Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဥဒာန-အဋ္ဌကထာ • Udāna-aṭṭhakathā |
၁၀. သာရိပုတ္တဥပသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
10. Sāriputtaupasamasuttavaṇṇanā
၄၀. ဒသမေ အတ္တနော ဥပသမန္တိ သာဝကပာရမီမတ္ထကပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အတ္တနော အနဝသေသကိလေသဝူပသမံ။
40. Dasame attano upasamanti sāvakapāramīmatthakappattiyā hetubhūtaṃ aggamaggena attano anavasesakilesavūpasamaṃ.
အာယသ္မာ ဟိ သာရိပုတ္တော အနုပသန္တကိလေသာနံ သတ္တာနံ ရာဂာဒိကိလေသဇနိတသန္တာပဒရထပရိဠာဟဒုက္ခဉ္စေဝ ကိလေသာဘိသင္ခာရနိမိတ္တံ ဇာတိဇရာဗ္ယာဓိမရဏသောကပရိဒေဝာဒိဒုက္ခဉ္စ ပစ္စက္ခတော ဒိသ္ဝာ အတီတာနာဂတေပိ နေသံ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခံ ပရိတုလေတ္ဝာ ကရုဏာယမာနော အတ္တနာပိ ပုထုဇ္ဇနကာလေ အနုဘူတံ ကိလေသနိမိတ္တံ ဝာ အနပ္ပကံ ဒုက္ခံ အနုသ္သရိတ္ဝာ ‘‘ဤဒိသသ္သ နာမ မဟာဒုက္ခသ္သ ဟေတုဘူတာ ကိလေသာ ဣဒာနိ မေ သုပ္ပဟီနာ’’တိ အတ္တနော ကိလေသဝူပသမံ အဘိဏ္ဟံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ပစ္စဝေက္ခန္တော စ ‘‘ဣမေ ဧတ္တကာ ကိလေသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဥပသမိတာ, ဧတ္တကာ သကဒာဂာမိမဂ္ဂေန, ဧတ္တကာ အနာဂာမိမဂ္ဂေန, ဧတ္တကာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဥပသမိတာ’’တိ တံတံမဂ္ဂဉာဏေဟိ ဩဓိသော ကိလေသာနံ ဥပသမိတဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခတိ, တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အတ္တနော ဥပသမံ ပစ္စဝေက္ခမာနော’’တိ။
Āyasmā hi sāriputto anupasantakilesānaṃ sattānaṃ rāgādikilesajanitasantāpadarathapariḷāhadukkhañceva kilesābhisaṅkhāranimittaṃ jātijarābyādhimaraṇasokaparidevādidukkhañca paccakkhato disvā atītānāgatepi nesaṃ vaṭṭamūlakadukkhaṃ parituletvā karuṇāyamāno attanāpi puthujjanakāle anubhūtaṃ kilesanimittaṃ vā anappakaṃ dukkhaṃ anussaritvā ‘‘īdisassa nāma mahādukkhassa hetubhūtā kilesā idāni me suppahīnā’’ti attano kilesavūpasamaṃ abhiṇhaṃ paccavekkhati. Paccavekkhanto ca ‘‘ime ettakā kilesā sotāpattimaggena upasamitā, ettakā sakadāgāmimaggena, ettakā anāgāmimaggena, ettakā arahattamaggena upasamitā’’ti taṃtaṃmaggañāṇehi odhiso kilesānaṃ upasamitabhāvaṃ paccavekkhati, tena vuttaṃ – ‘‘attano upasamaṃ paccavekkhamāno’’ti.
