Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / နေတ္တိပ္ပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā

    သာသနပဋ္ဌာနဝာရဝဏ္ဏနာ

    Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā

    ၈၉.

    89.

    ဧဝံ သဗ္ဗထာ နယသမုဋ္ဌာနံ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဣဒာနိ သာသနပဋ္ဌာနံ ဝိဘဇန္တော ယသ္မာ သင္ဂဟဝာရာဒီသု မူလပဒေဟေဝ ပဋ္ဌာနံ သင္ဂဟေတ္ဝာ သရူပတော န ဒသ္သိတံ, တသ္မာ ယထာ မူလပဒေဟိ ပဋ္ဌာနံ နိဒ္ဓာရေတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပဋ္ဌာနတောပိ မူလပဒာနိ နိဒ္ဓာရေတဗ္ဗာနီတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘အဋ္ဌာရသ မူလပဒာ ကုဟိံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ? သာသနပဋ္ဌာနေ’’တိ အာဟ။ မူလပဒသာသနပဋ္ဌာနာနဉ္ဟိ အညမညသင္ဂဟော ပုဗ္ဗေ ဒသ္သိတော ဧဝာတိ။ အထ သာသနပဋ္ဌာနန္တိ ကော ဝစနတ္ထော? သာသနသ္သ ပဋ္ဌာနန္တိ သာသနပဋ္ဌာနံ , သာသနံ ဒေသနာ, တသ္သာ ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုရူပံ တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတ္ထံ ပကာရေဟိ ဌာနံ ပဝတ္တိ သာသနပဋ္ဌာနံ။ ဣဓ ပန တသ္သ တထာဘာဝဒီပနံ ‘‘သာသနပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝာ သာသနံ အဓိသီလသိက္ခာဒယော။ တေသံ ပဝတ္တနုပာယဘာဝတော ပတိဋ္ဌဟန္တိ ဧတေဟီတိ ပဋ္ဌာနာနိ, သံကိလေသာဒိဓမ္မာ။ တေသံ ပဝေဒနတော တဒုပစာရေန သုတ္တာနိ ပဋ္ဌာနာနိ။ တေသံ ပန သမူဟဘာဝတော အယံ ပကရဏပ္ပဒေသော ပဋ္ဌာနံ နာမ။

    Evaṃ sabbathā nayasamuṭṭhānaṃ vibhajitvā idāni sāsanapaṭṭhānaṃ vibhajanto yasmā saṅgahavārādīsu mūlapadeheva paṭṭhānaṃ saṅgahetvā sarūpato na dassitaṃ, tasmā yathā mūlapadehi paṭṭhānaṃ niddhāretabbaṃ, evaṃ paṭṭhānatopi mūlapadāni niddhāretabbānīti dassanatthaṃ ‘‘aṭṭhārasa mūlapadā kuhiṃ daṭṭhabbā? Sāsanapaṭṭhāne’’ti āha. Mūlapadasāsanapaṭṭhānānañhi aññamaññasaṅgaho pubbe dassito evāti. Atha sāsanapaṭṭhānanti ko vacanattho? Sāsanassa paṭṭhānanti sāsanapaṭṭhānaṃ , sāsanaṃ desanā, tassā veneyyajjhāsayānurūpaṃ tesaṃ hitasukhanipphādanatthaṃ pakārehi ṭhānaṃ pavatti sāsanapaṭṭhānaṃ. Idha pana tassa tathābhāvadīpanaṃ ‘‘sāsanapaṭṭhāna’’nti veditabbaṃ. Atha vā sāsanaṃ adhisīlasikkhādayo. Tesaṃ pavattanupāyabhāvato patiṭṭhahanti etehīti paṭṭhānāni, saṃkilesādidhammā. Tesaṃ pavedanato tadupacārena suttāni paṭṭhānāni. Tesaṃ pana samūhabhāvato ayaṃ pakaraṇappadeso paṭṭhānaṃ nāma.

    အပရော နယော – ကေနဋ္ဌေန ပဋ္ဌာနံ? ပဋ္ဌိတဋ္ဌေန ဂမနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယေ တေ ဂောဋ္ဌာ ပဋ္ဌိတဂာဝော’’တိ (မ. နိ. ၁.၁၅၆) အာဂတဋ္ဌာနသ္မိဉ္ဟိ ယေန ပဋ္ဌာနေန တေ ‘‘ဂောဋ္ဌာ ပဋ္ဌိတဂာဝော’’တိ ဝုတ္တာ, တံ အတ္ထတော ဂမနံ ဟောတိ။ ဣတိ နာတိဝိတ္ထာရိတနယေသု ဟာရနယေသု အနိသ္သင္ဂဂမနသ္သ ဒေသနာဉာဏသ္သ သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိဘေဒေသု တဒုဘယဝောမိသ္သကဘေဒေသု စ ဝိတ္ထာရိတနယလာဘတော နိသ္သင္ဂဝသေန ပဝတ္တဂမနတ္တာ တေ သံကိလေသဘာဂိယာဒယော လောကိယာဒယော စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝောမိသ္သာ စ အဓိကရဏဝသေန ပဋ္ဌာနံ နာမ။ တေသံ ပကာသနတော အယံ ပကရဏပ္ပဒေသော ပဋ္ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Aparo nayo – kenaṭṭhena paṭṭhānaṃ? Paṭṭhitaṭṭhena gamanaṭṭhenāti attho. ‘‘Ye te goṭṭhā paṭṭhitagāvo’’ti (ma. ni. 1.156) āgataṭṭhānasmiñhi yena paṭṭhānena te ‘‘goṭṭhā paṭṭhitagāvo’’ti vuttā, taṃ atthato gamanaṃ hoti. Iti nātivitthāritanayesu hāranayesu anissaṅgagamanassa desanāñāṇassa saṃkilesabhāgiyādilokiyādibhedesu tadubhayavomissakabhedesu ca vitthāritanayalābhato nissaṅgavasena pavattagamanattā te saṃkilesabhāgiyādayo lokiyādayo ca visuṃ visuṃ vomissā ca adhikaraṇavasena paṭṭhānaṃ nāma. Tesaṃ pakāsanato ayaṃ pakaraṇappadeso paṭṭhānanti veditabbaṃ.

    ‘‘သံကိလေသဘာဂိယ’’န္တိအာဒီသု သံကိလိသ္သတိ ဧတေနာတိ သံကိလေသော။ သံကိလေသဘာဂေ သံကိလေသကောဋ္ဌာသေ ပဝတ္တံ သံကိလေသဘာဂိယံ။ ဝာသနာ ပုညဘာဝနာ, ဝာသနာဘာဂေ ပဝတ္တံ ဝာသနာဘာဂိယံ, ဝာသနံ ဘဇာပေတီတိ ဝာ ဝာသနာဘာဂိယံ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ လောဘက္ခန္ဓာဒီနံ ပဒာလနံ နိဗ္ဗေဓော။ နိဗ္ဗေဓဘာဂေ ပဝတ္တံ, နိဗ္ဗေဓံ ဘဇာပေတီတိ ဝာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခာဓမ္မာ အသေက္ခာ, အသေက္ခဘာဝေ ပဝတ္တံ, အသေက္ခေ ဘဇာပေတီတိ ဝာ အသေက္ခဘာဂိယံ။ တေသု ယတ္ထ တဏ္ဟာဒိသံကိလေသော ဝိဘတ္တော, ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ။ ယတ္ထ ဒာနာဒိပုညကိရိယဝတ္ထု ဝိဘတ္တံ, ဣဒံ ဝာသနာဘာဂိယံ။ ယတ္ထ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဝိဘတ္တာ, ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ ယတ္ထ ပန အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဝိဘတ္တာ, ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ။ ဣတရာနိ တေသံ ဝောမိသ္သကနယဝသေန ဝုတ္တာနိ။

    ‘‘Saṃkilesabhāgiya’’ntiādīsu saṃkilissati etenāti saṃkileso. Saṃkilesabhāge saṃkilesakoṭṭhāse pavattaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ. Vāsanā puññabhāvanā, vāsanābhāge pavattaṃ vāsanābhāgiyaṃ, vāsanaṃ bhajāpetīti vā vāsanābhāgiyaṃ. Nibbijjhanaṃ lobhakkhandhādīnaṃ padālanaṃ nibbedho. Nibbedhabhāge pavattaṃ, nibbedhaṃ bhajāpetīti vā nibbedhabhāgiyaṃ. Pariniṭṭhitasikkhādhammā asekkhā, asekkhabhāve pavattaṃ, asekkhe bhajāpetīti vā asekkhabhāgiyaṃ. Tesu yattha taṇhādisaṃkileso vibhatto, idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ. Yattha dānādipuññakiriyavatthu vibhattaṃ, idaṃ vāsanābhāgiyaṃ. Yattha sekkhā sīlakkhandhādayo vibhattā, idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ. Yattha pana asekkhā sīlakkhandhādayo vibhattā, idaṃ asekkhabhāgiyaṃ. Itarāni tesaṃ vomissakanayavasena vuttāni.

    တာနိ ပန ဆ ဒုကာ စတ္တာရော တိကာ ဧကံ စတုက္ကံ အပရမ္ပိ ဧကံ စတုက္ကန္တိ ဒ္ဝာဒသ ဟောန္တိ။ တေသု စတ္တာရော ဒုကာ ဒ္ဝေ စ တိကာ ဥဒ္ဓဋာ, ဣတရေ န ဥဒ္ဓဋာ, အနုဒ္ဓရဏေ ကာရဏံ နတ္ထိ။ ဣမိနာ နယေန တေပိ ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ပာဠိယံ သံခိတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ – ‘‘ဣမာနိ စတ္တာရိ သုတ္တာနိ, သာဓာရဏာနိ ကတာနိ အဋ္ဌ ဘဝန္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ကတ္ထစိ သုတ္တေ တဏ္ဟာသံကိလေသောဝ နိဒ္ဒိသီယတိ, ကတ္ထစိ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသောဝ, ကတ္ထစိ ဒုစ္စရိတသံကိလေသောဝ နိဒ္ဒိသီယတိ, တသ္မာ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ တိဓာ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ‘‘တဏ္ဟာသံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ။ တထာ ဝောဒာနံ နာမ သံကိလေသေ သတိ ဟောတီတိ ဝောဒာနဘာဂိယံ သုတ္တံ သံကိလေသဝိဘာဂေန တိဓာဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ‘‘တဏ္ဟာဝောဒာနဘာဂိယံ သုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ။ တံ ပန အတ္ထတော ဝာသနာဘာဂိယာဒိ ဧဝ ဟောတိ။ အယဉ္စ နယော ကေသုစိ ပောတ္ထကေသု နတ္ထိ။

    Tāni pana cha dukā cattāro tikā ekaṃ catukkaṃ aparampi ekaṃ catukkanti dvādasa honti. Tesu cattāro dukā dve ca tikā uddhaṭā, itare na uddhaṭā, anuddharaṇe kāraṇaṃ natthi. Iminā nayena tepi gahetuṃ sakkāti pāḷiyaṃ saṃkhittāti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi vakkhati – ‘‘imāni cattāri suttāni, sādhāraṇāni katāni aṭṭha bhavantī’’tiādi. Tattha yasmā katthaci sutte taṇhāsaṃkilesova niddisīyati, katthaci diṭṭhisaṃkilesova, katthaci duccaritasaṃkilesova niddisīyati, tasmā saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ tidhā vibhajitvā uddiṭṭhaṃ ‘‘taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’ntiādinā. Tathā vodānaṃ nāma saṃkilese sati hotīti vodānabhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesavibhāgena tidhāva uddiṭṭhaṃ ‘‘taṇhāvodānabhāgiyaṃ sutta’’ntiādinā. Taṃ pana atthato vāsanābhāgiyādi eva hoti. Ayañca nayo kesuci potthakesu natthi.

    ‘‘တတ္ထ သံကိလေသော တိဝိဓော’’တိအာဒိ သံကိလေသပဋိပက္ခတော သမထာဒိနိဒ္ဓာရဏဝသေန ဝာသနာဘာဂိယာဒိသုတ္တာနံ ဝိသယဒသ္သနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယဒိ အာသတ္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဘဝေသူတိ ဘဝေသု ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟိတုံ အသက္ကောန္တသ္သ ယဒိ ဘဝပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သာယန္တိ ဧဝမသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ အယံ သမထဝိပသ္သနာဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဘဝတိ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော။ တတ္ရူပပတ္တိယာ သံဝတ္တတီတိ တတ္ရ တတ္ရ ဘဝေ ဥပပတ္တိယာ သံဝတ္တတိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သုတ္တာနီတိ ဣမာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနိ စတ္တာရိ သုတ္တာနိ။ သာဓာရဏာနိ ကတာနီတိ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ, သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ, သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ, ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စာတိ ဧဝံ ပဒန္တရသံယောဇနဝသေန မိသ္သိတာနိ ကတာနိ။ အဋ္ဌ ဘဝန္တီတိ ပုရိမာနိ စတ္တာရိ ဣမာနိ စတ္တာရီတိ ဧဝံ အဋ္ဌ ဘဝန္တိ။

    ‘‘Tattha saṃkileso tividho’’tiādi saṃkilesapaṭipakkhato samathādiniddhāraṇavasena vāsanābhāgiyādisuttānaṃ visayadassanatthaṃ āraddhaṃ. Tattha yadi āsatti uppajjati bhavesūti bhavesu chandarāgaṃ pajahituṃ asakkontassa yadi bhavapatthanā uppajjati. Evaṃ sāyanti evamassa puggalassa ayaṃ samathavipassanābhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthu bhavati pujjabhavaphalanibbattanato. Tatrūpapattiyā saṃvattatīti tatra tatra bhave upapattiyā saṃvattati. Imāni cattāri suttānīti imāni saṃkilesabhāgiyādīni cattāri suttāni. Sādhāraṇāni katānīti saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca, saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca, vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañcāti evaṃ padantarasaṃyojanavasena missitāni katāni. Aṭṭha bhavantīti purimāni cattāri imāni cattārīti evaṃ aṭṭha bhavanti.

    တာနိယေဝ အဋ္ဌ သုတ္တာနိ သာဓာရဏာနိ ကတာနိ သောဠသ ဘဝန္တီတိ တာနိယေဝ ယထာဝုတ္တာနိ အဋ္ဌ သုတ္တာနိ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ, အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ, နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ, အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ, အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ, အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ, နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ နေဝသံကိလေသဘာဂိယဉ္စ, နဝာသနာဘာဂိယဉ္စ နနိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ န အသေက္ခဘာဂိယဉ္စာတိ ဧဝံ သာဓာရဏာနိ ကတာနိ ပုရိမာနိ အဋ္ဌ ဣမာနိ အဋ္ဌာတိ သောဠသ ဘဝန္တိ။ တေသု စတ္တာရော ဧကကာ, ဆ ဒုကာ, စတ္တာရော တိကာ, ဧကော စတုက္ကော, အပရောပိ ဧကော စတုက္ကောတိ အယမ္ပိ ဝိဘာဂော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထာပိ ဒ္ဝေ ဒုကာ, ဒ္ဝေ တိကာ, ဒ္ဝေ စတုက္ကာ စ ပာဠိယံ အနာဂတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Tāniyeva aṭṭha suttāni sādhāraṇāni katāni soḷasa bhavantīti tāniyeva yathāvuttāni aṭṭha suttāni vāsanābhāgiyañca asekkhabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, asekkhabhāgiyañca saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca, nibbedhabhāgiyañca saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca, asekkhabhāgiyañca saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, asekkhabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, asekkhabhāgiyañca saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca, nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca nevasaṃkilesabhāgiyañca, navāsanābhāgiyañca nanibbedhabhāgiyañca na asekkhabhāgiyañcāti evaṃ sādhāraṇāni katāni purimāni aṭṭha imāni aṭṭhāti soḷasa bhavanti. Tesu cattāro ekakā, cha dukā, cattāro tikā, eko catukko, aparopi eko catukkoti ayampi vibhāgo veditabbo. Tatthāpi dve dukā, dve tikā, dve catukkā ca pāḷiyaṃ anāgatāti veditabbā.

    ဣဒာနိ ဣမသ္သ ပဋ္ဌာနသ္သ သကလသာသနသင္ဂဟိတဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣမေဟိ သောဠသဟိ သုတ္တေဟိ ဘိန္နေဟိ နဝဝိဓံ သုတ္တံ ဘိန္နံ ဘဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္သတ္ထော – ဣမေဟိ သံကိလေသဘာဂိယာဒီဟိ သောဠသဟိ သုတ္တေဟိ ပဋ္ဌာနနယေန ဝိဘတ္တေဟိ သုတ္တဂေယ္ယာဒိနဝဝိဓံ ပရိယတ္တိသာသနသင္ခာတံ သုတ္တံ ဘိန္နံ သောဠသဓာ ဝိဘတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ သောဠသဝိဓေန ပဋ္ဌာနေန အသင္ဂဟိတော ပရိယတ္တိသာသနသ္သ ပဒေသော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကထံ ပန သံကိလေသဘာဂိယာဒိဘာဝော ဂဟေတဗ္ဗောတိ? အာဟ ‘‘ဂာထာယ ဂာထာ အနုမိနိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဂာထာယ ဂာထာ အနုမိနိတဗ္ဗာတိ အယံ ဂာထာ ဝိယ ဂာထာ သံကိလေသဘာဂိယာတိ ဝာ ဝာသနာဘာဂိယာတိ ဝာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာတိ ဝာ အသေက္ခဘာဂိယာတိ ဝာ အနုမိနိတဗ္ဗာ, အနု အနု မိနိတ္ဝာ တက္ကေတ္ဝာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ဂာထာဝေယ္ယာကရဏဝိနိမုတ္တာ သဗ္ဗာ ပရိယတ္တိ ‘‘သုတ္တေနာ’’တိပဒေန သင္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

    Idāni imassa paṭṭhānassa sakalasāsanasaṅgahitabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘imehi soḷasahi suttehi bhinnehi navavidhaṃ suttaṃ bhinnaṃ bhavatī’’ti vuttaṃ. Tassattho – imehi saṃkilesabhāgiyādīhi soḷasahi suttehi paṭṭhānanayena vibhattehi suttageyyādinavavidhaṃ pariyattisāsanasaṅkhātaṃ suttaṃ bhinnaṃ soḷasadhā vibhattaṃ hoti. Iminā soḷasavidhena paṭṭhānena asaṅgahito pariyattisāsanassa padeso natthīti adhippāyo. Kathaṃ pana saṃkilesabhāgiyādibhāvo gahetabboti? Āha ‘‘gāthāya gāthā anuminitabbā’’tiādi. Tattha gāthāya gāthā anuminitabbāti ayaṃ gāthā viya gāthā saṃkilesabhāgiyāti vā vāsanābhāgiyāti vā nibbedhabhāgiyāti vā asekkhabhāgiyāti vā anuminitabbā, anu anu minitvā takketvā jānitabbāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca gāthāveyyākaraṇavinimuttā sabbā pariyatti ‘‘suttenā’’tipadena saṅgahitāti daṭṭhabbā.

    ၉၀.

    90.

    ဣဒာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနိ သုတ္တာနိ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဥဒာဟရဏဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘ကာမန္ဓာ ဇာလသဉ္ဆန္နာ’’တိ ဂာထာယ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ယထာ ဣမသ္သ, ဧဝံ ဣတော ပရာနမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနံ ဥတ္တာနပဒာနဉ္စ အတ္ထံ န ဝဏ္ဏယိသ္သာမ။

    Idāni saṃkilesabhāgiyādīni suttāni yathāniddiṭṭhāni udāharaṇavasena vibhāvetuṃ ‘‘tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘kāmandhā jālasañchannā’’ti gāthāya attho heṭṭhā vuttoyeva. Yathā imassa, evaṃ ito parānampi heṭṭhā vuttatthānaṃ uttānapadānañca atthaṃ na vaṇṇayissāma.

    အဂတိဂမနာနီတိ ကာယာဒီဟိ အယုတ္တဂမနာနိ, အကတ္တဗ္ဗကရဏာနီတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒာတိ ဆန္ဒဟေတု ဣစ္ဆာပစ္စယာ။ အဂတိံ ဂစ္ဆတီတိ အဂန္တဗ္ဗံ ဂတိံ ဂစ္ဆတိ, အကတ္တဗ္ဗံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ သာဓူနံ အရိယာနံ ဓမ္မံ။ အတိဝတ္တတီတိ အတိမဒ္ဒိတ္ဝာ ဝီတိက္ကမတိ။ နိဟီယတီတိ ဟာယတိ။ ယသောတိ ကိတ္တိ စ ပရိဝာရော စ။

    Agatigamanānīti kāyādīhi ayuttagamanāni, akattabbakaraṇānīti attho. Chandāti chandahetu icchāpaccayā. Agatiṃ gacchatīti agantabbaṃ gatiṃ gacchati, akattabbaṃ karotīti attho. Dhammanti sādhūnaṃ ariyānaṃ dhammaṃ. Ativattatīti atimadditvā vītikkamati. Nihīyatīti hāyati. Yasoti kitti ca parivāro ca.

    ‘‘မနောပုဗ္ဗင္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဂာထာယံ မနောတိ ယဒိပိ ကာမာဝစရကုသလာဒိဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ စတုဘူမကစိတ္တံ မနော, ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ စက္ခုပာလတ္ထေရသ္သ (ဓ. ပ. ၁-၂; ထေရဂာ. ၉၅) ပုရိမဇာတိယံ ဝေဇ္ဇဘူတသ္သ ဥပ္ပန္နဝသေန နိယမိယမာနံ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တစိတ္တမေဝ လဗ္ဘတိ။ သော မနော ပုဗ္ဗင္ဂမော ဧတေသန္တိ မနောပုဗ္ဗင္ဂမာ, မနသာ ပဌမဂာမိနာ သမန္နာဂတာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မာတိ နိသ္သတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓမ္မာ, တေ ပန ဝေဒနာဒယော တယော အရူပိနော ခန္ဓာ။ ဧတေ ဟိ မနောပုဗ္ဗင္ဂမာ။ ကထံ ပနေတေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဧကသ္မိဉ္စ အာရမ္မဏေ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော မနော ပုဗ္ဗင္ဂမော နာမ ဟောတီတိ? ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန။ ယထာ ဟိ ဗဟူသု ဧကတော ဂာမဃာတာဒိကမ္မာနိ ကရောန္တေသု ‘‘ကော ဧတေသံ ပုဗ္ဗင္ဂမော’’တိ ဝုတ္တေ ယော တေသံ ပစ္စယော ဟောတိ, ယံ ယံ နိသ္သာယ တေ တံ ကမ္မံ ကရောန္တိ, သော ဒတ္တော ဝာ မိတ္တော ဝာ တေသံ ပုဗ္ဗင္ဂမောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတိ ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန မနော ပုဗ္ဗင္ဂမော ဧတေသန္တိ မနောပုဗ္ဗင္ဂမာ။ န ဟိ တေ မနေ အနုပ္ပဇ္ဇန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ သက္ကုဏန္တိ, မနော ပန ဧကစ္စေသု စေတသိကေသု အနုပ္ပဇ္ဇန္တေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧဝ။

    ‘‘Manopubbaṅgamā dhammā’’ti gāthāyaṃ manoti yadipi kāmāvacarakusalādibhedaṃ sabbampi catubhūmakacittaṃ mano, imasmiṃ pana ṭhāne cakkhupālattherassa (dha. pa. 1-2; theragā. 95) purimajātiyaṃ vejjabhūtassa uppannavasena niyamiyamānaṃ paṭighasampayuttacittameva labbhati. So mano pubbaṅgamo etesanti manopubbaṅgamā, manasā paṭhamagāminā samannāgatāti attho. Dhammāti nissattanijjīvaṭṭhena dhammā, te pana vedanādayo tayo arūpino khandhā. Ete hi manopubbaṅgamā. Kathaṃ panetehi saddhiṃ ekasmiṃ vatthusmiṃ ekasmiñca ārammaṇe ekakkhaṇe uppajjamāno mano pubbaṅgamo nāma hotīti? Uppādapaccayaṭṭhena. Yathā hi bahūsu ekato gāmaghātādikammāni karontesu ‘‘ko etesaṃ pubbaṅgamo’’ti vutte yo tesaṃ paccayo hoti, yaṃ yaṃ nissāya te taṃ kammaṃ karonti, so datto vā mitto vā tesaṃ pubbaṅgamoti vuccati, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Iti uppādapaccayaṭṭhena mano pubbaṅgamo etesanti manopubbaṅgamā. Na hi te mane anuppajjante uppajjituṃ sakkuṇanti, mano pana ekaccesu cetasikesu anuppajjantesupi uppajjati eva.

    အဓိပတိဝသေန မနော သေဋ္ဌော ဧတေသန္တိ မနောသေဋ္ဌာ။ ယထာ ဟိ စောရာဒီနံ စောရဇေဋ္ဌကာဒယော အဓိပတိနော သေဋ္ဌာ, တထာ တေသမ္ပိ မနော သေဋ္ဌော။ ယထာ ပန ဒာရုအာဒီဟိ နိပ္ဖန္နာနိ ဘဏ္ဍာနိ ဒာရုမယာဒီနိ နာမ ဟောန္တိ, တထာ ဧတေပိ မနတော နိပ္ဖန္နတ္တာ မနောမယာ နာမ။ ပဒုဋ္ဌေနာတိ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒောသေဟိ ပဒုဋ္ဌေန ဒူသိတေန ဘာသတိ ဝာ ကရောတိ ဝာ။ သော ဟိ ဘာသန္တော စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတမေဝ ဘာသတိ, ကရောန္တောပိ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတမေဝ ကရောတိ, အဘာသန္တော အကရောန္တော တေဟိ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ပဒုဋ္ဌမနတာယ တိဝိဓံ မနောဒုစ္စရိတံ ပူရေတိ။ ဧဝမသ္သ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ ပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတော နံ ဒုက္ခမန္ဝေတီတိ တတော တိဝိဓဒုစ္စရိတတော တံ ပုဂ္ဂလံ ဒုက္ခံ အန္ဝေတိ ဒုစ္စရိတာနုဘာဝေန စတူသု အပာယေသု ဒုက္ခံ အနုဂစ္ဆတိ။ ယထာ ကိံ? စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒန္တိ, ယထာ နာမ သကဋံ ဝဟတော ဗလီဗဒ္ဒသ္သ ပဒံ ပဟရန္တံ စက္ကံ အနုဂစ္ဆတိ, ဧဝံ နံ ပုဂ္ဂလံ ဒုက္ခမနုဂစ္ဆတီတိ။

    Adhipativasena mano seṭṭho etesanti manoseṭṭhā. Yathā hi corādīnaṃ corajeṭṭhakādayo adhipatino seṭṭhā, tathā tesampi mano seṭṭho. Yathā pana dāruādīhi nipphannāni bhaṇḍāni dārumayādīni nāma honti, tathā etepi manato nipphannattā manomayā nāma. Paduṭṭhenāti abhijjhādīhi dosehi paduṭṭhena dūsitena bhāsati vā karoti vā. So hi bhāsanto catubbidhaṃ vacīduccaritameva bhāsati, karontopi tividhaṃ kāyaduccaritameva karoti, abhāsanto akaronto tehi abhijjhādīhi paduṭṭhamanatāya tividhaṃ manoduccaritaṃ pūreti. Evamassa dasa akusalakammapathā pāripūriṃ gacchanti. Tato naṃ dukkhamanvetīti tato tividhaduccaritato taṃ puggalaṃ dukkhaṃ anveti duccaritānubhāvena catūsu apāyesu dukkhaṃ anugacchati. Yathā kiṃ? Cakkaṃva vahato padanti, yathā nāma sakaṭaṃ vahato balībaddassa padaṃ paharantaṃ cakkaṃ anugacchati, evaṃ naṃ puggalaṃ dukkhamanugacchatīti.

    ‘‘မိဒ္ဓီ ယဒာ ဟောတီ’’တိ ဂာထာယံ မိဒ္ဓီတိ ထိနမိဒ္ဓာဘိဘူတော။ မဟဂ္ဃသောတိ မဟာဘောဇနော အာဟရဟတ္ထကအလံသာဋကတတ္ရဝဋ္ဋကကာကမာသကဘုတ္တဝမိတကာနံ အညတရော ဝိယ။ နိဒ္ဒာယိတာတိ သုပနသီလော။ သမ္ပရိဝတ္တသာယီတိ သေယ္ယသုခပသ္သသုခာနံ အနုယုဉ္ဇနဝသေန သမ္ပရိဝတ္တကသယနသီလော ။ နိဝာပပုဋ္ဌောတိ ကုဏ္ဍကာဒိနာ သူကရဘတ္တေန ပုဋ္ဌော။ ဃရသူကရော ဟိ ဗာလကာလတော ပဋ္ဌာယ ပောသိယမာနော ထူလသရီရကာလေ ဂေဟတော ဗဟိ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တော ဟေဋ္ဌာမဉ္စာဒီသု သမ္ပရိဝတ္တိတ္ဝာ သမ္ပရိဝတ္တိတ္ဝာ အသ္သသန္တော ပသ္သသန္တော သယတေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒာ ပုရိသော မိဒ္ဓီ စ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ, နိဝာပပုဋ္ဌော မဟာဝရာဟော ဝိယ အညေန ဣရိယာပထေန ယာပေတုံ အသက္ကောန္တော နိဒ္ဒာသီလော သံပရိဝတ္တသာယီ, တဒာ သော ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ တီဏိ လက္ခဏာနိ မနသိ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ တေသံ အမနသိကာရာ မန္ဒပညော ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘံ ဥပေတိ, ဂဗ္ဘဝာသတော န ပရိမုစ္စတီတိ။

    ‘‘Middhī yadā hotī’’ti gāthāyaṃ middhīti thinamiddhābhibhūto. Mahagghasoti mahābhojano āharahatthakaalaṃsāṭakatatravaṭṭakakākamāsakabhuttavamitakānaṃ aññataro viya. Niddāyitāti supanasīlo. Samparivattasāyīti seyyasukhapassasukhānaṃ anuyuñjanavasena samparivattakasayanasīlo . Nivāpapuṭṭhoti kuṇḍakādinā sūkarabhattena puṭṭho. Gharasūkaro hi bālakālato paṭṭhāya posiyamāno thūlasarīrakāle gehato bahi nikkhamituṃ alabhanto heṭṭhāmañcādīsu samparivattitvā samparivattitvā assasanto passasanto sayateva. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadā puriso middhī ca hoti mahagghaso ca, nivāpapuṭṭho mahāvarāho viya aññena iriyāpathena yāpetuṃ asakkonto niddāsīlo saṃparivattasāyī, tadā so ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti tīṇi lakkhaṇāni manasi kātuṃ na sakkoti. Tesaṃ amanasikārā mandapañño punappunaṃ gabbhaṃ upeti, gabbhavāsato na parimuccatīti.

    ‘‘အယသာဝ မလ’’န္တိ ဂာထာယံ အယသာတိ အယတော။ သမုဋ္ဌိတန္တိ ဇာတံ။ တတုဋ္ဌာယာတိ တတော ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ။ အတိဓောနစာရိနန္တိ ဓောနာ ဝုစ္စတိ စတ္တာရော ပစ္စယေ ဣဒမတ္ထိတာယ အလမေတေနာတိ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇနပညာ, တံ အတိက္ကမိတ္ဝာ စရန္တော အတိဓောနစာရီ နာမ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အယတော မလံ သမုဋ္ဌာယ ယတော တံ သမုဋ္ဌိတံ, တမေဝ ခာဒတိ ဝိနာသေတိ, ဧဝမေဝံ စတ္တာရော ပစ္စယေ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇန္တံ အတိဓောနစာရိနံ သာနိ ကမ္မာနိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥဋ္ဌိတတ္တာ အတ္တနော သန္တကာနေဝ တာနိ ကမ္မာနိ ဒုဂ္ဂတိံ နယန္တီတိ။

    ‘‘Ayasāva mala’’nti gāthāyaṃ ayasāti ayato. Samuṭṭhitanti jātaṃ. Tatuṭṭhāyāti tato uṭṭhahitvā. Atidhonacārinanti dhonā vuccati cattāro paccaye idamatthitāya alametenāti paccavekkhitvā paribhuñjanapaññā, taṃ atikkamitvā caranto atidhonacārī nāma. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ayato malaṃ samuṭṭhāya yato taṃ samuṭṭhitaṃ, tameva khādati vināseti, evamevaṃ cattāro paccaye appaccavekkhitvā paribhuñjantaṃ atidhonacārinaṃ sāni kammāni attano santāne uṭṭhitattā attano santakāneva tāni kammāni duggatiṃ nayantīti.

    ‘‘စောရော ယထာ’’တိ ဂာထာယံ စောရော ယထာ သန္ဓိမုခေ ဂဟီတောတိ ယထာ စောရော ဃရသန္ဓိံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဂေဟံ ပဝိသန္တော ဃရသန္ဓိမုခေ ဧဝ ရာဇပုရိသေဟိ ဂဟိတော။ သကမ္မုနာ ဟညတိ ဗဇ္ဈတေ စာတိ တေန အတ္တနာ ကတကမ္မေန ကသာဘိတာဠနာဒိနာ ဟညတိ စေဝ အဒ္ဒုဗန္ဓနာဒိနာ ဗဇ္ဈတိ စ။ ဧဝံ အယံ ပေစ္စ ပဇာ ပရတ္ထာတိ ဧဝမ္ပိ အယံ ပာပကာရိနီ ပဇာ ဣတော စဝိတ္ဝာ ပရလောကေ။ သကမ္မုနာ ဟညတိ ဗဇ္ဈတေ စာတိ အတ္တနာဝ ကတေန ပာပကမ္မေန နိရယာဒီသု နာနပ္ပကာရေဟိ ကမ္မကာရဏာဒီဟိ ဟညတိ စေဝ ပရိဗဇ္ဈတိ စာတိ။

    ‘‘Coro yathā’’ti gāthāyaṃ coro yathā sandhimukhe gahītoti yathā coro gharasandhiṃ chinditvā gehaṃ pavisanto gharasandhimukhe eva rājapurisehi gahito. Sakammunā haññati bajjhate cāti tena attanā katakammena kasābhitāḷanādinā haññati ceva addubandhanādinā bajjhati ca. Evaṃ ayaṃ pecca pajā paratthāti evampi ayaṃ pāpakārinī pajā ito cavitvā paraloke. Sakammunā haññati bajjhate cāti attanāva katena pāpakammena nirayādīsu nānappakārehi kammakāraṇādīhi haññati ceva paribajjhati cāti.

    ‘‘သုခကာမာနီ’’တိ ဂာထာယံ ယော ဒဏ္ဍေန ဝိဟိံသတီတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဒဏ္ဍေန ဝာ လေဍ္ဍုအာဒီဟိ ဝာ ဝိဗာဓတိ။ ပေစ္စ သော န လဘေ သုခန္တိ သော ပုဂ္ဂလော ပရလောကေ မနုသ္သသုခံ ဝာ ဒိဗ္ဗသုခံ ဝာ န လဘတိ, နိဗ္ဗာနသုခေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

    ‘‘Sukhakāmānī’’ti gāthāyaṃ yo daṇḍena vihiṃsatīti yo puggalo daṇḍena vā leḍḍuādīhi vā vibādhati. Pecca so na labhe sukhanti so puggalo paraloke manussasukhaṃ vā dibbasukhaṃ vā na labhati, nibbānasukhe pana vattabbameva natthi.

    ဂုန္နံ စေ တရမာနာနန္တိ ဂာဝီသု မဟောဃံ တရန္တီသု။ ဇိမ္ဟံ ဂစ္ဆတိ ပုင္ဂဝောတိ ယဒိ ယူထပတိ ဥသဘော ကုဋိလံ ဂစ္ဆတိ။ သဗ္ဗာ တာ ဇိမ္ဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ သဗ္ဗာပိ တာ ဂာဝိယော ကုဋိလမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ကသ္မာ? နေတ္တေ ဇိမ္ဟံ ဂတေ သတီတိ နေတ္တရိ ကုဋိလံ ဂတေ သတိ, နေတ္တသ္သ ကုဋိလံ ဂတတ္တာတိ အတ္ထော။ သော ဟိ တာသံ ပစ္စယိကော ဥပဒ္ဒဝဟရော စ။

    Gunnaṃce taramānānanti gāvīsu mahoghaṃ tarantīsu. Jimhaṃ gacchati puṅgavoti yadi yūthapati usabho kuṭilaṃ gacchati. Sabbā tā jimhaṃ gacchantīti sabbāpi tā gāviyo kuṭilameva gacchanti. Kasmā? Nette jimhaṃ gate satīti nettari kuṭilaṃ gate sati, nettassa kuṭilaṃ gatattāti attho. So hi tāsaṃ paccayiko upaddavaharo ca.

    ‘‘ဧဝမေဝ’’န္တိ ဂာထာယံ ယထာ စေတံ, ဧဝမေဝံ ယော မနုသ္သေသု ပဓာနသမ္မတော, ယဒိ သော အဓမ္မစာရီ သိယာ။ ယေ တသ္သ အနုဇီဝိနော, သဗ္ဗေပိ အဓမ္မိကာဝ ဟောန္တိ။ သာမိသမ္ပဒာ ဟိ ပကတိသမ္ပဒံ သမ္ပာဒေတိ။ ယသ္မာ စ ဧတဒေဝ, တသ္မာ သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ ဒုက္ခံ သေတိ, ရာဇာ စေ ဟောတိ အဓမ္မိကော။ သုကိစ္ဆရူပာ ဝတာတိ သုဋ္ဌု ကိစ္ဆာပန္နရူပာ ဝတ။ ဥပဓီသူတိ ကာမဂုဏူပဓီသု။ ရတ္တာတိ ရာဂာဘိဘူတာ။ ကဋုကန္တိ ဒုက္ခံ။

    ‘‘Evameva’’nti gāthāyaṃ yathā cetaṃ, evamevaṃ yo manussesu padhānasammato, yadi so adhammacārī siyā. Ye tassa anujīvino, sabbepi adhammikāva honti. Sāmisampadā hi pakatisampadaṃ sampādeti. Yasmā ca etadeva, tasmā sabbaṃ raṭṭhaṃ dukkhaṃ seti, rājā ce hoti adhammiko. Sukiccharūpā vatāti suṭṭhu kicchāpannarūpā vata. Upadhīsūti kāmaguṇūpadhīsu. Rattāti rāgābhibhūtā. Kaṭukanti dukkhaṃ.

