Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / නෙත්තිප්පකරණපාළි • Nettippakaraṇapāḷi |
සාසනපට්ඨානං
Sāsanapaṭṭhānaṃ
89. තත්ථ අට්ඨාරස මූලපදා කුහිං දට්ඨබ්බා? සාසනපට්ඨානෙ. තත්ථ කතමං සාසනපට්ඨානං? සංකිලෙසභාගියං සුත්තං, වාසනාභාගියං සුත්තං, නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං, අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං, වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං, තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං, දිට්ඨිසංකිලෙසභාගියං සුත්තං, දුච්චරිතසංකිලෙසභාගියං සුත්තං, තණ්හාවොදානභාගියං සුත්තං, දිට්ඨිවොදානභාගියං සුත්තං, දුච්චරිතවොදානභාගියං සුත්තං.
89. Tattha aṭṭhārasa mūlapadā kuhiṃ daṭṭhabbā? Sāsanapaṭṭhāne. Tattha katamaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ? Saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ, nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ, asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ, vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ, taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, diṭṭhisaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, duccaritasaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, taṇhāvodānabhāgiyaṃ suttaṃ, diṭṭhivodānabhāgiyaṃ suttaṃ, duccaritavodānabhāgiyaṃ suttaṃ.
තත්ථ සංකිලෙසො තිවිධො – තණ්හාසංකිලෙසො දිට්ඨිසංකිලෙසො දුච්චරිතසංකිලෙසො. තත්ථ තණ්හාසංකිලෙසො සමථෙන විසුජ්ඣති, සො සමථො සමාධික්ඛන්ධො. දිට්ඨිසංකිලෙසො විපස්සනාය විසුජ්ඣති, සා විපස්සනා පඤ්ඤාක්ඛන්ධො. දුච්චරිතසංකිලෙසො සුචරිතෙන විසුජ්ඣති, තං සුචරිතං සීලක්ඛන්ධො. තස්ස සීලෙ පතිට්ඨිතස්ස යදි ආසත්ති උප්පජ්ජති භවෙසු, එවං සායං සමථවිපස්සනා භාවනාමයං පුඤ්ඤක්රියවත්ථු භවති තත්රූපපත්තියා සංවත්තති. ඉමානි චත්තාරි සුත්තානි, සාධාරණානි කතානි අට්ඨ භවන්ති, තානියෙව අට්ඨ සුත්තානි සාධාරණානි කතානි සොළස භවන්ති.
Tattha saṃkileso tividho – taṇhāsaṃkileso diṭṭhisaṃkileso duccaritasaṃkileso. Tattha taṇhāsaṃkileso samathena visujjhati, so samatho samādhikkhandho. Diṭṭhisaṃkileso vipassanāya visujjhati, sā vipassanā paññākkhandho. Duccaritasaṃkileso sucaritena visujjhati, taṃ sucaritaṃ sīlakkhandho. Tassa sīle patiṭṭhitassa yadi āsatti uppajjati bhavesu, evaṃ sāyaṃ samathavipassanā bhāvanāmayaṃ puññakriyavatthu bhavati tatrūpapattiyā saṃvattati. Imāni cattāri suttāni, sādhāraṇāni katāni aṭṭha bhavanti, tāniyeva aṭṭha suttāni sādhāraṇāni katāni soḷasa bhavanti.
ඉමෙහි සොළසහි සුත්තෙහි භින්නෙහි නවවිධං සුත්තං භින්නං භවති. ගාථාය ගාථා අනුමිනිතබ්බා, වෙය්යාකරණෙන වෙය්යාකරණං අනුමිනිතබ්බං. සුත්තෙන සුත්තං අනුමිනිතබ්බං.
Imehi soḷasahi suttehi bhinnehi navavidhaṃ suttaṃ bhinnaṃ bhavati. Gāthāya gāthā anuminitabbā, veyyākaraṇena veyyākaraṇaṃ anuminitabbaṃ. Suttena suttaṃ anuminitabbaṃ.
90. තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං?
90. Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ?
‘‘කාමන්ධා ජාලසඤ්ඡන්නා, තණ්හාඡදනඡාදිතා;
‘‘Kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditā;
ජරාමරණමන්වෙන්ති, වච්ඡො ඛීරපකොව 3 මාතර’’න්ති.
Jarāmaraṇamanventi, vaccho khīrapakova 4 mātara’’nti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
චත්තාරිමානි , භික්ඛවෙ, අගතිගමනානි. කතමානි චත්තාරි? ඡන්දාගතිං 5 ගච්ඡති, දොසාගතිං ගච්ඡති, මොහාගතිං ගච්ඡති, භයාගතිං ගච්ඡති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි අගතිගමනානි. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්වාන සුගතො, අථාපරං එතදවොච සත්ථා –
Cattārimāni , bhikkhave, agatigamanāni. Katamāni cattāri? Chandāgatiṃ 6 gacchati, dosāgatiṃ gacchati, mohāgatiṃ gacchati, bhayāgatiṃ gacchati. Imāni kho, bhikkhave, cattāri agatigamanāni. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato, athāparaṃ etadavoca satthā –
‘‘ඡන්දා දොසා භයා මොහා, යො ධම්මං අතිවත්තති;
‘‘Chandā dosā bhayā mohā, yo dhammaṃ ativattati;
නිහීයති තස්ස යසො, කාළපක්ඛෙව චන්දිමා’’ති.
Nihīyati tassa yaso, kāḷapakkheva candimā’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා, මනොසෙට්ඨා මනොමයා;
‘‘Manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā;
මනසා චෙ පදුට්ඨෙන, භාසති වා කරොති වා;
Manasā ce paduṭṭhena, bhāsati vā karoti vā;
තතො නං දුක්ඛමන්වෙති, චක්කංව වහතො පද’’න්ති.
Tato naṃ dukkhamanveti, cakkaṃva vahato pada’’nti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘මිද්ධී 7 යදා හොති මහග්ඝසො ච, නිද්දායිතා සම්පරිවත්තසායී;
‘‘Middhī 8 yadā hoti mahagghaso ca, niddāyitā samparivattasāyī;
මහාවරාහොව නිවාපපුට්ඨො, පුනප්පුනං ගබ්භමුපෙති මන්දො’’ති.
Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho, punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘අයසාව මලං සමුට්ඨිතං, තතුට්ඨාය 9 තමෙව ඛාදති;
‘‘Ayasāva malaṃ samuṭṭhitaṃ, tatuṭṭhāya 10 tameva khādati;
එවං අතිධොනචාරිනං, සානි 11 කම්මානි නයන්ති දුග්ගති’’න්ති.
Evaṃ atidhonacārinaṃ, sāni 12 kammāni nayanti duggati’’nti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘චොරො යථා සන්ධිමුඛෙ ගහීතො, සකම්මුනා හඤ්ඤති බජ්ඣතෙ ච;
‘‘Coro yathā sandhimukhe gahīto, sakammunā haññati bajjhate ca;
එවං අයං පෙච්ච පජා පරත්ථ, සකම්මුනා හඤ්ඤති බජ්ඣතෙ චා’’ති.
Evaṃ ayaṃ pecca pajā parattha, sakammunā haññati bajjhate cā’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සුඛකාමානි භූතානි, යො දණ්ඩෙන විහිංසති;
‘‘Sukhakāmāni bhūtāni, yo daṇḍena vihiṃsati;
අත්තනො සුඛමෙසානො, පෙච්ච සො න ලභතෙ 13 සුඛ’’න්ති.
Attano sukhamesāno, pecca so na labhate 14 sukha’’nti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘ගුන්නං චෙ තරමානානං, ජිම්හං ගච්ඡති පුඞ්ගවො;
‘‘Gunnaṃ ce taramānānaṃ, jimhaṃ gacchati puṅgavo;
සබ්බා තා ජිම්හං ගච්ඡන්ති, නෙත්තෙ ජිම්හං ගතෙ 15 සති.
Sabbā tā jimhaṃ gacchanti, nette jimhaṃ gate 16 sati.
‘‘එවමෙව මනුස්සෙසු, යො හොති සෙට්ඨසම්මතො;
‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;
සො චෙ අධම්මං චරති, පගෙව ඉතරා පජා;
So ce adhammaṃ carati, pageva itarā pajā;
සබ්බං රට්ඨං දුක්ඛං සෙති, රාජා චෙ හොති අධම්මිකො’’ති.
Sabbaṃ raṭṭhaṃ dukkhaṃ seti, rājā ce hoti adhammiko’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සුකිච්ඡරූපාවතිමෙ මනුස්සා, කරොන්ති පාපං උපධීසු රත්තා;
‘‘Sukiccharūpāvatime manussā, karonti pāpaṃ upadhīsu rattā;
ගච්ඡන්ති තෙ බහුජනසන්නිවාසං, නිරයං අවීචිං කටුකං භයානක’’න්ති.
Gacchanti te bahujanasannivāsaṃ, nirayaṃ avīciṃ kaṭukaṃ bhayānaka’’nti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘ඵලං වෙ 17 කදලිං හන්ති, ඵලං වෙළුං ඵලං නළං;
‘‘Phalaṃ ve 18 kadaliṃ hanti, phalaṃ veḷuṃ phalaṃ naḷaṃ;
සක්කාරො කාපුරිසං හන්ති, ගබ්භො අස්සතරිං යථා’’ති.
Sakkāro kāpurisaṃ hanti, gabbho assatariṃ yathā’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
සුඛෙත්තෙ පූතිබීජංව, සද්ධම්මෙ න විරූහතී’’ති.
Sukhette pūtibījaṃva, saddhamme na virūhatī’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
91. ‘‘ඉධාහං, භික්ඛවෙ, එකච්චං පුග්ගලං පදුට්ඨචිත්තං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි, (යථා ඛො අයං පුග්ගලො ඉරියති, යඤ්ච පටිපදං පටිපන්නො, යඤ්ච මග්ගං සමාරූළ්හො) 21. ඉමම්හි චායං සමයෙ කාලං කරෙය්ය, යථාභතං නික්ඛිත්තො, එවං නිරයෙ. තං කිස්ස හෙතු? චිත්තං හිස්ස, භික්ඛවෙ, පදුට්ඨං 22, චෙතොපදොසහෙතු 23 ඛො පන, භික්ඛවෙ, එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්තී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච, තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –
91. ‘‘Idhāhaṃ, bhikkhave, ekaccaṃ puggalaṃ paduṭṭhacittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi, (yathā kho ayaṃ puggalo iriyati, yañca paṭipadaṃ paṭipanno, yañca maggaṃ samārūḷho) 24. Imamhi cāyaṃ samaye kālaṃ kareyya, yathābhataṃ nikkhitto, evaṃ niraye. Taṃ kissa hetu? Cittaṃ hissa, bhikkhave, paduṭṭhaṃ 25, cetopadosahetu 26 kho pana, bhikkhave, evamidhekacce sattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjantī’’ti. Etamatthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati –
‘‘පදුට්ඨචිත්තං ඤත්වාන, එකච්චං ඉධ පුග්ගලං;
‘‘Paduṭṭhacittaṃ ñatvāna, ekaccaṃ idha puggalaṃ;
එතමත්ථඤ්ච බ්යාකාසි, බුද්ධො 27 භික්ඛූන සන්තිකෙ;
Etamatthañca byākāsi, buddho 28 bhikkhūna santike;
ඉමම්හි චායං සමයෙ, කාලං කයිරාථ පුග්ගලො;
Imamhi cāyaṃ samaye, kālaṃ kayirātha puggalo;
නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, චිත්තං හිස්ස පදූසිතං;
Nirayaṃ upapajjeyya, cittaṃ hissa padūsitaṃ;
චෙතොපදොසහෙතු හි, සත්තා ගච්ඡන්ති දුග්ගතිං.
Cetopadosahetu hi, sattā gacchanti duggatiṃ.
යථාභතං නික්ඛිපෙය්ය, එවමෙව තථාවිධො;
Yathābhataṃ nikkhipeyya, evameva tathāvidho;
කායස්ස භෙදා දුප්පඤ්ඤො, නිරයං සොපපජ්ජතී’’ති.
Kāyassa bhedā duppañño, nirayaṃ sopapajjatī’’ti.
අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා ඉති මෙ සුතන්ති.
Ayampi attho vutto bhagavatā iti me sutanti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සචෙ භායථ දුක්ඛස්ස, සචෙ වො දුක්ඛමප්පියං;
‘‘Sace bhāyatha dukkhassa, sace vo dukkhamappiyaṃ;
‘‘සචෙ ච පාපකං කම්මං, කරිස්සථ කරොථ වා;
‘‘Sace ca pāpakaṃ kammaṃ, karissatha karotha vā;
න වො දුක්ඛා පමුත්යත්ථි, උපෙච්චපි පලායත’’න්ති.
Na vo dukkhā pamutyatthi, upeccapi palāyata’’nti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘අධම්මෙන ධනං ලද්ධා, මුසාවාදෙන චූභයං;
‘‘Adhammena dhanaṃ laddhā, musāvādena cūbhayaṃ;
මමෙති බාලා මඤ්ඤන්ති, තං කථං නු භවිස්සති.
Mameti bālā maññanti, taṃ kathaṃ nu bhavissati.
‘‘අන්තරායා සු භවිස්සන්ති, සම්භතස්ස විනස්සති;
‘‘Antarāyā su bhavissanti, sambhatassa vinassati;
මතා සග්ගං න ගච්ඡන්ති, නනු එත්තාවතා හතා’’ති.
Matā saggaṃ na gacchanti, nanu ettāvatā hatā’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘කථං ඛණති අත්තානං, කථං මිත්තෙහි ජීරති;
‘‘Kathaṃ khaṇati attānaṃ, kathaṃ mittehi jīrati;
කථං විවට්ටතෙ ධම්මා, කථං සග්ගං න ගච්ඡති.
Kathaṃ vivaṭṭate dhammā, kathaṃ saggaṃ na gacchati.
‘‘ලොභා ඛණති අත්තානං, ලුද්ධො මිත්තෙහි ජීරති;
‘‘Lobhā khaṇati attānaṃ, luddho mittehi jīrati;
ලොභා විවට්ටතෙ ධම්මා, ලොභා සග්ගං න ගච්ඡතී’’ති.
Lobhā vivaṭṭate dhammā, lobhā saggaṃ na gacchatī’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘චරන්ති බාලා දුම්මෙධා, අමිත්තෙනෙව අත්තනා;
‘‘Caranti bālā dummedhā, amitteneva attanā;
‘‘න තං කම්මං කතං සාධු, යං කත්වා අනුතප්පති;
‘‘Na taṃ kammaṃ kataṃ sādhu, yaṃ katvā anutappati;
යස්ස අස්සුමුඛො රොදං, විපාකං පටිසෙවතී’’ති.
Yassa assumukho rodaṃ, vipākaṃ paṭisevatī’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘දුක්කරං දුත්තිතික්ඛඤ්ච, අබ්යත්තෙන ච 33 සාමඤ්ඤං;
‘‘Dukkaraṃ duttitikkhañca, abyattena ca 34 sāmaññaṃ;
බහූ හි තත්ථ සම්බාධා, යත්ථ බාලො විසීදති.
Bahū hi tattha sambādhā, yattha bālo visīdati.
‘‘යො හි අත්ථඤ්ච ධම්මඤ්ච, භාසමානෙ තථාගතෙ;
‘‘Yo hi atthañca dhammañca, bhāsamāne tathāgate;
මනං පදොසයෙ බාලො, මොඝං ඛො තස්ස ජීවිතං.
Manaṃ padosaye bālo, moghaṃ kho tassa jīvitaṃ.
‘‘එතඤ්චාහං අරහාමි, දුක්ඛඤ්ච ඉතො ච පාපියතරං භන්තෙ;
‘‘Etañcāhaṃ arahāmi, dukkhañca ito ca pāpiyataraṃ bhante;
යො අප්පමෙය්යෙසු තථාගතෙසු, චිත්තං පදොසෙමි අවීතරාගො’’ති.
Yo appameyyesu tathāgatesu, cittaṃ padosemi avītarāgo’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘අප්පමෙය්යං පමිනන්තො, කොධ විද්වා විකප්පයෙ;
‘‘Appameyyaṃ paminanto, kodha vidvā vikappaye;
අප්පමෙය්යං පමායිනං 35, නිවුතං තං මඤ්ඤෙ අකිස්සව’’න්ති.
Appameyyaṃ pamāyinaṃ 36, nivutaṃ taṃ maññe akissava’’nti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
යාය ඡින්දති අත්තානං, බාලො දුබ්භාසිතං භණං.
Yāya chindati attānaṃ, bālo dubbhāsitaṃ bhaṇaṃ.
‘‘න හි සත්ථං සුනිසිතං, විසං හලාහලං ඉව;
‘‘Na hi satthaṃ sunisitaṃ, visaṃ halāhalaṃ iva;
එවං විරද්ධං පාතෙති, වාචා දුබ්භාසිතා යථා’’ති.
Evaṃ viraddhaṃ pāteti, vācā dubbhāsitā yathā’’ti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
92.
92.
‘‘යො නින්දියං පසංසති, තං වා නින්දති යො පසංසියො.
‘‘Yo nindiyaṃ pasaṃsati, taṃ vā nindati yo pasaṃsiyo.
විචිනාති මුඛෙන සො කලිං, කලිනා තෙන සුඛං න වින්දති.
Vicināti mukhena so kaliṃ, kalinā tena sukhaṃ na vindati.
‘‘අප්පමත්තො අයං කලි, යො අක්ඛෙසු ධනපරාජයො;
‘‘Appamatto ayaṃ kali, yo akkhesu dhanaparājayo;
සබ්බස්සාපි සහාපි අත්තනා, අයමෙව මහන්තතරො 39 කලි;
Sabbassāpi sahāpi attanā, ayameva mahantataro 40 kali;
යො සුගතෙසු මනං පදොසයෙ.
Yo sugatesu manaṃ padosaye.
‘‘සතං සහස්සානං නිරබ්බුදානං, ඡත්තිංසතී පඤ්ච ච අබ්බුදානි;
‘‘Sataṃ sahassānaṃ nirabbudānaṃ, chattiṃsatī pañca ca abbudāni;
යමරියගරහී නිරයං උපෙති, වාචං මනඤ්ච පණිධාය පාපක’’න්ති.
Yamariyagarahī nirayaṃ upeti, vācaṃ manañca paṇidhāya pāpaka’’nti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘යො ලොභගුණෙ අනුයුත්තො, සො වචසා 41 පරිභාසති අඤ්ඤෙ;
‘‘Yo lobhaguṇe anuyutto, so vacasā 42 paribhāsati aññe;
අස්සද්ධො කදරියො 43 අවදඤ්ඤූ, මච්ඡරි පෙසුණියං අනුයුත්තො.
Assaddho kadariyo 44 avadaññū, macchari pesuṇiyaṃ anuyutto.
‘‘මුඛදුග්ග විභූත අනරිය, භූනහු පාපක දුක්කටකාරි;
‘‘Mukhadugga vibhūta anariya, bhūnahu pāpaka dukkaṭakāri;
පුරිසන්ත කලී අවජාතපුත්ත 45, මා බහුභාණිධ නෙරයිකොසි.
Purisanta kalī avajātaputta 46, mā bahubhāṇidha nerayikosi.
‘‘රජමාකිරසී අහිතාය, සන්තෙ ගරහසි කිබ්බිසකාරී;
‘‘Rajamākirasī ahitāya, sante garahasi kibbisakārī;
බහූනි දුච්චරිතානි චරිත්වා, ගච්ඡසි ඛො පපතං චිරරත්ත’’න්ති.
Bahūni duccaritāni caritvā, gacchasi kho papataṃ ciraratta’’nti.
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
තත්ථ කතමං වාසනාභාගියං සුත්තං?
Tattha katamaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ?
‘‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා, මනොසෙට්ඨා මනොමයා;
‘‘Manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā;
මනසා චෙ පසන්නෙන, භාසති වා කරොති වා;
Manasā ce pasannena, bhāsati vā karoti vā;
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
93. මහානාමො සක්කො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉදං, භන්තෙ, කපිලවත්ථු ඉද්ධඤ්චෙව ඵීතඤ්ච බාහුජඤ්ඤං 49 ආකිණ්ණමනුස්සං සම්බාධබ්යූහං, සො ඛො අහං, භන්තෙ, භගවන්තං වා පයිරුපාසිත්වා මනොභාවනීයෙ වා භික්ඛූ සායන්හසමයං කපිලවත්ථුං පවිසන්තො භන්තෙනපි හත්ථිනා සමාගච්ඡාමි, භන්තෙනපි අස්සෙන සමාගච්ඡාමි, භන්තෙනපි රථෙන සමාගච්ඡාමි, භන්තෙනපි සකටෙන සමාගච්ඡාමි, භන්තෙනපි පුරිසෙන සමාගච්ඡාමි, තස්ස මය්හං, භන්තෙ, තස්මිං සමයෙ මුස්සතෙව භගවන්තං ආරබ්භ සති, මුස්සති ධම්මං ආරබ්භ සති, මුස්සති සඞ්ඝං ආරබ්භ සති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති ‘ඉමම්හි චාහං සායන්හසමයෙ කාලං කරෙය්යං, කා මය්හං 50 ගති, කො අභිසම්පරායො’’’ති.
93. Mahānāmo sakko bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘idaṃ, bhante, kapilavatthu iddhañceva phītañca bāhujaññaṃ 51 ākiṇṇamanussaṃ sambādhabyūhaṃ, so kho ahaṃ, bhante, bhagavantaṃ vā payirupāsitvā manobhāvanīye vā bhikkhū sāyanhasamayaṃ kapilavatthuṃ pavisanto bhantenapi hatthinā samāgacchāmi, bhantenapi assena samāgacchāmi, bhantenapi rathena samāgacchāmi, bhantenapi sakaṭena samāgacchāmi, bhantenapi purisena samāgacchāmi, tassa mayhaṃ, bhante, tasmiṃ samaye mussateva bhagavantaṃ ārabbha sati, mussati dhammaṃ ārabbha sati, mussati saṅghaṃ ārabbha sati. Tassa mayhaṃ, bhante, evaṃ hoti ‘imamhi cāhaṃ sāyanhasamaye kālaṃ kareyyaṃ, kā mayhaṃ 52 gati, ko abhisamparāyo’’’ti.
‘‘මා භායි, මහානාම, මා භායි, මහානාම, අපාපකං තෙ මරණං භවිස්සති, අපාපිකා 53 කාලඞ්කිරියා. චතූහි ඛො, මහානාම, ධම්මෙහි සමන්නාගතො අරියසාවකො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, මහානාම, අරියසාවකො බුද්ධෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො හොති, ඉතිපි සො භගවා අරහං…පෙ.… බුද්ධො භගවාති. ධම්මෙ…පෙ.… සඞ්ඝෙ…පෙ.… අරියකන්තෙහි සීලෙහි සමන්නාගතො හොති අඛණ්ඩෙහි…පෙ.… සමාධිසංවත්තනිකෙහි. සෙය්යථාපි, මහානාම, රුක්ඛො පාචීනනින්නො පාචීනපොණො පාචීනපබ්භාරො, සො මූලච්ඡින්නො 54 කතමෙන පපතෙය්යා’’ති? ‘‘යෙන, භන්තෙ, නින්නො යෙන පොණො යෙන පබ්භාරො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහානාම, ඉමෙහි චතූහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො අරියසාවකො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. මා භායි, මහානාම, මා භායි, මහානාම, අපාපකං තෙ මරණං භවිස්සති, අපාපිකා කාලඞ්කිරියා’’ති.
‘‘Mā bhāyi, mahānāma, mā bhāyi, mahānāma, apāpakaṃ te maraṇaṃ bhavissati, apāpikā 55 kālaṅkiriyā. Catūhi kho, mahānāma, dhammehi samannāgato ariyasāvako nibbānaninno hoti nibbānapoṇo nibbānapabbhāro. Katamehi catūhi? Idha, mahānāma, ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti, itipi so bhagavā arahaṃ…pe… buddho bhagavāti. Dhamme…pe… saṅghe…pe… ariyakantehi sīlehi samannāgato hoti akhaṇḍehi…pe… samādhisaṃvattanikehi. Seyyathāpi, mahānāma, rukkho pācīnaninno pācīnapoṇo pācīnapabbhāro, so mūlacchinno 56 katamena papateyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, ninno yena poṇo yena pabbhāro’’ti. ‘‘Evameva kho, mahānāma, imehi catūhi dhammehi samannāgato ariyasāvako nibbānaninno hoti nibbānapoṇo nibbānapabbhāro. Mā bhāyi, mahānāma, mā bhāyi, mahānāma, apāpakaṃ te maraṇaṃ bhavissati, apāpikā kālaṅkiriyā’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සුඛකාමානි භූතානි, යො දණ්ඩෙන න හිංසති;
‘‘Sukhakāmāni bhūtāni, yo daṇḍena na hiṃsati;
අත්තනො සුඛමෙසානො, පෙච්ච සො ලභතෙ සුඛ’’න්ති.
Attano sukhamesāno, pecca so labhate sukha’’nti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘ගුන්නඤ්චෙ තරමානානං, උජුං ගච්ඡති පුඞ්ගවො;
‘‘Gunnañce taramānānaṃ, ujuṃ gacchati puṅgavo;
සබ්බා තා උජුං ගච්ඡන්ති, නෙත්තෙ උජුං ගතෙ සති.
Sabbā tā ujuṃ gacchanti, nette ujuṃ gate sati.
‘‘එවමෙව මනුස්සෙසු, යො හොති සෙට්ඨසම්මතො;
‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;
සබ්බං රට්ඨං සුඛං සෙති, රාජා චෙ හොති ධම්මිකො’’ති.
Sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti, rājā ce hoti dhammiko’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
94. භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ භගවතො චීවරකම්මං කරොන්ති ‘‘නිට්ඨිතචීවරො භගවා තෙමාසච්චයෙන චාරිකං පක්කමිස්සතී’’ති. තෙන ඛො පන සමයෙන ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො සාකෙතෙ 59 පටිවසන්ති කෙනචි දෙව කරණීයෙන. අස්සොසුං ඛො ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො ‘‘සම්බහුලා කිර භික්ඛූ භගවතො චීවරකම්මං කරොන්ති. නිට්ඨිතචීවරො භගවා තෙමාසච්චයෙන චාරිකං පක්කමිස්සතී’’ති.
94. Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena sambahulā bhikkhū bhagavato cīvarakammaṃ karonti ‘‘niṭṭhitacīvaro bhagavā temāsaccayena cārikaṃ pakkamissatī’’ti. Tena kho pana samayena isidattapurāṇā thapatayo sākete 60 paṭivasanti kenaci deva karaṇīyena. Assosuṃ kho isidattapurāṇā thapatayo ‘‘sambahulā kira bhikkhū bhagavato cīvarakammaṃ karonti. Niṭṭhitacīvaro bhagavā temāsaccayena cārikaṃ pakkamissatī’’ti.
අථ ඛො ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො මග්ගෙ පුරිසං ඨපෙසුං ‘‘යදා ත්වං අම්භො පුරිස පස්සෙය්යාසි භගවන්තං ආගච්ඡන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං, අථ අම්හාකං ආරොචෙය්යාසී’’ති. ද්වීහතීහං ඨිතො ඛො සො පුරිසො අද්දස භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං, දිස්වාන යෙන ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ඉසිදත්තපුරාණෙ ථපතයො එතදවොච ‘‘අයං සො භන්තෙ 61 භගවා ආගච්ඡති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො, යස්සදානි කාලං මඤ්ඤථා’’ති.
Atha kho isidattapurāṇā thapatayo magge purisaṃ ṭhapesuṃ ‘‘yadā tvaṃ ambho purisa passeyyāsi bhagavantaṃ āgacchantaṃ arahantaṃ sammāsambuddhaṃ, atha amhākaṃ āroceyyāsī’’ti. Dvīhatīhaṃ ṭhito kho so puriso addasa bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ, disvāna yena isidattapurāṇā thapatayo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā isidattapurāṇe thapatayo etadavoca ‘‘ayaṃ so bhante 62 bhagavā āgacchati arahaṃ sammāsambuddho, yassadāni kālaṃ maññathā’’ti.
අථ ඛො ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා භගවන්තං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධිංසු. අථ ඛො භගවා මග්ගා ඔක්කම්ම යෙන අඤ්ඤතරං රුක්ඛමූලං තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, එකමන්තං නිසින්නා ඛො ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො භගවන්තං එතදවොචුං –
Atha kho isidattapurāṇā thapatayo yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhiṃsu. Atha kho bhagavā maggā okkamma yena aññataraṃ rukkhamūlaṃ tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Isidattapurāṇā thapatayo bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu, ekamantaṃ nisinnā kho isidattapurāṇā thapatayo bhagavantaṃ etadavocuṃ –
‘‘යදා මයං භන්තෙ භගවන්තං සුණොම ‘සාවත්ථියා කොසලෙසු චාරිකං පක්කමිස්සතී’ති, හොති නො තස්මිං සමයෙ අනත්තමනතා හොති දොමනස්සං ‘දූරෙ නො භගවා භවිස්සතී’ති. යදා පන මයං භන්තෙ භගවන්තං සුණොම ‘සාවත්ථියා කොසලෙසු චාරිකං පක්කන්තො’ති, හොති නො තස්මිං සමයෙ අනත්තමනතා හොති දොමනස්සං ‘දූරෙ නො භගවා’ති…පෙ.….
‘‘Yadā mayaṃ bhante bhagavantaṃ suṇoma ‘sāvatthiyā kosalesu cārikaṃ pakkamissatī’ti, hoti no tasmiṃ samaye anattamanatā hoti domanassaṃ ‘dūre no bhagavā bhavissatī’ti. Yadā pana mayaṃ bhante bhagavantaṃ suṇoma ‘sāvatthiyā kosalesu cārikaṃ pakkanto’ti, hoti no tasmiṃ samaye anattamanatā hoti domanassaṃ ‘dūre no bhagavā’ti…pe….
‘‘යදා පන මයං භන්තෙ භගවන්තං සුණොම ‘කාසීසු මගධෙසු 63 චාරිකං පක්කමිස්සතී’ති, හොති නො තස්මිං සමයෙ අනත්තමනතා හොති දොමනස්සං ‘දූරෙ නො භගවා භවිස්සතී’ති . යදා පන මයං භන්තෙ භගවන්තං සුණොම ‘කාසීසු මගධෙසු චාරිකං පක්කන්තො’ති, අනප්පකා නො තස්මිං සමයෙ අනත්තමනතා හොති අනප්පකං දොමනස්සං ‘දූරෙ නො භගවා’ති.
‘‘Yadā pana mayaṃ bhante bhagavantaṃ suṇoma ‘kāsīsu magadhesu 64 cārikaṃ pakkamissatī’ti, hoti no tasmiṃ samaye anattamanatā hoti domanassaṃ ‘dūre no bhagavā bhavissatī’ti . Yadā pana mayaṃ bhante bhagavantaṃ suṇoma ‘kāsīsu magadhesu cārikaṃ pakkanto’ti, anappakā no tasmiṃ samaye anattamanatā hoti anappakaṃ domanassaṃ ‘dūre no bhagavā’ti.
‘‘යදා පන මයං භන්තෙ භගවන්තං සුණොම ‘මගධෙසු කාසීසු චාරිකං පක්කමිස්සතී’ති, හොති නො තස්මිං සමයෙ අත්තමනතා හොති සොමනස්සං ‘ආසන්නෙ නො භගවා භවිස්සතී’ති. යදා පන මයං භන්තෙ භගවන්තං සුණොම ‘මගධෙසු කාසීසු චාරිකං පක්කන්තො’ති, හොති නො තස්මිං සමයෙ අත්තමනතා හොති සොමනස්සං ‘ආසන්නෙ නො භගවා’ති…පෙ.….