အပရေ ‘‘ထေရော အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ တံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ‘ဣမသ္သ ဝတာယံ သန္တပဏီတဘာဝော အစ္စန္တသန္တာယ အသင္ခတာယ ဓာတုယာ အာရမ္မဏတော, သယဉ္စ သမ္မဒေဝ ကိလေသဝူပသမတော’တိ ဧဝံ အဘိဏ္ဟံ ဥပသမံ ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘အနဝသေသကိလေသာနံ ဥပသမပရိယောသာနေ ဇာတံ အဂ္ဂဖလမေဝေတ္ထ ဥပသမော နာမ, တံ ပစ္စဝေက္ခမာနော နိသိန္နော’’တိ။
Apare ‘‘thero arahattaphalasamāpattiṃ samāpajjitvā taṃ paccavekkhitvā ‘imassa vatāyaṃ santapaṇītabhāvo accantasantāya asaṅkhatāya dhātuyā ārammaṇato, sayañca sammadeva kilesavūpasamato’ti evaṃ abhiṇhaṃ upasamaṃ paccavekkhatī’’ti vadanti. Aññe pana ‘‘anavasesakilesānaṃ upasamapariyosāne jātaṃ aggaphalamevettha upasamo nāma, taṃ paccavekkhamāno nisinno’’ti.
ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာတိ ယဒိဒံ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တသ္သ မဟာပညတာဒိဟေတုဘူတံ သာဝကေသု အနညသာဓာရဏံ ကိလေသပ္ပဟာနံ အဂ္ဂဖလံ ဝာ ဥပသမပရိယာယေန ဝုတ္တံ, တသ္သ ပစ္စဝေက္ခဏသင္ခာတံ အတ္ထံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတ္ဝာ တဒနုဘာဝဒီပကံ ဣမံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ။
Etamatthaṃ viditvāti yadidaṃ āyasmato sāriputtassa mahāpaññatādihetubhūtaṃ sāvakesu anaññasādhāraṇaṃ kilesappahānaṃ aggaphalaṃ vā upasamapariyāyena vuttaṃ, tassa paccavekkhaṇasaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā tadanubhāvadīpakaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
တတ္ထ ဥပသန္တသန္တစိတ္တသ္သာတိ ဥပသန္တမေဝ ဟုတ္ဝာ သန္တံ စိတ္တံ ဧတသ္သာတိ ဥပသန္တသန္တစိတ္တော။ သမာပတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနေန ဟိ ဥပသန္တကိလေသတ္တာ ဥပသန္တစိတ္တံ န သဗ္ဗထာ ‘‘ဥပသန္တသန္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ တသ္သ ဥပသမသ္သ အနစ္စန္တိကဘာဝတော, န တထာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန။ တေန ပန အစ္စန္တမေဝ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ အရဟတော စိတ္တံ ပုန ကိလေသာနံ အနုပသမေတဗ္ဗတာယ သမထဝိပသ္သနာဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ဥပသန္တကိလေသံ ဟုတ္ဝာ အစ္စန္တသန္တဘာဝတောဝ ‘‘ဥပသန္တသန္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပသန္တမေဝ ဟုတ္ဝာ သန္တံ စိတ္တံ ဧတသ္သာတိ ဥပသန္တသန္တစိတ္တော’’တိ။ ဥပသန္တန္တိ ဝာ ဥပသမော ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ‘‘ဥပသန္တသန္တစိတ္တသ္သာ’’တိ အစ္စန္တူပသမေန သန္တစိတ္တသ္သာတိ အတ္ထော။
Tattha upasantasantacittassāti upasantameva hutvā santaṃ cittaṃ etassāti upasantasantacitto. Samāpattiyā vikkhambhanena hi upasantakilesattā upasantacittaṃ na sabbathā ‘‘upasantasanta’’nti vuccati tassa upasamassa anaccantikabhāvato, na tathā aggamaggena. Tena pana accantameva kilesānaṃ samucchinnattā arahato cittaṃ puna kilesānaṃ anupasametabbatāya samathavipassanāheṭṭhimamaggehi upasantakilesaṃ hutvā accantasantabhāvatova ‘‘upasantasanta’’nti vuccati. Tena vuttaṃ – ‘‘upasantameva hutvā santaṃ cittaṃ etassāti upasantasantacitto’’ti. Upasantanti vā upasamo vuccati, tasmā ‘‘upasantasantacittassā’’ti accantūpasamena santacittassāti attho.