    ကုက္ကုစ္စဇနကေနေဝ ပတ္တဝဋ္ဋိပ္ပဘဝသ္သ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ဖလုပ္ပတ္တိ ကဒလိယာ ပရာဘဝာယ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဖလံ ဝေ ကဒလိံ ဟန္တီ’’တိ။ တထာ ဖလပရိယောသာနတ္တာ ဩသဓီနံ ‘‘ဖလံ ဝေဠုံ ဖလံ နဠ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဠဝာယ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဒ္ရဘသ္သ ဇာတာ အသ္သတရီ နာမ, သာ ဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟိတ္ဝာ ကာလေ သမ္ပတ္တေ ဝိဇာယိတုံ န သက္ကောတိ။ ပာဒေဟိ ဘူမိံ ပဟရန္တီ တိဋ္ဌတိ, အထသ္သ စတ္တာရော ပာဒေ စတူသု ခာဏုကေသု ဗန္ဓိတ္ဝာ ကုစ္ဆိံ ဖာလေတ္ဝာ ပောတကံ နီဟရန္တိ, သာ တတ္ထေဝ မရတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဂဗ္ဘော အသ္သတရိံ ယထာ’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အတ္တနော ဖလံ ကဒလိဝေဠုနဠေပိ ဝိနာသေတိ, ဂဗ္ဘော စ အသ္သတရိံ, ဧဝံ အတ္တနော ကမ္မဖလဘူတော သက္ကာရော အသပ္ပုရိသံ ဝိနာသေတီတိ။

    Kukkuccajanakeneva pattavaṭṭippabhavassa upacchinnattā phaluppatti kadaliyā parābhavāya hotīti āha – ‘‘phalaṃ ve kadaliṃ hantī’’ti. Tathā phalapariyosānattā osadhīnaṃ ‘‘phalaṃ veḷuṃ phalaṃ naḷa’’nti vuttaṃ. Vaḷavāya kucchismiṃ gadrabhassa jātā assatarī nāma, sā gabbhaṃ gaṇhitvā kāle sampatte vijāyituṃ na sakkoti. Pādehi bhūmiṃ paharantī tiṭṭhati, athassa cattāro pāde catūsu khāṇukesu bandhitvā kucchiṃ phāletvā potakaṃ nīharanti, sā tattheva marati. Tena vuttaṃ – ‘‘gabbho assatariṃ yathā’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā attano phalaṃ kadaliveḷunaḷepi vināseti, gabbho ca assatariṃ, evaṃ attano kammaphalabhūto sakkāro asappurisaṃ vināsetīti.

    ကောဓမက္ခဂရူတိ ကုဇ္ဈနလက္ခဏံ ကောဓံ, ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏံ မက္ခဉ္စ ဂရုံ ကတ္ဝာ ဥဒ္ဓံ ကတ္ဝာ ဥက္ခိပိတ္ဝာ စရန္တော။ သုခေတ္တေတိ သုခေတ္တေပိ။ ပူတိဗီဇံဝာတိ ပူတိဘာဝံ ဂတံ ဗီဇံ ဝိယ။ ဆကဏရသာဒိပရိဘာဝနသုက္ခာပနသုခသယာဒီနိ အကရဏေန ဗီဇဒောသဒုဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။

    Kodhamakkhagarūti kujjhanalakkhaṇaṃ kodhaṃ, paraguṇamakkhanalakkhaṇaṃ makkhañca garuṃ katvā uddhaṃ katvā ukkhipitvā caranto. Sukhetteti sukhettepi. Pūtibījaṃvāti pūtibhāvaṃ gataṃ bījaṃ viya. Chakaṇarasādiparibhāvanasukkhāpanasukhasayādīni akaraṇena bījadosaduṭṭhanti attho.

    ၉၁.

    91.

    စေတသာတိ အတ္တနော စိတ္တေန။ စေတောတိ တသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ စိတ္တံ။ ပရိစ္စာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ။ ဣရိယတီတိ ပဝတ္တတိ။ ယထာဘတန္တိ ယထာ ကိဉ္စိ အာဟရိတ္ဝာ ဌပိတံ။

    Cetasāti attano cittena. Cetoti tassa puggalassa cittaṃ. Pariccāti paricchinditvā. Iriyatīti pavattati. Yathābhatanti yathā kiñci āharitvā ṭhapitaṃ.

    မာကတ္ထာတိ မာ အကတ္ထ။ န ပမုတ္ယတ္ထီတိ ပမောက္ခော နတ္ထိ။ ဥပေစ္စာပီတိ သဉ္စိစ္စာပိ, ဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗေနာပီတိ အတ္ထော။

    Mākatthāti mā akattha. Na pamutyatthīti pamokkho natthi. Upeccāpīti sañciccāpi, buddhipubbenāpīti attho.

    ‘‘အဓမ္မေနာ’’တိ ဝတ္ဝာပိ ‘‘မုသာဝာဒေနာ’’တိ ဝစနံ မုသာဝာဒသ္သ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒသ္သနတ္ထံ။ တေနေဝာဟ – ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ အတီတသ္သာ’’တိအာဒိ (ဓ. ပ. ၁၇၆), တထာ ‘‘ဧဝံ ပရိတ္တံ ခော, ရာဟုလ, တေသံ သာမညံ, ယေသံ နတ္ထိ သမ္ပဇာနမုသာဝာဒေ လဇ္ဇာ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၂.၁၀၈)။ တံ ကထံ နု ဘဝိသ္သတီတိ တံ ဓနံ ကေန နု ပကာရေန တေသံ ဘဝိသ္သတိ။ အဓမ္မေန တေသံ သမ္ဘတတ္တာ တေသု နစိရဋ္ဌိတိကံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အန္တရာယာ သု ဘဝိသ္သန္တီတိ အဓမ္မိယဝောဟာရာဒိတော ရာဇန္တရာယာဒယော ဘဝိသ္သန္တိ။ သူတိ နိပာတမတ္တံ။ သမ္ဘတသ္သ ဝိနသ္သတီတိ ဣမသ္သ သမ္ဘတံ သဇ္ဇိတံ ဝိနသ္သတိ။ သဂ္ဂန္တိ သုဂတိံ။ သာ ဟိ ရူပာဒီဟိ သောဘနေဟိ အဂ္ဂောတိ သဂ္ဂောတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ အတ္ထာနံ ဟာနိယာ။ ဟတာတိ ဝိနဋ္ဌာ။

    ‘‘Adhammenā’’ti vatvāpi ‘‘musāvādenā’’ti vacanaṃ musāvādassa mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ. Tenevāha – ‘‘ekaṃ dhammaṃ atītassā’’tiādi (dha. pa. 176), tathā ‘‘evaṃ parittaṃ kho, rāhula, tesaṃ sāmaññaṃ, yesaṃ natthi sampajānamusāvāde lajjā’’tiādi (ma. ni. 2.108). Taṃ kathaṃ nu bhavissatīti taṃ dhanaṃ kena nu pakārena tesaṃ bhavissati. Adhammena tesaṃ sambhatattā tesu naciraṭṭhitikaṃ hotīti attho. Antarāyā su bhavissantīti adhammiyavohārādito rājantarāyādayo bhavissanti. Sūti nipātamattaṃ. Sambhatassa vinassatīti imassa sambhataṃ sajjitaṃ vinassati. Sagganti sugatiṃ. Sā hi rūpādīhi sobhanehi aggoti saggoti adhippetā. Ettāvatāti diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ atthānaṃ hāniyā. Hatāti vinaṭṭhā.

    ဝိဝဋ္ဋတေတိ နိဝဋ္ဋတိ။ လောဘာ ခဏတိ အတ္တာနန္တိ လောဘဟေတု အပုညာနိ ကရောန္တော ကာယဝိသမာဒိယောဂေန အတ္တာနံ ခဏတိ နာမ။ မိတ္တေဟိ ဇီရတီတိ မိတ္တဘာဝေဟိ ဟာယတိ။

    Vivaṭṭateti nivaṭṭati. Lobhā khaṇati attānanti lobhahetu apuññāni karonto kāyavisamādiyogena attānaṃ khaṇati nāma. Mittehi jīratīti mittabhāvehi hāyati.

    စရန္တီတိ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ အကုသလမေဝ ကရောန္တာ ဝိစရန္တိ။ ဗာလာတိ ဣဓလောကတ္ထံ ပရလောကတ္ထဉ္စ အဇာနန္တာ ဣဓ ဗာလာ နာမ။ ဒုမ္မေဓာတိ နိပ္ပညာ။ န ဟိ ပညာယ ဒုဋ္ဌတ္တံ နာမ အတ္ထိ။ အမိတ္တေနေဝာတိ အမိတ္တဘူတေန ဝိယ ဝေရိနာ ဝိယ ဟုတ္ဝာ။ ကဋုကပ္ဖလန္တိ တိခိဏဖလံ, ဒုက္ခဖလန္တိ အတ္ထော။ န တံ ကမ္မံ ကတံ သာဓု, ယံ ကတ္ဝာ အနုတပ္ပတီတိ ယံ ကမ္မံ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တနသမတ္ထံ ဒုက္ခုဒယံ ကတ္ဝာ အနုသ္သရိတာနုသ္သရိတက္ခဏေ အနုတပ္ပတိ အနုသောစတိ, တံ ကတံ န သာဓု န သုန္ဒရံ န ဘဒ္ဒကံ။ ယသ္သ အသ္သုမုခောတိ ယသ္သ အသ္သူဟိ တိန္တမုခော ရောဒန္တော ဝိပာကံ ပဋိသေဝတိ အနုဘောတိ။

    Carantīti catūhi iriyāpathehi akusalameva karontā vicaranti. Bālāti idhalokatthaṃ paralokatthañca ajānantā idha bālā nāma. Dummedhāti nippaññā. Na hi paññāya duṭṭhattaṃ nāma atthi. Amittenevāti amittabhūtena viya verinā viya hutvā. Kaṭukapphalanti tikhiṇaphalaṃ, dukkhaphalanti attho. Na taṃ kammaṃ kataṃ sādhu, yaṃ katvā anutappatīti yaṃ kammaṃ nirayādīsu nibbattanasamatthaṃ dukkhudayaṃ katvā anussaritānussaritakkhaṇe anutappati anusocati, taṃ kataṃ na sādhu na sundaraṃ na bhaddakaṃ. Yassa assumukhoti yassa assūhi tintamukho rodanto vipākaṃ paṭisevati anubhoti.

    ဒုက္ကရန္တိ ဝတ္တပဋိဝတ္တပူရဏာဒိဝသေန အာဘိသမာစာရိကသီလသ္သ ကာတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတာယ ဒုက္ကရံ။ သမာဒာနတော ပဋ္ဌာယ ခဏ္ဍံ အကတ္ဝာ ဝိသေသတော အာဒိဗ္ရဟ္မစရိယကသ္သ စရိမကစိတ္တံ ပာပေတဗ္ဗတာယ ဒုတ္တိတိက္ခံ, သီလသံဝရာဒယော ဝာ အပရိက္ခတေ ကတ္ဝာ သမ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတာယ ဒုက္ကရံ။ အဓိဝာသေတဗ္ဗာနံ ပန ဒုသ္သဟနတော ခန္တိသံဝရံဝသေန ဒုတ္တိတိက္ခံ။ အဗ္ယတ္တေနာတိ မန္ဒပညေန။ သာမညန္တိ သမဏဘာဝော။ တတ္ထာတိ တသ္သ သာမညသ္သ။ သမ္ဗာဓာတိ ဒုန္နိဝတ္ထဒုပ္ပာရုတမာတုဂာမာဒိသမ္မဒ္ဒာ။ ယတ္ထာတိ သီလသံဝရာဒီနံ ပရိဗန္ဓဘူတေသု သမ္ဗာဓသင္ခာတေသု ဝိသဘာဂာရမ္မဏာဒီသု ။ အထ ဝာ ဒုက္ကရန္တိပဒသ္သ အတ္ထံ ဒသ္သေတုံ ဒုတ္တိတိက္ခန္တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတ္တိတိက္ခန္တိ ဒုက္ခမံ ဒုရဓိဝာသိယံ။ အဗ္ယတ္တေနာတိ ဗာလေန။ သာမညန္တိ သမဏဓမ္မော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ပဏ္ဍိတာ ကုလပုတ္တာ ဒသပိ ဝသ္သာနိ ဝီသတိပိ။ပေ.။ သဋ္ဌိပိ ဝသ္သာနိ ဒန္တေဘိ ဒန္တမာဓာယ ဇိဝ္ဟာယ တာလုံ အာဟစ္စ စေတသာ စိတ္တံ အဘိနိဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ ဧကာသနံ ဧကဘတ္တံ ပဋိသေဝမာနာ အာပာဏကောဋိကံ ဗ္ရဟ္မစရိယံ စရန္တာ သာမညံ ကရောန္တိ, တံ ဗာလာ အဗ္ယတ္တာ ကာတုံ န သက္ကောန္တီတိ။ ဗဟူဟိ တတ္ထ သမ္ဗာဓာတိ တသ္မိံ သာမညသင္ခာတေ အရိယမဂ္ဂေ ဗဟူ သမ္ဗာဓာ, မဂ္ဂာဓိဂမာယ ပဋိပန္နသ္သ ဗဟူ ပရိသ္သယာတိ အတ္ထော။

    Dukkaranti vattapaṭivattapūraṇādivasena ābhisamācārikasīlassa kātuṃ asakkuṇeyyatāya dukkaraṃ. Samādānato paṭṭhāya khaṇḍaṃ akatvā visesato ādibrahmacariyakassa carimakacittaṃ pāpetabbatāya duttitikkhaṃ, sīlasaṃvarādayo vā aparikkhate katvā sampādetuṃ asakkuṇeyyatāya dukkaraṃ. Adhivāsetabbānaṃ pana dussahanato khantisaṃvaraṃvasena duttitikkhaṃ. Abyattenāti mandapaññena. Sāmaññanti samaṇabhāvo. Tatthāti tassa sāmaññassa. Sambādhāti dunnivatthaduppārutamātugāmādisammaddā. Yatthāti sīlasaṃvarādīnaṃ paribandhabhūtesu sambādhasaṅkhātesu visabhāgārammaṇādīsu . Atha vā dukkarantipadassa atthaṃ dassetuṃ duttitikkhanti vuttaṃ. Duttitikkhanti dukkhamaṃ duradhivāsiyaṃ. Abyattenāti bālena. Sāmaññanti samaṇadhammo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ paṇḍitā kulaputtā dasapi vassāni vīsatipi…pe… saṭṭhipi vassāni dantebhi dantamādhāya jivhāya tāluṃ āhacca cetasā cittaṃ abhiniggaṇhitvā ekāsanaṃ ekabhattaṃ paṭisevamānā āpāṇakoṭikaṃ brahmacariyaṃ carantā sāmaññaṃ karonti, taṃ bālā abyattā kātuṃ na sakkontīti. Bahūhi tattha sambādhāti tasmiṃ sāmaññasaṅkhāte ariyamagge bahū sambādhā, maggādhigamāya paṭipannassa bahū parissayāti attho.

    အပ္ပမေယ္ယံ ပမိနန္တောတိ အပ္ပမေယ္ယံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလံ ‘‘ဧတ္တကသီလော အယံ ဧတ္တကသမာဓိ ဧတ္တကပညော’’တိ ဧဝံ မိနန္တော။ ကောဓ ဝိဒ္ဝာ ဝိကပ္ပယေတိ ကော ဣဓ ဝိဒ္ဝာ မေဓာဝီ ဝိကပ္ပေယ္ယ, ခီဏာသဝောဝ ခီဏာသဝံ မိနန္တော ဝိကပ္ပေယ္ယာတိ ဒီပေတိ။ နိဝုတံ မညေတိ ယော ပန ပုထုဇ္ဇနော မိနေတုံ အာရဘတိ, တံ နိဝုတံ အဝကုဇ္ဇပညံ မညာမိ။ အကိသ္သဝန္တိ ကိသ္သဝာ ဝုစ္စတိ ပညာ, နိပ္ပညန္တိ အတ္ထော။

    Appameyyaṃ paminantoti appameyyaṃ khīṇāsavapuggalaṃ ‘‘ettakasīlo ayaṃ ettakasamādhi ettakapañño’’ti evaṃ minanto. Kodha vidvā vikappayeti ko idha vidvā medhāvī vikappeyya, khīṇāsavova khīṇāsavaṃ minanto vikappeyyāti dīpeti. Nivutaṃ maññeti yo pana puthujjano minetuṃ ārabhati, taṃ nivutaṃ avakujjapaññaṃ maññāmi. Akissavanti kissavā vuccati paññā, nippaññanti attho.

    ကုဌာရီတိ အတ္တစ္ဆေဒကဋ္ဌေန ကုဌာရိသဒိသီ ဖရုသဝာစာ။ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလမူလသင္ခာတေ မူလေယေဝ နိကန္တတိ။ ဝိသံ ဟလာဟလံ ဣဝာတိ ဟလာဟလသင္ခာတံ ဝိသံ ဣဝ။ ဧဝံ ဝိရဒ္ဓံ ပာတေတီတိ ဝိရဒ္ဓံ အပရဒ္ဓံ ခလိတပုဂ္ဂလံ ဧဝံ အပာယေသု ဝိနိပာတေတိ။ ဝာစာ ဒုဗ္ဘာသိတာ ယထာတိ ယထာ ဝာစာ အရိယူပဝာဒနဝသေန ဒုဗ္ဘာသိတာ။

    Kuṭhārīti attacchedakaṭṭhena kuṭhārisadisī pharusavācā. Chindatīti kusalamūlasaṅkhāte mūleyeva nikantati. Visaṃ halāhalaṃ ivāti halāhalasaṅkhātaṃ visaṃ iva. Evaṃ viraddhaṃ pātetīti viraddhaṃ aparaddhaṃ khalitapuggalaṃ evaṃ apāyesu vinipāteti. Vācā dubbhāsitā yathāti yathā vācā ariyūpavādanavasena dubbhāsitā.

    ၉၂.

    92.

    နိန္ဒိယန္တိ နိန္ဒနီယံ။ တံ ဝာ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယောတိ ယော ဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ ပသံသာရဟော ပုဂ္ဂလော, တံ ဝာ သော ပာပိစ္ဆတာဒီနိ အာရောပေတ္ဝာ ဂရဟတိ။ ဝိစိနာတီတိ ဥပစိနာတိ။ ကလိန္တိ အပရာဓံ။ အယံ ကလီတိ အယံ အပရာဓော။ အက္ခေသူတိ ဇူတကီဠနက္ခေသု။ သဗ္ဗသ္သာပိ သဟာပိ အတ္တနာတိ သဗ္ဗေန အတ္တနော ဓနေနာပိ အတ္တနာပိ သဒ္ဓိံ။ သုဂတေသူတိ သောဘနဂမနတ္တာ, သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ, သမ္မာ ဂတတ္တာ, သမ္မာ စ ဂဒတ္တာ သုဂတသင္ခာတေသု ဗုဒ္ဓာဒီသု။ မနံ ပဒောသယေတိ ယော မနံ ပဒောသေယ္ယ, တသ္သ အယံ မနောပဒောသော ဧဝ မဟတ္တရော ကလီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သတံ သဟသ္သာနံ။ပေ.။ ပာပကန္တိ။ တတ္ထ သတံ သဟသ္သာနန္တိ နိရဗ္ဗုဒဂဏနာယ သတသဟသ္သံ။ ဆတ္တိံသတီတိ အပရာနိ ဆတ္တိံသတိ နိရဗ္ဗုဒာနိ။ ပဉ္စ စာတိ အဗ္ဗုဒဂဏနာယ ပဉ္စ စ အဗ္ဗုဒာနိ။ တသ္မာ ဝသ္သဂဏနာယ ဧတ္တကော သော ကာလော, ယံ ကာလံ အရိယဂရဟိဝာစံ မနဉ္စ ပဏိဓာယ ပာပကံ နိရယံ ဥပေတိ, တတ္ထ ပစ္စတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ သင္ခေပေန ပဒုမနိရယေ အာယုပ္ပမာဏံ, ဝိတ္ထာရေန ပန ပရတော အာဂမိသ္သတိ။

    Nindiyanti nindanīyaṃ. Taṃ vā nindati yo pasaṃsiyoti yo guṇavisiṭṭhatāya pasaṃsāraho puggalo, taṃ vā so pāpicchatādīni āropetvā garahati. Vicinātīti upacināti. Kalinti aparādhaṃ. Ayaṃ kalīti ayaṃ aparādho. Akkhesūti jūtakīḷanakkhesu. Sabbassāpi sahāpi attanāti sabbena attano dhanenāpi attanāpi saddhiṃ. Sugatesūti sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammā gatattā, sammā ca gadattā sugatasaṅkhātesu buddhādīsu. Manaṃ padosayeti yo manaṃ padoseyya, tassa ayaṃ manopadoso eva mahattaro kalīti vuttaṃ hoti. Kasmā? Yasmā sataṃ sahassānaṃ…pe… pāpakanti. Tattha sataṃ sahassānanti nirabbudagaṇanāya satasahassaṃ. Chattiṃsatīti aparāni chattiṃsati nirabbudāni. Pañca cāti abbudagaṇanāya pañca ca abbudāni. Tasmā vassagaṇanāya ettako so kālo, yaṃ kālaṃ ariyagarahivācaṃ manañca paṇidhāya pāpakaṃ nirayaṃ upeti, tattha paccatīti vuttaṃ hoti. Idañca saṅkhepena padumaniraye āyuppamāṇaṃ, vitthārena pana parato āgamissati.

    လောဘဂုဏေတိ ‘‘ဂုဏော’’တိ ဗာလေဟိ ဒိဋ္ဌတ္တာ, အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတတ္တာ စ လောဘောယေဝ လောဘဂုဏော, တသ္မိံ လောဘဂုဏေ, တဏ္ဟာယာတိ အတ္ထော။ အနုယုတ္တောတိ အနု အနု ယုတ္တော။ အဝဒညူတိ အဝစနညူ, ဗုဒ္ဓာနမ္ပိ ဩဝာဒသ္သ အဂ္ဂဟဏတော။ မစ္ဆရီတိ ပဉ္စဝိဓမစ္ဆရိယေန မစ္ဆရီ။ ပေသုဏိယံ အနုယုတ္တောတိ ပေသုဏိယသ္မိံ အနုယုတ္တော အဂ္ဂသာဝကာနံ ဘေဒနေန။ ကောကာလိကဉ္ဟိ မီယမာနံ ဩဝဒန္တေန အာယသ္မတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနေန ဘာသိတာ ဣမာ ဂာထာတိ။ မုခဒုဂ္ဂာတိ မုခဝိသမ။ ဝိဘူတာတိ ဝိဂတဘူတ အလိကဝာဒိ။ အနရိယာတိ အသပ္ပုရိသ။ ဘူနဟူတိ ဘူတိဟနက အတ္တနော ဗုဒ္ဓိဝိနာသက။ ပုရိသန္တာတိ ပုရိသာဓမ။ ကလီတိ အလက္ခိပုရိသ။ အဝဇာတကပုတ္တာတိ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အဝဇာတပုတ္တ။ မာ ဗဟုဘာဏိဓ နေရယိကောသီတိ ဣဒာနိ ဗဟုဘာဏီ မာ ဟောဟိ, နေရယိကော အသိ ဇာတော။ ရဇမာကိရသီတိ ကိလေသရဇံ အတ္တနိ ပက္ခိပသိ။ သန္တေတိ သမိတကိလေသေ ခီဏာသဝေ။ ကိဗ္ဗိသကာရီတိ ပာပကာရိ။ ပပတန္တိ နရကံ။

    Lobhaguṇeti ‘‘guṇo’’ti bālehi diṭṭhattā, anekakkhattuṃ pavattitattā ca lobhoyeva lobhaguṇo, tasmiṃ lobhaguṇe, taṇhāyāti attho. Anuyuttoti anu anu yutto. Avadaññūti avacanaññū, buddhānampi ovādassa aggahaṇato. Maccharīti pañcavidhamacchariyena maccharī. Pesuṇiyaṃ anuyuttoti pesuṇiyasmiṃ anuyutto aggasāvakānaṃ bhedanena. Kokālikañhi mīyamānaṃ ovadantena āyasmatā mahāmoggallānena bhāsitā imā gāthāti. Mukhaduggāti mukhavisama. Vibhūtāti vigatabhūta alikavādi. Anariyāti asappurisa. Bhūnahūti bhūtihanaka attano buddhivināsaka. Purisantāti purisādhama. Kalīti alakkhipurisa. Avajātakaputtāti buddhassa bhagavato avajātaputta. Mā bahubhāṇidha nerayikosīti idāni bahubhāṇī mā hohi, nerayiko asi jāto. Rajamākirasīti kilesarajaṃ attani pakkhipasi. Santeti samitakilese khīṇāsave. Kibbisakārīti pāpakāri. Papatanti narakaṃ.

    ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယန္တိ ဣဒံ တဏ္ဟာဒီနံ သဘာဝဘေဒတော အဝတ္ထာဘေဒတော စ အနေကဘေဒကံ ဒသ္သေတုံ အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဥဒာဟရဏဝသေန ဒသ္သိတံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Idaṃ saṃkilesabhāgiyanti idaṃ taṇhādīnaṃ sabhāvabhedato avatthābhedato ca anekabhedakaṃ dassetuṃ anekehi suttapadehi udāharaṇavasena dassitaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttanti veditabbaṃ.

    ပသန္နေနာတိ ကမ္မကမ္မဖလာဒီနိ သဒ္ဒဟန္တေန။

    Pasannenāti kammakammaphalādīni saddahantena.

    ၉၃.

    93.

    ဣဒ္ဓန္တိ ဟတ္ထူပဂသီသူပဂာဒိအလင္ကာရေဟိ မဏိကနကာဒီဟိ စ သမိဒ္ဓံ။ ဖီတန္တိ တေလမဓုဖာဏိတာဒီဟိ စ ဓနဓညာဒီဟိ စ ဝိပုလံ။ အာကိဏ္ဏမနုသ္သန္တိ နိရန္တရမနုသ္သံ။ သမ္ဗာဓဗ္ယူဟန္တိ ဗ္ယူဟာ ဝုစ္စန္တိ အနိဗ္ဗိဒ္ဓရစ္ဆာယော။ ယေသု ပဝိဋ္ဌမဂ္ဂေနေဝ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ, တေ သမ္ဗာဓာ ဗ္ယူဟကာ ဧတ္ထာတိ သမ္ဗာဓဗ္ယူဟံ။ ဣမိနာပိ တသ္သ နဂရသ္သ ဃနဝာသမေဝ ဒီပေတိ။ ဘန္တေနာတိ ဒမထံ အနုပဂတေန, ဣတော စိတော စ ပရိဗ္ဘမန္တေန ဝာ။ အပာပကန္တိ အလာမကံ။ အဝေစ္စပ္ပသာဒေနာတိ အစလပ္ပသာဒေန, သစ္စပ္ပဋိဝေဓတော အာဂတေန ပသာဒေန။

    Iddhanti hatthūpagasīsūpagādialaṅkārehi maṇikanakādīhi ca samiddhaṃ. Phītanti telamadhuphāṇitādīhi ca dhanadhaññādīhi ca vipulaṃ. Ākiṇṇamanussanti nirantaramanussaṃ. Sambādhabyūhanti byūhā vuccanti anibbiddharacchāyo. Yesu paviṭṭhamaggeneva niggacchanti, te sambādhā byūhakā etthāti sambādhabyūhaṃ. Imināpi tassa nagarassa ghanavāsameva dīpeti. Bhantenāti damathaṃ anupagatena, ito cito ca paribbhamantena vā. Apāpakanti alāmakaṃ. Aveccappasādenāti acalappasādena, saccappaṭivedhato āgatena pasādena.

    ပေစ္စ သော လဘတေတိ ယော ဘူတေ ဒဏ္ဍေန န ဟိံသတိ, သော ပုဂ္ဂလော ပရလောကေ မနုသ္သဘူတော မနုသ္သသုခံ ဒေဝဘူတော ဒိဗ္ဗသုခံ ဥဘယံ အတိက္ကန္တော နိဗ္ဗာနသုခံ လဘတီတိ အတ္ထော။

    Peccaso labhateti yo bhūte daṇḍena na hiṃsati, so puggalo paraloke manussabhūto manussasukhaṃ devabhūto dibbasukhaṃ ubhayaṃ atikkanto nibbānasukhaṃ labhatīti attho.

    ၉၄.

    94.

    စာရိကံ ပက္ကမိသ္သတီတိ ဇနပဒစာရိကံ ဂမိသ္သတိ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝာ ဇနပဒစာရိကံ စရတီတိ? သတ္တဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော ဇနပဒစာရိကံ စရန္တိ – ဒေသန္တရဂတာနံ ဝေနေယ္ယာနံ ဝိနယနတ္တံ, တတ္ရ ဌိတာနံ ဥသ္သုက္ကသမုပ္ပာဒနံ, ဘာဝကာနံ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိဗဒ္ဓဝာသပရိဟရဏံ အတ္တနော စ တတ္ထ အနာသင္ဂဒသ္သနံ, သမ္ဗုဒ္ဓဝသိတဋ္ဌာနတာယ ဒေသာနံ စေတိယဘာဝသမ္ပာဒနံ, ဗဟူနံ သတ္တာနံ ဒသ္သနူပသင္ကမနာဒီဟိ ပုညောဃပ္ပသဝနံ, အဝုဋ္ဌိအာဒိဥပဒ္ဒဝူပသမနဉ္စာတိ ဣမေဟိ သတ္တဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော ဇနပဒစာရိကံ စရန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Cārikaṃ pakkamissatīti janapadacārikaṃ gamissati. Kasmā pana bhagavā janapadacārikaṃ caratīti? Sattahi kāraṇehi buddhā bhagavanto janapadacārikaṃ caranti – desantaragatānaṃ veneyyānaṃ vinayanattaṃ, tatra ṭhitānaṃ ussukkasamuppādanaṃ, bhāvakānaṃ ekasmiṃ ṭhāne nibaddhavāsapariharaṇaṃ attano ca tattha anāsaṅgadassanaṃ, sambuddhavasitaṭṭhānatāya desānaṃ cetiyabhāvasampādanaṃ, bahūnaṃ sattānaṃ dassanūpasaṅkamanādīhi puññoghappasavanaṃ, avuṭṭhiādiupaddavūpasamanañcāti imehi sattahi kāraṇehi buddhā bhagavanto janapadacārikaṃ carantīti veditabbaṃ.

    ဣသိဒတ္တပုရာဏာတိ ဣသိဒတ္တော စ ပုရာဏော စ, တေသု ဣသိဒတ္တော သကဒာဂာမီ။ ပုရာဏော သောတာပန္နော။ သာကေတေတိ ‘‘သာကေတော’’တိ လဒ္ဓနာမေ အတ္တနော ဘောဂဂာမကေ။ မဂ္ဂေ ပုရိသံ ဌပေသုန္တိ တေသံ ကိရ ဂာမဒ္ဝာရေန ဘဂဝတော ဂမနမဂ္ဂော, တသ္မာ ‘‘သစေ ဘဂဝာ အမ္ဟာကံ သုတ္တာနံ ဝာ ပမတ္တာနံ ဝာ ဂစ္ဆေယ္ယ, အထ ပသ္သိတုံ န လဘေယ္ယာမာ’’တိ မဂ္ဂမဇ္ဈေ ပုရိသံ ဌပေသုံ။ အနုဗန္ဓိံသူတိ န ဒူရတောဝ, ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓိံသု။ ဘဂဝာ ဟိ သကဋမဂ္ဂသ္သ မဇ္ဈေ ဇင္ဃမဂ္ဂေန အဂမာသိ, ဣတရေ ဥဘောသု ပသ္သေသု အနုဂစ္ဆန္တာ အဂမံသု။ မဂ္ဂာ ဩက္ကမ္မာတိ ဗုဒ္ဓာ ဟိ ကေနစိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တာဝ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တိ ကေနစိ သဒ္ဓိံ ဌိတာ ကေနစိ သဒ္ဓိံ ဒိဝသဘာဂမ္ပိ နိသိန္နာ, တသ္မာ ဘဂဝာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ မယ္ဟံ သာသနေ ဝလ္လဘာ အာဂတဖလာ, ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ နိသီဒိတ္ဝာ ဒိဝသဘာဂံ ပဋိသန္ထာရံ ကရိသ္သာမီ’’တိ။ မဂ္ဂတော ဩက္ကမိတ္ဝာ ယေနညတရံ ရုက္ခမူလံ တေနုပသင္ကမိ။ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီတိ တေ ကိရ ဆတ္တုပာဟနကတ္တရဒဏ္ဍပာဒဗ္ဘဉ္ဇနတေလာနိ စေဝ အဋ္ဌဝိဓဉ္စ ပာနကံ သရဘပာဒပလ္လင္ကဉ္စ ဂာဟာပေတ္ဝာ အာဂမံသု။ အထ နံ ပလ္လင္ကံ ပညပေတ္ဝာ အဒံသု။ သတ္ထာ တတ္ထ နိသီဒိ။ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသူတိ ‘‘ဆတ္တုပာဟနာဒီနိ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ ဒေထာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။

    Isidattapurāṇāti isidatto ca purāṇo ca, tesu isidatto sakadāgāmī. Purāṇo sotāpanno. Sāketeti ‘‘sāketo’’ti laddhanāme attano bhogagāmake. Magge purisaṃ ṭhapesunti tesaṃ kira gāmadvārena bhagavato gamanamaggo, tasmā ‘‘sace bhagavā amhākaṃ suttānaṃ vā pamattānaṃ vā gaccheyya, atha passituṃ na labheyyāmā’’ti maggamajjhe purisaṃ ṭhapesuṃ. Anubandhiṃsūti na dūratova, piṭṭhito piṭṭhito anubandhiṃsu. Bhagavā hi sakaṭamaggassa majjhe jaṅghamaggena agamāsi, itare ubhosu passesu anugacchantā agamaṃsu. Maggā okkammāti buddhā hi kenaci saddhiṃ gacchantāva paṭisanthāraṃ karonti kenaci saddhiṃ ṭhitā kenaci saddhiṃ divasabhāgampi nisinnā, tasmā bhagavā cintesi – ‘‘ime mayhaṃ sāsane vallabhā āgataphalā, imehi saddhiṃ nisīditvā divasabhāgaṃ paṭisanthāraṃ karissāmī’’ti. Maggato okkamitvā yenaññataraṃ rukkhamūlaṃ tenupasaṅkami. Paññatte āsane nisīdīti te kira chattupāhanakattaradaṇḍapādabbhañjanatelāni ceva aṭṭhavidhañca pānakaṃ sarabhapādapallaṅkañca gāhāpetvā āgamaṃsu. Atha naṃ pallaṅkaṃ paññapetvā adaṃsu. Satthā tattha nisīdi. Ekamantaṃ nisīdiṃsūti ‘‘chattupāhanādīni bhikkhusaṅghassa dethā’’ti vatvā bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.

    သာဝတ္ထိယာ ကောသလေသု စာရိကံ ပက္ကမိသ္သတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ မဇ္ဈိမဒေသဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? နိယတာစိဏ္ဏတ္တာ။ ဘဂဝတော ဟိ စာရိကစရဏံ မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ။ သစေပိ ပစ္စန္တဒေသေ ဂစ္ဆတိ, မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတီတိ နိယတာစိဏ္ဏံ, တသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ကာသီသူတိ ကာသိရဋ္ဌတော။ တထာ မဂဓေသူတိ မဂဓရဋ္ဌတော။ အာသန္နေ နော ဘဂဝာ ဘဝိသ္သတီတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ အာသန္နတ္တာ ဧဝ တေသံ သောမနသ္သံ ဟောတိ, အထ ခော ‘‘ဣဒာနိ ဒာနံ ဒာတုံ ဂန္ဓမာလာဒိပူဇံ ကာတုံ ဓမ္မံ သောတုံ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိတုံ လဘိသ္သာမာ’’တိ နေသံ သောမနသ္သံ ဟောတိ။

    Sāvatthiyākosalesu cārikaṃ pakkamissatītiādi sabbaṃ majjhimadesavaseneva vuttaṃ. Kasmā? Niyatāciṇṇattā. Bhagavato hi cārikacaraṇaṃ majjhimadeseyeva. Sacepi paccantadese gacchati, majjhimadeseyeva aruṇaṃ uṭṭhāpetīti niyatāciṇṇaṃ, tasmā majjhimadesavaseneva vuttaṃ. Kāsīsūti kāsiraṭṭhato. Tathā magadhesūti magadharaṭṭhato. Āsanne no bhagavā bhavissatīti ettha na kevalaṃ āsannattā eva tesaṃ somanassaṃ hoti, atha kho ‘‘idāni dānaṃ dātuṃ gandhamālādipūjaṃ kātuṃ dhammaṃ sotuṃ pañhaṃ pucchituṃ labhissāmā’’ti nesaṃ somanassaṃ hoti.