‘‘Yadā pana mayaṃ bhante bhagavantaṃ suṇoma ‘magadhesu kāsīsu cārikaṃ pakkamissatī’ti, hoti no tasmiṃ samaye attamanatā hoti somanassaṃ ‘āsanne no bhagavā bhavissatī’ti. Yadā pana mayaṃ bhante bhagavantaṃ suṇoma ‘magadhesu kāsīsu cārikaṃ pakkanto’ti, hoti no tasmiṃ samaye attamanatā hoti somanassaṃ ‘āsanne no bhagavā’ti…pe….
‘‘යදා පන මයං භන්තෙ භගවන්තං සුණොම ‘කොසලෙසු සාවත්ථිං 65 චාරිකං පක්කමිස්සතී’ති. හොති නො තස්මිං සමයෙ අත්තමනතා හොති සොමනස්සං ‘ආසන්නෙ නො භගවා භවිස්සතී’ති.
‘‘Yadā pana mayaṃ bhante bhagavantaṃ suṇoma ‘kosalesu sāvatthiṃ 66 cārikaṃ pakkamissatī’ti. Hoti no tasmiṃ samaye attamanatā hoti somanassaṃ ‘āsanne no bhagavā bhavissatī’ti.
‘‘යදා පන මයං භන්තෙ භගවන්තං සුණොම ‘සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ’ති හොති අනප්පකා නො තස්මිං සමයෙ අත්තමනතා, හොති අනප්පකං සොමනස්සං ‘ආසන්නෙ නො භගවා’’’ති.
‘‘Yadā pana mayaṃ bhante bhagavantaṃ suṇoma ‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’ti hoti anappakā no tasmiṃ samaye attamanatā, hoti anappakaṃ somanassaṃ ‘āsanne no bhagavā’’’ti.
‘‘තස්මාතිහ, ථපතයො, සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා, අලඤ්ච පන වො, ථපතයො, අප්පමාදායා’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො නො, භන්තෙ, එතම්හා සම්බාධා අඤ්ඤො සම්බාධො සම්බාධතරො චෙව සම්බාධසඞ්ඛාතතරො චා’’ති? ‘‘කතමො පන වො, ථපතයො, එතම්හා සම්බාධා අඤ්ඤො සම්බාධො සම්බාධතරො චෙව සම්බාධසඞ්ඛාතතරො චා’’ති?
‘‘Tasmātiha, thapatayo, sambādho gharāvāso rajāpatho, abbhokāso pabbajjā, alañca pana vo, thapatayo, appamādāyā’’ti. ‘‘Atthi kho no, bhante, etamhā sambādhā añño sambādho sambādhataro ceva sambādhasaṅkhātataro cā’’ti? ‘‘Katamo pana vo, thapatayo, etamhā sambādhā añño sambādho sambādhataro ceva sambādhasaṅkhātataro cā’’ti?
‘‘ඉධ මයං, භන්තෙ, යදා රාජා පසෙනදි කොසලො උය්යානභූමිං නිය්යාතුකාමො 67 හොති, යෙ තෙ රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස නාගා ඔපවය්හා, තෙ කප්පෙත්වා යා තා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පජාපතියො පියා මනාපා, තා 68 එකං පුරතො එකං පච්ඡතො නිසීදාපෙම, තාසං ඛො පන, භන්තෙ, භගිනීනං එවරූපො ගන්ධො හොති. සෙය්යථාපි නාම ගන්ධකරණ්ඩකස්ස තාවදෙව විවරියමානස්ස, යථා තං රාජකඤ්ඤානං 69 ගන්ධෙන විභූසිතානං. තාසං ඛො පන, භන්තෙ, භගිනීනං එවරූපො කායසම්ඵස්සො හොති, සෙය්යථාපි නාම තූලපිචුනො වා කප්පාහපිචුනො වා, යථා තං රාජකඤ්ඤානං සුඛෙධිතානං. තස්මිං ඛො පන, භන්තෙ, සමයෙ නාගොපි රක්ඛිතබ්බො හොති. තාපි භගිනියො රක්ඛිතබ්බා හොති. අත්තාපි රක්ඛිතබ්බා හොති. න ඛො පන මයං, භන්තෙ, අභිජානාම තාසු භගීනිසු පාපකං චිත්තං ඤප්පාදෙන්තා, අයං ඛො නො, භන්තෙ, එතම්හා සම්බාධා අඤ්ඤො සම්බාධො සම්බාධතරො චෙව සම්බාධසඞ්ඝාතතරො චාති.
‘‘Idha mayaṃ, bhante, yadā rājā pasenadi kosalo uyyānabhūmiṃ niyyātukāmo 70 hoti, ye te rañño pasenadissa kosalassa nāgā opavayhā, te kappetvā yā tā rañño pasenadissa kosalassa pajāpatiyo piyā manāpā, tā 71 ekaṃ purato ekaṃ pacchato nisīdāpema, tāsaṃ kho pana, bhante, bhaginīnaṃ evarūpo gandho hoti. Seyyathāpi nāma gandhakaraṇḍakassa tāvadeva vivariyamānassa, yathā taṃ rājakaññānaṃ 72 gandhena vibhūsitānaṃ. Tāsaṃ kho pana, bhante, bhaginīnaṃ evarūpo kāyasamphasso hoti, seyyathāpi nāma tūlapicuno vā kappāhapicuno vā, yathā taṃ rājakaññānaṃ sukhedhitānaṃ. Tasmiṃ kho pana, bhante, samaye nāgopi rakkhitabbo hoti. Tāpi bhaginiyo rakkhitabbā hoti. Attāpi rakkhitabbā hoti. Na kho pana mayaṃ, bhante, abhijānāma tāsu bhagīnisu pāpakaṃ cittaṃ ñappādentā, ayaṃ kho no, bhante, etamhā sambādhā añño sambādho sambādhataro ceva sambādhasaṅghātataro cāti.
‘‘තස්මාතිහ , ථපතයො, සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා. අලඤ්ච පන වො, ථපතයො, අප්පමාදාය. චතූහි ඛො ථපතයො, ධම්මෙහි සමන්නාගතො අරියසාවකො සොතාපන්නො හොති අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො.
‘‘Tasmātiha , thapatayo, sambādho gharāvāso rajāpatho, abbhokāso pabbajjā. Alañca pana vo, thapatayo, appamādāya. Catūhi kho thapatayo, dhammehi samannāgato ariyasāvako sotāpanno hoti avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo.
‘‘කතමෙහි චතූහි? ඉධ, ථපතයො, සුතවා අරියසාවකො බුද්ධෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො හොති ඉතිපි සො භගවා අරහං…පෙ.… බුද්ධො භගවාති, ධම්මෙ…පෙ.… සඞ්ඝෙ…පෙ.… විගතමලමච්ඡෙරෙන චෙතසා අගාරං අජ්ඣාවසති, මුත්තචාගො පයතපාණි වොස්සග්ගරතො යාචයොගො දානසංවිභාගරතො අප්පටිවිභත්තං. ඉමෙහි ඛො, ථපතයො, චතූහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො අරියසාවකො සොතාපන්නො හොති අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො.
‘‘Katamehi catūhi? Idha, thapatayo, sutavā ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti itipi so bhagavā arahaṃ…pe… buddho bhagavāti, dhamme…pe… saṅghe…pe… vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati, muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato appaṭivibhattaṃ. Imehi kho, thapatayo, catūhi dhammehi samannāgato ariyasāvako sotāpanno hoti avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo.
‘‘තුම්හෙ ඛො, ථපතයො, බුද්ධෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතා ඉතිපි සො භගවා අරහං…පෙ.… බුද්ධො භගවාති, ධම්මෙ…පෙ.… සඞ්ඝෙ…පෙ.… යං ඛො පන කිඤ්චි කුලෙ දෙය්යධම්මං, සබ්බං තං අප්පටිවිභත්තං සීලවන්තෙහි කල්යාණධම්මෙහි, තං කිං මඤ්ඤථ, ථපතයො, කතිවිධා තෙ කොසලෙසු මනුස්සා යෙ තුම්හාකං සමසමා යදිදං දානසංවිභාගෙහී’’ති? ‘‘ලාභා නො, භන්තෙ, සුලද්ධං නො, භන්තෙ, යෙසං නො භගවා එවං පජානාතී’’ති.
‘‘Tumhe kho, thapatayo, buddhe aveccappasādena samannāgatā itipi so bhagavā arahaṃ…pe… buddho bhagavāti, dhamme…pe… saṅghe…pe… yaṃ kho pana kiñci kule deyyadhammaṃ, sabbaṃ taṃ appaṭivibhattaṃ sīlavantehi kalyāṇadhammehi, taṃ kiṃ maññatha, thapatayo, katividhā te kosalesu manussā ye tumhākaṃ samasamā yadidaṃ dānasaṃvibhāgehī’’ti? ‘‘Lābhā no, bhante, suladdhaṃ no, bhante, yesaṃ no bhagavā evaṃ pajānātī’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
95.
95.
දෙවෙ චෙව මනුස්සෙ ච, සෙසෙන පරිනිබ්බුතො’’ති.
Deve ceva manusse ca, sesena parinibbuto’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘අස්සත්ථෙ හරිතොභාසෙ, සංවිරූළ්හම්හි පාදපෙ;
‘‘Assatthe haritobhāse, saṃvirūḷhamhi pādape;
‘‘අජ්ජ තිංසං තතො කප්පා, නාභිජානාමි දුග්ගතිං;
‘‘Ajja tiṃsaṃ tato kappā, nābhijānāmi duggatiṃ;
තිස්සො විජ්ජා සච්ඡිකතා, තස්සා සඤ්ඤාය වාසනා’’ති.
Tisso vijjā sacchikatā, tassā saññāya vāsanā’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘පිණ්ඩාය කොසලං පුරං, පාවිසි අග්ගපුග්ගලො;
‘‘Piṇḍāya kosalaṃ puraṃ, pāvisi aggapuggalo;
අනුකම්පකො පුරෙභත්තං, තණ්හානිඝාතකො මුනි.
Anukampako purebhattaṃ, taṇhānighātako muni.
‘‘පුරිසස්ස වටංසකො හත්ථෙ, සබ්බපුප්ඵෙහිලඞ්කතො;
‘‘Purisassa vaṭaṃsako hatthe, sabbapupphehilaṅkato;
සො අද්දසාසි සම්බුද්ධං, භික්ඛුසඞ්ඝපුරක්ඛතං.
So addasāsi sambuddhaṃ, bhikkhusaṅghapurakkhataṃ.
‘‘පවිසන්තං රාජමග්ගෙන, දෙවමානුසපූජිතං;
‘‘Pavisantaṃ rājamaggena, devamānusapūjitaṃ;
හට්ඨො චිත්තං පසාදෙත්වා, සම්බුද්ධමුපසඞ්කමි.
Haṭṭho cittaṃ pasādetvā, sambuddhamupasaṅkami.
‘‘සො තං වටංසකං සුරභිං, වණ්ණවන්තං මනොරමං;
‘‘So taṃ vaṭaṃsakaṃ surabhiṃ, vaṇṇavantaṃ manoramaṃ;
සම්බුද්ධස්සුපනාමෙසි, පසන්නො සෙහි පාණිභි.
Sambuddhassupanāmesi, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘තතො අග්ගිසිඛා වණ්ණා, බුද්ධස්ස ලපනන්තරා;
‘‘Tato aggisikhā vaṇṇā, buddhassa lapanantarā;
සහස්සරංසි විජ්ජුරිව, ඔක්කා නික්ඛමි ආනනා.
Sahassaraṃsi vijjuriva, okkā nikkhami ānanā.
‘‘පදක්ඛිණං කරිත්වාන, සීසෙ ආදිච්චබන්ධුනො;
‘‘Padakkhiṇaṃ karitvāna, sīse ādiccabandhuno;
තික්ඛත්තුං පරිවට්ටෙත්වා, මුද්ධනන්තරධායථ.
Tikkhattuṃ parivaṭṭetvā, muddhanantaradhāyatha.
‘‘ඉදං දිස්වා අච්ඡරියං, අබ්භුතං ලොමහංසනං;
‘‘Idaṃ disvā acchariyaṃ, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;
එකංසං චීවරං කත්වා, ආනන්දො එතදබ්රවි.
Ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā, ānando etadabravi.
‘‘‘කො හෙතු සිතකම්මස්ස, බ්යාකරොහි මහාමුනෙ;
‘‘‘Ko hetu sitakammassa, byākarohi mahāmune;
ධම්මාලොකො භවිස්සති, කඞ්ඛං විතර නො මුනෙ.
Dhammāloko bhavissati, kaṅkhaṃ vitara no mune.
‘‘‘යස්ස තං සබ්බධම්මෙසු, සදා ඤාණං පවත්තති;
‘‘‘Yassa taṃ sabbadhammesu, sadā ñāṇaṃ pavattati;
කඞ්ඛිං වෙමතිකං ථෙරං, ආනන්දං එතදබ්රවි.
Kaṅkhiṃ vematikaṃ theraṃ, ānandaṃ etadabravi.
‘‘‘යො සො ආනන්ද පුරිසො, මයි චිත්තං පසාදයි;
‘‘‘Yo so ānanda puriso, mayi cittaṃ pasādayi;
චතුරාසීතිකප්පානි, දුග්ගතිං න ගමිස්සති.
Caturāsītikappāni, duggatiṃ na gamissati.
‘‘‘දෙවෙසු දෙවසොභග්ගං, දිබ්බං රජ්ජං පසාසිය;
‘‘‘Devesu devasobhaggaṃ, dibbaṃ rajjaṃ pasāsiya;
මනුජෙසු මනුජින්දො, රාජා රට්ඨෙ භවිස්සති.
Manujesu manujindo, rājā raṭṭhe bhavissati.
‘‘‘සො චරිමං පබ්බජිත්වා, සච්ඡිකත්වාන 79 ධම්මතං;
‘‘‘So carimaṃ pabbajitvā, sacchikatvāna 80 dhammataṃ;
පච්චෙකබුද්ධො ධුතරාගො, වටංසකො නාම භවිස්සති.
Paccekabuddho dhutarāgo, vaṭaṃsako nāma bhavissati.
‘‘‘නත්ථි චිත්තෙ 81 පසන්නම්හි, අප්පකා නාම දක්ඛිණා;
‘‘‘Natthi citte 82 pasannamhi, appakā nāma dakkhiṇā;
තථාගතෙ වා සම්බුද්ධෙ, අථ වා තස්ස සාවකෙ.
Tathāgate vā sambuddhe, atha vā tassa sāvake.
‘‘‘එවං අචින්තියා 83 බුද්ධා, බුද්ධධම්මා අචින්තියා;
‘‘‘Evaṃ acintiyā 84 buddhā, buddhadhammā acintiyā;
අචින්තියෙ පසන්නානං, විපාකො හොති අචින්තියො’’’ති.
Acintiye pasannānaṃ, vipāko hoti acintiyo’’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
96. ‘‘ඉධාහං, භික්ඛවෙ, එකච්චං පුග්ගලං පසන්නචිත්තං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි ‘‘(යථා ඛො අයං පුග්ගලො ඉරියති, යඤ්ච පටිපදං පටිපන්නො, යඤ්ච මග්ගං සමාරූළ්හො) 85. ඉමම්හි චායං සමයෙ කාලං කරෙය්ය, යථාභතං නික්ඛිත්තො එවං සග්ගෙ. තං කිස්ස හෙතු? චිත්තං හිස්ස, භික්ඛවෙ, පසන්නං, චෙතොපසාදහෙතු 86 ඛො පන එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්තී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච, තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –
96. ‘‘Idhāhaṃ, bhikkhave, ekaccaṃ puggalaṃ pasannacittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi ‘‘(yathā kho ayaṃ puggalo iriyati, yañca paṭipadaṃ paṭipanno, yañca maggaṃ samārūḷho) 87. Imamhi cāyaṃ samaye kālaṃ kareyya, yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge. Taṃ kissa hetu? Cittaṃ hissa, bhikkhave, pasannaṃ, cetopasādahetu 88 kho pana evamidhekacce sattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjantī’’ti. Etamatthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati –
‘‘පසන්නචිත්තං ඤත්වාන, එකච්චං ඉධ පුග්ගලං;
‘‘Pasannacittaṃ ñatvāna, ekaccaṃ idha puggalaṃ;
එතමත්ථඤ්ච බ්යාකාසි, බුද්ධො 89 භික්ඛූන සන්තිකෙ.
Etamatthañca byākāsi, buddho 90 bhikkhūna santike.
‘‘ඉමම්හි චායං සමයෙ, කාලං කයිරාථ පුග්ගලො;
‘‘Imamhi cāyaṃ samaye, kālaṃ kayirātha puggalo;
සග්ගම්හි උපපජ්ජෙය්ය, චිත්තං හිස්ස පසාදිතං.
Saggamhi upapajjeyya, cittaṃ hissa pasāditaṃ.
‘‘චෙතොපසාදහෙතු හි, සත්තා ගච්ඡන්ති සුග්ගතිං;
‘‘Cetopasādahetu hi, sattā gacchanti suggatiṃ;
යථාභතං නික්ඛිපෙය්ය, එවමෙවං තථාවිධො;
Yathābhataṃ nikkhipeyya, evamevaṃ tathāvidho;
කායස්ස භෙදා සප්පඤ්ඤො, සග්ගං සො උපපජ්ජතී’’ති.
Kāyassa bhedā sappañño, saggaṃ so upapajjatī’’ti.
‘‘අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා ඉති මෙ සුත’’න්ති.
‘‘Ayampi attho vutto bhagavatā iti me suta’’nti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සුවණ්ණච්ඡදනං නාවං, නාරි ආරුය්හ තිට්ඨසි;
‘‘Suvaṇṇacchadanaṃ nāvaṃ, nāri āruyha tiṭṭhasi;
‘‘කෙන තෙ තාදිසො වණ්ණො, ආනුභාවො ජුති ච තෙ;
‘‘Kena te tādiso vaṇṇo, ānubhāvo juti ca te;
උප්පජ්ජන්ති ච තෙ භොගා, යෙ කෙචි මනසිච්ඡිතා.
Uppajjanti ca te bhogā, ye keci manasicchitā.
‘‘පුච්ඡිතා දෙවතෙ සංස, කිස්ස කම්මස්සිදං ඵලං;
‘‘Pucchitā devate saṃsa, kissa kammassidaṃ phalaṃ;
සා දෙවතා අත්තමනා, දෙවරාජෙන පුච්ඡිතා.
Sā devatā attamanā, devarājena pucchitā.
‘‘පඤ්හං පුට්ඨා වියාකාසි, සක්කස්ස ඉති මෙ සුතං;
‘‘Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, sakkassa iti me sutaṃ;
අද්ධානං පටිපන්නාහං, දිස්වා ථූපං මනොරමං.
Addhānaṃ paṭipannāhaṃ, disvā thūpaṃ manoramaṃ.
‘‘තත්ථ චිත්තං පසාදෙසිං, කස්සපස්ස යසස්සිනො;
‘‘Tattha cittaṃ pasādesiṃ, kassapassa yasassino;
පද්ධපුප්ඵෙහි පූජෙසිං, පසන්නා සෙහි තස්සෙව;
Paddhapupphehi pūjesiṃ, pasannā sehi tasseva;
කම්මස්ස ඵලං විපාකො, එතාදිසං කතපුඤ්ඤා ලභන්තී’’ති.
Kammassa phalaṃ vipāko, etādisaṃ katapuññā labhantī’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘දානකථා සීලකථා සග්ගකථා පුඤ්ඤකථා පුඤ්ඤවිපාකකථා’’ති;
‘‘Dānakathā sīlakathā saggakathā puññakathā puññavipākakathā’’ti;
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘අපිචාපි පංසුථූපෙසු උද්දිස්සකතෙසු දසබලධරානං තත්ථපි කාරං කත්වා සග්ගෙසු නරා පමොදන්තී’’ති.
‘‘Apicāpi paṃsuthūpesu uddissakatesu dasabaladharānaṃ tatthapi kāraṃ katvā saggesu narā pamodantī’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
97.
97.
‘‘දෙවපුත්තසරීරවණ්ණා, සබ්බෙ සුභගසණ්ඨිතී.
‘‘Devaputtasarīravaṇṇā, sabbe subhagasaṇṭhitī.
උදකෙන පංසුං තෙමෙත්වා, ථූපං වඩ්ඪෙථ කස්සපං.
Udakena paṃsuṃ temetvā, thūpaṃ vaḍḍhetha kassapaṃ.
‘‘අයං සුගත්තෙ සුගතස්ස ථූපො, මහෙසිනො දසබලධම්මධාරිනො;
‘‘Ayaṃ sugatte sugatassa thūpo, mahesino dasabaladhammadhārino;
තස්මිං 93 ඉමෙ දෙවමනුජා පසන්නා, කාරං කරොන්තා ජරාමරණා පමුච්චරෙ’’ති.
Tasmiṃ 94 ime devamanujā pasannā, kāraṃ karontā jarāmaraṇā pamuccare’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘උළාරං වත තං ආසි, යාහං ථූපං මහෙසිනො;
‘‘Uḷāraṃ vata taṃ āsi, yāhaṃ thūpaṃ mahesino;
උප්පලානි ච චත්තාරි, මාලඤ්ච අභිරොපයිං.
Uppalāni ca cattāri, mālañca abhiropayiṃ.
‘‘අජ්ජ තිංසං තතො කප්පා, නාභිජානාමි දුග්ගතිං;
‘‘Ajja tiṃsaṃ tato kappā, nābhijānāmi duggatiṃ;
විනිපාතං න ගච්ඡාමි, ථූපං පූජෙත්ව 95 සත්ථුනො’’ති.
Vinipātaṃ na gacchāmi, thūpaṃ pūjetva 96 satthuno’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘බාත්තිංසලක්ඛණධරස්ස, විජිතවිජයස්ස ලොකනාථස්ස;
‘‘Bāttiṃsalakkhaṇadharassa, vijitavijayassa lokanāthassa;
සතසහස්සං කප්පෙ, මුදිතො ථූපං අපූජෙසි.
Satasahassaṃ kappe, mudito thūpaṃ apūjesi.
‘‘යං මයා පසුතං පුඤ්ඤං, තෙන ච පුඤ්ඤෙන දෙව සොභග්ගං;
‘‘Yaṃ mayā pasutaṃ puññaṃ, tena ca puññena deva sobhaggaṃ;
රජ්ජානි ච කාරිතානි, අනාගන්තුන විනිපාතං.
Rajjāni ca kāritāni, anāgantuna vinipātaṃ.
‘‘යං චක්ඛු අදන්තදමකස්ස, සාසනෙ පණිහිතං තථා;
‘‘Yaṃ cakkhu adantadamakassa, sāsane paṇihitaṃ tathā;
චිත්තං තං මෙ සබ්බං, ලද්ධං විමුත්තචිත්තම්හි විධූතලතො’’ති.
Cittaṃ taṃ me sabbaṃ, laddhaṃ vimuttacittamhi vidhūtalato’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
98.
98.
‘‘සාමාකපත්ථොදනමත්තමෙව හි, පච්චෙකබුද්ධම්හි අදාසි දක්ඛිණං.
‘‘Sāmākapatthodanamattameva hi, paccekabuddhamhi adāsi dakkhiṇaṃ.
විමුත්තචිත්තෙ අඛිලෙ අනාසවෙ, අරණවිහාරිම්හි අසඞ්ගමානසෙ.
Vimuttacitte akhile anāsave, araṇavihārimhi asaṅgamānase.
‘‘තස්මිඤ්ච ඔකප්පයි ධම්මමුත්තමං, තස්මිඤ්ච ධම්මෙ පණිධෙසිං මානසං;
‘‘Tasmiñca okappayi dhammamuttamaṃ, tasmiñca dhamme paṇidhesiṃ mānasaṃ;
එවං විහාරීහි මෙ සඞ්ගමො සියා, භවෙ කුදාසුපි ච මා අපෙක්ඛවා.
Evaṃ vihārīhi me saṅgamo siyā, bhave kudāsupi ca mā apekkhavā.
‘‘තස්සෙව කම්මස්ස විපාකතො අහං, සහස්සක්ඛත්තුං කුරුසූපපජ්ජථ 97;
‘‘Tasseva kammassa vipākato ahaṃ, sahassakkhattuṃ kurusūpapajjatha 98;
දීඝායුකෙසු අමමෙසු පාණිසු, විසෙසගාමීසු අහීනගාමිසු.
Dīghāyukesu amamesu pāṇisu, visesagāmīsu ahīnagāmisu.
‘‘තස්සෙව කම්මස්ස විපාකතො අහං, සහස්සක්ඛත්තුං තිදසොපපජ්ජථ;
‘‘Tasseva kammassa vipākato ahaṃ, sahassakkhattuṃ tidasopapajjatha;
විචිත්රමාලාභරණානුලෙපිසු, විසිට්ඨකායූපගතො යසස්සිසු.
Vicitramālābharaṇānulepisu, visiṭṭhakāyūpagato yasassisu.
‘‘තස්සෙව කම්මස්ස විපාකතො අහං, විමුත්තචිත්තො අඛිලො අනාසවො;
‘‘Tasseva kammassa vipākato ahaṃ, vimuttacitto akhilo anāsavo;
ඉමෙහි මෙ අන්තිමදෙහධාරිභි, සමාගමො ආසිහි තාහි තාසිහි.
Imehi me antimadehadhāribhi, samāgamo āsihi tāhi tāsihi.
‘‘පච්චක්ඛං ඛ්විමං අවච තථාගතො ජිනො, සමිජ්ඣතෙ සීලවතො යදිච්ඡති;
‘‘Paccakkhaṃ khvimaṃ avaca tathāgato jino, samijjhate sīlavato yadicchati;
යථා යථා මෙ මනසා විචින්තිතං, තථා සමිද්ධං අයමන්තිමො භවො’’ති.
Yathā yathā me manasā vicintitaṃ, tathā samiddhaṃ ayamantimo bhavo’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘එකතිංසම්හි කප්පම්හි ජිනො අනෙජො, අනන්තදස්සී භගවා සිඛීති;
‘‘Ekatiṃsamhi kappamhi jino anejo, anantadassī bhagavā sikhīti;
තස්සාපි රාජා භාතා සිඛිද්ධෙ 99, බුද්ධෙ ච ධම්මෙ ච අභිප්පසන්නො.
Tassāpi rājā bhātā sikhiddhe 100, buddhe ca dhamme ca abhippasanno.
‘‘පරිනිබ්බුතෙ ලොකවිනායකම්හි, ථූපං සකාසි විපුලං මහන්තං;
‘‘Parinibbute lokavināyakamhi, thūpaṃ sakāsi vipulaṃ mahantaṃ;
සමන්තතො ගාවුතිකං මහෙසිනො, දෙවාතිදෙවස්ස නරුත්තමස්ස.
Samantato gāvutikaṃ mahesino, devātidevassa naruttamassa.
‘‘තස්මිං මනුස්සො බලිමාභිහාරී, පග්ගය්හ ජාතිසුමනං පහට්ඨො;
‘‘Tasmiṃ manusso balimābhihārī, paggayha jātisumanaṃ pahaṭṭho;
වාතෙන පුප්ඵං පතිතස්ස එකං, තාහං ගහෙත්වාන තස්සෙව දාසි.
Vātena pupphaṃ patitassa ekaṃ, tāhaṃ gahetvāna tasseva dāsi.
‘‘සො මං අවොචාභිපසන්නචිත්තො, තුය්හමෙව එතං පුප්ඵං දදාමි;
‘‘So maṃ avocābhipasannacitto, tuyhameva etaṃ pupphaṃ dadāmi;
තාහං ගහෙත්වා අභිරොපයෙසිං, පුනප්පුනං බුද්ධමනුස්සරන්තො.
Tāhaṃ gahetvā abhiropayesiṃ, punappunaṃ buddhamanussaranto.
‘‘අජ්ජ තිංසං තතො කප්පා, නාභිජානාමි දුග්ගතිං;
‘‘Ajja tiṃsaṃ tato kappā, nābhijānāmi duggatiṃ;
විනිපාතඤ්ච න ගච්ඡාමි, ථූපපූජායිදං ඵල’’න්ති.
Vinipātañca na gacchāmi, thūpapūjāyidaṃ phala’’nti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘කපිලං නාම නගරං, සුවිභත්තං මහාපථං;
‘‘Kapilaṃ nāma nagaraṃ, suvibhattaṃ mahāpathaṃ;
ආකිණ්ණමිද්ධං ඵීතඤ්ච, බ්රහ්මදත්තස්ස රාජිනො.
Ākiṇṇamiddhaṃ phītañca, brahmadattassa rājino.
‘‘කුම්මාසං වික්කිණිං තත්ථ, පඤ්චාලානං පුරුත්තමෙ;
‘‘Kummāsaṃ vikkiṇiṃ tattha, pañcālānaṃ puruttame;
සොහං අද්දසිං සම්බුද්ධං, උපරිට්ඨං යසස්සිනං.
Sohaṃ addasiṃ sambuddhaṃ, upariṭṭhaṃ yasassinaṃ.
‘‘හට්ඨො චිත්තං පසාදෙත්වා, නිමන්තෙසිං නරුත්තමං;
‘‘Haṭṭho cittaṃ pasādetvā, nimantesiṃ naruttamaṃ;
අරිට්ඨං ධුවභත්තෙන, යං මෙ ගෙහම්හි විජ්ජථ.
Ariṭṭhaṃ dhuvabhattena, yaṃ me gehamhi vijjatha.
‘‘තතො ච කත්තිකො පුණ්ණො 101, පුණ්ණමාසී උපට්ඨිතා;
‘‘Tato ca kattiko puṇṇo 102, puṇṇamāsī upaṭṭhitā;
නවං දුස්සයුගං ගය්හ, අරිට්ඨස්සොපනාමයිං.
Navaṃ dussayugaṃ gayha, ariṭṭhassopanāmayiṃ.
‘‘පසන්නචිත්තං ඤත්වාන, පටිග්ගණ්හි නරුත්තමො;
‘‘Pasannacittaṃ ñatvāna, paṭiggaṇhi naruttamo;
අනුකම්පකො කාරුණිකො, තණ්හානිඝාතකො මුනි.
Anukampako kāruṇiko, taṇhānighātako muni.
‘‘තාහං කම්මං කරිත්වාන, කල්යාණං බුද්ධවණ්ණිතං;
‘‘Tāhaṃ kammaṃ karitvāna, kalyāṇaṃ buddhavaṇṇitaṃ;
දෙවෙ චෙව මනුස්සෙ ච, සන්ධාවිත්වා තතො චුතො.
Deve ceva manusse ca, sandhāvitvā tato cuto.
‘‘බාරාණසියං නගරෙ, සෙට්ඨිස්ස එකපුත්තකො;
‘‘Bārāṇasiyaṃ nagare, seṭṭhissa ekaputtako;
අඩ්ඪෙ කුලස්මිං උප්පජ්ජිං, පාණෙහි ච පියතරො.
Aḍḍhe kulasmiṃ uppajjiṃ, pāṇehi ca piyataro.
‘‘තතො ච විඤ්ඤුතං පත්තො, දෙවපුත්තෙන චොදිතො;
‘‘Tato ca viññutaṃ patto, devaputtena codito;
පාසාදා ඔරූහිත්වාන, සම්බුද්ධමුපසඞ්කමිං.
Pāsādā orūhitvāna, sambuddhamupasaṅkamiṃ.
‘‘සො මෙ ධම්මමදෙසයි, අනුකම්පාය ගොතමො;
‘‘So me dhammamadesayi, anukampāya gotamo;
දුක්ඛං දුක්ඛසමුප්පාදං, දුක්ඛස්ස ච අතික්කමං.
Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ.
‘‘අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං, දුක්ඛූපසමගාමිනං;
‘‘Ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ;
චත්තාරි අරියසච්චානි, මුනි ධම්මමදෙසයි.
Cattāri ariyasaccāni, muni dhammamadesayi.
‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, විහරිං සාසනෙ රතො;
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, vihariṃ sāsane rato;
සමථං පටිවිජ්ඣාහං, රත්තින්දිවමතන්දිතො.
Samathaṃ paṭivijjhāhaṃ, rattindivamatandito.
‘‘අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච, යෙ මෙ විජ්ජිංසු 103 ආසවා;
‘‘Ajjhattañca bahiddhā ca, ye me vijjiṃsu 104 āsavā;
සබ්බෙ ආසුං සමුච්ඡින්නා, න ච උප්පජ්ජරෙ පුන.
Sabbe āsuṃ samucchinnā, na ca uppajjare puna.
‘‘පරියන්තකතං දුක්ඛං, චරිමොයං සමුස්සයො;
‘‘Pariyantakataṃ dukkhaṃ, carimoyaṃ samussayo;
ජාතිමරණසංසාරො, නත්ථිදානි පුනබ්භවො’’ති.
Jātimaraṇasaṃsāro, natthidāni punabbhavo’’ti.
ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
99. තත්ථ කතමං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං?
99. Tattha katamaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ?
‘‘උද්ධං අධො සබ්බධි විප්පමුත්තො, අයං අහස්මීති 105 අනානුපස්සී;
‘‘Uddhaṃ adho sabbadhi vippamutto, ayaṃ ahasmīti 106 anānupassī;
එවං විමුත්තො උදතාරි ඔඝං, අතිණ්ණපුබ්බං අපුනබ්භවායා’’ති.
Evaṃ vimutto udatāri oghaṃ, atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāyā’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සීලවතො , ආනන්ද, න චෙතනා 107 කරණීයා ‘කින්ති මෙ අවිප්පටිසාරො ජායෙය්යා’ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං සීලවතො අවිප්පටිසාරො ජායෙය්ය. අවිප්පටිසාරිනා, ආනන්ද, න චෙතනා කරණීයා ‘කින්ති මෙ පාමොජ්ජං ජායෙය්යා’ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං අවිප්පටිසාරිනො පාමොජ්ජං ජායෙය්ය. පමුදිතෙන, ආනන්ද, න චෙතනා කරණීයා ‘කින්ති මෙ පීති ජායෙය්යා’ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං පමුදිතස්ස පීති ජායෙය්ය. පීතිමනස්ස, ආනන්ද, න චෙතනා කරණීයා ‘කින්ති මෙ කායො පස්සම්භෙය්යා’ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං පීතිමනස්ස කායො පස්සම්භෙය්ය. පස්සද්ධකායස්ස ආනන්ද, න චෙතනා කරණීයා ‘කින්තාහං සුඛං වෙදියෙය්ය’න්ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං පස්සද්ධකායො සුඛං වෙදියෙය්ය. සුඛිනො ආනන්ද, න චෙතනා කරණීයා ‘කින්ති මෙ සමාධි ජායෙය්යා’ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං සුඛිනො සමාධි ජායෙය්ය. සමාහිතස්ස ආනන්ද, න චෙතනා කරණීයා ‘කින්තාහං යථාභූතං පජානෙය්ය’න්ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං සමාහිතො යථාභූතං පජානෙය්ය. යථාභූතං පජානතා , ආනන්ද, න චෙතනා කරණීයා ‘කින්ති මෙ නිබ්බිදා ජායෙය්යා’ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං යථාභූතං පජානන්තො නිබ්බින්දෙය්ය. නිබ්බින්දන්තෙන, ආනන්ද, න චෙතනා කරණීයා ‘කින්ති මෙ විරාගො ජායෙය්යා’ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං නිබ්බින්දන්තො විරජ්ජෙය්ය. විරජ්ජන්තෙන ආනන්ද න චෙතනා කරණීයා ‘කින්ති මෙ විමුත්ති ජායෙය්යා’ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං විරජ්ජන්තො විමුච්චෙය්ය. විමුත්තෙන, ආනන්ද, න චෙතනා කරණීයා ‘කින්ති මෙ විමුත්තිඤාණදස්සනං උප්පජ්ජෙය්යා’ති. ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යං විමුත්තස්ස විමුත්තිඤාණදස්සනං උප්පජ්ජෙය්යා’’ති.
‘‘Sīlavato , ānanda, na cetanā 108 karaṇīyā ‘kinti me avippaṭisāro jāyeyyā’ti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ sīlavato avippaṭisāro jāyeyya. Avippaṭisārinā, ānanda, na cetanā karaṇīyā ‘kinti me pāmojjaṃ jāyeyyā’ti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ avippaṭisārino pāmojjaṃ jāyeyya. Pamuditena, ānanda, na cetanā karaṇīyā ‘kinti me pīti jāyeyyā’ti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ pamuditassa pīti jāyeyya. Pītimanassa, ānanda, na cetanā karaṇīyā ‘kinti me kāyo passambheyyā’ti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ pītimanassa kāyo passambheyya. Passaddhakāyassa ānanda, na cetanā karaṇīyā ‘kintāhaṃ sukhaṃ vediyeyya’nti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ passaddhakāyo sukhaṃ vediyeyya. Sukhino ānanda, na cetanā karaṇīyā ‘kinti me samādhi jāyeyyā’ti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ sukhino samādhi jāyeyya. Samāhitassa ānanda, na cetanā karaṇīyā ‘kintāhaṃ yathābhūtaṃ pajāneyya’nti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ samāhito yathābhūtaṃ pajāneyya. Yathābhūtaṃ pajānatā , ānanda, na cetanā karaṇīyā ‘kinti me nibbidā jāyeyyā’ti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ yathābhūtaṃ pajānanto nibbindeyya. Nibbindantena, ānanda, na cetanā karaṇīyā ‘kinti me virāgo jāyeyyā’ti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ nibbindanto virajjeyya. Virajjantena ānanda na cetanā karaṇīyā ‘kinti me vimutti jāyeyyā’ti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ virajjanto vimucceyya. Vimuttena, ānanda, na cetanā karaṇīyā ‘kinti me vimuttiñāṇadassanaṃ uppajjeyyā’ti. Dhammatā esā, ānanda, yaṃ vimuttassa vimuttiñāṇadassanaṃ uppajjeyyā’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
100.
100.
‘‘යදා හවෙ පාතුභවන්ති ධම්මා, ආතාපිනො ඣායතො බ්රාහ්මණස්ස.
‘‘Yadā have pātubhavanti dhammā, ātāpino jhāyato brāhmaṇassa.
අථස්ස කඞ්ඛා වපයන්ති සබ්බා, යතො පජානාති සහෙතුධම්ම’’න්ති.
Athassa kaṅkhā vapayanti sabbā, yato pajānāti sahetudhamma’’nti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘යදා හවෙ පාතුභවන්ති ධම්මා, ආතාපිනො ඣායතො බ්රාහ්මණස්ස;
‘‘Yadā have pātubhavanti dhammā, ātāpino jhāyato brāhmaṇassa;
අථස්ස කඞ්ඛා වපයන්ති සබ්බා, යතො ඛයං පච්චයානං අවෙදී’’ති.
Athassa kaṅkhā vapayanti sabbā, yato khayaṃ paccayānaṃ avedī’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘කිංනු 109 කුජ්ඣසි මා කුජ්ඣි, අක්කොධො තිස්ස තෙ වරං;
‘‘Kiṃnu 110 kujjhasi mā kujjhi, akkodho tissa te varaṃ;
කොධමානමක්ඛවිනයත්ථං හි, තිස්ස බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’’ති.
Kodhamānamakkhavinayatthaṃ hi, tissa brahmacariyaṃ vussatī’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘කදාහං නන්දං පස්සෙය්යං, ආරඤ්ඤං 111 පංසුකූලිකං;
‘‘Kadāhaṃ nandaṃ passeyyaṃ, āraññaṃ 112 paṃsukūlikaṃ;
අඤ්ඤාතුඤ්ඡෙන යාපෙන්තං, කාමෙසු අනපෙක්ඛින’’න්ති.
Aññātuñchena yāpentaṃ, kāmesu anapekkhina’’nti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘කිංසු ඡෙත්වා සුඛං සෙති, කිංසු ඡෙත්වා න සොචති;
‘‘Kiṃsu chetvā sukhaṃ seti, kiṃsu chetvā na socati;
‘‘කොධං ඡෙත්වා සුඛං සෙති, කොධං ඡෙත්වා න සොචති;
‘‘Kodhaṃ chetvā sukhaṃ seti, kodhaṃ chetvā na socati;
කොධස්ස විසමූලස්ස, මධුරග්ගස්ස බ්රාහ්මණ;
Kodhassa visamūlassa, madhuraggassa brāhmaṇa;
වධං අරියා පසංසන්ති, තං හි ඡෙත්වා න සොචතී’’ති.
Vadhaṃ ariyā pasaṃsanti, taṃ hi chetvā na socatī’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘කිංසු හනෙ උප්පතිතං, කිංසු ජාතං විනොදයෙ;
‘‘Kiṃsu hane uppatitaṃ, kiṃsu jātaṃ vinodaye;
කිඤ්චස්සු පජහෙ ධීරො, කිස්සාභිසමයො සුඛො.
Kiñcassu pajahe dhīro, kissābhisamayo sukho.
‘‘කොධං හනෙ උප්පතිතං, රාගං ජාතං විනොදයෙ;
‘‘Kodhaṃ hane uppatitaṃ, rāgaṃ jātaṃ vinodaye;
අවිජ්ජං පජහෙ ධීරො, සච්චාභිසමයො සුඛො’’ති.
Avijjaṃ pajahe dhīro, saccābhisamayo sukho’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
101.
101.
කාමරාගප්පහානාය, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ.
Kāmarāgappahānāya, sato bhikkhu paribbaje.
‘‘සත්තියා විය ඔමට්ඨො, ඩය්හමානොව මත්ථකෙ;
‘‘Sattiyā viya omaṭṭho, ḍayhamānova matthake;
සක්කායදිට්ඨිප්පහානාය, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ’’ති.
Sakkāyadiṭṭhippahānāya, sato bhikkhu paribbaje’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සබ්බෙ ඛයන්තා නිචයා, පතනන්තා සමුස්සයා;
‘‘Sabbe khayantā nicayā, patanantā samussayā;
සබ්බෙසං මරණමාගම්ම, සබ්බෙසං ජීවිතමද්ධුවං;
Sabbesaṃ maraṇamāgamma, sabbesaṃ jīvitamaddhuvaṃ;
එතං භයං මරණෙ 117 පෙක්ඛමානො, පුඤ්ඤානි කයිරාථ සුඛාවහානි.
Etaṃ bhayaṃ maraṇe 118 pekkhamāno, puññāni kayirātha sukhāvahāni.
‘‘සබ්බෙ ඛයන්තා නිචයා, පතනන්තා සමුස්සයා;
‘‘Sabbe khayantā nicayā, patanantā samussayā;
සබ්බෙසං මරණමාගම්ම, සබ්බෙසං ජීවිතමද්ධුවං;
Sabbesaṃ maraṇamāgamma, sabbesaṃ jīvitamaddhuvaṃ;
එතං භයං මරණෙ පෙක්ඛමානො, ලොකාමිසං පජහෙ සන්තිපෙක්ඛො’’ති.
Etaṃ bhayaṃ maraṇe pekkhamāno, lokāmisaṃ pajahe santipekkho’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සුඛං සයන්ති මුනයො, න තෙ සොචන්ති මාවිධ;
‘‘Sukhaṃ sayanti munayo, na te socanti māvidha;
යෙසං ඣානරතං චිත්තං, පඤ්ඤවා සුසමාහිතො;
Yesaṃ jhānarataṃ cittaṃ, paññavā susamāhito;
ආරද්ධවීරියො පහිතත්තො, ඔඝං තරති දුත්තරං.
Āraddhavīriyo pahitatto, oghaṃ tarati duttaraṃ.
නන්දිභවපරික්ඛීණො 121, සො ගම්භීරෙ න සීදතී’’ති.
Nandibhavaparikkhīṇo 122, so gambhīre na sīdatī’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සද්දහානො අරහතං, ධම්මං නිබ්බානපත්තියා;
‘‘Saddahāno arahataṃ, dhammaṃ nibbānapattiyā;
සුස්සූසං ලභතෙ පඤ්ඤං, අප්පමත්තො විචක්ඛණො.
Sussūsaṃ labhate paññaṃ, appamatto vicakkhaṇo.
පතිරූපකාරී ධුරවා, උට්ඨාතා වින්දතෙ ධනං;
Patirūpakārī dhuravā, uṭṭhātā vindate dhanaṃ;
සච්චෙන කිත්තිං පප්පොති, දදං මිත්තානි ගන්ථති;
Saccena kittiṃ pappoti, dadaṃ mittāni ganthati;
අස්මා ලොකා පරං ලොකං, එවං 123 පෙච්ච න සොචතී’’ති.
Asmā lokā paraṃ lokaṃ, evaṃ 124 pecca na socatī’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සබ්බගන්ථපහීනස්ස, විප්පමුත්තස්ස තෙ සතො;
‘‘Sabbaganthapahīnassa, vippamuttassa te sato;
සමණස්ස න තං සාධු, යදඤ්ඤමනුසාසසීති.
Samaṇassa na taṃ sādhu, yadaññamanusāsasīti.
‘‘යෙන කෙනචි වණ්ණෙන, සංවාසො සක්ක ජායති;
‘‘Yena kenaci vaṇṇena, saṃvāso sakka jāyati;
‘‘මනසා චෙ පසන්නෙන, යදඤ්ඤමනුසාසති;
‘‘Manasā ce pasannena, yadaññamanusāsati;
න තෙන හොති සංයුත්තො, යානුකම්පා අනුද්දයා’’ති.
Na tena hoti saṃyutto, yānukampā anuddayā’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
102.
102.
‘‘රාගො ච දොසො ච කුතොනිදානා, අරතී රතී 127 ලොමහංසො කුතොජා.
‘‘Rāgo ca doso ca kutonidānā, aratī ratī 128 lomahaṃso kutojā.
කුතො සමුට්ඨාය මනොවිතක්කා, කුමාරකා ධඞ්කමිවොස්සජන්ති.
Kuto samuṭṭhāya manovitakkā, kumārakā dhaṅkamivossajanti.
‘‘රාගො ච දොසො ච ඉතොනිදානා, අරතී රතී ලොමහංසො ඉතොජා;
‘‘Rāgo ca doso ca itonidānā, aratī ratī lomahaṃso itojā;
ඉතො සමුට්ඨාය මනොවිතක්කා, කුමාරකා ධඞ්කමිවොස්සජන්ති.
Ito samuṭṭhāya manovitakkā, kumārakā dhaṅkamivossajanti.
‘‘ස්නෙහජා අත්තසම්භූතා, නිග්රොධස්සෙව ඛන්ධජා;
‘‘Snehajā attasambhūtā, nigrodhasseva khandhajā;
පුථු විසත්තා කාමෙසු, මාලුවාව විතතා වනෙ.
Puthu visattā kāmesu, māluvāva vitatā vane.
‘‘යෙ නං පජානන්ති යතොනිදානං, තෙ නං විනොදෙන්ති සුණොහි යක්ඛ;
‘‘Ye naṃ pajānanti yatonidānaṃ, te naṃ vinodenti suṇohi yakkha;
තෙ දුත්තරං ඔඝමිමං තරන්ති, අතිණ්ණපුබ්බං අපුනබ්භවායා’’ති.
Te duttaraṃ oghamimaṃ taranti, atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāyā’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘දුක්කරං භගවා සුදුක්කරං භගවා’’ති;
‘‘Dukkaraṃ bhagavā sudukkaraṃ bhagavā’’ti;
‘‘දුක්කරං වාපි කරොන්ති, [කාමදාති භගවා]
‘‘Dukkaraṃ vāpi karonti, [kāmadāti bhagavā]
සෙක්ඛා සීලසමාහිතා;
Sekkhā sīlasamāhitā;
ඨිතත්තා අනගාරියුපෙතස්ස, තුට්ඨි හොති සුඛාවහා’’ති.
Ṭhitattā anagāriyupetassa, tuṭṭhi hoti sukhāvahā’’ti.
‘‘දුල්ලභං වාපි ලභන්ති, [කාමදාති භගවා]
‘‘Dullabhaṃ vāpi labhanti, [kāmadāti bhagavā]
චිත්තවූපසමෙ රතා;
Cittavūpasame ratā;
යෙසං දිවා ච රත්තො ච, භාවනාය රතො මනො’’ති.
Yesaṃ divā ca ratto ca, bhāvanāya rato mano’’ti.
‘‘දුස්සමාදහං භගවා යදිදං චිත්ත’’න්ති;
‘‘Dussamādahaṃ bhagavā yadidaṃ citta’’nti;
‘‘දුස්සමාදහං වාපි සමාදහන්ති, [කාමදාති භගවා]
‘‘Dussamādahaṃ vāpi samādahanti, [kāmadāti bhagavā]
ඉන්ද්රියූපසමෙ රතා;
Indriyūpasame ratā;
තෙ ඡෙත්වා මච්චුනො ජාලං, අරියා ගච්ඡන්ති කාමදා’’ති.
Te chetvā maccuno jālaṃ, ariyā gacchanti kāmadā’’ti.
‘‘දුග්ගමො භගවා විසමො මග්ගො’’ති;
‘‘Duggamo bhagavā visamo maggo’’ti;
‘‘දුග්ගමෙ විසමෙ වාපි, අරියා ගච්ඡන්ති කාමද 131;
‘‘Duggame visame vāpi, ariyā gacchanti kāmada 132;
අනරියා විසමෙ මග්ගෙ, පපතන්ති අවංසිරා;
Anariyā visame magge, papatanti avaṃsirā;
අරියානං සමො මග්ගො, අරියා හි විසමෙ සමා’’ති.
Ariyānaṃ samo maggo, ariyā hi visame samā’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
103.
103.
ආවුත්ථං ධම්මරාජෙන, පීතිසඤ්ජනනං මම.
Āvutthaṃ dhammarājena, pītisañjananaṃ mama.
‘‘කම්මං විජ්ජා ච ධම්මො ච, සීලං ජීවිතමුත්තමං;
‘‘Kammaṃ vijjā ca dhammo ca, sīlaṃ jīvitamuttamaṃ;
එතෙන මච්චා සුජ්ඣන්ති, න ගොත්තෙන ධනෙන වා.
Etena maccā sujjhanti, na gottena dhanena vā.
‘‘තස්මා හි පණ්ඩිතො පොසො, සම්පස්සං අත්ථමත්තනො;
‘‘Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ atthamattano;
යොනිසො විචිනෙ ධම්මං, එවං තත්ථ විසුජ්ඣති.
Yoniso vicine dhammaṃ, evaṃ tattha visujjhati.
‘‘සාරිපුත්තොව පඤ්ඤාය, සීලෙන උපසමෙන ච;
‘‘Sāriputtova paññāya, sīlena upasamena ca;
යොපි පාරඞ්ගතො භික්ඛු, එතාවපරමො සියා’’ති.
Yopi pāraṅgato bhikkhu, etāvaparamo siyā’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘අතීතං නාන්වාගමෙය්ය, නප්පටිකඞ්ඛෙ අනාගතං;
‘‘Atītaṃ nānvāgameyya, nappaṭikaṅkhe anāgataṃ;
‘‘පච්චුප්පන්නඤ්ච යො ධම්මං, තත්ථ තත්ථ විපස්සති;
‘‘Paccuppannañca yo dhammaṃ, tattha tattha vipassati;
අසංහීරං අසංකුප්පං, තං විද්වා මනුබ්රූහයෙ.
Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ vidvā manubrūhaye.
‘‘අජ්ජෙව කිච්චමාතප්පං 137, කො ජඤ්ඤා මරණං සුවෙ;
‘‘Ajjeva kiccamātappaṃ 138, ko jaññā maraṇaṃ suve;
න හි නො සඞ්ගරං තෙන, මහාසෙනෙන මච්චුනා.
Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā.
‘‘එවං විහාරිං ආතාපිං, අහොරත්තමතන්දිතං;
‘‘Evaṃ vihāriṃ ātāpiṃ, ahorattamatanditaṃ;
තං වෙ ‘‘භද්දෙකරත්තො’’ති, සන්තො ආචික්ඛතෙ මුනී’’ති.
Taṃ ve ‘‘bhaddekaratto’’ti, santo ācikkhate munī’’ti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘චත්තාරිමානි , භික්ඛවෙ, සච්ඡිකාතබ්බානි. කතමානි චත්තාරි? අත්ථි, භික්ඛවෙ, ධම්මා චක්ඛුනා පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බා, අත්ථි ධම්මා සතියා පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බා, අත්ථි ධම්මා කායෙන පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බා, අත්ථි ධම්මා පඤ්ඤාය වෙදිතබ්බා, පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බා.
‘‘Cattārimāni , bhikkhave, sacchikātabbāni. Katamāni cattāri? Atthi, bhikkhave, dhammā cakkhunā paññāya ca sacchikātabbā, atthi dhammā satiyā paññāya ca sacchikātabbā, atthi dhammā kāyena paññāya ca sacchikātabbā, atthi dhammā paññāya veditabbā, paññāya ca sacchikātabbā.
‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා චක්ඛුනා පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බා? දිබ්බචක්ඛු සුවිසුද්ධං අතික්කන්තමානුසකං චක්ඛුනා පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බං.
‘‘Katame ca, bhikkhave, dhammā cakkhunā paññāya ca sacchikātabbā? Dibbacakkhu suvisuddhaṃ atikkantamānusakaṃ cakkhunā paññāya ca sacchikātabbaṃ.
‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා සතියා පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බා? පුබ්බෙනිවාසානුස්සති සතියා පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බා.
‘‘Katame ca, bhikkhave, dhammā satiyā paññāya ca sacchikātabbā? Pubbenivāsānussati satiyā paññāya ca sacchikātabbā.
‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා කායෙන පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බා? ඉද්ධිවිධා නිරොධා කායෙන පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බා.
‘‘Katame ca, bhikkhave, dhammā kāyena paññāya ca sacchikātabbā? Iddhividhā nirodhā kāyena paññāya ca sacchikātabbā.
‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා පඤ්ඤාය වෙදිතබ්බා, පඤ්ඤාය සච්ඡිකාතබ්බා? ආසවානං ඛයෙ ඤාණං පඤ්ඤාය වෙදිතබ්බං, පඤ්ඤාය ච සච්ඡිකාතබ්බ’’න්ති.
‘‘Katame ca, bhikkhave, dhammā paññāya veditabbā, paññāya sacchikātabbā? Āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ paññāya veditabbaṃ, paññāya ca sacchikātabba’’nti.
ඉදං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
104. තත්ථ කතමං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං?
104. Tattha katamaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ?
‘‘යස්ස සෙලූපමං චිත්තං, ඨිතං නානුපකම්පති;
‘‘Yassa selūpamaṃ cittaṃ, ṭhitaṃ nānupakampati;
විරත්තං රජනීයෙසු, කොපනෙය්යෙ න කුප්පති;
Virattaṃ rajanīyesu, kopaneyye na kuppati;
යස්සෙවං භාවිතං චිත්තං, කුතො නං 139 දුක්ඛමෙස්සතී’’ති.
Yassevaṃ bhāvitaṃ cittaṃ, kuto naṃ 140 dukkhamessatī’’ti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
ආයස්මතො ච සාරිපුත්තස්ස චාරිකාදසමං වෙය්යාකරණං කාතබ්බන්ති.
Āyasmato ca sāriputtassa cārikādasamaṃ veyyākaraṇaṃ kātabbanti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘යො බ්රාහ්මණො බාහිතපාපධම්මො, නිහුංහුඞ්කො 141 නික්කසාවො යතත්තො;
‘‘Yo brāhmaṇo bāhitapāpadhammo, nihuṃhuṅko 142 nikkasāvo yatatto;
වෙදන්තගූ වූසිතබ්රහ්මචරියො, ධම්මෙන සො බ්රහ්මවාදං වදෙය්ය;
Vedantagū vūsitabrahmacariyo, dhammena so brahmavādaṃ vadeyya;
යස්සුස්සදා නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ’’ති.
Yassussadā natthi kuhiñci loke’’ti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘බාහිත්වා පාපකෙ ධම්මෙ, යෙ චරන්ති සදා සතා;
‘‘Bāhitvā pāpake dhamme, ye caranti sadā satā;
ඛීණසංයොජනා බුද්ධා, තෙ වෙ ලොකස්මි 143 බ්රාහ්මණා’’ති.
Khīṇasaṃyojanā buddhā, te ve lokasmi 144 brāhmaṇā’’ti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘යත්ථ ආපො ච පථවී, තෙජො වායො න ගාධති;
‘‘Yattha āpo ca pathavī, tejo vāyo na gādhati;
න තත්ථ සුක්කා ජොතන්ති, ආදිච්චො නප්පකාසති;
Na tattha sukkā jotanti, ādicco nappakāsati;
න තත්ථ චන්දිමා භාති, තමො තත්ථ න විජ්ජති.
Na tattha candimā bhāti, tamo tattha na vijjati.
අථ රූපා අරූපා ච, සුඛදුක්ඛා පමුච්චතී’’ති.
Atha rūpā arūpā ca, sukhadukkhā pamuccatī’’ti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
අථ එතං පිසාචඤ්ච, පක්කුලඤ්චාතිවත්තතී’’ති.
Atha etaṃ pisācañca, pakkulañcātivattatī’’ti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘නාභිනන්දති ආයන්තිං 149, පක්කමන්තිං න සොචති;
‘‘Nābhinandati āyantiṃ 150, pakkamantiṃ na socati;
සඞ්ගා සඞ්ගාමජිං මුත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණ’’න්ති.
Saṅgā saṅgāmajiṃ muttaṃ, tamahaṃ brūmi brāhmaṇa’’nti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
යම්හි සච්චඤ්ච ධම්මො ච, සො සුචී සො ච බ්රාහ්මණො’’ති.
Yamhi saccañca dhammo ca, so sucī so ca brāhmaṇo’’ti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘යදා හවෙ පාතුභවන්ති ධම්මා, ආතාපිනො ඣායතො බ්රාහ්මණස්ස;
‘‘Yadā have pātubhavanti dhammā, ātāpino jhāyato brāhmaṇassa;
විධූපයං තිට්ඨති මාරසෙනං, සූරියොව ඔභාසයමන්තලික්ඛ’’න්ති.
Vidhūpayaṃ tiṭṭhati mārasenaṃ, sūriyova obhāsayamantalikkha’’nti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සන්තින්ද්රියං පස්සථ ඉරියමානං, තෙවිජ්ජපත්තං අපහානධම්මං;
‘‘Santindriyaṃ passatha iriyamānaṃ, tevijjapattaṃ apahānadhammaṃ;
සබ්බානි යොගානි උපාතිවත්තො, අකිඤ්චනො ඉරියති පංසුකූලිකො.
Sabbāni yogāni upātivatto, akiñcano iriyati paṃsukūliko.
‘‘තං දෙවතා සම්බහුලා උළාරා, බ්රහ්මවිමානං උපසඞ්කමිත්වා;
‘‘Taṃ devatā sambahulā uḷārā, brahmavimānaṃ upasaṅkamitvā;
ආජානියං ජාතිබලං නිසෙධං, නිධ නමස්සන්ති පසන්නචිත්තා.
Ājāniyaṃ jātibalaṃ nisedhaṃ, nidha namassanti pasannacittā.
‘‘නමො තෙ පුරිසාජඤ්ඤ, නමො තෙ පුරිසුත්තම;
‘‘Namo te purisājañña, namo te purisuttama;
යස්ස තෙ නාභිජානාම, කිං ත්වං නිස්සාය ඣායසී’’ති.
Yassa te nābhijānāma, kiṃ tvaṃ nissāya jhāyasī’’ti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘සහායා වතිමෙ භික්ඛූ, චිරරත්තං සමෙතිකා;
‘‘Sahāyā vatime bhikkhū, cirarattaṃ sametikā;
සමෙති නෙසං සද්ධම්මො, ධම්මෙ බුද්ධප්පවෙදිතෙ’’.
Sameti nesaṃ saddhammo, dhamme buddhappavedite’’.
‘‘සුවිනීතා කප්පිනෙන, ධම්මෙ අරියප්පවෙදිතෙ;
‘‘Suvinītā kappinena, dhamme ariyappavedite;
ධාරෙන්ති අන්තිමං දෙහං, ජෙත්වා මාරං සවාහිනි’’න්ති 155.
Dhārenti antimaṃ dehaṃ, jetvā māraṃ savāhini’’nti 156.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘නයිදං සිථිලමාරබ්භ, නයිදං අප්පෙන ථාමසා;
‘‘Nayidaṃ sithilamārabbha, nayidaṃ appena thāmasā;
නිබ්බානං අධිගන්තබ්බං, සබ්බදුක්ඛප්පමොචනං 157.
Nibbānaṃ adhigantabbaṃ, sabbadukkhappamocanaṃ 158.
‘‘අයඤ්ච දහරො භික්ඛු, අයමුත්තමපුරිසො;
‘‘Ayañca daharo bhikkhu, ayamuttamapuriso;
ධාරෙති අන්තිමං දෙහං, ජෙත්වා මාරං සවාහිනි’’න්ති.
Dhāreti antimaṃ dehaṃ, jetvā māraṃ savāhini’’nti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
‘‘දුබ්බණ්ණකො ලූඛචීවරො, මොඝරාජා සදා සතො;
‘‘Dubbaṇṇako lūkhacīvaro, mogharājā sadā sato;
ඛීණාසවො විසංයුත්තො, කතකිච්චො අනාසවො.
Khīṇāsavo visaṃyutto, katakicco anāsavo.
ධාරෙති අන්තිමං දෙහං, ජෙත්වා මාරං සවාහිනි’’න්ති.
Dhāreti antimaṃ dehaṃ, jetvā māraṃ savāhini’’nti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
105. ‘‘තථාගතො, භික්ඛවෙ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො රූපස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තො සම්මාසම්බුද්ධොති වුච්චති. භික්ඛුපි, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤාවිමුත්තො රූපස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තො පඤ්ඤාවිමුත්තොති වුච්චති.
105. ‘‘Tathāgato, bhikkhave, arahaṃ sammāsambuddho rūpassa nibbidā virāgā nirodhā anupādā vimutto sammāsambuddhoti vuccati. Bhikkhupi, bhikkhave, paññāvimutto rūpassa nibbidā virāgā nirodhā anupādā vimutto paññāvimuttoti vuccati.
‘‘තථාගතො, භික්ඛවෙ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො වෙදනාය…පෙ.… සඤ්ඤාය…පෙ.… සඞ්ඛාරානං…පෙ.… විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තො සම්මාසම්බුද්ධොති වුච්චති. භික්ඛුපි, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤාවිමුත්තො විඤ්ඤාණස්ස නිබ්බිදා විරාගා නිරොධා අනුපාදා විමුත්තො පඤ්ඤාවිමුත්තොති වුච්චති.
‘‘Tathāgato, bhikkhave, arahaṃ sammāsambuddho vedanāya…pe… saññāya…pe… saṅkhārānaṃ…pe… viññāṇassa nibbidā virāgā nirodhā anupādā vimutto sammāsambuddhoti vuccati. Bhikkhupi, bhikkhave, paññāvimutto viññāṇassa nibbidā virāgā nirodhā anupādā vimutto paññāvimuttoti vuccati.
‘‘තත්ර ඛො, භික්ඛවෙ, කො විසෙසො කො අධිප්පයාසො 161 කිං නානාකරණං තථාගතස්ස අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස පඤ්ඤාවිමුත්තෙන භික්ඛුනාති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ.…
‘‘Tatra kho, bhikkhave, ko viseso ko adhippayāso 162 kiṃ nānākaraṇaṃ tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa paññāvimuttena bhikkhunāti? Bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammā…pe…
‘‘තථාගතො, භික්ඛවෙ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්ස උප්පාදෙතා, අසඤ්ජාතස්ස මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා, අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා , මග්ගඤ්ඤූ මග්ගවිදූ මග්ගකොවිදො, මග්ගානුගා ච, භික්ඛවෙ, එතරහි සාවකා විහරන්ති පච්ඡාසමන්නාගතා. අයං ඛො, භික්ඛවෙ, විසෙසො, අයං අධිප්පයාසො, ඉදං නානාකරණං තථාගතස්ස අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස පඤ්ඤාවිමුත්තෙන භික්ඛුනා’’ති.
