| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेटकोपदेसपाळि • Peṭakopadesapāḷi |
२. सासनपट्ठानदुतियभूमि
2. Sāsanapaṭṭhānadutiyabhūmi
१३. तत्थ कतमं सासनप्पट्ठानं? संकिलेसभागियं सुत्तं, वासना भागियं सुत्तं, निब्बेधभागियं सुत्तं, असेक्खभागियं सुत्तं, संकिलेसभागियञ्च वासनाभागियञ्च, संकिलेसभागियञ्च निब्बेधभागियञ्च, संकिलेसभागियञ्च निब्बेधभागियञ्च असेक्खभागियञ्च, वासनाभागियञ्च निब्बेधभागियञ्च। आणत्ति, फलं, उपायो, आणत्ति च फलञ्च, फलञ्च उपायो च, आणत्ति च फलञ्च उपायो च। अस्सादो, आदीनवो, निस्सरणं, अस्सादो च आदीनवो च, अस्सादो च निस्सरणञ्च, आदीनवो च निस्सरणञ्च, अस्सादो च आदीनवो च निस्सरणञ्च। लोकिकं, लोकुत्तरं, लोकिकञ्च लोकुत्तरञ्च। कम्मं, विपाको, कम्मञ्च विपाको च। निद्दिट्ठं, अनिद्दिट्ठं, निद्दिट्ठञ्च अनिद्दिट्ठञ्च। ञाणं, ञेय्यं, ञाणञ्च ञेय्यञ्च। दस्सनं, भावना, दस्सनञ्च भावना च। विपाककम्मं, न विपाककम्मं, नेवविपाकनविपाककम्मं । सकवचनं, परवचनं, सकवचनञ्च परवचनञ्च। सत्ताधिट्ठानं, धम्माधिट्ठानं, सत्ताधिट्ठानञ्च धम्माधिट्ठानञ्च। थवो, सकवचनाधिट्ठानं, परवचनाधिट्ठानं, सकवचनाधिट्ठानञ्च परवचनाधिट्ठानञ्च। किरियं, फलं, किरियञ्च फलञ्च। अनुञ्ञातं, पटिक्खित्तं, अनुञ्ञातञ्च पटिक्खित्तञ्च। इमानि छ पटिक्खित्तानि।
13. Tattha katamaṃ sāsanappaṭṭhānaṃ? Saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, vāsanā bhāgiyaṃ suttaṃ, nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ, asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca, saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca, vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca. Āṇatti, phalaṃ, upāyo, āṇatti ca phalañca, phalañca upāyo ca, āṇatti ca phalañca upāyo ca. Assādo, ādīnavo, nissaraṇaṃ, assādo ca ādīnavo ca, assādo ca nissaraṇañca, ādīnavo ca nissaraṇañca, assādo ca ādīnavo ca nissaraṇañca. Lokikaṃ, lokuttaraṃ, lokikañca lokuttarañca. Kammaṃ, vipāko, kammañca vipāko ca. Niddiṭṭhaṃ, aniddiṭṭhaṃ, niddiṭṭhañca aniddiṭṭhañca. Ñāṇaṃ, ñeyyaṃ, ñāṇañca ñeyyañca. Dassanaṃ, bhāvanā, dassanañca bhāvanā ca. Vipākakammaṃ, na vipākakammaṃ, nevavipākanavipākakammaṃ . Sakavacanaṃ, paravacanaṃ, sakavacanañca paravacanañca. Sattādhiṭṭhānaṃ, dhammādhiṭṭhānaṃ, sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca. Thavo, sakavacanādhiṭṭhānaṃ, paravacanādhiṭṭhānaṃ, sakavacanādhiṭṭhānañca paravacanādhiṭṭhānañca. Kiriyaṃ, phalaṃ, kiriyañca phalañca. Anuññātaṃ, paṭikkhittaṃ, anuññātañca paṭikkhittañca. Imāni cha paṭikkhittāni.
१४. तत्थ कतमं संकिलेसभागियं सुत्तं?
14. Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ?
कामन्धा जालसञ्छन्ना, तण्हाछदनछादिता।
Kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditā;
पमत्तबन्धुना बद्धा, मच्छाव कुमिनामुखे।
Pamattabandhunā baddhā, macchāva kumināmukhe;
पञ्चिमे, भिक्खवे, नीवरणा।
Pañcime, bhikkhave, nīvaraṇā.
तत्थ कतमं वासनाभागियं सुत्तं?
Tattha katamaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ?
मनोपुब्बङ्गमा धम्मा, मनोसेट्ठा मनोमया।
Manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā;
मनसा चे पसन्नेन, भासति वा करोति वा।
Manasā ce pasannena, bhāsati vā karoti vā;
ततो नं सुखमन्वेति, छायाव अनपायिनी॥
Tato naṃ sukhamanveti, chāyāva anapāyinī.
संयुत्तके सुत्तं।
Saṃyuttake suttaṃ.
महानामस्स सक्कस्स इदं भगवा सक्यानं कपिलवत्थुम्हि नगरे नयवित्थारेन सद्धासीलपरिभावितं सुत्तं भावञ्ञेन परिभावितं तं नाम पच्छिमे काले।
Mahānāmassa sakkassa idaṃ bhagavā sakyānaṃ kapilavatthumhi nagare nayavitthārena saddhāsīlaparibhāvitaṃ suttaṃ bhāvaññena paribhāvitaṃ taṃ nāma pacchime kāle.
तत्थ कतमं निब्बेधभागियं सुत्तं?
Tattha katamaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ?
उद्धं अधो 3 सब्बधि विप्पमुत्तो, अयं अहस्मीति अनानुपस्सी।
Uddhaṃ adho 4 sabbadhi vippamutto, ayaṃ ahasmīti anānupassī;
एवं विमुत्तो उदतारि ओघं, अतिण्णपुब्बं अपुनब्भवाय॥
Evaṃ vimutto udatāri oghaṃ, atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāya.
सीलानि नु खो भवन्ति किमत्थियानि आनन्दो पुच्छति सत्थारं।
Sīlāni nu kho bhavanti kimatthiyāni ānando pucchati satthāraṃ.
तत्थ कतमं असेक्खभागियं सुत्तं?
Tattha katamaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ?
‘‘यस्स सेलूपमं चित्तं, ठितं नानुपकम्पति।
‘‘Yassa selūpamaṃ cittaṃ, ṭhitaṃ nānupakampati;
यस्सेवं भावितं चित्तं, कुतो तं दुक्खमेस्सती’’ति॥
Yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ, kuto taṃ dukkhamessatī’’ti.
सारिपुत्तो नाम भगवा थेरञ्ञतरो सो मं आसज्ज अप्पटिनिस्सज्ज चारिकं पक्कमति, सारिपुत्तस्स ब्याकरणं कातब्बं। यस्स नून भगवा कायगता सति अभाविता अस्स अबहुलीकता वित्थारेन कातब्बं।
Sāriputto nāma bhagavā theraññataro so maṃ āsajja appaṭinissajja cārikaṃ pakkamati, sāriputtassa byākaraṇaṃ kātabbaṃ. Yassa nūna bhagavā kāyagatā sati abhāvitā assa abahulīkatā vitthārena kātabbaṃ.
१५. तत्थ कतमं संकिलेसभागियञ्च वासनाभागियञ्च?
15. Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca?
तस्मा छन्नं विवरेथ, एवं तं नातिवस्सति॥
Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassati.
छन्नमतिवस्सतीति संकिलेसो। विवटं नातिवस्सतीति वासना। तमो तमपरायनोति वित्थारेन। तत्थ यो च तमो यो च तमपरायनो, अयं संकिलेसो। यो च जोति यो च जोतिपरायनो, अयं वासना।
Channamativassatīti saṃkileso. Vivaṭaṃ nātivassatīti vāsanā. Tamo tamaparāyanoti vitthārena. Tattha yo ca tamo yo ca tamaparāyano, ayaṃ saṃkileso. Yo ca joti yo ca jotiparāyano, ayaṃ vāsanā.
तत्थ कतमं संकिलेसभागियञ्च निब्बेधभागियञ्च सुत्तं?
Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ?
न तं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, यदायसं दारुजपब्बजञ्च 9।
Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, yadāyasaṃ dārujapabbajañca 10;
सारत्तरत्ता मणिकुण्डलेसु, पुत्तेसु दारेसु च या अपेक्खा॥
Sārattarattā maṇikuṇḍalesu, puttesu dāresu ca yā apekkhā.
न तं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, यदा पुत्तेसु दारेसु च या अपेक्खा, अयं संकिलेसो। एतम्पि छेत्वा परिब्बजन्ति धीरा अनपेक्खिनो सब्बकामे पहायाति, अयं निब्बेधो। यं चेतयितं पकप्पितं या च नामरूपस्स अवक्कन्ति होति। इमेहि चतूहि पदेहि संकिलेसो। पच्छिमकेहि चतूहि निब्बेधो।
Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, yadā puttesu dāresu ca yā apekkhā, ayaṃ saṃkileso. Etampi chetvā paribbajanti dhīrā anapekkhino sabbakāme pahāyāti, ayaṃ nibbedho. Yaṃ cetayitaṃ pakappitaṃ yā ca nāmarūpassa avakkanti hoti. Imehi catūhi padehi saṃkileso. Pacchimakehi catūhi nibbedho.
तत्थ कतमं संकिलेसभागियञ्च निब्बेधभागियञ्च असेक्खभागियञ्च सुत्तं?
Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ?
अयं लोको सन्तापजातो, फस्सपरेतो रोगं 11 वदति अत्ततो।
Ayaṃ loko santāpajāto, phassapareto rogaṃ 12 vadati attato;
येन येन हि मञ्ञन्ति, ततो तं होति अञ्ञथा॥
Yena yena hi maññanti, tato taṃ hoti aññathā.
अञ्ञथाभावी भवसत्तो लोको, भवपरेतो भवमेवाभिनन्दति।
Aññathābhāvī bhavasatto loko, bhavapareto bhavamevābhinandati;
यदभिनन्दति तं भयं, यस्स भायति तं दुक्खं।
Yadabhinandati taṃ bhayaṃ, yassa bhāyati taṃ dukkhaṃ;
भवविप्पहानाय खो पनिदं ब्रह्मचरियं वुस्सति॥
Bhavavippahānāya kho panidaṃ brahmacariyaṃ vussati.
ये हि केचि समणा वा ब्राह्मणा वा भवेन भवस्स विप्पमोक्खमाहंसु, सब्बेते ‘‘अविप्पमुत्ता भवस्मा’’ति वदामि। ये वा पन केचि समणा वा ब्राह्मणा वा विभवेन भवस्स निस्सरणमाहंसु, सब्बेते ‘‘अनिस्सटा भवस्मा’’ति वदामि। उपधिं हि पटिच्च दुक्खमिदं सम्भोति, सब्बुपादानक्खया नत्थि दुक्खस्स सम्भवो, लोकमिमं पस्स, पुथू अविज्जाय परेता भूता भूतरता भवा अपरिमुत्ता। ये हि केचि भवा सब्बधि सब्बत्थताय सब्बेते भवा अनिच्चा दुक्खा विपरिणामधम्माति।
Ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsu, sabbete ‘‘avippamuttā bhavasmā’’ti vadāmi. Ye vā pana keci samaṇā vā brāhmaṇā vā vibhavena bhavassa nissaraṇamāhaṃsu, sabbete ‘‘anissaṭā bhavasmā’’ti vadāmi. Upadhiṃ hi paṭicca dukkhamidaṃ sambhoti, sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo, lokamimaṃ passa, puthū avijjāya paretā bhūtā bhūtaratā bhavā aparimuttā. Ye hi keci bhavā sabbadhi sabbatthatāya sabbete bhavā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammāti.
‘‘एवमेतं यथाभूतं, सम्मप्पञ्ञाय पस्सतो।
‘‘Evametaṃ yathābhūtaṃ, sammappaññāya passato;
भवतण्हा पहीयति, विभवं नाभिनन्दति।
Bhavataṇhā pahīyati, vibhavaṃ nābhinandati;
सब्बसो तण्हानं खया, असेसविरागनिरोधो निब्बानं॥
Sabbaso taṇhānaṃ khayā, asesavirāganirodho nibbānaṃ.
‘‘तस्स निब्बुतस्स भिक्खुनो, अनुपादा पुनब्भवो न होति।
‘‘Tassa nibbutassa bhikkhuno, anupādā punabbhavo na hoti;
अभिभूतो मारो विजितसङ्गामो, उपेच्चगा सब्बभवानि तादी’’ति॥
Abhibhūto māro vijitasaṅgāmo, upeccagā sabbabhavāni tādī’’ti.
अयं लोको सन्तापजातो याव दुक्खन्ति यं तण्हा संकिलेसो।
Ayaṃ loko santāpajāto yāva dukkhanti yaṃ taṇhā saṃkileso.
यं पुनग्गहणं ये हि केचि समणा वा ब्राह्मणा वा भवेन भवस्स विमोक्खमाहंसु, सब्बेते ‘‘अविमुत्ता भवस्मा’’ति वदामि। ये वा पन केचि समणा वा ब्राह्मणा वा विभवेन भवस्स निस्सरणमाहंसु ‘‘अनिस्सटा भवस्मा’’ति वदामि। अयं दिट्ठिसंकिलेसो, तं दिट्ठिसंकिलेसो च तण्हासंकिलेसो च, उभयमेतं संकिलेसो। यं पुनग्गहणं भवविप्पहानाय ब्रह्मचरियं वुस्सति, याव सब्बसो उपादानक्खया सम्भवा, इदं निब्बेधभागियं। तस्स निब्बुतस्स भिक्खुनो याव उपच्चगा सब्बभवानि तादीति इदं असेक्खभागियं। चत्तारो पुग्गला अनुसोतगामी संकिलेसो ठितत्तो च पटिसोतगामी च निब्बेधो। थले तिट्ठतीति असेक्खभूमि।
Yaṃ punaggahaṇaṃ ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā bhavena bhavassa vimokkhamāhaṃsu, sabbete ‘‘avimuttā bhavasmā’’ti vadāmi. Ye vā pana keci samaṇā vā brāhmaṇā vā vibhavena bhavassa nissaraṇamāhaṃsu ‘‘anissaṭā bhavasmā’’ti vadāmi. Ayaṃ diṭṭhisaṃkileso, taṃ diṭṭhisaṃkileso ca taṇhāsaṃkileso ca, ubhayametaṃ saṃkileso. Yaṃ punaggahaṇaṃ bhavavippahānāya brahmacariyaṃ vussati, yāva sabbaso upādānakkhayā sambhavā, idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ. Tassa nibbutassa bhikkhuno yāva upaccagā sabbabhavāni tādīti idaṃ asekkhabhāgiyaṃ. Cattāro puggalā anusotagāmī saṃkileso ṭhitatto ca paṭisotagāmī ca nibbedho. Thale tiṭṭhatīti asekkhabhūmi.
१६. तत्थ कतमं वासनाभागियञ्च निब्बेधभागियञ्च सुत्तं?
16. Tattha katamaṃ vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ?
‘‘ददतो 13 पुञ्ञं पवड्ढति, संयमतो वेरं न चीयति।
‘‘Dadato 14 puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato veraṃ na cīyati;
कुसलो च जहाति पापकं, रागदोसमोहक्खया सनिब्बुतो’’ति॥
Kusalo ca jahāti pāpakaṃ, rāgadosamohakkhayā sanibbuto’’ti.