    တသ္မာတိဟ ထပတယော သမ္ဗာဓော ဃရာဝာသောတိ ထပတယော ယသ္မာ တုမ္ဟာကံ မယိ ဒူရီဘူတေ အနပ္ပကံ ဒောမနသ္သံ အာသန္နေ အနပ္ပကံ သောမနသ္သံ ဟောတိ, တသ္မာပိ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘သမ္ဗာဓော ဃရာဝာသော’’တိ။ ဃရာဝာသသ္သ ဟိ ဒောသေန တုမ္ဟာကံ ဧဝံ ဟောတိ။ သစေ ပန ဃရာဝာသံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတာ အသ္သထ, ဧဝံ ဝော မယာ သဒ္ဓိံယေဝ ဂစ္ဆန္တာနဉ္စ အာဂစ္ဆန္တာနဉ္စ တံ န ဘဝေယ္ယာတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ သကိဉ္စနသပလိဗောဓဋ္ဌေန သမ္ဗာဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မဟာဃရေ ဝသန္တသ္သာပိ ဟိ သကိဉ္စနသပလိဗောဓဋ္ဌေန ဃရာဝာသော သမ္ဗာဓောဝ။ ရဇောပထောတိ ရာဂာဒိရဇာနံ အာဂမနပထော, အာဂမနဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပန အကိဉ္စနအပလိဗောဓဋ္ဌေန အဗ္ဘောကာသော။ စတုရတနိကေပိ ဟိ ဂဗ္ဘေ ဒ္ဝိန္နံ ဘိက္ခူနံ ပလ္လင္ကေန ပလ္လင္ကံ ဃဋ္ဋေတ္ဝာ နိသိန္နာနမ္ပိ အကိဉ္စနာပလိဗောဓဋ္ဌေန ပဗ္ဗဇ္ဇာ အဗ္ဘောကာသော နာမ ဟောတိ။ အလဉ္စ ပန ဝော ထပတယော အပ္ပမာဒာယာတိ ဧဝံ သမ္ဗာဓဃရာဝာသေ ဝသန္တာနံ တုမ္ဟာကံ အပ္ပမာဒမေဝ ကာတုံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။

    Tasmātiha thapatayo sambādho gharāvāsoti thapatayo yasmā tumhākaṃ mayi dūrībhūte anappakaṃ domanassaṃ āsanne anappakaṃ somanassaṃ hoti, tasmāpi veditabbametaṃ ‘‘sambādho gharāvāso’’ti. Gharāvāsassa hi dosena tumhākaṃ evaṃ hoti. Sace pana gharāvāsaṃ pahāya pabbajitā assatha, evaṃ vo mayā saddhiṃyeva gacchantānañca āgacchantānañca taṃ na bhaveyyāti imamatthaṃ dīpento evamāha. Tattha sakiñcanasapalibodhaṭṭhena sambādhatā veditabbā. Mahāghare vasantassāpi hi sakiñcanasapalibodhaṭṭhena gharāvāso sambādhova. Rajopathoti rāgādirajānaṃ āgamanapatho, āgamanaṭṭhānanti attho. Abbhokāso pabbajjāti pabbajjā pana akiñcanaapalibodhaṭṭhena abbhokāso. Caturatanikepi hi gabbhe dvinnaṃ bhikkhūnaṃ pallaṅkena pallaṅkaṃ ghaṭṭetvā nisinnānampi akiñcanāpalibodhaṭṭhena pabbajjā abbhokāso nāma hoti. Alañca pana vo thapatayo appamādāyāti evaṃ sambādhagharāvāse vasantānaṃ tumhākaṃ appamādameva kātuṃ yuttanti attho.

    နာဂာတိ ဟတ္ထိနော။ ဩပဝယ္ဟာတိ ရညော အာရောဟနယောဂ္ဂာ။ ဧကံ ပုရတော ဧကံ ပစ္ဆတော နိသီဒာပေမာတိ တေ ကိရ ဒ္ဝေပိ ဇနာ သဗ္ဗာလင္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဒ္ဝီသု နာဂေသု တာ ဣတ္ထိယော ဧဝံ နိသီဒာပေတ္ဝာ ရညော နာဂံ မဇ္ဈေ ကတ္ဝာ ဥဘောသု ပသ္သေသု ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ဧဝမာဟံသု။ နာဂောပိ ရက္ခိတဗ္ဗောတိ ယထာ ကိဉ္စိ ဝိသေသိတံ န ကရောတိ, ဧဝံ ရက္ခိတဗ္ဗော ဟောတိ။ တာပိ ဘဂိနိယောတိ ယထာ ပမာဒံ နာပဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ ရက္ခိတဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ အတ္တာပီတိ သိတကထိတဝိက္ခေပိတာဒီနိ အကရောန္တေဟိ အတ္တာပိ ရက္ခိတဗ္ဗော ဟောတိ ။ ဧဝံ ကရောန္တော ဟိ ‘‘သာမိဒုဗ္ဘကော ဧသော’’တိ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော ဟောတိ။

    Nāgāti hatthino. Opavayhāti rañño ārohanayoggā. Ekaṃ purato ekaṃ pacchato nisīdāpemāti te kira dvepi janā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā dvīsu nāgesu tā itthiyo evaṃ nisīdāpetvā rañño nāgaṃ majjhe katvā ubhosu passesu gacchanti, tasmā evamāhaṃsu. Nāgopi rakkhitabboti yathā kiñci visesitaṃ na karoti, evaṃ rakkhitabbo hoti. Tāpi bhaginiyoti yathā pamādaṃ nāpajjanti, evaṃ rakkhitabbā honti. Attāpīti sitakathitavikkhepitādīni akarontehi attāpi rakkhitabbo hoti . Evaṃ karonto hi ‘‘sāmidubbhako eso’’ti niggahetabbo hoti.

    တသ္မာတိဟ ထပတယောတိ ယသ္မာ တုမ္ဟေ ရာဇာ နိစ္စံ ရာဇဘဏ္ဍံ ပဋိစ္ဆာပေတိ, တသ္မာပိ သမ္ဗာဓော ဃရာဝာသော ရဇောပထော။ ယသ္မာ ပန ပံသုကူလိကံ ဘိက္ခုံ ဧဝံ ပဋိစ္ဆာပေန္တော နတ္ထိ, တသ္မာ အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာပိ။ အလဉ္စ ခော ထပတယော အပ္ပမာဒာယ, အပ္ပမာဒမေဝ ကရောထာတိ ဒသ္သေတိ။

    Tasmātiha thapatayoti yasmā tumhe rājā niccaṃ rājabhaṇḍaṃ paṭicchāpeti, tasmāpi sambādho gharāvāso rajopatho. Yasmā pana paṃsukūlikaṃ bhikkhuṃ evaṃ paṭicchāpento natthi, tasmā abbhokāso pabbajjā, evaṃ sabbatthāpi. Alañca kho thapatayo appamādāya, appamādameva karothāti dasseti.

    မုတ္တစာဂောတိ ဝိသ္သဋ္ဌစာဂော။ ပယတပာဏီတိ အာဂတာဂတာနံ ဒာနတ္ထာယ ဓောတဟတ္ထော။ ဝောသဂ္ဂရတောတိ ဝောသဂ္ဂသင္ခာတေ စာဂေ ရတော။ ယာစယောဂောတိ ယာစိတဗ္ဗယုတ္တော။ ‘‘ယာဇယောဂော’’တိပိ ပာဌော, ဒာနယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဒာနသံဝိဘာဂရတောတိ ဧတေန အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကိဉ္စိ လဘိတ္ဝာ တတောပိ သံဝိဘာဂေ ရတော။ အပ္ပဋိဝိဘတ္တန္တိ ‘‘ဣဒံ အမ္ဟာကံ ဘဝိသ္သတိ, ဣဒံ အယ္ယာန’’န္တိ ဧဝံ အကတဝိဘာဂံ, သဗ္ဗံ ဒာတဗ္ဗမေဝ ဟုတ္ဝာ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ဣမေဟိ ခော ထပတယော စတူဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အရိယသာဝကော သောတာပန္နော ဟောတီတိ သောတာပန္နော ဣမေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧတေန သောတာပန္နေန ဣမေသံ စတုန္နံ ဓမ္မာနံ ဧကန္တတော လဗ္ဘမာနတံ ဒသ္သေတိ။

    Muttacāgoti vissaṭṭhacāgo. Payatapāṇīti āgatāgatānaṃ dānatthāya dhotahattho. Vosaggaratoti vosaggasaṅkhāte cāge rato. Yācayogoti yācitabbayutto. ‘‘Yājayogo’’tipi pāṭho, dānayuttoti attho. Dānasaṃvibhāgaratoti etena appamattakampi kiñci labhitvā tatopi saṃvibhāge rato. Appaṭivibhattanti ‘‘idaṃ amhākaṃ bhavissati, idaṃ ayyāna’’nti evaṃ akatavibhāgaṃ, sabbaṃ dātabbameva hutvā ṭhitanti attho. Imehi kho thapatayo catūhi dhammehi samannāgato ariyasāvako sotāpanno hotīti sotāpanno imehi dhammehi samannāgato hotīti attho. Etena sotāpannena imesaṃ catunnaṃ dhammānaṃ ekantato labbhamānataṃ dasseti.

    ဧဝံ တေသံ ထပတီနံ ဣမေဟိ စတူဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတံ ပရိယာယေန ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ နိပ္ပရိယာယေန တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တုမ္ဟေ ခော ထပတယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Evaṃ tesaṃ thapatīnaṃ imehi catūhi dhammehi samannāgataṃ pariyāyena dassetvā idāni nippariyāyena taṃ dassetuṃ ‘‘tumhe kho thapatayo’’tiādi vuttaṃ.

    ၉၅.

    95.

    သဟသ္သံ ကပ္ပကောဋိယောတိ သဟသ္သံ အတ္တဘာဝာ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အသီတိ ကပ္ပကောဋိယော’’တိပိ ပာဌော, အသီတိအာယုကပ္ပကောဋိယော အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ ကတ္ထ ပန တေ အဟေသုန္တိ? အာဟ ‘‘ဒေဝေ စေဝ မနုသ္သေ စာ’’တိ, ဒေဝေသု စေဝ မနုသ္သေသု စာတိ အတ္ထော။ သံဝိရုဠ္ဟမ္ဟီတိ သမန္တတော ပလ္လဝဂ္ဂဟဏေန ဝိရုဠ္ဟေ။ အလဘိံဟန္တိ အလဘိံ အဟံ။ အဇ္ဇ တိံသံ တတော ကပ္ပာတိ တတော ကပ္ပတော အဇ္ဇ သမ္ပတိ အယံ ကပ္ပော တိံသတိမော။ တသ္သာ သညာယ ဝာသနာတိ တသ္သ ဗုဒ္ဓဂတာယ သညာယ ဝာသနတော။

    Sahassaṃ kappakoṭiyoti sahassaṃ attabhāvā ahesunti attho. ‘‘Asīti kappakoṭiyo’’tipi pāṭho, asītiāyukappakoṭiyo ahesunti attho. Kattha pana te ahesunti? Āha ‘‘deve ceva manusse cā’’ti, devesu ceva manussesu cāti attho. Saṃviruḷhamhīti samantato pallavaggahaṇena viruḷhe. Alabhiṃhanti alabhiṃ ahaṃ. Ajja tiṃsaṃ tato kappāti tato kappato ajja sampati ayaṃ kappo tiṃsatimo. Tassā saññāya vāsanāti tassa buddhagatāya saññāya vāsanato.

    တဏ္ဟာနိဃာတကောတိ တဏ္ဟာယ သမုစ္ဆေဒကော။ ဝဋံသကောတိ ပုပ္ဖမယကဏ္ဏိကော။ သဗ္ဗပုပ္ဖေဟိလင္ကတောတိ နာနာပုပ္ဖေဟိ အလင္ကတော။ လပနန္တရာတိ ဥတ္တရာဓရောဋ္ဌာနံ အန္တရတော။ ဩက္ကာတိ ပဘာ။ မုဒ္ဓနန္တရဓာယထာတိ မုဒ္ဓနိ အန္တရဓာယထ။ ကင္ခံ ဝိတရာတိ ဝိမတိံ ဝိနောဒေဟိ။ ယသ္သ တံ သဗ္ဗဓမ္မေသု , သဒာ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ တန္တိ နိပာတမတ္တံ။ ယသ္သ သဗ္ဗဓမ္မေသု အာကင္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သဒာ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ သော သဗ္ဗညူ ဘဂဝာ ထေရံ အာနန္ဒံ ဧတဒဗ္ရဝီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရာဇာ ရဋ္ဌေ ဘဝိသ္သတီတိ သဗ္ဗသ္မိံ ရဋ္ဌေ ရာဇာ ဘဝိသ္သတိ။ စရိမန္တိ စရိမဘဝံ။ သစ္ဆိကတ္ဝာတိ ပစ္စက္ခံ ကတ္ဝာ။ ဓမ္မတန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ, ပစ္စေကဗောဓိံ ဝာ။

    Taṇhānighātakoti taṇhāya samucchedako. Vaṭaṃsakoti pupphamayakaṇṇiko. Sabbapupphehilaṅkatoti nānāpupphehi alaṅkato. Lapanantarāti uttarādharoṭṭhānaṃ antarato. Okkāti pabhā. Muddhanantaradhāyathāti muddhani antaradhāyatha. Kaṅkhaṃ vitarāti vimatiṃ vinodehi. Yassa taṃ sabbadhammesu, sadā ñāṇaṃ pavattatīti tanti nipātamattaṃ. Yassa sabbadhammesu ākaṅkhappaṭibaddhattā sadā ñāṇaṃ pavattati. So sabbaññū bhagavā theraṃ ānandaṃ etadabravīti sambandho. Rājā raṭṭhe bhavissatīti sabbasmiṃ raṭṭhe rājā bhavissati. Carimanti carimabhavaṃ. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā. Dhammatanti catusaccadhammaṃ, paccekabodhiṃ vā.

    ၉၆.

    96.

    သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ နာဝန္တိ ဥဘောသု ပသ္သေသု သုဝဏ္ဏာလင္ကာရေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတဝသေန ဆာဒိတံ သုဝဏ္ဏနာဝံ။ ပဉ္ဟံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, သက္ကသ္သ ဣတိ မေ သုတန္တိ ယထာ သာ ဒေဝတာ ပဉ္ဟံ ပုဋ္ဌာ သက္ကသ္သ ဗ္ယာကာသိ, ဧဝံ မယာပိ သုတန္တိ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော အတ္တနာ ယထာသုတံ တံ ဘဂဝတော ဝဒတိ။

    Suvaṇṇacchadanaṃ nāvanti ubhosu passesu suvaṇṇālaṅkārehi paṭimaṇḍitavasena chāditaṃ suvaṇṇanāvaṃ. Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, sakkassa iti me sutanti yathā sā devatā pañhaṃ puṭṭhā sakkassa byākāsi, evaṃ mayāpi sutanti āyasmā mahāmoggallāno attanā yathāsutaṃ taṃ bhagavato vadati.

    ပံသုထူပေသူတိ သရီရဓာတုံ အဗ္ဘန္တရေ ဌပေတ္ဝာ ပံသူဟိ ကတထူပေသု။ ဧဝဉ္ဟိ တေ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိသ္သကတာ နာမ ဟောန္တိ, တေနေဝာဟ – ‘‘ဥဒ္ဒိသ္သကတေသု ဒသဗလဓရာန’’န္တိ။

    Paṃsuthūpesūti sarīradhātuṃ abbhantare ṭhapetvā paṃsūhi katathūpesu. Evañhi te bhagavantaṃ uddissakatā nāma honti, tenevāha – ‘‘uddissakatesu dasabaladharāna’’nti.

    ၉၇.

    97.

    ဒေဝပုတ္တသရီရဝဏ္ဏာတိ ဒေဝပုတ္တသရီရသဒိသဝဏ္ဏာ။ သုဘဂသဏ္ဌိတီတိ သောဘဂ္ဂယုတ္တသဏ္ဌာနာ။ ဥဠာရံ ဝတ တံ အာသီတိ တံ မယာ ကတံ ပုညံ ဥဠာရံ ဝတ အဟောသိ။ ယာဟန္တိ ယာ အဟံ။ သတသဟသ္သံ ကပ္ပေ, မုဒိတော ထူပံ အပူဇေသီတိ ထူပံ ပူဇေတ္ဝာ သတသဟသ္သံ အာယုကပ္ပေ အဟံ မုဒိတောတိ အတ္ထော။ အနာဂန္တုန ဝိနိပာတန္တိ အပာယုပပတ္တိံ အနုပဂန္တ္ဝာ။ ယံ စက္ခုန္တိ ယံ ပညာစက္ခုံ။ ပဏိဟိတန္တိ ဌပိတံ။ ဝိမုတ္တစိတ္တမ္ဟီတိ ဝိမုတ္တစိတ္တော အမ္ဟိ။ ဝိဓူတလတောတိ ဝိဓူတတဏ္ဟာလတော, သမုစ္ဆိန္နတဏ္ဟောတိ အတ္ထော။

    Devaputtasarīravaṇṇāti devaputtasarīrasadisavaṇṇā. Subhagasaṇṭhitīti sobhaggayuttasaṇṭhānā. Uḷāraṃ vata taṃ āsīti taṃ mayā kataṃ puññaṃ uḷāraṃ vata ahosi. Yāhanti yā ahaṃ. Satasahassaṃ kappe, mudito thūpaṃ apūjesīti thūpaṃ pūjetvā satasahassaṃ āyukappe ahaṃ muditoti attho. Anāgantuna vinipātanti apāyupapattiṃ anupagantvā. Yaṃ cakkhunti yaṃ paññācakkhuṃ. Paṇihitanti ṭhapitaṃ. Vimuttacittamhīti vimuttacitto amhi. Vidhūtalatoti vidhūtataṇhālato, samucchinnataṇhoti attho.

    ၉၈.

    98.

    သာမာကပတ္ထောဒနမတ္တန္တိ သာမာကတိဏာနံ နာဠိကောဒနမတ္တံ။ အခိလေတိ ပဉ္စန္နံ စေတောခိလာနံ အဘာဝေန အခိလေ။ တသ္မိဉ္စ ဩကပ္ပယိ ဓမ္မမုတ္တမန္တိ တသ္မိံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဥတ္တမဓမ္မံ ပစ္စေကဗောဓိံ ‘‘ဥတ္တမဓမ္မေန နာမ ဣမသ္မိံ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ သဒ္ဒဟိံ။ ‘‘တသ္မိဉ္စ ဓမ္မေ ပဏိဓေသိံ မာနသ’’န္တိ ဣမိနာ ပဋိလဒ္ဓဓမ္မံ အဟမ္ပိ သစ္ဆိကရေယ္ယန္တိ စိတ္တံ ပဏိဒဟိံ။ ဘဝေ ကုဒာသုပိ စ မာ အပေက္ခဝာတိ ကတ္ထစိ ဘဝေ အပေက္ခဝာ မာ ဘဝေယ္ယန္တိ စ ပဏိဓေသိံ မာနသန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

    Sāmākapatthodanamattanti sāmākatiṇānaṃ nāḷikodanamattaṃ. Akhileti pañcannaṃ cetokhilānaṃ abhāvena akhile. Tasmiñca okappayi dhammamuttamanti tasmiṃ paccekabuddhe uttamadhammaṃ paccekabodhiṃ ‘‘uttamadhammena nāma imasmiṃ bhavitabba’’nti saddahiṃ. ‘‘Tasmiñca dhamme paṇidhesiṃ mānasa’’nti iminā paṭiladdhadhammaṃ ahampi sacchikareyyanti cittaṃ paṇidahiṃ. Bhave kudāsupi ca mā apekkhavāti katthaci bhave apekkhavā mā bhaveyyanti ca paṇidhesiṃ mānasanti sambandho.

    ကုရူသူတိ ဥတ္တရကုရူသု။ ဒီဃာယုကေသူတိ တေသံ ဝသ္သသဟသ္သာယုကတာယ ဝုတ္တံ။ အမမေသူတိ အပရိဂ္ဂဟေသု။ ပာဏီသူတိ သတ္တေသု။ အဟီနဂာမီသူတိ ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တီဟိ ယာဝတာယုကံ အပရိဟီနသဘာဝေသု ။ တိဒသောပပဇ္ဇထာတိ တာဝတိံသော ဟုတ္ဝာ ဥပပဇ္ဇိံ, တိဒသေ ဝာ တာဝတိံသဘဝနေ ဥပပဇ္ဇိံ။ ဝိသိဋ္ဌကာယူပဂတောတိ ဝိသိဋ္ဌကာယေသု နာနာဝဏ္ဏကာယေသု ဥပဂတော။ ယသသ္သိသူတိ ပရိဝာရဝန္တေသု။ ဟိတာဟိတာသိဟီတိ ကုသလာကုသလေ ဝီတိဝတ္တီဟိ။ ပစ္စက္ခံ ခ္ဝိမန္တိ ပစ္စက္ခံ ခော ဣမံ ဝစနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

    Kurūsūti uttarakurūsu. Dīghāyukesūti tesaṃ vassasahassāyukatāya vuttaṃ. Amamesūti apariggahesu. Pāṇīsūti sattesu. Ahīnagāmīsūti yathāladdhasampattīhi yāvatāyukaṃ aparihīnasabhāvesu . Tidasopapajjathāti tāvatiṃso hutvā upapajjiṃ, tidase vā tāvatiṃsabhavane upapajjiṃ. Visiṭṭhakāyūpagatoti visiṭṭhakāyesu nānāvaṇṇakāyesu upagato. Yasassisūti parivāravantesu. Hitāhitāsihīti kusalākusale vītivattīhi. Paccakkhaṃ khvimanti paccakkhaṃ kho imaṃ vacananti adhippāyo.

    သကာသီတိ သော အကာသိ။ ဗလိမာဘိဟာရီတိ ပူဇာဗလိံ အဘိဟရိ။ ပတိတသ္သ ဧကန္တိ တသ္သ ဟတ္ထတော ဧကပုပ္ဖံ ပတိတံ။

    Sakāsīti so akāsi. Balimābhihārīti pūjābaliṃ abhihari. Patitassa ekanti tassa hatthato ekapupphaṃ patitaṃ.

    ဥပရိဋ္ဌန္တိ ဥပရိ ဝေဟာသေ ဌိတံ။ အရိဋ္ဌန္တိ အရိဋ္ဌံ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ။ အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗဟိဒ္ဓာ စာတိ အဇ္ဈတ္တဝိသယာ စ ဗဟိဒ္ဓဝိသယာ စ။ ယေ မေ ဝိဇ္ဇိံသူတိ ယေ မေ ပုဗ္ဗေ ဝိဇ္ဇမာနာ အဟေသုံ။ ဇာတိမရဏသံသာရော, နတ္ထိ ဒာနိ ပုနဗ္ဘဝောတိ ပုနပ္ပုနံ ဇာယနမီယနဘူတော သံသာရော ပုနဗ္ဘဝောတိ စ ဝုစ္စတိ, သော စ ဒာနိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

    Upariṭṭhanti upari vehāse ṭhitaṃ. Ariṭṭhanti ariṭṭhaṃ nāma paccekasambuddhaṃ. Ajjhattañca bahiddhā cāti ajjhattavisayā ca bahiddhavisayā ca. Ye me vijjiṃsūti ye me pubbe vijjamānā ahesuṃ. Jātimaraṇasaṃsāro, natthi dāni punabbhavoti punappunaṃ jāyanamīyanabhūto saṃsāro punabbhavoti ca vuccati, so ca dāni natthīti attho.

    ဣဒံ ဝာသနာဘာဂိယံ သုတ္တန္တိ ဣဒံ ဝာသနာဘာဂပုညဝိဘာဝနာနံ နာနာသုတ္တပဒာနံ ဥဒာဟရဏဝသေန ဒသ္သိတံ ဝာသနာဘာဂိယံ သုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttanti idaṃ vāsanābhāgapuññavibhāvanānaṃ nānāsuttapadānaṃ udāharaṇavasena dassitaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttanti veditabbaṃ.

    ၉၉.

    99.

    ‘‘ဥဒ္ဓံ အဓော။ပေ.။ အပုနဗ္ဘဝာယာ’’တိ ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဩဃတရဏသ္သ အရိယမဂ္ဂကိစ္စတ္တာ။ န စေတနာ ကရဏီယာတိ န စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ ဓမ္မတာတိ ဓမ္မသဘာဝော။

    ‘‘Uddhaṃ adho…pe… apunabbhavāyā’’ti idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttanti vuttaṃ oghataraṇassa ariyamaggakiccattā. Na cetanā karaṇīyāti na cittaṃ uppādetabbaṃ. Dhammatāti dhammasabhāvo.

    ၁၀၀.

    100.

    ယဒာ ဟဝေတိ ယသ္မိံ ဟဝေ ကာလေ။ ပာတုဘဝန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဓမ္မာတိ အနုလောမပစ္စယာကာရပဋိဝေဓသာဓကာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ ပာတုဘဝန္တီတိ ဝာ ပကာသေန္တိ, အဘိသမယဝသေန ပာကဋာ ဟောန္တိ။ ဓမ္မာတိ စတုအရိယသစ္စဓမ္မာ။ အာတာပော ဝုစ္စတိ ကိလေသသန္တာပနဋ္ဌေန ဝီရိယံ။ အာတာပိနောတိ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဝတော။ ဈာယတောတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏေန စ ဈာနေန ဈာယန္တသ္သ။ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သာတိ ဗာဟိတပာပသ္သ ခီဏာသဝသ္သ။ အထသ္သ ကင္ခာ ဝပယန္တိ သဗ္ဗာတိ အထသ္သ ဧဝံ ပာတုဘူတဓမ္မသ္သ ယာ တာ ‘‘ကော နု ခော, ဘန္တေ, ဖုသတီတိ? နော ကလ္လော ပဉ္ဟောတိ ဘဂဝာ အဝောစာ’’တိအာဒိနာ (သံ. နိ. ၂.၁၂) နယေန ‘‘ကတမံ နု ခော, ဘန္တေ, ဇရာမရဏံ, ကသ္သ ပနိဒံ ဇရာမရဏန္တိ? နော ကလ္လော ပဉ္ဟောတိ ဘဂဝာ အဝောစာ’’တိအာဒိနာ (သံ. နိ. ၂.၃၅) စ နယေန ပစ္စယာကာရကင္ခာ ဝုတ္တာ။ ယာ စ ပစ္စယာကာရသ္သေဝ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ‘‘အဟောသိံ နု ခော အဟမတီတမဒ္ဓာန’’န္တိအာဒိကာ (မ. နိ. ၁.၁၈; သံ. နိ. ၂.၂၀) သောဠသကင္ခာ ‘‘ဗုဒ္ဓေ ကင္ခတိ ဓမ္မေ ကင္ခတီ’’တိအာဒိကာ (ဓ. သ. ၁၀၀၈) အဋ္ဌ စ ကင္ခာ အာဂတာ, တာ သဗ္ဗာ ဝပယန္တိ အပဂစ္ဆန္တိ နိရုဇ္ဈန္တိ, ကသ္မာ? ယတော ပဇာနာတိ သဟေတုဓမ္မံ, ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဒိကေန ဟေတုနာ သဟေတုကံ ဣမံ သင္ခာရာဒိံ ကေဝလံ ဒုက္ခက္ခန္ဓဓမ္မံ ပဇာနာတိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။

    Yadā haveti yasmiṃ have kāle. Pātubhavantīti uppajjanti. Dhammāti anulomapaccayākārapaṭivedhasādhakā bodhipakkhiyadhammā. Pātubhavantīti vā pakāsenti, abhisamayavasena pākaṭā honti. Dhammāti catuariyasaccadhammā. Ātāpo vuccati kilesasantāpanaṭṭhena vīriyaṃ. Ātāpinoti sammappadhānavīriyavato. Jhāyatoti ārammaṇūpanijjhānalakkhaṇena lakkhaṇūpanijjhānalakkhaṇena ca jhānena jhāyantassa. Brāhmaṇassāti bāhitapāpassa khīṇāsavassa. Athassa kaṅkhā vapayanti sabbāti athassa evaṃ pātubhūtadhammassa yā tā ‘‘ko nu kho, bhante, phusatīti? No kallo pañhoti bhagavā avocā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.12) nayena ‘‘katamaṃ nu kho, bhante, jarāmaraṇaṃ, kassa panidaṃ jarāmaraṇanti? No kallo pañhoti bhagavā avocā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.35) ca nayena paccayākārakaṅkhā vuttā. Yā ca paccayākārasseva appaṭividdhattā ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādikā (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) soḷasakaṅkhā ‘‘buddhe kaṅkhati dhamme kaṅkhatī’’tiādikā (dha. sa. 1008) aṭṭha ca kaṅkhā āgatā, tā sabbā vapayanti apagacchanti nirujjhanti, kasmā? Yato pajānāti sahetudhammaṃ, yasmā avijjādikena hetunā sahetukaṃ imaṃ saṅkhārādiṃ kevalaṃ dukkhakkhandhadhammaṃ pajānāti aññāsi paṭivijjhati.

    ယတော ခယံ ပစ္စယာနံ အဝေဒီဟိ ယသ္မာ ပစ္စယာနံ ခယသင္ခာတံ နိဗ္ဗာနံ အဝေဒိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ, တသ္မာ ယဒာသ္သ အာတာပိနော ဈာယတော ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဓမ္မာ ပာတုဘဝန္တိ။ အထသ္သ ယာ နိဗ္ဗာနသ္သ အဝိဒိတတ္တာ ကင္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယုံ, သဗ္ဗာပိ တာ ကင္ခာ ဝပယန္တီတိ။

    Yato khayaṃ paccayānaṃ avedīhi yasmā paccayānaṃ khayasaṅkhātaṃ nibbānaṃ avedi aññāsi paṭivijjhi, tasmā yadāssa ātāpino jhāyato brāhmaṇassa vuttappakārā dhammā pātubhavanti. Athassa yā nibbānassa aviditattā kaṅkhā uppajjeyyuṃ, sabbāpi tā kaṅkhā vapayantīti.

    အာရညန္တိ အာရညကံ။ အညာတုဉ္ဆေန ယာပေန္တန္တိ ကုလေသု အညာတော နိစ္စနဝောယေဝ ဟုတ္ဝာ ဥဉ္ဆေန ပိဏ္ဍစရိယာယ ယာပေန္တံ။ အထ ဝာ အဘိလက္ခိတေသု ဣသ္သရဇနဂေဟေသု ကဋုကဘဏ္ဍသမ္ဘာရံ သုဂန္ဓဘောဇနံ ပရိယေသန္တသ္သ ဥဉ္ဆနံ ဉာတုဉ္ဆနံ နာမ, ဃရပဋိပာဋိယာ ပန ဒ္ဝာရေ ဌိတေန လဒ္ဓမိသ္သကဘောဇနံ အညာတုဉ္ဆနံ နာမ။ ဣဒံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ တေန ယာပေန္တံ။ ကာမေသု အနပေက္ခိနန္တိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု နိရပေက္ခံ။

    Āraññanti āraññakaṃ. Aññātuñchena yāpentanti kulesu aññāto niccanavoyeva hutvā uñchena piṇḍacariyāya yāpentaṃ. Atha vā abhilakkhitesu issarajanagehesu kaṭukabhaṇḍasambhāraṃ sugandhabhojanaṃ pariyesantassa uñchanaṃ ñātuñchanaṃ nāma, gharapaṭipāṭiyā pana dvāre ṭhitena laddhamissakabhojanaṃ aññātuñchanaṃ nāma. Idaṃ idha adhippetaṃ. Tena yāpentaṃ. Kāmesu anapekkhinanti vatthukāmakilesakāmesu nirapekkhaṃ.

    ဆေတ္ဝာတိ ဝဓိတ္ဝာ။ သုခံ သေတီတိ ကောဓပရိဠာဟေန အပရိဒယ္ဟမာနတ္တာ သုခံ သယတိ။ န သောစတီတိ ကောဓဝိနာသေန ဝိနဋ္ဌဒောမနသ္သတ္တာ န သောစတိ။ ဝိသမူလသ္သာတိ ဒုက္ခဝိပာကသ္သ။ မဓုရဂ္ဂသ္သာတိ ယံ အက္ကုဋ္ဌသ္သ ပစ္စက္ကောသိတ္ဝာ ပဟဋသ္သ ပဋိပ္ပဟရိတ္ဝာ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သန္ဓာယ သော ‘‘မဓုရဂ္ဂော’’တိ ဝုတ္တော။ ဣမသ္မိဉ္ဟိ ဌာနေ ပရိယောသာနံ ‘‘အဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အရိယာတိ ဗုဒ္ဓာဒယော။

    Chetvāti vadhitvā. Sukhaṃ setīti kodhapariḷāhena aparidayhamānattā sukhaṃ sayati. Na socatīti kodhavināsena vinaṭṭhadomanassattā na socati. Visamūlassāti dukkhavipākassa. Madhuraggassāti yaṃ akkuṭṭhassa paccakkositvā pahaṭassa paṭippaharitvā sukhaṃ uppajjati, taṃ sandhāya so ‘‘madhuraggo’’ti vutto. Imasmiñhi ṭhāne pariyosānaṃ ‘‘agga’’nti vuttaṃ. Ariyāti buddhādayo.

    ဟနေတိ ဟနေယ္ယ။ ဥပ္ပတိတန္တိ အသမုဂ္ဃာဋိတံ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နဝသေန သမုဒာစာရုပ္ပန္နဝသေန သမုဒာစရန္တံ။ ဝိနောဒယေတိ အတ္တနော သန္တာနတော နီဟရေယ္ယ။

    Haneti haneyya. Uppatitanti asamugghāṭitaṃ avikkhambhituppannavasena samudācāruppannavasena samudācarantaṃ. Vinodayeti attano santānato nīhareyya.

    ၁၀၁.

    101.

    သတ္တိယာတိ ဒေသနာသီသမေတံ, ဧကတောဓာရာဒိနာ သတ္ထေနာတိ အတ္ထော။ ဩမဋ္ဌောတိ ပဟဋော။ စတ္တာရော ဟိ ပဟာရာ ဩမဋ္ဌော ဥမ္မဋ္ဌော မဋ္ဌော ဝိမဋ္ဌောတိ။ တတ္ထ ဥပရိ ဌတ္ဝာ အဓောမုခံ ဒိန္နပ္ပဟာရော ဩမဋ္ဌော နာမ, အဓော ဌတ္ဝာ ဥဒ္ဓံ မုခံ ဒိန္နပ္ပဟာရော ဥမ္မဋ္ဌော နာမ, အဂ္ဂဠသူစိ ဝိယ ဝိနိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ကတော မဋ္ဌော နာမ, သေသော သဗ္ဗောပိ ဝိမဋ္ဌော နာမ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဩမဋ္ဌော ဂဟိတော။ သော ဟိ သဗ္ဗဒာရုဏော ဒုရုဒ္ဓရဏသလ္လော ဒုတ္တိကိစ္ဆော အန္တောဒောသော အန္တောပုဗ္ဗလောဟိတော စ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗလောဟိတံ အနိက္ခမိတ္ဝာ ဝဏမုခံ ပရိယောနန္ဓိတ္ဝာ တိဋ္ဌတိ။ ပုဗ္ဗလောဟိတံ နီဟရိတုကာမေဟိ မဉ္စေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတ္ဝာ အဓောသိရော ကာတဗ္ဗော ဟောတိ, မရဏံ ဝာ မရဏမတ္တံ ဝာ ဒုက္ခံ ပာပုဏာတိ။ ပရိဗ္ဗဇေတိ ဝိဟရေယ္ယ။

    Sattiyāti desanāsīsametaṃ, ekatodhārādinā satthenāti attho. Omaṭṭhoti pahaṭo. Cattāro hi pahārā omaṭṭho ummaṭṭho maṭṭho vimaṭṭhoti. Tattha upari ṭhatvā adhomukhaṃ dinnappahāro omaṭṭho nāma, adho ṭhatvā uddhaṃ mukhaṃ dinnappahāro ummaṭṭho nāma, aggaḷasūci viya vinivijjhitvā kato maṭṭho nāma, seso sabbopi vimaṭṭho nāma. Imasmiṃ pana ṭhāne omaṭṭho gahito. So hi sabbadāruṇo duruddharaṇasallo duttikiccho antodoso antopubbalohito ca hoti. Pubbalohitaṃ anikkhamitvā vaṇamukhaṃ pariyonandhitvā tiṭṭhati. Pubbalohitaṃ nīharitukāmehi mañcena saddhiṃ bandhitvā adhosiro kātabbo hoti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇāti. Paribbajeti vihareyya.

    ဣမာယ ဂာထာယ ကိံ ကထိတံ? ယထာ သတ္တိယာ ဩမဋ္ဌပုရိသော သလ္လုဗ္ဗာဟနဝဏတိကိစ္ဆနာနံ အတ္ထာယ ဝီရိယံ အာရဘတိ ပယောဂံ ကရောတိ ပရက္ကမတိ။ ယထာ စ ဒယ္ဟမာနေ မတ္ထကေ အာဒိတ္တသိရော တသ္သ နိဗ္ဗာပနတ္ထာယ ဝီရိယံ အာရဘတိ ပယောဂံ ကရောတိ ပရက္ကမတိ, ဧဝမေဝံ ဘိက္ခု ကာမရာဂပ္ပဟာနာယ သတော အပ္ပမတ္တော ဟုတ္ဝာ ဝိဟရေယ္ယ ဘဂဝာတိ ကထေသိ။

    Imāya gāthāya kiṃ kathitaṃ? Yathā sattiyā omaṭṭhapuriso sallubbāhanavaṇatikicchanānaṃ atthāya vīriyaṃ ārabhati payogaṃ karoti parakkamati. Yathā ca dayhamāne matthake ādittasiro tassa nibbāpanatthāya vīriyaṃ ārabhati payogaṃ karoti parakkamati, evamevaṃ bhikkhu kāmarāgappahānāya sato appamatto hutvā vihareyya bhagavāti kathesi.

    ဧဝံ ဒေဝတာယ ကထိတေ အထ ဘဂဝာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမာယ ဒေဝတာယ ဥပမာ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အာနီတာ, အတ္ထံ ပန ပရိတ္တကံ ဂဟေတ္ဝာ ဌိတာ။ ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တီပိ ဟိ ဧသာ ကာမရာဂသ္သ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနမေဝ ကထေယ္ယ, ယာဝ စ ကာမရာဂော မဂ္ဂေန န သမုဂ္ဃာဋိယ္ယတိ, တာဝ အနုဗန္ဓောဝ ဟောတီ’’တိ တမေဝ ဥပမံ ဂဟေတ္ဝာ ပဌမမဂ္ဂဝသေန ဒေဝတာယ ဝိနိဝဋ္ဋေတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌော’’တိ ဒုတိယဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော ပုရိမနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Evaṃ devatāya kathite atha bhagavā cintesi – ‘‘imāya devatāya upamā daḷhaṃ katvā ānītā, atthaṃ pana parittakaṃ gahetvā ṭhitā. Punappunaṃ kathentīpi hi esā kāmarāgassa vikkhambhanappahānameva katheyya, yāva ca kāmarāgo maggena na samugghāṭiyyati, tāva anubandhova hotī’’ti tameva upamaṃ gahetvā paṭhamamaggavasena devatāya vinivaṭṭetvā dassento ‘‘sattiyā viya omaṭṭho’’ti dutiyagāthamāha. Tassattho purimanayānusārena veditabbo.