‘‘Tathāgato, bhikkhave, arahaṃ sammāsambuddho anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā, anakkhātassa maggassa akkhātā , maggaññū maggavidū maggakovido, maggānugā ca, bhikkhave, etarahi sāvakā viharanti pacchāsamannāgatā. Ayaṃ kho, bhikkhave, viseso, ayaṃ adhippayāso, idaṃ nānākaraṇaṃ tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa paññāvimuttena bhikkhunā’’ti.
ඉදං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං.
Idaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ.
106. තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං?
106. Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ?
තස්මා ඡන්නං විවරෙථ, එවං තං නාතිවස්සතී’’ති.
Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassatī’’ti.
‘‘ඡන්නමතිවස්සතී’’ති සංකිලෙසො, ‘‘විවටං නාතිවස්සතී’’ති වාසනා, ‘‘තස්මා ඡන්නං විවරෙථ, එවං තං නාතිවස්සතී’’ති අයං සංකිලෙසො ච වාසනා ච. ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං.
‘‘Channamativassatī’’ti saṃkileso, ‘‘vivaṭaṃ nātivassatī’’ti vāsanā, ‘‘tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassatī’’ti ayaṃ saṃkileso ca vāsanā ca. Idaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ.
‘‘චත්තාරොමෙ, මහාරාජ 165, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ චත්තාරො? තමො තමපරායණො තමො ජොතිපරායණො ජොති තමපරායණො ජොති ජොතිපරායණො’’ති. තත්ථ යො ච පුග්ගලො ජොති තමපරායණො යො ච පුග්ගලො තමො තමපරායණො, ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා සංකිලෙසභාගියා, යො ච පුග්ගලො තමො ජොතිපරායණො යො ච පුග්ගලො ජොති ජොතිපරායණො, ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා වාසනාභාගියා. ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං.
‘‘Cattārome, mahārāja 166, puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame cattāro? Tamo tamaparāyaṇo tamo jotiparāyaṇo joti tamaparāyaṇo joti jotiparāyaṇo’’ti. Tattha yo ca puggalo joti tamaparāyaṇo yo ca puggalo tamo tamaparāyaṇo, ime dve puggalā saṃkilesabhāgiyā, yo ca puggalo tamo jotiparāyaṇo yo ca puggalo joti jotiparāyaṇo, ime dve puggalā vāsanābhāgiyā. Idaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ.
තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං?
Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ?
‘‘න තං දළ්හං බන්ධනමාහු ධීරා, යදායසං දාරුජපබ්බජඤ්ච 167;
‘‘Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, yadāyasaṃ dārujapabbajañca 168;
සාරත්තරත්තා මණිකුණ්ඩලෙසු, පුත්තෙසු දාරෙසු ච යා අපෙක්ඛා’’ති;
Sārattarattā maṇikuṇḍalesu, puttesu dāresu ca yā apekkhā’’ti;
අයං සංකිලෙසො.
Ayaṃ saṃkileso.
‘‘එතං දළ්හං බන්ධනමාහු ධීරා, ඔහාරිනං සිථිලං දුප්පමුඤ්චං;
‘‘Etaṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, ohārinaṃ sithilaṃ duppamuñcaṃ;
එතම්පි ඡෙත්වාන පරිබ්බජන්ති, අනපෙක්ඛිනො කාමසුඛං පහායා’’ති.
Etampi chetvāna paribbajanti, anapekkhino kāmasukhaṃ pahāyā’’ti.
අයං නිබ්බෙධො . ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං.
Ayaṃ nibbedho . Idaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ.
107. ‘‘යඤ්ච, භික්ඛවෙ, චෙතෙති, යඤ්ච පකප්පෙති, යඤ්ච අනුසෙති. ආරම්මණමෙතං හොති විඤ්ඤාණස්ස ඨිතියා, ආරම්මණෙ සති පතිට්ඨා විඤ්ඤාණස්ස හොති, තස්මිං පතිට්ඨිතෙ විඤ්ඤාණෙ විරූළ්හෙ ආයතිං 169 පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති හොති, ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්තියා සති ආයතිං 170 ජාතිජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති, එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.
107. ‘‘Yañca, bhikkhave, ceteti, yañca pakappeti, yañca anuseti. Ārammaṇametaṃ hoti viññāṇassa ṭhitiyā, ārammaṇe sati patiṭṭhā viññāṇassa hoti, tasmiṃ patiṭṭhite viññāṇe virūḷhe āyatiṃ 171 punabbhavābhinibbatti hoti, āyatiṃ punabbhavābhinibbattiyā sati āyatiṃ 172 jātijarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.
‘‘නො චෙ, භික්ඛවෙ, චෙතෙති, නො චෙ පකප්පෙති, අථ චෙ අනුසෙති. ආරම්මණමෙතං හොති විඤ්ඤාණස්ස ඨිතියා, ආරම්මණෙ සති පතිට්ඨා විඤ්ඤාණස්ස 173 හොති, තස්මිං පතිට්ඨිතෙ විඤ්ඤාණෙ විරූළ්හෙ ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති හොති, ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්තියා සති ආයතිං ජාතිජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති, එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති. අයං සංකිලෙසො.
‘‘No ce, bhikkhave, ceteti, no ce pakappeti, atha ce anuseti. Ārammaṇametaṃ hoti viññāṇassa ṭhitiyā, ārammaṇe sati patiṭṭhā viññāṇassa 174 hoti, tasmiṃ patiṭṭhite viññāṇe virūḷhe āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hoti, āyatiṃ punabbhavābhinibbattiyā sati āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti. Ayaṃ saṃkileso.
‘‘යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, නො චෙව 175 චෙතෙති, නො ච පකප්පෙති, නො ච අනුසෙති. ආරම්මණමෙතං න හොති විඤ්ඤාණස්ස ඨිතියා, ආරම්මණෙ අසති පතිට්ඨා විඤ්ඤාණස්ස න හොති, තස්මිං අප්පතිට්ඨිතෙ විඤ්ඤාණෙ අවිරූළ්හෙ ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති න හොති, ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්තියා අසති ආයතිං ජාතිජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොතී’’ති, අයං නිබ්බෙධො. ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං.
‘‘Yato ca kho, bhikkhave, no ceva 176 ceteti, no ca pakappeti, no ca anuseti. Ārammaṇametaṃ na hoti viññāṇassa ṭhitiyā, ārammaṇe asati patiṭṭhā viññāṇassa na hoti, tasmiṃ appatiṭṭhite viññāṇe avirūḷhe āyatiṃ punabbhavābhinibbatti na hoti, āyatiṃ punabbhavābhinibbattiyā asati āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotī’’ti, ayaṃ nibbedho. Idaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ.
108. තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං?
108. Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ?
‘‘‘සමුද්දො සමුද්දො’ති ඛො, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති, නෙසො, භික්ඛවෙ, අරියස්ස විනයෙ සමුද්දො, මහා එසො භික්ඛවෙ, උදකරාසි මහාඋදකණ්ණවො. චක්ඛු, භික්ඛවෙ, පුරිසස්ස සමුද්දො, තස්ස රූපමයො වෙගො. අයං සංකිලෙසො.
‘‘‘Samuddo samuddo’ti kho, bhikkhave, assutavā puthujjano bhāsati, neso, bhikkhave, ariyassa vinaye samuddo, mahā eso bhikkhave, udakarāsi mahāudakaṇṇavo. Cakkhu, bhikkhave, purisassa samuddo, tassa rūpamayo vego. Ayaṃ saṃkileso.
‘‘‘සොතං, භික්ඛවෙ…පෙ.… ඝානං…පෙ.… ජිව්හා…පෙ.… කායො…පෙ.… මනො, භික්ඛවෙ, පුරිසස්ස සමුද්දො තස්ස ධම්මමයො වෙගොති. අයං සංකිලෙසො.
‘‘‘Sotaṃ, bhikkhave…pe… ghānaṃ…pe… jivhā…pe… kāyo…pe… mano, bhikkhave, purisassa samuddo tassa dhammamayo vegoti. Ayaṃ saṃkileso.
‘‘යො තං ධම්මමයං වෙගං සහති, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අතරි මනොසමුද්දං සඌමිං සාවට්ටං සගහං සරක්ඛසං තිණ්ණො පාරඞ්ගතො ථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණො’’ති. අයං අසෙක්ඛො. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්වාන සුගතො, අථාපරං එතදවොච සත්ථා –
‘‘Yo taṃ dhammamayaṃ vegaṃ sahati, ayaṃ vuccati, bhikkhave, atari manosamuddaṃ saūmiṃ sāvaṭṭaṃ sagahaṃ sarakkhasaṃ tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo’’ti. Ayaṃ asekkho. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato, athāparaṃ etadavoca satthā –
‘‘යො ඉමං සමුද්දං සගහං සරක්ඛසං,
‘‘Yo imaṃ samuddaṃ sagahaṃ sarakkhasaṃ,
සඌමිං සාවට්ටං සභයං දුත්තරං අච්චතරි;
Saūmiṃ sāvaṭṭaṃ sabhayaṃ duttaraṃ accatari;
ස වෙදන්තගූ වුසිතබ්රහ්මචරියො, ලොකන්තගූ පාරගතොති වුච්චතී’’ති.
Sa vedantagū vusitabrahmacariyo, lokantagū pāragatoti vuccatī’’ti.
අයං අසෙක්ඛො. ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං.
Ayaṃ asekkho. Idaṃ saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ.
‘‘ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, බළිසා ලොකස්මිං අනයාය සත්තානං බ්යාබාධාය 181 පාණීනං. කතමෙ ඡ? සන්ති, භික්ඛවෙ, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, තඤ්චෙ භික්ඛු අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨති, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගිලිතබළිසො 182 මාරස්ස අනයං ආපන්නො, බ්යසනං ආපන්නො, යථාකාමං කරණීයො පාපිමතො.
‘‘Chayime, bhikkhave, baḷisā lokasmiṃ anayāya sattānaṃ byābādhāya 183 pāṇīnaṃ. Katame cha? Santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati, ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu gilitabaḷiso 184 mārassa anayaṃ āpanno, byasanaṃ āpanno, yathākāmaṃ karaṇīyo pāpimato.
‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ.… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා…පෙ.… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා…පෙ.… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා…පෙ.… මනොවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, තඤ්චෙ භික්ඛු අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගිලිතබළිසො මාරස්ස අනයං ආපන්නො, බ්යසනං ආපන්නො, යථාකාමං කරණීයො 185 පාපිමතො’’ති. අයං සංකිලෙසො.
‘‘Santi, bhikkhave, sotaviññeyyā saddā…pe… ghānaviññeyyā gandhā…pe… jivhāviññeyyā rasā…pe… kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā…pe… manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu gilitabaḷiso mārassa anayaṃ āpanno, byasanaṃ āpanno, yathākāmaṃ karaṇīyo 186 pāpimato’’ti. Ayaṃ saṃkileso.
‘‘සන්ති ච, භික්ඛවෙ, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, තඤ්චෙ භික්ඛු නාභිනන්දති නාභිවදති නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ගිලිතබළිසො මාරස්ස, අභෙදි බළිසං, පරිභෙදි බළිසං, න අනයං ආපන්නො, න බ්යසනං ආපන්නො, න යථාකාමං කරණීයො පාපිමතො.
‘‘Santi ca, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati, ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu na gilitabaḷiso mārassa, abhedi baḷisaṃ, paribhedi baḷisaṃ, na anayaṃ āpanno, na byasanaṃ āpanno, na yathākāmaṃ karaṇīyo pāpimato.
‘‘සන්ති ච, භික්ඛවෙ, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ.… මනොවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, තඤ්චෙ භික්ඛු නාභිනන්දති නාභිවදති, නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ගිලිතබළිසො මාරස්ස, අභෙදි බළිසං, පරිභෙදි බළිසං, න අනයං ආපන්නො, න බ්යසනං ආපන්නො, න යථාකාමං කරණීයො පාපිමතො’’ති. අයං අසෙක්ඛො. ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං.
‘‘Santi ca, bhikkhave, sotaviññeyyā saddā…pe… manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, tañce bhikkhu nābhinandati nābhivadati, nājjhosāya tiṭṭhati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu na gilitabaḷiso mārassa, abhedi baḷisaṃ, paribhedi baḷisaṃ, na anayaṃ āpanno, na byasanaṃ āpanno, na yathākāmaṃ karaṇīyo pāpimato’’ti. Ayaṃ asekkho. Idaṃ saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ.
109. තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං?
109. Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ?
‘‘අයං ලොකො සන්තාපජාතො, ඵස්සපරෙතො රොගං වදති අත්තතො 187;
‘‘Ayaṃ loko santāpajāto, phassapareto rogaṃ vadati attato 188;
‘‘අඤ්ඤථාභාවී භවසත්තො ලොකො, භවපරෙතො භවමෙවාභිනන්දති;
‘‘Aññathābhāvī bhavasatto loko, bhavapareto bhavamevābhinandati;
යදභිනන්දති තං භයං;
Yadabhinandati taṃ bhayaṃ;
යස්ස භායති තං දුක්ඛ’’න්ති; අයං සංකිලෙසො.
Yassa bhāyati taṃ dukkha’’nti; Ayaṃ saṃkileso.
‘‘භවවිප්පහානාය ඛො පනිදං බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’’ති; අයං නිබ්බෙධො;
‘‘Bhavavippahānāya kho panidaṃ brahmacariyaṃ vussatī’’ti; Ayaṃ nibbedho;
‘‘යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා භවෙන භවස්ස විප්පමොක්ඛමාහංසු, සබ්බෙ තෙ ‘අවිප්පමුත්තා භවස්මා’ති වදාමි. යෙ වා පන කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා විභවෙන භවස්ස නිස්සරණමාහංසු, සබ්බෙ තෙ ‘අනිස්සටා භවස්මා’ති වදාමි. උපධිං 191 හි පටිච්ච දුක්ඛමිදං සම්භොතී’’ති. අයං සංකිලෙසො.
‘‘Ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsu, sabbe te ‘avippamuttā bhavasmā’ti vadāmi. Ye vā pana keci samaṇā vā brāhmaṇā vā vibhavena bhavassa nissaraṇamāhaṃsu, sabbe te ‘anissaṭā bhavasmā’ti vadāmi. Upadhiṃ 192 hi paṭicca dukkhamidaṃ sambhotī’’ti. Ayaṃ saṃkileso.
‘‘සබ්බුපාදානක්ඛයා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවො’’ති. අයං නිබ්බෙධො.
‘‘Sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo’’ti. Ayaṃ nibbedho.
‘‘ලොකමිමං පස්ස, පුථූ අවිජ්ජාය පරෙතා භූතා භූතරතා, භවා අපරිමුත්තා, යෙ හි කෙචි භවා සබ්බධි සබ්බත්ථතාය, සබ්බෙ තෙ භවා අනිච්චා දුක්ඛා විපරිණාමධම්මා’’ති. අයං සංකිලෙසො.
‘‘Lokamimaṃ passa, puthū avijjāya paretā bhūtā bhūtaratā, bhavā aparimuttā, ye hi keci bhavā sabbadhi sabbatthatāya, sabbe te bhavā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’ti. Ayaṃ saṃkileso.
‘‘එවමෙතං යථාභූතං, සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො;
‘‘Evametaṃ yathābhūtaṃ, sammappaññāya passato;
භවතණ්හා පහීයති, විභවං නාභිනන්දති;
Bhavataṇhā pahīyati, vibhavaṃ nābhinandati;
සබ්බසො තණ්හානං ඛයා, අසෙසවිරාගනිරොධො නිබ්බාන’’න්ති;
Sabbaso taṇhānaṃ khayā, asesavirāganirodho nibbāna’’nti;
අයං නිබ්බෙධො.
Ayaṃ nibbedho.
‘‘තස්ස නිබ්බුතස්ස භික්ඛුනො, අනුපාදා පුනබ්භවො න හොති;
‘‘Tassa nibbutassa bhikkhuno, anupādā punabbhavo na hoti;
අභිභූතො මාරො විජිතසඞ්ගාමො, උපච්චගා සබ්බභවානි තාදී’’ති.
Abhibhūto māro vijitasaṅgāmo, upaccagā sabbabhavāni tādī’’ti.
අයං අසෙක්ඛො. ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං.
Ayaṃ asekkho. Idaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ.
‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ 193, පුග්ගලා. කතමෙ චත්තාරො? අනුසොතගාමී පටිසොතගාමී ඨිතත්තො තිණ්ණො පාරඞ්ගතො ථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණො’’ති. තත්ථ යොයං පුග්ගලො අනුසොතගාමී, අයං පුග්ගලො සංකිලෙසභාගියො. තත්ථ යොයං පුග්ගලො පටිසොතගාමී යො ච ඨිතත්තො, ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා නිබ්බෙධභාගියා. තත්ථ යොයං පුග්ගලො තිණ්ණො පාරඞ්ගතො ථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණො, අයං අසෙක්ඛො. ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං.
‘‘Cattārome, bhikkhave 194, puggalā. Katame cattāro? Anusotagāmī paṭisotagāmī ṭhitatto tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo’’ti. Tattha yoyaṃ puggalo anusotagāmī, ayaṃ puggalo saṃkilesabhāgiyo. Tattha yoyaṃ puggalo paṭisotagāmī yo ca ṭhitatto, ime dve puggalā nibbedhabhāgiyā. Tattha yoyaṃ puggalo tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo, ayaṃ asekkho. Idaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ.
110. තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං?
110. Tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ?
ඡළාභිජාතිකො අත්ථි පුග්ගලො කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො කණ්හං ධම්මං අභිජායති, අත්ථි පුග්ගලො කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො සුක්කං ධම්මං අභිජායති, අත්ථි පුග්ගලො කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං අච්චන්තදිට්ඨං 195 නිබ්බානං ආරාධෙති, අත්ථි පුග්ගලො සුක්කො සුක්කාභිජාතිකො කණ්හං ධම්මං අභිජායති, අත්ථි පුග්ගලො සුක්කො සුක්කාභිජාතිකො සුක්කං ධම්මං අභිජායති, අත්ථි පුග්ගලො සුක්කො සුක්කාභිජාතිකො අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං අච්චන්තදිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙති.
Chaḷābhijātiko atthi puggalo kaṇho kaṇhābhijātiko kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyati, atthi puggalo kaṇho kaṇhābhijātiko sukkaṃ dhammaṃ abhijāyati, atthi puggalo kaṇho kaṇhābhijātiko akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ accantadiṭṭhaṃ 196 nibbānaṃ ārādheti, atthi puggalo sukko sukkābhijātiko kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyati, atthi puggalo sukko sukkābhijātiko sukkaṃ dhammaṃ abhijāyati, atthi puggalo sukko sukkābhijātiko akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ accantadiṭṭhaṃ nibbānaṃ ārādheti.
තත්ථ යො ච පුග්ගලො කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො කණ්හං ධම්මං අභිජායති, යො ච පුග්ගලො සුක්කො සුක්කාභිජාතිකො කණ්හං ධම්මං අභිජායති, ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා සංකිලෙසභාගියා.
Tattha yo ca puggalo kaṇho kaṇhābhijātiko kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyati, yo ca puggalo sukko sukkābhijātiko kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyati, ime dve puggalā saṃkilesabhāgiyā.
තත්ථ යො ච පුග්ගලො කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො සුක්කං ධම්මං අභිජායති, යො ච පුග්ගලො සුක්කො සුක්කාභිජාතිකො සුක්කං ධම්මං අභිජායති, ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා වාසනාභාගියා.
Tattha yo ca puggalo kaṇho kaṇhābhijātiko sukkaṃ dhammaṃ abhijāyati, yo ca puggalo sukko sukkābhijātiko sukkaṃ dhammaṃ abhijāyati, ime dve puggalā vāsanābhāgiyā.
තත්ථ යො ච පුග්ගලො කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං අච්චන්තදිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙති, යො ච පුග්ගලො සුක්කො සුක්කාභිජාතිකො අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං අච්චන්තදිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙති, ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා නිබ්බෙධභාගියා, ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං.
Tattha yo ca puggalo kaṇho kaṇhābhijātiko akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ accantadiṭṭhaṃ nibbānaṃ ārādheti, yo ca puggalo sukko sukkābhijātiko akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ accantadiṭṭhaṃ nibbānaṃ ārādheti, ime dve puggalā nibbedhabhāgiyā, idaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ.
‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ 197, කම්මානි. කතමානි චත්තාරි? අත්ථි කම්මං කණ්හං කණ්හවිපාකං, අත්ථි කම්මං සුක්කං සුක්කවිපාකං, අත්ථි කම්මං කණ්හසුක්කං කණ්හසුක්කවිපාකං, අත්ථි කම්මං අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං කම්මුත්තමං කම්මසෙට්ඨං කම්මක්ඛයාය සංවත්තති’’.
‘‘Cattārimāni, bhikkhave 198, kammāni. Katamāni cattāri? Atthi kammaṃ kaṇhaṃ kaṇhavipākaṃ, atthi kammaṃ sukkaṃ sukkavipākaṃ, atthi kammaṃ kaṇhasukkaṃ kaṇhasukkavipākaṃ, atthi kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ kammuttamaṃ kammaseṭṭhaṃ kammakkhayāya saṃvattati’’.
තත්ථ යඤ්ච කම්මං කණ්හං කණ්හවිපාකං, යඤ්ච කම්මං කණ්හසුක්කං කණ්හසුක්කවිපාකං, අයං සංකිලෙසො. යඤ්ච කම්මං සුක්කං සුක්කවිපාකං, අයං වාසනා. යඤ්ච කම්මං අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං කම්මුත්තමං කම්මසෙට්ඨං කම්මක්ඛයාය සංවත්තති, අයං නිබ්බෙධො. ඉදං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං.
Tattha yañca kammaṃ kaṇhaṃ kaṇhavipākaṃ, yañca kammaṃ kaṇhasukkaṃ kaṇhasukkavipākaṃ, ayaṃ saṃkileso. Yañca kammaṃ sukkaṃ sukkavipākaṃ, ayaṃ vāsanā. Yañca kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ kammuttamaṃ kammaseṭṭhaṃ kammakkhayāya saṃvattati, ayaṃ nibbedho. Idaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ.
111. තත්ථ කතමං වාසනාභාගියඤ්ච, නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං?
111. Tattha katamaṃ vāsanābhāgiyañca, nibbedhabhāgiyañca suttaṃ?
‘‘ලද්ධාන මානුසත්තං ද්වෙ, කිච්චං අකිච්චමෙව ච;
‘‘Laddhāna mānusattaṃ dve, kiccaṃ akiccameva ca;
සුකිච්චං චෙව පුඤ්ඤානි, සංයොජනවිප්පහානං වා’’ති.
Sukiccaṃ ceva puññāni, saṃyojanavippahānaṃ vā’’ti.
‘‘සුකිච්චං චෙව පුඤ්ඤානී’’ති වාසනා. ‘‘සංයොජනවිප්පහානං වා’’ති නිබ්බෙධො.
‘‘Sukiccaṃ ceva puññānī’’ti vāsanā. ‘‘Saṃyojanavippahānaṃ vā’’ti nibbedho.
‘‘පුඤ්ඤානි කරිත්වාන, සග්ගා සග්ගං වජන්ති කතපුඤ්ඤා;
‘‘Puññāni karitvāna, saggā saggaṃ vajanti katapuññā;
සංයොජනප්පහානා, ජරාමරණා විප්පමුච්චන්තී’’ති.
Saṃyojanappahānā, jarāmaraṇā vippamuccantī’’ti.
‘‘පුඤ්ඤානි කරිත්වාන, සග්ගා සග්ගං වජන්ති කතපුඤ්ඤා’’ති වාසනා. ‘‘සංයොජනප්පහානා ජරාමරණා විප්පමුච්චන්තී’’ති නිබ්බෙධො. ඉදං වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං.
‘‘Puññāni karitvāna, saggā saggaṃ vajanti katapuññā’’ti vāsanā. ‘‘Saṃyojanappahānā jarāmaraṇā vippamuccantī’’ti nibbedho. Idaṃ vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ.
‘‘ද්වෙමානි, භික්ඛවෙ, පධානානි 199. කතමානි ද්වෙ? යො ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතෙසු චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පරිච්චජති, යො ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතෙසු සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’’න්ති. තත්ථ යො අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතෙසු චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පරිච්චජති, අයං වාසනා.
‘‘Dvemāni, bhikkhave, padhānāni 200. Katamāni dve? Yo ca agārasmā anagāriyaṃ pabbajitesu cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ pariccajati, yo ca agārasmā anagāriyaṃ pabbajitesu sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbāna’’nti. Tattha yo agārasmā anagāriyaṃ pabbajitesu cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ pariccajati, ayaṃ vāsanā.
යො අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතෙසු සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං, අයං නිබ්බෙධො. ඉදං වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං.
Yo agārasmā anagāriyaṃ pabbajitesu sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ, ayaṃ nibbedho. Idaṃ vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ.
තත්ථ තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං තණ්හාපක්ඛෙනෙව නිද්දිසිතබ්බං තීහි තණ්හාහි – කාමතණ්හාය භවතණ්හාය විභවතණ්හාය. යෙන යෙන වා පන වත්ථුනා අජ්ඣොසිතා, තෙන තෙනෙව නිද්දිසිතබ්බං, තස්සා විත්ථාරො ඡත්තිංසතණ්හාජාලිනියාවිචරිතානි.
Tattha taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ taṇhāpakkheneva niddisitabbaṃ tīhi taṇhāhi – kāmataṇhāya bhavataṇhāya vibhavataṇhāya. Yena yena vā pana vatthunā ajjhositā, tena teneva niddisitabbaṃ, tassā vitthāro chattiṃsataṇhājāliniyāvicaritāni.
තත්ථ දිට්ඨිසංකිලෙසභාගියං සුත්තං දිට්ඨිපක්ඛෙනෙව නිද්දිසිතබ්බං උච්ඡෙදසස්සතෙන, යෙන යෙන වා පන වත්ථුනා දිට්ඨිවසෙන අභිනිවිසති ‘‘ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති, තෙන තෙනෙව නිද්දිසිතබ්බං, තස්සා විත්ථාරො ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිගතානි.
Tattha diṭṭhisaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ diṭṭhipakkheneva niddisitabbaṃ ucchedasassatena, yena yena vā pana vatthunā diṭṭhivasena abhinivisati ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti, tena teneva niddisitabbaṃ, tassā vitthāro dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni.
තත්ථ දුච්චරිතසංකිලෙසභාගියං සුත්තං චෙතනාය චෙතසිකකම්මෙන නිද්දිසිතබ්බං තීහි දුච්චරිතෙහි – කායදුච්චරිතෙන වචීදුච්චරිතෙන මනොදුච්චරිතෙන, තස්ස විත්ථාරො දසඅකුසලකම්මපථා.
Tattha duccaritasaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ cetanāya cetasikakammena niddisitabbaṃ tīhi duccaritehi – kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, tassa vitthāro dasaakusalakammapathā.
තත්ථ තණ්හාවොදානභාගියං සුත්තං සමථෙන නිද්දිසිතබ්බං, දිට්ඨිවොදානභාගියං සුත්තං විපස්සනා නිද්දිසිතබ්බං, දුච්චරිතවොදානභාගියං සුත්තං සුචරිතෙන නිද්දිසිතබ්බං. තීණි අකුසලමූලානි. තං කිස්ස හෙතු? සංසාරස්ස නිබ්බත්තියා. තථා නිබ්බත්තෙ සංසාරෙ කායදුච්චරිතං කායසුචරිතං වචීදුච්චරිතං වචීසුචරිතං මනොදුච්චරිතං මනොසුචරිතං ඉමිනා අසුභෙන කම්මවිපාකෙන ඉදං බාලලක්ඛණං නිබ්බත්තතීති. ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Tattha taṇhāvodānabhāgiyaṃ suttaṃ samathena niddisitabbaṃ, diṭṭhivodānabhāgiyaṃ suttaṃ vipassanā niddisitabbaṃ, duccaritavodānabhāgiyaṃ suttaṃ sucaritena niddisitabbaṃ. Tīṇi akusalamūlāni. Taṃ kissa hetu? Saṃsārassa nibbattiyā. Tathā nibbatte saṃsāre kāyaduccaritaṃ kāyasucaritaṃ vacīduccaritaṃ vacīsucaritaṃ manoduccaritaṃ manosucaritaṃ iminā asubhena kammavipākena idaṃ bālalakkhaṇaṃ nibbattatīti. Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
ඉමිනා සුභෙන කම්මවිපාකෙන ඉදං මහාපුරිසලක්ඛණං නිබ්බත්තතීති. ඉදං වාසනාභාගියං සුත්තං.
Iminā subhena kammavipākena idaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattatīti. Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ.
තත්ථ සංකිලෙසභාගියං සුත්තං චතූහි කිලෙසභූමීහි නිද්දිසිතබ්බං – අනුසයභූමියා පරියුට්ඨානභූමියා සංයොජනභූමියා උපාදානභූමියා. සානුසයස්ස පරියුට්ඨානං ජායති, පරියුට්ඨිතො සංයුජ්ජති, සංයුජ්ජන්තො උපාදියති, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති, එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති. ඉමාහි චතූහි කිලෙසභූමීහි සබ්බෙ කිලෙසා සඞ්ගහං සමොසරණං ගච්ඡන්ති, ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං.
Tattha saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ catūhi kilesabhūmīhi niddisitabbaṃ – anusayabhūmiyā pariyuṭṭhānabhūmiyā saṃyojanabhūmiyā upādānabhūmiyā. Sānusayassa pariyuṭṭhānaṃ jāyati, pariyuṭṭhito saṃyujjati, saṃyujjanto upādiyati, upādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Imāhi catūhi kilesabhūmīhi sabbe kilesā saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchanti, idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ.
වාසනාභාගියං සුත්තං තීහි සුචරිතෙහි නිද්දිසිතබ්බං, නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං චතූහි සච්චෙහි නිද්දිසිතබ්බං, අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං තීහි ධම්මෙහි නිද්දිසිතබ්බං – බුද්ධධම්මෙහි පච්චෙකබුද්ධධම්මෙහි සාවකභූමියා. ඣායිවිසයෙ නිද්දිසිතබ්බන්ති.
Vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ tīhi sucaritehi niddisitabbaṃ, nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ catūhi saccehi niddisitabbaṃ, asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ tīhi dhammehi niddisitabbaṃ – buddhadhammehi paccekabuddhadhammehi sāvakabhūmiyā. Jhāyivisaye niddisitabbanti.
112. තත්ථ කතමෙ අට්ඨාරස මූලපදා? ලොකියං ලොකුත්තරං ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච, සත්තාධිට්ඨානං ධම්මාධිට්ඨානං සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච, ඤාණං ඤෙය්යං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච, දස්සනං භාවනා දස්සනඤ්ච භාවනා ච, සකවචනං පරවචනං සකවචනඤ්ච පරවචනඤ්ච, විසජ්ජනීයං අවිසජ්ජනීයං විසජ්ජනීයඤ්ච අවිසජ්ජනීයඤ්ච, කම්මං විපාකො කම්මඤ්ච විපාකො ච, කුසලං අකුසලං කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච, අනුඤ්ඤාතං පටික්ඛිත්තං අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච, ථවො චාති.