‘‘ददतो पुञ्ञं पवड्ढति, संयमतो वेरं न चीयती’’ति वासना। ‘‘कुसलो च जहाति पापकं, रागदोसमोहक्खया सनिब्बुतो’’ति निब्बेधो।
‘‘Dadato puññaṃ pavaḍḍhati, saṃyamato veraṃ na cīyatī’’ti vāsanā. ‘‘Kusalo ca jahāti pāpakaṃ, rāgadosamohakkhayā sanibbuto’’ti nibbedho.
सोतानुगतेसु धम्मेसु वचसा परिचितेसु मनसानुपेक्खितेसु दिट्ठिया सुप्पटिविद्धेसु पञ्चानिसंसा पाटिकङ्खा। इधेकच्चस्स बहुस्सुता धम्मा होन्ति धाता अपमुट्ठा वचसा परिचिता मनसानुपेक्खिता दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा, सो युञ्जन्तो घटेन्तो वायमन्तो दिट्ठेव धम्मे विसेसं पप्पोति। नो चे दिट्ठेव धम्मे विसेसं पप्पोति, गिलानो पप्पोति। नो चे गिलानो पप्पोति, मरणकालसमये पप्पोति। नो चे मरणकालसमये पप्पोति, देवभूतो पापुणाति। नो चे देवभूतो पापुणाति, तेन धम्मरागेन ताय धम्मनन्दिया पच्चेकबोधिं पापुणाति।
Sotānugatesu dhammesu vacasā paricitesu manasānupekkhitesu diṭṭhiyā suppaṭividdhesu pañcānisaṃsā pāṭikaṅkhā. Idhekaccassa bahussutā dhammā honti dhātā apamuṭṭhā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā, so yuñjanto ghaṭento vāyamanto diṭṭheva dhamme visesaṃ pappoti. No ce diṭṭheva dhamme visesaṃ pappoti, gilāno pappoti. No ce gilāno pappoti, maraṇakālasamaye pappoti. No ce maraṇakālasamaye pappoti, devabhūto pāpuṇāti. No ce devabhūto pāpuṇāti, tena dhammarāgena tāya dhammanandiyā paccekabodhiṃ pāpuṇāti.
तत्थायं दिट्ठेव धम्मे पापुणाति, अयं निब्बेधो। यं सम्पराये पच्चेकबोधिं पापुणाति, अयं वासना। इमानि सोळस सुत्तानि सब्बसासनं अतिग्गण्हन्तो तिट्ठन्ति। इमेहि सोळसहि सुत्तेहि नवविधो सुत्तन्तो विभत्तो भवति। सो च पञ्ञवतो नो दुप्पञ्ञस्स, युत्तस्स नो अयुत्तस्स, अकम्मस्स विहारिस्स पकतिया लोके संकिलेसो चरति। सो संकिलेसो तिविधो – तण्हासंकिलेसो दिट्ठिसंकिलेसो दुच्चरितसंकिलेसो। ततो संकिलेसतो उट्ठहन्तो संकिलेसो धम्मेसु पतिट्ठहति, लोकियेसु पतिट्ठहतीति। तत्थाकुसलो दिट्ठतो सचे तं सीलञ्च दिट्ठिञ्च परामसति, तस्स सो तण्हासंकिलेसो होति। सचे पनस्स एवं होति ‘‘इमिनाहं सीलेन वा वतेन वा ब्रह्मचरियेन वा देवो वा भविस्सं 15 देवञ्ञतरो वा’’ति यस्स होति मिच्छादिट्ठि, एतस्स मिच्छादिट्ठिसंकिलेसो भवति। सचे पन सीले पतिट्ठितो अपरामट्ठस्स हि सीलवतं होति, तस्स तं सीलवतो योनिसो गहितं अविप्पटिसारं जनेति याव विमुत्तिञाणदस्सनं, तञ्च तस्स दिट्ठेव धम्मे कालङ्कतस्स वा तम्हियेव वा पन अपरापरियायेन वा, अञ्ञेसु खन्धेसु एवं सुतं ‘‘सुचरितं वासनाय संवत्तती’’ति वासनाभागियं सुत्तं वुच्चति। तत्थ सीलेसु ठितस्स विनीवरणं चित्तं, तं ततो सक्कायदिट्ठिप्पहानाय भगवा धम्मं देसेति। सो अच्चन्तनिट्ठं निब्बानं पापुणाति; यदि वा सासनन्तरे, अच्चन्तं निब्बानं पापुणाति, यदि वा एकासने छ अभिञ्ञे। तत्थ द्वे पुग्गला अरियधम्मे पापुणन्ति सद्धानुसारी च धम्मानुसारी च। तत्थ धम्मानुसारी उग्घटितञ्ञू, सद्धानुसारी नेय्यो। तत्थ उग्घटितञ्ञू दुविधो – कोचि तिक्खिन्द्रियो कोचि मुदिन्द्रियो। तत्थ नेय्योपि दुविधो – कोचि तिक्खिन्द्रियो कोचि मुदिन्द्रियो। तत्थ यो च उग्घटितञ्ञू मुदिन्द्रियो, यो च नेय्यो तिक्खिन्द्रियो, इमे पुग्गला असमिन्द्रिया होन्ति। तत्थ इमे पुग्गला समिन्द्रिया परिहायन्ति च उग्घटितञ्ञुतो, विपञ्चितञ्ञू नेय्यतो, इमे मज्झिमा भूमिगता विपञ्चितञ्ञू होति। इमे तयो पुग्गला।
Tatthāyaṃ diṭṭheva dhamme pāpuṇāti, ayaṃ nibbedho. Yaṃ samparāye paccekabodhiṃ pāpuṇāti, ayaṃ vāsanā. Imāni soḷasa suttāni sabbasāsanaṃ atiggaṇhanto tiṭṭhanti. Imehi soḷasahi suttehi navavidho suttanto vibhatto bhavati. So ca paññavato no duppaññassa, yuttassa no ayuttassa, akammassa vihārissa pakatiyā loke saṃkileso carati. So saṃkileso tividho – taṇhāsaṃkileso diṭṭhisaṃkileso duccaritasaṃkileso. Tato saṃkilesato uṭṭhahanto saṃkileso dhammesu patiṭṭhahati, lokiyesu patiṭṭhahatīti. Tatthākusalo diṭṭhato sace taṃ sīlañca diṭṭhiñca parāmasati, tassa so taṇhāsaṃkileso hoti. Sace panassa evaṃ hoti ‘‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissaṃ 16 devaññataro vā’’ti yassa hoti micchādiṭṭhi, etassa micchādiṭṭhisaṃkileso bhavati. Sace pana sīle patiṭṭhito aparāmaṭṭhassa hi sīlavataṃ hoti, tassa taṃ sīlavato yoniso gahitaṃ avippaṭisāraṃ janeti yāva vimuttiñāṇadassanaṃ, tañca tassa diṭṭheva dhamme kālaṅkatassa vā tamhiyeva vā pana aparāpariyāyena vā, aññesu khandhesu evaṃ sutaṃ ‘‘sucaritaṃ vāsanāya saṃvattatī’’ti vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ vuccati. Tattha sīlesu ṭhitassa vinīvaraṇaṃ cittaṃ, taṃ tato sakkāyadiṭṭhippahānāya bhagavā dhammaṃ deseti. So accantaniṭṭhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāti; yadi vā sāsanantare, accantaṃ nibbānaṃ pāpuṇāti, yadi vā ekāsane cha abhiññe. Tattha dve puggalā ariyadhamme pāpuṇanti saddhānusārī ca dhammānusārī ca. Tattha dhammānusārī ugghaṭitaññū, saddhānusārī neyyo. Tattha ugghaṭitaññū duvidho – koci tikkhindriyo koci mudindriyo. Tattha neyyopi duvidho – koci tikkhindriyo koci mudindriyo. Tattha yo ca ugghaṭitaññū mudindriyo, yo ca neyyo tikkhindriyo, ime puggalā asamindriyā honti. Tattha ime puggalā samindriyā parihāyanti ca ugghaṭitaññuto, vipañcitaññū neyyato, ime majjhimā bhūmigatā vipañcitaññū hoti. Ime tayo puggalā.
१७. तत्थ चतुत्था पन पञ्चमा उग्घटितञ्ञू विपञ्चितञ्ञू नेय्यो च, तत्थ उग्घटितञ्ञू पुग्गलो इन्द्रियानि पटिलभित्वा दस्सनभूमियं ठितो सोतापत्तिफलञ्च पापुणाति, एकबीजी होति पठमो सोतापन्नो। तत्थ विपञ्चितञ्ञू पुग्गलो इन्द्रियानि पटिलभित्वा दस्सनभूमियं ठितो सोतापत्तिफलञ्च पापुणाति, कोलंकोलो च होति दुतियो सोतापन्नो । तत्थ नेय्यो पुग्गलो इन्द्रियानि पटिलभित्वा दस्सनभूमियं ठितो सोतापत्तिफलञ्च पापुणाति, सत्तक्खत्तुपरमो च होति , अयं ततियो सोतापन्नो। इमे तयो पुग्गला इन्द्रियवेमत्तताय सोतापत्तिफले ठिता।
17. Tattha catutthā pana pañcamā ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo ca, tattha ugghaṭitaññū puggalo indriyāni paṭilabhitvā dassanabhūmiyaṃ ṭhito sotāpattiphalañca pāpuṇāti, ekabījī hoti paṭhamo sotāpanno. Tattha vipañcitaññū puggalo indriyāni paṭilabhitvā dassanabhūmiyaṃ ṭhito sotāpattiphalañca pāpuṇāti, kolaṃkolo ca hoti dutiyo sotāpanno . Tattha neyyo puggalo indriyāni paṭilabhitvā dassanabhūmiyaṃ ṭhito sotāpattiphalañca pāpuṇāti, sattakkhattuparamo ca hoti , ayaṃ tatiyo sotāpanno. Ime tayo puggalā indriyavemattatāya sotāpattiphale ṭhitā.
उग्घटितञ्ञू एकबीजी होति, विपञ्चितञ्ञू कोलंकोलो होति, नेय्यो सत्तक्खत्तुपरमो होति। इदं निब्बेधभागियं सुत्तं। सचे पन तदुत्तरि वायमति, अच्चन्तनिट्ठं निब्बानं पापुणाति। तत्थ उग्घटितञ्ञू पुग्गलो यो तिक्खिन्द्रियो, ते द्वे पुग्गला होन्ति – अनागामिफलं पापुणित्वा अन्तरापरिनिब्बायी च उपहच्चपरिनिब्बायी च। तत्थ विपञ्चितञ्ञू पुग्गलो यो तिक्खिन्द्रियो, ते द्वे पुग्गला होन्ति – अनागामिफलं पापुणन्ति असङ्खारपरिनिब्बायी च ससङ्खारपरिनिब्बायी च। तत्थ नेय्यो अनागामिफलं पापुणन्तो उद्धंसोतो अकनिट्ठगामी होति, उग्घटितञ्ञू च विपञ्चितञ्ञू च, इन्द्रियनानत्तेन उग्घटितञ्ञू पुग्गलो तिक्खिन्द्रियो अन्तरापरिनिब्बायी होति, उग्घटितञ्ञू मुदिन्द्रियो उद्धंसोतो अकनिट्ठगामी होति। उग्घटितञ्ञू च विपञ्चितञ्ञू च इन्द्रियनानत्तेन उग्घटितञ्ञू पुग्गलो तिक्खिन्द्रियो ससङ्खारपरिनिब्बायी होति, तिक्खिन्द्रियो अन्तरापरिनिब्बायी होति, उग्घटितञ्ञू मुदिन्द्रियो उपहच्चपरिनिब्बायी होति। विपञ्चितञ्ञू तिक्खिन्द्रियो असङ्खारपरिनिब्बायी होति, विपञ्चितञ्ञू मुदिन्द्रियो ससङ्खारपरिनिब्बायी होति, नेय्यो उपहच्चपरिनिब्बायी होति, विपञ्चितञ्ञू तिक्खिन्द्रियो असङ्खारपरिनिब्बायी होति। विपञ्चितञ्ञू मुदिन्द्रियो ससङ्खारपरिनिब्बायी होति, नेय्यो उद्धंसोतो अकनिट्ठगामी होति। इति पञ्च अनागामिनो, छट्ठो सकदागामी, तयो च सोतापन्नाति इमे नव सेक्खा।
Ugghaṭitaññū ekabījī hoti, vipañcitaññū kolaṃkolo hoti, neyyo sattakkhattuparamo hoti. Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ. Sace pana taduttari vāyamati, accantaniṭṭhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāti. Tattha ugghaṭitaññū puggalo yo tikkhindriyo, te dve puggalā honti – anāgāmiphalaṃ pāpuṇitvā antarāparinibbāyī ca upahaccaparinibbāyī ca. Tattha vipañcitaññū puggalo yo tikkhindriyo, te dve puggalā honti – anāgāmiphalaṃ pāpuṇanti asaṅkhāraparinibbāyī ca sasaṅkhāraparinibbāyī ca. Tattha neyyo anāgāmiphalaṃ pāpuṇanto uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī hoti, ugghaṭitaññū ca vipañcitaññū ca, indriyanānattena ugghaṭitaññū puggalo tikkhindriyo antarāparinibbāyī hoti, ugghaṭitaññū mudindriyo uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī hoti. Ugghaṭitaññū ca vipañcitaññū ca indriyanānattena ugghaṭitaññū puggalo tikkhindriyo sasaṅkhāraparinibbāyī hoti, tikkhindriyo antarāparinibbāyī hoti, ugghaṭitaññū mudindriyo upahaccaparinibbāyī hoti. Vipañcitaññū tikkhindriyo asaṅkhāraparinibbāyī hoti, vipañcitaññū mudindriyo sasaṅkhāraparinibbāyī hoti, neyyo upahaccaparinibbāyī hoti, vipañcitaññū tikkhindriyo asaṅkhāraparinibbāyī hoti. Vipañcitaññū mudindriyo sasaṅkhāraparinibbāyī hoti, neyyo uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī hoti. Iti pañca anāgāmino, chaṭṭho sakadāgāmī, tayo ca sotāpannāti ime nava sekkhā.