    လောကာမိသန္တိ ကာမဂုဏော။ သန္တိပေက္ခောတိ သဗ္ဗသင္ခာရူပသမံ နိဗ္ဗာနံ အပေက္ခမာနော။ ပညဝာတိ ပညဝန္တော။ ပဟိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိပေသိတစိတ္တော။ ဝိရတော ကာမသညာယာတိ ယာယ ကာယစိ သဗ္ဗတော ကာမသညာယ စတုတ္ထမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာယ သမုစ္ဆေဒဝိရတိယာ ဝိရတော။ ‘‘ဝိရတ္တော’’တိပိ ပာဌော။ ကာမသညာယာတိ ပန ဘုမ္မဝစနံ ဟောတိ။ သဂာထာဝဂ္ဂေ (သံ. နိ. ၁.၉၆) ‘‘ကာမသညာသူ’’တိ ပာဌော။ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ဒသန္နမ္ပိ သံယောဇနာနံ အတီတတ္တာ သဗ္ဗသံယောဇနာတီတော။ စတုတ္ထမဂ္ဂေနေဝ ဝာ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာတီတော တတ္ရ တတ္ရာဘိနန္ဒနတော နန္ဒိသင္ခာတာယ တဏ္ဟာယ တိဏ္ဏဉ္စ ဘဝာနံ ပရိက္ခီဏတ္တာ နန္ဒိဘဝပရိက္ခီဏော။ သော တာဒိသော ခီဏာသဝော ဘိက္ခု ဂမ္ဘီရေ သံသာရဏ္ဏဝေ န သီဒတိ။

    Lokāmisanti kāmaguṇo. Santipekkhoti sabbasaṅkhārūpasamaṃ nibbānaṃ apekkhamāno. Paññavāti paññavanto. Pahitattoti nibbānaṃ patipesitacitto. Virato kāmasaññāyāti yāya kāyaci sabbato kāmasaññāya catutthamaggasampayuttāya samucchedaviratiyā virato. ‘‘Viratto’’tipi pāṭho. Kāmasaññāyāti pana bhummavacanaṃ hoti. Sagāthāvagge (saṃ. ni. 1.96) ‘‘kāmasaññāsū’’ti pāṭho. Catūhi maggehi dasannampi saṃyojanānaṃ atītattā sabbasaṃyojanātīto. Catutthamaggeneva vā uddhambhāgiyasaṃyojanātīto tatra tatrābhinandanato nandisaṅkhātāya taṇhāya tiṇṇañca bhavānaṃ parikkhīṇattā nandibhavaparikkhīṇo. So tādiso khīṇāsavo bhikkhu gambhīre saṃsāraṇṇave na sīdati.

    သဒ္ဒဟာနောတိ ယေန ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယသုစရိတာဒိဘေဒေန, အပရဘာဂေ စ သတ္တတ္တိံသဗောဓိပက္ခိယဘေဒေန ဓမ္မေန အရဟန္တော ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တာ။ တံ သဒ္ဒဟာနော အရဟတံ ဓမ္မံ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ လောကိယလောကုတ္တရပညံ လဘတိ, တဉ္စ ခော န သဒ္ဓာမတ္တကေနေဝ။ ယသ္မာ ပန သဒ္ဓာဇာတော ဥပသင္ကမတိ, ဥပသင္ကမန္တော ပယိရုပာသတိ, ပယိရုပာသန္တော သောတံ ဩဒဟတိ, ဩဒဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ, တသ္မာ ဥပသင္ကမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဓမ္မသ္သဝနေန သုသ္သူသံ လဘတေ ပညံ။

    Saddahānoti yena pubbabhāge kāyasucaritādibhedena, aparabhāge ca sattattiṃsabodhipakkhiyabhedena dhammena arahanto buddhapaccekabuddhabuddhasāvakā nibbānaṃ pattā. Taṃ saddahāno arahataṃ dhammaṃ nibbānappattiyā lokiyalokuttarapaññaṃ labhati, tañca kho na saddhāmattakeneva. Yasmā pana saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsati, payirupāsanto sotaṃ odahati, odahitasoto dhammaṃ suṇāti, tasmā upasaṅkamanato paṭṭhāya yāva dhammassavanena sussūsaṃ labhate paññaṃ.

    ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တံ ဓမ္မံ သဒ္ဒဟိတ္ဝာပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ကာလေန ကာလံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာပိ ဝတ္တကရဏေန ပယိရုပာသိတ္ဝာ ယဒာ ပယိရုပာသနာယ အာရာဓိတစိတ္တာ ကိဉ္စိ ဝတ္တုကာမာ ဟောန္တိ။ အထ အဓိဂတာယ သောတုကာမတာယ သောတံ ဩဒဟိတ္ဝာ သုဏန္တော လဘတီတိ ဧဝံ သုသ္သူသမ္ပိ စ သတိအဝိပ္ပဝာသေန အပ္ပမတ္တော သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတညုတာယ ဝိစက္ခဏော ဧဝ လဘတိ, န ဣတရော။ တေနာဟ – ‘‘အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော’’တိ။

    Kiṃ vuttaṃ hoti? Taṃ dhammaṃ saddahitvāpi ācariyupajjhāye kālena kālaṃ upasaṅkamitvāpi vattakaraṇena payirupāsitvā yadā payirupāsanāya ārādhitacittā kiñci vattukāmā honti. Atha adhigatāya sotukāmatāya sotaṃ odahitvā suṇanto labhatīti evaṃ sussūsampi ca satiavippavāsena appamatto subhāsitadubbhāsitaññutāya vicakkhaṇo eva labhati, na itaro. Tenāha – ‘‘appamatto vicakkhaṇo’’ti.

    ပတိရူပကာရီတိ ဒေသကာလာဒီနိ အဟာပေတ္ဝာ လောကိယသ္သ လောကုတ္တရသ္သ ဓမ္မသ္သ ပတိရူပံ အဓိဂမူပာယံ ကရောတီတိ ပတိရူပကာရီ။ ဓုရဝာတိ စေတသိကဝီရိယဝသေန အနိက္ခိတ္တဓုရော။ ဥဋ္ဌာတာတိ ကာယိကဝီရိယဝသေန ဥဋ္ဌာနသမ္ပန္နော အသိထိလပရက္ကမော။ ဝိန္ဒတေ ဓနန္တိ လောကိယလောကုတ္တရဓနံ အဓိဂစ္ဆတိ။ သစ္စေနာတိ ဝစီသစ္စေန ပရမတ္ထသစ္စေန စ။ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကာ နိဗ္ဗုတိံ ပာပုဏန္တာ ကိတ္တိမ္ပိ ပာပုဏန္တိယေဝ။ ဒဒန္တိ ပရေသံ ယံ ကိဉ္စိ ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ ဒေန္တော မိတ္တာနိ ဂန္ထတိ သမ္ပာဒေတိ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဒုဒ္ဒဒံ ဝာ ဒဒန္တော ဂန္ထတိ, ဒာနမုခေန စတ္တာရိပိ သင္ဂဟဝတ္ထူနိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေဟိ မိတ္တာနိ ကရောန္တိ။ အသ္မာ လောကာ ပရံ လောကံ, သ ဝေ ပေစ္စ န သောစတီတိ ယသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ဣမေ သဒ္ဓာဒယော ဓမ္မာ ဝိဇ္ဇန္တိ, သော ဣမသ္မာ လောကာ ပရံ လောကံ ဂန္တ္ဝာ န သောစတိ, သောကကာရဏံ တသ္သ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

    Patirūpakārīti desakālādīni ahāpetvā lokiyassa lokuttarassa dhammassa patirūpaṃ adhigamūpāyaṃ karotīti patirūpakārī. Dhuravāti cetasikavīriyavasena anikkhittadhuro. Uṭṭhātāti kāyikavīriyavasena uṭṭhānasampanno asithilaparakkamo. Vindate dhananti lokiyalokuttaradhanaṃ adhigacchati. Saccenāti vacīsaccena paramatthasaccena ca. Buddhapaccekabuddhaariyasāvakā nibbutiṃ pāpuṇantā kittimpi pāpuṇantiyeva. Dadanti paresaṃ yaṃ kiñci icchitaṃ patthitaṃ dento mittāni ganthati sampādeti karotīti attho. Duddadaṃ vā dadanto ganthati, dānamukhena cattāripi saṅgahavatthūni gahitānīti veditabbāni. Tehi mittāni karonti. Asmā lokā paraṃ lokaṃ, sa ve pecca na socatīti yassa puggalassa ime saddhādayo dhammā vijjanti, so imasmā lokā paraṃ lokaṃ gantvā na socati, sokakāraṇaṃ tassa natthīti attho.

    ‘‘ယသ္သေတေ စတုရော ဓမ္မာ၊ သဒ္ဓသ္သ ဃရမေသိနော။

    ‘‘Yassete caturo dhammā, saddhassa gharamesino;

    သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂော၊ သ ဝေ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိ။ (သံ. နိ. ၁.၂၄၆; သု. နိ. ၁၉၀) –

    Saccaṃ dhammo dhiti cāgo, sa ve pecca na socatī’’ti. (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 190) –

    ဂာထံ အဝသေသံ ကတ္ဝာ ဥဒာဟဋံ။ အာဠဝကသုတ္တေ ဟိ ဣမာ ဂာထာ အာဠဝကေန ‘‘ကထံ သု လဘတေ ပည’’န္တိအာဒိနာ (သံ. နိ. ၁.၂၄၆; သု. နိ. ၁၈၇) ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ဘာသိတာတိ။

    Gāthaṃ avasesaṃ katvā udāhaṭaṃ. Āḷavakasutte hi imā gāthā āḷavakena ‘‘kathaṃ su labhate pañña’’ntiādinā (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 187) puṭṭhena bhagavatā bhāsitāti.

    ယေန ကေနစိ ဝဏ္ဏေနာတိ ယေန ကေနစိ ကာရဏေန, ပကာရေန ဝာ။ သံဝာသောတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သဟဝာသော သမာဂမော။ တန္တိ တထာ သမာဂတံ အနုကမ္ပိတဗ္ဗံ ပုရိသံ။ မနသာ စေ ပသန္နေနာတိ ကရုဏာသမုသ္သာဟိတေန ပသာဒေန ပသန္နေန မနသာ။ န တေန ဟောတိ သံယုတ္တောတိ တေန ယထာဝုတ္တေန အနုသာသနေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ သံယောဇနဝသေန သံယုတ္တော နာမ န ဟောတိ။ ယာနုကမ္ပာ အနုဒ္ဒယာတိ ယာ အရိယမဂ္ဂသမ္ပာပနဝသေန ကရုဏာယနာ, မေတ္တာယနာ စာတိ အတ္ထော။

    Yena kenaci vaṇṇenāti yena kenaci kāraṇena, pakārena vā. Saṃvāsoti ekasmiṃ ṭhāne sahavāso samāgamo. Tanti tathā samāgataṃ anukampitabbaṃ purisaṃ. Manasā ce pasannenāti karuṇāsamussāhitena pasādena pasannena manasā. Na tena hoti saṃyuttoti tena yathāvuttena anusāsanena kāmacchandādīnaṃ saṃyojanavasena saṃyutto nāma na hoti. Yānukampā anuddayāti yā ariyamaggasampāpanavasena karuṇāyanā, mettāyanā cāti attho.

    ၁၀၂.

    102.

    ရာဂော စ ဒောသော စာတိ ရာဂဒောသာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာဝ။ ကုတောနိဒာနာတိ ကိံနိဒာနာ ကိံဟေတုကာ။ ပစ္စတ္တဝစနသ္သ ဟိ အယံ တော-အာဒေသော, သမာသေ စသ္သ လောပာဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရတီ ရတီ လောမဟံသော ကုတောဇာတိ ယာယံ ပန္တေသု သေနာသနေသု, အဓိကုသလေသု စ ဓမ္မေသု အရတိ ဥက္ကဏ္ဌိတာ, ယာ စ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတိ အဘိရတိ အာသတ္တိ ကီဠနာဒိ, ယော စ လောမဟံသသမုဋ္ဌာနတော လောမဟံသသင္ခာတော စိတ္တုတ္ရာသော, ဣမေ တယော ဓမ္မာ ကုတော ဇာတာ ကုတော နိဗ္ဗတ္တာတိ ပုစ္ဆာ။ ကုတော သမုဋ္ဌာယာတိ ကုတော ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ။ မနောတိ ကုသလစိတ္တံ။ ဝိတက္ကာတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော။ ကုမာရကာ ဓင္ကမိဝောသဇန္တီတိ ယထာ ကုမာရကာ ကီဠန္တာ ကာကံ သုတ္တေန ပာဒေ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဩသဇန္တိ ခိပန္တိ, ဧဝံ ကုသလမနံ အကုသလဝိတက္ကာ ကုတော သမုဋ္ဌာယ ဩသဇန္တီတိ ပုစ္ဆာ။

    Rāgo ca doso cāti rāgadosā heṭṭhā vuttanayāva. Kutonidānāti kiṃnidānā kiṃhetukā. Paccattavacanassa hi ayaṃ to-ādeso, samāse cassa lopābhāvo veditabbo. Aratī ratī lomahaṃso kutojāti yāyaṃ pantesu senāsanesu, adhikusalesu ca dhammesu arati ukkaṇṭhitā, yā ca pañcasu kāmaguṇesu rati abhirati āsatti kīḷanādi, yo ca lomahaṃsasamuṭṭhānato lomahaṃsasaṅkhāto cittutrāso, ime tayo dhammā kuto jātā kuto nibbattāti pucchā. Kuto samuṭṭhāyāti kuto uppajjitvā. Manoti kusalacittaṃ. Vitakkāti kāmavitakkādayo. Kumārakā dhaṅkamivosajantīti yathā kumārakā kīḷantā kākaṃ suttena pāde bandhitvā osajanti khipanti, evaṃ kusalamanaṃ akusalavitakkā kuto samuṭṭhāya osajantīti pucchā.

    ရာဂော စာတိ ဒုတိယဂာထာ တသ္သာ ဝိသ္သဇ္ဇနံ။ တတ္ထ ဣတောတိ အတ္တဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ အတ္တဘာဝနိဒာနာ ဟိ ရာဂဒောသာ, အရတိ ရတိ လောမဟံသာ စ အတ္တဘာဝတော ဇာတာ။ ကာမဝိတက္ကာဒယော အတ္တဘာဝတော ဧဝ သမုဋ္ဌာယ ကုသလမနံ ဩသဇန္တိ။ တေန တဒညံ ပကတိအာဒိကာရဏံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ – ‘‘ဣတောနိဒာနာ ဣတော သမုဋ္ဌာယာ’’တိ။ ပုရိမဂာထာယ ဝုတ္တနယေနေတ္ထ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Rāgocāti dutiyagāthā tassā vissajjanaṃ. Tattha itoti attabhāvaṃ sandhāyāha. Attabhāvanidānā hi rāgadosā, arati rati lomahaṃsā ca attabhāvato jātā. Kāmavitakkādayo attabhāvato eva samuṭṭhāya kusalamanaṃ osajanti. Tena tadaññaṃ pakatiādikāraṇaṃ paṭikkhipanto āha – ‘‘itonidānā ito samuṭṭhāyā’’ti. Purimagāthāya vuttanayenettha saddasiddhi veditabbā.

    ဣဒာနိ ယ္ဝာယံ ‘‘ဣတောနိဒာနာ’’တိအာဒီသု အတ္တဘာဝနိဒာနာ အတ္တဘာဝတော ဇာတာ အတ္တဘာဝတော သမုဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော, တံ သာဓေန္တော အာဟ – ‘‘သ္နေဟဇာ အတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ ဧတေ ဟိ ရာဂာဒယော ဝိတက္ကပရိယောသာနာ တဏ္ဟာသ္နေဟေန ဇာတာ။ တထာ ဇာယန္တာ စ ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓဘေဒေ အတ္တဘာဝသင္ခာတေ အတ္တနိ သမ္ဘူတာ။ တေနာဟ – ‘‘သ္နေဟဇာ အတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ ဣဒာနိ တဒတ္ထဇောတိကံ ဥပမံ ဒသ္သေတိ ‘‘နိဂ္ရောဓသ္သေဝ ခန္ဓဇာ’’တိ။ တတ္ထ ခန္ဓဇာတိ ခန္ဓေသု ဇာတာ ပာရောဟာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ နိဂ္ရောဓသ္သ ခန္ဓဇသင္ခာတာ ပာရောဟာ အာပောရသသင္ခာတေ သ္နေဟေ သတိ ဇာယန္တိ, ဇာယန္တာ စ တသ္မိံယေဝ နိဂ္ရောဓေ တေသု တေသု သာခပ္ပဒေသေသု သမ္ဘဝန္တိ, ဧဝံ ဧတေ ရာဂာဒယော အဇ္ဈတ္တံ တဏ္ဟာသ္နေဟေ သတိ ဇာယန္တိ, ဇာယန္တာ စ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ တေသု တေသု စက္ခာဒိပ္ပဒေသေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေသု သမ္ဘဝန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သ္နေဟဇာ အတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ ပုထု ဝိသတ္တာ ကာမေသူတိ ယသ္မာ ရာဂောပိ ပဉ္စကာမဂုဏိကာဒိဝသေန, ဒောသောပိ အာဃာတဝတ္ထုအာဒိဝသေန အရတိအာဒယောပိ တသ္သ တသ္သ ဘေဒသ္သ ဝသေနာတိ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗေပိမေ ကိလေသာ ပုထု အနေကပ္ပကာရာ ဟုတ္ဝာ ဝတ္ထုဒ္ဝာရာရမ္မဏာဒိဝသေန တေသု တေသု ကာမေသု တထာ တထာ ဝိသတ္တာ လဂ္ဂာ သံသိဗ္ဗိတ္ဝာ ဌိတာ။ ကိမိဝ? မာလုဝာဝ ဝိတတာ ဝနေ ယထာ ဝနေ ဝိတတာ မာလုဝာ တေသု တေသု ရုက္ခသာခပ္ပသာခာဒိဘေဒေသု ဝိသတ္တာ ဟောတိ လဂ္ဂာ သံသိဗ္ဗိတ္ဝာ ဌိတာ, ဧဝံ ဧတေ ကိလေသာ ဓမ္မာ, တသ္မာ ဧတ္ထ ပုထုပဘေဒေသု ဝတ္ထုကာမေသု ဝိသတ္တံ ကိလေသဂဟနံ။

    Idāni yvāyaṃ ‘‘itonidānā’’tiādīsu attabhāvanidānā attabhāvato jātā attabhāvato samuṭṭhāyāti attho vutto, taṃ sādhento āha – ‘‘snehajā attasambhūtā’’ti. Ete hi rāgādayo vitakkapariyosānā taṇhāsnehena jātā. Tathā jāyantā ca pañcupādānakkhandhabhede attabhāvasaṅkhāte attani sambhūtā. Tenāha – ‘‘snehajā attasambhūtā’’ti. Idāni tadatthajotikaṃ upamaṃ dasseti ‘‘nigrodhasseva khandhajā’’ti. Tattha khandhajāti khandhesu jātā pārohā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nigrodhassa khandhajasaṅkhātā pārohā āporasasaṅkhāte snehe sati jāyanti, jāyantā ca tasmiṃyeva nigrodhe tesu tesu sākhappadesesu sambhavanti, evaṃ ete rāgādayo ajjhattaṃ taṇhāsnehe sati jāyanti, jāyantā ca tasmiṃyeva attabhāve tesu tesu cakkhādippadesesu iṭṭhārammaṇesu sambhavanti. Tena vuttaṃ – ‘‘snehajā attasambhūtā’’ti. Puthu visattā kāmesūti yasmā rāgopi pañcakāmaguṇikādivasena, dosopi āghātavatthuādivasena aratiādayopi tassa tassa bhedassa vasenāti sabbathā sabbepime kilesā puthu anekappakārā hutvā vatthudvārārammaṇādivasena tesu tesu kāmesu tathā tathā visattā laggā saṃsibbitvā ṭhitā. Kimiva? Māluvāva vitatā vane yathā vane vitatā māluvā tesu tesu rukkhasākhappasākhādibhedesu visattā hoti laggā saṃsibbitvā ṭhitā, evaṃ ete kilesā dhammā, tasmā ettha puthupabhedesu vatthukāmesu visattaṃ kilesagahanaṃ.

    ယေ နံ ပဇာနန္တိ ယတောနိဒာနံ, တေ နံ ဝိနောဒေန္တိ သုဏောဟိ ယက္ခ။ တသ္သတ္ထော – ယေ သတ္တာ နံ ကိလေသဂဟနံ ‘‘ဣတောနိဒာနံ ဧသ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဇာနန္တိ, တေ နံ တဏ္ဟာသိနေဟသိနေဟိတေ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဉတ္ဝာ တံ တဏ္ဟာသိနေဟံ အာဒီနဝာနုပသ္သနာဒိဘာဝနာဉာဏဂ္ဂိနာ ဝိသောသေန္တာ ဝိနောဒေန္တိ ပဇဟန္တိ, ဧဝံ အမ္ဟာကံ ဘာသိတံ သုဏောဟိ ယက္ခာတိ။ တေ ဒုတ္တရံ ဩဃမိမံ တရန္တိ, အတိဏ္ဏပုဗ္ဗံ အပုနဗ္ဘဝာယာတိ ယေ ဟိ သံကိလေသဂဟနံ ဝိနောဒေန္တိ, တေ ဧကန္တေန မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တိ။ န ဟိ မဂ္ဂဘာဝနံ ဝိနာ ကိလေသဝိနောဒနံ အတ္ထိ။ ဧဝံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တာ တေ ပကတိဉာဏေန ဒုတ္တရံ ကာမောဃာဒိံ စတုဗ္ဗိဓံ ဩဃံ ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ သုပိနန္တေနပိ အတိဏ္ဏပုဗ္ဗံ အနတိက္ကန္တပုဗ္ဗံ အပုနဗ္ဘဝာယ နိဗ္ဗာနာယ တရန္တိ။

    Ye naṃ pajānanti yatonidānaṃ, te naṃ vinodenti suṇohi yakkha. Tassattho – ye sattā naṃ kilesagahanaṃ ‘‘itonidānaṃ esa uppajjatī’’ti jānanti, te naṃ taṇhāsinehasinehite attabhāve uppajjatīti ñatvā taṃ taṇhāsinehaṃ ādīnavānupassanādibhāvanāñāṇagginā visosentā vinodenti pajahanti, evaṃ amhākaṃ bhāsitaṃ suṇohi yakkhāti. Te duttaraṃ oghamimaṃ taranti, atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāyāti ye hi saṃkilesagahanaṃ vinodenti, te ekantena maggaṃ bhāventi. Na hi maggabhāvanaṃ vinā kilesavinodanaṃ atthi. Evaṃ maggaṃ bhāventā te pakatiñāṇena duttaraṃ kāmoghādiṃ catubbidhaṃ oghaṃ iminā dīghena addhunā supinantenapi atiṇṇapubbaṃ anatikkantapubbaṃ apunabbhavāya nibbānāya taranti.

    ဒုက္ကရံ ဘဂဝာတိ ဧကော ကိရ ဒေဝပုတ္တော ပုဗ္ဗယောဂာဝစရော ဗဟလကိလေသတာယ သပ္ပယောဂေန ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော သမဏဓမ္မံ ကတ္ဝာ ပုဗ္ဗဟေတုမန္ဒတာယ အရိယဘူမိံ အပ္ပတ္ဝာဝ ကာလံ ကတ္ဝာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော, သော တထာဂတံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဒုက္ကရဘာဝံ အာရောစေန္တော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ဒုက္ကရန္တိ ဒသပိ ဝသ္သာနိ။ပေ.။ သဋ္ဌိပိ ဝသ္သာနိ ဧကန္တပရိသုဒ္ဓသ္သ သမဏဓမ္မသ္သ ကရဏံ နာမေတံ ဒုက္ကရံ။ သေက္ခာတိ သတ္တ သေက္ခာ။ သီလသမာဟိတာတိ သီလေန သမာဟိတာ သမုပေတာ။ ဌိတတ္တာတိ ပတိဋ္ဌိတသဘာဝာ။ ဧဝံ ပုစ္ဆိတပဉ္ဟံ ဝိသ္သဇ္ဇိတ္ဝာ ဥပရိပဉ္ဟံ သမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ‘‘အနဂာရိယုပေတသ္သာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနဂာရိယုပေတသ္သာတိ အနဂာရိယံ နိဂ္ဂေဟဘာဝံ ဥပဂတသ္သ, ပဗ္ဗဇိတသ္သာတိ အတ္ထော။ တုဋ္ဌီတိ စတုပစ္စယသန္တောသော။

    Dukkaraṃ bhagavāti eko kira devaputto pubbayogāvacaro bahalakilesatāya sappayogena kilese vikkhambhento samaṇadhammaṃ katvā pubbahetumandatāya ariyabhūmiṃ appatvāva kālaṃ katvā devaloke nibbatto, so tathāgataṃ upasaṅkamitvā dukkarabhāvaṃ ārocento evamāha. Tattha dukkaranti dasapi vassāni…pe… saṭṭhipi vassāni ekantaparisuddhassa samaṇadhammassa karaṇaṃ nāmetaṃ dukkaraṃ. Sekkhāti satta sekkhā. Sīlasamāhitāti sīlena samāhitā samupetā. Ṭhitattāti patiṭṭhitasabhāvā. Evaṃ pucchitapañhaṃ vissajjitvā uparipañhaṃ samuṭṭhāpanatthaṃ ‘‘anagāriyupetassā’’tiādimāha. Tattha anagāriyupetassāti anagāriyaṃ niggehabhāvaṃ upagatassa, pabbajitassāti attho. Tuṭṭhīti catupaccayasantoso.

    ဘာဝနာယာတိ စိတ္တဝူပသမဘာဝနာယ။ တေ ဆေတ္ဝာ မစ္စုနော ဇာလန္တိ ယေ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဣန္ဒ္ရိယူပသမေ ရတာ, တေ ဒုသ္သမာဒဟံ စိတ္တံ သမာဒဟန္တိ။ ယေ သမာဟိတစိတ္တာ, တေ စတုပစ္စယသန္တောသံ ပူရေန္တာ န ကိလမန္တိ။ ယေ သန္တုဋ္ဌာ, တေ သီလံ ပူရေန္တာ န ကိလမန္တိ။ ယေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတာ သတ္တ သေက္ခာ, တေ အရိယာ မစ္စုနော ဇာလသင္ခာတံ ကိလေသဇာလံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဂစ္ဆန္တိ။

    Bhāvanāyāti cittavūpasamabhāvanāya. Te chetvā maccuno jālanti ye rattindivaṃ indriyūpasame ratā, te dussamādahaṃ cittaṃ samādahanti. Ye samāhitacittā, te catupaccayasantosaṃ pūrentā na kilamanti. Ye santuṭṭhā, te sīlaṃ pūrentā na kilamanti. Ye sīle patiṭṭhitā satta sekkhā, te ariyā maccuno jālasaṅkhātaṃ kilesajālaṃ chinditvā gacchanti.

    ဒုဂ္ဂမောတိ သစ္စမေတံ, ဘန္တေ, ယေ ဣန္ဒ္ရိယူပသမေ ရတာ, တေ ဒုသ္သမာဒဟံ စိတ္တံ သမာဒဟန္တိ။ ယေ သမာဟိတစိတ္တာ, တေ စတုပစ္စယသန္တောသံ ပူရေန္တာ န ကိလမန္တိ။ ယေ သန္တုဋ္ဌာ, တေ သီလံ ပူရေန္တာ န ကိလမန္တိ။ ယေ သီလေ ပရမဂ္ဂာဟိနော သတ္တ သေက္ခာ, တေ အရိယာ မစ္စုနော ဇာလသင္ခာတံ ကိလေသဇာလံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဂစ္ဆန္တိ။ ကိံ န ဂမိသ္သန္တိ, အယံ ပန ဒုဂ္ဂမော ‘‘ဘဂဝာ ဝိသမော မဂ္ဂော’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အရိယမဂ္ဂော နေဝ ဒုဂ္ဂမော န ဝိသမော, ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာယ ပနသ္သ ဗဟူ ပရိသ္သယာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တော။ အဝံသိရာတိ ဉာဏသိရေန အဓောသိရာ ဟုတ္ဝာ ပပတန္တိ။ အရိယမဂ္ဂံ အာရောဟိတုံ အသမတ္ထတာယ ဧဝ တေ မဂ္ဂေ ပပတန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ အရိယာနံ သမော မဂ္ဂောတိ သ္ဝေဝ မဂ္ဂော အရိယာနံ သမော ဟောတိ။ ဝိသမေ သမာတိ ဝိသမေပိ သတ္တကာယေ သမာ ဧဝ။

    Duggamoti saccametaṃ, bhante, ye indriyūpasame ratā, te dussamādahaṃ cittaṃ samādahanti. Ye samāhitacittā, te catupaccayasantosaṃ pūrentā na kilamanti. Ye santuṭṭhā, te sīlaṃ pūrentā na kilamanti. Ye sīle paramaggāhino satta sekkhā, te ariyā maccuno jālasaṅkhātaṃ kilesajālaṃ chinditvā gacchanti. Kiṃ na gamissanti, ayaṃ pana duggamo ‘‘bhagavāvisamo maggo’’ti āha. Tattha kiñcāpi ariyamaggo neva duggamo na visamo, pubbabhāgapaṭipadāya panassa bahū parissayā honti, tasmā evaṃ vutto. Avaṃsirāti ñāṇasirena adhosirā hutvā papatanti. Ariyamaggaṃ ārohituṃ asamatthatāya eva te magge papatantīti vuccanti. Ariyānaṃ samo maggoti sveva maggo ariyānaṃ samo hoti. Visame samāti visamepi sattakāye samā eva.

    ၁၀၃.

    103.

    ဣဒဉ္ဟိ တံ ဇေတဝနန္တိ အနာထပိဏ္ဍိကော ဒေဝပုတ္တော ဇေတဝနသ္သ စေဝ ဗုဒ္ဓာဒီနဉ္စ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ အာဂန္တ္ဝာ ဧဝမာဟ။ ဣသိသင္ဃနိသေဝိတန္တိ ဘိက္ခုသင္ဃနိဝေသိတံ။ ဧဝံ ပဌမဂာထာယ ဇေတဝနသ္သ ဝဏ္ဏံ ကထေတ္ဝာ ဣဒာနိ အရိယမဂ္ဂသ္သ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တော ‘‘ကမ္မံ ဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကမ္မန္တိ မဂ္ဂစေတနာ။ ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂပညာ။ ဓမ္မောတိ သမာဓိ, သမာဓိပက္ခိကာ ဝာ ဓမ္မာ။ သီလံ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ သီလေ ပတိဋ္ဌိတသ္သ ဇီဝိတဉ္စ ဥတ္တမန္တိ ဒသ္သေတိ။ အထ ဝာ ဝိဇ္ဇာတိ ဒိဋ္ဌိသင္ကပ္ပာ။ ဓမ္မောတိ ဝာယာမသတိသမာဓယော။ သီလန္တိ ဝာစာကမ္မန္တာဇီဝာ။ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ ဧတသ္မိံ သီလေ ပတိဋ္ဌိတသ္သ ဇီဝိတံ နာမ ဥတ္တမန္တိ။ ‘‘ဧတေန မစ္စာ သုဇ္ဈန္တီ’’တိ ဧတေန အဋ္ဌင္ဂိကေန မဂ္ဂေန သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တိ။

    Idañhi taṃ jetavananti anāthapiṇḍiko devaputto jetavanassa ceva buddhādīnañca vaṇṇabhaṇanatthaṃ āgantvā evamāha. Isisaṅghanisevitanti bhikkhusaṅghanivesitaṃ. Evaṃ paṭhamagāthāya jetavanassa vaṇṇaṃ kathetvā idāni ariyamaggassa vaṇṇaṃ kathento ‘‘kammaṃ vijjā’’tiādimāha. Tattha kammanti maggacetanā. Vijjāti maggapaññā. Dhammoti samādhi, samādhipakkhikā vā dhammā. Sīlaṃ jīvitamuttamanti sīle patiṭṭhitassa jīvitañca uttamanti dasseti. Atha vā vijjāti diṭṭhisaṅkappā. Dhammoti vāyāmasatisamādhayo. Sīlanti vācākammantājīvā. Jīvitamuttamanti etasmiṃ sīle patiṭṭhitassa jīvitaṃ nāma uttamanti. ‘‘Etena maccā sujjhantī’’ti etena aṭṭhaṅgikena maggena sattā visujjhanti.

    တသ္မာတိ ယသ္မာ မဂ္ဂေန သုဇ္ဈန္တိ, န ဂောတ္တဓနေဟိ, တသ္မာ။ ယောနိသော ဝိစိနေ ဓမ္မန္တိ ဥပာယေန ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မံ ဝိစိနေယ္ယ။ ဧဝံ တတ္ထ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဧဝံ တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂေ ဝိသုဇ္ဈတိ။ အထ ဝာ ယောနိသော ဝိစိနေ ဓမ္မန္တိ ဥပာယေန အရိယသစ္စဓမ္မံ ဝိစိနေယ္ယ။ ဧဝံ တတ္ထ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဧဝံ တေသု စတူသု အရိယသစ္စေသု ဝိသုဇ္ဈတိ။ ဣဒာနိ သာရိပုတ္တတ္ထေရသ္သ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တော ‘‘သာရိပုတ္တောဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာရိပုတ္တောဝာတိ အဝဓာရဏဝစနံ, ဧတေဟိ ပညာဒီဟိ သာရိပုတ္တောဝ သေယ္ယောတိ ဝဒတိ။ ဥပသမေနာတိ ကိလေသဝူပသမေန။ ပာရင္ဂတောတိ နိဗ္ဗာနံ ဂတော, ယော ကောစိ နိဗ္ဗာနပတ္တော ဘိက္ခု, န တာဒိသော။ ဧတာဝပရမော သိယာ, န ထေရာ ဥတ္တရိတရော နာမ သာဝကော အတ္ထီတိ ဝဒတိ။

    Tasmāti yasmā maggena sujjhanti, na gottadhanehi, tasmā. Yoniso vicine dhammanti upāyena bodhipakkhiyadhammaṃ vicineyya. Evaṃ tattha visujjhatīti evaṃ tasmiṃ ariyamagge visujjhati. Atha vā yoniso vicine dhammanti upāyena ariyasaccadhammaṃ vicineyya. Evaṃ tattha visujjhatīti evaṃ tesu catūsu ariyasaccesu visujjhati. Idāni sāriputtattherassa vaṇṇaṃ kathento ‘‘sāriputtovā’’tiādimāha. Tattha sāriputtovāti avadhāraṇavacanaṃ, etehi paññādīhi sāriputtova seyyoti vadati. Upasamenāti kilesavūpasamena. Pāraṅgatoti nibbānaṃ gato, yo koci nibbānapatto bhikkhu, na tādiso. Etāvaparamo siyā, na therā uttaritaro nāma sāvako atthīti vadati.

    အတီတန္တိ အတီတေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ။ နာန္ဝာဂမေယ္ယာတိ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌီဟိ နာနုဂစ္ဆေယ္ယ။ နပ္ပဋိကင္ခေတိ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌီဟိ န ပတ္ထေယ္ယ။ ယဒတီတန္တိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ယံ အတီတံ, တံ ပဟီနံ နိရုဒ္ဓံ အတ္ထင္ဂတံ, တသ္မာ တံ နာနုဂစ္ဆေယ္ယ။ ယသ္မာ စ ယံ တတ္ထ အနာဂတံ, တံ အပ္ပတ္တံ အဇာတံ အနိဗ္ဗတ္တံ, တသ္မာ တမ္ပိ န ပတ္ထေယ္ယ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ပစ္စုပ္ပန္နမ္ပိ ဓမ္မံ ယတ္ထ ယတ္ထေဝ သော ဥပ္ပန္နော, တတ္ထ တတ္ထေဝ နံ အနိစ္စာနုပသ္သနာဒီဟိ သတ္တဟိ အနုပသ္သနာဟိ ဝိပသ္သတိ, အရညာဒီသု ဝာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိပသ္သတိ။ အသံဟီရံ အသံကုပ္ပန္တိ ဣဒံ ဝိပသ္သနာပဋိဝိပသ္သနာဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝိပသ္သနာ ဟိ ရာဂာဒီဟိ န သံဟိရတိ န ကုပ္ပတီတိ အသံဟီရာ အသံကုပ္ပာ, တံ အနုဗ္ရူဟယေ ဝဍ္ဎေယ္ယ ပဋိဝိပသ္သေယ္ယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝာ နိဗ္ဗာနံ ရာဂာဒီဟိ န သံဟိရတိ န ကုပ္ပတီတိ အသံဟီရံ အသံကုပ္ပံ, တံ ဝိဒ္ဝာ ပဏ္ဍိတော ဘိက္ခု အနုဗ္ရူဟယေ, ပုနပ္ပုနံ တဒာရမ္မဏံ ဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေန္တော ဝဍ္ဎေယ္ယာတိ အတ္ထော။

    Atītanti atīte pañcakkhandhe. Nānvāgameyyāti taṇhādiṭṭhīhi nānugaccheyya. Nappaṭikaṅkheti taṇhādiṭṭhīhi na pattheyya. Yadatītanti idamettha kāraṇavacanaṃ. Yasmā yaṃ atītaṃ, taṃpahīnaṃ niruddhaṃ atthaṅgataṃ, tasmā taṃ nānugaccheyya. Yasmā ca yaṃ tattha anāgataṃ, taṃ appattaṃ ajātaṃ anibbattaṃ, tasmā tampi na pattheyya. Tattha tatthāti paccuppannampi dhammaṃ yattha yattheva so uppanno, tattha tattheva naṃ aniccānupassanādīhi sattahi anupassanāhi vipassati, araññādīsu vā tattha tattha vipassati. Asaṃhīraṃ asaṃkuppanti idaṃ vipassanāpaṭivipassanādassanatthaṃ vuttaṃ. Vipassanā hi rāgādīhi na saṃhirati na kuppatīti asaṃhīrā asaṃkuppā, taṃ anubrūhaye vaḍḍheyya paṭivipasseyyāti vuttaṃ hoti. Atha vā nibbānaṃ rāgādīhi na saṃhirati na kuppatīti asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ vidvā paṇḍito bhikkhu anubrūhaye, punappunaṃ tadārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appento vaḍḍheyyāti attho.