112. Tattha katame aṭṭhārasa mūlapadā? Lokiyaṃ lokuttaraṃ lokiyañca lokuttarañca, sattādhiṭṭhānaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca, ñāṇaṃ ñeyyaṃ ñāṇañca ñeyyañca, dassanaṃ bhāvanā dassanañca bhāvanā ca, sakavacanaṃ paravacanaṃ sakavacanañca paravacanañca, visajjanīyaṃ avisajjanīyaṃ visajjanīyañca avisajjanīyañca, kammaṃ vipāko kammañca vipāko ca, kusalaṃ akusalaṃ kusalañca akusalañca, anuññātaṃ paṭikkhittaṃ anuññātañca paṭikkhittañca, thavo cāti.
තත්ථ කතමං ලොකියං?
Tattha katamaṃ lokiyaṃ?
‘‘න හි පාපං කතං කම්මං, සජ්ජුඛීරංව මුච්චති;
‘‘Na hi pāpaṃ kataṃ kammaṃ, sajjukhīraṃva muccati;
ඉදං ලොකියං.
Idaṃ lokiyaṃ.
‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, අගතිගමනානි සබ්බං…පෙ.… නිහීයතෙ තස්ස යසො කාළපක්ඛෙව චන්දිමා’’ති. ඉදං ලොකියං.
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, agatigamanāni sabbaṃ…pe… nihīyate tassa yaso kāḷapakkheva candimā’’ti. Idaṃ lokiyaṃ.
‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, ලොකධම්මා 205. කතමෙ අට්ඨ? ලාභො අලාභො, යසො අයසො, නින්දා පසංසා, සුඛං දුක්ඛං. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ ලොකධම්මා’’ති. ඉදං ලොකියං.
‘‘Aṭṭhime, bhikkhave, lokadhammā 206. Katame aṭṭha? Lābho alābho, yaso ayaso, nindā pasaṃsā, sukhaṃ dukkhaṃ. Ime kho, bhikkhave, aṭṭha lokadhammā’’ti. Idaṃ lokiyaṃ.
තත්ථ කතමං ලොකුත්තරං?
Tattha katamaṃ lokuttaraṃ?
‘‘යස්සින්ද්රියානි සමථඞ්ගතානි 207; අස්සා යථා සාරථිනා සුදන්තා;
‘‘Yassindriyāni samathaṅgatāni 208; Assā yathā sārathinā sudantā;
පහීනමානස්ස අනාසවස්ස, දෙවාපි තස්ස පිහයන්ති තාදිනො’’ති.
Pahīnamānassa anāsavassa, devāpi tassa pihayanti tādino’’ti.
ඉදං ලොකුත්තරං.
Idaṃ lokuttaraṃ.
‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි ලොකුත්තරානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං වීරියින්ද්රියං සතින්ද්රියං සමාධින්ද්රියං පඤ්ඤින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි ලොකුත්තරානී’’ති. ඉදං ලොකුත්තරං.
‘‘Pañcimāni, bhikkhave, indriyāni lokuttarāni. Katamāni pañca? Saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ. Imāni kho, bhikkhave, pañcindriyāni lokuttarānī’’ti. Idaṃ lokuttaraṃ.
තත්ථ කතමං ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච?
Tattha katamaṃ lokiyañca lokuttarañca?
‘‘ලද්ධාන මානුසත්තං ද්වෙ, කිච්චං අකිච්චමෙව චා’’ති ද්වෙ ගාථා. යං ඉහ ‘‘සුකිච්චං චෙව පුඤ්ඤානී’’ති ච ‘‘පුඤ්ඤානි කරිත්වාන, සග්ගා සග්ගං වජන්ති කතපුඤ්ඤා’’ති ච. ඉදං ලොකියං.
‘‘Laddhāna mānusattaṃ dve, kiccaṃ akiccameva cā’’ti dve gāthā. Yaṃ iha ‘‘sukiccaṃ ceva puññānī’’ti ca ‘‘puññāni karitvāna, saggā saggaṃ vajanti katapuññā’’ti ca. Idaṃ lokiyaṃ.
යං ඉහ ‘‘සංයොජනවිප්පහානං වා’’ති ච ‘‘සංයොජනප්පහානා, ජරාමරණා විප්පමුච්චන්තී’’ති ච, ඉදං ලොකුත්තරං. ඉදං ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච.
Yaṃ iha ‘‘saṃyojanavippahānaṃ vā’’ti ca ‘‘saṃyojanappahānā, jarāmaraṇā vippamuccantī’’ti ca, idaṃ lokuttaraṃ. Idaṃ lokiyañca lokuttarañca.
‘‘විඤ්ඤාණෙ චෙ, භික්ඛවෙ, ආහාරෙ සති නාමරූපස්ස අවක්කන්ති හොති, නාමරූපස්ස අවක්කන්තියා සති පුනබ්භවො හොති, පුනබ්භවෙ සති ජාති හොති, ජාතියා සති ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ 209, මහාරුක්ඛො, තස්ස යානි චෙව මූලානි අධොගමානි යානි ච තිරියං ගමානි, සබ්බානි තානි උද්ධං ඔජං අභිහරන්ති. එවං හි සො, භික්ඛවෙ, මහාරුක්ඛො තදාහාරො තදුපාදානො චිරං දීඝමද්ධානං තිට්ඨෙය්ය. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණෙ ආහාරෙ සති නාමරූපස්ස අවක්කන්ති හොති සබ්බං…පෙ.… එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති. ඉදං ලොකියං.
‘‘Viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre sati nāmarūpassa avakkanti hoti, nāmarūpassa avakkantiyā sati punabbhavo hoti, punabbhave sati jāti hoti, jātiyā sati jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Seyyathāpi, bhikkhave 210, mahārukkho, tassa yāni ceva mūlāni adhogamāni yāni ca tiriyaṃ gamāni, sabbāni tāni uddhaṃ ojaṃ abhiharanti. Evaṃ hi so, bhikkhave, mahārukkho tadāhāro tadupādāno ciraṃ dīghamaddhānaṃ tiṭṭheyya. Evameva kho, bhikkhave, viññāṇe āhāre sati nāmarūpassa avakkanti hoti sabbaṃ…pe… evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti. Idaṃ lokiyaṃ.
‘‘විඤ්ඤාණෙ චෙ, භික්ඛවෙ, ආහාරෙ අසති නාමරූපස්ස අවක්කන්ති න හොති, නාමරූපස්ස අවක්කන්තියා අසති පුනබ්භවො න හොති, පුනබ්භවෙ අසති ජාති න හොති, ජාතියා අසති ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහාරුක්ඛො අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය කුද්දාලපිටකං 211 ආදාය, සො තං රුක්ඛං මූලෙ ඡින්දෙය්ය, මූලෙ 212 ඡෙත්වා පලිඛණෙය්ය, පලිඛණිත්වා මූලානි උද්ධරෙය්ය අන්තමසො උසීරනාළිමත්තානිපි. සො තං රුක්ඛං ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං ඡින්දෙය්ය, ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං ඡින්දිත්වා 213 ඵාලෙය්ය, ඵාලෙත්වා සකලිකං සකලිකං කරෙය්ය, සකලිකං සකලිකං කරිත්වා වාතාතපෙ විසොසෙය්ය, වාතාතපෙ විසොසෙත්වා අග්ගිනා ඩහෙය්ය, අග්ගිනා ඩහෙත්වා මසිං කරෙය්ය, මසිං කරිත්වා මහාවාතෙ වා ඔඵුනෙය්ය, නදියා වා සීඝසොතාය පවාහෙය්ය, එවං හි සො, භික්ඛවෙ, මහාරුක්ඛො උච්ඡින්නමූලො අස්ස තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො 214 ආයතිං අනුප්පාදධම්මො. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණෙ ආහාරෙ අසති නාමරූපස්ස අවක්කන්ති න හොති, නාමරූපස්ස අවක්කන්තියා අසති සබ්බං…පෙ.… එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොතී’’ති. ඉදං ලොකුත්තරං. ඉදං ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච.
‘‘Viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre asati nāmarūpassa avakkanti na hoti, nāmarūpassa avakkantiyā asati punabbhavo na hoti, punabbhave asati jāti na hoti, jātiyā asati jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, mahārukkho atha puriso āgaccheyya kuddālapiṭakaṃ 215 ādāya, so taṃ rukkhaṃ mūle chindeyya, mūle 216 chetvā palikhaṇeyya, palikhaṇitvā mūlāni uddhareyya antamaso usīranāḷimattānipi. So taṃ rukkhaṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ chindeyya, khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā 217 phāleyya, phāletvā sakalikaṃ sakalikaṃ kareyya, sakalikaṃ sakalikaṃ karitvā vātātape visoseyya, vātātape visosetvā agginā ḍaheyya, agginā ḍahetvā masiṃ kareyya, masiṃ karitvā mahāvāte vā ophuneyya, nadiyā vā sīghasotāya pavāheyya, evaṃ hi so, bhikkhave, mahārukkho ucchinnamūlo assa tālāvatthukato anabhāvaṃkato 218 āyatiṃ anuppādadhammo. Evameva kho, bhikkhave, viññāṇe āhāre asati nāmarūpassa avakkanti na hoti, nāmarūpassa avakkantiyā asati sabbaṃ…pe… evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotī’’ti. Idaṃ lokuttaraṃ. Idaṃ lokiyañca lokuttarañca.
113. තත්ථ කතමං සත්තාධිට්ඨානං?
113. Tattha katamaṃ sattādhiṭṭhānaṃ?
‘‘සබ්බා දිසා අනුපරිගම්ම චෙතසා, නෙවජ්ඣගා පියතරමත්තනා ක්වචි;
‘‘Sabbā disā anuparigamma cetasā, nevajjhagā piyataramattanā kvaci;
එවං පියො පුථු අත්තා පරෙසං, තස්මා න හිංසෙ පරමත්තකාමො’’ති 219.
Evaṃ piyo puthu attā paresaṃ, tasmā na hiṃse paramattakāmo’’ti 220.
ඉදං සත්තාධිට්ඨානං.
Idaṃ sattādhiṭṭhānaṃ.
‘‘යෙ කෙචි භූතා භවිස්සන්ති යෙ වාපි 221, සබ්බෙ ගමිස්සන්ති පහාය දෙහං;
‘‘Ye keci bhūtā bhavissanti ye vāpi 222, sabbe gamissanti pahāya dehaṃ;
තං සබ්බජානිං කුසලො විදිත්වා, ආතාපියො 223 බ්රහ්මචරියං චරෙය්යා’’ති.
Taṃ sabbajāniṃ kusalo viditvā, ātāpiyo 224 brahmacariyaṃ careyyā’’ti.
ඉදං සත්තාධිට්ඨානං.
Idaṃ sattādhiṭṭhānaṃ.
‘‘සත්තහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං කල්යාණමිත්තං අපි විවෙචියමානෙන පණාමියමානෙන ගලෙ පිසනමජ්ජමානෙන 225 යාවජීවං න විජහිතබ්බං. කතමෙහි සත්තහි? පියො ච හොති මනාපො ච ගරු ච භාවනීයො ච වත්තා ච වචනක්ඛමො ච ගම්භීරඤ්ච කථං කත්තා හොති, නො ච අට්ඨානෙ 226 නියොජෙති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, සත්තහි…පෙ.… න විජහිතබ්බං. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්වාන සුගතො. අථාපරං එතදවොච සත්ථා –
‘‘Sattahi, bhikkhave, aṅgehi samannāgataṃ kalyāṇamittaṃ api viveciyamānena paṇāmiyamānena gale pisanamajjamānena 227 yāvajīvaṃ na vijahitabbaṃ. Katamehi sattahi? Piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca vattā ca vacanakkhamo ca gambhīrañca kathaṃ kattā hoti, no ca aṭṭhāne 228 niyojeti. Imehi kho, bhikkhave, sattahi…pe… na vijahitabbaṃ. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato. Athāparaṃ etadavoca satthā –
‘‘පියො ගරු භාවනීයො, වත්තා ච වචනක්ඛමො;
‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;
ගම්භීරඤ්ච කථං කත්තා, න චට්ඨානෙ නියොජකො;
Gambhīrañca kathaṃ kattā, na caṭṭhāne niyojako;
තං මිත්තං මිත්තකාමෙන, යාවජීවම්පි සෙවිය’’න්ති.
Taṃ mittaṃ mittakāmena, yāvajīvampi seviya’’nti.
ඉදං සත්තාධිට්ඨානං.
Idaṃ sattādhiṭṭhānaṃ.
තත්ථ කතමං ධම්මාධිට්ඨානං?
Tattha katamaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ?
‘‘යඤ්ච කාමසුඛං ලොකෙ, යඤ්චිදං දිවියං සුඛං;
‘‘Yañca kāmasukhaṃ loke, yañcidaṃ diviyaṃ sukhaṃ;
තණ්හක්ඛයසුඛස්සෙතෙ 229, කලං නාග්ඝන්ති සොළසි’’න්ති.
Taṇhakkhayasukhassete 230, kalaṃ nāgghanti soḷasi’’nti.
ඉදං ධම්මාධිට්ඨානං.
Idaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ.
‘‘සුසුඛං 231 වත නිබ්බානං, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතං;
‘‘Susukhaṃ 232 vata nibbānaṃ, sammāsambuddhadesitaṃ;
අසොකං විරජං ඛෙමං, යත්ථ දුක්ඛං නිරුජ්ඣතී’’ති.
Asokaṃ virajaṃ khemaṃ, yattha dukkhaṃ nirujjhatī’’ti.
ඉදං ධම්මාධිට්ඨානං.
Idaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ.
තත්ථ කතමං සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච
Tattha katamaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca
‘‘මාතරං පිතරං හන්ත්වා, රාජානො ද්වෙ ච ඛත්තියෙ;
‘‘Mātaraṃ pitaraṃ hantvā, rājāno dve ca khattiye;
රට්ඨං සානුචරං හන්ත්වා’’ති ඉදං ධම්මාධිට්ඨානං.
Raṭṭhaṃ sānucaraṃ hantvā’’ti idaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ.
‘‘අනීඝො යාති බ්රාහ්මණො’’ති; ඉදං සත්තාධිට්ඨානං;
‘‘Anīgho yāti brāhmaṇo’’ti; Idaṃ sattādhiṭṭhānaṃ;
ඉදං සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච.
Idaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca.
‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා 233. කතමෙ චත්තාරො? ඡන්දසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො, වීරිය…පෙ.… චිත්ත. වීමංසාසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො’’ති. ඉදං ධම්මාධිට්ඨානං.
‘‘Cattārome, bhikkhave, iddhipādā 234. Katame cattāro? Chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgato iddhipādo, vīriya…pe… citta. Vīmaṃsāsamādhipadhānasaṅkhārasamannāgato iddhipādo’’ti. Idaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ.
සො කායෙපි චිත්තං සමොදහති, චිත්තෙපි කායං සමොදහති, කායෙ සුඛසඤ්ඤඤ්ච ලහුසඤ්ඤඤ්ච ඔක්කමිත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං සත්තාධිට්ඨානං, ඉදං සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච.
So kāyepi cittaṃ samodahati, cittepi kāyaṃ samodahati, kāye sukhasaññañca lahusaññañca okkamitvā upasampajja viharati. Idaṃ sattādhiṭṭhānaṃ, idaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca.
114. තත්ථ කතමං ඤාණං?
114. Tattha katamaṃ ñāṇaṃ?
‘‘යං තං ලොකුත්තරං ඤාණං, සබ්බඤ්ඤූ යෙන වුච්චති;
‘‘Yaṃ taṃ lokuttaraṃ ñāṇaṃ, sabbaññū yena vuccati;
න තස්ස පරිහානත්ථි, සබ්බකාලෙ පවත්තතී’’ති.
Na tassa parihānatthi, sabbakāle pavattatī’’ti.
ඉදං ඤාණං.
Idaṃ ñāṇaṃ.
‘‘පඤ්ඤා හි සෙට්ඨා ලොකස්මිං, යායං නිබ්බානගාමිනී 235;
‘‘Paññā hi seṭṭhā lokasmiṃ, yāyaṃ nibbānagāminī 236;
යාය සම්මා පජානාති, ජාතිමරණසඞ්ඛය’’න්ති.
Yāya sammā pajānāti, jātimaraṇasaṅkhaya’’nti.
ඉදං ඤාණං.
Idaṃ ñāṇaṃ.
තත්ථ කතමං ඤෙය්යං?
Tattha katamaṃ ñeyyaṃ?
‘‘කිත්තයිස්සාමි තෙ 237 සන්තිං, [ධොතකාති භගවා,]
‘‘Kittayissāmi te 238 santiṃ, [dhotakāti bhagavā,]
දිට්ඨෙ ධම්මෙ අනීතිහං;
Diṭṭhe dhamme anītihaṃ;
යං විදිත්වා සතො චරං, තරෙ ලොකෙ විසත්තිකං.
Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattikaṃ.
‘‘තඤ්චාහං අභිනන්දාමි, මහෙසි සන්තිමුත්තමං;
‘‘Tañcāhaṃ abhinandāmi, mahesi santimuttamaṃ;
යං විදිත්වා සතො චරං, තරෙ ලොකෙ විසත්තිකං.
Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattikaṃ.
‘‘යං කිඤ්චි සම්පජානාසි, [ධොතකාති භගවා]
‘‘Yaṃ kiñci sampajānāsi, [dhotakāti bhagavā]
උද්ධං අධො තිරියඤ්චාපි මජ්ඣෙ;
Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe;
එතං විදිත්වා සඞ්ගොති ලොකෙ,
Etaṃ viditvā saṅgoti loke,
භවාභවාය මාකාසි තණ්හ’’න්ති.
Bhavābhavāya mākāsi taṇha’’nti.
ඉදං ඤෙය්යං.
Idaṃ ñeyyaṃ.
‘‘චතුන්නං, භික්ඛවෙ, අරියසච්චානං අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච…පෙ.… තයිදං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, දුක්ඛසමුදයං 239 අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, දුක්ඛනිරොධං 240 අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං. උච්ඡින්නා භවතණ්හා, ඛීණා භවනෙත්ති, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’ති. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්වාන සුගතො, අථාපරං එතදවොච සත්ථා –
‘‘Catunnaṃ, bhikkhave, ariyasaccānaṃ ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañca…pe… tayidaṃ, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ, dukkhasamudayaṃ 241 ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ, dukkhanirodhaṃ 242 ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ anubuddhaṃ paṭividdhaṃ. Ucchinnā bhavataṇhā, khīṇā bhavanetti, natthi dāni punabbhavo’’ti. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato, athāparaṃ etadavoca satthā –
‘‘චතුන්නං අරියසච්චානං, යථාභූතං අදස්සනා;
‘‘Catunnaṃ ariyasaccānaṃ, yathābhūtaṃ adassanā;
‘‘තානි එතානි දිට්ඨානි, භවනෙත්ති සමූහතා;
‘‘Tāni etāni diṭṭhāni, bhavanetti samūhatā;
උච්ඡින්නං මූලං දුක්ඛස්ස, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’ති.
Ucchinnaṃ mūlaṃ dukkhassa, natthi dāni punabbhavo’’ti.
ඉදං ඤෙය්යං.
Idaṃ ñeyyaṃ.
තත්ථ කතමං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච? රූපං අනිච්චං, වෙදනා අනිච්චා, සඤ්ඤා අනිච්චා, සඞ්ඛාරා අනිච්චා, විඤ්ඤාණං අනිච්චන්ති. ඉදං ඤෙය්යං.
Tattha katamaṃ ñāṇañca ñeyyañca? Rūpaṃ aniccaṃ, vedanā aniccā, saññā aniccā, saṅkhārā aniccā, viññāṇaṃ aniccanti. Idaṃ ñeyyaṃ.
එවං ජානං එවං පස්සං අරියසාවකො ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්ති පස්සති, ‘‘වෙදනා අනිච්චා’’ති පස්සති, ‘‘සඤ්ඤං…පෙ.… සඞ්ඛාරෙ…පෙ.… විඤ්ඤාණං අනිච්ච’’න්ති පස්සතීති. ඉදං ඤාණං.
Evaṃ jānaṃ evaṃ passaṃ ariyasāvako ‘‘rūpaṃ anicca’’nti passati, ‘‘vedanā aniccā’’ti passati, ‘‘saññaṃ…pe… saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ anicca’’nti passatīti. Idaṃ ñāṇaṃ.
සො පරිමුච්චති රූපෙන, පරිමුච්චති වෙදනාය, පරිමුච්චති සඤ්ඤාය, පරිමුච්චති සඞ්ඛාරෙහි, පරිමුච්චති විඤ්ඤාණම්හා, පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමීති. ඉදං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච.
So parimuccati rūpena, parimuccati vedanāya, parimuccati saññāya, parimuccati saṅkhārehi, parimuccati viññāṇamhā, parimuccati dukkhasmāti vadāmīti. Idaṃ ñāṇañca ñeyyañca.
‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති ඉදං ඤෙය්යං. ‘‘යදා පඤ්ඤාය පස්සතී’’ති ඉදං ඤාණං. ‘‘අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ එස මග්ගො විසුද්ධියා’’ති ඉදං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච.
‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti idaṃ ñeyyaṃ. ‘‘Yadā paññāya passatī’’ti idaṃ ñāṇaṃ. ‘‘Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyā’’ti idaṃ ñāṇañca ñeyyañca.
‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති ඉදං ඤෙය්යං. ‘‘යදා පඤ්ඤාය පස්සතී’’ති ඉදං ඤාණං. ‘‘අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ එස මග්ගො විසුද්ධියා’’ති ඉදං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච.
‘‘Sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti idaṃ ñeyyaṃ. ‘‘Yadā paññāya passatī’’ti idaṃ ñāṇaṃ. ‘‘Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyā’’ti idaṃ ñāṇañca ñeyyañca.
‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති ඉදං ඤෙය්යං. ‘‘යදා පඤ්ඤාය පස්සතී’’ති ඉදං ඤාණං. ‘‘අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ එස මග්ගො විසුද්ධියා’’ති ඉදං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච.
‘‘Sabbe dhammā anattā’’ti idaṃ ñeyyaṃ. ‘‘Yadā paññāya passatī’’ti idaṃ ñāṇaṃ. ‘‘Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyā’’ti idaṃ ñāṇañca ñeyyañca.
‘‘යෙ හි කෙචි, සොණ 245, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අනිච්චෙන රූපෙන දුක්ඛෙන විපරිණාමධම්මෙන ‘සෙය්යොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති, ‘සදිසොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති, ‘හීනොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති. කිමඤ්ඤත්ර යථාභූතස්ස අදස්සනා. අනිච්චාය වෙදනාය…පෙ.… අනිච්චාය සඤ්ඤාය…පෙ.… අනිච්චෙහි සඞ්ඛාරෙහි…පෙ.… අනිච්චෙන විඤ්ඤාණෙන දුක්ඛෙන විපරිණාමධම්මෙන ‘සෙය්යොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති, ‘සදිසොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති, ‘හීනොහමස්මී’ති වා සමනුපස්සන්ති, කිමඤ්ඤත්ර යථාභූතස්ස අදස්සනා’’ති. ඉදං ඤෙය්යං.
‘‘Ye hi keci, soṇa 246, samaṇā vā brāhmaṇā vā aniccena rūpena dukkhena vipariṇāmadhammena ‘seyyohamasmī’ti vā samanupassanti, ‘sadisohamasmī’ti vā samanupassanti, ‘hīnohamasmī’ti vā samanupassanti. Kimaññatra yathābhūtassa adassanā. Aniccāya vedanāya…pe… aniccāya saññāya…pe… aniccehi saṅkhārehi…pe… aniccena viññāṇena dukkhena vipariṇāmadhammena ‘seyyohamasmī’ti vā samanupassanti, ‘sadisohamasmī’ti vā samanupassanti, ‘hīnohamasmī’ti vā samanupassanti, kimaññatra yathābhūtassa adassanā’’ti. Idaṃ ñeyyaṃ.
‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, සොණ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අනිච්චෙන රූපෙන දුක්ඛෙන විපරිණාමධම්මෙන ‘සෙය්යොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති, ‘සදිසොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති, ‘හීනොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති, කිමඤ්ඤත්ර යථාභූතස්ස දස්සනා. අනිච්චාය වෙදනාය…පෙ.… අනිච්චාය සඤ්ඤාය…පෙ.… අනිච්චෙහි සඞ්ඛාරෙහි…පෙ.… අනිච්චෙන විඤ්ඤාණෙන දුක්ඛෙන විපරිණාමධම්මෙන ‘සෙය්යොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති, ‘සදිසොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති, ‘හීනොහමස්මී’තිපි න සමනුපස්සන්ති, කිමඤ්ඤත්ර යථාභූතස්ස දස්සනාති. ඉදං ඤාණං.
‘‘Ye ca kho keci, soṇa, samaṇā vā brāhmaṇā vā aniccena rūpena dukkhena vipariṇāmadhammena ‘seyyohamasmī’tipi na samanupassanti, ‘sadisohamasmī’tipi na samanupassanti, ‘hīnohamasmī’tipi na samanupassanti, kimaññatra yathābhūtassa dassanā. Aniccāya vedanāya…pe… aniccāya saññāya…pe… aniccehi saṅkhārehi…pe… aniccena viññāṇena dukkhena vipariṇāmadhammena ‘seyyohamasmī’tipi na samanupassanti, ‘sadisohamasmī’tipi na samanupassanti, ‘hīnohamasmī’tipi na samanupassanti, kimaññatra yathābhūtassa dassanāti. Idaṃ ñāṇaṃ.
ඉදං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච.
Idaṃ ñāṇañca ñeyyañca.
තත්ථ කතමං දස්සනං?
Tattha katamaṃ dassanaṃ?
115.
115.
‘‘යෙ අරියසච්චානි විභාවයන්ති, ගම්භීරපඤ්ඤෙන සුදෙසිතානි.
‘‘Ye ariyasaccāni vibhāvayanti, gambhīrapaññena sudesitāni.
කිඤ්චාපි තෙ හොන්ති භුසං පමත්තා 247, න තෙ භවං අට්ඨමමාදියන්තී’’ති.
Kiñcāpi te honti bhusaṃ pamattā 248, na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyantī’’ti.
ඉදං දස්සනං.
Idaṃ dassanaṃ.
‘‘යථින්දඛීලො පථවිස්සිතො සියා, චතුබ්භි වාතෙහි අසම්පකම්පියො;
‘‘Yathindakhīlo pathavissito siyā, catubbhi vātehi asampakampiyo;
තථූපමං සප්පුරිසං වදාමි, යො අරියසච්චානි අවෙච්ච පස්සතී’’ති.
Tathūpamaṃ sappurisaṃ vadāmi, yo ariyasaccāni avecca passatī’’ti.
ඉදං දස්සනං.
Idaṃ dassanaṃ.
‘‘චතූහි, භික්ඛවෙ, සොතාපත්තියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො අරියසාවකො ආකඞ්ඛමානො අත්තනාව අත්තානං බ්යාකරෙය්ය ‘ඛීණනිරයොම්හි, ඛීණතිරච්ඡානයොනි, ඛීණපෙත්තිවිසයො, ඛීණාපායදුග්ගතිවිනිපාතො, සොතාපන්නොහමස්මි අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො, සත්තක්ඛත්තුපරමං 249 දෙවෙ ච මනුස්සෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’ති. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස තථාගතෙ සද්ධා නිවිට්ඨා පතිට්ඨිතා විරූළ්හා මූලජාතා අසංහාරියා සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං සහ ධම්මෙන, ධම්මෙ ඛො පන නිට්ඨං ගතො හොති, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො සන්දිට්ඨිකො අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහි, යදිදං මදනිම්මදනො…පෙ.… නිරොධො නිබ්බානං, සහ ධම්මියා ඛො පනස්ස හොන්ති ඉට්ඨා කන්තා පියා මනාපා ගිහී චෙව පබ්බජිතා ච. අරියකන්තෙහි ඛො පන සීලෙහි සමන්නාගතො හොති අඛණ්ඩෙහි අච්ඡිද්දෙහි අසබලෙහි අකම්මාසෙහි භුජිස්සෙහි විඤ්ඤුප්පසට්ඨෙහි අපරාමට්ඨෙහි සමාධිසංවත්තනිකෙහි. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, චතූහි සොතාපත්තියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො අරියසාවකො ආකඞ්ඛමානො අත්තනාව අත්තානං බ්යාකරෙය්ය ‘ඛීණනිරයොම්හි, ඛීණතිරච්ඡානයොනි, ඛීණපෙත්තිවිසයො, ඛීණාපායදුග්ගතිවිනිපාතො, සොතාපන්නොහමස්මි අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො, සත්තක්ඛත්තුපරමං දෙවෙ ච මනුස්සෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’’’ති.
‘‘Catūhi, bhikkhave, sotāpattiyaṅgehi samannāgato ariyasāvako ākaṅkhamāno attanāva attānaṃ byākareyya ‘khīṇanirayomhi, khīṇatiracchānayoni, khīṇapettivisayo, khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo, sattakkhattuparamaṃ 250 deve ca manusse ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissāmī’ti. Katamehi catūhi? Idha, bhikkhave, ariyasāvakassa tathāgate saddhā niviṭṭhā patiṭṭhitā virūḷhā mūlajātā asaṃhāriyā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ saha dhammena, dhamme kho pana niṭṭhaṃ gato hoti, svākkhāto bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhi, yadidaṃ madanimmadano…pe… nirodho nibbānaṃ, saha dhammiyā kho panassa honti iṭṭhā kantā piyā manāpā gihī ceva pabbajitā ca. Ariyakantehi kho pana sīlehi samannāgato hoti akhaṇḍehi acchiddehi asabalehi akammāsehi bhujissehi viññuppasaṭṭhehi aparāmaṭṭhehi samādhisaṃvattanikehi. Imehi kho, bhikkhave, catūhi sotāpattiyaṅgehi samannāgato ariyasāvako ākaṅkhamāno attanāva attānaṃ byākareyya ‘khīṇanirayomhi, khīṇatiracchānayoni, khīṇapettivisayo, khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo, sattakkhattuparamaṃ deve ca manusse ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissāmī’’’ti.
ඉදං දස්සනං.
Idaṃ dassanaṃ.
තත්ථ කතමා භාවනා?
Tattha katamā bhāvanā?
‘‘යස්සින්ද්රියානි භාවිතානි 251, අජ්ඣත්තං බහිද්ධා ච සබ්බලොකෙ;
‘‘Yassindriyāni bhāvitāni 252, ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke;
නිබ්බිජ්ඣ ඉමං පරඤ්ච ලොකං, කාලං කඞ්ඛති භාවිතො සදන්තො’’ති.
Nibbijjha imaṃ parañca lokaṃ, kālaṃ kaṅkhati bhāvito sadanto’’ti.
අයං භාවනා.
Ayaṃ bhāvanā.
‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, ධම්මපදානි 253. කතමානි චත්තාරි? අනභිජ්ඣා ධම්මපදං, අබ්යාපාදො ධම්මපදං, සම්මාසති ධම්මපදං, සම්මාසමාධි ධම්මපදං, ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි ධම්මපදානී’’ති. අයං භාවනා.
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, dhammapadāni 254. Katamāni cattāri? Anabhijjhā dhammapadaṃ, abyāpādo dhammapadaṃ, sammāsati dhammapadaṃ, sammāsamādhi dhammapadaṃ, imāni kho, bhikkhave, cattāri dhammapadānī’’ti. Ayaṃ bhāvanā.
තත්ථ කතමං දස්සනඤ්ච භාවනා ච? ‘‘පඤ්ච ඡින්දෙ පඤ්ච ජහෙ’’ති ඉදං දස්සනං. ‘‘පඤ්ච චුත්තරි භාවයෙ. පඤ්ච සඞ්ගාතිගො භික්ඛු, ඔඝතිණ්ණොති වුච්චතී’’ති අයං භාවනා. ඉදං දස්සනඤ්ච භාවනා ච.