तत्थ उग्घटितञ्ञू पुग्गलो तिक्खिन्द्रियो अरहत्तं पापुणन्तो द्वे पुग्गला होन्ति उभतोभागविमुत्तो पञ्ञाविमुत्तो च। तत्थ उग्घटितञ्ञू पुग्गलो मुदिन्द्रियो अरहत्तं पापुणन्तो द्वे पुग्गला होन्ति, ठितकप्पी 17 च पटिवेधनभावो पुग्गलो च तिक्खिन्द्रियो सो अरहत्तं पापुणन्तो द्वे पुग्गला होन्ति चेतनाभब्बो च रक्खणाभब्बो च। तत्थ विपञ्चितञ्ञू मुदिन्द्रियो अरहत्तं पापुणन्तो द्वे पुग्गला होन्ति, सचे चेतेति न परिनिब्बायी, नो चे चेतेति परिनिब्बायीति। सचे अनुरक्खति न परिनिब्बायी, नो चे अनुरक्खति परिनिब्बायीति। तत्थ नेय्यो पुग्गलो भावनानुयोगमनुयुत्तो परिहानधम्मो होति कम्मनियतो वा समसीसि वा, इमे नव अरहन्तो इदं चतुब्बिधं सुत्तं संकिलेसभागियं असेक्खभागियं। इमेसु पुग्गलेसु तथागतस्स दसविधं बलं पवत्तति।
Tattha ugghaṭitaññū puggalo tikkhindriyo arahattaṃ pāpuṇanto dve puggalā honti ubhatobhāgavimutto paññāvimutto ca. Tattha ugghaṭitaññū puggalo mudindriyo arahattaṃ pāpuṇanto dve puggalā honti, ṭhitakappī 18 ca paṭivedhanabhāvo puggalo ca tikkhindriyo so arahattaṃ pāpuṇanto dve puggalā honti cetanābhabbo ca rakkhaṇābhabbo ca. Tattha vipañcitaññū mudindriyo arahattaṃ pāpuṇanto dve puggalā honti, sace ceteti na parinibbāyī, no ce ceteti parinibbāyīti. Sace anurakkhati na parinibbāyī, no ce anurakkhati parinibbāyīti. Tattha neyyo puggalo bhāvanānuyogamanuyutto parihānadhammo hoti kammaniyato vā samasīsi vā, ime nava arahanto idaṃ catubbidhaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ asekkhabhāgiyaṃ. Imesu puggalesu tathāgatassa dasavidhaṃ balaṃ pavattati.
१८. कतमं दसविधं? इध बुद्धानं भगवन्तानं अप्पवत्तिते धम्मचक्के महेसक्खा देवपुत्ता याचनाय अभियाता 19 होन्ति ‘‘देसेतु सुगतो धम्म’’न्ति। सो अनुत्तरेन बुद्धचक्खुना वोलोकेन्तो अद्दसासि सत्तानं तयो रासीनं सम्मत्तनियतो मिच्छत्तनियतो अनियतो। तत्थ सम्मत्तनियतो रासि मिच्छासतिं आपज्जेय्याति नेतं ठानं विज्जति, असत्थुको परिनिब्बायेय्याति नेतं ठानं विज्जति, समापत्तिं आपज्जेय्याति ठानमेतं विज्जति। तत्थ मिच्छत्तनियतो रासि अरियसमापत्तिं पटिपज्जिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति, अनरियमिच्छापटिपत्तिं पटिपज्जिस्सतीति ठानमेतं विज्जति। तत्थ अनियतो रासि सम्मापटिपज्जमानं सम्मत्तनियतरासिं गमिस्सतीति ठानमेतं विज्जति, मिच्छापटिपज्जमानो सम्मत्तनियतरासिं गमिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति। सम्मापटिपज्जमानं सम्मत्तनियतरासिं गमिस्सतीति ठानमेतं विज्जति, मिच्छापटिपज्जमानं मिच्छत्तनियतरासिं गमिस्सतीति ठानमेतं विज्जति। इमे तयो अनुत्तरेन बुद्धचक्खुना वोलोकेन्तस्स सम्मासम्बुद्धस्स मे सतो इमे धम्मा अनभिसम्बुद्धाति एत्तवता मं कोचि सहधम्मेन पटिचोदिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति, वीतरागस्स ते पटिजानतो अखीणासवताय सहधम्मेन कोचि पटिचोदिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति। यतो पन इमस्स अनियतस्स रासिस्स धम्मदेसना, सा न दिस्सति तक्करस्स सम्मादुक्खक्खयायाति नेतं ठानं विज्जति, तथा ओवदितो यं पन मे अनियतरासि सावको पुब्बेनापरं विसेसं न सच्छिकरिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति।
18. Katamaṃ dasavidhaṃ? Idha buddhānaṃ bhagavantānaṃ appavattite dhammacakke mahesakkhā devaputtā yācanāya abhiyātā 20 honti ‘‘desetu sugato dhamma’’nti. So anuttarena buddhacakkhunā volokento addasāsi sattānaṃ tayo rāsīnaṃ sammattaniyato micchattaniyato aniyato. Tattha sammattaniyato rāsi micchāsatiṃ āpajjeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, asatthuko parinibbāyeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, samāpattiṃ āpajjeyyāti ṭhānametaṃ vijjati. Tattha micchattaniyato rāsi ariyasamāpattiṃ paṭipajjissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, anariyamicchāpaṭipattiṃ paṭipajjissatīti ṭhānametaṃ vijjati. Tattha aniyato rāsi sammāpaṭipajjamānaṃ sammattaniyatarāsiṃ gamissatīti ṭhānametaṃ vijjati, micchāpaṭipajjamāno sammattaniyatarāsiṃ gamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Sammāpaṭipajjamānaṃ sammattaniyatarāsiṃ gamissatīti ṭhānametaṃ vijjati, micchāpaṭipajjamānaṃ micchattaniyatarāsiṃ gamissatīti ṭhānametaṃ vijjati. Ime tayo anuttarena buddhacakkhunā volokentassa sammāsambuddhassa me sato ime dhammā anabhisambuddhāti ettavatā maṃ koci sahadhammena paṭicodissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, vītarāgassa te paṭijānato akhīṇāsavatāya sahadhammena koci paṭicodissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yato pana imassa aniyatassa rāsissa dhammadesanā, sā na dissati takkarassa sammādukkhakkhayāyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, tathā ovadito yaṃ pana me aniyatarāsi sāvako pubbenāparaṃ visesaṃ na sacchikarissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
१९. यं खो मुनि नानप्पकारस्स नानानिरुत्तियो देवनागयक्खानं दमेति धम्मे ववत्थानेन वत्वा कारणतो अञ्ञं पारं गमिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति। धम्मपटिसम्भिदा। यतो पनिमा निरुत्तितो सत्त सत्त निरुत्तियो नाभिसम्भुनेय्याति नेतं ठानं विज्जति। निरुत्तिपटिसम्भिदा। निरुत्ति खो पन अभिसमग्गरतानं सावकानं तमत्थमविञ्ञापयेति नेतं ठानं विज्जति। अत्थपटिसम्भिदा । महेसक्खा देवपुत्ता उपसङ्कमित्वा पञ्हे पुच्छिंसु । कायिकेन वा मानसिकेन वा परिपीळितस्स हत्थकुणीति वा पादे वा खञ्जे दन्धस्स 21 सो अत्थो न परिभाजियतीति नेतं ठानं विज्जति। पटिभानपटिसम्भिदा। यम्हि तं तेसं होति तम्हि असन्तं भवतीति नेतं ठानं विज्जति। यं हि नासं तेसं न भवति, तम्हि नासं तेसं भविस्सतीति नेतं ठानं विज्जति। एवं समुदयस्स निरोधाय दस अकुसलकम्मपथा। मारो वा इन्दो वा ब्रह्मा वा तथागतो वा चक्कवत्ती वा सो वत नाम मातुगामो भविस्सतीति नेतं ठानं विज्जति, पुरिसो अस्स राजा चक्कवत्ती सक्को देवानमिन्दो भविस्सतीति ठानमेतं विज्जति। इतिस्स एवरूपं बलं एवरूपं ञाणं, इदं वुच्चति ठानाट्ठानञाणं पठमं तथागतबलं तं निद्दिसितब्बं। तीहि रासीहि चतूहि वेसारज्जेहि चतूहि पटिसम्भिदाहि पटिच्चसमुप्पादस्स पवत्तियं निवत्तियं भागियञ्च। कुसलं कुसलविपाकेसु च उपपज्जति यञ्च इत्थिपुरिसानं। इदं पठमं बलं तथागतो एवं जानाति।
19. Yaṃ kho muni nānappakārassa nānāniruttiyo devanāgayakkhānaṃ dameti dhamme vavatthānena vatvā kāraṇato aññaṃ pāraṃ gamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Dhammapaṭisambhidā. Yato panimā niruttito satta satta niruttiyo nābhisambhuneyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Niruttipaṭisambhidā. Nirutti kho pana abhisamaggaratānaṃ sāvakānaṃ tamatthamaviññāpayeti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Atthapaṭisambhidā . Mahesakkhā devaputtā upasaṅkamitvā pañhe pucchiṃsu . Kāyikena vā mānasikena vā paripīḷitassa hatthakuṇīti vā pāde vā khañje dandhassa 22 so attho na paribhājiyatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Paṭibhānapaṭisambhidā. Yamhi taṃ tesaṃ hoti tamhi asantaṃ bhavatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yaṃ hi nāsaṃ tesaṃ na bhavati, tamhi nāsaṃ tesaṃ bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Evaṃ samudayassa nirodhāya dasa akusalakammapathā. Māro vā indo vā brahmā vā tathāgato vā cakkavattī vā so vata nāma mātugāmo bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puriso assa rājā cakkavattī sakko devānamindo bhavissatīti ṭhānametaṃ vijjati. Itissa evarūpaṃ balaṃ evarūpaṃ ñāṇaṃ, idaṃ vuccati ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ taṃ niddisitabbaṃ. Tīhi rāsīhi catūhi vesārajjehi catūhi paṭisambhidāhi paṭiccasamuppādassa pavattiyaṃ nivattiyaṃ bhāgiyañca. Kusalaṃ kusalavipākesu ca upapajjati yañca itthipurisānaṃ. Idaṃ paṭhamaṃ balaṃ tathāgato evaṃ jānāti.
येसं पन सम्मत्तनियतो रासि, नायं सब्बत्थगामिनी पटिपदा, निब्बानगामिनीयेवायं पटिपदा। तत्थ सिया मिच्छत्तनियतो रासि, एसापि न सब्बत्थगामिनी पटिपदा। सक्कायसमुदयगामिनीयेवायं पटिपदा होतु, अयं तत्थ तत्थ पटिपत्तिया ठितो गच्छति निब्बानं, गच्छति अपायं, गच्छति देवमनुस्सस्स। यं यं वा पटिपदं पटिपज्जेय्य सब्बत्थ गच्छेय्य, अयं सब्बत्थगामिनी पटिपदा। यं एत्थ ञाणं यथाभूतं, इदं वुच्चति सब्बत्थगामिनी पटिपदाञाणं दुतियं तथागतबलं।
Yesaṃ pana sammattaniyato rāsi, nāyaṃ sabbatthagāminī paṭipadā, nibbānagāminīyevāyaṃ paṭipadā. Tattha siyā micchattaniyato rāsi, esāpi na sabbatthagāminī paṭipadā. Sakkāyasamudayagāminīyevāyaṃ paṭipadā hotu, ayaṃ tattha tattha paṭipattiyā ṭhito gacchati nibbānaṃ, gacchati apāyaṃ, gacchati devamanussassa. Yaṃ yaṃ vā paṭipadaṃ paṭipajjeyya sabbattha gaccheyya, ayaṃ sabbatthagāminī paṭipadā. Yaṃ ettha ñāṇaṃ yathābhūtaṃ, idaṃ vuccati sabbatthagāminī paṭipadāñāṇaṃ dutiyaṃ tathāgatabalaṃ.
सा खो पनायं सब्बत्थगामिनी पटिपदा नानाधिमुत्ता केचि कामेसु केचि दुक्करकारियं केचि अत्तकिलमथानुयोगमनुयुत्ता केचि संसारेन सुद्धिं पच्चेन्ति केचि अनज्जाभावनाति। तेन तेन चरितेन विनिबन्धानं सत्तानं यं ञाणं यथाभूतं नानागतं लोकस्स अनेकाधिमुत्तगतं यथाभूतं पजानाति। इदं ततियं तथागतबलं।
Sā kho panāyaṃ sabbatthagāminī paṭipadā nānādhimuttā keci kāmesu keci dukkarakāriyaṃ keci attakilamathānuyogamanuyuttā keci saṃsārena suddhiṃ paccenti keci anajjābhāvanāti. Tena tena caritena vinibandhānaṃ sattānaṃ yaṃ ñāṇaṃ yathābhūtaṃ nānāgataṃ lokassa anekādhimuttagataṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Idaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ.
तत्थ सत्तानं अधिमुत्ता भवन्ति आसेवन्ति भावेन्ति बहुलीकरोन्ति। तेसं कम्मुपसयानं तदाधिमुत्तानं। सा चेव धातु संवहति। कतरा पनेसा धातु नेक्खम्मधातु बलधातु काचि सम्पत्ति काचि मिच्छत्तञ्च धातु अधिमुत्ता भवन्ति। अञ्ञतरा उत्तरि न समनुपस्सन्ति। ते तदेवट्ठानं मया जरामरणस्स अभिनिविस्स वोहरन्ति ‘‘इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति। यथा भगवा सक्कस्स देवानमिन्दस्स भासितं। यं तत्थ यथाभूतं ञाणं। इदं वुच्चति चतुत्थं तथागतबलं।
Tattha sattānaṃ adhimuttā bhavanti āsevanti bhāventi bahulīkaronti. Tesaṃ kammupasayānaṃ tadādhimuttānaṃ. Sā ceva dhātu saṃvahati. Katarā panesā dhātu nekkhammadhātu baladhātu kāci sampatti kāci micchattañca dhātu adhimuttā bhavanti. Aññatarā uttari na samanupassanti. Te tadevaṭṭhānaṃ mayā jarāmaraṇassa abhinivissa voharanti ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti. Yathā bhagavā sakkassa devānamindassa bhāsitaṃ. Yaṃ tattha yathābhūtaṃ ñāṇaṃ. Idaṃ vuccati catutthaṃ tathāgatabalaṃ.
तत्थ यंयेव धातु 23 सेट्ठन्ति तं तं कायेन च वाचाय च आरम्भन्ति चेतसिको। आरम्भो चेतना कम्मं कायिका वाचसिका आरम्भो चेतसिकत्ता कम्मन्तरं तथागतो एवं पजानाति ‘‘इमिना सत्तेन एवं धातुकेन एवरूपं कम्मं कतं, तं अतीतमद्धानं इमिना हेतुना तस्स एवरूपो विपाको विपच्चति एतरहि विपच्चिस्सति वा अनागतमद्धान’’न्ति। एवं पच्चुप्पन्नमद्धानं पजानाति ‘‘अयं पुग्गलो एवंधातुको इदं कम्मं करोति’’। तण्हाय च दिट्ठिया च इमिना हेतुना न तस्स विपाको दिट्ठेयेव धम्मे निब्बत्तिस्सति, उपपज्जे वा’’ति अपरम्हि वा परियाये एवं पजानाति ‘‘अयं पुग्गलो एवरूपं कम्मं करिस्सति अनागतमद्धानं, इमिना हेतुना तस्स एवरूपो विपाको निब्बत्तिस्सति, इमिना हेतुना यानि चत्तारि कम्मट्ठानानि इदं कम्मट्ठानं पच्चुप्पन्नसुखं आयतिं च सुखविपाकं’’ …पे॰… इति अयं अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं हेतुसो ठानसो विपाकवेमत्ततं पजानाति उच्चावचा हीनपणीतता, इदं वुच्चति कम्मविपाकञाणं पञ्चमं तथागतबलं।
Tattha yaṃyeva dhātu 24 seṭṭhanti taṃ taṃ kāyena ca vācāya ca ārambhanti cetasiko. Ārambho cetanā kammaṃ kāyikā vācasikā ārambho cetasikattā kammantaraṃ tathāgato evaṃ pajānāti ‘‘iminā sattena evaṃ dhātukena evarūpaṃ kammaṃ kataṃ, taṃ atītamaddhānaṃ iminā hetunā tassa evarūpo vipāko vipaccati etarahi vipaccissati vā anāgatamaddhāna’’nti. Evaṃ paccuppannamaddhānaṃ pajānāti ‘‘ayaṃ puggalo evaṃdhātuko idaṃ kammaṃ karoti’’. Taṇhāya ca diṭṭhiyā ca iminā hetunā na tassa vipāko diṭṭheyeva dhamme nibbattissati, upapajje vā’’ti aparamhi vā pariyāye evaṃ pajānāti ‘‘ayaṃ puggalo evarūpaṃ kammaṃ karissati anāgatamaddhānaṃ, iminā hetunā tassa evarūpo vipāko nibbattissati, iminā hetunā yāni cattāri kammaṭṭhānāni idaṃ kammaṭṭhānaṃ paccuppannasukhaṃ āyatiṃ ca sukhavipākaṃ’’ …pe… iti ayaṃ atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ hetuso ṭhānaso vipākavemattataṃ pajānāti uccāvacā hīnapaṇītatā, idaṃ vuccati kammavipākañāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ.