    တသ္သ ပန အနုဗ္ရူဟနသ္သ အတ္ထာယ အဇ္ဇေဝ ကိစ္စမာတပ္ပန္တိ ကိလေသာနံ အာတာပနပရိတာပနေန ‘‘အာတပ္ပ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ဝီရိယံ အဇ္ဇေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေတိ သ္ဝေ ဇီဝိတံ ဝာ မရဏံ ဝာ ကော ဇာနာတိ။ အဇ္ဇေဝ ဒာနံ ဒသ္သာမိ, သီလံ ဝာ ရက္ခိသ္သာမိ, အညတရံ ဝာ ပန ကုသလံ ကရိသ္သာမိ, ‘‘အဇ္ဇ တာဝ ပပဉ္စော အတ္ထိ, သ္ဝေ ဝာ ပုနဒိဝသေ ဝာ ဇာနိသ္သာမီ’’တိ စိတ္တံ အနုပ္ပာဒေတ္ဝာ ‘‘အဇ္ဇေဝ ကရိသ္သာမီ’’တိ ဧဝံ ဝီရိယံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒသ္သေတိ။ မဟာသေနေနာတိ အဟိဝိစ္ဆိကဝိသသတ္ထာဒီနိ ဟိ အနေကာနိ မရဏကာရဏာနိ တသ္သ သေနာတိ တာယ မဟတိယာ သေနာယ ဝသေန မဟာသေနေန ဧဝရူပေန မစ္စုနာ သဒ္ဓိံ ‘‘ကတိပာဟံ တာဝ အာဂမေဟိ, ယာဝာဟံ ဗုဒ္ဓပူဇာဒိံ အတ္တနော အဝသ္သယံ ကမ္မံ ကရောမီ’’တိ ဧဝံ မိတ္တသန္ထဝာကာရသင္ခာတော ဝာ ‘‘ဣဒံ သတံ ဝာ သဟသ္သံ ဝာ ဂဟေတ္ဝာ ကတိပာဟံ အာဂမေဟီ’’တိ ဧဝံ လဉ္ဇာနုပ္ပဒာနသင္ခာတော ဝာ ‘‘ဣမိနာ ဗလရာသိနာ ပဋိဗာဟိသ္သာမီ’’တိ ဧဝံ ဗလရာသိသင္ခာတော ဝာ သင္ဂရော နတ္ထိ။ သင္ဂရောတိ ဟိ မိတ္တကရဏလဉ္ဇဒာနဗလရာသိသင္ကဍ္ဎနာနံ နာမံ, တသ္မာ အယမတ္ထော ဝုတ္တော။ အတန္ဒိတန္တိ အနလသံ ဥဋ္ဌာဟကံ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ ဘဒ္ဒော ဧကရတ္တော အသ္သာတိ ဘဒ္ဒေကရတ္တော။ ဣတီတိ ဧဝံ ပဋိပန္နံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘ဘဒ္ဒေကရတ္တော အယ’’န္တိ ရာဂာဒိသန္တတာယ သန္တော ဗုဒ္ဓမုနိ အာစိက္ခတိ။

    Tassa pana anubrūhanassa atthāya ajjeva kiccamātappanti kilesānaṃ ātāpanaparitāpanena ‘‘ātappa’’nti laddhanāmaṃ vīriyaṃ ajjeva kātabbaṃ. Ko jaññā maraṇaṃ suveti sve jīvitaṃ vā maraṇaṃ vā ko jānāti. Ajjeva dānaṃ dassāmi, sīlaṃ vā rakkhissāmi, aññataraṃ vā pana kusalaṃ karissāmi, ‘‘ajja tāva papañco atthi, sve vā punadivase vā jānissāmī’’ti cittaṃ anuppādetvā ‘‘ajjeva karissāmī’’ti evaṃ vīriyaṃ kātabbanti dasseti. Mahāsenenāti ahivicchikavisasatthādīni hi anekāni maraṇakāraṇāni tassa senāti tāya mahatiyā senāya vasena mahāsenena evarūpena maccunā saddhiṃ ‘‘katipāhaṃ tāva āgamehi, yāvāhaṃ buddhapūjādiṃ attano avassayaṃ kammaṃ karomī’’ti evaṃ mittasanthavākārasaṅkhāto vā ‘‘idaṃ sataṃ vā sahassaṃ vā gahetvā katipāhaṃ āgamehī’’ti evaṃ lañjānuppadānasaṅkhāto vā ‘‘iminā balarāsinā paṭibāhissāmī’’ti evaṃ balarāsisaṅkhāto vā saṅgaro natthi. Saṅgaroti hi mittakaraṇalañjadānabalarāsisaṅkaḍḍhanānaṃ nāmaṃ, tasmā ayamattho vutto. Atanditanti analasaṃ uṭṭhāhakaṃ. Evaṃ paṭipannattā bhaddo ekaratto assāti bhaddekaratto. Itīti evaṃ paṭipannaṃ puggalaṃ ‘‘bhaddekaratto aya’’nti rāgādisantatāya santo buddhamuni ācikkhati.

    စက္ခုနာ ပညာယ စာတိ စက္ခုနာ စ ပညာယ စ။ စက္ခုဘူတာယ ဝာ ပညာယ။ သတိယာ ပညာယ စာတိ သတိယာ စ ပညာယ စ, သတိဝိသိဋ္ဌာယ ဝာ ပညာယ။ ကာယေနာတိ နာမကာယေန။

    Cakkhunā paññāya cāti cakkhunā ca paññāya ca. Cakkhubhūtāya vā paññāya. Satiyā paññāya cāti satiyā ca paññāya ca, sativisiṭṭhāya vā paññāya. Kāyenāti nāmakāyena.

    ဒိဗ္ဗစက္ခု သုဝိသုဒ္ဓန္တိ ဒိဗ္ဗံ စက္ခု သုဝိသုဒ္ဓံ, ယံ သစ္ဆိကရောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုဗ္ဗေနိဝာသာတိ ပုရိမာသု ဇာတီသု နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ။ ဣဒ္ဓိဝိဓာတိ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသာ။ နိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သေသံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။

    Dibbacakkhusuvisuddhanti dibbaṃ cakkhu suvisuddhaṃ, yaṃ sacchikarotīti adhippāyo. Pubbenivāsāti purimāsu jātīsu nivutthakkhandhā. Iddhividhāti iddhikoṭṭhāsā. Nirodhoti nibbānaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ၁၀၄.

    104.

    ယသ္သ သေလူပမံ စိတ္တန္တိ ဧကဃနံ သေလံ ဝိယ ပကတိဝာတေဟိ လောကဓမ္မဝာတေဟိ အကမ္ပနီယတော ယသ္သ စိတ္တံ သေလူပမံ။ တေနာဟ – ‘‘ဌိတံ နာနုပကမ္ပတီ’’တိ။ ရဇနီယေသူတိ လာဘာဒီသု။ ကောပနေယ္ယေတိ အလာဘာဒိကေ။ ကုတော နံ ဒုက္ခမေသ္သတီတိ တံ ဧဝံ ဘာဝိတစိတ္တံ ဝီတိက္ကန္တလောကဓမ္မံ ဥတ္တမပုရိသံ လောကဓမ္မဟေတုကံ ဒုက္ခံ နာနုဂမိသ္သတိ။

    Yassaselūpamaṃ cittanti ekaghanaṃ selaṃ viya pakativātehi lokadhammavātehi akampanīyato yassa cittaṃ selūpamaṃ. Tenāha – ‘‘ṭhitaṃ nānupakampatī’’ti. Rajanīyesūti lābhādīsu. Kopaneyyeti alābhādike. Kuto naṃ dukkhamessatīti taṃ evaṃ bhāvitacittaṃ vītikkantalokadhammaṃ uttamapurisaṃ lokadhammahetukaṃ dukkhaṃ nānugamissati.

    ယော ဗ္ရာဟ္မဏောတိ ဗာဟိတပာပဓမ္မတာယ ဗ္ရာဟ္မဏော, န ဒိဋ္ဌမင္ဂလိကတာယ ဟုံဟုင္ကာရကသာဝာဒိပာပဓမ္မယုတ္တော ဟုတ္ဝာ ကေဝလံ ဇာတိမတ္တေန ဗ္ရာဟ္မဏောတိ ပဋိဇာနာတိ။ သော ဗ္ရာဟ္မဏော ဗာဟိတပာပဓမ္မတ္တာ ဟုံဟုင္ကာရပ္ပဟာနေန နိဟုံဟုင္ကော။ ရာဂာဒိကသာဝာဘာဝေန နိက္ကဘာဝော။ သီလသံဝရေန သံယတစိတ္တတာယ ယတတ္တော။ စတုမဂ္ဂဉာဏသင္ခာတေဟိ ဝေဒေဟိ အန္တံ နိဗ္ဗာနံ, ဝေဒာနံ ဝာ အန္တံ ဂတတ္တာ ဝေဒန္တဂူ။ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယသ္သ ဝုသိတတ္တာ ဝူသိတဗ္ရဟ္မစရိယော။ ဓမ္မေန သော ဗ္ရဟ္မဝာဒံ ဝဒေယ္ယာတိ သော ‘‘ဗ္ရာဟ္မဏော အဟ’’န္တိ ဧတံ ဝာဒံ ဝဒေယ္ယ။ ယသ္သ သကလလောကသန္နိဝာသေ ကုဟိဉ္စိ ဧကာရမ္မဏေပိ ရာဂုသ္သဒော ဒောသုသ္သဒော မောဟုသ္သဒော မာနုသ္သဒော ဒိဋ္ဌုသ္သဒောတိ ဣမေ ဥသ္သဒာ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

    Yo brāhmaṇoti bāhitapāpadhammatāya brāhmaṇo, na diṭṭhamaṅgalikatāya huṃhuṅkārakasāvādipāpadhammayutto hutvā kevalaṃ jātimattena brāhmaṇoti paṭijānāti. So brāhmaṇo bāhitapāpadhammattā huṃhuṅkārappahānena nihuṃhuṅko. Rāgādikasāvābhāvena nikkabhāvo. Sīlasaṃvarena saṃyatacittatāya yatatto. Catumaggañāṇasaṅkhātehi vedehi antaṃ nibbānaṃ, vedānaṃ vā antaṃ gatattā vedantagū. Maggabrahmacariyassa vusitattā vūsitabrahmacariyo. Dhammena so brahmavādaṃ vadeyyāti so ‘‘brāhmaṇo aha’’nti etaṃ vādaṃ vadeyya. Yassa sakalalokasannivāse kuhiñci ekārammaṇepi rāgussado dosussado mohussado mānussado diṭṭhussadoti ime ussadā natthīti attho.

    န ဂာဓတီတိ န ပတိဋ္ဌဟတိ။ သုက္ကာတိ သုက္ကသင္ခာတာ ဂဟာ။ ယဒိ စန္ဒိမသူရိယာဒီနံ ပဘာ တတ္ထ နတ္ထိ, တမော ဧဝ စ သိယာတိ အာသင္ကမာနေ သန္ဓာယာဟ ‘‘တမော တတ္ထ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ ယဒာ စ အတ္တနာဝေဒီတိအာဒီသု ဧဝံဝိဓံ နိဗ္ဗာနံ အတ္တပစ္စက္ခေန ဉာဏေန ယဒာ ဝိန္ဒတိ, အထ ရူပာရူပဓမ္မတော သုခဒုက္ခတော စ ဝိပ္ပမုတ္တော ဟောတီတိ။

    Na gādhatīti na patiṭṭhahati. Sukkāti sukkasaṅkhātā gahā. Yadi candimasūriyādīnaṃ pabhā tattha natthi, tamo eva ca siyāti āsaṅkamāne sandhāyāha ‘‘tamo tattha na vijjatī’’ti. Yadā ca attanāvedītiādīsu evaṃvidhaṃ nibbānaṃ attapaccakkhena ñāṇena yadā vindati, atha rūpārūpadhammato sukhadukkhato ca vippamutto hotīti.

    သကေသု ဓမ္မေသူတိ သကအတ္တဘာဝသင္ခာတေသု ဥပာဒာနက္ခန္ဓေသု။ ယေဘုယ္ယေန ဟိ အဇ္ဈတ္တံ ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ။ ဧတံ ပိသာစန္တိ အဇကလာပက, ဧတံ တယာ ဝုတ္တံ ပိသာစံ ကိလေသပိသာစဉ္စ။ ပက္ကုလန္တိ တယာ ကတံ အက္ကုလံ ပက္ကုလကရဏဉ္စ။ အတိဝတ္တတီတိ အတိက္ကမတိ။

    Sakesu dhammesūti sakaattabhāvasaṅkhātesu upādānakkhandhesu. Yebhuyyena hi ajjhattaṃ vipassanābhiniveso hotīti. Etaṃ pisācanti ajakalāpaka, etaṃ tayā vuttaṃ pisācaṃ kilesapisācañca. Pakkulanti tayā kataṃ akkulaṃ pakkulakaraṇañca. Ativattatīti atikkamati.

    နာဘိနန္ဒတိ အာယန္တိန္တိ ပုရာဏဒုတိယိကံ အာဂစ္ဆန္တိံ အညံ ဝာ န အဘိနန္ဒတိ စိတ္တေန န သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ တမေဝ ပက္ကမန္တိံ န သောစတိ။ သင္ဂာ သင္ဂာမဇိံ မုတ္တန္တိ ပဉ္စဝိဓာပိ သင္ဂတော မုတ္တံ သင္ဂာမဇိံ ဘိက္ခုံ။

    Nābhinandatiāyantinti purāṇadutiyikaṃ āgacchantiṃ aññaṃ vā na abhinandati cittena na sampaṭicchati. Tameva pakkamantiṃ na socati. Saṅgā saṅgāmajiṃ muttanti pañcavidhāpi saṅgato muttaṃ saṅgāmajiṃ bhikkhuṃ.

    ဗဟ္ဝေတ္ထာတိ ဗဟု ဧတ္ထ န္ဟာယတိ ဇနော, န တေန သော သုဒ္ဓော နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

    Bahvetthāti bahu ettha nhāyati jano, na tena so suddho nāma hotīti adhippāyo.

    ဇာတိဗလံ နိသေဓန္တိ ဇာတိဗလသ္သ နိသေဓကံ။ သဟာယာ ဝတာတိ သမထဝိပသ္သနာဘာဝနာယ သဟ အယနဝသေန သဟာယာ ဝတ။ ကာလေန ကာလံ သပ္ပာယဓမ္မသ္သ သဝနဝသေန စိရရတ္တံ သမေတိ သမာဂမော ဧတေသန္တိ စိရရတ္တသမေတိကာ။ သိထိလမာရဗ္ဘာတိ သိထိလံ ဝီရိယံ ကတ္ဝာ။

    Jātibalaṃnisedhanti jātibalassa nisedhakaṃ. Sahāyā vatāti samathavipassanābhāvanāya saha ayanavasena sahāyā vata. Kālena kālaṃ sappāyadhammassa savanavasena cirarattaṃ sameti samāgamo etesanti cirarattasametikā. Sithilamārabbhāti sithilaṃ vīriyaṃ katvā.

    ၁၀၅.

    105.

    တတ္ရ ခော, ဘိက္ခဝေ, ကော ဝိသေသောတိ သတ္ထု သာဝကသ္သ စ ပဉ္စသ္ဝေဝ ဥပာဒာနက္ခန္ဓေသု နိဗ္ဗိဒာဒယောတိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယံ အနုပာဒာဝိမုတ္တိယဉ္စ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ ဝိသေသာဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ နာနတ္တ’’န္တိ (အ. နိ. ၅.၃၁; ကထာ. ၃၅၅ အတ္ထတော သမာနံ)။ တတ္ထ ဝိသေသာဘာဝံ ပစ္စာမသတိ ‘‘တတ္ရ ကော ဝိသေသော’’တိ။ အဓိပ္ပယာသောတိ အဓိကပယောဂော။ နာနာကရဏန္တိ စ ဝိသေသောယေဝ ဝုတ္တော။

    Tatra kho, bhikkhave, ko visesoti satthu sāvakassa ca pañcasveva upādānakkhandhesu nibbidādayoti pubbabhāgapaṭipattiyaṃ anupādāvimuttiyañca heṭṭhā upari ca visesābhāvaṃ dasseti. Vuttañhetaṃ – ‘‘natthi vimuttiyā nānatta’’nti (a. ni. 5.31; kathā. 355 atthato samānaṃ). Tattha visesābhāvaṃ paccāmasati ‘‘tatra ko viseso’’ti. Adhippayāsoti adhikapayogo. Nānākaraṇanti ca visesoyeva vutto.

    အယံ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဝိသေသောတိ ဘိက္ခဝေ, ယဒိပိ သာဝကသ္သ သတ္ထု စ ဝိမုတ္တိယံ ဝိသေသော နတ္ထိ, သယမ္ဘုဉာဏေန ပန သဝာသနသဗ္ဗကိလေသေ ခေပေတ္ဝာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတ္ဝာ အနုပ္ပန္နသ္သ အရိယမဂ္ဂသ္သ ပရသန္တာနေ ဥပ္ပာဒနာဒိသကလသဗ္ဗညုဂုဏသမာယောဂော။ အယံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ပညာဝိမုတ္တတော ဝိသေသောတိ။ တတ္ထ အနုပ္ပန္နသ္သာတိ အဝတ္တမာနသ္သ။ အရိယမဂ္ဂဉ္ဟိ ကသ္သပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဥပ္ပာဒေသိ။ အန္တရာ အညော သတ္ထာ ဥပ္ပာဒေတာ နာမ နာဟောသိ, တသ္မာ အယံ ဘဂဝာ အနုပ္ပန္နသ္သ မဂ္ဂသ္သ ဥပ္ပာဒေတာ နာမ။ အသဉ္ဇာတသ္သာတိ တသ္သေဝ ဝေဝစနံ။ အနက္ခာတသ္သာတိ အကထိတသ္သ။ မဂ္ဂံ ဇာနာတီတိ မဂ္ဂညူ။ မဂ္ဂံ ဝိဒိတံ ပာကဋံ အကာသီတိ မဂ္ဂဝိဒူ။ မဂ္ဂေ စ အမဂ္ဂေ စ ကောဝိဒောတိ မဂ္ဂကောဝိဒော။ မဂ္ဂာနုဂာတိ မဂ္ဂံ အနုဂစ္ဆန္တာ။ ပစ္ဆာသမန္နာဂတာတိ အဟံ ပဌမံ သမန္နာဂတော, သာဝကာ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာ။

    Ayaṃ kho, bhikkhave, visesoti bhikkhave, yadipi sāvakassa satthu ca vimuttiyaṃ viseso natthi, sayambhuñāṇena pana savāsanasabbakilese khepetvā sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā anuppannassa ariyamaggassa parasantāne uppādanādisakalasabbaññuguṇasamāyogo. Ayaṃ sammāsambuddhassa paññāvimuttato visesoti. Tattha anuppannassāti avattamānassa. Ariyamaggañhi kassapasammāsambuddho uppādesi. Antarā añño satthā uppādetā nāma nāhosi, tasmā ayaṃ bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā nāma. Asañjātassāti tasseva vevacanaṃ. Anakkhātassāti akathitassa. Maggaṃ jānātīti maggaññū. Maggaṃ viditaṃ pākaṭaṃ akāsīti maggavidū. Magge ca amagge ca kovidoti maggakovido. Maggānugāti maggaṃ anugacchantā. Pacchāsamannāgatāti ahaṃ paṭhamaṃ samannāgato, sāvakā pacchā samannāgatā.

    ၁၀၆.

    106.

    ‘‘နီစေ ကုလေ ပစ္စာဇာတော’’တိအာဒိနာ (အ. နိ. ၄.၈၅; ပု. ပ. ၁၆၈) တမေန ယုတ္တောတိ တမော။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ပုန နိရယတမုပဂမနတော တမပရာယဏော။ ဣတိ ဥဘယေနပိ ခန္ဓတမောဝ ကထိတော ဟောတိ။ ‘‘အဍ္ဎေ ကုလေ ပစ္စာဇာတော’’တိအာဒိနာ (အ. နိ. ၄.၈၅; ပု. ပ. ၁၆၈) ဇောတိနာ ယုတ္တောတိ ဇောတိ, အာလောကဘူတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယသုစရိတာဒီဟိ ပုန သဂ္ဂူပပတ္တိဘဝူပဂမနတော ဇောတိပရာယဏော။ ဣမိနာ နယေန ဣတရေပိ ဒ္ဝေ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    ‘‘Nīce kule paccājāto’’tiādinā (a. ni. 4.85; pu. pa. 168) tamena yuttoti tamo. Kāyaduccaritādīhi puna nirayatamupagamanato tamaparāyaṇo. Iti ubhayenapi khandhatamova kathito hoti. ‘‘Aḍḍhe kule paccājāto’’tiādinā (a. ni. 4.85; pu. pa. 168) jotinā yuttoti joti, ālokabhūtoti vuttaṃ hoti. Kāyasucaritādīhi puna saggūpapattibhavūpagamanato jotiparāyaṇo. Iminā nayena itarepi dve veditabbā.

    န တံ ဒဠ္ဟံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာတိ ဧတ္ထ ဓီရာတိ ဗုဒ္ဓာဒယော ပဏ္ဍိတပုရိသာ။ ယံ သင္ခလိကသင္ခာတံ အယေန နိဗ္ဗတ္တံ အာယသံ အဒ္ဒုဗန္ဓနသင္ခာတံ ဒာရုမယဉ္စ ပဗ္ဗဇတိဏေဟိ ရဇ္ဇုံ ကတ္ဝာ ကတရဇ္ဇုဗန္ဓနဉ္စ, တံ အသိအာဒီဟိ ဆိန္ဒိတုံ သက္ကုဏေယ္ယတာယ ‘‘ထိရ’’န္တိ န ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ သာရတ္တရတ္တာတိ ရတ္တာ ဟုတ္ဝာ ရတ္တာ။ ဗလဝရာဂရတ္တာတိ အတ္ထော။ မဏိကုဏ္ဍလေသူတိ မဏီသု စ ကုဏ္ဍလေသု စ, မဏိစိတ္တေသု ဝာ ကုဏ္ဍလေသု။ ဧတံ ဒဠ္ဟန္တိ ယေ မဏိကုဏ္ဍလေသု သာရတ္တရတ္တာ, တေသု ယော ရာဂော, ယာ စ ပုတ္တဒာရေသု အပေက္ခာ တဏ္ဟာ, ဧတံ ကိလေသမယံ ဗန္ဓနံ ပဏ္ဍိတပုရိသာ ‘‘ဒဠ္ဟ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

    Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrāti ettha dhīrāti buddhādayo paṇḍitapurisā. Yaṃ saṅkhalikasaṅkhātaṃ ayena nibbattaṃ āyasaṃ addubandhanasaṅkhātaṃ dārumayañca pabbajatiṇehi rajjuṃ katvā katarajjubandhanañca, taṃ asiādīhi chindituṃ sakkuṇeyyatāya ‘‘thira’’nti na vadantīti attho. Sārattarattāti rattā hutvā rattā. Balavarāgarattāti attho. Maṇikuṇḍalesūti maṇīsu ca kuṇḍalesu ca, maṇicittesu vā kuṇḍalesu. Etaṃ daḷhanti ye maṇikuṇḍalesu sārattarattā, tesu yo rāgo, yā ca puttadāresu apekkhā taṇhā, etaṃ kilesamayaṃ bandhanaṃ paṇḍitapurisā ‘‘daḷha’’nti vadanti.

    ဩဟာရိနန္တိ အာကဍ္ဎိတ္ဝာ စတူသု အပာယေသု ပာတနတော အဝဟရတိ ဟေဋ္ဌာ ဟရတီတိ ဩဟာရိနံ။ သိထိလန္တိ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဆဝိအာဒီနိ အကောပေတ္ဝာ ဗန္ဓနဘာဝမ္ပိ အဇာနာပေတ္ဝာ ဇလပထထလပထာဒီသု ကမ္မံ ကာတုံ ဒေတီတိ သိထိလံ။ ဒုပ္ပမုဉ္စန္တိ လောဘဝသေန ဟိ ဧကဝာရမ္ပိ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသဗန္ဓနံ ဒဋ္ဌဋ္ဌာနတော ကစ္ဆပော ဝိယ ဒုမ္မောစယံ ဟောတီတိ ဒုပ္ပမုဉ္စံ။ ဧတမ္ပိ ဆေတ္ဝာနာတိ ဧတံ ဒဠ္ဟမ္ပိ ကိလေသဗန္ဓနံ ဉာဏခဂ္ဂေန ဆိန္ဒိတ္ဝာ အနပေက္ခိနော ဟုတ္ဝာ ကာမသုခံ ပဟာယ ပရိဗ္ဗဇန္တိ ပက္ကမန္တိ ပဗ္ဗဇန္တိ စာတိ အတ္ထော။

    Ohārinanti ākaḍḍhitvā catūsu apāyesu pātanato avaharati heṭṭhā haratīti ohārinaṃ. Sithilanti bandhanaṭṭhāne chaviādīni akopetvā bandhanabhāvampi ajānāpetvā jalapathathalapathādīsu kammaṃ kātuṃ detīti sithilaṃ. Duppamuñcanti lobhavasena hi ekavārampi uppannaṃ kilesabandhanaṃ daṭṭhaṭṭhānato kacchapo viya dummocayaṃ hotīti duppamuñcaṃ. Etampi chetvānāti etaṃ daḷhampi kilesabandhanaṃ ñāṇakhaggena chinditvā anapekkhino hutvā kāmasukhaṃ pahāya paribbajanti pakkamanti pabbajanti cāti attho.

    ၁၀၇.

    107.

    စေတေတီတိ အကုသလစေတနာဝသေန စေတေတိ။ ပကပ္ပေတီတိ တမေဝ အကုသလစေတနံ ကာယဝစီကမ္မဘာဝံ ပာပနဝသေန ကပ္ပေတိ။ အနုသေတီတိ ရာဂာဒိအနုသယောဝ သန္တာနေ အပ္ပဟီနဘာဝေန အနုသေတိ။ အာရမ္မဏမေတံ ဟောတိ ဝိညာဏသ္သ ဌိတိယာတိ ယဒေတံ စေတနံ ပကပ္ပနံ အနုသယနဉ္စ, ဧတံ အဘိသင္ခာရဝိညာဏသ္သ ဌိတိယာ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏေ သတိ ပတိဋ္ဌာ ဝိညာဏသ္သ ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တပစ္စယေ သတိ အဘိသင္ခာရဝိညာဏသ္သ ကမ္မံ ဇဝာပေတ္ဝာ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနသမတ္ထတာသမ္ပာဒနတော ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ။ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝသင္ခာတာ ဝိညာဏာဒီနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ။

    Cetetīti akusalacetanāvasena ceteti. Pakappetīti tameva akusalacetanaṃ kāyavacīkammabhāvaṃ pāpanavasena kappeti. Anusetīti rāgādianusayova santāne appahīnabhāvena anuseti. Ārammaṇametaṃ hoti viññāṇassa ṭhitiyāti yadetaṃ cetanaṃ pakappanaṃ anusayanañca, etaṃ abhisaṅkhāraviññāṇassa ṭhitiyā pavattiyā paccayo hotīti attho. Ārammaṇe sati patiṭṭhā viññāṇassa hotīti yathāvuttapaccaye sati abhisaṅkhāraviññāṇassa kammaṃ javāpetvā paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāsampādanato patiṭṭhā hoti. Āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hotīti āyatiṃ punabbhavasaṅkhātā viññāṇādīnaṃ abhinibbatti hoti.

    ‘‘နော စေ, ဘိက္ခဝေ, စေတေတီ’’တိအာဒိနာ အကုသလကမ္မမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ အယဉ္ဟေတ္ထ သင္ခေပတ္ထော, ယဒိပိ ကဒာစိ ယောနိသောမနသိကာရာ အကုသလစေတနာ နပ္ပဝတ္တတိ, အနုသယာ ပန အပ္ပဟီနာတိ, တေ ကုသလသ္သ အဘိသင္ခာရဝိညာဏသ္သ ပတိဋ္ဌာ ဟောန္တိ ယေဝာတိ။ သတိ စ အဘိသင္ခာရဝိညာဏေ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တတိယဝာရော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

    ‘‘No ce, bhikkhave, cetetī’’tiādinā akusalakammameva paṭikkhipati. Ayañhettha saṅkhepattho, yadipi kadāci yonisomanasikārā akusalacetanā nappavattati, anusayā pana appahīnāti, te kusalassa abhisaṅkhāraviññāṇassa patiṭṭhā honti yevāti. Sati ca abhisaṅkhāraviññāṇe āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hotīti vattuṃ vaṭṭatiyeva. Tatiyavāro vuttapaṭipakkhanayena veditabbo.

    ၁၀၈.

    108.

    ‘‘နေသော, ဘိက္ခဝေ, အရိယသ္သ ဝိနယေ သမုဒ္ဒော’’တိအာဒိ ယဒိ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန သံသီဒနဋ္ဌေန ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန သာဂရော ‘‘သမုဒ္ဒော’’တိ ဝုစ္စေယ္ယ, တတော သတဘာဂေနပိ သဟသ္သဘာဂေနပိ စက္ခုအာဒီသ္ဝေဝ အယံ နယော လဗ္ဘတီတိ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘စက္ခု, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသသ္သ သမုဒ္ဒော, တသ္သ ရူပမယော ဝေဂော’’တိ, ရူပေသု သတ္တာနံ အာဝိဉ္ဆနတော ရူပာယတနမေဝ ဝေဂော စက္ခုသ္သ ဝေဂောတိ အတ္ထော။

    ‘‘Neso, bhikkhave, ariyassa vinaye samuddo’’tiādi yadi duppūraṇaṭṭhena saṃsīdanaṭṭhena duratikkamanaṭṭhena sāgaro ‘‘samuddo’’ti vucceyya, tato satabhāgenapi sahassabhāgenapi cakkhuādīsveva ayaṃ nayo labbhatīti dassetuṃ vuttaṃ. Tenāha – ‘‘cakkhu, bhikkhave, purisassa samuddo, tassa rūpamayo vego’’ti, rūpesu sattānaṃ āviñchanato rūpāyatanameva vego cakkhussa vegoti attho.

    ယော တံ ရူပမယံ ဝေဂံ သဟတီတိ ယော ဘိက္ခု သဟ ဝိသယေန စက္ခုံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော သမ္မသန္တော တတ္ထ စ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော တပ္ပဋိဗဒ္ဓတော ကိလေသဇာလတော ဝိမုစ္စန္တော အဘိဘဝတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, အတရိ စက္ခုသမုဒ္ဒန္တိ အယံ ဘိက္ခု စက္ခုသင္ခာတံ သမုဒ္ဒံ တိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။

    Yo taṃ rūpamayaṃ vegaṃ sahatīti yo bhikkhu saha visayena cakkhuṃ aniccato dukkhato anattato sammasanto tattha ca nibbindanto virajjanto tappaṭibaddhato kilesajālato vimuccanto abhibhavati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, atari cakkhusamuddanti ayaṃ bhikkhu cakkhusaṅkhātaṃ samuddaṃ tiṇṇoti vuccati.

    အပရော နယော – စက္ခု, ဘိက္ခဝေ, အရိယသ္သ ဝိနယေ သမုဒ္ဒောတိ ယဒိပိ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန ယဒိ ဝာ သမုဒနဋ္ဌေန သမုဒ္ဒော, စက္ခုမေဝ သမုဒ္ဒော။ တသ္သ ဟိ ပထဝိတော ယာဝ အကနိဋ္ဌဗ္ရဟ္မလောကာ နီလာဒိအာရမ္မဏံ သမောသရန္တံ ပရိပုဏ္ဏဘာဝံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ ဧဝံ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေနပိ သမုဒ္ဒော။ စက္ခု စ တေသု တေသု နီလာဒိအာရမ္မဏေသု သမုဒေတိ အသံဝုတံ ဟုတ္ဝာ ဩသရမာနံ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘာဝေန သဒောသဘာဝေန ဂစ္ဆတီတိ သမုဒနဋ္ဌေနပိ သမုဒ္ဒော။ တထာ စက္ခုံ တဏ္ဟာသောတာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိဒ္ဝာရတာယ တေဟိ သန္တာနသ္သ သမုဒနဋ္ဌေန တေမနဋ္ဌေန သမုဒ္ဒော။ တသ္သ ရူပမယော ဝေဂောတိ သမုဒ္ဒသ္သ အပ္ပမာဏော ဦမိမယော ဝေဂော ဝိယ တသ္သာပိ စက္ခုသမုဒ္ဒသ္သ သမောသရန္တသ္သ နီလာဒိဘေဒသ္သ အာရမ္မဏသ္သ ဝသေန အပ္ပမေယ္ယော ရူပမယော ဝေဂော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော တံ ရူပမယံ ဝေဂံ သဟတီတိ ယော တံ စက္ခုသမုဒ္ဒေ သမောသရန္တံ ရူပမယံ ဝေဂံ မနာပေ ရူပေ ရာဂံ, အမနာပေ ဒောသံ, အသမပေက္ခနေ မောဟန္တိ ဧဝံ ရာဂာဒိကိလေသေ အနုပ္ပာဒေန္တော ဥပေက္ခကဘာဝေန သဟတိ။

    Aparo nayo – cakkhu, bhikkhave, ariyassa vinaye samuddoti yadipi duppūraṇaṭṭhena yadi vā samudanaṭṭhena samuddo, cakkhumeva samuddo. Tassa hi pathavito yāva akaniṭṭhabrahmalokā nīlādiārammaṇaṃ samosarantaṃ paripuṇṇabhāvaṃ kātuṃ na sakkoti. Evaṃ duppūraṇaṭṭhenapi samuddo. Cakkhu ca tesu tesu nīlādiārammaṇesu samudeti asaṃvutaṃ hutvā osaramānaṃ kilesuppattiyā kāraṇabhāvena sadosabhāvena gacchatīti samudanaṭṭhenapi samuddo. Tathā cakkhuṃ taṇhāsotādīnaṃ uppattidvāratāya tehi santānassa samudanaṭṭhena temanaṭṭhena samuddo. Tassa rūpamayo vegoti samuddassa appamāṇo ūmimayo vego viya tassāpi cakkhusamuddassa samosarantassa nīlādibhedassa ārammaṇassa vasena appameyyo rūpamayo vego veditabbo. Yo taṃ rūpamayaṃ vegaṃ sahatīti yo taṃ cakkhusamudde samosarantaṃ rūpamayaṃ vegaṃ manāpe rūpe rāgaṃ, amanāpe dosaṃ, asamapekkhane mohanti evaṃ rāgādikilese anuppādento upekkhakabhāvena sahati.

    သဦမိန္တိအာဒီသု ကိလေသဦမီဟိ သဦမိံ။ ကိလေသဝဋ္ဋေဟိ သာဝဋ္ဋံ။ ကိလေသဂဟေဟိ သဂဟံ။ ကိလေသရက္ခသေဟိ သရက္ခသံ။ ကောဓုပာယာသသ္သ ဝာ ဝသေန သဦမိံ။ ကာမဂုဏဝသေန သာဝဋ္ဋံ။ မာတုဂာမဝသေန သဂဟံ သရက္ခသံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘ဦမိဘယန္တိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ကောဓုပာယာသသ္သေတံ အဓိဝစနံ (ဣတိဝု. ၁၀၉; မ. နိ. ၂.၁၆၂; အ. နိ. ၄.၁၂၂)။ တထာ အာဝဋ္ဋန္တိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ကာမဂုဏာနံ အဓိဝစနံ (ဣတိဝု. ၁၀၉; မ. နိ. ၂.၁၆၄; အ. နိ. ၄.၁၂၂)။ ဂဟရက္ခသောတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, မာတုဂာမသ္သေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဣတိဝု. ၁၀၉)။ သေသဒ္ဝာရေသုပိ ဧသေဝ နယော။

    Saūmintiādīsu kilesaūmīhi saūmiṃ. Kilesavaṭṭehi sāvaṭṭaṃ. Kilesagahehi sagahaṃ. Kilesarakkhasehi sarakkhasaṃ. Kodhupāyāsassa vā vasena saūmiṃ. Kāmaguṇavasena sāvaṭṭaṃ. Mātugāmavasena sagahaṃ sarakkhasaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘ūmibhayanti kho, bhikkhave, kodhupāyāsassetaṃ adhivacanaṃ (itivu. 109; ma. ni. 2.162; a. ni. 4.122). Tathā āvaṭṭanti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacanaṃ (itivu. 109; ma. ni. 2.164; a. ni. 4.122). Gaharakkhasoti kho, bhikkhave, mātugāmassetaṃ adhivacana’’nti (itivu. 109). Sesadvāresupi eseva nayo.

    သဦမိဘယံ ဒုတ္တရံ အစ္စတရီတိ အနိစ္စတာဒိဦမိဘယေန သဘယံ ဒုရတိက္ကမံ အတိက္ကမိ။ လောကန္တဂူတိ သံသာရလောကသ္သ အန္တံ ဂတော။ ပာရဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဂတောတိ ကထီယတိ။

    Saūmibhayaṃduttaraṃ accatarīti aniccatādiūmibhayena sabhayaṃ duratikkamaṃ atikkami. Lokantagūti saṃsāralokassa antaṃ gato. Pāragatoti vuccatīti nibbānaṃ gatoti kathīyati.