Tattha katamaṃ dassanañca bhāvanā ca? ‘‘Pañca chinde pañca jahe’’ti idaṃ dassanaṃ. ‘‘Pañca cuttari bhāvaye. Pañca saṅgātigo bhikkhu, oghatiṇṇoti vuccatī’’ti ayaṃ bhāvanā. Idaṃ dassanañca bhāvanā ca.
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි 255. කතමානි තීණි, අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං අඤ්ඤින්ද්රියං අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනභිසමෙතස්ස දුක්ඛස්ස අරියසච්චස්ස අභිසමයාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති, අනභිසමෙතස්ස දුක්ඛසමුදයස්ස අරියසච්චස්ස…පෙ.… දුක්ඛනිරොධස්ස…පෙ.… දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අරියසච්චස්ස අභිසමයාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. ඉදං, භික්ඛවෙ, අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රිය’’න්ති. ඉදං දස්සනං.
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, indriyāni 256. Katamāni tīṇi, anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ aññātāvindriyaṃ. Katamañca, bhikkhave, anaññātaññassāmītindriyaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu anabhisametassa dukkhassa ariyasaccassa abhisamayāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati, anabhisametassa dukkhasamudayassa ariyasaccassa…pe… dukkhanirodhassa…pe… dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ariyasaccassa abhisamayāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Idaṃ, bhikkhave, anaññātaññassāmītindriya’’nti. Idaṃ dassanaṃ.
‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති…පෙ.… ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. ඉදං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤින්ද්රියං.
‘‘Katamañca, bhikkhave, aññindriyaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti…pe… ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Idaṃ, bhikkhave, aññindriyaṃ.
‘‘කතමඤ්ච , භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති, ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාති. ඉදං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාතාවින්ද්රිය’’න්ති. අයං භාවනා.
‘‘Katamañca , bhikkhave, aññātāvindriyaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ nāparaṃ itthattāyāti pajānāti. Idaṃ, bhikkhave, aññātāvindriya’’nti. Ayaṃ bhāvanā.
ඉදං දස්සනඤ්ච භාවනා ච.
Idaṃ dassanañca bhāvanā ca.
116. තත්ථ කතමං සකවචනං?
116. Tattha katamaṃ sakavacanaṃ?
‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණං, කුසලස්ස උපසම්පදා;
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
සචිත්තපරියොදාපනං, එතං බුද්ධාන සාසන’’න්ති.
Sacittapariyodāpanaṃ, etaṃ buddhāna sāsana’’nti.
ඉදං සකවචනං.
Idaṃ sakavacanaṃ.
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, බාලස්ස බාලලක්ඛණානි බාලනිමිත්තානි බාලාපදානානි, යෙහි බාලං බාලොති පරෙ සඤ්ජානන්ති. කතමානි තීණි? බාලො, භික්ඛවෙ, දුච්චින්තිතචින්තී ච හොති, දුබ්භාසිතභාසී ච හොති, දුක්කටකම්මකාරී 257 ච හොති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි බාලස්ස බාලලක්ඛණානි බාලනිමිත්තානි බාලාපදානානි.
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, bālassa bālalakkhaṇāni bālanimittāni bālāpadānāni, yehi bālaṃ bāloti pare sañjānanti. Katamāni tīṇi? Bālo, bhikkhave, duccintitacintī ca hoti, dubbhāsitabhāsī ca hoti, dukkaṭakammakārī 258 ca hoti. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi bālassa bālalakkhaṇāni bālanimittāni bālāpadānāni.
‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතස්ස පණ්ඩිතලක්ඛණානි පණ්ඩිතනිමිත්තානි පණ්ඩිතාපදානානි, යෙහි පණ්ඩිතං පණ්ඩිතොති පරෙ සඤ්ජානන්ති. කතමානි තීණි? පණ්ඩිතො, භික්ඛවෙ, සුචින්තිතචින්තී ච හොති, සුභාසිතභාසී ච හොති, සුකතකම්මකාරී ච හොති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි පණ්ඩිතස්ස පණ්ඩිතලක්ඛණානි පණ්ඩිතනිමිත්තානි පණ්ඩිතාපදානානී’’ති.
‘‘Tīṇimāni , bhikkhave, paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni paṇḍitanimittāni paṇḍitāpadānāni, yehi paṇḍitaṃ paṇḍitoti pare sañjānanti. Katamāni tīṇi? Paṇḍito, bhikkhave, sucintitacintī ca hoti, subhāsitabhāsī ca hoti, sukatakammakārī ca hoti. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni paṇḍitanimittāni paṇḍitāpadānānī’’ti.
ඉදං සකවචනං.
Idaṃ sakavacanaṃ.
තත්ථ කතමං පරවචනං?
Tattha katamaṃ paravacanaṃ?
‘‘පථවීසමො නත්ථි විත්ථතො, නින්නො පාතාලසමො න විජ්ජති;
‘‘Pathavīsamo natthi vitthato, ninno pātālasamo na vijjati;
මෙරුසමො නත්ථි උන්නතො, චක්කවත්තිසදිසො නත්ථි පොරිසො’’ති.
Merusamo natthi unnato, cakkavattisadiso natthi poriso’’ti.
ඉදං පරවචනං.
Idaṃ paravacanaṃ.
‘‘‘හොතු , දෙවානමින්ද, සුභාසිතෙන ජයොති. හොතු, වෙපචිත්ති සුභාසිතෙන ජයොති. භණ, වෙපචිත්ති, ගාථ’න්ති. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, වෙපචිත්ති අසුරින්දො ඉමං ගාථං අභාසි –
‘‘‘Hotu , devānaminda, subhāsitena jayoti. Hotu, vepacitti subhāsitena jayoti. Bhaṇa, vepacitti, gātha’nti. Atha kho, bhikkhave, vepacitti asurindo imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘භිය්යො බාලා පභිජ්ජෙය්යුං 259, නො චස්ස පටිසෙධකො;
‘‘Bhiyyo bālā pabhijjeyyuṃ 260, no cassa paṭisedhako;
තස්මා භුසෙන දණ්ඩෙන, ධීරො බාලං නිසෙධයෙ’’ති.
Tasmā bhusena daṇḍena, dhīro bālaṃ nisedhaye’’ti.
‘‘භාසිතාය ඛො පන, භික්ඛවෙ, වෙපචිත්තිනා අසුරින්දෙන ගාථාය අසුරා අනුමොදිංසු, දෙවා තුණ්හී අහෙසුං. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, වෙපචිත්ති අසුරින්දො සක්කං දෙවානමින්දං එතදවොච ‘භණ, දෙවානමින්ද, ගාථ’න්ති. එවං වුත්තෙ, භික්ඛවෙ, සක්කො දෙවානමින්දො ඉමං ගාථං අභාසි –
‘‘Bhāsitāya kho pana, bhikkhave, vepacittinā asurindena gāthāya asurā anumodiṃsu, devā tuṇhī ahesuṃ. Atha kho, bhikkhave, vepacitti asurindo sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca ‘bhaṇa, devānaminda, gātha’nti. Evaṃ vutte, bhikkhave, sakko devānamindo imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘එතදෙව අහං මඤ්ඤෙ, බාලස්ස පටිසෙධනං;
‘‘Etadeva ahaṃ maññe, bālassa paṭisedhanaṃ;
පරං සඞ්කුපිතං ඤත්වා, යො සතො උපසම්මතී’’ති.
Paraṃ saṅkupitaṃ ñatvā, yo sato upasammatī’’ti.
‘‘භාසිතාය ඛො පන, භික්ඛවෙ, සක්කෙන දෙවානමින්දෙන ගාථාය දෙවා අනුමොදිංසු, අසුරා තුණ්හී අහෙසුං. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, සක්කො දෙවානමින්දො වෙපචිත්තිං අසුරින්දං එතදවොච ‘භණ, වෙපචිත්ති, ගාථ’න්ති. එවං වුත්තෙ, භික්ඛවෙ, වෙපචිත්ති අසුරින්දො ඉමං ගාථං අභාසි –
‘‘Bhāsitāya kho pana, bhikkhave, sakkena devānamindena gāthāya devā anumodiṃsu, asurā tuṇhī ahesuṃ. Atha kho, bhikkhave, sakko devānamindo vepacittiṃ asurindaṃ etadavoca ‘bhaṇa, vepacitti, gātha’nti. Evaṃ vutte, bhikkhave, vepacitti asurindo imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘එතදෙව තිතික්ඛාය, වජ්ජං පස්සාමි වාසව;
‘‘Etadeva titikkhāya, vajjaṃ passāmi vāsava;
යදා නං මඤ්ඤති 261 බාලො, භයා ම්යායං තිතික්ඛති;
Yadā naṃ maññati 262 bālo, bhayā myāyaṃ titikkhati;
අජ්ඣාරුහති දුම්මෙධො, ගොව භිය්යො පලායින’’න්ති.
Ajjhāruhati dummedho, gova bhiyyo palāyina’’nti.
‘‘භාසිතාය ඛො පන, භික්ඛවෙ, වෙපචිත්තිනා අසුරින්දෙන ගාථාය අසුරා අනුමොදිංසු, දෙවා තුණ්හී අහෙසුං. අථ ඛො වෙපචිත්ති අසුරින්දො සක්කං දෙවානමින්දං එතදවොච ‘භණ, දෙවානමින්ද, ගාථ’න්ති. එවං වුත්තෙ, භික්ඛවෙ, සක්කො දෙවානමින්දො ඉමා ගාථායො අභාසි –
‘‘Bhāsitāya kho pana, bhikkhave, vepacittinā asurindena gāthāya asurā anumodiṃsu, devā tuṇhī ahesuṃ. Atha kho vepacitti asurindo sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca ‘bhaṇa, devānaminda, gātha’nti. Evaṃ vutte, bhikkhave, sakko devānamindo imā gāthāyo abhāsi –
‘‘කාමං මඤ්ඤතු වා මා වා, භයා ම්යායං තිතික්ඛති;
‘‘Kāmaṃ maññatu vā mā vā, bhayā myāyaṃ titikkhati;
සදත්ථපරමා අත්ථා, ඛන්තා භිය්යො න විජ්ජති.
Sadatthaparamā atthā, khantā bhiyyo na vijjati.
‘‘යො හවෙ බලවා සන්තො, දුබ්බලස්ස තිතික්ඛති;
‘‘Yo have balavā santo, dubbalassa titikkhati;
තමාහු පරමං ඛන්තිං, නිච්චං ඛමති දුබ්බලො.
Tamāhu paramaṃ khantiṃ, niccaṃ khamati dubbalo.
‘‘අබලං තං බලං ආහු, යස්ස බාලබලං බලං;
‘‘Abalaṃ taṃ balaṃ āhu, yassa bālabalaṃ balaṃ;
බලස්ස ධම්මගුත්තස්ස, පටිවත්තා න විජ්ජති.
Balassa dhammaguttassa, paṭivattā na vijjati.
‘‘තස්සෙව තෙන පාපියො, යො කුද්ධං පටිකුජ්ඣති;
‘‘Tasseva tena pāpiyo, yo kuddhaṃ paṭikujjhati;
කුද්ධං අප්පටිකුජ්ඣන්තො, සඞ්ගාමං ජෙති දුජ්ජයං.
Kuddhaṃ appaṭikujjhanto, saṅgāmaṃ jeti dujjayaṃ.
‘‘උභින්නමත්ථං චරති, අත්තනො ච පරස්ස ච;
‘‘Ubhinnamatthaṃ carati, attano ca parassa ca;
පරං සඞ්කුපිතං ඤත්වා, යො සතො උපසම්මති.
Paraṃ saṅkupitaṃ ñatvā, yo sato upasammati.
‘‘උභින්නං තිකිච්ඡන්තානං, අත්තනො ච පරස්ස ච;
‘‘Ubhinnaṃ tikicchantānaṃ, attano ca parassa ca;
ජනා මඤ්ඤන්ති බාලොති, යෙ ධම්මස්ස අකොවිදා’’ති.
Janā maññanti bāloti, ye dhammassa akovidā’’ti.
‘‘භාසිතාසු ඛො පන, භික්ඛවෙ, සක්කෙන දෙවානමින්දෙන ගාථාසු දෙවා අනුමොදිංසු, අසුරා තුණ්හී අහෙසු’’න්ති. ඉදං පරවචනං.
‘‘Bhāsitāsu kho pana, bhikkhave, sakkena devānamindena gāthāsu devā anumodiṃsu, asurā tuṇhī ahesu’’nti. Idaṃ paravacanaṃ.
117. තත්ථ කතමං සකවචනඤ්ච පරවචනඤ්ච?
117. Tattha katamaṃ sakavacanañca paravacanañca?
යඤ්ච පත්තං යඤ්ච පත්තබ්බං උභයමෙතං රජානුකිණ්ණං ආතුරස්සානුසික්ඛතො. යෙ ච සික්ඛාසාරා සීලං වතං ජීවිතං බ්රහ්මචරියං උපට්ඨානසාරා, අයමෙකො අන්තො. යෙ ච එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො ‘‘නත්ථි කාමෙසු දොසො’’ති, අයං දුතියො අන්තො. ඉච්චෙතෙ උභො අන්තා කටසිවඩ්ඪනා කටසියො දිට්ඨිං වඩ්ඪෙන්ති. එතෙ උභො අන්තෙ අනභිඤ්ඤාය ඔලීයන්ති එකෙ අතිධාවන්ති එකෙති. ඉදං පරවචනං.
Yañca pattaṃ yañca pattabbaṃ ubhayametaṃ rajānukiṇṇaṃ āturassānusikkhato. Ye ca sikkhāsārā sīlaṃ vataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ upaṭṭhānasārā, ayameko anto. Ye ca evaṃvādino evaṃdiṭṭhino ‘‘natthi kāmesu doso’’ti, ayaṃ dutiyo anto. Iccete ubho antā kaṭasivaḍḍhanā kaṭasiyo diṭṭhiṃ vaḍḍhenti. Ete ubho ante anabhiññāya olīyanti eke atidhāvanti eketi. Idaṃ paravacanaṃ.
යෙ ච ඛො තෙ උභො අන්තෙ අභිඤ්ඤාය තත්ර ච න අහෙසුං, තෙන ච අමඤ්ඤිංසු, වට්ටං තෙසං නත්ථි පඤ්ඤාපනායාති. ඉදං සකවචනං. අයං උදානො සකවචනඤ්ච පරවචනඤ්ච.
Ye ca kho te ubho ante abhiññāya tatra ca na ahesuṃ, tena ca amaññiṃsu, vaṭṭaṃ tesaṃ natthi paññāpanāyāti. Idaṃ sakavacanaṃ. Ayaṃ udāno sakavacanañca paravacanañca.
රාජා පසෙනදි 263 කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ඉධ මය්හං, භන්තෙ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි ‘‘කෙසං නු ඛො පියො අත්තා, කෙසං අප්පියො අත්තා’’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි කායෙන දුච්චරිතං චරන්ති, වාචාය දුච්චරිතං චරන්ති, මනසා දුච්චරිතං චරන්ති, තෙසං අප්පියො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ එවං වදෙය්යුං ‘පියො නො අත්තා’ති, අථ ඛො තෙසං අප්පියො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? යං හි අප්පියො අප්පියස්ස කරෙය්ය, තං තෙ අත්තනාව අත්තනො කරොන්ති, තස්මා තෙසං අප්පියො අත්තා. යෙ ච ඛො කෙචි කායෙන සුචරිතං චරන්ති, වාචාය සුචරිතං චරන්ති, මනසා සුචරිතං චරන්ති, තෙසං පියො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ එවං වදෙය්යුං ‘අප්පියො නො අත්තා’ති, අථ ඛො තෙසං පියො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? යං හි පියො පියස්ස කරෙය්ය . තං තෙ අත්තනාව අත්තනො කරොන්ති. තස්මා තෙසං පියො අත්තා’’ති.
Rājā pasenadi 264 kosalo bhagavantaṃ etadavoca – idha mayhaṃ, bhante, rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi ‘‘kesaṃ nu kho piyo attā, kesaṃ appiyo attā’’ti. Tassa mayhaṃ, bhante, etadahosi ‘‘ye ca kho keci kāyena duccaritaṃ caranti, vācāya duccaritaṃ caranti, manasā duccaritaṃ caranti, tesaṃ appiyo attā. Kiñcāpi te evaṃ vadeyyuṃ ‘piyo no attā’ti, atha kho tesaṃ appiyo attā. Taṃ kissa hetu? Yaṃ hi appiyo appiyassa kareyya, taṃ te attanāva attano karonti, tasmā tesaṃ appiyo attā. Ye ca kho keci kāyena sucaritaṃ caranti, vācāya sucaritaṃ caranti, manasā sucaritaṃ caranti, tesaṃ piyo attā. Kiñcāpi te evaṃ vadeyyuṃ ‘appiyo no attā’ti, atha kho tesaṃ piyo attā. Taṃ kissa hetu? Yaṃ hi piyo piyassa kareyya . Taṃ te attanāva attano karonti. Tasmā tesaṃ piyo attā’’ti.
‘‘එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං, මහාරාජ, යෙ හි කෙචි, මහාරාජ, කායෙන දුච්චරිතං චරන්ති, වාචාය දුච්චරිතං චරන්ති, මනසා දුච්චරිතං චරන්ති තස්මා තෙසං අප්පියො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ එවං වදෙය්යුං ‘පියො නො අත්තා’ති, අථ ඛො තෙසං අප්පියො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? යං හි, මහාරාජ, අප්පියො අප්පියස්ස කරෙය්ය, තං තෙ අත්තනාව අත්තනො කරොන්ති, තස්මා තෙසං අප්පියො අත්තා. යෙ ච ඛො කෙචි මහාරාජ කායෙන සුචරිතං චරන්ති, වාචාය සුචරිතං චරන්ති, මනසා සුචරිතං චරන්ති, තෙසං පියො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ එවං වදෙය්යුං ‘අප්පියො නො අත්තා’ති, අථ ඛො තෙසං පියො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? යං හි, මහාරාජ, පියො පියස්ස කරෙය්ය, තං තෙ අත්තනාව අත්තනො කරොන්ති, තස්මා තෙසං පියො අත්තාති. ඉදමවොච භගවා…පෙ.… සත්ථා –
‘‘Evametaṃ, mahārāja, evametaṃ, mahārāja, ye hi keci, mahārāja, kāyena duccaritaṃ caranti, vācāya duccaritaṃ caranti, manasā duccaritaṃ caranti tasmā tesaṃ appiyo attā. Kiñcāpi te evaṃ vadeyyuṃ ‘piyo no attā’ti, atha kho tesaṃ appiyo attā. Taṃ kissa hetu? Yaṃ hi, mahārāja, appiyo appiyassa kareyya, taṃ te attanāva attano karonti, tasmā tesaṃ appiyo attā. Ye ca kho keci mahārāja kāyena sucaritaṃ caranti, vācāya sucaritaṃ caranti, manasā sucaritaṃ caranti, tesaṃ piyo attā. Kiñcāpi te evaṃ vadeyyuṃ ‘appiyo no attā’ti, atha kho tesaṃ piyo attā. Taṃ kissa hetu? Yaṃ hi, mahārāja, piyo piyassa kareyya, taṃ te attanāva attano karonti, tasmā tesaṃ piyo attāti. Idamavoca bhagavā…pe… satthā –
‘‘අත්තානඤ්චෙ පියං ජඤ්ඤා, න නං පාපෙන සංයුජෙ;
‘‘Attānañce piyaṃ jaññā, na naṃ pāpena saṃyuje;
න හි තං සුලභං හොති, සුඛං දුක්කටකාරිනා.
Na hi taṃ sulabhaṃ hoti, sukhaṃ dukkaṭakārinā.
කිං හි තස්ස සකං හොති, කිඤ්ච ආදාය ගච්ඡති;
Kiṃ hi tassa sakaṃ hoti, kiñca ādāya gacchati;
කිඤ්චස්ස අනුගං හොති, ඡායාව අනපායිනී.
Kiñcassa anugaṃ hoti, chāyāva anapāyinī.
‘‘උභො පුඤ්ඤඤ්ච පාපඤ්ච, යං මච්චො කුරුතෙ ඉධ;
‘‘Ubho puññañca pāpañca, yaṃ macco kurute idha;
තඤ්හි තස්ස සකං හොති, තංව ආදාය ගච්ඡති;
Tañhi tassa sakaṃ hoti, taṃva ādāya gacchati;
තංවස්ස අනුගං හොති, ඡායාව අනපායිනී.
Taṃvassa anugaṃ hoti, chāyāva anapāyinī.
‘‘තස්මා කරෙය්ය කල්යාණං, නිචයං සම්පරායිකං;
‘‘Tasmā kareyya kalyāṇaṃ, nicayaṃ samparāyikaṃ;
පුඤ්ඤානි පරලොකස්මිං, පතිට්ඨා හොන්ති පාණින’’න්ති.
Puññāni paralokasmiṃ, patiṭṭhā honti pāṇina’’nti.
ඉදං සුත්තං පරවචනං. අනුගීති සකවචනං. ඉදං සකවචනඤ්ච පරවචනඤ්ච.
Idaṃ suttaṃ paravacanaṃ. Anugīti sakavacanaṃ. Idaṃ sakavacanañca paravacanañca.
118. තත්ථ කතමං විසජ්ජනීයං?
118. Tattha katamaṃ visajjanīyaṃ?
පඤ්හෙ පුච්ඡිතෙ ඉදං අභිඤ්ඤෙය්යං, ඉදං පරිඤ්ඤෙය්යං, ඉදං පහාතබ්බං, ඉදං භාවෙතබ්බං, ඉදං සච්ඡිකාතබ්බං, ඉමෙ ධම්මා එවංගහිතා ඉදං ඵලං නිබ්බත්තයන්ති. තෙසං එවංගහිතානං අයමත්ථො ඉති ඉදං විසජ්ජනීයං. ‘‘උළාරො බුද්ධො භගවා’’ති බුද්ධඋළාරතං ධම්මස්වාක්ඛාතතං සඞ්ඝසුප්පටිපත්තිඤ්ච එකංසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති එකංසෙනෙව නිද්දිසෙ. යං වා පනඤ්ඤම්පි එවං ජාතියං. ඉදං විසජ්ජනීයං.
Pañhe pucchite idaṃ abhiññeyyaṃ, idaṃ pariññeyyaṃ, idaṃ pahātabbaṃ, idaṃ bhāvetabbaṃ, idaṃ sacchikātabbaṃ, ime dhammā evaṃgahitā idaṃ phalaṃ nibbattayanti. Tesaṃ evaṃgahitānaṃ ayamattho iti idaṃ visajjanīyaṃ. ‘‘Uḷāro buddho bhagavā’’ti buddhauḷārataṃ dhammasvākkhātataṃ saṅghasuppaṭipattiñca ekaṃseneva niddise. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti ekaṃseneva niddise. Yaṃ vā panaññampi evaṃ jātiyaṃ. Idaṃ visajjanīyaṃ.
තත්ථ කතමං අවිසජ්ජනීයං?
Tattha katamaṃ avisajjanīyaṃ?
‘‘ආකඞ්ඛතො තෙ නරදම්මසාරථි 267, දෙවා මනුස්සා මනසා විචින්තිතං;
‘‘Ākaṅkhato te naradammasārathi 268, devā manussā manasā vicintitaṃ;
සබ්බෙ න ජඤ්ඤා කසිණාපි පාණිනො, සන්තං සමාධිං අරණං නිසෙවතො;
Sabbe na jaññā kasiṇāpi pāṇino, santaṃ samādhiṃ araṇaṃ nisevato;
කින්තං භගවා ආකඞ්ඛතී’’ති.
Kintaṃ bhagavā ākaṅkhatī’’ti.
ඉදං අවිසජ්ජනීයං.
Idaṃ avisajjanīyaṃ.
එත්තකො භගවා සීලක්ඛන්ධෙ සමාධික්ඛන්ධෙ පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙ විමුත්තික්ඛන්ධෙ විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙ ඉරියායං පභාවෙ හිතෙසිතායං කරුණායං ඉද්ධියන්ති. ඉදං අවිසජ්ජනීයං.
Ettako bhagavā sīlakkhandhe samādhikkhandhe paññākkhandhe vimuttikkhandhe vimuttiñāṇadassanakkhandhe iriyāyaṃ pabhāve hitesitāyaṃ karuṇāyaṃ iddhiyanti. Idaṃ avisajjanīyaṃ.
‘‘තථාගතස්ස, භික්ඛවෙ, අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස ලොකෙ උප්පාදා තිණ්ණං රතනානං උප්පාදො බුද්ධරතනස්ස ධම්මරතනස්ස සඞ්ඝරතනස්ස’’. කිං පමාණානි තීණි රතනානීති? ඉදං අවිසජ්ජනීයං.
‘‘Tathāgatassa, bhikkhave, arahato sammāsambuddhassa loke uppādā tiṇṇaṃ ratanānaṃ uppādo buddharatanassa dhammaratanassa saṅgharatanassa’’. Kiṃ pamāṇāni tīṇi ratanānīti? Idaṃ avisajjanīyaṃ.
බුද්ධවිසයො අවිසජ්ජනීයො. පුග්ගලපරොපරඤ්ඤුතා අවිසජ්ජනීයා. ‘‘පුබ්බා, භික්ඛවෙ, කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සකිං නිරයං සකිං තිරච්ඡානයොනිං සකිං පෙත්තිවිසයං සකිං අසුරයොනිං සකිං දෙවෙ සකිං මනුස්සෙ සන්ධාවිතං සංසරිතං’’. කතමා පුබ්බා කොටීති අවිසජ්ජනීයං. න පඤ්ඤායතීති සාවකානං ඤාණවෙකල්ලෙන. දුවිධා බුද්ධානං භගවන්තානං දෙසනා අත්තූපනායිකා ච පරූපනායිකා ච. න පඤ්ඤායතීති පරූපනායිකා. නත්ථි බුද්ධානං භගවන්තානං අවිජානනාති 269 අත්තූපනායිකා. යථා භගවා කොකාලිකං භික්ඛුං ආරබ්භ අඤ්ඤතරං භික්ඛුං එවමාහ –
Buddhavisayo avisajjanīyo. Puggalaparoparaññutā avisajjanīyā. ‘‘Pubbā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sakiṃ nirayaṃ sakiṃ tiracchānayoniṃ sakiṃ pettivisayaṃ sakiṃ asurayoniṃ sakiṃ deve sakiṃ manusse sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ’’. Katamā pubbā koṭīti avisajjanīyaṃ. Na paññāyatīti sāvakānaṃ ñāṇavekallena. Duvidhā buddhānaṃ bhagavantānaṃ desanā attūpanāyikā ca parūpanāyikā ca. Na paññāyatīti parūpanāyikā. Natthi buddhānaṃ bhagavantānaṃ avijānanāti 270 attūpanāyikā. Yathā bhagavā kokālikaṃ bhikkhuṃ ārabbha aññataraṃ bhikkhuṃ evamāha –
‘‘සෙය්යථාපි , භික්ඛු, වීසතිඛාරිකො කොසලකො තිලවාහො…පෙ.… න ත්වෙව එකො අබ්බුදො නිරයො. සෙය්යථාපි භික්ඛු, වීසති අබ්බුදා නිරයා, එවමෙකො නිරබ්බුදො නිරයො 271. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති නිරබ්බුදා නිරයා, එවමෙකො අබබො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති අබබා නිරයා, එවමෙකො අටටො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති අටටා නිරයා, එවමෙකො අහහො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති අහහා නිරයා, එවමෙකො කුමුදො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති කුමුදා නිරයා, එවමෙකො සොගන්ධිකො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති සොගන්ධිකා නිරයා, එවමෙකො උප්පලකො නිරයො 272. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති උප්පලකා නිරයා, එවමෙකො පුණ්ඩරීකො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති පුණ්ඩරීකා නිරයා, එවමෙකො පදුමො නිරයො. පදුමෙ පන, භික්ඛු, නිරයෙ කොකාලිකො භික්ඛු උපපන්නො සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු චිත්තං ආඝාතෙත්වා’’ති. යං වා පන කිඤ්චි භගවා ආහ ‘‘අයං අප්පමෙය්යො අසඞ්ඛ්යෙයො’’ති. සබ්බං තං අවිසජ්ජනීයං. ඉදං අවිසජ්ජනීයං.
‘‘Seyyathāpi , bhikkhu, vīsatikhāriko kosalako tilavāho…pe… na tveva eko abbudo nirayo. Seyyathāpi bhikkhu, vīsati abbudā nirayā, evameko nirabbudo nirayo 273. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati nirabbudā nirayā, evameko ababo nirayo. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati ababā nirayā, evameko aṭaṭo nirayo. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati aṭaṭā nirayā, evameko ahaho nirayo. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati ahahā nirayā, evameko kumudo nirayo. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati kumudā nirayā, evameko sogandhiko nirayo. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati sogandhikā nirayā, evameko uppalako nirayo 274. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati uppalakā nirayā, evameko puṇḍarīko nirayo. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati puṇḍarīkā nirayā, evameko padumo nirayo. Padume pana, bhikkhu, niraye kokāliko bhikkhu upapanno sāriputtamoggallānesu cittaṃ āghātetvā’’ti. Yaṃ vā pana kiñci bhagavā āha ‘‘ayaṃ appameyyo asaṅkhyeyo’’ti. Sabbaṃ taṃ avisajjanīyaṃ. Idaṃ avisajjanīyaṃ.
119. තත්ථ කතමං විසජ්ජනීයඤ්ච අවිසජ්ජනීයඤ්ච, යදා සො උපකො ආජීවකො භගවන්තං ආහ ‘‘කුහිං, ආවුසො ගොතම, ගමිස්සසී’’ති. භගවා ආහ –
119. Tattha katamaṃ visajjanīyañca avisajjanīyañca, yadā so upako ājīvako bhagavantaṃ āha ‘‘kuhiṃ, āvuso gotama, gamissasī’’ti. Bhagavā āha –
‘‘බාරාණසිං ගමිස්සාමි, අහං තං අමතදුන්දුභිං;
‘‘Bārāṇasiṃ gamissāmi, ahaṃ taṃ amatadundubhiṃ;
ධම්මචක්කං පවත්තෙතුං, ලොකෙ අප්පටිවත්තිය’’න්ති.
Dhammacakkaṃ pavattetuṃ, loke appaṭivattiya’’nti.
උපකො ආජීවකො ආහ ‘‘‘ජිනො’ති ඛො ආවුසො, භො ගොතම, පටිජානාසී’’ති. භගවා ආහ –
Upako ājīvako āha ‘‘‘jino’ti kho āvuso, bho gotama, paṭijānāsī’’ti. Bhagavā āha –
‘‘මාදිසා වෙ ජිනා 275 හොන්ති, යෙ පත්තා ආසවක්ඛයං;
‘‘Mādisā ve jinā 276 honti, ye pattā āsavakkhayaṃ;
ජිතා මෙ පාපකා ධම්මා, තස්මාහං උපකා ජිනො’’ති.
Jitā me pāpakā dhammā, tasmāhaṃ upakā jino’’ti.
කථං ජිනො කෙන ජිනොති විසජ්ජනීයං. කතමො ජිනොති අවිසජ්ජනීයං. කතමො ආසවක්ඛයො, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයොති විසජ්ජනීයං. කිත්තකො ආසවක්ඛයොති අවිසජ්ජනීයං. ඉදං විසජ්ජනීයඤ්ච අවිසජ්ජනීයඤ්ච.
Kathaṃ jino kena jinoti visajjanīyaṃ. Katamo jinoti avisajjanīyaṃ. Katamo āsavakkhayo, rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti visajjanīyaṃ. Kittako āsavakkhayoti avisajjanīyaṃ. Idaṃ visajjanīyañca avisajjanīyañca.
අත්ථි තථාගතොති විසජ්ජනීයං. අත්ථි රූපන්ති විසජ්ජනීයං. රූපං තථාගතොති අවිසජ්ජනීයං. රූපවා තථාගතොති අවිසජ්ජනීයං. රූපෙ තථාගතොති අවිසජ්ජනීයං. තථාගතෙ රූපන්ති අවිසජ්ජනීයං. එවං අත්ථි වෙදනා…පෙ.… සඤ්ඤා…පෙ.… සඞ්ඛාරා…පෙ.… අත්ථි විඤ්ඤාණන්ති විසජ්ජනීයං. විඤ්ඤාණං තථාගතොති අවිසජ්ජනීයං. විඤ්ඤාණවා තථාගතොති අවිසජ්ජනීයං. විඤ්ඤාණෙ තථාගතොති අවිසජ්ජනීයං. තථාගතෙ විඤ්ඤාණන්ති අවිසජ්ජනීයං. අඤ්ඤත්ර රූපෙන තථාගතොති අවිසජ්ජනීයං. අඤ්ඤත්ර වෙදනාය…පෙ.… සඤ්ඤාය…පෙ.… සඞ්ඛාරෙහි…පෙ.… විඤ්ඤාණෙන තථාගතොති අවිසජ්ජනීයං. අයං සො තථාගතො අරූපකො…පෙ.… අවෙදනකො…පෙ.… අසඤ්ඤකො…පෙ.… අසඞ්ඛාරකො…පෙ.… අවිඤ්ඤාණකොති අවිසජ්ජනීයං. ඉදං විසජ්ජනීයඤ්ච අවිසජ්ජනීයඤ්ච.
Atthi tathāgatoti visajjanīyaṃ. Atthi rūpanti visajjanīyaṃ. Rūpaṃ tathāgatoti avisajjanīyaṃ. Rūpavā tathāgatoti avisajjanīyaṃ. Rūpe tathāgatoti avisajjanīyaṃ. Tathāgate rūpanti avisajjanīyaṃ. Evaṃ atthi vedanā…pe… saññā…pe… saṅkhārā…pe… atthi viññāṇanti visajjanīyaṃ. Viññāṇaṃ tathāgatoti avisajjanīyaṃ. Viññāṇavā tathāgatoti avisajjanīyaṃ. Viññāṇe tathāgatoti avisajjanīyaṃ. Tathāgate viññāṇanti avisajjanīyaṃ. Aññatra rūpena tathāgatoti avisajjanīyaṃ. Aññatra vedanāya…pe… saññāya…pe… saṅkhārehi…pe… viññāṇena tathāgatoti avisajjanīyaṃ. Ayaṃ so tathāgato arūpako…pe… avedanako…pe… asaññako…pe… asaṅkhārako…pe… aviññāṇakoti avisajjanīyaṃ. Idaṃ visajjanīyañca avisajjanīyañca.
පස්සති භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ එවං සබ්බං…පෙ.… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාතීති විසජ්ජනීයං. කතමෙ සත්තා, කතමො තථාගතොති අවිසජ්ජනීයං. ඉදං විසජ්ජනීයඤ්ච අවිසජ්ජනීයඤ්ච.
Passati bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte cavamāne upapajjamāne evaṃ sabbaṃ…pe… yathākammūpage satte pajānātīti visajjanīyaṃ. Katame sattā, katamo tathāgatoti avisajjanīyaṃ. Idaṃ visajjanīyañca avisajjanīyañca.
අත්ථි තථාගතොති විසජ්ජනීයං. අත්ථි තථාගතො පරං මරණාති අවිසජ්ජනීයං. ඉදං විසජ්ජනීයඤ්ච අවිසජ්ජනීයඤ්ච.
Atthi tathāgatoti visajjanīyaṃ. Atthi tathāgato paraṃ maraṇāti avisajjanīyaṃ. Idaṃ visajjanīyañca avisajjanīyañca.
120. තත්ථ කතමං කම්මං?
120. Tattha katamaṃ kammaṃ?
‘‘අන්තකෙනාධිපන්නස්ස , ජහතො මානුසං භවං;
‘‘Antakenādhipannassa , jahato mānusaṃ bhavaṃ;
කිං හි තස්ස සකං හොති, කිඤ්ච ආදාය ගච්ඡති;
Kiṃ hi tassa sakaṃ hoti, kiñca ādāya gacchati;
කිඤ්චස්ස අනුගං හොති, ඡායාව අනපායිනී.
Kiñcassa anugaṃ hoti, chāyāva anapāyinī.
‘‘උභො පුඤ්ඤඤ්ච පාපඤ්ච, යං මච්චො කුරුතෙ ඉධ;
‘‘Ubho puññañca pāpañca, yaṃ macco kurute idha;
තංවස්ස අනුගං හොති, ඡායාව අනපායිනී’’ති.
Taṃvassa anugaṃ hoti, chāyāva anapāyinī’’ti.
ඉදං කම්මං.
Idaṃ kammaṃ.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, බාලං පීඨසමාරූළ්හං වා මඤ්චසමාරූළ්හං වා ඡමායං 279 වා සෙමානං යානිස්ස පුබ්බෙ පාපකානි කම්මානි කතානි කායෙන දුච්චරිතානි වාචාය දුච්චරිතානි මනසා දුච්චරිතානි, තානිස්ස තම්හි සමයෙ ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහතං පබ්බතකූටානං ඡායා සායන්හසමයං පථවියං ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, බාලං පීඨසමාරූළ්හං වා මඤ්චසමාරූළ්හං වා ඡමායං වා සෙමානං යානිස්ස පුබ්බෙ පාපකානි කම්මානි කතානි කායෙන දුච්චරිතානි වාචාය දුච්චරිතානි මනසා දුච්චරිතානි, තානිස්ස තම්හි සමයෙ ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති. තත්ර, භික්ඛවෙ, බාලස්ස එවං හොති ‘අකතං වත මෙ කල්යාණං, අකතං කුසලං, අකතං භීරුත්තාණං. කතං පාපං, කතං ලුද්දං, කතං කිබ්බිසං, යාවතා භො අකතකල්යාණානං අකතකුසලානං අකතභීරුත්තාණානං කතපාපානං කතලුද්දානං කතකිබ්බිසානං ගති, තං ගතිං පෙච්ච ගච්ඡාමී’ති, සො සොචති කිලමති පරිදෙවති උරත්තාළිං කන්දති සම්මොහං ආපජ්ජතී’’ති.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bālaṃ pīṭhasamārūḷhaṃ vā mañcasamārūḷhaṃ vā chamāyaṃ 280 vā semānaṃ yānissa pubbe pāpakāni kammāni katāni kāyena duccaritāni vācāya duccaritāni manasā duccaritāni, tānissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Seyyathāpi, bhikkhave, mahataṃ pabbatakūṭānaṃ chāyā sāyanhasamayaṃ pathaviyaṃ olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Evameva kho, bhikkhave, bālaṃ pīṭhasamārūḷhaṃ vā mañcasamārūḷhaṃ vā chamāyaṃ vā semānaṃ yānissa pubbe pāpakāni kammāni katāni kāyena duccaritāni vācāya duccaritāni manasā duccaritāni, tānissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Tatra, bhikkhave, bālassa evaṃ hoti ‘akataṃ vata me kalyāṇaṃ, akataṃ kusalaṃ, akataṃ bhīruttāṇaṃ. Kataṃ pāpaṃ, kataṃ luddaṃ, kataṃ kibbisaṃ, yāvatā bho akatakalyāṇānaṃ akatakusalānaṃ akatabhīruttāṇānaṃ katapāpānaṃ kataluddānaṃ katakibbisānaṃ gati, taṃ gatiṃ pecca gacchāmī’ti, so socati kilamati paridevati urattāḷiṃ kandati sammohaṃ āpajjatī’’ti.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතං පීඨසමාරූළ්හං වා මඤ්චසමාරූළ්හං වා ඡමායං වා සෙමානං යානිස්ස පුබ්බෙ කල්යාණානි කම්මානි කතානි කායෙන සුචරිතානි වාචාය සුචරිතානි මනසා සුචරිතානි, තානිස්ස තම්හි සමයෙ ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහතං පබ්බතකූටානං ඡායා සායන්හසමයං පථවියං ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතං පීඨසමාරූළ්හං වා මඤ්චසමාරූළ්හං වා ඡමායං වා සෙමානං යානිස්ස පුබ්බෙ කල්යාණානි කම්මානි කතානි කායෙන සුචරිතානි වාචාය සුචරිතානි මනසා සුචරිතානි, තානිස්ස තම්හි සමයෙ ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති. තත්ර, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතස්ස ‘එවං හොති අකතං වත මෙ පාපං , අකතං ලුද්දං, අකතං කිබ්බිසං. කතං කල්යාණං, කතං කුසලං, කතං භීරුත්තාණං, යාවතා භො අකතපාපානං අකතලුද්දානං අකතකිබ්බිසානං කතකල්යාණානං කතකුසලානං කතභීරුත්තාණානං ගති, තං ගතිං පෙච්ච ගච්ඡාමී’ති, සො න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති න උරත්තාළිං කන්දති න සම්මොහං ආපජ්ජති, ‘කතං මෙ පුඤ්ඤං, අකතං පාපං, යා භවිස්සති ගති අකතපාපස්ස අකතලුද්දස්ස අකතකිබ්බිසස්ස කතපුඤ්ඤස්ස කතකුසලස්ස කතභීරුත්තාණස්ස, තං පෙච්ච භවෙ ගතිං පච්චනුභවිස්සාමී’ති විප්පටිසාරො න ජායති. අවිප්පටිසාරිනො ඛො, භික්ඛවෙ, ඉත්ථියා වා පුරිසස්ස වා ගිහිනො වා පබ්බජිතස්ස වා භද්දකං මරණං භද්දිකා කාලඞ්කිරියාති වදාමී’’ති. ඉදං කම්මං.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, paṇḍitaṃ pīṭhasamārūḷhaṃ vā mañcasamārūḷhaṃ vā chamāyaṃ vā semānaṃ yānissa pubbe kalyāṇāni kammāni katāni kāyena sucaritāni vācāya sucaritāni manasā sucaritāni, tānissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Seyyathāpi, bhikkhave, mahataṃ pabbatakūṭānaṃ chāyā sāyanhasamayaṃ pathaviyaṃ olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Evameva kho, bhikkhave, paṇḍitaṃ pīṭhasamārūḷhaṃ vā mañcasamārūḷhaṃ vā chamāyaṃ vā semānaṃ yānissa pubbe kalyāṇāni kammāni katāni kāyena sucaritāni vācāya sucaritāni manasā sucaritāni, tānissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Tatra, bhikkhave, paṇḍitassa ‘evaṃ hoti akataṃ vata me pāpaṃ , akataṃ luddaṃ, akataṃ kibbisaṃ. Kataṃ kalyāṇaṃ, kataṃ kusalaṃ, kataṃ bhīruttāṇaṃ, yāvatā bho akatapāpānaṃ akataluddānaṃ akatakibbisānaṃ katakalyāṇānaṃ katakusalānaṃ katabhīruttāṇānaṃ gati, taṃ gatiṃ pecca gacchāmī’ti, so na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṃ kandati na sammohaṃ āpajjati, ‘kataṃ me puññaṃ, akataṃ pāpaṃ, yā bhavissati gati akatapāpassa akataluddassa akatakibbisassa katapuññassa katakusalassa katabhīruttāṇassa, taṃ pecca bhave gatiṃ paccanubhavissāmī’ti vippaṭisāro na jāyati. Avippaṭisārino kho, bhikkhave, itthiyā vā purisassa vā gihino vā pabbajitassa vā bhaddakaṃ maraṇaṃ bhaddikā kālaṅkiriyāti vadāmī’’ti. Idaṃ kammaṃ.
‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙ, දුච්චරිතානි. කතමානි තීණි, කායදුච්චරිතං වචීදුච්චරිතං මනොදුච්චරිතං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි දුච්චරිතානි. තීණිමානි, භික්ඛවෙ, සුචරිතානි. කතමානි තීණි? කායසුචරිතං වචීසුචරිතං මනොසුචරිතං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි සුචරිතානි. ඉදං කම්මං.
‘‘Tīṇimāni , bhikkhave, duccaritāni. Katamāni tīṇi, kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi duccaritāni. Tīṇimāni, bhikkhave, sucaritāni. Katamāni tīṇi? Kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritaṃ. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi sucaritāni. Idaṃ kammaṃ.
තත්ථ කතමො විපාකො?
Tattha katamo vipāko?
‘‘ලාභා වො, භික්ඛවෙ, සුලද්ධං වො, භික්ඛවෙ, ඛණො වො, භික්ඛවෙ, පටිලද්ධො බ්රහ්මචරියවාසාය. දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, ඡ ඵස්සායතනිකා නාම නිරයා. තත්ථ යං කිඤ්චි චක්ඛුනා රූපං පස්සති අනිට්ඨරූපංයෙව පස්සති, නො ඉට්ඨරූපං. අකන්තරූපංයෙව පස්සති, නො කන්තරූපං. අමනාපරූපංයෙව පස්සති, නො මනාපරූපං.
‘‘Lābhā vo, bhikkhave, suladdhaṃ vo, bhikkhave, khaṇo vo, bhikkhave, paṭiladdho brahmacariyavāsāya. Diṭṭhā mayā, bhikkhave, cha phassāyatanikā nāma nirayā. Tattha yaṃ kiñci cakkhunā rūpaṃ passati aniṭṭharūpaṃyeva passati, no iṭṭharūpaṃ. Akantarūpaṃyeva passati, no kantarūpaṃ. Amanāparūpaṃyeva passati, no manāparūpaṃ.
යං කිඤ්චි සොතෙන සද්දං සුණාති…පෙ.… ඝානෙන…පෙ.… ජිව්හාය…පෙ.… කායෙන…පෙ.… යං කිඤ්චි මනසා ධම්මං විජානාති අනිට්ඨධම්මංයෙව විජානාති, නො ඉට්ඨධම්මං. අකන්තධම්මංයෙව විජානාති, නො කන්තධම්මං. අමනාපධම්මංයෙව විජානාති, නො මනාපධම්මං. ලාභා වො, භික්ඛවෙ, සුලද්ධං වො, භික්ඛවෙ, ඛණො වො, භික්ඛවෙ, පටිලද්ධො බ්රහ්මචරියවාසාය.
Yaṃ kiñci sotena saddaṃ suṇāti…pe… ghānena…pe… jivhāya…pe… kāyena…pe… yaṃ kiñci manasā dhammaṃ vijānāti aniṭṭhadhammaṃyeva vijānāti, no iṭṭhadhammaṃ. Akantadhammaṃyeva vijānāti, no kantadhammaṃ. Amanāpadhammaṃyeva vijānāti, no manāpadhammaṃ. Lābhā vo, bhikkhave, suladdhaṃ vo, bhikkhave, khaṇo vo, bhikkhave, paṭiladdho brahmacariyavāsāya.
‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, ඡ ඵස්සායතනිකා නාම සග්ගා. තත්ථ යං කිඤ්චි චක්ඛුනා රූපං පස්සති ඉට්ඨරූපංයෙව පස්සති, නො අනිට්ඨරූපං. කන්තරූපංයෙව පස්සති, නො අකන්තරූපං. මනාපරූපංයෙව පස්සති, නො අමනාපරූපං. යං කිඤ්චි සොතෙන සද්දං සුණාති…පෙ.… ඝානෙන …පෙ.… ජිව්හාය…පෙ.… කායෙන…පෙ.… මනසා ධම්මං විජානාති ඉට්ඨධම්මංයෙව විජානාති, නො අනිට්ඨධම්මං. කන්තධම්මංයෙව විජානාති, නො අකන්තධම්මං. මනාපධම්මංයෙව විජානාති, නො අමනාපධම්මං. ලාභා වො, භික්ඛවෙ, සුලද්ධං වො, භික්ඛවෙ, ඛණො වො, භික්ඛවෙ, පටිලද්ධො බ්රහ්මචරියවාසායා’’ති. අයං විපාකො.
‘‘Diṭṭhā mayā, bhikkhave, cha phassāyatanikā nāma saggā. Tattha yaṃ kiñci cakkhunā rūpaṃ passati iṭṭharūpaṃyeva passati, no aniṭṭharūpaṃ. Kantarūpaṃyeva passati, no akantarūpaṃ. Manāparūpaṃyeva passati, no amanāparūpaṃ. Yaṃ kiñci sotena saddaṃ suṇāti…pe… ghānena …pe… jivhāya…pe… kāyena…pe… manasā dhammaṃ vijānāti iṭṭhadhammaṃyeva vijānāti, no aniṭṭhadhammaṃ. Kantadhammaṃyeva vijānāti, no akantadhammaṃ. Manāpadhammaṃyeva vijānāti, no amanāpadhammaṃ. Lābhā vo, bhikkhave, suladdhaṃ vo, bhikkhave, khaṇo vo, bhikkhave, paṭiladdho brahmacariyavāsāyā’’ti. Ayaṃ vipāko.
‘‘සට්ඨිවස්සසහස්සානි, පරිපුණ්ණානි සබ්බසො;
‘‘Saṭṭhivassasahassāni, paripuṇṇāni sabbaso;
‘‘නත්ථි අන්තො කුතො අන්තො, න අන්තො පටිදිස්සති 283;
‘‘Natthi anto kuto anto, na anto paṭidissati 284;
තදා හි පකතං පාපං, තුය්හං මය්හඤ්ච මාරිසා’’ති.
Tadā hi pakataṃ pāpaṃ, tuyhaṃ mayhañca mārisā’’ti.
අයං විපාකො.
Ayaṃ vipāko.
121. තත්ථ කතමං කම්මඤ්ච විපාකො ච?
121. Tattha katamaṃ kammañca vipāko ca?
‘‘අධම්මචාරී හි නරො පමත්තො, යහිං යහිං ගච්ඡති දුග්ගතිං යො;
‘‘Adhammacārī hi naro pamatto, yahiṃ yahiṃ gacchati duggatiṃ yo;
සො නං අධම්මො චරිතො හනාති, සයං ගහීතො යථා කණ්හසප්පො.
So naṃ adhammo carito hanāti, sayaṃ gahīto yathā kaṇhasappo.
අධම්මො නිරයං නෙති, ධම්මො පාපෙති සුග්ගති’’න්ති.
Adhammo nirayaṃ neti, dhammo pāpeti suggati’’nti.
ඉදං කම්මඤ්ච විපාකො ච.
Idaṃ kammañca vipāko ca.
‘‘මා, භික්ඛවෙ, පුඤ්ඤානං භායිත්ථ, සුඛස්සෙතං, භික්ඛවෙ, අධිවචනං ඉට්ඨස්ස කන්තස්ස පියස්ස මනාපස්ස යදිදං පුඤ්ඤානි. අභිජානාමි ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, දීඝරත්තං කතානං පුඤ්ඤානං ඉට්ඨං 287 කන්තං පියං මනාපං විපාකං පච්චනුභූතං, සත්ත වස්සානි මෙත්තචිත්තං භාවෙත්වා සත්ත සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ න ඉමං 288 ලොකං පුනරාගමාසිං. සංවට්ටමානෙ සුදාහං, භික්ඛවෙ, කප්පෙ ආභස්සරූපගො හොමි. විවට්ටමානෙ කප්පෙ සුඤ්ඤං බ්රහ්මවිමානං උපපජ්ජාමි. තත්ර සුදාහං 289, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා හොමි මහාබ්රහ්මා අභිභූ අනභිභූතො අඤ්ඤදත්ථුදසො වසවත්තී. ඡත්තිංසක්ඛත්තුං ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, සක්කො අහොසිං දෙවානමින්දො, අනෙකසතක්ඛත්තුං රාජා අහොසිං චක්කවත්තී 290 ධම්මිකො ධම්මරාජා චාතුරන්තො විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තො සත්තරතනසමන්නාගතො, කො පන වාදො පදෙසරජ්ජස්ස? තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි ‘කිස්ස නු ඛො මෙ ඉදං කම්මස්ස ඵලං, කිස්ස කම්මස්ස විපාකො, යෙනාහං එතරහි එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො’ති. තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි ‘තිණ්ණං ඛො මෙ ඉදං කම්මානං ඵලං, තිණ්ණං කම්මානං විපාකො. යෙනාහං එතරහි එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො’ති. සෙය්යථිදං, දානස්ස දමස්ස සංයමස්සා’’ති. තත්ථ යඤ්ච දානං යො ච දමො යො ච සංයමො, ඉදං කම්මං. යො තප්පච්චයා විපාකො පච්චනුභූතො, අයං විපාකො. තථා චූළකම්මවිභඞ්ගො වත්තබ්බො.
‘‘Mā, bhikkhave, puññānaṃ bhāyittha, sukhassetaṃ, bhikkhave, adhivacanaṃ iṭṭhassa kantassa piyassa manāpassa yadidaṃ puññāni. Abhijānāmi kho panāhaṃ, bhikkhave, dīgharattaṃ katānaṃ puññānaṃ iṭṭhaṃ 291 kantaṃ piyaṃ manāpaṃ vipākaṃ paccanubhūtaṃ, satta vassāni mettacittaṃ bhāvetvā satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappe na imaṃ 292 lokaṃ punarāgamāsiṃ. Saṃvaṭṭamāne sudāhaṃ, bhikkhave, kappe ābhassarūpago homi. Vivaṭṭamāne kappe suññaṃ brahmavimānaṃ upapajjāmi. Tatra sudāhaṃ 293, bhikkhave, brahmā homi mahābrahmā abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavattī. Chattiṃsakkhattuṃ kho panāhaṃ, bhikkhave, sakko ahosiṃ devānamindo, anekasatakkhattuṃ rājā ahosiṃ cakkavattī 294 dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato, ko pana vādo padesarajjassa? Tassa mayhaṃ, bhikkhave, etadahosi ‘kissa nu kho me idaṃ kammassa phalaṃ, kissa kammassa vipāko, yenāhaṃ etarahi evaṃmahiddhiko evaṃmahānubhāvo’ti. Tassa mayhaṃ, bhikkhave, etadahosi ‘tiṇṇaṃ kho me idaṃ kammānaṃ phalaṃ, tiṇṇaṃ kammānaṃ vipāko. Yenāhaṃ etarahi evaṃmahiddhiko evaṃmahānubhāvo’ti. Seyyathidaṃ, dānassa damassa saṃyamassā’’ti. Tattha yañca dānaṃ yo ca damo yo ca saṃyamo, idaṃ kammaṃ. Yo tappaccayā vipāko paccanubhūto, ayaṃ vipāko. Tathā cūḷakammavibhaṅgo vattabbo.
යං සුභස්ස මාණවස්ස තොදෙය්යපුත්තස්ස දෙසිතං. තත්ථ යෙ ධම්මා අප්පායුකදීඝායුකතාය සංවත්තන්ති බහ්වාබාධඅප්පාබාධතාය අප්පෙසක්ඛමහෙසක්ඛතාය දුබ්බණ්ණසුවණ්ණතාය නීචකුලිකඋච්චකුලිකතාය අප්පභොගමහාභොගතාය දුප්පඤ්ඤපඤ්ඤවන්තතාය ච සංවත්තන්ති, ඉදං කම්මං. යා තත්ථ අප්පායුකදීඝායුකතා…පෙ.… දුප්පඤ්ඤපඤ්ඤවන්තතා, අයං විපාකො. ඉදං කම්මඤ්ච විපාකො ච.
Yaṃ subhassa māṇavassa todeyyaputtassa desitaṃ. Tattha ye dhammā appāyukadīghāyukatāya saṃvattanti bahvābādhaappābādhatāya appesakkhamahesakkhatāya dubbaṇṇasuvaṇṇatāya nīcakulikauccakulikatāya appabhogamahābhogatāya duppaññapaññavantatāya ca saṃvattanti, idaṃ kammaṃ. Yā tattha appāyukadīghāyukatā…pe… duppaññapaññavantatā, ayaṃ vipāko. Idaṃ kammañca vipāko ca.
122. තත්ථ කතමං කුසලං?
122. Tattha katamaṃ kusalaṃ?
‘‘වාචානුරක්ඛී මනසා සුසංවුතො, කායෙන ච නාකුසලං කයිරා 295;
‘‘Vācānurakkhī manasā susaṃvuto, kāyena ca nākusalaṃ kayirā 296;
එතෙ තයො කම්මපථෙ විසොධයෙ, ආරාධයෙ මග්ගමිසිප්පවෙදිත’’න්ති.
Ete tayo kammapathe visodhaye, ārādhaye maggamisippavedita’’nti.
ඉදං කුසලං.
Idaṃ kusalaṃ.
‘‘යස්ස කායෙන වාචාය, මනසා නත්ථි දුක්කටං;
‘‘Yassa kāyena vācāya, manasā natthi dukkaṭaṃ;
සංවුතං තීහි ඨානෙහි, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණ’’න්ති.
Saṃvutaṃ tīhi ṭhānehi, tamahaṃ brūmi brāhmaṇa’’nti.
ඉදං කුසලං.
Idaṃ kusalaṃ.
තත්ථ කතමං අකුසලං?
Tattha katamaṃ akusalaṃ?
‘‘යස්ස අච්චන්ත දුස්සීල්යං, මාලුවා සාලමිවොත්ථතං;
‘‘Yassa accanta dussīlyaṃ, māluvā sālamivotthataṃ;
කරොති සො තථත්තානං, යථා නං ඉච්ඡතී දිසො’’ති.
Karoti so tathattānaṃ, yathā naṃ icchatī diso’’ti.
ඉදං අකුසලං.
Idaṃ akusalaṃ.
‘‘අත්තනා හි කතං පාපං, අත්තජං අත්තසම්භවං;
‘‘Attanā hi kataṃ pāpaṃ, attajaṃ attasambhavaṃ;
අභිමත්ථති 301 දුම්මෙධං, වජිරංවස්මමයං මණි’’න්ති.
Abhimatthati 302 dummedhaṃ, vajiraṃvasmamayaṃ maṇi’’nti.
ඉදං අකුසලං.
Idaṃ akusalaṃ.
‘‘දස කම්මපථෙ නිසෙවිය, අකුසලාකුසලෙහි විවජ්ජිතා;
‘‘Dasa kammapathe niseviya, akusalākusalehi vivajjitā;
ගරහා ච භවන්ති දෙවතෙ, බාලමතී නිරයෙසු පච්චරෙ’’ති.
Garahā ca bhavanti devate, bālamatī nirayesu paccare’’ti.
ඉදං අකුසලං.
Idaṃ akusalaṃ.
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, අකුසලමූලානි 303, කතමානි තීණි? ලොභො අකුසලමූලං, දොසො අකුසලමූලං, මොහො අකුසලමූලං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි අකුසලමූලානි’’. ඉදං අකුසලං.
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, akusalamūlāni 304, katamāni tīṇi? Lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamūlaṃ, moho akusalamūlaṃ. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi akusalamūlāni’’. Idaṃ akusalaṃ.
තත්ථ කතමං කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච?
Tattha katamaṃ kusalañca akusalañca?
කල්යාණකාරී කල්යාණං, පාපකාරී ච පාපක’’න්ති.
Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpaka’’nti.
තත්ථ යං ආහ ‘‘කල්යාණකාරී කල්යාණ’’න්ති, ඉදං කුසලං. යං ආහ ‘‘පාපකාරී ච පාපක’’න්ති, ඉදං අකුසලං. ඉදං කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච.
Tattha yaṃ āha ‘‘kalyāṇakārī kalyāṇa’’nti, idaṃ kusalaṃ. Yaṃ āha ‘‘pāpakārī ca pāpaka’’nti, idaṃ akusalaṃ. Idaṃ kusalañca akusalañca.
‘‘සුභෙන කම්මෙන වජන්ති සුග්ගතිං, අපායභූමිං අසුභෙන කම්මුනා;
‘‘Subhena kammena vajanti suggatiṃ, apāyabhūmiṃ asubhena kammunā;
ඛයා ච කම්මස්ස විමුත්තචෙතසො, නිබ්බන්ති තෙ ජොතිරිවින්ධනක්ඛයා’’.
Khayā ca kammassa vimuttacetaso, nibbanti te jotirivindhanakkhayā’’.
තත්ථ යං ආහ ‘‘සුභෙන කම්මෙන වජන්ති සුග්ගති’’න්ති, ඉදං කුසලං. යං ආහ ‘‘අපායභූමිං අසුභෙන කම්මුනා’’ති, ඉදං අකුසලං. ඉදං කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච.
Tattha yaṃ āha ‘‘subhena kammena vajanti suggati’’nti, idaṃ kusalaṃ. Yaṃ āha ‘‘apāyabhūmiṃ asubhena kammunā’’ti, idaṃ akusalaṃ. Idaṃ kusalañca akusalañca.
123. තත්ථ කතමං අනුඤ්ඤාතං?
123. Tattha katamaṃ anuññātaṃ?
ඉදං අනුඤ්ඤාතං.
Idaṃ anuññātaṃ.
‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං කරණීයානි. කතමානි තීණි, ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු, කායකම්මවචීකම්මෙන සමන්නාගතො කුසලෙන පරිසුද්ධාජීවො. ආරද්ධවීරියො ඛො පන හොති ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො අකුසලානං ධම්මානං පහානාය කුසලානං ධම්මානං භාවනාය සච්ඡිකිරියාය. පඤ්ඤවා ඛො පන හොති උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං තීණි කරණීයානී’’ති. ඉදං අනුඤ්ඤාතං.
‘‘Tīṇimāni , bhikkhave, bhikkhūnaṃ karaṇīyāni. Katamāni tīṇi, idha, bhikkhave, bhikkhu pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu, kāyakammavacīkammena samannāgato kusalena parisuddhājīvo. Āraddhavīriyo kho pana hoti thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya sacchikiriyāya. Paññavā kho pana hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammā dukkhakkhayagāminiyā. Imāni kho, bhikkhave, bhikkhūnaṃ tīṇi karaṇīyānī’’ti. Idaṃ anuññātaṃ.
‘‘දසයිමෙ 311, භික්ඛවෙ, ධම්මා පබ්බජිතෙන අභිණ්හං පච්චවෙක්ඛිතබ්බා. කතමෙ දස? ‘වෙවණ්ණියම්හි අජ්ඣුපගතො’ති පබ්බජිතෙන අභිණ්හං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං…පෙ.… ඉමෙ ඛො භික්ඛවෙ දස ධම්මා පබ්බජිතෙන අභිණ්හං පච්චවෙක්ඛිතබ්බා’’ති. ඉදං අනුඤ්ඤාතං.
‘‘Dasayime 312, bhikkhave, dhammā pabbajitena abhiṇhaṃ paccavekkhitabbā. Katame dasa? ‘Vevaṇṇiyamhi ajjhupagato’ti pabbajitena abhiṇhaṃ paccavekkhitabbaṃ…pe… ime kho bhikkhave dasa dhammā pabbajitena abhiṇhaṃ paccavekkhitabbā’’ti. Idaṃ anuññātaṃ.
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, කරණීයානි. කතමානි තීණි? කායසුචරිතං වචීසුචරිතං මනොසුචරිතන්ති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි කරණීයානී’’ති. ඉදං අනුඤ්ඤාතං.
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, karaṇīyāni. Katamāni tīṇi? Kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucaritanti. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi karaṇīyānī’’ti. Idaṃ anuññātaṃ.
තත්ථ කතමං පටික්ඛිත්තං?
Tattha katamaṃ paṭikkhittaṃ?
‘‘නත්ථි පුත්තසමං පෙමං, නත්ථි ගොසමිතං 313 ධනං;
‘‘Natthi puttasamaṃ pemaṃ, natthi gosamitaṃ 314 dhanaṃ;
භගවා ආහ –
Bhagavā āha –
‘‘නත්ථි අත්තසමං පෙමං, නත්ථි ධඤ්ඤසමං ධනං;
‘‘Natthi attasamaṃ pemaṃ, natthi dhaññasamaṃ dhanaṃ;
නත්ථි පඤ්ඤාසමා ආභා, වුට්ඨිවෙපරමා සරා’’ති.
Natthi paññāsamā ābhā, vuṭṭhiveparamā sarā’’ti.
එත්ථ යං පුරිමකං, ඉදං පටික්ඛිත්තං.
Ettha yaṃ purimakaṃ, idaṃ paṭikkhittaṃ.
‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙऋ අකරණීයානි. කතමානි තීණි? කායදුච්චරිතං වචීදුච්චරිතං මනොදුච්චරිතන්ති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි අකරණීයානී’’ති. ඉදං පටික්ඛිත්තං.
‘‘Tīṇimāni , bhikkhaveऋ akaraṇīyāni. Katamāni tīṇi? Kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritanti. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi akaraṇīyānī’’ti. Idaṃ paṭikkhittaṃ.
124. තත්ථ කතමං අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච?
124. Tattha katamaṃ anuññātañca paṭikkhittañca?
‘‘කිංසූධ භීතා ජනතා අනෙකා, මග්ගො චනෙකායතනො පවුත්තො 317;
‘‘Kiṃsūdha bhītā janatā anekā, maggo canekāyatano pavutto 318;
පුච්ඡාමි තං ගොතම භූරිපඤ්ඤ, කිස්මිං ඨිතො පරලොකං න භායෙති.
Pucchāmi taṃ gotama bhūripañña, kismiṃ ṭhito paralokaṃ na bhāyeti.
‘‘වාචං මනඤ්ච පණිධාය සම්මා, කායෙන පාපානි අකුබ්බමානො;
‘‘Vācaṃ manañca paṇidhāya sammā, kāyena pāpāni akubbamāno;
බහ්වන්නපානං ඝරමාවසන්තො, සද්ධො මුදූ සංවිභාගී වදඤ්ඤූ;
Bahvannapānaṃ gharamāvasanto, saddho mudū saṃvibhāgī vadaññū;
එතෙසු ධම්මෙසු ඨිතො චතූසු, ධම්මෙ ඨිතො පරලොකං න භායෙ’’ති.
Etesu dhammesu ṭhito catūsu, dhamme ṭhito paralokaṃ na bhāye’’ti.
තත්ථ යං ආහ ‘‘වාචං මනඤ්ච පණිධාය සම්මා’’ති, ඉදං අනුඤ්ඤාතං. ‘‘කායෙන පාපානි අකුබ්බමානො’’ති, ඉදං පටික්ඛිත්තං. ‘‘බහ්වන්නපානං ඝරමාවසන්තො, සද්ධො මුදූ සංවිභාගී වදඤ්ඤූ. එතෙසු ධම්මෙසු ඨිතො චතූසු, ධම්මෙ ඨිතො පරලොකං න භායෙ’’ති, ඉදං අනුඤ්ඤාතං. ඉදං අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච.
Tattha yaṃ āha ‘‘vācaṃ manañca paṇidhāya sammā’’ti, idaṃ anuññātaṃ. ‘‘Kāyena pāpāni akubbamāno’’ti, idaṃ paṭikkhittaṃ. ‘‘Bahvannapānaṃ gharamāvasanto, saddho mudū saṃvibhāgī vadaññū. Etesu dhammesu ṭhito catūsu, dhamme ṭhito paralokaṃ na bhāye’’ti, idaṃ anuññātaṃ. Idaṃ anuññātañca paṭikkhittañca.
‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණං, කුසලස්ස උපසම්පදා;
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
සචිත්තපරියොදාපනං, එතං බුද්ධානසාසනං’’.
Sacittapariyodāpanaṃ, etaṃ buddhānasāsanaṃ’’.
තත්ථ යං ආහ ‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණ’’න්ති, ඉදං පටික්ඛිත්තං, යං ආහ ‘‘කුසලස්ස උපසම්පදා’’ති, ඉදං අනුඤ්ඤාතං. ඉදං අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච.
Tattha yaṃ āha ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’nti, idaṃ paṭikkhittaṃ, yaṃ āha ‘‘kusalassa upasampadā’’ti, idaṃ anuññātaṃ. Idaṃ anuññātañca paṭikkhittañca.
‘‘කායසමාචාරම්පාහං, දෙවානමින්ද, දුවිධෙන වදාමි සෙවිතබ්බම්පි අසෙවිතබ්බම්පි. වචීසමාචාරම්පාහං , දෙවානමින්ද , දුවිධෙන වදාමි සෙවිතබ්බම්පි අසෙවිතබ්බම්පි. මනොසමාචාරම්පාහං දෙවානමින්ද, දුවිධෙන වදාමි…පෙ.… පරියෙසනම්පාහං, දෙවානමින්ද, දුවිධෙන වදාමි සෙවිතබ්බම්පි අසෙවිතබ්බම්පි’’.
‘‘Kāyasamācārampāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampi. Vacīsamācārampāhaṃ , devānaminda , duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampi. Manosamācārampāhaṃ devānaminda, duvidhena vadāmi…pe… pariyesanampāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampi’’.
‘‘කායසමාචාරම්පාහං, දෙවානමින්ද, දුවිධෙන වදාමි සෙවිතබ්බම්පි අසෙවිතබ්බම්පී’’ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං, කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං. යථාරූපඤ්ච ඛො කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, එවරූපො කායසමාචාරො න සෙවිතබ්බො. තත්ථ යං ජඤ්ඤා කායසමාචාරං ‘‘ඉමං 319 ඛො මෙ කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’’ති, එවරූපො කායසමාචාරො සෙවිතබ්බො. ‘‘කායසමාචාරම්පාහං දෙවානමින්ද, දුවිධෙන වදාමි සෙවිතබ්බම්පි අසෙවිතබ්බම්පී’’ති ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං. ‘‘වචීසමාචාරං…පෙ.… ‘‘පරියෙසනම්පාහං, දෙවානමින්ද, දුවිධෙන වදාමි සෙවිතබ්බම්පි අසෙවිතබ්බම්පී’’ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං, කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං. යථාරූපඤ්ච ඛො පරියෙසනං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, එවරූපා පරියෙසනා න සෙවිතබ්බා. තත්ථ යං ජඤ්ඤා පරියෙසනං ‘‘ඉමං ඛො මෙ පරියෙසනං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්තී’’ති, එවරූපා පරියෙසනා සෙවිතබ්බා. ‘‘පරියෙසනම්පාහං, දෙවානමින්ද, දුවිධෙන වදාමි සෙවිතබ්බම්පි අසෙවිතබ්බම්පී’’ති ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.
‘‘Kāyasamācārampāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampī’’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ. Yathārūpañca kho kāyasamācāraṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, evarūpo kāyasamācāro na sevitabbo. Tattha yaṃ jaññā kāyasamācāraṃ ‘‘imaṃ 320 kho me kāyasamācāraṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī’’ti, evarūpo kāyasamācāro sevitabbo. ‘‘Kāyasamācārampāhaṃ devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampī’’ti iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vuttaṃ. ‘‘Vacīsamācāraṃ…pe… ‘‘pariyesanampāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampī’’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ. Yathārūpañca kho pariyesanaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, evarūpā pariyesanā na sevitabbā. Tattha yaṃ jaññā pariyesanaṃ ‘‘imaṃ kho me pariyesanaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī’’ti, evarūpā pariyesanā sevitabbā. ‘‘Pariyesanampāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampī’’ti iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
තත්ථ යං ආහ ‘‘සෙවිතබ්බම්පී’’ති, ඉදං අනුඤ්ඤාතං. යං ආහ ‘‘න සෙවිතබ්බම්පී’’ති, ඉදං පටික්ඛිත්තං. ඉදං අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච.
Tattha yaṃ āha ‘‘sevitabbampī’’ti, idaṃ anuññātaṃ. Yaṃ āha ‘‘na sevitabbampī’’ti, idaṃ paṭikkhittaṃ. Idaṃ anuññātañca paṭikkhittañca.
170. තත්ථ කතමො ථවො?
170. Tattha katamo thavo?
‘‘මග්ගානට්ඨඞ්ගිකො 321 සෙට්ඨො, සච්චානං චතුරො පදා;
‘‘Maggānaṭṭhaṅgiko 322 seṭṭho, saccānaṃ caturo padā;
විරාගො සෙට්ඨො ධම්මානං, ද්විපදානඤ්ච චක්ඛුමා’’ති.
Virāgo seṭṭho dhammānaṃ, dvipadānañca cakkhumā’’ti.
අයං ථවො.
Ayaṃ thavo.
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, අග්ගානි. කතමානි තීණි? යාවතා, භික්ඛවෙ, සත්තා අපදා වා ද්විපදා වා චතුප්පදා වා බහුප්පදා වා රූපිනො වා අරූපිනො වා සඤ්ඤිනො වා අසඤ්ඤිනො වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිනො වා, තථාගතො තෙසං අග්ගමක්ඛායති සෙට්ඨමක්ඛායති පවරමක්ඛායති , යදිදං අරහං සම්මාසම්බුද්ධො. යාවතා, භික්ඛවෙ, ධම්මානං 323 පණ්ණත්තිසඞ්ඛතානං වා අසඞ්ඛතානං වා, විරාගො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති සෙට්ඨමක්ඛායති පවරමක්ඛායති, යදිදං මදනිම්මදනො…පෙ.… නිරොධො නිබ්බානං. යාවතා, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝානං පණ්ණත්ති ගණානං පණ්ණත්ති මහාජනසන්නිපාතානං පණ්ණත්ති, තථාගතසාවකසඞ්ඝො තෙසං අග්ගමක්ඛායති සෙට්ඨමක්ඛායති පවරමක්ඛායති, යදිදං චත්තාරි පුරිසයුගානි අට්ඨ පුරිසපුග්ගලා…පෙ.… පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්සාති.
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, aggāni. Katamāni tīṇi? Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā dvipadā vā catuppadā vā bahuppadā vā rūpino vā arūpino vā saññino vā asaññino vā nevasaññīnāsaññino vā, tathāgato tesaṃ aggamakkhāyati seṭṭhamakkhāyati pavaramakkhāyati , yadidaṃ arahaṃ sammāsambuddho. Yāvatā, bhikkhave, dhammānaṃ 324 paṇṇattisaṅkhatānaṃ vā asaṅkhatānaṃ vā, virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyati seṭṭhamakkhāyati pavaramakkhāyati, yadidaṃ madanimmadano…pe… nirodho nibbānaṃ. Yāvatā, bhikkhave, saṅghānaṃ paṇṇatti gaṇānaṃ paṇṇatti mahājanasannipātānaṃ paṇṇatti, tathāgatasāvakasaṅgho tesaṃ aggamakkhāyati seṭṭhamakkhāyati pavaramakkhāyati, yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā…pe… puññakkhettaṃ lokassāti.
‘‘සබ්බලොකුත්තරො සත්ථා, ධම්මො ච කුසලක්ඛතො 325;
‘‘Sabbalokuttaro satthā, dhammo ca kusalakkhato 326;
ගණො ච නරසීහස්ස, තානි තීණි විස්සිස්සරෙ.
Gaṇo ca narasīhassa, tāni tīṇi vississare.
‘‘සමණපදුමසඤ්චයො ගණො, ධම්මවරො ච විදූනං සක්කතො;
‘‘Samaṇapadumasañcayo gaṇo, dhammavaro ca vidūnaṃ sakkato;
නරවරදමකො ච චක්ඛුමා, තානි තීණි ලොකස්ස උත්තරි.
Naravaradamako ca cakkhumā, tāni tīṇi lokassa uttari.
‘‘සත්ථා ච අප්පටිසමො, ධම්මො ච සබ්බො නිරුපදාහො;
‘‘Satthā ca appaṭisamo, dhammo ca sabbo nirupadāho;
අරියො ච ගණවරො, තානි ඛලු විස්සිස්සරෙ තීණි.
Ariyo ca gaṇavaro, tāni khalu vississare tīṇi.
‘‘සච්චනාමො ජිනො ඛෙමො සබ්බාභිභූ, සච්චධම්මො නත්ථඤ්ඤො තස්ස උත්තරි;
‘‘Saccanāmo jino khemo sabbābhibhū, saccadhammo natthañño tassa uttari;
අරියසඞ්ඝො නිච්චං විඤ්ඤූනං පූජිතො, තානි තීණි ලොකස්ස උත්තරි.
Ariyasaṅgho niccaṃ viññūnaṃ pūjito, tāni tīṇi lokassa uttari.
‘‘එකායනං ජාතිඛයන්තදස්සී, මග්ගං පජානාති හිතානුකම්පී;
‘‘Ekāyanaṃ jātikhayantadassī, maggaṃ pajānāti hitānukampī;
එතෙන මග්ගෙන තරිංසු පුබ්බෙ, තරිස්සන්ති යෙ ච 327 තරන්ති ඔඝං.
Etena maggena tariṃsu pubbe, tarissanti ye ca 328 taranti oghaṃ.
‘‘තං තාදිසං දෙවමනුස්සසෙට්ඨං;
‘‘Taṃ tādisaṃ devamanussaseṭṭhaṃ;
සත්තා නමස්සන්ති විසුද්ධිපෙක්ඛා’’ති.
Sattā namassanti visuddhipekkhā’’ti.
අයං ථවොති.
Ayaṃ thavoti.
තත්ථ ලොකියං සුත්තං ද්වීහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බං සංකිලෙසභාගියෙන ච වාසනාභාගියෙන ච. ලොකුත්තරංපි සුත්තං තීහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බං දස්සනභාගියෙන ච භාවනාභාගියෙන ච අසෙක්ඛභාගියෙන ච. ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච. යස්මිං සුත්තෙ යං යං පදං දිස්සති සංකිලෙසභාගියං වා වාසනාභාගියං වා, තෙන තෙන ලොකියන්ති නිද්දිසිතබ්බං, දස්සනභාගියං වා භාවනාභාගියං වා අසෙක්ඛභාගියං වා යං යං පදං දිස්සති තෙන තෙන ලොකුත්තරන්ති නිද්දිසිතබ්බං.
Tattha lokiyaṃ suttaṃ dvīhi suttehi niddisitabbaṃ saṃkilesabhāgiyena ca vāsanābhāgiyena ca. Lokuttaraṃpi suttaṃ tīhi suttehi niddisitabbaṃ dassanabhāgiyena ca bhāvanābhāgiyena ca asekkhabhāgiyena ca. Lokiyañca lokuttarañca. Yasmiṃ sutte yaṃ yaṃ padaṃ dissati saṃkilesabhāgiyaṃ vā vāsanābhāgiyaṃ vā, tena tena lokiyanti niddisitabbaṃ, dassanabhāgiyaṃ vā bhāvanābhāgiyaṃ vā asekkhabhāgiyaṃ vā yaṃ yaṃ padaṃ dissati tena tena lokuttaranti niddisitabbaṃ.
වාසනාභාගියං සුත්තං සංකිලෙසභාගියස්ස සුත්තස්ස නිග්ඝාතාය, දස්සනභාගියං සුත්තං වාසනාභාගියස්ස සුත්තස්ස නිග්ඝාතාය, භාවනාභාගියං සුත්තං දස්සනභාගියස්ස සුත්තස්ස පටිනිස්සග්ගාය, අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං භාවනාභාගියස්ස සුත්තස්ස පටිනිස්සග්ගාය, අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරත්ථං.
Vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyassa suttassa nigghātāya, dassanabhāgiyaṃ suttaṃ vāsanābhāgiyassa suttassa nigghātāya, bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ dassanabhāgiyassa suttassa paṭinissaggāya, asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ bhāvanābhāgiyassa suttassa paṭinissaggāya, asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ.
ලොකුත්තරං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානං ඡබ්බීසතියා පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං, තෙ තීහි සුත්තෙහි සමන්වෙසිතබ්බා දස්සනභාගියෙන භාවනාභාගියෙන අසෙක්ඛභාගියෙන චාති.
Lokuttaraṃ suttaṃ sattādhiṭṭhānaṃ chabbīsatiyā puggalehi niddisitabbaṃ, te tīhi suttehi samanvesitabbā dassanabhāgiyena bhāvanābhāgiyena asekkhabhāgiyena cāti.
තත්ථ දස්සනභාගියං සුත්තං පඤ්චහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං එකබීජිනා කොලංකොලෙන සත්තක්ඛත්තුපරමෙන සද්ධානුසාරිනා ධම්මානුසාරිනා චාති, දස්සනභාගියං සුත්තං ඉමෙහි පඤ්චහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං. භාවනාභාගියං සුත්තං ද්වාදසහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං සකදාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නෙන, සකදාගාමිනා, අනාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නෙන, අනාගාමිනා , අන්තරා පරිනිබ්බායිනා, උපහච්ච පරිනිබ්බායිනා, අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායිනා, සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායිනා, උද්ධංසොතෙන අකනිට්ඨගාමිනා, සද්ධාවිමුත්තෙන, දිට්ඨිප්පත්තෙන, කායසක්ඛිනා චාති, භාවනාභාගියං සුත්තං ඉමෙහි ද්වාදසහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං. අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නවහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං සද්ධාවිමුත්තෙන, පඤ්ඤාවිමුත්තෙන, සුඤ්ඤතවිමුත්තෙන, අනිමිත්තවිමුත්තෙන, අප්පණිහිතවිමුත්තෙන, උභතොභාගවිමුත්තෙන සමසීසිනා පච්චෙකබුද්ධසම්මාසම්බුද්ධෙහි චාති, අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං ඉමෙහි නවහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං. එවං ලොකුත්තරං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානං ඉමෙහි ඡබ්බීසතියා පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං.
Tattha dassanabhāgiyaṃ suttaṃ pañcahi puggalehi niddisitabbaṃ ekabījinā kolaṃkolena sattakkhattuparamena saddhānusārinā dhammānusārinā cāti, dassanabhāgiyaṃ suttaṃ imehi pañcahi puggalehi niddisitabbaṃ. Bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ dvādasahi puggalehi niddisitabbaṃ sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipannena, sakadāgāminā, anāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipannena, anāgāminā , antarā parinibbāyinā, upahacca parinibbāyinā, asaṅkhāraparinibbāyinā, sasaṅkhāraparinibbāyinā, uddhaṃsotena akaniṭṭhagāminā, saddhāvimuttena, diṭṭhippattena, kāyasakkhinā cāti, bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ imehi dvādasahi puggalehi niddisitabbaṃ. Asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ navahi puggalehi niddisitabbaṃ saddhāvimuttena, paññāvimuttena, suññatavimuttena, animittavimuttena, appaṇihitavimuttena, ubhatobhāgavimuttena samasīsinā paccekabuddhasammāsambuddhehi cāti, asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ imehi navahi puggalehi niddisitabbaṃ. Evaṃ lokuttaraṃ suttaṃ sattādhiṭṭhānaṃ imehi chabbīsatiyā puggalehi niddisitabbaṃ.
ලොකියං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානං එකූනවීසතියා පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං. තෙ චරිතෙහි නිද්දිට්ඨා සමන්වෙසිතබ්බා කෙචි රාගචරිතා, කෙචි දොසචරිතා, කෙචි මොහචරිතා, කෙචි රාගචරිතා ච දොසචරිතා ච, කෙචි රාගචරිතා ච මොහචරිතා ච, කෙචි දොසචරිතා ච මොහචරිතා ච, කෙචි රාගචරිතා ච දොසචරිතා ච මොහචරිතා ච, රාගමුඛෙ ඨිතො රාගචරිතො, රාගමුඛෙ ඨිතො දොසචරිතො, රාගමුඛෙ ඨිතො මොහචරිතො, රාගමුඛෙ ඨිතො රාගචරිතො ච දොසචරිතො ච මොහචරිතො ච, දොසමුඛෙ ඨිතො දොසචරිතො, දොසමුඛෙ ඨිතො මොහචරිතො, දොසමුඛෙ ඨිතො රාගචරිතො, දොසමුඛෙ ඨිතො රාගචරිතො ච දොසචරිතො ච මොහචරිතො ච, මොහමුඛෙ ඨිතො මොහචරිතො, මොහමුඛෙ ඨිතො රාගචරිතො මොහමුඛෙ ඨිතො දොසචරිතො, මොහමුඛෙ ඨිතො රාගචරිතො ච දොසචරිතො ච මොහචරිතො චාති, ලොකියං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානං ඉමෙහි එකූනවීසතියා පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං.
Lokiyaṃ suttaṃ sattādhiṭṭhānaṃ ekūnavīsatiyā puggalehi niddisitabbaṃ. Te caritehi niddiṭṭhā samanvesitabbā keci rāgacaritā, keci dosacaritā, keci mohacaritā, keci rāgacaritā ca dosacaritā ca, keci rāgacaritā ca mohacaritā ca, keci dosacaritā ca mohacaritā ca, keci rāgacaritā ca dosacaritā ca mohacaritā ca, rāgamukhe ṭhito rāgacarito, rāgamukhe ṭhito dosacarito, rāgamukhe ṭhito mohacarito, rāgamukhe ṭhito rāgacarito ca dosacarito ca mohacarito ca, dosamukhe ṭhito dosacarito, dosamukhe ṭhito mohacarito, dosamukhe ṭhito rāgacarito, dosamukhe ṭhito rāgacarito ca dosacarito ca mohacarito ca, mohamukhe ṭhito mohacarito, mohamukhe ṭhito rāgacarito mohamukhe ṭhito dosacarito, mohamukhe ṭhito rāgacarito ca dosacarito ca mohacarito cāti, lokiyaṃ suttaṃ sattādhiṭṭhānaṃ imehi ekūnavīsatiyā puggalehi niddisitabbaṃ.
වාසනාභාගියං සුත්තං සීලවන්තෙහි නිද්දිසිතබ්බං, තෙ සීලවන්තො පඤ්ච පුග්ගලා පකතිසීලං සමාදානසීලං චිත්තප්පසාදො සමථො විපස්සනා චාති, වාසනාභාගියං සුත්තං ඉමෙහි පඤ්චහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං.
Vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ sīlavantehi niddisitabbaṃ, te sīlavanto pañca puggalā pakatisīlaṃ samādānasīlaṃ cittappasādo samatho vipassanā cāti, vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ imehi pañcahi puggalehi niddisitabbaṃ.
ලොකුත්තරං සුත්තං ධම්මාධිට්ඨානං තීහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බං දස්සනභාගියෙන භාවනාභාගියෙන අසෙක්ඛභාගියෙන ච.
Lokuttaraṃ suttaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ tīhi suttehi niddisitabbaṃ dassanabhāgiyena bhāvanābhāgiyena asekkhabhāgiyena ca.
ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච උභයෙන නිද්දිසිතබ්බං, ඤාණං පඤ්ඤාය නිද්දිසිතබ්බං පඤ්ඤින්ද්රියෙන පඤ්ඤාබලෙන අධිපඤ්ඤාසික්ඛාය ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගෙන සම්මාදිට්ඨියා තීරණාය සන්තීරණාය ධම්මෙ ඤාණෙන අන්වයෙ ඤාණෙන ඛයෙ ඤාණෙන අනුප්පාදෙ ඤාණෙන අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියෙන අඤ්ඤින්ද්රියෙන අඤ්ඤාතාවින්ද්රියෙන චක්ඛුනා විජ්ජාය බුද්ධියා භූරියා මෙධාය, යං යං වා පන ලබ්භති, තෙන තෙන පඤ්ඤාධිවචනෙන නිද්දිසිතබ්බං.
Lokiyañca lokuttarañca sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca ubhayena niddisitabbaṃ, ñāṇaṃ paññāya niddisitabbaṃ paññindriyena paññābalena adhipaññāsikkhāya dhammavicayasambojjhaṅgena sammādiṭṭhiyā tīraṇāya santīraṇāya dhamme ñāṇena anvaye ñāṇena khaye ñāṇena anuppāde ñāṇena anaññātaññassāmītindriyena aññindriyena aññātāvindriyena cakkhunā vijjāya buddhiyā bhūriyā medhāya, yaṃ yaṃ vā pana labbhati, tena tena paññādhivacanena niddisitabbaṃ.
ඤෙය්යං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙහි අජ්ඣත්තිකබාහිරෙහි හීනප්පණීතෙහි දූරසන්තිකෙහි සඞ්ඛතාසඞ්ඛතෙහි කුසලාකුසලාබ්යාකතෙහි සඞ්ඛෙපතො වා ඡහි ආරම්මණෙහි නිද්දිසිතබ්බං. ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බං, පඤ්ඤාපි ආරම්මණභූතා ඤෙය්යං, යං කිඤ්චි ආරම්මණභූතං අජ්ඣත්තිකං වා බාහිරං වා, සබ්බං තං සඞ්ඛතෙන අසඞ්ඛතෙන ච නිද්දිසිතබ්බං.
Ñeyyaṃ atītānāgatapaccuppannehi ajjhattikabāhirehi hīnappaṇītehi dūrasantikehi saṅkhatāsaṅkhatehi kusalākusalābyākatehi saṅkhepato vā chahi ārammaṇehi niddisitabbaṃ. Ñāṇañca ñeyyañca tadubhayena niddisitabbaṃ, paññāpi ārammaṇabhūtā ñeyyaṃ, yaṃ kiñci ārammaṇabhūtaṃ ajjhattikaṃ vā bāhiraṃ vā, sabbaṃ taṃ saṅkhatena asaṅkhatena ca niddisitabbaṃ.
දස්සනං භාවනා 329 සකවචනං පරවචනං විසජ්ජනීයං අවිසජ්ජනීයං කම්මං විපාකොති සබ්බත්ථ තදුභයං සුත්තෙ යථා නිද්දිට්ඨං, තථා උපධාරයිත්වා ලබ්භමානතො නිද්දිසිතබ්බං, යං වා පන කිඤ්චි භගවා අඤ්ඤතරවචනං භාසති, සබ්බං තං යථානිද්දිට්ඨං ධාරයිතබ්බං.
Dassanaṃ bhāvanā 330 sakavacanaṃ paravacanaṃ visajjanīyaṃ avisajjanīyaṃ kammaṃ vipākoti sabbattha tadubhayaṃ sutte yathā niddiṭṭhaṃ, tathā upadhārayitvā labbhamānato niddisitabbaṃ, yaṃ vā pana kiñci bhagavā aññataravacanaṃ bhāsati, sabbaṃ taṃ yathāniddiṭṭhaṃ dhārayitabbaṃ.
දුවිධො හෙතු යඤ්ච කම්මං යෙ ච කිලෙසා, සමුදයො කිලෙසා. තත්ථ කිලෙසා සංකිලෙසභාගියෙන සුත්තෙන නිද්දිසිතබ්බා. සමුදයො සංකිලෙසභාගියෙන ච වාසනාභාගියෙන ච සුත්තෙන නිද්දිසිතබ්බො. තත්ථ කුසලං චතූහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බං වාසනාභාගියෙන දස්සනභාගියෙන භාවනාභාගියෙන අසෙක්ඛභාගියෙන ච. අකුසලං සංකිලෙසභාගියෙන සුත්තෙන නිද්දිසිතබ්බං . කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච තදුභයෙන 331 නිද්දිසිතබ්බං. අනුඤ්ඤාතං භගවතො අනුඤ්ඤාතාය නිද්දිසිතබ්බං, තං පඤ්චවිධං සංවරො පහානං භාවනා සච්ඡිකිරියා කප්පියානුලොමොති, යං දිස්සති තාසු තාසු භූමීසු, තං කප්පියානුලොමෙන නිද්දිසිතබ්බං. පටික්ඛිත්තං භගවතා පටික්ඛිත්තකාරණෙන නිද්දිසිතබ්බං. අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බං. ථවො පසංසාය නිද්දිසිතබ්බො. සො පඤ්චවිධෙන වෙදිතබ්බො භගවතො ධම්මස්ස අරියසඞ්ඝස්ස අරියධම්මානං සික්ඛාය ලොකියගුණසම්පත්තියාති. එවං ථවො පඤ්චවිධෙන නිද්දිසිතබ්බො.
Duvidho hetu yañca kammaṃ ye ca kilesā, samudayo kilesā. Tattha kilesā saṃkilesabhāgiyena suttena niddisitabbā. Samudayo saṃkilesabhāgiyena ca vāsanābhāgiyena ca suttena niddisitabbo. Tattha kusalaṃ catūhi suttehi niddisitabbaṃ vāsanābhāgiyena dassanabhāgiyena bhāvanābhāgiyena asekkhabhāgiyena ca. Akusalaṃ saṃkilesabhāgiyena suttena niddisitabbaṃ . Kusalañca akusalañca tadubhayena 332 niddisitabbaṃ. Anuññātaṃ bhagavato anuññātāya niddisitabbaṃ, taṃ pañcavidhaṃ saṃvaro pahānaṃ bhāvanā sacchikiriyā kappiyānulomoti, yaṃ dissati tāsu tāsu bhūmīsu, taṃ kappiyānulomena niddisitabbaṃ. Paṭikkhittaṃ bhagavatā paṭikkhittakāraṇena niddisitabbaṃ. Anuññātañca paṭikkhittañca tadubhayena niddisitabbaṃ. Thavo pasaṃsāya niddisitabbo. So pañcavidhena veditabbo bhagavato dhammassa ariyasaṅghassa ariyadhammānaṃ sikkhāya lokiyaguṇasampattiyāti. Evaṃ thavo pañcavidhena niddisitabbo.
ඉන්ද්රියභූමි නවහි පදෙහි නිද්දිසිතබ්බා, කිලෙසභූමි නවහි පදෙහි නිද්දිසිතබ්බා, එවමෙතානි අට්ඨාරස පදානි හොන්ති නව පදානි කුසලානි නව පදානි අකුසලානීති, තථාහි වුත්තං ‘‘අට්ඨාරස මූලපදා කුහිං දට්ඨබ්බා, සාසනප්පට්ඨානෙ’’ති. තෙනාහ ආයස්මා මහාකච්චායනො –
Indriyabhūmi navahi padehi niddisitabbā, kilesabhūmi navahi padehi niddisitabbā, evametāni aṭṭhārasa padāni honti nava padāni kusalāni nava padāni akusalānīti, tathāhi vuttaṃ ‘‘aṭṭhārasa mūlapadā kuhiṃ daṭṭhabbā, sāsanappaṭṭhāne’’ti. Tenāha āyasmā mahākaccāyano –
‘‘නවහි ච පදෙහි කුසලා, නවහි ච යුජ්ජන්ති අකුසලප්පක්ඛා;
‘‘Navahi ca padehi kusalā, navahi ca yujjanti akusalappakkhā;
එතෙ ඛලු මූලපදා, භවන්ති අට්ඨාරස පදානී’’ති.
Ete khalu mūlapadā, bhavanti aṭṭhārasa padānī’’ti.
නියුත්තං සාසනප්පට්ඨානං.
Niyuttaṃ sāsanappaṭṭhānaṃ.
එත්තාවතා සමත්තා නෙත්ති යා ආයස්මතා මහාකච්චායනෙන භාසිතා භගවතා අනුමොදිතා මූලසඞ්ගීතියං සඞ්ගීතාති.
Ettāvatā samattā netti yā āyasmatā mahākaccāyanena bhāsitā bhagavatā anumoditā mūlasaṅgītiyaṃ saṅgītāti.
නෙත්තිප්පකරණං නිට්ඨිතං.
Nettippakaraṇaṃ niṭṭhitaṃ.
Footnotes:
Related texts:
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / නෙත්තිප්පකරණ-අට්ඨකථා • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / සාසනපට්ඨානවාරවණ්ණනා • Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්තිප්පකරණ-ටීකා • Nettippakaraṇa-ṭīkā / සාසනපට්ඨානවාරවණ්ණනා • Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්තිවිභාවිනී • Nettivibhāvinī / සාසනපට්ඨානවිභාවනා • Sāsanapaṭṭhānavibhāvanā