तथा सत्ता यं वा कम्मसमादानं समादियन्ता तत्थ एवं पजानाति इमस्स पुग्गलस्स कम्माधिमुत्तस्स रागचरितस्स नेक्खम्मधातूनं पारिपूरिं गच्छन्ति, तस्स रागानुगते सुञ्ञमानस्स पठमं झानं संकिलिस्सति, सचे पुन उत्तरि वायामतो झानवोदानगते मानसे विसेसभागियं पटिपदं अनुयुञ्जियति। तस्स हि झानभागियंयेव पठमज्झाने ठितस्स दुतियं झानं वोदानं गच्छति, ततियञ्च झानं समापज्जितुकामस्स सोमनस्सिन्द्रियं चित्तं परियादाय तिट्ठति, तस्स सा पीति अविसेसभागियं ततियं झानं आदिस्स तिट्ठति। सचे तस्स निस्सरणं यथाभूतं पजानाति। तथागतस्स चतुत्थज्झानं वोदानं गच्छतियेव, चतुत्थस्स झानस्स हानभागिया धम्मा, ते च धम्मा यत्थ पजायन्ति येहि चतुत्थज्झानं वोदानं दिस्सति। एवं अज्झासयसमापत्तिया या चतस्सो समापत्तियो तीणि विमोक्खमुखानि अट्ठ विमोक्खझानानीति चत्तारि झानानि विमोक्खाति। अट्ठ च विमोक्खा तीणि च विमोक्खमुखानि। समाधीति चत्तारो समाधी – छन्दसमाधि वीरियसमाधि चित्तसमाधि वीमंसासमाधीति। समापत्तियो चतस्सो अज्झासयसमापत्तियो इति इमेसं झानानं विमोक्खसमापत्तीति एवरूपो संकिलेसो रागचरितस्स पुग्गलस्स। एवं दोसचरितस्स। मोहचरितस्स। रागचरितस्स पुग्गलस्स एवरूपं वोदानं इति यं एत्थ ञाणं यथाभूतं असाधारणं सब्बसत्तेहि। इदं वुच्चति छट्ठं तथागतबलं।
Tathā sattā yaṃ vā kammasamādānaṃ samādiyantā tattha evaṃ pajānāti imassa puggalassa kammādhimuttassa rāgacaritassa nekkhammadhātūnaṃ pāripūriṃ gacchanti, tassa rāgānugate suññamānassa paṭhamaṃ jhānaṃ saṃkilissati, sace puna uttari vāyāmato jhānavodānagate mānase visesabhāgiyaṃ paṭipadaṃ anuyuñjiyati. Tassa hi jhānabhāgiyaṃyeva paṭhamajjhāne ṭhitassa dutiyaṃ jhānaṃ vodānaṃ gacchati, tatiyañca jhānaṃ samāpajjitukāmassa somanassindriyaṃ cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati, tassa sā pīti avisesabhāgiyaṃ tatiyaṃ jhānaṃ ādissa tiṭṭhati. Sace tassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti. Tathāgatassa catutthajjhānaṃ vodānaṃ gacchatiyeva, catutthassa jhānassa hānabhāgiyā dhammā, te ca dhammā yattha pajāyanti yehi catutthajjhānaṃ vodānaṃ dissati. Evaṃ ajjhāsayasamāpattiyā yā catasso samāpattiyo tīṇi vimokkhamukhāni aṭṭha vimokkhajhānānīti cattāri jhānāni vimokkhāti. Aṭṭha ca vimokkhā tīṇi ca vimokkhamukhāni. Samādhīti cattāro samādhī – chandasamādhi vīriyasamādhi cittasamādhi vīmaṃsāsamādhīti. Samāpattiyo catasso ajjhāsayasamāpattiyo iti imesaṃ jhānānaṃ vimokkhasamāpattīti evarūpo saṃkileso rāgacaritassa puggalassa. Evaṃ dosacaritassa. Mohacaritassa. Rāgacaritassa puggalassa evarūpaṃ vodānaṃ iti yaṃ ettha ñāṇaṃ yathābhūtaṃ asādhāraṇaṃ sabbasattehi. Idaṃ vuccati chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ.
तत्थ तथागतो एवं पजानाति लोकिका धम्मा लोकुत्तरा धम्मा भावनाभागियं इन्द्रियं नामं लभन्ति। आधिपतेय्यभूमिं उपादाय बलं नामं लभन्ति थामगतं मनो मनिन्द्रियं तं उपादाय। वीरियं नामं लभन्ति आरम्भधातुं उपादाय। इतिस्स देव एवरूपं ञाणं इमेहि च धम्मेहि इमे पुग्गला समन्नागतातिपि धम्मदेसनं अकासि। आकारतो च वोकारतो च आसयज्झासयस्स अधिमुत्तिसमन्नागतानं। इदं वुच्चति परसत्तानं परपुग्गलानं इन्द्रियबलवीरियवेमत्ततं ञाणं सत्तमं तथागतबलं।
Tattha tathāgato evaṃ pajānāti lokikā dhammā lokuttarā dhammā bhāvanābhāgiyaṃ indriyaṃ nāmaṃ labhanti. Ādhipateyyabhūmiṃ upādāya balaṃ nāmaṃ labhanti thāmagataṃ mano manindriyaṃ taṃ upādāya. Vīriyaṃ nāmaṃ labhanti ārambhadhātuṃ upādāya. Itissa deva evarūpaṃ ñāṇaṃ imehi ca dhammehi ime puggalā samannāgatātipi dhammadesanaṃ akāsi. Ākārato ca vokārato ca āsayajjhāsayassa adhimuttisamannāgatānaṃ. Idaṃ vuccati parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyabalavīriyavemattataṃ ñāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ.
तत्थ च तथागतो लोकादीसु च भूमीसु संयोजनानञ्च सेक्खानं द्वीहि बलेहि गतिं पजानाति, पुब्बेनिवासानुस्सतिया अतीते संसारे एतरहि च पच्चुप्पन्ने दिब्बचक्खुना चुतूपपातं इति इमानि द्वे बलानि दिब्बचक्खुतो अभिनीहितानि। सो अतीतमद्धानं दिब्बस्स चक्खुनो गोचरो सो एतरहि सति गोचरो इति अत्तनो च परेसं च पुब्बेनिवासञाणं अनेकविधं नानप्पकारकं पच्चुप्पन्नमद्धानं दिब्बेन चक्खुना इमानि द्वे तथागतबलानि, अट्ठमं पुब्बेनिवासो, नवमं दिब्बचक्खु।
Tattha ca tathāgato lokādīsu ca bhūmīsu saṃyojanānañca sekkhānaṃ dvīhi balehi gatiṃ pajānāti, pubbenivāsānussatiyā atīte saṃsāre etarahi ca paccuppanne dibbacakkhunā cutūpapātaṃ iti imāni dve balāni dibbacakkhuto abhinīhitāni. So atītamaddhānaṃ dibbassa cakkhuno gocaro so etarahi sati gocaro iti attano ca paresaṃ ca pubbenivāsañāṇaṃ anekavidhaṃ nānappakārakaṃ paccuppannamaddhānaṃ dibbena cakkhunā imāni dve tathāgatabalāni, aṭṭhamaṃ pubbenivāso, navamaṃ dibbacakkhu.
पुन चपरं तथागतो अरियपुग्गलानं झानं वोदानं निब्बेधभागियं पजानाति अयं पुग्गलो इमिना मग्गेन इमाय पटिपदाय आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरतीति इति अत्तनो च आसवानं खयं ञाणं दिट्ठेकट्ठानं चतुभूमिमुपादाय याव नवन्नं अरहन्तानं आसवक्खयो ओधिसो सेक्खानं अनोधिसो अरहन्तानं। तत्थ चेतोविमुत्ति द्वीहि आसवेहि अनासवा कामासवेन च भवासवेन च, पञ्ञाविमुत्ति द्वीहि आसवेहि अनासवा दिट्ठासवेन च अविज्जासवेन च, इमासं द्विन्नं विमुत्तीनं यथाभूतं ञाणं, इदं वुच्चति आसवक्खये ञाणं। दसमं तथागतबलं।
Puna caparaṃ tathāgato ariyapuggalānaṃ jhānaṃ vodānaṃ nibbedhabhāgiyaṃ pajānāti ayaṃ puggalo iminā maggena imāya paṭipadāya āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sacchikatvā upasampajja viharatīti iti attano ca āsavānaṃ khayaṃ ñāṇaṃ diṭṭhekaṭṭhānaṃ catubhūmimupādāya yāva navannaṃ arahantānaṃ āsavakkhayo odhiso sekkhānaṃ anodhiso arahantānaṃ. Tattha cetovimutti dvīhi āsavehi anāsavā kāmāsavena ca bhavāsavena ca, paññāvimutti dvīhi āsavehi anāsavā diṭṭhāsavena ca avijjāsavena ca, imāsaṃ dvinnaṃ vimuttīnaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ, idaṃ vuccati āsavakkhaye ñāṇaṃ. Dasamaṃ tathāgatabalaṃ.
२०. इमेसु दससु बलेसु ठितो तथागतो पञ्चविधं सासनं देसेति संकिलेसभागियं वासनाभागियं दस्सनभागियं भावनाभागियं असेक्खभागियं। तत्थ यो तण्हासंकिलेसो, इमस्स अलोभो निस्सरणं। यो दिट्ठिसंकिलेसो, इमस्स अमोहो निस्सरणं। यो दुच्चरितसंकिलेसो, इमस्स तीणि कुसलानि निस्सरणं। किं निदानं? तीणि इमानि 25 मनोदुच्चरितानि – अभिज्झा ब्यापादो मिच्छादिट्ठि। तत्थ अभिज्झा मनोदुच्चरितं कायकम्मं उपट्ठपेति, अदिन्नादानं सब्बञ्च तदुपनिब्बद्धं वाचाकम्मं उपट्ठपेति, मुसावादञ्च सब्बवितथं सब्बं वाचमभावं सब्बमक्खं पलासं अभिज्झा अकुसलमूलन्ति, सुचरिते सुचरितं मुसावादा अदिन्नादाना अभिज्झाय चेतना, तत्थ ब्यापादो मनोदुच्चरितं कायकम्मं उपट्ठपेति, पाणातिपातं सब्बञ्च मेतं आकड्ढनं परिकड्ढनं निब्बद्धं रोचनं वाचाकम्मं उपट्ठपेति, पिसुणवाचं फरुसवाचं मिच्छादिट्ठि मनोदुच्चरितञ्च अभिज्झं ब्यापादं मिच्छादिट्ठिं पयोजेति, तस्स यो कोचि मिच्छादिट्ठि चागो रागजो वा दोसजो वा सब्बसो मिच्छादिट्ठि सम्भूतो इमिना कारणेन मिच्छादिट्ठिं उपट्ठपेति, कामेसुमिच्छाचारं वचीकम्मं उपट्ठपेति सम्फप्पलापं। इमानि तीणि दुच्चरितानि अकुसलमूलानि।
20. Imesu dasasu balesu ṭhito tathāgato pañcavidhaṃ sāsanaṃ deseti saṃkilesabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ dassanabhāgiyaṃ bhāvanābhāgiyaṃ asekkhabhāgiyaṃ. Tattha yo taṇhāsaṃkileso, imassa alobho nissaraṇaṃ. Yo diṭṭhisaṃkileso, imassa amoho nissaraṇaṃ. Yo duccaritasaṃkileso, imassa tīṇi kusalāni nissaraṇaṃ. Kiṃ nidānaṃ? Tīṇi imāni 26 manoduccaritāni – abhijjhā byāpādo micchādiṭṭhi. Tattha abhijjhā manoduccaritaṃ kāyakammaṃ upaṭṭhapeti, adinnādānaṃ sabbañca tadupanibbaddhaṃ vācākammaṃ upaṭṭhapeti, musāvādañca sabbavitathaṃ sabbaṃ vācamabhāvaṃ sabbamakkhaṃ palāsaṃ abhijjhā akusalamūlanti, sucarite sucaritaṃ musāvādā adinnādānā abhijjhāya cetanā, tattha byāpādo manoduccaritaṃ kāyakammaṃ upaṭṭhapeti, pāṇātipātaṃ sabbañca metaṃ ākaḍḍhanaṃ parikaḍḍhanaṃ nibbaddhaṃ rocanaṃ vācākammaṃ upaṭṭhapeti, pisuṇavācaṃ pharusavācaṃ micchādiṭṭhi manoduccaritañca abhijjhaṃ byāpādaṃ micchādiṭṭhiṃ payojeti, tassa yo koci micchādiṭṭhi cāgo rāgajo vā dosajo vā sabbaso micchādiṭṭhi sambhūto iminā kāraṇena micchādiṭṭhiṃ upaṭṭhapeti, kāmesumicchācāraṃ vacīkammaṃ upaṭṭhapeti samphappalāpaṃ. Imāni tīṇi duccaritāni akusalamūlāni.