    ဗဠိသာတိ သတ္တာနံ အနတ္ထဟေတုတာယ ဗဠိသာ ဝိယ ဗဠိသာ။ အနယာယာတိ အနတ္ထာယ။ ဗ္ယာဗာဓာယာတိ ဒုက္ခာယ။ ဣဋ္ဌာတိ ပရိယိဋ္ဌာ ဝာ အပရိယိဋ္ဌာ ဝာ သုခာရမ္မဏတာယ ဣဋ္ဌာ။ ကာမနီယဋ္ဌေန ကန္တာ။ မနသ္သ ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန မနာပာ။ ပိယသဘာဝတာယ ပိယရူပာ။ ကိလေသကာမသဟိတတ္တာ ကာမူပသံဟိတာ။ ရာဂဇနနဋ္ဌေန စိတ္တသ္သ ရဉ္ဇနတော ရဇနီယာ။ တဉ္စေတိ တံ ရူပာရမ္မဏံ, နီလာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ ဟိ ရူပာယတနံ ရူပာရမ္မဏဘာဝေန စက္ခုဝိညေယ္ယဘာဝေန စ ဧကဝိဓတံ နာတိဝတ္တတီတိ တံသဘာဝသာမညံ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘တဉ္စေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘိနန္ဒတီတိ အဘိနန္ဒနဘူတာယ သပ္ပီတိကတဏ္ဟာယ အဘိမုခော နန္ဒတိ။ အဘိဝဒတီတိ ‘‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’’န္တိ ဝဒာပေန္တိယာ တဏ္ဟာယနဝသေန အဘိဝဒတိ။ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတီတိ ဂိလိတ္ဝာ ပရိနိဋ္ဌပေတ္ဝာ တိဋ္ဌတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဂိလိတဗဠိသော မာရသ္သာတိ အယံ, ဘိက္ခု, ကိလေသမာရသ္သ ဗဠိသဘူတံ ရူပတဏ္ဟံ ဂိလိတ္ဝာ ဌိတောတိ ဝုစ္စတိ။ သေသဝာရေသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘေဒီတိ ဘိန္ဒိ။ ပရိဘေဒီတိ သဗ္ဗဘာဂေန ဘိန္ဒိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

    Baḷisāti sattānaṃ anatthahetutāya baḷisā viya baḷisā. Anayāyāti anatthāya. Byābādhāyāti dukkhāya. Iṭṭhāti pariyiṭṭhā vā apariyiṭṭhā vā sukhārammaṇatāya iṭṭhā. Kāmanīyaṭṭhena kantā. Manassa vaḍḍhanaṭṭhena manāpā. Piyasabhāvatāya piyarūpā. Kilesakāmasahitattā kāmūpasaṃhitā. Rāgajananaṭṭhena cittassa rañjanato rajanīyā. Tañceti taṃ rūpārammaṇaṃ, nīlādivasena anekabhedabhinnampi hi rūpāyatanaṃ rūpārammaṇabhāvena cakkhuviññeyyabhāvena ca ekavidhataṃ nātivattatīti taṃsabhāvasāmaññaṃ gahetvā ‘‘tañce’’ti vuttaṃ. Abhinandatīti abhinandanabhūtāya sappītikataṇhāya abhimukho nandati. Abhivadatīti ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vadāpentiyā taṇhāyanavasena abhivadati. Ajjhosāya tiṭṭhatīti gilitvā pariniṭṭhapetvā tiṭṭhati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu gilitabaḷiso mārassāti ayaṃ, bhikkhu, kilesamārassa baḷisabhūtaṃ rūpataṇhaṃ gilitvā ṭhitoti vuccati. Sesavāresupi iminā nayena attho veditabbo. Abhedīti bhindi. Paribhedīti sabbabhāgena bhindi. Sesaṃ uttānameva.

    ၁၀၉.

    109.

    အယံ လောကော သန္တာပဇာတောတိ အယံ သတ္တလောကော ဇာတသန္တာပော ဉာတိဗ္ယသနာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နသောကသန္တာပော စ ရာဂာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နပရိဠာဟသန္တာပော စာတိ အတ္ထော။ ဖသ္သပရေတောတိ အနေကေဟိ ဒုက္ခဖသ္သေဟိ အဘိဘူတော။ ရောဒံ ဝဒတိ အတ္တတောတိ တံ တံ အတ္တနာ ဖုဋ္ဌံ ဒုက္ခံ အဘာဝိတကာယတာယ အဓိဝာသေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အဟော ဒုက္ခံ, ဤဒိသံ ဒုက္ခံ မယ္ဟံ သတ္တုနောပိ မာ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ ဝိလပန္တော ဝဒတိ။ ကသ္မာ? ယေန ယေန ဟိ မညန္တိ, တတော တံ ဟောတိ အညထာ, ယသ္မာ ဧတေ သတ္တာ ယေန ယေန ပကာရေန အတ္တနော ဒုက္ခသ္သ ပဋိကာရံ မညန္တိ အာသီသန္တိ, တံ ဒုက္ခံ တတော အညေန ပကာရေန တိကိစ္ဆိတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ယေန ဝာ ပကာရေန အတ္တနော ဝဍ္ဎိံ မညန္တိ, တတော အညထာ အဝဍ္ဎိ ဧဝ ပန ဟောတိ။ ဧဝံ အညထာဘာဝိတံ ဣစ္ဆာဝိဃာတံ ဧဝ ပာပုဏာတိ။ အယံ ဘဝသတ္တော ကာမာဒိဘဝေသု သတ္တော သတ္တလောကော, တထာပိ ဘဝမေဝာဘိနန္ဒတိ, န တတ္ထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ။ ယဒဘိနန္ဒတိ တံ ဘယန္တိ ယံ ကာမာဒိဘဝံ အဘိနန္ဒတိ, တံ ဇရာမရဏာဒိအနေကဗ္ယသနာနုဗန္ဓတ္တာ အတိဝိယ ဘယာနကဋ္ဌေန ဘယံ။ ယသ္သ ဘာယတီတိ ယတော ဇရာမရဏာဒိတော ဘာယတိ, တံ ဒုက္ခသ္သ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဒုက္ခဒုက္ခတာယ စ ဒုက္ခန္တိ။

    Ayaṃ loko santāpajātoti ayaṃ sattaloko jātasantāpo ñātibyasanādivasena uppannasokasantāpo ca rāgādivasena uppannapariḷāhasantāpo cāti attho. Phassaparetoti anekehi dukkhaphassehi abhibhūto. Rodaṃ vadati attatoti taṃ taṃ attanā phuṭṭhaṃ dukkhaṃ abhāvitakāyatāya adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘aho dukkhaṃ, īdisaṃ dukkhaṃ mayhaṃ sattunopi mā hotū’’tiādinā vilapanto vadati. Kasmā? Yena yena hi maññanti, tato taṃ hoti aññathā, yasmā ete sattā yena yena pakārena attano dukkhassa paṭikāraṃ maññanti āsīsanti, taṃ dukkhaṃ tato aññena pakārena tikicchitabbaṃ hoti. Yena vā pakārena attano vaḍḍhiṃ maññanti, tato aññathā avaḍḍhi eva pana hoti. Evaṃ aññathābhāvitaṃ icchāvighātaṃ eva pāpuṇāti. Ayaṃ bhavasatto kāmādibhavesu satto sattaloko, tathāpi bhavamevābhinandati, na tattha nibbindati. Yadabhinandati taṃ bhayanti yaṃ kāmādibhavaṃ abhinandati, taṃ jarāmaraṇādianekabyasanānubandhattā ativiya bhayānakaṭṭhena bhayaṃ. Yassa bhāyatīti yato jarāmaraṇādito bhāyati, taṃ dukkhassa adhiṭṭhānabhāvato dukkhadukkhatāya ca dukkhanti.

    ဘဝဝိပ္ပဟာနာယာတိ ဘဝသ္သ ပဇဟနတ္ထာယ။ ခောတိ အဝဓာရဏတ္ထေ နိပာတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကန္တေနေဝ ကာမာဒိဘဝသ္သ သမုဒယပ္ပဟာနေန ပဟာနတ္ထံ ဣဒံ မယာ အဓိဂတံ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယံ ဝုသ္သတီတိ။

    Bhavavippahānāyāti bhavassa pajahanatthāya. Khoti avadhāraṇatthe nipāto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekanteneva kāmādibhavassa samudayappahānena pahānatthaṃ idaṃ mayā adhigataṃ maggabrahmacariyaṃ vussatīti.

    ဧဝံ အရိယသ္သ မဂ္ဂသ္သ ဧကံသေနေဝ နိယ္ယာနိကဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ အညမဂ္ဂသ္သ နိယ္ယာနိကဘာဝံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘ယေ ဟိ ကေစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဝေနာတိ ရူပဘဝေန ဝာ အရူပဘဝေန ဝာ။ ဘဝသ္သာတိ သံသာရသ္သ။ ဝိပ္ပမောက္ခန္တိ ဘဝတော ဝိမုတ္တိံ, သံသာရသုဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ တေ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာ တတ္ထ နိဗ္ဗာနသညိနော, ဘဝဂာမိကမ္မေန ပန ရူပာရူပဇ္ဈာနေန , တံနိဗ္ဗတ္တေန စ ဥပပတ္တိဘဝေန ဘဝဝိသုဒ္ဓိံ ဝဒန္တာ ဘဝေန ဘဝဝိပ္ပမောက္ခံ ဝဒန္တိ နာမ။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗေ တေ အဝိပ္ပမုတ္တာ ဘဝသ္မာတိ ဝဒာမီ’’တိ။ အထ ဝာ ဘဝေနာတိ ဘဝဒိဋ္ဌိယာ, ဘဝတိ တိဋ္ဌတိ သသ္သတန္တိ ဟိ ပဝတ္တနတော သသ္သတဒိဋ္ဌိ ‘‘ဘဝဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဝဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ဘဝော’’တိ ဝုတ္တာ ဘဝတဏ္ဟာတိအာဒီသု ဝိယ။ ဘဝဒိဋ္ဌိဝသေန ဟိ ဣဓေကစ္စေ ဘဝဝိသေသံယေဝ ဘဝဝိပ္ပမောက္ခံ မညန္တိ။ ယထာ တံ ဗကော ဗ္ရဟ္မာ အာဟ – ‘‘ဣဒံ နိစ္စံ, ဣဒံ ဓုဝံ, ဣဒံ သသ္သတံ, ဣဒံ အဝိပရိဏာမဓမ္မ’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၅၀၁; သံ. နိ. ၁.၁၇၅)။ ဝိဘဝေနာတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ။ ဝိဘဝတိ ဝိနသ္သတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဟိ ပဝတ္တနတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တနယေန ‘‘ဝိဘဝော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဝသ္သ နိသ္သရဏမာဟံသူတိ သံသာရသုဒ္ဓိံ ဝဒိံသု။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန ဟိ ဣဓေကစ္စေ သံသာရသုဒ္ဓိံ ဝဒန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

    Evaṃ ariyassa maggassa ekaṃseneva niyyānikabhāvaṃ dassetvā idāni aññamaggassa niyyānikabhāvaṃ paṭikkhipanto ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha bhavenāti rūpabhavena vā arūpabhavena vā. Bhavassāti saṃsārassa. Vippamokkhanti bhavato vimuttiṃ, saṃsārasuddhinti attho. Kiñcāpi te samaṇabrāhmaṇā tattha nibbānasaññino, bhavagāmikammena pana rūpārūpajjhānena , taṃnibbattena ca upapattibhavena bhavavisuddhiṃ vadantā bhavena bhavavippamokkhaṃ vadanti nāma. Tenāha – ‘‘sabbe te avippamuttā bhavasmāti vadāmī’’ti. Atha vā bhavenāti bhavadiṭṭhiyā, bhavati tiṭṭhati sassatanti hi pavattanato sassatadiṭṭhi ‘‘bhavadiṭṭhī’’ti vuccati. Bhavadiṭṭhi eva uttarapadalopena ‘‘bhavo’’ti vuttā bhavataṇhātiādīsu viya. Bhavadiṭṭhivasena hi idhekacce bhavavisesaṃyeva bhavavippamokkhaṃ maññanti. Yathā taṃ bako brahmā āha – ‘‘idaṃ niccaṃ, idaṃ dhuvaṃ, idaṃ sassataṃ, idaṃ avipariṇāmadhamma’’nti (ma. ni. 1.501; saṃ. ni. 1.175). Vibhavenāti ucchedadiṭṭhiyā. Vibhavati vinassati ucchijjatīti hi pavattanato ucchedadiṭṭhi vuttanayena ‘‘vibhavo’’ti vuccati. Bhavassa nissaraṇamāhaṃsūti saṃsārasuddhiṃ vadiṃsu. Ucchedadiṭṭhivasena hi idhekacce saṃsārasuddhiṃ vadanti. Tathā hi vuttaṃ –

    ‘‘ယတော ခော, ဘော, အယံ အတ္တာ ရူပီ စာတုမဟာဘူတိကော။ပေ.။ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခော, ဘော, အယံ အတ္တာ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၉၁)။

    ‘‘Yato kho, bho, ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko…pe… nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Ettāvatā kho, bho, ayaṃ attā sammā samucchinno hotī’’ti (dī. ni. 1.91).

    အနိသ္သဋာတိ အနိက္ခန္တာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ – ‘‘ဥပဓိဉ္ဟိ ပဋိစ္စ ဒုက္ခမိဒံ သမ္ဘောတီ’’တိ။ တတ္ထ ဥပဓိန္တိ ခန္ဓာဒိဥပဓိံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယတ္ထ ဣမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ နိဗ္ဗာနသညိနော, တတ္ထ ခန္ဓူပဓိကိလေသူပဓိအဘိသင္ခာရူပဓယော အဓိဂတာ ဉာတာ။ ကုတော တသ္သ ဒုက္ခနိသ္သရဏတာတိ။ ယံ ပန ပရမတ္ထတော ဒုက္ခနိသ္သရဏံ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သဗ္ဗုပာဒာနက္ခယာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝော’’တိ ဝုတ္တံ။

    Anissaṭāti anikkhantā. Tattha kāraṇamāha – ‘‘upadhiñhi paṭicca dukkhamidaṃ sambhotī’’ti. Tattha upadhinti khandhādiupadhiṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yattha ime diṭṭhigatikā nibbānasaññino, tattha khandhūpadhikilesūpadhiabhisaṅkhārūpadhayo adhigatā ñātā. Kuto tassa dukkhanissaraṇatāti. Yaṃ pana paramatthato dukkhanissaraṇaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo’’ti vuttaṃ.

    လောကမိမံ ပသ္သာတိ ဘဂဝာ အတ္တနော စိတ္တံ အာလပတိ။ ပုထူတိ ဝိသုံ ဝိသုံ။ အဝိဇ္ဇာယ ပရေတန္တိ မောဟေန အဘိဘူတံ။ ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဘူတရတန္တိ ဣတ္ထီ ပုရိသေ, ပုရိသော ဣတ္ထိယာတိ ဧဝံ အညမညံ သတ္တေသု ရတံ, တတော ဧဝ ဘဝာ အပရိမုတ္တာ။ ယေ ဟိ ကေစိ ဘဝာတိ ဣတ္တရခဏာ ဝာ ဒီဃာယုကာ ဝာ သာတဝန္တော ဝာ အသာတဝန္တော ဝာ ဘဝာ။ သဗ္ဗဓီတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယန္တိ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗတ္ထတာယာတိ သဗ္ဗဘာဝေန။ သဗ္ဗေ တေ ဘဝာတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗေပိ ဘဝာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝိပသ္သနာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ အဝိပရီတံ ပသ္သတော ဘဝတဏ္ဟာပိ ပဟီယတိ နိရုဇ္ဈတိ, ဝိဘဝံ ဥစ္ဆေဒမ္ပိ နာဘိနန္ဒတိ န ပတ္ထေတိ, တသ္သ သဗ္ဗ တဏ္ဟာနံ အနဝသေသတော မဂ္ဂေန နိရုဇ္ဈနတော နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗုတိ ဟောတိ။ တသ္သ ဧဝံ နိဗ္ဗုတသ္သ ဘိက္ခုနော အနုပာဒာ ကိလေသာဘိသင္ခာရာနံ အနုပာဒာနတော အဂ္ဂဟဏတော ပုနဗ္ဘဝော န ဟောတိ။ ဧဝံဘူတေန စ အဘိဘူတော ပဉ္စဝိဓောပိ မာရော ဝိဇိတော အသ္သ အနေန မာရေန သင္ဂာမော, သဗ္ဗေပိ ဘဝေ သမတိက္ကန္တော ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တောတိ။

    Lokamimaṃ passāti bhagavā attano cittaṃ ālapati. Puthūti visuṃ visuṃ. Avijjāya paretanti mohena abhibhūtaṃ. Bhūtanti khandhapañcakaṃ. Bhūtaratanti itthī purise, puriso itthiyāti evaṃ aññamaññaṃ sattesu rataṃ, tato eva bhavā aparimuttā. Ye hi keci bhavāti ittarakhaṇā vā dīghāyukā vā sātavanto vā asātavanto vā bhavā. Sabbadhīti uddhaṃ adho tiriyanti sabbattha. Sabbatthatāyāti sabbabhāvena. Sabbe te bhavātiādīsu ‘‘sabbepi bhavā aniccā’’tiādinā vipassanāsahitāya maggapaññāya aviparītaṃ passato bhavataṇhāpi pahīyati nirujjhati, vibhavaṃ ucchedampi nābhinandati na pattheti, tassa sabba taṇhānaṃ anavasesato maggena nirujjhanato nibbānaṃ nibbuti hoti. Tassa evaṃ nibbutassa bhikkhuno anupādā kilesābhisaṅkhārānaṃ anupādānato aggahaṇato punabbhavo na hoti. Evaṃbhūtena ca abhibhūto pañcavidhopi māro vijito assa anena mārena saṅgāmo, sabbepi bhave samatikkanto iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattoti.

    အနုသောတဂာမီ အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ပဋိသောတဂာမီ ကလ္ယာဏပုထုဇ္ဇနော။ ဌိတတ္တော သေက္ခော။ ဣတရော အသေက္ခော။

    Anusotagāmī andhaputhujjano paṭisotagāmī kalyāṇaputhujjano. Ṭhitatto sekkho. Itaro asekkho.

    ၁၁၀.

    110.

    အဘိဇာတိကောတိ ဇာတိယော။ ကဏ္ဟာဘိဇာတိကောတိ ကဏ္ဟေ နီစေ ကုလေ ဇာတော။ ကဏ္ဟံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတီတိ ကာဠကံ ဒသဝိဓံ ဒုသ္သီလဓမ္မံ ပသဝတိ ကရောတိ, သော တံ အဘိဇာယိတ္ဝာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သုက္ကံ ဓမ္မန္တိ ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေပိ ပုညာနံ အကတတ္တာ နီစေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တော, ဣဒာနိ ပုညံ ကရိသ္သာမီ’’တိ ပုညသင္ခာတံ သုက္ကံ ပဏ္ဍရံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတိ, သော တေန သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ အကဏ္ဟံ အသုက္ကံ နိဗ္ဗာနန္တိ နိဗ္ဗာနဉ္ဟိ သစေ ကဏ္ဟံ ဘဝေယ္ယ, ကဏ္ဟဝိပာကံ ဒဒေယ္ယ။ သုက္ကံ, သုက္ကဝိပာကံ ဒဒေယ္ယ။ ဒ္ဝိန္နမ္ပိ အပ္ပဒာနတော ပန ‘‘အကဏ္ဟံ အသုက္က’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနန္တိ စေတ္ထ အရဟတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ တဉ္ဟိ ကိလေသနိဗ္ဗာနန္တေ ဇာတတ္တာ နိဗ္ဗာနံ နာမ။ တံ ဧသ အဘိဇာယတိ ပသဝတိ ကရောတိ။ သုက္ကာဘိဇာတိကောတိ သုက္ကေ ဥစ္စေ ကုလေ ဇာတော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ကဏ္ဟံ ကဏ္ဟဝိပာက’’န္တိအာဒိကသ္သ ကမ္မစတုက္ကသ္သ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဟာရသမ္ပာတဝာရေ ဝိဘတ္တော ဧဝ။

    Abhijātikoti jātiyo. Kaṇhābhijātikoti kaṇhe nīce kule jāto. Kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyatīti kāḷakaṃ dasavidhaṃ dussīladhammaṃ pasavati karoti, so taṃ abhijāyitvā niraye nibbattati. Sukkaṃ dhammanti ‘‘ahaṃ pubbepi puññānaṃ akatattā nīce kule nibbatto, idāni puññaṃ karissāmī’’ti puññasaṅkhātaṃ sukkaṃ paṇḍaraṃ dhammaṃ abhijāyati, so tena sagge nibbattati. Akaṇhaṃ asukkaṃ nibbānanti nibbānañhi sace kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya. Sukkaṃ, sukkavipākaṃ dadeyya. Dvinnampi appadānato pana ‘‘akaṇhaṃ asukka’’nti vuttaṃ. Nibbānanti cettha arahattaṃ adhippetaṃ. Tañhi kilesanibbānante jātattā nibbānaṃ nāma. Taṃ esa abhijāyati pasavati karoti. Sukkābhijātikoti sukke ucce kule jāto. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. ‘‘Kaṇhaṃ kaṇhavipāka’’ntiādikassa kammacatukkassa attho heṭṭhā hārasampātavāre vibhatto eva.

    ၁၁၁.

    111.

    မာနုသတ္တန္တိ မနုသ္သဘာဝံ, မနုသ္သယောနိန္တိ အတ္ထော။ ဒ္ဝေတိ ကိစ္စံ အကိစ္စမေဝ စာတိ ဒ္ဝေ။ ကိစ္စာနိ တ္ဝေဝ ကတ္တဗ္ဗာနိ, န စာကိစ္စံ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဒသ္သေတိ။ သုကိစ္စန္တိအာဒိ ‘‘ကိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တာနံ တေသံ သရူပဒသ္သနံ။

    Mānusattanti manussabhāvaṃ, manussayoninti attho. Dveti kiccaṃ akiccameva cāti dve. Kiccāni tveva kattabbāni, na cākiccaṃ kiñci kattabbanti dasseti. Sukiccantiādi ‘‘kicca’’nti vuttānaṃ tesaṃ sarūpadassanaṃ.

    ပဓာနာနီတိ ဥတ္တမာနိ ဝိသိဋ္ဌာနိ။ ပုရိမသ္မိံ ပဗ္ဗဇိတေသူတိ ဝိသယေ ဘုမ္မံ။ ဒုတိယေ အဓိကရဏေ။ တတ္ထ နိဗ္ဗာနန္တိ အရဟတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အာမိသပရိစ္စာဂော အရဟတ္တေန သမဓုရော နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ? ဒက္ခိဏေယ္ယေသု ဒက္ခိဏာယ မဟပ္ဖလဘာဝဒသ္သနတ္ထံ။ ယေန ယေန ဝာ ပန ဝတ္ထုနာတိ ဥစ္ဆေဒာဒိဝတ္ထုနာ။ အဇ္ဈောသိတာတိ ဘဝတဏ္ဟာဒိဝသေန အဇ္ဈောသိတာ။ ဒုတိယေ ယေန ယေန ဝာ ပန ဝတ္ထုနာတိ အမရာဝိက္ခေပဝတ္ထုအာဒိနာ။

    Padhānānīti uttamāni visiṭṭhāni. Purimasmiṃ pabbajitesūti visaye bhummaṃ. Dutiye adhikaraṇe. Tattha nibbānanti arahattaṃ adhippetaṃ. Kasmā panettha āmisapariccāgo arahattena samadhuro niddiṭṭhoti? Dakkhiṇeyyesu dakkhiṇāya mahapphalabhāvadassanatthaṃ. Yena yena vā pana vatthunāti ucchedādivatthunā. Ajjhositāti bhavataṇhādivasena ajjhositā. Dutiye yena yena vā pana vatthunāti amarāvikkhepavatthuādinā.

    ဣမိနာ အသုဘေန ကမ္မဝိပာကေနာတိ အသုဘသ္သ ကာယဒုစ္စရိတာဒိကမ္မသ္သ ဝိပာကတ္တာ အသုဘေန အသိဝေန ကမ္မဝိပာကေန။ ဣဒံ ဗာလလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတီတိ ပုရိမသ္မိံ ဘဝေ ဒုစ္စရိတသမင္ဂိတာယ ဗာလော အယံ ဘဝတီတိ ဥပလက္ခဏံ ဇာယတိ။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တန္တိ ဣဒံ ဧဝံ ပဝတ္တံ သံကိလေသဘာဂိယံ နာမ သုတ္တံ။

    Imināasubhena kammavipākenāti asubhassa kāyaduccaritādikammassa vipākattā asubhena asivena kammavipākena. Idaṃ bālalakkhaṇaṃ nibbattatīti purimasmiṃ bhave duccaritasamaṅgitāya bālo ayaṃ bhavatīti upalakkhaṇaṃ jāyati. Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttanti idaṃ evaṃ pavattaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ nāma suttaṃ.

    ဣမိနာ သုဘေနာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ မဟာပုရိသလက္ခဏန္တိ ပဏ္ဍိတလက္ခဏံ။ ကိလေသဘူမီဟီတိ ကိလေသဋ္ဌာနေဟိ ကိလေသာဝတ္ထာဟိ ဝာ။ သာနုသယသ္သ ပရိယုဋ္ဌာနံ ဇာယတီတိ အပ္ပဟီနာနုသယသ္သ ပစ္စယသမာယောဂေ ရာဂာဒယော ပရိယုဋ္ဌာနဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ ပရိယုဋ္ဌိတော သံယုဇ္ဇတီတိ ယော ရာဂာဒီဟိ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တော, သော ကာမရာဂာဒီဟိ သံယုဇ္ဇတိ နာမ။ သံယုဇ္ဇန္တော ဥပာဒိယတီတိ ယော ကာမရာဂသံယောဇနာဒီဟိ သံယုတ္တော, သော ကာမုပာဒာနာဒီနိ အကုသလကမ္မာနိ စ ဥပာဒိယတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

    Iminā subhenāti ettha vuttanayānusārena attho veditabbo. Tattha mahāpurisalakkhaṇanti paṇḍitalakkhaṇaṃ. Kilesabhūmīhīti kilesaṭṭhānehi kilesāvatthāhi vā. Sānusayassa pariyuṭṭhānaṃ jāyatīti appahīnānusayassa paccayasamāyoge rāgādayo pariyuṭṭhānavasena pavattanti. Pariyuṭṭhito saṃyujjatīti yo rāgādīhi pariyuṭṭhitacitto, so kāmarāgādīhi saṃyujjati nāma. Saṃyujjanto upādiyatīti yo kāmarāgasaṃyojanādīhi saṃyutto, so kāmupādānādīni akusalakammāni ca upādiyati. Sesaṃ sabbattha uttānameva.

    ၁၁၂.

    112.

    ဧဝံ သောဠသဝိဓေန သာသနပဋ္ဌာနံ နာနာသုတ္တေဟိ ဥဒာဟရဏဝသေန ဝိဘဇိတ္ဝာ ဣဒာနိ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေန သာသနပဋ္ဌာနံ ဒသ္သေန္တေန ယသ္မာ အယမ္ပိ ပဋ္ဌာနဝိဘာဂော မူလပဒေဟိ သင္ဂဟိတော, န ဣမသ္သာပိ တေဟိ အသင္ဂဟိတော ပဒေသော အတ္ထိ, တသ္မာ မူလပဒံ ဝိဘဇိတဗ္ဗတဉ္စ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမေ အဋ္ဌာရသ မူလပဒာ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဝသေန မူလပဒာနိ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ‘‘လောကိယံ လောကုတ္တရ’’န္တိအာဒိနာ နဝတိကာ, ထဝော စာတိ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓံ သာသနပဋ္ဌာနံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ လောကိယန္တိ လောကေ နိယုတ္တော, လောကေ ဝာ ဝိဒိတော လောကိယော။ ဣဓ ပန လောကိယော အတ္ထော ယသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တော, တံ သုတ္တံ လောကိယံ။ တထာ လောကုတ္တရံ။ ယသ္မိံ ပန သုတ္တေ ပဒေသေန လောကိယော, ပဒေသေန လောကုတ္တရော ဝုတ္တော, တံ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ။ ယဉ္စ သတ္တေ အဓိဋ္ဌာယ သတ္တပညတ္တိမုခေန ဒေသိတံ, တံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ။ ဓမ္မဝသေနေဝ ဒေသိတံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။ ဥဘယဝသေန ဒေသိတံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဉ္စ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓာဒီနံ ပန ဂုဏာဘိတ္ထဝနဝသေန ပဝတ္တံ သုတ္တံ ထဝော နာမ။

    Evaṃ soḷasavidhena sāsanapaṭṭhānaṃ nānāsuttehi udāharaṇavasena vibhajitvā idāni aṭṭhavīsatividhena sāsanapaṭṭhānaṃ dassentena yasmā ayampi paṭṭhānavibhāgo mūlapadehi saṅgahito, na imassāpi tehi asaṅgahito padeso atthi, tasmā mūlapadaṃ vibhajitabbatañca dassetuṃ ‘‘tattha katame aṭṭhārasa mūlapadā’’ti pucchāya vasena mūlapadāni uddharitvā ‘‘lokiyaṃ lokuttara’’ntiādinā navatikā, thavo cāti aṭṭhavīsatividhaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ uddiṭṭhaṃ. Tattha lokiyanti loke niyutto, loke vā vidito lokiyo. Idha pana lokiyo attho yasmiṃ sutte vutto, taṃ suttaṃ lokiyaṃ. Tathā lokuttaraṃ. Yasmiṃ pana sutte padesena lokiyo, padesena lokuttaro vutto, taṃ lokiyañca lokuttarañca. Yañca satte adhiṭṭhāya sattapaññattimukhena desitaṃ, taṃ sattādhiṭṭhānaṃ. Dhammavaseneva desitaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ. Ubhayavasena desitaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca. Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo. Buddhādīnaṃ pana guṇābhitthavanavasena pavattaṃ suttaṃ thavo nāma.

    တတ္ထ သဇ္ဇုခီရန္တိ တင္ခဏံယေဝ ဓေနုယာ ထနေဟိ နိက္ခန္တံ အဗ္ဘုဏ္ဟခီရံ။ မုစ္စတီတိ ပရိဏမတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဓေနုယာ ထနတော နိက္ခန္တံ ခီရံ တင္ခဏံယေဝ န မုစ္စတိ န ပရိဏမတိ န ဒဓိဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, တက္ကာဒိအမ္ဗိလသမာယောဂတော ပန ပရတော ကာလန္တရေန ပကတိံ ဇဟတိ ဒဓိဘာဝံ ပာပုဏာတိ, ဧဝမေဝံ ပာပကမ္မမ္ပိ ကိရိယက္ခဏေယေဝ န ဝိပစ္စတိ။ ယဒိ ဝိပစ္စေယ္ယ, နာနာဂတီနံ သဘာဝဋ္ဌာနံ သိယာ, န ကောစိ ပာပကမ္မံ ကာတုံ ဝိသဟေယ္ယ။ ယာဝ ပန ကုသလာဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓာ စရန္တိ, တာဝ တံ တေ ရက္ခန္တိ, တေသံ ဘေဒာ အပာယေသု နိဗ္ဗတ္တာပနဝသေန ဝိပစ္စတိ။ ဝိပစ္စမာနဉ္စ ဍဟန္တံ ဗာလမန္ဝေတိ, ကိံ ဝိယ? ဘသ္မစ္ဆန္နောဝ ပာဝကော။ ယထာ ဟိ ဆာရိကာယ ပဋိစ္ဆန္နော ဝီတစ္စိတင္ဂာရော အက္ကန္တောပိ ဆာရိကာယ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ န တာဝ ဍဟတိ, ဆာရိကံ ပန တာပေတ္ဝာ စမ္မာဒီနိ ဍဟနဝသေန ယာဝ မတ္ထလုင္ဂာ ဍဟန္တော ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝံ ပာပကမ္မမ္ပိ ယေန ကတံ, တံ ဗာလံ ဒုတိယေ ဝာ တတိယေ ဝာ အတ္တဘာဝေ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တံ ဍဟန္တံ အနုဂစ္ဆတီတိ။

    Tattha sajjukhīranti taṅkhaṇaṃyeva dhenuyā thanehi nikkhantaṃ abbhuṇhakhīraṃ. Muccatīti pariṇamati. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā dhenuyā thanato nikkhantaṃ khīraṃ taṅkhaṇaṃyeva na muccati na pariṇamati na dadhibhāvaṃ gacchati, takkādiambilasamāyogato pana parato kālantarena pakatiṃ jahati dadhibhāvaṃ pāpuṇāti, evamevaṃ pāpakammampi kiriyakkhaṇeyeva na vipaccati. Yadi vipacceyya, nānāgatīnaṃ sabhāvaṭṭhānaṃ siyā, na koci pāpakammaṃ kātuṃ visaheyya. Yāva pana kusalābhinibbattakkhandhā caranti, tāva taṃ te rakkhanti, tesaṃ bhedā apāyesu nibbattāpanavasena vipaccati. Vipaccamānañca ḍahantaṃ bālamanveti, kiṃ viya? Bhasmacchannova pāvako. Yathā hi chārikāya paṭicchanno vītaccitaṅgāro akkantopi chārikāya paṭicchannattā na tāva ḍahati, chārikaṃ pana tāpetvā cammādīni ḍahanavasena yāva matthaluṅgā ḍahanto gacchati, evamevaṃ pāpakammampi yena kataṃ, taṃ bālaṃ dutiye vā tatiye vā attabhāve nirayādīsu nibbattaṃ ḍahantaṃ anugacchatīti.

    ယသ္သိန္ဒ္ရိယာနီတိ တတ္ထာယံ သင္ခေပတ္ထော – ယသ္သ ဘိက္ခုနော ဆေကေန သာရထိနာ သုဒန္တာ အသ္သာ ဝိယ ဆ ဣန္ဒ္ရိယာနိ သမထံ ဒန္တဘာဝံ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝံ ဂတာနိ, တသ္သ နဝဝိဓံ မာနံ ပဟာယ ဌိတတ္တာ ပဟီနမာနသ္သ စတုန္နံ အာသဝာနံ အဘာဝေန အနာသဝသ္သ တာဒိဘာဝေ ဌိတသ္သ တထာရူပသ္သ ဒေဝာပိ ပိဟယန္တိ, မနုသ္သာပိ ဒသ္သနဉ္စ အာဂမနဉ္စ ပတ္ထေန္တိယေဝာတိ။ အာဟာရေ သတီတိ အာဟာရပဋိဗဒ္ဓေ ဆန္ဒရာဂေ အပ္ပဟီနေ သတိ။

    Yassindriyānīti tatthāyaṃ saṅkhepattho – yassa bhikkhuno chekena sārathinā sudantā assā viya cha indriyāni samathaṃ dantabhāvaṃ nibbisevanabhāvaṃ gatāni, tassa navavidhaṃ mānaṃ pahāya ṭhitattā pahīnamānassa catunnaṃ āsavānaṃ abhāvena anāsavassa tādibhāve ṭhitassa tathārūpassa devāpi pihayanti, manussāpi dassanañca āgamanañca patthentiyevāti. Āhāre satīti āhārapaṭibaddhe chandarāge appahīne sati.

    ၁၁၃.

    113.

    သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုပရိဂမ္မ စေတသာတိ ပရိတော ဒသပိ ဒိသာ စိတ္တေန အနုဂန္တ္ဝာ။ နေဝဇ္ဈဂာတိ နေဝ အဓိဂစ္ဆေယ္ယ။ ပိယတရန္တိ အတိသယေန ပိယံ။ အတ္တနာတိ အတ္တတော။ ဧဝံ ပိယော ပုထု အတ္တာ ပရေသန္တိ ဧဝံ ကသ္သစိပိ အတ္တနာ ပိယတရသ္သ အနုပလဗ္ဘနဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ပရေသံ သတ္တာနံ အတ္တာ ပိယော။ ယသ္မာ စ ဧတဒေဝ, တသ္မာ န ဟိံသေ ပရံ အတ္တကာမော အတ္တနော သုခကာမောတိ။

    Sabbā disā anuparigamma cetasāti parito dasapi disā cittena anugantvā. Nevajjhagāti neva adhigaccheyya. Piyataranti atisayena piyaṃ. Attanāti attato. Evaṃ piyo puthu attā paresanti evaṃ kassacipi attanā piyatarassa anupalabbhanavasena visuṃ visuṃ paresaṃ sattānaṃ attā piyo. Yasmā ca etadeva, tasmā na hiṃse paraṃ attakāmo attano sukhakāmoti.

    ဘူတာတိ ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဘဝိသ္သန္တီတိ နိဗ္ဗတ္တိသ္သန္တိ။ ဘူတာတိ ဝာ ခီဏာသဝာ။ တေ ဟိ ပဟီနဘဝတ္တာ ဘူတာ ဧဝ။ ဂမိသ္သန္တီတိ ပရလောကံ ဂမိသ္သန္တိ။ ခီဏာသဝာ ပန အနုပာဒိသေသံ နိဗ္ဗာနံ။

    Bhūtāti jātā nibbattā. Bhavissantīti nibbattissanti. Bhūtāti vā khīṇāsavā. Te hi pahīnabhavattā bhūtā eva. Gamissantīti paralokaṃ gamissanti. Khīṇāsavā pana anupādisesaṃ nibbānaṃ.

    ပိယော စ ဟောတီတိ သုပရိသုဒ္ဓာယ သီလသမ္ပတ္တိယာ, သုပရိသုဒ္ဓာယ စ ဒိဋ္ဌိသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတော ပိယော ပိယာယိတဗ္ဗော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –

    Piyoca hotīti suparisuddhāya sīlasampattiyā, suparisuddhāya ca diṭṭhisampattiyā samannāgato piyo piyāyitabbo hoti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘သီလဒသ္သနသမ္ပန္နံ ၊ ဓမ္မဋ္ဌံ သစ္စဝာဒိနံ။

    ‘‘Sīladassanasampannaṃ , dhammaṭṭhaṃ saccavādinaṃ;

    အတ္တနော ကမ္မကုဗ္ဗာနံ၊ တံ ဇနော ကုရုတေ ပိယ’’န္တိ။ (ဓ. ပ. ၂၁၇)။

    Attano kammakubbānaṃ, taṃ jano kurute piya’’nti. (dha. pa. 217);

    ပာသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကာတဗ္ဗတာယ ဂရု။ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မဝသေန သမ္ဘာဝေတဗ္ဗတာယ ဘာဝနီယော။ သီလဂုဏေန ဝာ ပိယဂရုအာဒိဘာဝာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘အာကင္ခေယ္ယ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ‘သဗ္ရဟ္မစာရီနံ ပိယော စ အသ္သံ မနာပော စ ဂရု စ ဘာဝနီယော စာ’တိ, သီလေသ္ဝေဝသ္သ ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၆၅)။

    Pāsāṇacchattaṃ viya garukātabbatāya garu. Uttarimanussadhammavasena sambhāvetabbatāya bhāvanīyo. Sīlaguṇena vā piyagaruādibhāvā veditabbā. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘ākaṅkheyya ce, bhikkhave, bhikkhu ‘sabrahmacārīnaṃ piyo ca assaṃ manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā’ti, sīlesvevassa paripūrakārī’’ti (ma. ni. 1.65).