အထ ဝာ သတိပိ သဗ္ဗေသံ ခီဏာသဝာနံ အနဝသေသကိလေသဝူပသမေ သာဝကပာရမီဉာဏသ္သ ပန မတ္ထကပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော သာဝကေသု အနညသာဓာရဏော သဝိသေသော ဓမ္မသေနာပတိနော ကိလေသဝူပသမောတိ ဒသ္သေတုံ သတ္ထာ ဥပသန္တသဒ္ဒေန ဝိသေသေတ္ဝာ အာဟ ‘‘ဥပသန္တသန္တစိတ္တသ္သာ’’တိ။
Atha vā satipi sabbesaṃ khīṇāsavānaṃ anavasesakilesavūpasame sāvakapāramīñāṇassa pana matthakappattihetubhūto sāvakesu anaññasādhāraṇo saviseso dhammasenāpatino kilesavūpasamoti dassetuṃ satthā upasantasaddena visesetvā āha ‘‘upasantasantacittassā’’ti.
တတ္ရာယမတ္ထော – ဘုသံ ဒဠ္ဟံ ဝာ သန္တံ ဥပသန္တံ, တေန ဥပသန္တေန ဥပသန္တမေဝ ဟုတ္ဝာ သန္တံ ဥပသန္တသန္တံ , တာဒိသံ စိတ္တံ ဧတသ္သာတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ တထာ ဟေသ ဘဂဝတာ – ‘‘သာရိပုတ္တော, ဘိက္ခဝေ, မဟာပညော ပုထုပညော ဟာသပညော ဇဝနပညော တိက္ခပညော နိဗ္ဗေဓိကပညော’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၃.၉၃) အနေကပရိယာယေန ဝဏ္ဏိတော ထောမိတော။ နေတ္တိစ္ဆိန္နသ္သာတိ နေတ္တိ ဝုစ္စတိ ဘဝတဏ္ဟာ သံသာရသ္သ နယနတော, သာ နေတ္တိ ဆိန္နာ ဧတသ္သာတိ နေတ္တိစ္ဆိန္နော။ တသ္သ နေတ္တိစ္ဆိန္နသ္သ, ပဟီနတဏ္ဟသ္သာတိ အတ္ထော။ မုတ္တော သော မာရဗန္ဓနာတိ သော ဧဝံဝိဓော ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနော သဗ္ဗသ္မာ မာရဗန္ဓနတော မုတ္တော, န တသ္သ မာရဗန္ဓနမောစနာယ ကရဏီယံ အတ္ထိ, တသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ အတ္တနော ဥပသမံ ပစ္စဝေက္ခတီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
Tatrāyamattho – bhusaṃ daḷhaṃ vā santaṃ upasantaṃ, tena upasantena upasantameva hutvā santaṃ upasantasantaṃ , tādisaṃ cittaṃ etassāti sabbaṃ purimasadisameva. Tathā hesa bhagavatā – ‘‘sāriputto, bhikkhave, mahāpañño puthupañño hāsapañño javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño’’tiādinā (ma. ni. 3.93) anekapariyāyena vaṇṇito thomito. Netticchinnassāti netti vuccati bhavataṇhā saṃsārassa nayanato, sā netti chinnā etassāti netticchinno. Tassa netticchinnassa, pahīnataṇhassāti attho. Mutto so mārabandhanāti so evaṃvidho parikkhīṇabhavasaṃyojano sabbasmā mārabandhanato mutto, na tassa mārabandhanamocanāya karaṇīyaṃ atthi, tasmā dhammasenāpati attano upasamaṃ paccavekkhatīti. Sesaṃ vuttanayameva.
ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
နိဋ္ဌိတာ စ မေဃိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
Niṭṭhitā ca meghiyavaggavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဥဒာနပာဠိ • Udānapāḷi / ၁၀. သာရိပုတ္တဥပသမသုတ္တံ • 10. Sāriputtaupasamasuttaṃ