या अभिज्झा, सो लोभो। यो ब्यापादो, सो दोसो। या मिच्छादिट्ठि, सो मोहो। तानि अट्ठ मिच्छत्तानि उपट्ठपेन्ति। तेसु गहितेसु तीसु अकुसलमूलेसु दसविधं अकुसलमूलं पारिपूरिं गच्छति, तस्स तिविधस्स दुच्चरितसंकिलेसस्स वासनाभागियञ्च सुत्तं निस्सरणं। तत्थ यो बहुसितो निद्देसो यथा लोभो दोसो मोहोपि, तत्थ असितुं एत्थ लोभो उस्सदो तेन कारणेन तेसु वा धम्मेसु लोभो पञ्ञपियति। तत्थायं मोहो अकुसलं मोहो अयं अविज्जा, सा चतुब्बिधा रूपे अभिनिविट्ठा, रूपं अत्ततो समनुपस्सति, अविज्जागतो रूपवन्तं अत्तानं, अत्तनि वा रूपं, रूपस्मिं वा अत्तानं। तत्थ कतमं पदं सक्कायदिट्ठिया उच्छेदं वदति ‘‘तं जीवं तं सरीर’’न्ति नत्थिकदिट्ठि अधिच्चसमुप्पन्नदिट्ठि च अञ्ञो च करोति, अञ्ञो पटिसंवेदियति। पच्छिमसट्ठिकप्पानं तीणि पदानि सक्कायदिट्ठिया सस्सतं भजन्ति ‘‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’’न्ति अकिरियञ्च तं दुक्खमिच्छतो अहेतुका च पतन्ति अनज्झाभावो च कम्मानं सब्बञ्च मानयि 27। तत्थ ‘‘इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति संसारेन सुद्धि आजीवका छळासीति पञ्ञपेन्ति। यथारूपे सक्कायदिट्ठिया चतुवत्थुका, एवं पञ्चसु खन्धेसु वीसतिवत्थुका सक्कायदिट्ठिया सस्सतं भजति। अञ्ञाजीवका च सस्सतवादिके च सीलब्बतं भजन्ति परामसन्ति इमिना भविस्सामि देवो वा देवञ्ञतरो वा, अयं सीलब्बतपरामासो। तत्थ सक्कायदिट्ठिया सो रूपं अत्ततो समनुपस्सति, ‘‘तं जीवं तं सरीर’’मिति तं कङ्खति विचिकिच्छति नाधिमुच्चति नाभिप्पसीदति पुब्बन्ते अपरन्ते पुब्बन्तापरन्ते…पे॰… इति वासनाभागियेसु ठितस्स अयं उपक्किलेसो।
Yā abhijjhā, so lobho. Yo byāpādo, so doso. Yā micchādiṭṭhi, so moho. Tāni aṭṭha micchattāni upaṭṭhapenti. Tesu gahitesu tīsu akusalamūlesu dasavidhaṃ akusalamūlaṃ pāripūriṃ gacchati, tassa tividhassa duccaritasaṃkilesassa vāsanābhāgiyañca suttaṃ nissaraṇaṃ. Tattha yo bahusito niddeso yathā lobho doso mohopi, tattha asituṃ ettha lobho ussado tena kāraṇena tesu vā dhammesu lobho paññapiyati. Tatthāyaṃ moho akusalaṃ moho ayaṃ avijjā, sā catubbidhā rūpe abhiniviṭṭhā, rūpaṃ attato samanupassati, avijjāgato rūpavantaṃ attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Tattha katamaṃ padaṃ sakkāyadiṭṭhiyā ucchedaṃ vadati ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti natthikadiṭṭhi adhiccasamuppannadiṭṭhi ca añño ca karoti, añño paṭisaṃvediyati. Pacchimasaṭṭhikappānaṃ tīṇi padāni sakkāyadiṭṭhiyā sassataṃ bhajanti ‘‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’’nti akiriyañca taṃ dukkhamicchato ahetukā ca patanti anajjhābhāvo ca kammānaṃ sabbañca mānayi 28. Tattha ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti saṃsārena suddhi ājīvakā chaḷāsīti paññapenti. Yathārūpe sakkāyadiṭṭhiyā catuvatthukā, evaṃ pañcasu khandhesu vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhiyā sassataṃ bhajati. Aññājīvakā ca sassatavādike ca sīlabbataṃ bhajanti parāmasanti iminā bhavissāmi devo vā devaññataro vā, ayaṃ sīlabbataparāmāso. Tattha sakkāyadiṭṭhiyā so rūpaṃ attato samanupassati, ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’miti taṃ kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati nābhippasīdati pubbante aparante pubbantāparante…pe… iti vāsanābhāgiyesu ṭhitassa ayaṃ upakkileso.
२१. तत्थ सद्धिन्द्रियेन सब्बं विचिकिच्छितं पजहति, पञ्ञिन्द्रियेन उदयब्बयं पस्सति, समाधिन्द्रियेन चित्तं एकोदि करोति वीरियिन्द्रियेन आरभति। सो इमेहि पञ्चहि इन्द्रियेहि सद्धानुसारी अवेच्चप्पसादे निरतो अनन्तरियं समाधिं उप्पादेति। इन्द्रियेहि सुद्धेहि धम्मानुसारी अप्पच्चयताय अनन्तरियं समाधिं उप्पादेति। सो ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति। सच्चानि इदं दस्सनभागियं सुत्तं। तस्स पञ्चन्नं ओरम्भागियानं संयोजनानं तीणि संयोजनानि दस्सनपहातब्बानि सब्बेन सब्बं पहीनानि द्वे पुग्गलकतानि। तत्थ तीणि अकुसलमूलानि भावनापहातब्बानि उपरिक्खित्तानि छ भवे निब्बत्तेन्ति। तत्थ तेसु अभिज्झाय च ब्यापादेसु तनुकतेसु छ भवा परिक्खया मरियादं गच्छन्ति, द्वे भवा अवसिट्ठा। तस्स अभिज्झा च ब्यापादो च सब्बेन सब्बं परिक्खीणा होन्ति। एको भवो अवसिट्ठो होति। सो च मानवसेन निब्बत्तेति। किञ्चापि एत्थ अञ्ञेपि चत्तारो किलेसा रूपरागो भवरागो अविज्जा उद्धच्चं केतुस्मिमानभूता नप्पटिबला अस्मिमानं विनिवत्तेतुं, सब्बेपि ते अस्मिमानस्स पहानं आरभते। खीणेसु न च तेसु इदमुत्तरिदस्सनभूमियं पञ्चसु सेक्खपुग्गलेसु तीसु च पटिप्पन्नकेसु द्वीसु च फलट्ठेसु भावनाभागियं सुत्तं। तदुत्तरि असेक्खभागियसुत्तं, कत्थचि भूमि निपीळियति। इदञ्च पञ्चमं सुत्तं। तिण्णं पुग्गलानं देसितं पुथुज्जनस्स सेक्खस्स असेक्खस्स संकिलेसभागियं वासनाभागियं। पुथुज्जनस्स दस्सनभागियं। भावनाभागियं पञ्चन्नं सेक्खानं। यं पठमनिद्दिट्ठं असेक्खभागियं सब्बेसं अरहन्तानं। सा पन पञ्चविधा सत्तवीसआकारे 29 परियेसितब्बं। एतेसु तस्स गतीनं ततो उत्तरि। तञ्च खो सङ्खेपेन पञ्ञासाय आकारेहि सम्पतति, ये पञ्ञास आकारा सासने निद्दिट्ठा, ते सङ्खिपियन्ता दसहि आकारेहि पतन्ति। ये अरियसच्चं निक्खेपेन ठिते सङ्खिपियत्ता अट्ठसु आकारेसु पतन्ति। चतूसु च साधारणेसु सुत्तेसु या हारसम्पातस्स भूमि, ते सङ्खिपियन्ता पञ्चसु सुत्तेसु पतन्ति। संकिलेसभागिये वासनाभागिये भावनाभागिये निब्बेधभागिये असेक्खभागिये च। ते सङ्खिपियन्ता चतूसु सुत्तेसु पतन्ति। संकिलेसभागिये वासनाभागिये निब्बेधभागिये असेक्खभागिये च। ते सङ्खिपियमाना तीसु सुत्तेसु पतन्ति, पुथुज्जनभागिये सेक्खभागिये असेक्खभागिये च। ते सङ्खिपियन्ता द्वीसु सुत्तेसु पतन्ति निब्बेधभागिये च पुब्बयोगभागिये च। यथा वुत्तं भगवता द्वे अत्थवसे सम्पस्समाना तथागता अरहन्तो सम्मासम्बुद्धा धम्मं देसेन्ति सुत्तं गेय्यं…पे॰… सत्था पुब्बयोगसमन्नागते अप्पकसिरेन मञ्ञमाना वसियन्ति पुब्बयोगा च भविस्सन्ति सन्तानं मञ्ञमानाधराय। तत्थ पञ्ञावेमत्ततं अत्तनो समनुपस्समानेन अट्ठविधे सुत्तसङ्खेपे, यत्थ यत्थ सक्कोति, तत्थ तत्थ योजेतब्बं। तत्थ तत्थ योजेत्वा सुत्तस्स अत्थो निद्दिसितब्बो। न हि सति वेदना मनो धारेत्वा सक्का येन केनचि सुत्तस्स अत्थो यथाभूतं निद्दिसितुं।
21. Tattha saddhindriyena sabbaṃ vicikicchitaṃ pajahati, paññindriyena udayabbayaṃ passati, samādhindriyena cittaṃ ekodi karoti vīriyindriyena ārabhati. So imehi pañcahi indriyehi saddhānusārī aveccappasāde nirato anantariyaṃ samādhiṃ uppādeti. Indriyehi suddhehi dhammānusārī appaccayatāya anantariyaṃ samādhiṃ uppādeti. So ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Saccāni idaṃ dassanabhāgiyaṃ suttaṃ. Tassa pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ tīṇi saṃyojanāni dassanapahātabbāni sabbena sabbaṃ pahīnāni dve puggalakatāni. Tattha tīṇi akusalamūlāni bhāvanāpahātabbāni uparikkhittāni cha bhave nibbattenti. Tattha tesu abhijjhāya ca byāpādesu tanukatesu cha bhavā parikkhayā mariyādaṃ gacchanti, dve bhavā avasiṭṭhā. Tassa abhijjhā ca byāpādo ca sabbena sabbaṃ parikkhīṇā honti. Eko bhavo avasiṭṭho hoti. So ca mānavasena nibbatteti. Kiñcāpi ettha aññepi cattāro kilesā rūparāgo bhavarāgo avijjā uddhaccaṃ ketusmimānabhūtā nappaṭibalā asmimānaṃ vinivattetuṃ, sabbepi te asmimānassa pahānaṃ ārabhate. Khīṇesu na ca tesu idamuttaridassanabhūmiyaṃ pañcasu sekkhapuggalesu tīsu ca paṭippannakesu dvīsu ca phalaṭṭhesu bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ. Taduttari asekkhabhāgiyasuttaṃ, katthaci bhūmi nipīḷiyati. Idañca pañcamaṃ suttaṃ. Tiṇṇaṃ puggalānaṃ desitaṃ puthujjanassa sekkhassa asekkhassa saṃkilesabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ. Puthujjanassa dassanabhāgiyaṃ. Bhāvanābhāgiyaṃ pañcannaṃ sekkhānaṃ. Yaṃ paṭhamaniddiṭṭhaṃ asekkhabhāgiyaṃ sabbesaṃ arahantānaṃ. Sā pana pañcavidhā sattavīsaākāre 30 pariyesitabbaṃ. Etesu tassa gatīnaṃ tato uttari. Tañca kho saṅkhepena paññāsāya ākārehi sampatati, ye paññāsa ākārā sāsane niddiṭṭhā, te saṅkhipiyantā dasahi ākārehi patanti. Ye ariyasaccaṃ nikkhepena ṭhite saṅkhipiyattā aṭṭhasu ākāresu patanti. Catūsu ca sādhāraṇesu suttesu yā hārasampātassa bhūmi, te saṅkhipiyantā pañcasu suttesu patanti. Saṃkilesabhāgiye vāsanābhāgiye bhāvanābhāgiye nibbedhabhāgiye asekkhabhāgiye ca. Te saṅkhipiyantā catūsu suttesu patanti. Saṃkilesabhāgiye vāsanābhāgiye nibbedhabhāgiye asekkhabhāgiye ca. Te saṅkhipiyamānā tīsu suttesu patanti, puthujjanabhāgiye sekkhabhāgiye asekkhabhāgiye ca. Te saṅkhipiyantā dvīsu suttesu patanti nibbedhabhāgiye ca pubbayogabhāgiye ca. Yathā vuttaṃ bhagavatā dve atthavase sampassamānā tathāgatā arahanto sammāsambuddhā dhammaṃ desenti suttaṃ geyyaṃ…pe… satthā pubbayogasamannāgate appakasirena maññamānā vasiyanti pubbayogā ca bhavissanti santānaṃ maññamānādharāya. Tattha paññāvemattataṃ attano samanupassamānena aṭṭhavidhe suttasaṅkhepe, yattha yattha sakkoti, tattha tattha yojetabbaṃ. Tattha tattha yojetvā suttassa attho niddisitabbo. Na hi sati vedanā mano dhāretvā sakkā yena kenaci suttassa attho yathābhūtaṃ niddisituṃ.
तत्थ पुरिमकानं सुत्तानं इमा उद्दानगाथा
Tattha purimakānaṃ suttānaṃ imā uddānagāthā
कामन्धा जालसञ्छन्ना, पञ्च नीवरणानि च।
Kāmandhā jālasañchannā, pañca nīvaraṇāni ca;
मनोपुब्बङ्गमा धम्मा, महानामो च साकियो॥
Manopubbaṅgamā dhammā, mahānāmo ca sākiyo.
उद्धं अधो विप्पमुत्तो, यञ्च सीलकिमत्थिया।
Uddhaṃ adho vippamutto, yañca sīlakimatthiyā;
यस्स सेलूपमं चित्तं, उपतिस्स पुच्छादिका॥
Yassa selūpamaṃ cittaṃ, upatissa pucchādikā.
यस्स कायगतासति, छन्नं तमोपरायणो।
Yassa kāyagatāsati, channaṃ tamoparāyaṇo;
न तं दळ्हं चेतसिकं, अयं लोकोतिआदिकं॥
Na taṃ daḷhaṃ cetasikaṃ, ayaṃ lokotiādikaṃ.
चत्तारो चेव पुग्गला, ददतो पुञ्ञं पवड्ढितं।
Cattāro ceva puggalā, dadato puññaṃ pavaḍḍhitaṃ;
सोतानुगतधम्मेसु, इमा तेसं उद्दानगाथा॥
Sotānugatadhammesu, imā tesaṃ uddānagāthā.
२२. तत्थ कतमा आणत्ति?
22. Tattha katamā āṇatti?
माकत्थ पापकं कम्मं, आवि वा यदि वा रहो॥
Mākattha pāpakaṃ kammaṃ, āvi vā yadi vā raho.
‘‘अतीते , राध, रूपे अनपेक्खो होही’’ति वित्थारेन कातब्बा। ‘‘सीलवन्तेन , आनन्द, पुग्गलेन सदा करणीया किन्तिमे अविप्पटिसारो अस्सा’’ति। अयं वुच्चति आणत्ति।
‘‘Atīte , rādha, rūpe anapekkho hohī’’ti vitthārena kātabbā. ‘‘Sīlavantena , ānanda, puggalena sadā karaṇīyā kintime avippaṭisāro assā’’ti. Ayaṃ vuccati āṇatti.
तत्थ कतमं फलं?
Tattha katamaṃ phalaṃ?
धम्मो हवे रक्खति धम्मचारिं, छत्तं महन्तं यथ वस्सकाले।
Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, chattaṃ mahantaṃ yatha vassakāle;
एसानिसंसो धम्मे सुचिण्णे, न दुग्गतिं गच्छति धम्मचारी॥
Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī.
इदं फलं।
Idaṃ phalaṃ.
तत्थ कतमो उपायो?
Tattha katamo upāyo?
‘‘सब्बे धम्मा 33 अनत्ता’’ति, यदा पञ्ञाय पस्सति।
‘‘Sabbe dhammā 34 anattā’’ti, yadā paññāya passati;
अथ निब्बिन्दति दुक्खे, एस मग्गो विसुद्धिया॥
Atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiyā.
‘‘सत्तहङ्गेहि समन्नागतो खो, भिक्खु, अपि हिमवन्तं पब्बतराजानं चालेय्य, को पन वादो छवं अविज्जं सत्तकेसु’’ वेय्याकरणं कातब्बं। अयं उपायो।
‘‘Sattahaṅgehi samannāgato kho, bhikkhu, api himavantaṃ pabbatarājānaṃ cāleyya, ko pana vādo chavaṃ avijjaṃ sattakesu’’ veyyākaraṇaṃ kātabbaṃ. Ayaṃ upāyo.
तत्थ कतमा आणत्ति च फलञ्च?
Tattha katamā āṇatti ca phalañca?
सचे भायथ दुक्खस्स, सचे वो दुक्खमप्पियं।
Sace bhāyatha dukkhassa, sace vo dukkhamappiyaṃ;
माकत्थ पापकं कम्मं, आवि वा यदि वा रहो॥
Mākattha pāpakaṃ kammaṃ, āvi vā yadi vā raho.
सचे हि पापकं कम्मं, करोथ वा करिस्सथ।
Sace hi pāpakaṃ kammaṃ, karotha vā karissatha;
पुरिमिकाय गाथाय आणत्ति पच्छिमिकाय फलं। सीले पतिट्ठाय द्वे धम्मा भावेतब्बा या च चित्तभावना या च पञ्ञाभावना या च आणत्ति रागविरागा च फलं।
Purimikāya gāthāya āṇatti pacchimikāya phalaṃ. Sīle patiṭṭhāya dve dhammā bhāvetabbā yā ca cittabhāvanā yā ca paññābhāvanā yā ca āṇatti rāgavirāgā ca phalaṃ.
तत्थ कतमं फलञ्च उपायो च?
Tattha katamaṃ phalañca upāyo ca?
सीले पतिट्ठाय 37 नरो सपञ्ञो, चित्तं पञ्ञञ्च भावयं।
Sīle patiṭṭhāya 38 naro sapañño, cittaṃ paññañca bhāvayaṃ;
आतापी निपको भिक्खु, सो इमं विजटये जटं॥
Ātāpī nipako bhikkhu, so imaṃ vijaṭaye jaṭaṃ.
पुरिमिकाय अड्ढगाथाय उपायो, पच्छिमिकाय अड्ढगाथाय फलं। नन्दियो 39 सक्को इसिवुत्थपुरिरिकामएकरक्खे 40 सुत्तं मूलतो उपादाय याव छसु धम्मेसु। उत्तरि पञ्चसु धम्मेसु याचयोगो 41 करणीयो, अयं उपायो। असहगतस्स कामासवापि चित्तं मुच्चतीति। सब्बासु छसु तीसु। अयं उपायो च फलञ्च।
Purimikāya aḍḍhagāthāya upāyo, pacchimikāya aḍḍhagāthāya phalaṃ. Nandiyo 42 sakko isivutthapuririkāmaekarakkhe 43 suttaṃ mūlato upādāya yāva chasu dhammesu. Uttari pañcasu dhammesu yācayogo 44 karaṇīyo, ayaṃ upāyo. Asahagatassa kāmāsavāpi cittaṃ muccatīti. Sabbāsu chasu tīsu. Ayaṃ upāyo ca phalañca.
तत्थ कतमा आणत्ति च फलञ्च उपायो च?
Tattha katamā āṇatti ca phalañca upāyo ca?
सुञ्ञतो लोकं अवेक्खस्सु, मोघराज सदा सतो।
Suññato lokaṃ avekkhassu, mogharāja sadā sato;
‘‘सुञ्ञतो लोकं अवेक्खस्सु, मोघराजा’’ति आणत्ति। ‘‘सदा सतो’’ति उपायो। ‘‘अत्तानुदिट्ठिं उहच्च, एवं मच्चुतरो सिया’’ति फलं। समाधिं, भिक्खवे, भावेथ, समाहितो, भिक्खवे, भिक्खु रूपं अनिच्चन्ति पजानाति। एवं पस्सं अरियसावको परिमुच्चति जातियापि…पे॰… उपायासेहिपि इध तीणिपि’’।
‘‘Suññato lokaṃ avekkhassu, mogharājā’’ti āṇatti. ‘‘Sadā sato’’ti upāyo. ‘‘Attānudiṭṭhiṃ uhacca, evaṃ maccutaro siyā’’ti phalaṃ. Samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha, samāhito, bhikkhave, bhikkhu rūpaṃ aniccanti pajānāti. Evaṃ passaṃ ariyasāvako parimuccati jātiyāpi…pe… upāyāsehipi idha tīṇipi’’.
२३. तत्थ कतमो अस्सादो?
23. Tattha katamo assādo?
कामं कामयमानस्स, तस्स चेतं समिज्झति। अयं अस्सादो।
Kāmaṃ kāmayamānassa, tassa cetaṃ samijjhati. Ayaṃ assādo.
‘‘धम्मचरिया समचरिया कुसलचरिया हेतूहि, ब्राह्मण, एवमिधेकच्चे सत्ता कायस्स भेदा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जन्ति’’। अयं अस्सादो।
‘‘Dhammacariyā samacariyā kusalacariyā hetūhi, brāhmaṇa, evamidhekacce sattā kāyassa bhedā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti’’. Ayaṃ assādo.
तत्थ कतमो आदीनवो?
Tattha katamo ādīnavo?
कामेसु वे हञ्ञते सब्बा मुच्चेव – अयं आदीनवो। पसेनदिसंयुत्तके सुत्ते पब्बतोपमा – अयं आदीनवो।
Kāmesu ve haññate sabbā mucceva – ayaṃ ādīnavo. Pasenadisaṃyuttake sutte pabbatopamā – ayaṃ ādīnavo.
तत्थ कतमं निस्सरणं?
Tattha katamaṃ nissaraṇaṃ?
यो कामे परिवज्जेति, सप्पस्सेव पदा सिरो।
Yo kāme parivajjeti, sappasseva padā siro;
सोमं विसत्तिकं लोके, सतो समतिवत्तति॥
Somaṃ visattikaṃ loke, sato samativattati.
संयुत्तके सुत्तं पारिच्छत्तको पण्डुपलासो सन्निपलासो – इदं निस्सरणं।
Saṃyuttake suttaṃ pāricchattako paṇḍupalāso sannipalāso – idaṃ nissaraṇaṃ.
तत्थ कतमो अस्सादो च आदीनवो च?
Tattha katamo assādo ca ādīnavo ca?
कल्याणकारी कल्याणं, पापकारी च पापकं॥
Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpakaṃ.
तत्थ यं पापकारी पच्चनुभोति अयं अस्सादो। लाभालाभअट्ठकेसु ब्याकरणं, तत्थ अलाभो अयसो निन्दा दुक्खं, अयं आदीनवो। लाभो यसो सुखं पसंसा, अयं अस्सादो।
Tattha yaṃ pāpakārī paccanubhoti ayaṃ assādo. Lābhālābhaaṭṭhakesu byākaraṇaṃ, tattha alābho ayaso nindā dukkhaṃ, ayaṃ ādīnavo. Lābho yaso sukhaṃ pasaṃsā, ayaṃ assādo.
तत्थ कतमं अस्सादो च निस्सरणञ्च?
Tattha katamaṃ assādo ca nissaraṇañca?
‘‘सुखो विपाको पुञ्ञानं, अधिप्पायो च इज्झति।
‘‘Sukho vipāko puññānaṃ, adhippāyo ca ijjhati;
खिप्पञ्च परमं सन्तिं, निब्बानमधिगच्छती’’ति॥
Khippañca paramaṃ santiṃ, nibbānamadhigacchatī’’ti.
यो च विपाको पुञ्ञानं या च अधिप्पायस्स इज्झना, अयं अस्सादो। यं खिप्पञ्च परमं सन्तिं निब्बानमधिगच्छति, इदं निस्सरणं।
Yo ca vipāko puññānaṃ yā ca adhippāyassa ijjhanā, ayaṃ assādo. Yaṃ khippañca paramaṃ santiṃ nibbānamadhigacchati, idaṃ nissaraṇaṃ.
बात्तिंसाय चेव महापुरिसलक्खणेहि समन्नागतस्स महापुरिसस्स द्वेयेव गतियो होन्ति, सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्कवत्ती याव अभिविजिनित्वा अज्झावसति अयं अस्सादो। सचे अगारस्मा अनगारियं पब्बजति सब्बेन ओघेन 49 निस्सरणं अयं अस्सादो च निस्सरणञ्च।
Bāttiṃsāya ceva mahāpurisalakkhaṇehi samannāgatassa mahāpurisassa dveyeva gatiyo honti, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī yāva abhivijinitvā ajjhāvasati ayaṃ assādo. Sace agārasmā anagāriyaṃ pabbajati sabbena oghena 50 nissaraṇaṃ ayaṃ assādo ca nissaraṇañca.
तत्थ कतमो आदीनवो च निस्सरणञ्च?
Tattha katamo ādīnavo ca nissaraṇañca?
अनादातुं निब्बत्तति, जातिमरणसङ्खया॥
Anādātuṃ nibbattati, jātimaraṇasaṅkhayā.
पुरिमिकाय अड्ढगाथाय जातिमरणसम्भवो आदीनवो। अनादातुं निब्बत्तति जातिमरणसङ्खयाति निस्सरणं।
Purimikāya aḍḍhagāthāya jātimaraṇasambhavo ādīnavo. Anādātuṃ nibbattati jātimaraṇasaṅkhayāti nissaraṇaṃ.
किच्छं वतायं लोको आपन्नो यमिदं जायते च मीयते च। याव कुदस्सुनामस्स दुक्खस्स अन्तो भविस्सति परतो वाति एत्थ या उपरिक्खा, अयं आदीनवो। यो गेधं ञत्वा अभिनिक्खमति याव पुराणकाय राजधानिया, इदं निस्सरणं। अयं आदीनवो च निस्सरणञ्च।
Kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno yamidaṃ jāyate ca mīyate ca. Yāva kudassunāmassa dukkhassa anto bhavissati parato vāti ettha yā uparikkhā, ayaṃ ādīnavo. Yo gedhaṃ ñatvā abhinikkhamati yāva purāṇakāya rājadhāniyā, idaṃ nissaraṇaṃ. Ayaṃ ādīnavo ca nissaraṇañca.
तत्थ कतमो अस्सादो च आदीनवो च निस्सरणञ्च?
Tattha katamo assādo ca ādīnavo ca nissaraṇañca?
कामा हि चित्रा विविधा 53 मनोरमा, विरूपरूपेहि मथेन्ति चित्तं।
Kāmā hi citrā vividhā 54 manoramā, virūparūpehi mathenti cittaṃ;
तस्मा अहं 55 पब्बजितोम्हि राज, अपण्णकं सामञ्ञमेव सेय्यो॥
Tasmā ahaṃ 56 pabbajitomhi rāja, apaṇṇakaṃ sāmaññameva seyyo.
यं ‘‘कामा हि चित्रा विविधा मनोरमा’’ति अयं अस्सादो। यं ‘‘विरूपरूपेहि मथेन्ति चित्त’’न्ति अयं आदीनवो। यं अहं अगारस्मा पब्बजितोम्हि राज अपण्णकं सामञ्ञमेव सेय्योति इदं निस्सरणं।
Yaṃ ‘‘kāmā hi citrā vividhā manoramā’’ti ayaṃ assādo. Yaṃ ‘‘virūparūpehi mathenti citta’’nti ayaṃ ādīnavo. Yaṃ ahaṃ agārasmā pabbajitomhi rāja apaṇṇakaṃ sāmaññameva seyyoti idaṃ nissaraṇaṃ.
बलवं बालोपमसुत्तं यं आसाय वा वेदनीयं कम्मं गाहति, तथा चेपि यं यं पापकम्मं अनुभोति, तत्थ दुक्खवेदनीयेन कम्मेन अभावितकायेन च याव परित्तचेतसो च आदीनवं दस्सेति सुखवेदनीयेन कम्मेन अस्सादेति। यं पुरासदिसो होति। भावितचित्तो भावितकायो भावितपञ्ञो महानामो अपरित्तचेतसो, इदं निस्सरणं।
Balavaṃ bālopamasuttaṃ yaṃ āsāya vā vedanīyaṃ kammaṃ gāhati, tathā cepi yaṃ yaṃ pāpakammaṃ anubhoti, tattha dukkhavedanīyena kammena abhāvitakāyena ca yāva parittacetaso ca ādīnavaṃ dasseti sukhavedanīyena kammena assādeti. Yaṃ purāsadiso hoti. Bhāvitacitto bhāvitakāyo bhāvitapañño mahānāmo aparittacetaso, idaṃ nissaraṇaṃ.
२४. तत्थ कतमं लोकिकं सुत्तं?
24. Tattha katamaṃ lokikaṃ suttaṃ?
न हि पापं कतं कम्मं, सज्जुखीरंव मुच्चति।
Na hi pāpaṃ kataṃ kammaṃ, sajjukhīraṃva muccati;
चत्तारि अगतिगमनानि, इदं लोकिकं सुत्तं।
Cattāri agatigamanāni, idaṃ lokikaṃ suttaṃ.
तत्थ कतमं लोकुत्तरं सुत्तं?
Tattha katamaṃ lokuttaraṃ suttaṃ?
‘‘यस्सिन्द्रियानि समथङ्गतानि 59, अस्सा यथा सारथिना सुदन्ता।
‘‘Yassindriyāni samathaṅgatāni 60, assā yathā sārathinā sudantā;
पहीनमानस्स अनासवस्स, देवापि तस्स पिहयन्ति तादिनो’’ति॥
Pahīnamānassa anāsavassa, devāpi tassa pihayanti tādino’’ti.
‘‘अरियं वो, भिक्खवे, सम्मासमाधिं देसेस्सामी’’ति इदं लोकुत्तरं सुत्तं।
‘‘Ariyaṃ vo, bhikkhave, sammāsamādhiṃ desessāmī’’ti idaṃ lokuttaraṃ suttaṃ.
तत्थ कतमं लोकिकं लोकुत्तरञ्च सुत्तं?
Tattha katamaṃ lokikaṃ lokuttarañca suttaṃ?
सत्तिया विय ओमट्ठो, दय्हमानोव मत्थके।
Sattiyā viya omaṭṭho, dayhamānova matthake;
कामरागप्पहानाय, सतो भिक्खु परिब्बजे॥
Kāmarāgappahānāya, sato bhikkhu paribbaje.
‘‘सत्तिया विय ओमट्ठो, दय्हमानोव मत्थके’’ति लोकिकं।
‘‘Sattiyā viya omaṭṭho, dayhamānova matthake’’ti lokikaṃ;
‘‘कामरागप्पहानाय, सतो भिक्खु परिब्बजे’’ति लोकुत्तरं।
‘‘Kāmarāgappahānāya, sato bhikkhu paribbaje’’ti lokuttaraṃ;
कबळीकारे आहारे अत्थि छन्दोति लोकिकं। नत्थि छन्दोति लोकुत्तरं सुत्तं।
Kabaḷīkāre āhāre atthi chandoti lokikaṃ. Natthi chandoti lokuttaraṃ suttaṃ.
तत्थ कतमं कम्मं?
Tattha katamaṃ kammaṃ?