    ဝတ္တာတိ ‘‘ကာလေန ဝက္ခာမီ’’တိအာဒိပဉ္စဓမ္မေ အတ္တနိ ဥပဋ္ဌာပေတ္ဝာ သဗ္ရဟ္မစာရီနံ ဥလ္လုမ္ပနဘာဝေ ဌတ္ဝာ ဝတ္တာ။ ဝစနက္ခမောတိ သဗ္ရဟ္မစာရီဟိ ယေန ကေနစိ ဝုစ္စမာနော သုဗ္ဗစော ဟုတ္ဝာ ပဒက္ခိဏဂ္ဂာဟိတာယ တေသံ ဝစနံ ခမတီတိ ဝစနက္ခမော။ ဝတ္တာတိ ဝာ ဓမ္မကထာဝသေန ဝစနသီလော။ ဝစနက္ခမောတိ ဓမ္မံ သံဝဏ္ဏေန္တော ပရေဟိ အသံဟီရော ဟုတ္ဝာ တေသံ ပုစ္ဆာဝစနက္ခမတာယ ဝစနက္ခမော။ ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာတိ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒာဒိံ, အညံ ဝာ ဂမ္ဘီရကထံ ကတ္တာ။ န စဋ္ဌာနေ နိယောဇကောတိ ဓမ္မဝိနယာဒိံ အဓမ္မာဝိနယာဒိဝသေန အဝတ္ဝာ ဓမ္မဝိနယာဒိဝသေနေဝ ဒီပနတော န စ အဋ္ဌာနေ နိယောဇကော။

    Vattāti ‘‘kālena vakkhāmī’’tiādipañcadhamme attani upaṭṭhāpetvā sabrahmacārīnaṃ ullumpanabhāve ṭhatvā vattā. Vacanakkhamoti sabrahmacārīhi yena kenaci vuccamāno subbaco hutvā padakkhiṇaggāhitāya tesaṃ vacanaṃ khamatīti vacanakkhamo. Vattāti vā dhammakathāvasena vacanasīlo. Vacanakkhamoti dhammaṃ saṃvaṇṇento parehi asaṃhīro hutvā tesaṃ pucchāvacanakkhamatāya vacanakkhamo. Gambhīrañca kathaṃ kattāti saccapaṭiccasamuppādādiṃ, aññaṃ vā gambhīrakathaṃ kattā. Na caṭṭhāne niyojakoti dhammavinayādiṃ adhammāvinayādivasena avatvā dhammavinayādivaseneva dīpanato na ca aṭṭhāne niyojako.

    မာတရံ ပိတရံ ဟန္တ္ဝာတိ ဧတ္ထ ‘‘တဏ္ဟာ ဇနေတိ ပုရိသ’’န္တိ (သံ. နိ. ၁.၅၅-၅၇) ဝစနတော တီသု ဘဝေသု သတ္တာနံ ဇနနတော တဏ္ဟာ မာတာ နာမ။ ‘‘အဟံ အသုကသ္သ နာမ ရညော, ရာဇမဟာမတ္တသ္သ ဝာ ပုတ္တော’’တိ ပိတရံ နိသ္သာယ အသ္မိမာနသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အသ္မိမာနော ပိတာ နာမ။ လောကော ဝိယ ရာဇာနံ ယသ္မာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဒ္ဝေ သသ္သတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော ဘဇန္တိ, တသ္မာ သသ္သတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော ဒ္ဝေ ခတ္တိယာ ရာဇာနော နာမ။ ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ ဝိတ္ထတဋ္ဌေန ရဋ္ဌသဒိသတ္တာ ရဋ္ဌံ နာမ။ အာယသာဓကော အာယုတ္တကပုရိသော ဝိယ တံနိသ္သိတော နန္ဒိရာဂော အနုစရော နာမ။

    Mātaraṃ pitaraṃ hantvāti ettha ‘‘taṇhā janeti purisa’’nti (saṃ. ni. 1.55-57) vacanato tīsu bhavesu sattānaṃ jananato taṇhā mātā nāma. ‘‘Ahaṃ asukassa nāma rañño, rājamahāmattassa vā putto’’ti pitaraṃ nissāya asmimānassa uppajjanato asmimāno pitā nāma. Loko viya rājānaṃ yasmā sabbadiṭṭhigatāni dve sassatucchedadiṭṭhiyo bhajanti, tasmā sassatucchedadiṭṭhiyo dve khattiyā rājāno nāma. Dvādasāyatanāni vitthataṭṭhena raṭṭhasadisattā raṭṭhaṃ nāma. Āyasādhako āyuttakapuriso viya taṃnissito nandirāgo anucaro nāma.

    အနီဃောတိ နိဒ္ဒုက္ခော။ ဗ္ရာဟ္မဏောတိ ခီဏာသဝော။ ဧတေန ဟိ တဏ္ဟာဒယော အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏာသိနာ ဟတာ ဗာဟိတာ။ ယာတီတိ သော ဗ္ရာဟ္မဏော နိဒ္ဒုက္ခော ဟုတ္ဝာ ယာတီတိ။

    Anīghoti niddukkho. Brāhmaṇoti khīṇāsavo. Etena hi taṇhādayo arahattamaggañāṇāsinā hatā bāhitā. Yātīti so brāhmaṇo niddukkho hutvā yātīti.

    ကာယေတိ ကရဇကာယေ။ စိတ္တန္တိ ပာဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ။ သမောဒဟတီတိ ပက္ခိပတိ။ ယဒာ ဒိသ္သမာနေန ကာယေန ဂန္တုကာမော ဟောတိ, တဒာ ကာယဂတိကံ ပာဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ အဓိဋ္ဌဟတီတိ အတ္ထော။ စိတ္တေပိ ကာယံ သမောဒဟတီတိ ယဒာ သီဃံ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, တဒာ ပာဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ ကာယံ ပက္ခိပတိ, စိတ္တဂတိကံ ကာယံ အဓိဋ္ဌဟတီတိ အတ္ထော။ ကာယေ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတ္ဝာတိ ‘‘သေယ္ယထာပိ နာမ ဗလဝာ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝာ ဗာဟံ ပသာရေယ္ယ, ပသာရိတံ ဝာ ဗာဟံ သမိဉ္ဇေယ္ယာ’’တိ ဝုတ္တနယေန (မဟာဝ. ၈, ၁၃၇; ဒီ. နိ. ၂.၆၆; မ. နိ. ၁.၂၈၂; ၂.၃၃၈; သံ. နိ. ၁.၁၇၂) ဣဒ္ဓိမာ ကာယေ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတ္ဝာ ပရေသံ ဒိသ္သမာနေန ကာယေန အာရာမရာမဏေယ္ယကာဒီနိ ပေက္ခမာနော စိတ္တက္ခဏေနေဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ။

    Kāyeti karajakāye. Cittanti pādakajjhānacittaṃ. Samodahatīti pakkhipati. Yadā dissamānena kāyena gantukāmo hoti, tadā kāyagatikaṃ pādakajjhānacittaṃ adhiṭṭhahatīti attho. Cittepi kāyaṃ samodahatīti yadā sīghaṃ gantukāmo hoti, tadā pādakajjhānacitte kāyaṃ pakkhipati, cittagatikaṃ kāyaṃ adhiṭṭhahatīti attho. Kāye sukhasaññañca lahusaññañca okkamitvāti ‘‘seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyyā’’ti vuttanayena (mahāva. 8, 137; dī. ni. 2.66; ma. ni. 1.282; 2.338; saṃ. ni. 1.172) iddhimā kāye sukhasaññañca lahusaññañca okkamitvā paresaṃ dissamānena kāyena ārāmarāmaṇeyyakādīni pekkhamāno cittakkhaṇeneva icchitaṭṭhānaṃ gacchati.

    ၁၁၄.

    114.

    ယံ တံ လောကုတ္တရံ ဉာဏန္တိ သဗ္ဗံ လောကံ ဥတ္တရိတ္ဝာ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဌိတတ္တာ ဝုတ္တံ, န ပန လောကုတ္တရဘူမိကတ္တာ။ သဗ္ဗကာလေ ပဝတ္တတီတိ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတ္တာ ဝုတ္တံ, န သတတံ သမိတံ ပဝတ္တတီတိ။ န ဟိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဘဂဝတော သဗ္ဗသ္မိံယေဝ ကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။

    Yaṃ taṃ lokuttaraṃ ñāṇanti sabbaṃ lokaṃ uttaritvā abhibhavitvā ṭhitattā vuttaṃ, na pana lokuttarabhūmikattā. Sabbakāle pavattatīti āvajjanapaṭibaddhavuttittā vuttaṃ, na satataṃ samitaṃ pavattatīti. Na hi sabbaññutaññāṇaṃ bhagavato sabbasmiṃyeva kāle uppajjatīti sakkā vattunti.

    ကိတ္တယိသ္သာမိ တေ သန္တိန္တိ သဗ္ဗကိလေသဝူပသမဟေတုတာယ သန္တိံ နိဗ္ဗာနံ ဒသ္သေသ္သာမိ။ ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေတိ ဒိဋ္ဌေ ဒုက္ခာဒိဓမ္မေ, ဣမသ္မိံ ဧဝ ဝာ အတ္တဘာဝေ။ အနီတိဟန္တိ ဣတိဟာသာတိ ဧဝံ န ဣတိကိရာယ ပဝတ္တံ, အတ္တပစ္စက္ခန္တိ အတ္ထော။ ယံ ဝိဒိတ္ဝာ သတော စရန္တိ ‘‘သဗ္ဗေ သင္ခာရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ. ပ. ၂၇၇; ထေရဂာ. ၆၇၆; နေတ္တိ. ၅) နယေန သတော ဟုတ္ဝာ စရန္တော အရိယမဂ္ဂေန ယံ သန္တိံ ဝိဒိတ္ဝာ။ တရေ လောကေ ဝိသတ္တိကန္တိ သင္ခာရလောကေ ဝိသပ္ပနတော ဝိသတ္တိကသင္ခာတံ တဏ္ဟံ တရေ တရေယ္ယ သမတိက္ကမေယ္ယာတိ အတ္ထော။

    Kittayissāmi te santinti sabbakilesavūpasamahetutāya santiṃ nibbānaṃ dassessāmi. Diṭṭhe dhammeti diṭṭhe dukkhādidhamme, imasmiṃ eva vā attabhāve. Anītihanti itihāsāti evaṃ na itikirāya pavattaṃ, attapaccakkhanti attho. Yaṃ viditvā sato caranti ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā (dha. pa. 277; theragā. 676; netti. 5) nayena sato hutvā caranto ariyamaggena yaṃ santiṃ viditvā. Tare loke visattikanti saṅkhāraloke visappanato visattikasaṅkhātaṃ taṇhaṃ tare tareyya samatikkameyyāti attho.

    တဉ္စာဟံ အဘိနန္ဒာမီတိ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သန္တိဇောတကံ တုမ္ဟာကံ ဝစနံ အဟံ ပတ္ထယာမိ, တံ ဧဝ ဝာ သန္တိံ ဥတ္တမံ အဘိနန္ဒာမီတိ ဓောတကော ဝဒတိ။ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယဉ္စာပိ မဇ္ဈေတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓန္တိ အနာဂတံ ဥပရိ စ။ အဓောတိ အတီတံ ဟေဋ္ဌာ စ။ တိရိယဉ္စာပိ မဇ္ဈေတိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ပရိတော စ။ ဧတံ ဝိဒိတ္ဝာ သင္ဂောတီတိ ဧတံ အနာဂတာဒိံ သင္ဂဇနနဋ္ဌာနန္တိ ဉတ္ဝာ။ ဘဝာဘဝာယာတိ ခုဒ္ဒကာနဉ္စေဝ မဟန္တာနဉ္စ ဘဝာနံ အတ္ထာယ, သသ္သတုစ္ဆေဒာယ ဝာ။

    Tañcāhaṃ abhinandāmīti taṃ vuttappakāraṃ santijotakaṃ tumhākaṃ vacanaṃ ahaṃ patthayāmi, taṃ eva vā santiṃ uttamaṃ abhinandāmīti dhotako vadati. Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjheti ettha uddhanti anāgataṃ upari ca. Adhoti atītaṃ heṭṭhā ca. Tiriyañcāpi majjheti paccuppannaṃ parito ca. Etaṃ viditvā saṅgotīti etaṃ anāgatādiṃ saṅgajananaṭṭhānanti ñatvā. Bhavābhavāyāti khuddakānañceva mahantānañca bhavānaṃ atthāya, sassatucchedāya vā.

    အရိယသစ္စာနန္တိ အရိယဘာဝကရာနံ သစ္စာနံ။ အနနုဗောဓာတိ အဗုဇ္ဈနေန အဇာနနေန။ အပ္ပဋိဝေဓာတိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ သန္ဓာဝိတန္တိ ဘဝတော ဘဝသ္သ ဂမနေန သန္ဓာဝိတံ။ သံသရိတန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဂမနဝသေန သံသရိတံ။ မမဉ္စေဝ တုမ္ဟာကဉ္စာတိ မယာ စေဝ တုမ္ဟေဟိ စ။ အထ ဝာ သန္ဓာဝိတံ သံသရိတန္တိ သန္ဓာဝနံ သံသရဏံ မမဉ္စေဝ တုမ္ဟာကဉ္စ အဟောသီတိ အတ္ထော။ ဘဝနေတ္တီတိ ဘဝာဘဝံ နယနသမတ္ထာ တဏ္ဟာရဇ္ဇု။ သံသိတန္တိ သံသရိတံ။ သမူဟတာတိ သုဋ္ဌု ဟတာ ဆိန္နာ အပ္ပဝတ္တိကတာ။

    Ariyasaccānanti ariyabhāvakarānaṃ saccānaṃ. Ananubodhāti abujjhanena ajānanena. Appaṭivedhāti appaṭivijjhanena. Sandhāvitanti bhavato bhavassa gamanena sandhāvitaṃ. Saṃsaritanti punappunaṃ gamanavasena saṃsaritaṃ. Mamañceva tumhākañcāti mayā ceva tumhehi ca. Atha vā sandhāvitaṃ saṃsaritanti sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ mamañceva tumhākañca ahosīti attho. Bhavanettīti bhavābhavaṃ nayanasamatthā taṇhārajju. Saṃsitanti saṃsaritaṃ. Samūhatāti suṭṭhu hatā chinnā appavattikatā.

    သဗ္ဗေ သင္ခာရာ အနိစ္စာတိ ပစ္စယေဟိ သင္ခရီယန္တီတိ ‘‘သင္ခာရာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ အာဒိအန္တဝန္တတော အနိစ္စန္တိကတော တာဝကာလိကတော ခဏပရိတ္တတော စ န နိစ္စာတိ အနိစ္စာ။ ယဒာ ပညာယ ပသ္သတီတိ ယဒာ ဝိပသ္သနာပညာယ ပသ္သတိ။ အထ ဣမသ္မိံ ဝဋ္ဋဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ, နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဒုက္ခပရိဇာနနာဒိဝသေန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဧသ မဂ္ဂော ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ယ္ဝာယံ ဝုတ္တနယေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓော, ဧသ ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ မဂ္ဂော။ သဗ္ဗေ သင္ခာရာ ဒုက္ခာတိ သဗ္ဗေ သင္ခာရာ အဘိဏ္ဟသမ္ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ခယဋ္ဌေန စ ဒုက္ခာတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာတိ သဗ္ဗေပိ တေဘူမကဓမ္မာ ပရတော တုစ္ဆတော သုညတော အသာရတော အဝသဝတ္တနတော စ အနတ္တာတိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။

    Sabbe saṅkhārā aniccāti paccayehi saṅkharīyantīti ‘‘saṅkhārā’’ti laddhanāmā pañcakkhandhā. Ādiantavantato aniccantikato tāvakālikato khaṇaparittato ca na niccāti aniccā. Yadā paññāya passatīti yadā vipassanāpaññāya passati. Atha imasmiṃ vaṭṭadukkhe nibbindati, nibbindanto dukkhaparijānanādivasena saccāni paṭivijjhati. Esa maggo visuddhiyāti yvāyaṃ vuttanayena saccappaṭivedho, esa visuddhatthāya maggo. Sabbe saṅkhārā dukkhāti sabbe saṅkhārā abhiṇhasampaṭipīḷanaṭṭhena khayaṭṭhena ca dukkhāti. Sesaṃ vuttanayameva. Sabbe dhammā anattāti sabbepi tebhūmakadhammā parato tucchato suññato asārato avasavattanato ca anattāti. Sesaṃ purimasadisameva.

    သေယ္ယောတိ ဝိသိဋ္ဌော ဥတ္တမော။ သဒိသောတိ သမာနော။ ဟီနောတိ လာမကော။ ဩမာနောပိ ဟိ အတ္တနော အဝင္ကရဏမုခေနပိ သံပဂ္ဂဏ္ဟနဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ။ ကိမညတ္ရ ယထာဘူတသ္သ အဒသ္သနာတိ သရသပဘင္ဂုတာယ ဧကန္တေနေဝ အနဝဋ္ဌိတသဘာဝေဟိ ရူပဓမ္မေဟိ သေယ္ယာဒိဝသေန အတ္တနော ဥက္ခိပနသ္သ တေသံ ယထာဘူတံ အဒသ္သနံ အညာဏံ ဝိနာ ကိံ အညံ ကာရဏံ သိယာ, အညံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ တသ္သ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Seyyoti visiṭṭho uttamo. Sadisoti samāno. Hīnoti lāmako. Omānopi hi attano avaṅkaraṇamukhenapi saṃpaggaṇhanavaseneva pavattati. Tena vuttaṃ ‘‘hīnohamasmī’’ti. Kimaññatra yathābhūtassa adassanāti sarasapabhaṅgutāya ekanteneva anavaṭṭhitasabhāvehi rūpadhammehi seyyādivasena attano ukkhipanassa tesaṃ yathābhūtaṃ adassanaṃ aññāṇaṃ vinā kiṃ aññaṃ kāraṇaṃ siyā, aññaṃ kiñci kāraṇaṃ tassa natthīti attho. Vedanādīsupi eseva nayo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.

    ၁၁၅.

    115.

    ယေ အရိယသစ္စာနိ ဝိဘာဝယန္တီတိ ဒုက္ခာဒီနိ အရိယသစ္စာနိ ပညာဩဘာသေန သစ္စပ္ပဋိစ္ဆာဒကကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဓမေတ္ဝာ အတ္တနော ပကာသာနိ ပာကဋာနိ ကရောန္တိ။ ဂမ္ဘီရပညေနာတိ အပ္ပမေယ္ယပညတာယ သဒေဝကသ္သပိ လောကသ္သ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယ္ယပတိဋ္ဌပညေန သဗ္ဗညုနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဒေသိတာနီတိ သင္ခေပဝိတ္ထာရာဒီဟိ တေဟိ တေဟိ နယေဟိ သုဋ္ဌု ဒေသိတာနိ။ ကိဉ္စာပိ တေ ဟောန္တိ ဘုသံ ပမတ္တာတိ တေ ဝိဘာဝိတအရိယသစ္စာ ပုဂ္ဂလာ ကာမံ ဒေဝရဇ္ဇစက္ကဝတ္တိရဇ္ဇာဒိပမာဒဋ္ဌာနံ အာဂမ္မ ဘုသံ ပမတ္တာ ဟောန္တိ, တထာပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင္ခာရဝိညာဏသ္သ နိရောဓေန ဌပေတ္ဝာ သတ္တ ဘဝေ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယုံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, တေသံ နိရုဒ္ဓတ္တာ န အဋ္ဌမံ ဘဝံ အာဒိယန္တိ, သတ္တမဘဝေယေဝ ပန ဝိပသ္သနံ အာရဘိတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏန္တီတိ အတ္ထော။

    Ye ariyasaccāni vibhāvayantīti dukkhādīni ariyasaccāni paññāobhāsena saccappaṭicchādakakilesandhakāraṃ vidhametvā attano pakāsāni pākaṭāni karonti. Gambhīrapaññenāti appameyyapaññatāya sadevakassapi lokassa ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭhapaññena sabbaññunāti vuttaṃ hoti. Sudesitānīti saṅkhepavitthārādīhi tehi tehi nayehi suṭṭhu desitāni. Kiñcāpi te honti bhusaṃ pamattāti te vibhāvitaariyasaccā puggalā kāmaṃ devarajjacakkavattirajjādipamādaṭṭhānaṃ āgamma bhusaṃ pamattā honti, tathāpi sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena ṭhapetvā satta bhave anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, tesaṃ niruddhattā na aṭṭhamaṃ bhavaṃ ādiyanti, sattamabhaveyeva pana vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pāpuṇantīti attho.

    ယထိန္ဒခီလောတိ ဧတ္ထ ယထာတိ ဥပမာဝစနံ။ ဣန္ဒခီလောတိ နဂရဒ္ဝာရထိရကရဏတ္ထံ ဥမ္မာရဗ္ဘန္တရေ အဋ္ဌ ဝာ ဒသ ဝာ ဟတ္ထေ ပထဝိံ ခဏိတ္ဝာ အာကောဋိတသ္သ သာရဒာရုမယသ္သ ထမ္ဘသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ ပထဝိသ္သိတော သိယာတိ ဂမ္ဘီရနေမိတာယ အန္တော ပဝိသိတ္ဝာ ဘူမိနိသ္သိတော သိယာ ဘဝေယ္ယ။ စတုဗ္ဘိ ဝာတေဟီတိ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂတဝာတေဟိ။ အသမ္ပကမ္ပိယောတိ ကမ္ပေတုံ ဝာ စာလေတုံ ဝာ အသက္ကုဏေယ္ယော။ တထူပမံ။ပေ.။ ပသ္သတီတိ ယော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပညာယ အဇ္ဈောဂာဟေတ္ဝာ ပသ္သတိ, တံ သပ္ပုရိသံ ဥတ္တမပုရိသံ တထာ ဒသ္သနတော သဗ္ဗတိတ္ထိယဝာဒဝာတေဟိ အသမ္ပကမ္ပိယတာယ တထူပမံ ယထာဝုတ္တဣန္ဒခီလူပမံ ဝဒာမီတိ အတ္ထော။

    Yathindakhīloti ettha yathāti upamāvacanaṃ. Indakhīloti nagaradvārathirakaraṇatthaṃ ummārabbhantare aṭṭha vā dasa vā hatthe pathaviṃ khaṇitvā ākoṭitassa sāradārumayassa thambhassetaṃ adhivacanaṃ. Pathavissito siyāti gambhīranemitāya anto pavisitvā bhūminissito siyā bhaveyya. Catubbhi vātehīti catūhi disāhi āgatavātehi. Asampakampiyoti kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tathūpamaṃ…pe… passatīti yo cattāri ariyasaccāni paññāya ajjhogāhetvā passati, taṃ sappurisaṃ uttamapurisaṃ tathā dassanato sabbatitthiyavādavātehi asampakampiyatāya tathūpamaṃ yathāvuttaindakhīlūpamaṃ vadāmīti attho.

    သောတာပတ္တိယင္ဂေဟီတိ အရိယသောတာပဇ္ဇနသ္သ အင္ဂဘူတေဟိ။ အရိယသာဝကောတိ အရိယသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော သဒ္ဓမ္မသ္သဝနန္တေ ဇာတတ္တာ အရိယသာဝကော။ ခီဏနိရယောမ္ဟီတိ ခီဏနိရယော အမ္ဟိ။ ခီဏာပာယဒုဂ္ဂတိဝိနိပာတောတိ ဣဒံ နိရယာဒီနံယေဝ ဝေဝစနဝသေန ဝုတ္တံ။ နိရယာဒယော ဟိ ဝဍ္ဎိသင္ခာတတော အယတော အပေတတ္တာ အပာယာ။ ဒုက္ခသ္သ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိယော။ ဒုက္ကဋကာရိနော ဝိဝသာ ဧတ္ထ နိပတန္တီတိ ဝိနိပာတာ။ သောတံ အရိယမဂ္ဂံ အာဒိတော ပတ္တော အဓိဂတောတိ သောတာပန္နော။ အကုပ္ပဓမ္မတာယ မဂ္ဂဖလာနံ ပုထုဇ္ဇနဘာဝသင္ခာတေ ဝိရူပေ န နိပတနသဘာဝောတိ အဝိနိပာတဓမ္မော။ တတော ဧဝ ဓမ္မနိယာမေန နိယတတာယ နိယတော။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသင္ခာတာ သမ္ဗောဓိ အဝသ္သံ ပတ္တဗ္ဗတာယ အသ္သ ပရံ အယနံ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ သမ္ဗောဓိပရာယဏော။

    Sotāpattiyaṅgehīti ariyasotāpajjanassa aṅgabhūtehi. Ariyasāvakoti ariyassa buddhassa bhagavato saddhammassavanante jātattā ariyasāvako. Khīṇanirayomhīti khīṇanirayo amhi. Khīṇāpāyaduggativinipātoti idaṃ nirayādīnaṃyeva vevacanavasena vuttaṃ. Nirayādayo hi vaḍḍhisaṅkhātato ayato apetattā apāyā. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggatiyo. Dukkaṭakārino vivasā ettha nipatantīti vinipātā. Sotaṃ ariyamaggaṃ ādito patto adhigatoti sotāpanno. Akuppadhammatāya maggaphalānaṃ puthujjanabhāvasaṅkhāte virūpe na nipatanasabhāvoti avinipātadhammo. Tato eva dhammaniyāmena niyatatāya niyato. Uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi avassaṃ pattabbatāya assa paraṃ ayanaṃ gati paṭisaraṇanti sambodhiparāyaṇo.

    နိဝိဋ္ဌာတိအာဒီနိ ပဒာနိ အညမညဝေဝစနာနေဝ။ သဟဓမ္မိယာတိ သဗ္ရဟ္မစာရိနော။ အရိယကန္တေဟီတိ အရိယာနံ ကန္တေဟိ ပိယေဟိ မနာပေဟိ။ ပဉ္စ သီလာနိ ဟိ အရိယသာဝကာနံ ကန္တာနိ ဟောန္တိ, ဘဝန္တရေပိ အဝိဇဟနတော။ တာနိ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗောပိ ပနေတ္ထ သံဝရော လဗ္ဘတိယေဝ။ သောတာပန္နောဟမသ္မီတိ ဣဒံ ဒေသနာသီသမေဝ။ သကဒာဂာမိအာဒယောပိ ‘‘သကဒာဂာမီဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဗ္ယာကရောန္တိယေဝ။ ယတော သဗ္ဗေသမ္ပိ သိက္ခာပဒာဝိရောဓေန ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဗ္ယာကရဏံ အနုညာတမေဝာတိ။

    Niviṭṭhātiādīni padāni aññamaññavevacanāneva. Sahadhammiyāti sabrahmacārino. Ariyakantehīti ariyānaṃ kantehi piyehi manāpehi. Pañca sīlāni hi ariyasāvakānaṃ kantāni honti, bhavantarepi avijahanato. Tāni sandhāyetaṃ vuttaṃ. Sabbopi panettha saṃvaro labbhatiyeva. Sotāpannohamasmīti idaṃ desanāsīsameva. Sakadāgāmiādayopi ‘‘sakadāgāmīhamasmī’’tiādinā nayena byākarontiyeva. Yato sabbesampi sikkhāpadāvirodhena yuttaṭṭhāne byākaraṇaṃ anuññātamevāti.

    ယသ္သိန္ဒ္ရိယာနီတိ ယသ္သ အရိယပုဂ္ဂလသ္သ သဒ္ဓာဒီနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ သုဘာဝိတာနီတိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာဝသေန သုဋ္ဌု ဘာဝိတာနိ။ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓာ စာတိ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနဉ္စ သံယောဇနာနံ ပဇဟနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗလောကေ’’တိ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈာတိ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတ္ဝာ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ။

    Yassindriyānīti yassa ariyapuggalassa saddhādīni indriyāni. Subhāvitānīti ariyamaggabhāvanāvasena suṭṭhu bhāvitāni. Ajjhattaṃ bahiddhā cāti orambhāgiyānaṃ uddhambhāgiyānañca saṃyojanānaṃ pajahanavasena. Tenāha ‘‘sabbaloke’’ti. Nibbijjhāti nibbijjhitvā paṭivijjhitvā.

    ဓမ္မပဒာနီတိ ဓမ္မကောဋ္ဌာသာနိ။ အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ နာမ အလောဘော ဝာ အလောဘသီသေန အဓိဂတဈာနဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝာ ဒသအသုဘဝသေန ဝာ အဓိဂတဈာနာဒီနိ အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ။ စတုဗ္ရဟ္မဝိဟာရဝသေန အဓိဂတာနိ အဗ္ယာပာဒော ဓမ္မပဒံ။ ဒသာနုသ္သတိအာဟာရေပဋိက္ကူလသညာဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ။ ဒသကသိဏအာနာပာနဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒံ။

    Dhammapadānīti dhammakoṭṭhāsāni. Anabhijjhā dhammapadaṃ nāma alobho vā alobhasīsena adhigatajhānavipassanāmaggaphalanibbānāni vā dasaasubhavasena vā adhigatajhānādīni anabhijjhā dhammapadaṃ. Catubrahmavihāravasena adhigatāni abyāpādo dhammapadaṃ. Dasānussatiāhārepaṭikkūlasaññāvasena adhigatāni sammāsati dhammapadaṃ. Dasakasiṇaānāpānavasena adhigatāni sammāsamādhi dhammapadaṃ.

    ပဉ္စ ဆိန္ဒေတိ ဟေဋ္ဌာ အပာယုပပတ္တိသံဝတ္တနိကာနိ ပဉ္စ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ပာဒေ ဗဒ္ဓရဇ္ဇုံ ဝိယ ပုရိသော သတ္ထေန ဟေဋ္ဌာ မဂ္ဂတ္တယေန ဆိန္ဒေယ္ယ။ ပဉ္စ ဇဟေတိ ဥပရိဒေဝလောကသမ္ပာပကာနိ ပဉ္စ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ပုရိသော ဂီဝာယ ဗဒ္ဓရဇ္ဇုံ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဇဟေယ္ယ ဆိန္ဒေယ္ယေဝာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေတိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ ပဟာနတ္ထာယ သဒ္ဓာဒီနိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဥတ္တရိ ဘာဝေယ္ယ။ ပဉ္စ သင္ဂာတိဂောတိ ဧဝံ သန္တေ ပဉ္စန္နံ ရာဂဒောသမောဟမာနဒိဋ္ဌိသင္ဂာနံ အတိက္ကမနေန ပဉ္စသင္ဂာတိဂော ဟုတ္ဝာ ဘိက္ခု ‘‘ဩဃတိဏ္ဏော’’တိ ဝုစ္စတိ, နိတ္တိဏ္ဏစတုရောဃောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

    Pañca chindeti heṭṭhā apāyupapattisaṃvattanikāni pañca orambhāgiyasaṃyojanāni pāde baddharajjuṃ viya puriso satthena heṭṭhā maggattayena chindeyya. Pañca jaheti uparidevalokasampāpakāni pañca uddhambhāgiyasaṃyojanāni puriso gīvāya baddharajjuṃ viya arahattamaggena jaheyya chindeyyevāti attho. Pañca cuttari bhāvayeti uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pahānatthāya saddhādīni pañcindriyāni uttari bhāveyya. Pañca saṅgātigoti evaṃ sante pañcannaṃ rāgadosamohamānadiṭṭhisaṅgānaṃ atikkamanena pañcasaṅgātigo hutvā bhikkhu ‘‘oghatiṇṇo’’ti vuccati, nittiṇṇacaturoghoti vuccatīti attho.

    အနညာတံ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ စတုသစ္စဓမ္မံ, အမတပဒံယေဝ ဝာ ဉသ္သာမိ ဇာနိသ္သာမီတိ ပဋိပန္နသ္သ ပဌမမဂ္ဂဋ္ဌသ္သ ဣန္ဒ္ရိယန္တိ အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယံ။ ပဌမမဂ္ဂဉာဏဉ္ဟိ တံပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အာဇာနာတိ ပဌမမဂ္ဂေန ဉာတမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတ္ဝာ ဇာနာတီတိ အညော, တသ္သ ဣန္ဒ္ရိယန္တိ အညိန္ဒ္ရိယံ, ဟေဋ္ဌာ တီသု ဖလေသု, ဥပရိ တီသု မဂ္ဂေသု စ ဉာဏသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ အညာတာဝိနော စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတကိစ္စသ္သ အရဟတော ဣန္ဒ္ရိယန္တိ အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ, အဂ္ဂဖလဉာဏသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ အနဘိသမေတသ္သာတိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓသ္သ။ အဘိသမယာယာတိ ပဋိဝေဓာယ။

    Anaññātaṃ appaṭividdhaṃ catusaccadhammaṃ, amatapadaṃyeva vā ñassāmi jānissāmīti paṭipannassa paṭhamamaggaṭṭhassa indriyanti anaññātaññassāmītindriyaṃ. Paṭhamamaggañāṇañhi taṃpubbabhāgavasena evaṃ vuttaṃ. Ājānāti paṭhamamaggena ñātamariyādaṃ anatikkamitvā jānātīti añño, tassa indriyanti aññindriyaṃ, heṭṭhā tīsu phalesu, upari tīsu maggesu ca ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitakiccassa arahato indriyanti aññātāvindriyaṃ, aggaphalañāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Anabhisametassāti appaṭividdhassa. Abhisamayāyāti paṭivedhāya.

    ၁၁၆.

    116.

    ဗာလလက္ခဏာနီတိ ဗာလသ္သ ဥပလက္ခဏကာရဏာနိ။ ဗာလနိမိတ္တာနီတိ ‘‘ဗာလော အယ’’န္တိ ဂဟေတုံ နိမိတ္တာနိ ကာရဏာနိ။ ဗာလာပဒာနာနီတိ ဗာလသ္သ ပောရာဏာနိ ဝိရုဠ္ဟာနိ ကမ္မာနိ။ ‘‘ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ’’တိအာဒီသု ဒုစ္စိန္တိတံ အဘိဇ္ဈံ ဗ္ယာပာဒံ မိစ္ဆာဒသ္သနဉ္စ စိန္တေတီတိ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ။ ဒုဗ္ဘာသိတံ မုသာဝာဒာဒိံ ဘာသတီတိ ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ။ ဒုက္ကဋံ ပာဏာတိပာတာဒိကမ္မံ ကရောတီတိ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Bālalakkhaṇānīti bālassa upalakkhaṇakāraṇāni. Bālanimittānīti ‘‘bālo aya’’nti gahetuṃ nimittāni kāraṇāni. Bālāpadānānīti bālassa porāṇāni viruḷhāni kammāni. ‘‘Duccintitacintī’’tiādīsu duccintitaṃ abhijjhaṃ byāpādaṃ micchādassanañca cintetīti duccintitacintī. Dubbhāsitaṃ musāvādādiṃ bhāsatīti dubbhāsitabhāsī. Dukkaṭaṃ pāṇātipātādikammaṃ karotīti dukkaṭakammakārī. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.

    ဘိယ္ယောတိ ဥပရူပရိ။ ပကုဇ္ဈေယ္ယုန္တိ ဝိရုဇ္ဈေယ္ယုံ။ ‘‘ပကုပ္ပေယ္ယု’’န္တိပိ ပာဌော။ ဘုသေနာတိ ဒဠ္ဟေန။ ဒဏ္ဍေနာတိ ဒဏ္ဍဒာနေန။ ဓီရောတိ ပဏ္ဍိတော သပ္ပညဇာတိကော။ နိသေဓယေတိ ပဋိဗာဟေယ္ယ။ ပုန ကိဉ္စိ ကာတုံ ဝတ္တုံ ဝာ အသမတ္ထံ ကရေယ္ယာတိ အတ္ထော။

    Bhiyyoti uparūpari. Pakujjheyyunti virujjheyyuṃ. ‘‘Pakuppeyyu’’ntipi pāṭho. Bhusenāti daḷhena. Daṇḍenāti daṇḍadānena. Dhīroti paṇḍito sappaññajātiko. Nisedhayeti paṭibāheyya. Puna kiñci kātuṃ vattuṃ vā asamatthaṃ kareyyāti attho.

    ပရန္တိ ပစ္စတ္ထိကံ။ ယော သတော ဥပသမ္မတီတိ ယော သတိမာ ဟုတ္ဝာ ဥပသမ္မတိ, တသ္သ ဥပသမံယေဝာဟံ ဗာလသ္သ ပဋိသေဓနံ မညာမီတိ အတ္ထော။

    Paranti paccatthikaṃ. Yo sato upasammatīti yo satimā hutvā upasammati, tassa upasamaṃyevāhaṃ bālassa paṭisedhanaṃ maññāmīti attho.

    ဝဇ္ဇန္တိ ဒောသံ။ ယဒာ နံ မညတီတိ ယသ္မာ နံ မညတိ။ အဇ္ဈာရုဟတီတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ဂောဝ ဘိယ္ယော ပလာယိနန္တိ ယထာ ဂောယူထေ တာဝဒေဝ ဒ္ဝေ ဂာဝော ယုဇ္ဈန္တေ ဂောဂဏော ဩလောကေန္တော တိဋ္ဌတိ ယာဝ န ဧကော ပလာယတိ, ယဒာ ပန ပလာယတိ, အထ တံ ပလာယီနံ သဗ္ဗော ဂောဂဏော ဘိယ္ယော အဇ္ဈောတ္ထရတိ, ဧဝံ ဒုမ္မေဓော ခမန္တံ ဘိယ္ယော အဇ္ဈောတ္ထရတီတိ အတ္ထော။

    Vajjanti dosaṃ. Yadā naṃ maññatīti yasmā naṃ maññati. Ajjhāruhatīti ajjhottharati. Gova bhiyyo palāyinanti yathā goyūthe tāvadeva dve gāvo yujjhante gogaṇo olokento tiṭṭhati yāva na eko palāyati, yadā pana palāyati, atha taṃ palāyīnaṃ sabbo gogaṇo bhiyyo ajjhottharati, evaṃ dummedho khamantaṃ bhiyyo ajjhottharatīti attho.

    သဒတ္ထပရမာတိ သကတ္ထပရမာ။ ခန္တ္ယာ ဘိယ္ယော န ဝိဇ္ဇတီတိ တေသု သကတ္ထပရမေသု အတ္ထေသု ခန္တိတော ဥတ္တရိတရော အညော အတ္ထော န ဝိဇ္ဇတိ။ တမာဟု ပရမံ ခန္တိန္တိ ယော ဗလဝာ တိတိက္ခတိ, တသ္သ တံ ခန္တိံ ပရမံ အာဟု။ ဗာလဗလံ နာမ အညာဏဗလံ။ တံ ယသ္သ ဗလံ, အဗလမေဝ တံ, န တံ ဗလန္တိ အာဟု ကထေန္တိ ဒီပေန္တိ။ ဓမ္မဂုတ္တသ္သာတိ ဓမ္မေန ရက္ခိတသ္သ ဓမ္မံ ဝာ ရက္ခန္တသ္သ။ ပဋိဝတ္တာတိ ပဋိပ္ဖရိတ္ဝာ ဝတ္တာ, ပဋိပ္ပရိတ္ဝာ ဝာ ယံ ဝာ တံ ဝာ ဝဒေယ္ယာသိ။ ဓမ္မဋ္ဌံ ပန စာလေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ တသ္သေဝ တေန ပာပိယောတိ တေန ကောဓေန တသ္သေဝ ပုဂ္ဂလသ္သ ပာပံ ဟောတိ။ ကတရသ္သာတိ ? ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ, တသ္သ။ တတ္ထ ကုဒ္ဓန္တိ သမ္ပဒာနေ ဥပယောဂဝစနံ, ကုဒ္ဓသ္သာတိ အတ္ထော။ တိကိစ္ဆန္တာနန္တိ ဧကဝစနေ ဗဟုဝစနံ, တိကိစ္ဆန္တန္တိ အတ္ထော။ ဇနာ မညန္တီတိ ဧဝရူပံ အတ္တနော စ ပရသ္သ စာတိ ဥဘိန္နံ အတ္ထံ တိကိစ္ဆန္တံ နိပ္ဖာဒေန္တံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘ဗာလော အယ’’န္တိ အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနာ ဧဝံ မညန္တိ။ ယေ ဓမ္မသ္သ အကောဝိဒာတိ ယေ စတုသစ္စဓမ္မေ အကောဝိဒာ အစ္ဆေကာ, တေ ဧဝံ မညန္တီတိ အတ္ထော။

    Sadatthaparamāti sakatthaparamā. Khantyā bhiyyo na vijjatīti tesu sakatthaparamesu atthesu khantito uttaritaro añño attho na vijjati. Tamāhu paramaṃ khantinti yo balavā titikkhati, tassa taṃ khantiṃ paramaṃ āhu. Bālabalaṃ nāma aññāṇabalaṃ. Taṃ yassa balaṃ, abalameva taṃ, na taṃ balanti āhu kathenti dīpenti. Dhammaguttassāti dhammena rakkhitassa dhammaṃ vā rakkhantassa. Paṭivattāti paṭippharitvā vattā, paṭipparitvā vā yaṃ vā taṃ vā vadeyyāsi. Dhammaṭṭhaṃ pana cāletuṃ samattho nāma natthi. Tasseva tena pāpiyoti tena kodhena tasseva puggalassa pāpaṃ hoti. Katarassāti ? Yo kuddhaṃ paṭikujjhati, tassa. Tattha kuddhanti sampadāne upayogavacanaṃ, kuddhassāti attho. Tikicchantānanti ekavacane bahuvacanaṃ, tikicchantanti attho. Janā maññantīti evarūpaṃ attano ca parassa cāti ubhinnaṃ atthaṃ tikicchantaṃ nipphādentaṃ puggalaṃ ‘‘bālo aya’’nti andhabālaputhujjanā evaṃ maññanti. Ye dhammassa akovidāti ye catusaccadhamme akovidā acchekā, te evaṃ maññantīti attho.

    ၁၁၇.

    117.

    ပတ္တန္တိ အဓိဂတံ ဧတရဟိ အနုဘုယ္ယမာနံ ကာမူပကရဏံ ပတ္တဗ္ဗန္တိ တဒေဝ အနာဂတေ အဓိဂန္တဗ္ဗံ အနုဘဝိတဗ္ဗံ, ဥဘယမေတံ ရဇာနုကိဏ္ဏန္တိ တဒုဘယမ္ပိ ရာဂရဇာဒီဟိ အဝကိဏ္ဏံ ။ အာတုရသ္သာတိ ရာဂာဒိကိလေသာတုရသ္သ။ အနုသိက္ခတောတိ ကိလေသဗဟုလပုဂ္ဂလေ အနုသိက္ခတော။ ယေ စ သိက္ခာသာရာတိ ယေ ယထာသမာဒိန္နံ သီလဝတာဒိသင္ခာတံ သိက္ခံ သာရတော ဂဟေတ္ဝာ ဌိတာ။ တေနာဟ – ‘‘သီလံ ဝတံ ဇီဝိတံ ဗ္ရဟ္မစရိယ’’န္တိ။ တတ္ထ ယံ ‘‘န ကရောမီ’’တိ ဩရမတိ, တံ သီလံ။ ယံ ဝေသဘောဇနကိစ္စစရဏာဒိ, တံ ဝတံ။ ဇီဝိတန္တိ အာဇီဝော။ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ မေထုနဝိရတိ။ ဥပဋ္ဌာနသာရာတိ ဧတေသံ သီလာဒီနံ အနုဋ္ဌာနသာရာ။ ဧတေဟိ ဧဝ သံသာရသုဒ္ဓီတိ တာနိ သာရတော ဂဟေတ္ဝာ ဌိတာတိ အတ္ထော။

    Pattanti adhigataṃ etarahi anubhuyyamānaṃ kāmūpakaraṇaṃ pattabbanti tadeva anāgate adhigantabbaṃ anubhavitabbaṃ, ubhayametaṃ rajānukiṇṇanti tadubhayampi rāgarajādīhi avakiṇṇaṃ . Āturassāti rāgādikilesāturassa. Anusikkhatoti kilesabahulapuggale anusikkhato. Ye ca sikkhāsārāti ye yathāsamādinnaṃ sīlavatādisaṅkhātaṃ sikkhaṃ sārato gahetvā ṭhitā. Tenāha – ‘‘sīlaṃ vataṃ jīvitaṃ brahmacariya’’nti. Tattha yaṃ ‘‘na karomī’’ti oramati, taṃ sīlaṃ. Yaṃ vesabhojanakiccacaraṇādi, taṃ vataṃ. Jīvitanti ājīvo. Brahmacariyanti methunavirati. Upaṭṭhānasārāti etesaṃ sīlādīnaṃ anuṭṭhānasārā. Etehi eva saṃsārasuddhīti tāni sārato gahetvā ṭhitāti attho.

    ဣစ္စေတေ ဥဘော အန္တာတိ ဣတိ သီလဗ္ဗတပရာမာသမုခေန အတ္တကိလမထာနုယောဂော, ကာမေသု အနဝဇ္ဇသညိတာမုခေန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂော စာတိ ဧတေ ဥဘော အန္တာ။ တေ စ ခော ယထာက္ကမံ အာယတိံ ပတ္တဗ္ဗေ, ဧတရဟိ ပတ္တေ စ ရာဂရဇာဒိဩကိဏ္ဏေ ကာမဂုဏေ အလ္လီနေဟိ ကိလေသာတုရာနံ အနုသိက္ခန္တေဟိ, သယဉ္စ ကိလေသာတုရေဟေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ, တတော ဧဝ စ တေ ကဋသိဝဍ္ဎနာ အပရာပရံ ဇရာမရဏေဟိ သိဝထိကာယ ဝဍ္ဎနသီလာ ဧကန္တေနေဝ ကဋသိံ ဝဍ္ဎေန္တိ, သယံ ဝဍ္ဎန္တာ ပရေ စ အန္တဒ္ဝယေ သမာဒပေန္တာ ဝဍ္ဎာပေန္တိ စာတိ အတ္ထော။

    Iccete ubho antāti iti sīlabbataparāmāsamukhena attakilamathānuyogo, kāmesu anavajjasaññitāmukhena kāmasukhallikānuyogo cāti ete ubho antā. Te ca kho yathākkamaṃ āyatiṃ pattabbe, etarahi patte ca rāgarajādiokiṇṇe kāmaguṇe allīnehi kilesāturānaṃ anusikkhantehi, sayañca kilesātureheva paṭipajjitabbā, tato eva ca te kaṭasivaḍḍhanā aparāparaṃ jarāmaraṇehi sivathikāya vaḍḍhanasīlā ekanteneva kaṭasiṃ vaḍḍhenti, sayaṃ vaḍḍhantā pare ca antadvaye samādapentā vaḍḍhāpenti cāti attho.

    ဥဘော အန္တေ အနဘိညာယာတိ ယထာဝုတ္တေ ဥဘော အန္တေ အဇာနိတ္ဝာ။ ဩလီယန္တိ ဧကေတိ ‘‘သသ္သတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဩလီယနတဏ္ဟာဘိနိဝေသဝသေန အဝလီယန္တိ ဧကစ္စေ။ အတိဓာဝန္တိ ဧကေတိ ဧကစ္စေ – ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနသ္သတိ အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ အတိဓာဝနာဘိနိဝေသဝသေန အတိက္ကမန္တိ။

    Ubho ante anabhiññāyāti yathāvutte ubho ante ajānitvā. Olīyanti eketi ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti olīyanataṇhābhinivesavasena avalīyanti ekacce. Atidhāvanti eketi ekacce – ‘‘ucchijjati vinassati attā ca loko cā’’ti atidhāvanābhinivesavasena atikkamanti.

    န အမညိံသု တေသဉ္စ တဏ္ဟာဒိမညနာနံ ပဟီနတ္တာ။ တတော ဧဝ အနုပာဒာပရိနိဗ္ဗာနတော တိဝိဓမ္ပိ ဝဋ္ဋံ တေသံ ပညာပနာယ နတ္ထီတိ။

    Naamaññiṃsu tesañca taṇhādimaññanānaṃ pahīnattā. Tato eva anupādāparinibbānato tividhampi vaṭṭaṃ tesaṃ paññāpanāya natthīti.

    ဇညာတိ ဇာနေယ္ယ။ သံယုဇေတိ သံယောဇေယ္ယ။ မာနုသန္တိ မနုသ္သာနံ ဣဒန္တိ မာနုသံ, မနုသ္သဘဝပရိယာပန္နံ။ ကိဉ္ဟိ တသ္သ သကံ ဟောတီတိ တသ္သ မစ္စုမုခံ ပဝိသန္တသ္သ သတ္တသ္သ ကိံ အညံ သကံ နာမ အညတ္ရ ကလ္ယာဏကမ္မတော။ ကမ္မသ္သကာ ဟိ သတ္တာ။ တေနာဟ – ‘‘တသ္မာ ကရေယ္ယ ကလ္ယာဏ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ သမ္ပရာယိကန္တိ သမ္ပရာယဖလနိဗ္ဗတ္တကံ။

    Jaññāti jāneyya. Saṃyujeti saṃyojeyya. Mānusanti manussānaṃ idanti mānusaṃ, manussabhavapariyāpannaṃ. Kiñhi tassa sakaṃ hotīti tassa maccumukhaṃ pavisantassa sattassa kiṃ aññaṃ sakaṃ nāma aññatra kalyāṇakammato. Kammassakā hi sattā. Tenāha – ‘‘tasmā kareyya kalyāṇa’’ntiādi. Tattha samparāyikanti samparāyaphalanibbattakaṃ.

    ၁၁၈.

    118.

    ဣမေ ဓမ္မာတိ ဣမေ ကုသလာ ဝာ အကုသလာ ဝာ ဓမ္မာ။ ဧဝံဂဟိတာတိ ဧဝံ သမာဒိန္နာ ဥပ္ပာဒိတာ။ ဣဒံ ဖလန္တိ ဣဒံ ဣဋ္ဌဝိပာကံ အနိဋ္ဌဝိပာကဉ္စ ဖလံ။ အယမတ္ထောတိ အယံ ဝုဍ္ဎိ, အယံ ဟာနီတိ အတ္ထော။ အညမ္ပိ ဧဝံဇာတိယန္တိ ဧကံသဗ္ယာကရဏီယံ ဝဒတိ။

    Ime dhammāti ime kusalā vā akusalā vā dhammā. Evaṃgahitāti evaṃ samādinnā uppāditā. Idaṃ phalanti idaṃ iṭṭhavipākaṃ aniṭṭhavipākañca phalaṃ. Ayamatthoti ayaṃ vuḍḍhi, ayaṃ hānīti attho. Aññampi evaṃjātiyanti ekaṃsabyākaraṇīyaṃ vadati.

    အာကင္ခတော န ဇာနေယ္ယုန္တိ တတ္ထ ယေန ဟေတုနာ ဘဂဝတော ယာ အာကင္ခာ, သာ အညေသံ အဝိသယောတိ အာဟ – ‘‘ကိန္တံ ဘဂဝာ အာကင္ခတီတိ။ ဣဒံ အဝိသဇ္ဇနီယ’’န္တိ။

    Ākaṅkhato na jāneyyunti tattha yena hetunā bhagavato yā ākaṅkhā, sā aññesaṃ avisayoti āha – ‘‘kintaṃ bhagavā ākaṅkhatīti. Idaṃ avisajjanīya’’nti.

    ဧတ္တကောတိ ဧတပရိမာဏော။ သီလက္ခန္ဓေတိ သီလက္ခန္ဓဟေတု။ ‘‘သီလက္ခန္ဓေနာ’’တိပိ ပာဌော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣရိယာယန္တိ ကာယဝစီသမာစာရေ။ ပဘာဝေတိ အာနုဘာဝေ။ ဟိတေသိတာယန္တိ မေတ္တာယ။ ဣဒ္ဓိယန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓာယ။ ဧတ္တကာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ, တေ စ ပစ္စေကံ ဧဝံပဘာဝာ။ တထာ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဧဝမာနုဘာဝာနိ။ အရိယသင္ဃော ဧဝံဝိဓဂုဏေဟိ ယုတ္တောတိ။

    Ettakoti etaparimāṇo. Sīlakkhandheti sīlakkhandhahetu. ‘‘Sīlakkhandhenā’’tipi pāṭho. Sesapadesupi eseva nayo. Iriyāyanti kāyavacīsamācāre. Pabhāveti ānubhāve. Hitesitāyanti mettāya. Iddhiyanti iddhividhāya. Ettakā buddhaguṇā, te ca paccekaṃ evaṃpabhāvā. Tathā maggaphalanibbānāni evamānubhāvāni. Ariyasaṅgho evaṃvidhaguṇehi yuttoti.

    တိဏ္ဏံ ရတနာနံ မဟာနုဘာဝတာ န သဗ္ဗထာ အညေသံ ဝိသယော, ဘဂဝတော ဧဝ ဝိသယောတိ အာဟ – ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော အဝိသဇ္ဇနီယော’’တိ။ တေန ယော အညောပိ အတ္ထော ဗုဒ္ဓဝိသယော, သော အဝိသဇ္ဇနီယောတိ ဒသ္သေတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယ္ယော န စိန္တေတဗ္ဗော, ယံ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒသ္သ ဝိဃာတသ္သ ဘာဂီ အသ္သာ’’တိ (အ. နိ. ၄.၇၇)။ ကတမာ ပုဗ္ဗာ ကောဋီတိ အဝိသဇ္ဇနီယန္တိ ‘‘ကတမာ ပုဗ္ဗာ ကောဋီ’’တိ ကေနစိ ကတံ ပုစ္ဆနံ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ကသ္မာ? သံသာရသ္သ ပုရိမာယ ကောဋိယာ အဘာဝတော။ တေနေဝာဟ – ‘‘ပုရိမာ, ဘိက္ခဝေ, ကောဋိ န ပညာယတီ’’တိ (အ. နိ. ၁၀.၆၁)။ တတ္ထ န ပညာယတီတိ န ဒိသ္သတိ, န ဥပလဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ န ပညာယတီတိ အညသ္သ ဉာဏဝိသယော န ဟောတီတိ ပန အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘န ပညာယတီတိ သာဝကာနံ ဉာဏဝေကလ္လေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတ္တူပနာယိကာတိ အတ္တာ ဥပနေတဗ္ဗော ဧတိသ္သာတိ အတ္တူပနာယိကာ။ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ အဝိဇာနနာတိ ဧတေန ပုရိမာယ ကောဋိယာ အဘာဝတော ဧဝ န ပညာယတိ, န တတ္ထ ဉာဏသ္သ ပဋိဃာတောတိ ဒသ္သေတိ။

    Tiṇṇaṃ ratanānaṃ mahānubhāvatā na sabbathā aññesaṃ visayo, bhagavato eva visayoti āha – ‘‘buddhavisayo avisajjanīyo’’ti. Tena yo aññopi attho buddhavisayo, so avisajjanīyoti dasseti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘buddhavisayo acinteyyo na cintetabbo, yaṃ cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Katamā pubbā koṭīti avisajjanīyanti ‘‘katamā pubbā koṭī’’ti kenaci kataṃ pucchanaṃ avisajjanīyaṃ. Kasmā? Saṃsārassa purimāya koṭiyā abhāvato. Tenevāha – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyatī’’ti (a. ni. 10.61). Tattha na paññāyatīti na dissati, na upalabbhatīti attho. Na paññāyatīti aññassa ñāṇavisayo na hotīti pana atthaṃ sandhāya ‘‘na paññāyatīti sāvakānaṃ ñāṇavekallenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha attūpanāyikāti attā upanetabbo etissāti attūpanāyikā. Natthi buddhānaṃ bhagavantānaṃ avijānanāti etena purimāya koṭiyā abhāvato eva na paññāyati, na tattha ñāṇassa paṭighātoti dasseti.

    ယံ ပန အတ္ထိ, တံ အညေသံ အပ္ပမေယ္ယမ္ပိ ဘဂဝတော န အပ္ပမေယ္ယန္တိ ဘဂဝတော သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတညာဏတံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယထာ ဘဂဝာ ကောကာလိကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညတရံ ဘိက္ခုန္တိ နာမဂောတ္တေန အပာကဋံ။ ‘‘ကီဝ ဒီဃံ နု ခော, ဘန္တေ, ပဒုမေ နိရယေ အာယုပ္ပမာဏ’’န္တိ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ နိသိန္နံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဧဝမာဟာတိ။ ဧတ္ထာယံ ပာဌသေသော – ဒီဃံ ခော, ဘိက္ခု, ပဒုမေ နိရယေ အာယုပ္ပမာဏံ, တံ န သုကရံ သင္ခာတုံ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဝသ္သာနီ’’တိ ဝာ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဝသ္သသတာနီ’’တိ ဝာ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဝသ္သသဟသ္သာနီ’’တိ ဝာ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဝသ္သသတသဟသ္သာနီ’’တိ ဝာတိ။ သက္ကာ ပန, ဘန္တေ, ဥပမာ ကာတုန္တိ။ ‘‘သက္ကာ ဘိက္ခူ’’တိ ဘဂဝာ အဝောစ။ သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိခာရိကော ကောသလကော တိလဝာဟော။ တတော ပုရိသော ဝသ္သသတသ္သ ဝသ္သသတသ္သ အစ္စယေန ဧကမေကံ တိလံ ဥဒ္ဓရေယ္ယ။ ခိပ္ပတရံ ခော သော, ဘိက္ခု, ဝီသတိခာရိကော ကောသလကော တိလဝာဟော ဣမိနာ ဥပက္ကမေန ပရိက္ခယံ ပရိယာဒာနံ ဂစ္ဆေယ္ယ, န တ္ဝေဝ ဧကော အဗ္ဗုဒော နိရယော။ သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိ အဗ္ဗုဒာ နိရယာ, ဧဝမေကော နိရဗ္ဗုဒော နိရယောတိအာဒိ (သံ. နိ. ၁.၁၈၁; အ. နိ. ၁၀.၈၉; သု. နိ. ကောကာလိကသုတ္တ)။

    Yaṃ pana atthi, taṃ aññesaṃ appameyyampi bhagavato na appameyyanti bhagavato sabbattha appaṭihataññāṇataṃ dassetuṃ ‘‘yathā bhagavā kokālikaṃ bhikkhuṃ ārabbhā’’tiādimāha. Tattha aññataraṃ bhikkhunti nāmagottena apākaṭaṃ. ‘‘Kīva dīghaṃ nu kho, bhante, padume niraye āyuppamāṇa’’nti pañhaṃ pucchitvā nisinnaṃ ekaṃ bhikkhuṃ evamāhāti. Etthāyaṃ pāṭhaseso – dīghaṃ kho, bhikkhu, padume niraye āyuppamāṇaṃ, taṃ na sukaraṃ saṅkhātuṃ ‘‘ettakāni vassānī’’ti vā ‘‘ettakāni vassasatānī’’ti vā ‘‘ettakāni vassasahassānī’’ti vā ‘‘ettakāni vassasatasahassānī’’ti vāti. Sakkā pana, bhante, upamā kātunti. ‘‘Sakkā bhikkhū’’ti bhagavā avoca. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsatikhāriko kosalako tilavāho. Tato puriso vassasatassa vassasatassa accayena ekamekaṃ tilaṃ uddhareyya. Khippataraṃ kho so, bhikkhu, vīsatikhāriko kosalako tilavāho iminā upakkamena parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya, na tveva eko abbudo nirayo. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati abbudā nirayā, evameko nirabbudo nirayotiādi (saṃ. ni. 1.181; a. ni. 10.89; su. ni. kokālikasutta).

    တတ္ထ ဝီသတိခာရိကောတိ မာဂဓကေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ ကောသလရဋ္ဌေ ဧကော ပတ္ထော ဟောတိ။ တေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ အာဠ္ဟကံ, စတ္တာရိ အာဠ္ဟကာနိ ဒောဏံ, စတုဒောဏာ မာနိကာ, စတုမာနိကာ ခာရီ။ တာယ ခာရိယာ ဝီသတိခာရိကော တိလဝာဟော။ တိလဝာဟောတိ တိလသကဋံ။ အဗ္ဗုဒော နိရယောတိ အဗ္ဗုဒော နာမ ဧကော ပစ္စေကနိရယော နတ္ထိ, အဝီစိမ္ဟိ ဧဝ ပန အဗ္ဗုဒဂဏနာယ ပစ္စနောကာသော ‘‘အဗ္ဗုဒော နိရယော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော နိရဗ္ဗုဒာဒီသုပိ။

    Tattha vīsatikhārikoti māgadhakena patthena cattāro patthā kosalaraṭṭhe eko pattho hoti. Tena patthena cattāro patthā āḷhakaṃ, cattāri āḷhakāni doṇaṃ, catudoṇā mānikā, catumānikā khārī. Tāya khāriyā vīsatikhāriko tilavāho. Tilavāhoti tilasakaṭaṃ. Abbudo nirayoti abbudo nāma eko paccekanirayo natthi, avīcimhi eva pana abbudagaṇanāya paccanokāso ‘‘abbudo nirayo’’ti vutto. Esa nayo nirabbudādīsupi.

    တတ္ထ ဝသ္သဂဏနာပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထာ ဟိ သတံသတသဟသ္သာနိ ကောဋိ ဟောတိ။ ဧဝံ သတံသတသဟသ္သကောဋိယော ပကောဋိ နာမ။ သတံသတသဟသ္သပကောဋိယော ကောဋိပကောဋိ နာမ။ သတံသတသဟသ္သကောဋိပကောဋိယော နဟုတံ။ သတံသတသဟသ္သနဟုတာနိ နိန္နဟုတံ။ သတံသတသဟသ္သာနိ နိန္နဟုတာနိ ဧကော အဗ္ဗုဒော။ တတော ဝီသတိဂုဏော နိရဗ္ဗုဒော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အယဉ္စ ဂဏနာ အပရိစိတာနံ ဒုက္ကရာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘တံ န သုကရံ သင္ခာတု’’န္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပရိဒေဝနာနတ္တေန ကမ္မကာရဏနာနတ္တေနပိ ဣမာနိ နာမာနိ လဒ္ဓာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ‘‘သီတနရကာ ဧတေ’’တိ။ စိတ္တံ အာဃာတေတ္ဝာတိ စိတ္တံ ပဒူသေတ္ဝာ။

    Tattha vassagaṇanāpi evaṃ veditabbā – yathā hi sataṃsatasahassāni koṭi hoti. Evaṃ sataṃsatasahassakoṭiyo pakoṭi nāma. Sataṃsatasahassapakoṭiyo koṭipakoṭi nāma. Sataṃsatasahassakoṭipakoṭiyo nahutaṃ. Sataṃsatasahassanahutāni ninnahutaṃ. Sataṃsatasahassāni ninnahutāni eko abbudo. Tato vīsatiguṇo nirabbudo. Esa nayo sabbattha. Ayañca gaṇanā aparicitānaṃ dukkarāti vuttaṃ – ‘‘taṃ na sukaraṃ saṅkhātu’’nti. Keci pana ‘‘tattha tattha paridevanānattena kammakāraṇanānattenapi imāni nāmāni laddhānī’’ti vadanti. Apare ‘‘sītanarakā ete’’ti. Cittaṃ āghātetvāti cittaṃ padūsetvā.

    ၁၁၉.

    119.

    ကထံ ဇိနောတိ ပကာရပုစ္ဆာ။ ကေန ဇိနောတိ ကာရဏပုစ္ဆာ။ ကေန ကာရဏေန ကေန ဟေတုနာ ကာယ ပဋိပတ္တိယာ ဇိနောတိ ပုစ္ဆတိ။ ကထန္တိ ပန ကေန ပကာရေန ကိံ အတီတာနံ, ဥဒာဟု အနာဂတာနံ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကိလေသာနံ ပဟာနေန ဇိနောတိ ပုစ္ဆတိ, တသ္မာ တံ ‘‘ဝိသဇ္ဇနီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကတမော ဇိနောတိ ကိံ ရူပံ ဇိနော, ဥဒာဟု ဝေဒနာ သညာ သင္ခာရာ ဝိညာဏံ ဇိနော။ ရူပာဒိဝိနိမုတ္တော ဝာ အညော ဇိနော, ယော ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဝိသဇ္ဇနီယ’’န္တိ။ ကိတ္တကောတိ ပမာဏတော ကိံပရိမာဏော။

    Kathaṃ jinoti pakārapucchā. Kena jinoti kāraṇapucchā. Kena kāraṇena kena hetunā kāya paṭipattiyā jinoti pucchati. Kathanti pana kena pakārena kiṃ atītānaṃ, udāhu anāgatānaṃ paccuppannānaṃ kilesānaṃ pahānena jinoti pucchati, tasmā taṃ ‘‘visajjanīya’’nti vuttaṃ. Katamo jinoti kiṃ rūpaṃ jino, udāhu vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ jino. Rūpādivinimutto vā añño jino, yo ‘‘attā’’ti vuccatīti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘avisajjanīya’’nti. Kittakoti pamāṇato kiṃparimāṇo.

    အတ္ထိ တထာဂတောတိ အတ္ထိ သတ္တော။ ယ္ဝာယမာယသ္မာ ‘‘ဧဝံနာမော ဧဝံဂောတ္တော’’တိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဥပာဒာယ ပညပီယတိ, တသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိသဇ္ဇနီယ’’န္တိ။ ရူပံ တထာဂတောတိ ရူပံ အတ္တာတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝသေန ပုစ္ဆတီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိသဇ္ဇနီယ’’န္တိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Atthitathāgatoti atthi satto. Yvāyamāyasmā ‘‘evaṃnāmo evaṃgotto’’ti pañcakkhandhe upādāya paññapīyati, tassa puggalassa adhippetattā vuttaṃ ‘‘visajjanīya’’nti. Rūpaṃ tathāgatoti rūpaṃ attāti sakkāyadiṭṭhivasena pucchatīti katvā vuttaṃ ‘‘avisajjanīya’’nti. Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo.

    ၁၂၀.

    120.

    ဗာလံ ပီဌသမာရုဠ္ဟန္တိအာဒီနိ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနာနိ။ ကာယေန ဒုစ္စရိတာနီတိ ကာယေန ဒုဋ္ဌု ကတာနိ။ ဩလဗ္ဘန္တီတိ အဝလမ္ဗန္တိ အဝတ္ထရိယန္တိ။ သေသပဒဒ္ဝယံ တသ္သေဝ ဝေဝစနံ။ ဩလမ္ဗနာဒိအာကာရေန ဟိ တာနိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ မဟတန္တိ မဟန္တာနံ။ ပထဝိယံ ဩလမ္ဗန္တီတိ ပထဝိတလေ ပတ္ထရန္တိ။ သေသပဒဒ္ဝယံ တသ္သေဝ ဝေဝစနံ။ ပတ္ထရဏာကာရောယေဝ ဟေသ။ တတ္ရ, ဘိက္ခဝေ, ဗာလသ္သာတိ တသ္မိံ ဥပဋ္ဌဟနာကာရေ ဗာလသ္သ ဧဝံ ဟောတိ။

    Bālaṃ pīṭhasamāruḷhantiādīni sāmiatthe upayogavacanāni. Kāyena duccaritānīti kāyena duṭṭhu katāni. Olabbhantīti avalambanti avatthariyanti. Sesapadadvayaṃ tasseva vevacanaṃ. Olambanādiākārena hi tāni upaṭṭhahanti, tasmā evaṃ vuttaṃ. Mahatanti mahantānaṃ. Pathaviyaṃ olambantīti pathavitale pattharanti. Sesapadadvayaṃ tasseva vevacanaṃ. Pattharaṇākāroyeva hesa. Tatra, bhikkhave, bālassāti tasmiṃ upaṭṭhahanākāre bālassa evaṃ hoti.

    လာဘာ ဝော, ဘိက္ခဝေတိ ဘိက္ခဝေ, ယေ ဣမေ တုမ္ဟေဟိ ပဋိလဒ္ဓာ မနုသ္သတ္တသဒ္ဓာပဋိလာဘာဒယော, လာဘာ ဝော တုမ္ဟာကံ လာဘာ ဧဝ။ သုလဒ္ဓန္တိ ယမ္ပိဒံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလာဒိသမ္ပာဒနံ လဒ္ဓံ, တမ္ပိ သုလဒ္ဓံ။ ခဏော ဝော ပဋိလဒ္ဓောတိ အဋ္ဌအက္ခဏဝဇ္ဇိတော နဝမောယံ ခဏော ပဋိလဒ္ဓော မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယဝာသာယ။ ‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ’’တိအာဒိနာ ဧကဒေသနိဒသ္သနေန အဋ္ဌ အက္ခဏေ ဝိဘာဝေတိ။

    Lābhāvo, bhikkhaveti bhikkhave, ye ime tumhehi paṭiladdhā manussattasaddhāpaṭilābhādayo, lābhā vo tumhākaṃ lābhā eva. Suladdhanti yampidaṃ pabbajitvā catupārisuddhisīlādisampādanaṃ laddhaṃ, tampi suladdhaṃ. Khaṇo vo paṭiladdhoti aṭṭhaakkhaṇavajjito navamoyaṃ khaṇo paṭiladdho maggabrahmacariyavāsāya. ‘‘Diṭṭhā mayā’’tiādinā ekadesanidassanena aṭṭha akkhaṇe vibhāveti.

    ၁၂၁.

    121.

    ယဟိံ ယဟိန္တိ ယံ ယံ ဒုဂ္ဂတိံ ယော ဂစ္ဆတိ။ သော နံ အဓမ္မောတိ ယော အဓမ္မော တေန စရိတော, သော နံ အဓမ္မစာရိံ ပုဂ္ဂလံ။ ဟနာတီတိ ဗာဓတိ။

    Yahiṃ yahinti yaṃ yaṃ duggatiṃ yo gacchati. So naṃ adhammoti yo adhammo tena carito, so naṃ adhammacāriṃ puggalaṃ. Hanātīti bādhati.

    အပ္ပေသက္ခတာတိ အပ္ပာနုဘာဝတာ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏတာတိ ဝိရူပတာ ဗီဘစ္ဆတာ။ ဒုပ္ပညတာတိ နိပ္ပညတာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိဝသေန ဧဠမူဂတာ။

    Appesakkhatāti appānubhāvatā. Dubbaṇṇatāti virūpatā bībhacchatā. Duppaññatāti nippaññatā ahetukapaṭisandhivasena eḷamūgatā.

    ၁၂၂.

    122.

    ဝာစာနုရက္ခီတိ စတုန္နံ ဝစီဒုစ္စရိတာနံ ပရိဝဇ္ဇနေန ဝာစာနုရက္ခီ။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ အနုပ္ပာဒနေန မနသာ သုဋ္ဌု သံဝုတော။ ပာဏာတိပာတာဒယော ပဇဟန္တော ကာယေန စ အကုသလံ န ကယိရာ, ဧတေ တယော ကမ္မပထေ ဝိသောဓယေ။ ဧဝံ ဝိသောဓေန္တော ဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသကေဟိ ဗုဒ္ဓာဒီဟိ ဣသီဟိ ပဝေဒိတံ အရိယံ အဋ္ဌင္ဂိကံ မဂ္ဂံ အာရာဓေယ္ယာတိ။ ဒုက္ကဋန္တိ ကာယေန ဝာစာယ မနသာ စ ဒုက္ကဋံ သာဝဇ္ဇံ ဒုက္ခုဒ္ရယံ ဒုဂ္ဂတိသံဝတ္တနိယံ ကမ္မံ ယသ္သ နတ္ထိ။ သံဝုတံ တီဟိ ဌာနေဟီတိ ဧတေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ ပဝေသနိဝာရဏတော ပိဟိတံ, တံ အဟံ ‘‘ဗ္ရာဟ္မဏ’’န္တိ ဝဒာမီတိ။

    Vācānurakkhīti catunnaṃ vacīduccaritānaṃ parivajjanena vācānurakkhī. Abhijjhādīnaṃ anuppādanena manasā suṭṭhu saṃvuto. Pāṇātipātādayo pajahanto kāyena ca akusalaṃ na kayirā, ete tayo kammapathe visodhaye. Evaṃ visodhento hi sīlakkhandhādīnaṃ esakehi buddhādīhi isīhi paveditaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ ārādheyyāti. Dukkaṭanti kāyena vācāya manasā ca dukkaṭaṃ sāvajjaṃ dukkhudrayaṃ duggatisaṃvattaniyaṃ kammaṃ yassa natthi. Saṃvutaṃ tīhiṭhānehīti etehi tīhi kāraṇehi kāyaduccaritādīnaṃ pavesanivāraṇato pihitaṃ, taṃ ahaṃ ‘‘brāhmaṇa’’nti vadāmīti.

    အစ္စန္တဒုသ္သီလ္ယန္တိ ဧကန္တဒုသ္သီလဘာဝော။ ဂိဟီ ဝာပိ ဇာတိတော ပဋ္ဌာယ ဒသ အကုသလကမ္မပထေ ကရောန္တော, ပဗ္ဗဇိတော ဝာပိ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဂရုကာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနော အစ္စန္တဒုသ္သီလော နာမ။ ဣဓ ပန ယော ဒ္ဝီသု တီသု အတ္တဘာဝေသု ဒုသ္သီလော, တသ္သ ဂတိယာ အာဂတံ ဒုသ္သီလဘာဝံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒုသ္သီလဘာဝောတိ စေတ္ထ ဒုသ္သီလသ္သ ဆ ဒ္ဝာရာနိ နိသ္သာယ ဥပ္ပန္နာ တဏ္ဟာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မာလုဝာ သာလမိဝောတ္ထတန္တိ ယသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ တံ တဏ္ဟာသင္ခာတံ ဒုသ္သီလ္ယံ။ ယထာ နာမ မာလုဝာ သာလံ ဩတ္ထတံ ဒေဝေ ဝသ္သန္တေ ပတ္တေဟိ ဥဒကံ ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ သံဘဉ္ဇနဝသေန သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပရိယောနန္ဓတိ, ဧဝံ အတ္တဘာဝံ ဩတ္ထတံ ပရိယောနန္ဓိတ္ဝာ ဌိတံ သော မာလုဝာယ သံဘဉ္ဇိတ္ဝာ ဘူမိယံ ပာတိယမာနော ရုက္ခော ဝိယ တာယ ဒုသ္သီလ္ယသင္ခာတာယ တဏ္ဟာယ သံဘဉ္ဇိတ္ဝာ အပာယေသု ပာတိယမာနော, ယထာ နံ အနတ္ထကာမော ဒိသော ဣစ္ဆတိ, တထာ အတ္တာနံ ကရောတိ နာမာတိ အတ္ထော။

    Accantadussīlyanti ekantadussīlabhāvo. Gihī vāpi jātito paṭṭhāya dasa akusalakammapathe karonto, pabbajito vāpi upasampannadivasato paṭṭhāya garukāpattiṃ āpajjamāno accantadussīlo nāma. Idha pana yo dvīsu tīsu attabhāvesu dussīlo, tassa gatiyā āgataṃ dussīlabhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Dussīlabhāvoti cettha dussīlassa cha dvārāni nissāya uppannā taṇhā veditabbā. Māluvā sālamivotthatanti yassa puggalassa taṃ taṇhāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ. Yathā nāma māluvā sālaṃ otthataṃ deve vassante pattehi udakaṃ paṭicchitvā saṃbhañjanavasena sabbatthakameva pariyonandhati, evaṃ attabhāvaṃ otthataṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ so māluvāya saṃbhañjitvā bhūmiyaṃ pātiyamāno rukkho viya tāya dussīlyasaṅkhātāya taṇhāya saṃbhañjitvā apāyesu pātiyamāno, yathā naṃ anatthakāmo diso icchati, tathā attānaṃ karoti nāmāti attho.

    ‘‘အတ္တနာ ဟိ ကတ’’န္တိ ဂာထာယ အယံ သင္ခေပတ္ထော – ယထာ ပာသာဏမယံ ပာသာဏသမ္ဘဝံ ဝဇိရံ တမေဝ အသ္မမယံ မဏိံ အတ္တနော ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနသင္ခာတံ ပာသာဏမဏိံ ခာယိတ္ဝာ ဆိဒ္ဒာဆိဒ္ဒံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ကတ္ဝာ အပရိဘောဂံ ကရောတိ, ဧဝမေဝံ အတ္တနာ ကတံ အတ္တနိ ဇာတံ အတ္တသမ္ဘဝံ ပာပံ ