vatteti ahoratta’’ntiādīsu iriyāpathe. ‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’tiādīsu (jā. 1.1.104; 1.5.103) khuracakke ‘‘rājā cakkavattī cakkānubhāvena vattanako’’tiādīsu (itivu. 22; dī. ni. 1.258) ratanacakke. Idha panāyaṃ desanāyaṃ. Tādinā tādiguṇasamannāgatena sakyaputtena gotamasambuddhena pavattitaṃ desitaṃ piṭakattayasaṅkhātaṃ dhammacakkaṃ ahaṃ sammā aviparītena anuvattemi anugantvā vattemi, desemi desanaṃ karomi. Idaṃ anuvattanaṃ desitassa anugantvā pacchā desanaṃ purimabuddhānaṃ katāya ñāṇathomanāya phalanti sambandho.
౩౬౫. తతో సప్పురిసూపనిస్సయయోనిసోమనసికారాదిపుఞ్ఞఫలం దస్సేన్తో మా మే కదాచి పాపిచ్ఛోతిఆదిమాహ. తత్థ పాపిచ్ఛో లామకాయ ఇచ్ఛాయ సమన్నాగతో పాపచారీ పుగ్గలో చ ఠాననిసజ్జాదీసు వత్తపటివత్తకరణే కుసీతో చ ఝానసమాధిమగ్గభావనాదీసు హీనవీరియో చ గన్థధురవిపస్సనాధురవిరహితత్తా అప్పస్సుతో చ ఆచరియుపజ్ఝాయాదీసు ఆచారవిరహితత్తా అనాచారో చ పుగ్గలో కదాచి కాలే కత్థచి ఠానే మే మయా సహ సమేతో సమాగతో మా అహు మా భవతూతి సమ్బన్ధో.
365. Tato sappurisūpanissayayonisomanasikārādipuññaphalaṃ dassento mā me kadāci pāpicchotiādimāha. Tattha pāpiccho lāmakāya icchāya samannāgato pāpacārī puggalo ca ṭhānanisajjādīsu vattapaṭivattakaraṇe kusīto ca jhānasamādhimaggabhāvanādīsu hīnavīriyo ca ganthadhuravipassanādhuravirahitattā appassuto ca ācariyupajjhāyādīsu ācāravirahitattā anācāro ca puggalo kadāci kāle katthaci ṭhāne me mayā saha sameto samāgato mā ahu mā bhavatūti sambandho.
౩౬౬. బహుస్సుతోతి పరియత్తిపటివేధవసేన దువిధో బహుస్సుతో చ పుగ్గలో. మేధావీతి మేధాయ పఞ్ఞాయ సమన్నాగతో చ. సీలేసు సుసమాహితోతి చతుపారిసుద్ధిసీలమగ్గసమ్పయుత్తసీలఅట్ఠఙ్గుపోసథసీలాదీసు సుట్ఠు ఆహితో ఠపితచిత్తో చ. చేతోసమథానుయుత్తోతి చిత్తస్స ఏకీభావమనుయుత్తో చ పుగ్గలో. అపి ముద్ధని తిట్ఠతు ఏవరూపో పుగ్గలో మయ్హం ముద్ధని సిరసి అపి తిట్ఠతూతి అత్థో.
366.Bahussutoti pariyattipaṭivedhavasena duvidho bahussuto ca puggalo. Medhāvīti medhāya paññāya samannāgato ca. Sīlesu susamāhitoti catupārisuddhisīlamaggasampayuttasīlaaṭṭhaṅguposathasīlādīsu suṭṭhu āhito ṭhapitacitto ca. Cetosamathānuyuttoti cittassa ekībhāvamanuyutto ca puggalo. Api muddhani tiṭṭhatu evarūpo puggalo mayhaṃ muddhani sirasi api tiṭṭhatūti attho.
౩౬౭. అత్తనో లద్ధఫలానిసంసం వత్వా తత్థఞ్ఞే నియోజేన్తో తం వో వదామి భద్దన్తేతిఆదిమాహ. తం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.
367. Attano laddhaphalānisaṃsaṃ vatvā tatthaññe niyojento taṃ vo vadāmi bhaddantetiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.
౩౬౮-౯. యమహన్తి యం అస్సజిత్థేరం అహం పఠమం ఆదిమ్హి దిస్వా సోతాపత్తిమగ్గపటిలాభేన సక్కాయదిట్ఠాదీనం కిలేసానం పహీనత్తా విమలో మలరహితో అహుం అహోసి, సో అస్సజిత్థేరో మే మయ్హం ఆచరియో లోకుత్తరధమ్మసిక్ఖాపకో అహుం. అహం తస్స సవనాయ అనుసాసనేన అజ్జ ధమ్మసేనాపతి అహుం. సబ్బత్థ సబ్బేసు గుణేసు పారమిం పత్తో పరియోసానం పత్తో అనాసవో నిక్కిలేసో విహరామి.
368-9.Yamahanti yaṃ assajittheraṃ ahaṃ paṭhamaṃ ādimhi disvā sotāpattimaggapaṭilābhena sakkāyadiṭṭhādīnaṃ kilesānaṃ pahīnattā vimalo malarahito ahuṃ ahosi, so assajitthero me mayhaṃ ācariyo lokuttaradhammasikkhāpako ahuṃ. Ahaṃ tassa savanāya anusāsanena ajja dhammasenāpati ahuṃ. Sabbattha sabbesu guṇesu pāramiṃ patto pariyosānaṃ patto anāsavo nikkileso viharāmi.
౩౭౦. అత్తనో ఆచరియే సగారవం దస్సేన్తో యో మే ఆచరియోతిఆదిమాహ. యో అస్సజి నామ థేరో సత్థు సావకో మే మయ్హం ఆచరియో ఆసి అహోసి, సో థేరో యస్సం దిసాయం యస్మిం దిసాభాగే వసతి, అహం తం దిసాభాగం ఉస్సీసమ్హి సీసుపరిభాగే కరోమీతి సమ్బన్ధో.
370. Attano ācariye sagāravaṃ dassento yo me ācariyotiādimāha. Yo assaji nāma thero satthu sāvako me mayhaṃ ācariyo āsi ahosi, so thero yassaṃ disāyaṃ yasmiṃ disābhāge vasati, ahaṃ taṃ disābhāgaṃ ussīsamhi sīsuparibhāge karomīti sambandho.
౩౭౧. తతో అత్తనో ఠానన్తరప్పత్తభావం దస్సేన్తో మమ కమ్మన్తిఆదిమాహ. గోతమో భగవా సక్యపుఙ్గవో సక్యకులకేతు సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన మమ పుబ్బే కతకమ్మం సరిత్వాన ఞత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘమజ్ఝే నిసిన్నో అగ్గట్ఠానే అగ్గసావకట్ఠానే మం ఠపేసీతి సమ్బన్ధో.
371. Tato attano ṭhānantarappattabhāvaṃ dassento mama kammantiādimāha. Gotamo bhagavā sakyapuṅgavo sakyakulaketu sabbaññutaññāṇena mama pubbe katakammaṃ saritvāna ñatvā bhikkhusaṅghamajjhe nisinno aggaṭṭhāne aggasāvakaṭṭhāne maṃ ṭhapesīti sambandho.
౩౭౪. అత్థపటిసమ్భిదా, ధమ్మపటిసమ్భిదా, నిరుత్తిపటిసమ్భిదా, పటిభానపటిసమ్భిదాతి ఇమా చతస్సో పటిసమ్భిదా చ, తాసం భేదో పటిసమ్భిదామగ్గే (పటి॰ మ॰ ౧.౭౬; విభ॰ ౭౧౮) వుత్తోయేవ. చతుమగ్గచతుఫలవసేన వా రూపారూపఝానవసేన వా అట్ఠ విమోక్ఖా సంసారవిముచ్చనధమ్మా చ ఇద్ధివిధాదయో ఛ అభిఞ్ఞాయో చ సచ్ఛికతా పచ్చక్ఖం కతా. కతం బుద్ధస్స సాసనన్తి బుద్ధస్స అనుసిట్ఠి ఓవాదసఙ్ఖాతం సాసనం కతం అరహత్తమగ్గఞాణేన నిప్ఫాదితన్తి అత్థో.
374. Atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidāti imā catasso paṭisambhidā ca, tāsaṃ bhedo paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.76; vibha. 718) vuttoyeva. Catumaggacatuphalavasena vā rūpārūpajhānavasena vā aṭṭha vimokkhā saṃsāravimuccanadhammā ca iddhividhādayo cha abhiññāyo ca sacchikatā paccakkhaṃ katā. Kataṃ buddhassa sāsananti buddhassa anusiṭṭhi ovādasaṅkhātaṃ sāsanaṃ kataṃ arahattamaggañāṇena nipphāditanti attho.
ఇత్థం సుదన్తి ఏత్థ ఇత్థన్తి నిదస్సనత్థే నిపాతో, ఇమినా పకారేనాతి అత్థో. తేన సకలసారిపుత్తాపదానం నిదస్సేతి. సుదన్తి పదపూరణే నిపాతో. ఆయస్మాతి గరుగారవాధివచనం. సారిపుత్తోతి మాతు నామవసేన కతనామధేయ్యో థేరో. ఇమా గాథాయోతి ఇమా సకలా సారిపుత్తత్థేరాపదానగాథాయో అభాసి కథేసి. ఇతిసద్దో పరిసమాపనత్థే నిపాతో, సకలం సారిపుత్తాపదానం నిట్ఠితన్తి అత్థో.
Itthaṃ sudanti ettha itthanti nidassanatthe nipāto, iminā pakārenāti attho. Tena sakalasāriputtāpadānaṃ nidasseti. Sudanti padapūraṇe nipāto. Āyasmāti garugāravādhivacanaṃ. Sāriputtoti mātu nāmavasena katanāmadheyyo thero. Imā gāthāyoti imā sakalā sāriputtattherāpadānagāthāyo abhāsi kathesi. Itisaddo parisamāpanatthe nipāto, sakalaṃ sāriputtāpadānaṃ niṭṭhitanti attho.
సారిపుత్తత్థేరఅపదానవణ్ణనా సమత్తా.
Sāriputtattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / అపదానపాళి • Apadānapāḷi / ౩-౧. సారిపుత్తత్థేరఅపదానం • 3-1. Sāriputtattheraapadānaṃ