यो पाणमतिपातेति, मुसावादञ्च भासति।
Yo pāṇamatipāteti, musāvādañca bhāsati;
सुरामेरयपानञ्च, यो नरो अनुयुञ्जति।
Surāmerayapānañca, yo naro anuyuñjati;
अप्पहाय पञ्च वेरानि, दुस्सीलो इति वुच्चति॥
Appahāya pañca verāni, dussīlo iti vuccati.
तीणिमानि, भिक्खवे, दुच्चरितानि। इदं कम्मं।
Tīṇimāni, bhikkhave, duccaritāni. Idaṃ kammaṃ.
तत्थ कतमो विपाको?
Tattha katamo vipāko?
सट्ठिवस्ससहस्सानि, यथारूपी विपच्चगा॥
Saṭṭhivassasahassāni, yathārūpī vipaccagā.
‘‘दिट्ठा मया, भिक्खवे 63, छ फस्सायतनिका नाम निरया। दिट्ठा मया, भिक्खवे, छ फस्सायतनिका नाम सग्गा’’। अयं विपाको।
‘‘Diṭṭhā mayā, bhikkhave 64, cha phassāyatanikā nāma nirayā. Diṭṭhā mayā, bhikkhave, cha phassāyatanikā nāma saggā’’. Ayaṃ vipāko.
तत्थ कतमं कम्मञ्च विपाको च?
Tattha katamaṃ kammañca vipāko ca?
अयसाव मलं समुट्ठितं, ततुट्ठाय तमेव खादति।
Ayasāva malaṃ samuṭṭhitaṃ, tatuṭṭhāya tameva khādati;
एवं अतिधोनचारिनं, सानि कम्मानि नयन्ति दुग्गतिं॥
Evaṃ atidhonacārinaṃ, sāni kammāni nayanti duggatiṃ.
अयसाव मलं समुट्ठितं, याव सानि कम्मानीति इदं कम्मं। नयन्ति दुग्गतिन्ति विपाको।
Ayasāva malaṃ samuṭṭhitaṃ, yāva sāni kammānīti idaṃ kammaṃ. Nayanti duggatinti vipāko.
चतूसु सम्मापटिपज्जमानो मातरि पितरि तथागते तथागतसावके या सम्मापटिपत्ति, इदं कम्मं। यं देवेसु उपपज्जति, अयं विपाको। इदं कम्मञ्च विपाको च।
Catūsu sammāpaṭipajjamāno mātari pitari tathāgate tathāgatasāvake yā sammāpaṭipatti, idaṃ kammaṃ. Yaṃ devesu upapajjati, ayaṃ vipāko. Idaṃ kammañca vipāko ca.
२५. तत्थ कतमं निद्दिट्ठं सुत्तं?
25. Tattha katamaṃ niddiṭṭhaṃ suttaṃ?
अनीघं पस्स आयन्तं, छिन्नसोतं अबन्धनं।
Anīghaṃ passa āyantaṃ, chinnasotaṃ abandhanaṃ;
यं वा चित्तं समणेसु, चित्तागहपति दिस्सति॥
Yaṃ vā cittaṃ samaṇesu, cittāgahapati dissati.
एवं इमाय गाथाय निद्दिट्ठो अत्थो।
Evaṃ imāya gāthāya niddiṭṭho attho.
गोपालकोपमे एकादस पदानि। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु रूपञ्ञू होति। या च अतिरेकपूजाय पूजेता होतीति। इमानि एकादस पदानि यथाभासितानि निद्दिट्ठो अत्थो।
Gopālakopame ekādasa padāni. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu rūpaññū hoti. Yā ca atirekapūjāya pūjetā hotīti. Imāni ekādasa padāni yathābhāsitāni niddiṭṭho attho.
तत्थ कतमो अनिद्दिट्ठो अत्थो?
Tattha katamo aniddiṭṭho attho?
सुखो विवेको तुट्ठस्स, सुतधम्मस्स पस्सतो।
Sukho viveko tuṭṭhassa, sutadhammassa passato;
सुखा विरागता लोके, कामानं समतिक्कमो।
Sukhā virāgatā loke, kāmānaṃ samatikkamo;
अस्मिमानस्स यो विनयो, एतं वे परमं सुखन्ति॥
Asmimānassa yo vinayo, etaṃ ve paramaṃ sukhanti.
इदं अनिद्दिट्ठं। अट्ठ महापुरिसवितक्का। इदं अनिद्दिट्ठं।
Idaṃ aniddiṭṭhaṃ. Aṭṭha mahāpurisavitakkā. Idaṃ aniddiṭṭhaṃ.
तत्थ कतमं निद्दिट्ठञ्च अनिद्दिट्ठञ्च?
Tattha katamaṃ niddiṭṭhañca aniddiṭṭhañca?
मज्झे समणसङ्घस्स, आदिच्चोव विरोचसि॥
Majjhe samaṇasaṅghassa, ādiccova virocasi.
पसन्ननेत्तो याव आदिच्चोव विरोचसीति निद्दिट्ठो। पसन्ननेत्तो यो भगवा कथञ्च पन पसन्ननेत्तता, कथं सुमुखता, कथं ब्रहकायता, कथं उजुकता, कथं पतापवता, कथं विरोचताति अनिद्दिट्ठो। फेणपिण्डोपमं वेय्याकरणं यथा फेणपिण्डो एवं रूपं यथा पुब्बुळो एवं वेदना माया विञ्ञाणं पञ्चक्खन्धा पञ्चहि उपमाहि निद्दिट्ठा। केन कारणेन फेणपिण्डोपमं रूपं सब्बञ्च चक्खुविञ्ञेय्यं यं वा चतूहि आयतनेहि? कथं वेदना पुब्बुळूपमा? कतरा च सा वेदना सुखा दुक्खा अदुक्खमसुखा? एवमेसा अनिद्दिट्ठा। एवं निद्दिट्ठञ्च अनिद्दिट्ठञ्च।
Pasannanetto yāva ādiccova virocasīti niddiṭṭho. Pasannanetto yo bhagavā kathañca pana pasannanettatā, kathaṃ sumukhatā, kathaṃ brahakāyatā, kathaṃ ujukatā, kathaṃ patāpavatā, kathaṃ virocatāti aniddiṭṭho. Pheṇapiṇḍopamaṃ veyyākaraṇaṃ yathā pheṇapiṇḍo evaṃ rūpaṃ yathā pubbuḷo evaṃ vedanā māyā viññāṇaṃ pañcakkhandhā pañcahi upamāhi niddiṭṭhā. Kena kāraṇena pheṇapiṇḍopamaṃ rūpaṃ sabbañca cakkhuviññeyyaṃ yaṃ vā catūhi āyatanehi? Kathaṃ vedanā pubbuḷūpamā? Katarā ca sā vedanā sukhā dukkhā adukkhamasukhā? Evamesā aniddiṭṭhā. Evaṃ niddiṭṭhañca aniddiṭṭhañca.
२६. तत्थ कतमं ञाणं?
26. Tattha katamaṃ ñāṇaṃ?
पञ्ञा हि सेट्ठा लोकस्मिं, यायं निब्बेधगामिनी।
Paññā hi seṭṭhā lokasmiṃ, yāyaṃ nibbedhagāminī;
तीणिमानि इन्द्रियानि अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियं अञ्ञिन्द्रियं अञ्ञाताविन्द्रियं, इदं ञाणं।
Tīṇimāni indriyāni anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ aññātāvindriyaṃ, idaṃ ñāṇaṃ.
तत्थ कतमं नेय्यं?
Tattha katamaṃ neyyaṃ?
कामेसु 73 सत्ता कामसङ्गसत्ता, संयोजने वज्जमपस्समाना।
Kāmesu 74 sattā kāmasaṅgasattā, saṃyojane vajjamapassamānā;
न हि जातु संयोजनसङ्गसत्ता, ओघं तरेय्युं विपुलं महन्तं॥
Na hi jātu saṃyojanasaṅgasattā, oghaṃ tareyyuṃ vipulaṃ mahantaṃ.
चतूहि अङ्गेहि समन्नागता कायस्स भेदा देवेसु उप्पज्जन्ति। उदाने कापियं सुत्तं अपण्णकपसादनीयं – इदं नेय्यं।
Catūhi aṅgehi samannāgatā kāyassa bhedā devesu uppajjanti. Udāne kāpiyaṃ suttaṃ apaṇṇakapasādanīyaṃ – idaṃ neyyaṃ.
तत्थ कतमं ञाणञ्च नेय्यञ्च?
Tattha katamaṃ ñāṇañca neyyañca?
सब्बे धम्मा अनत्ताति, यदा पञ्ञाय पस्सति।
Sabbe dhammā anattāti, yadā paññāya passati;
अथ निब्बिन्दति दुक्खे, एस मग्गो विसुद्धिया॥
Atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiyā.
यदा पस्सतीति ञाणं। यो सब्बधम्मे अनत्ताकारेन उपट्ठपेति इदं नेय्यं।
Yadā passatīti ñāṇaṃ. Yo sabbadhamme anattākārena upaṭṭhapeti idaṃ neyyaṃ.
चत्तारि अरियसच्चानि, तत्थ तीणि नेय्यानि मग्गसच्चं सीलक्खन्धो च पञ्ञाक्खन्धो च, इदं ञाणञ्च नेय्यञ्च।
Cattāri ariyasaccāni, tattha tīṇi neyyāni maggasaccaṃ sīlakkhandho ca paññākkhandho ca, idaṃ ñāṇañca neyyañca.
२७. तत्थ कतमं दस्सनं?
27. Tattha katamaṃ dassanaṃ?
एतञ्हि तुम्हे पटिपज्जथ, मारस्सेतं पमोहनं॥
Etañhi tumhe paṭipajjatha, mārassetaṃ pamohanaṃ.
चतूहि अङ्गेहि समन्नागतो अरियसावको अत्तनाव 77 अत्तानं ब्याकरेय्य ‘‘खीणनिरयोम्हि याव सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति। इदं दस्सनं।
Catūhi aṅgehi samannāgato ariyasāvako attanāva 78 attānaṃ byākareyya ‘‘khīṇanirayomhi yāva sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo’’ti. Idaṃ dassanaṃ.
तत्थ कतमा भावना?
Tattha katamā bhāvanā?
यस्सिन्द्रियानि सुभावितानि, अज्झत्तं बहिद्धा च सब्बलोके।
Yassindriyāni subhāvitāni, ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke;
सो पुग्गलो मति च रूपसञ्ञी, सुमोहगता न जानाति 79॥
So puggalo mati ca rūpasaññī, sumohagatā na jānāti 80.
चत्तारि धम्मपदानि – अनभिज्झा अब्यापादो सम्मासति सम्मासमाधि। अयं भावना।
Cattāri dhammapadāni – anabhijjhā abyāpādo sammāsati sammāsamādhi. Ayaṃ bhāvanā.
तत्थ कतमं दस्सनञ्च भावना च?
Tattha katamaṃ dassanañca bhāvanā ca?
वचसा मनसाथ कम्मुना च, अविरुद्धो सम्मा विदित्वा 81 धम्मं।
Vacasā manasātha kammunā ca, aviruddho sammā viditvā 82 dhammaṃ;
निब्बानपदाभिपत्थयानो, सम्मा सो लोके परिब्बजेय्य॥
Nibbānapadābhipatthayāno, sammā so loke paribbajeyya.
सोतापत्तिफलं सच्छिकातुकामेन कतमे धम्मा मनसिकातब्बा, भगवा आह पञ्चुपादानक्खन्धा। इदं दस्सनञ्च भावना च।
Sotāpattiphalaṃ sacchikātukāmena katame dhammā manasikātabbā, bhagavā āha pañcupādānakkhandhā. Idaṃ dassanañca bhāvanā ca.
२८. तत्थ कतमे विपाकधम्मधम्मा?
28. Tattha katame vipākadhammadhammā?
यानि करोति पुरिसोति वित्थारो। तीणिमानि, भिक्खवे, सुचरितानि। इमे विपाकधम्मधम्मा।
Yāni karoti purisoti vitthāro. Tīṇimāni, bhikkhave, sucaritāni. Ime vipākadhammadhammā.
तत्थ कतमे नविपाकधम्मधम्मा?
Tattha katame navipākadhammadhammā?
रूपं वेदयितं सञ्ञा, विञ्ञाणं या चेव चेतना।
Rūpaṃ vedayitaṃ saññā, viññāṇaṃ yā ceva cetanā;
नेसोहमस्मि न मेसो अत्ता, इति दिट्ठो विरज्जति॥
Nesohamasmi na meso attā, iti diṭṭho virajjati.
पञ्चिमे, भिक्खवे, खन्धा – इमे नविपाकधम्मधम्मा।
Pañcime, bhikkhave, khandhā – ime navipākadhammadhammā.
तत्थ कतमो नेवविपाको नविपाकधम्मधम्मो?
Tattha katamo nevavipāko navipākadhammadhammo?
‘‘ये एवं पटिपज्जन्ति, नयं बुद्धेन देसितं।
‘‘Ye evaṃ paṭipajjanti, nayaṃ buddhena desitaṃ;
ते दुक्खस्सन्तं करिस्सन्ति, सत्थुसासनकारका’’ति॥
Te dukkhassantaṃ karissanti, satthusāsanakārakā’’ti.
इति या च सम्मापटिपत्ति यो च निरोधो, उभयमेतं नेवविपाको नविपाकधम्मो। ब्रह्मचरियं वो, भिक्खवे, देसेस्सामि, ब्रह्मचरियफलानि च ब्रह्मचरियञ्च अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो ब्रह्मचरियफलानि सोतापत्तिफलं याव अरहत्तं।
Iti yā ca sammāpaṭipatti yo ca nirodho, ubhayametaṃ nevavipāko navipākadhammo. Brahmacariyaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, brahmacariyaphalāni ca brahmacariyañca ariyo aṭṭhaṅgiko maggo brahmacariyaphalāni sotāpattiphalaṃ yāva arahattaṃ.
२९. तत्थ कतमं सकवचनं?
29. Tattha katamaṃ sakavacanaṃ?
सब्बपापस्स अकरणं, कुसलस्स उपसम्पदा।
Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
सचित्तपरियोदपनं, एतं बुद्धान सासनं॥
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsanaṃ.
तीणिमानि, भिक्खवे, विमोक्खमुखानि। इदं सकवचनं।
Tīṇimāni, bhikkhave, vimokkhamukhāni. Idaṃ sakavacanaṃ.
तत्थ कतमं परवचनं?
Tattha katamaṃ paravacanaṃ?
नत्थि पुत्तसमं पेमं, नत्थि गोणसमितं धनं।
Natthi puttasamaṃ pemaṃ, natthi goṇasamitaṃ dhanaṃ;
नत्थि सूरियसमा आभा, समुद्दपरमा सरा॥
Natthi sūriyasamā ābhā, samuddaparamā sarā.
हेतुना मारिसा कोसिया सुभासितेन सङ्गामविजयो सोपि नाम, भिक्खवे, सक्को देवानमिन्दो सकं फलं परिभुञ्जमानोति वित्थारेन कातब्बं। इदं परवचनं।
Hetunā mārisā kosiyā subhāsitena saṅgāmavijayo sopi nāma, bhikkhave, sakko devānamindo sakaṃ phalaṃ paribhuñjamānoti vitthārena kātabbaṃ. Idaṃ paravacanaṃ.
तत्थ कतमं सकवचनञ्च परवचनञ्च?
Tattha katamaṃ sakavacanañca paravacanañca?
‘‘यं पत्तं यञ्च पत्तब्बं, उभयमेतं रजानुकिण्णं।
‘‘Yaṃ pattaṃ yañca pattabbaṃ, ubhayametaṃ rajānukiṇṇaṃ;
ये एवंवादिनो नत्थि, तेसं कामेसु दोसो’’ति॥
Ye evaṃvādino natthi, tesaṃ kāmesu doso’’ti.
इदं परवचनं। ये च खो ते उभो अन्ते अनुपगम्म वट्टं तेसं नत्थि पञ्ञापनाय। इदं सकवचनं।
Idaṃ paravacanaṃ. Ye ca kho te ubho ante anupagamma vaṭṭaṃ tesaṃ natthi paññāpanāya. Idaṃ sakavacanaṃ.
‘‘नन्दति पुत्तेहि पुत्तिमा, गोमा गोहि 83 तथेव नन्दति।
‘‘Nandati puttehi puttimā, gomā gohi 84 tatheva nandati;
उपधी हि नरस्स नन्दना, न हि सो नन्दति यो निरूपधी’’ति – परवचनं॥
Upadhī hi narassa nandanā, na hi so nandati yo nirūpadhī’’ti – paravacanaṃ.
‘‘सोचति पुत्तेहि पुत्तिमा, गोमा गोहि तथेव सोचति।
‘‘Socati puttehi puttimā, gomā gohi tatheva socati;
उपधी हि नरस्स सोचना, न हि सो सोचति यो निरूपधी’’ति – सकवचनं॥
Upadhī hi narassa socanā, na hi so socati yo nirūpadhī’’ti – sakavacanaṃ.
इदं सकवचनं परवचनञ्च।
Idaṃ sakavacanaṃ paravacanañca.
३०. तत्थ कतमं सत्ताधिट्ठानं?
30. Tattha katamaṃ sattādhiṭṭhānaṃ?
ये केचि भूता भविस्सन्ति ये वापि, सब्बे गमिस्सन्ति पहाय देहं।
Ye keci bhūtā bhavissanti ye vāpi, sabbe gamissanti pahāya dehaṃ;
तं सब्बजानिं कुसलो विदित्वा, धम्मे 85 ठितो ब्रह्मचरियं चरेय्य॥
Taṃ sabbajāniṃ kusalo viditvā, dhamme 86 ṭhito brahmacariyaṃ careyya.
तयोमे, भिक्खवे, सत्थारो, तथागतो अरहं सेक्खो पटिपदो। इदं सत्ताधिट्ठानं।
Tayome, bhikkhave, satthāro, tathāgato arahaṃ sekkho paṭipado. Idaṃ sattādhiṭṭhānaṃ.
तत्थ कतमं धम्माधिट्ठानं?
Tattha katamaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ?
तण्हक्खयसुखस्सेते, कलं नाग्घन्ति सोळसिं॥
Taṇhakkhayasukhassete, kalaṃ nāgghanti soḷasiṃ.
सत्तिमे , भिक्खवे, बोज्झङ्गा, इदं धम्माधिट्ठानं।
Sattime , bhikkhave, bojjhaṅgā, idaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ.
तत्थ कतमं सत्ताधिट्ठानञ्च धम्माधिट्ठानञ्च? दुद्दसमन्तं सच्चं दुद्दसो पटिवेधो बालेहि, जानतो पस्सतो नत्थि नन्दीति वदामि। दुद्दसमन्तं सच्चं दुद्दसो पटिवेधो बालेहीति धम्माधिट्ठानं। जानतो पस्सतो नत्थि नन्दीति सत्ताधिट्ठानं। दारुक्खन्धोपमं गङ्गाय तीरिया ओरिमञ्च तीरं पारिमञ्च तीरं थले वा 89 न च उस्सीदनं, मज्झे च न संसीदनं मनुस्सग्गाहो च अमनुस्सग्गाहो च अन्तोपूतिभावो च, इदं धम्माधिट्ठानं। एवं पन भिक्खु निब्बाननिन्नो भविस्सति निब्बानपरायणोति सत्ताधिट्ठानं। इदं सत्ताधिट्ठानञ्च धम्माधिट्ठानञ्च।
Tattha katamaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca? Duddasamantaṃ saccaṃ duddaso paṭivedho bālehi, jānato passato natthi nandīti vadāmi. Duddasamantaṃ saccaṃ duddaso paṭivedho bālehīti dhammādhiṭṭhānaṃ. Jānato passato natthi nandīti sattādhiṭṭhānaṃ. Dārukkhandhopamaṃ gaṅgāya tīriyā orimañca tīraṃ pārimañca tīraṃ thale vā 90 na ca ussīdanaṃ, majjhe ca na saṃsīdanaṃ manussaggāho ca amanussaggāho ca antopūtibhāvo ca, idaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ. Evaṃ pana bhikkhu nibbānaninno bhavissati nibbānaparāyaṇoti sattādhiṭṭhānaṃ. Idaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca.
तत्थ कतमो थवो?
Tattha katamo thavo?
मग्गानट्ठङ्गिको सेट्ठो, सच्चानं चतुरो पदा।
Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho, saccānaṃ caturo padā;
विरागो सेट्ठो धम्मानं, द्विपदानञ्च चक्खुमा॥
Virāgo seṭṭho dhammānaṃ, dvipadānañca cakkhumā.
तीणिमानि, भिक्खवे, अग्गानि – बुद्धो सत्तानं, विरागो धम्मानं, सङ्घो गणानं। अयं थवो।
Tīṇimāni, bhikkhave, aggāni – buddho sattānaṃ, virāgo dhammānaṃ, saṅgho gaṇānaṃ. Ayaṃ thavo.
३१. तत्थ कतमं अनुञ्ञातं?
31. Tattha katamaṃ anuññātaṃ?
मनसा संवरो साधु, साधु सब्बत्थ संवुतो।
Manasā saṃvaro sādhu, sādhu sabbattha saṃvuto;
सब्बत्थ संवुतो भिक्खु, सब्बदुक्खा पमुच्चति॥
Sabbattha saṃvuto bhikkhu, sabbadukkhā pamuccati.
इदं भगवता अनुञ्ञातं।
Idaṃ bhagavatā anuññātaṃ.
तीणिमानि, भिक्खवे, करणीयानि – कायसुचरितं वचीसुचरितं मनोसुचरितं। इदं अनुञ्ञातं।
Tīṇimāni, bhikkhave, karaṇīyāni – kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ. Idaṃ anuññātaṃ.
तत्थ कतमं पटिक्खित्तं?
Tattha katamaṃ paṭikkhittaṃ?
नत्थि पुत्तसमं पेमं। वित्थारो इदं पटिक्खित्तं।
Natthi puttasamaṃ pemaṃ. Vitthāro idaṃ paṭikkhittaṃ.
तीणिमानि, भिक्खवे, अकरणीयानि सयं अभिञ्ञाय देसितानि। कतमानि तीणि? कायदुच्चरितं वचीदुच्चरितं मनोदुच्चरितं। इदं पटिक्खित्तं।
Tīṇimāni, bhikkhave, akaraṇīyāni sayaṃ abhiññāya desitāni. Katamāni tīṇi? Kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ. Idaṃ paṭikkhittaṃ.
तत्थ कतमं अनुञ्ञातञ्च पटिक्खित्तञ्च?
Tattha katamaṃ anuññātañca paṭikkhittañca?
कायेन कुसलं करे, अस्स कायेन संवुतो।
Kāyena kusalaṃ kare, assa kāyena saṃvuto;
कायदुच्चरितं हित्वा, कायसुचरितं चरे॥
Kāyaduccaritaṃ hitvā, kāyasucaritaṃ care.
द्वीहि पठमपदेहि चतुत्थेन च पदेन अनुजानाति। कायदुच्चरितं हित्वाति ततियेन पदेन पटिक्खित्तन्ति। महाविभङ्गो अचिरतपानादो।
Dvīhi paṭhamapadehi catutthena ca padena anujānāti. Kāyaduccaritaṃ hitvāti tatiyena padena paṭikkhittanti. Mahāvibhaṅgo aciratapānādo.
तत्थिमा उद्दानगाथा
Tatthimā uddānagāthā
सचे भायसि दुक्खस्स, माभिनन्दि अनागतं।
Sace bhāyasi dukkhassa, mābhinandi anāgataṃ;
वस्सकाले यथा छत्तं, कुसलानि कमत्थके॥
Vassakāle yathā chattaṃ, kusalāni kamatthake.
सब्बे धम्मा अनत्ताति, समागतं विचालये।
Sabbe dhammā anattāti, samāgataṃ vicālaye;
न वो दुक्खा पमोक्खात्थि, समथो च विपस्सना॥
Na vo dukkhā pamokkhātthi, samatho ca vipassanā.
कामच्छन्दं उपादाय, यो सो वितक्केहि खज्जति।
Kāmacchandaṃ upādāya, yo so vitakkehi khajjati;
सुभावितत्ते बोज्झङ्गे, सो इमं विजटये जटं॥
Subhāvitatte bojjhaṅge, so imaṃ vijaṭaye jaṭaṃ.
सुञ्ञतो लोकं अवेक्खस्सु, समाधिभावि भावसे।
Suññato lokaṃ avekkhassu, samādhibhāvi bhāvase;
कामं कामयमानस्स, धम्मचरियाय सुगतिं॥
Kāmaṃ kāmayamānassa, dhammacariyāya sugatiṃ.
हञ्ञते सब्बा मुच्चेव, निप्पोठेन्तो चतुद्दिसा।
Haññate sabbā mucceva, nippoṭhento catuddisā;
यो कामे परिवज्जेति, पारिछत्तोपमेव च॥
Yo kāme parivajjeti, pārichattopameva ca.
यानि करोति पुरिसो, लोकधम्मा पकासिता।
Yāni karoti puriso, lokadhammā pakāsitā;
सुखो विपाको पुञ्ञानं, ततियं अञ्ञं न विज्जति॥
Sukho vipāko puññānaṃ, tatiyaṃ aññaṃ na vijjati.
आदानस्स भयं ञत्वा, जायते जीयतेपि च।
Ādānassa bhayaṃ ñatvā, jāyate jīyatepi ca;
कामा हि चित्रा विविधा, अथ लोणसल्लोपमं॥
Kāmā hi citrā vividhā, atha loṇasallopamaṃ.
न हि पापं कतं कम्मं, अगतीहि च गच्छति।
Na hi pāpaṃ kataṃ kammaṃ, agatīhi ca gacchati;
यस्सिन्द्रियानि समथङ्गतानि, तथेव पञ्चञाणिको॥
Yassindriyāni samathaṅgatāni, tatheva pañcañāṇiko.
सत्तिया विय ओमट्ठो, विञ्ञाणञ्च पतिट्ठिता।
Sattiyā viya omaṭṭho, viññāṇañca patiṭṭhitā;
यो पाणमतिपातेति, तीणि दुच्चरितानि च॥
Yo pāṇamatipāteti, tīṇi duccaritāni ca.
सट्ठिवस्ससहस्सानि, खणं लद्धान दुल्लभं।
Saṭṭhivassasahassāni, khaṇaṃ laddhāna dullabhaṃ;
अयसाव मलं समुट्ठितं, चतूसु पटिपत्तिसु॥
Ayasāva malaṃ samuṭṭhitaṃ, catūsu paṭipattisu.
नेलङ्गो सेतपच्छादो, अथ गोपालकोपमं।
Nelaṅgo setapacchādo, atha gopālakopamaṃ;
सुखो विवेको तुट्ठस्स, वितक्का च सुदेसिता॥
Sukho viveko tuṭṭhassa, vitakkā ca sudesitā.
फेणपिण्डोपमं रूपं, ब्रहा उजु पतापवा।
Pheṇapiṇḍopamaṃ rūpaṃ, brahā uju patāpavā;
पञ्ञा हि सेट्ठा लोकस्मिं, अनञ्ञा तीणि इन्द्रियानि॥
Paññā hi seṭṭhā lokasmiṃ, anaññā tīṇi indriyāni.
कामेसु सत्ता कामसङ्गसत्ता, अथ वण्णो रहस्सवा।
Kāmesu sattā kāmasaṅgasattā, atha vaṇṇo rahassavā;
सब्बे धम्मा अनत्ताति, अरियसच्चञ्च देसितं॥
Sabbe dhammā anattāti, ariyasaccañca desitaṃ.
एसेव मग्गो नत्थञ्ञो, सोतापन्नोति ब्याकरे।
Eseva maggo natthañño, sotāpannoti byākare;
यस्सिन्द्रियानि सुभावितानि, अथ धम्मपदेहि च॥
Yassindriyāni subhāvitāni, atha dhammapadehi ca.
वचसा मनसा चेव, पञ्चक्खन्धा अनिच्चतो।
Vacasā manasā ceva, pañcakkhandhā aniccato;
यानि करोति पुरिसो, तीणि सुचरितानि च॥
Yāni karoti puriso, tīṇi sucaritāni ca.
रूपं वेदयितं सञ्ञा, पञ्चक्खन्धा पकासिता।
Rūpaṃ vedayitaṃ saññā, pañcakkhandhā pakāsitā;
यो एवं पटिपज्जति, ब्रह्मा चेव फलानि च॥
Yo evaṃ paṭipajjati, brahmā ceva phalāni ca.
सब्बपापस्स अकरणं, विमोक्खा तं हि देसिता।
Sabbapāpassa akaraṇaṃ, vimokkhā taṃ hi desitā;
नत्थि पुत्तसमं पेमं, देवानं असुरान च॥
Natthi puttasamaṃ pemaṃ, devānaṃ asurāna ca.
यं पत्तं यञ्च पत्तब्बं, नन्दति सोचति निच्चं।
Yaṃ pattaṃ yañca pattabbaṃ, nandati socati niccaṃ;
ये केचि भूता भविस्सन्ति, सत्थारो च पकासिता॥
Ye keci bhūtā bhavissanti, satthāro ca pakāsitā.
यञ्च कामसुखं लोके, बोज्झङ्गा च सुदेसिता।
Yañca kāmasukhaṃ loke, bojjhaṅgā ca sudesitā;
मग्गानट्ठङ्गिको सेट्ठो, तयो च अग्गपत्तियो॥
Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho, tayo ca aggapattiyo.
कायेन संवरो साधु, करणीयञ्च देसितं।
Kāyena saṃvaro sādhu, karaṇīyañca desitaṃ;
नत्थि अत्तसमं पेमं, अरिया तीणि च देसिता॥
Natthi attasamaṃ pemaṃ, ariyā tīṇi ca desitā.
कायेन कुसलं अभिरतो, विनयञ्च कामसुखं लोके।
Kāyena kusalaṃ abhirato, vinayañca kāmasukhaṃ loke;
बोज्झङ्गा च सुदेसिता, दुद्दसं अनतं चेव परापरं च।
Bojjhaṅgā ca sudesitā, duddasaṃ anataṃ ceva parāparaṃ ca;
पेटकोपदेसे सासनप्पट्ठानं नाम दुतियभूमि समत्ता।
Peṭakopadese sāsanappaṭṭhānaṃ nāma dutiyabhūmi samattā.
Footnotes:
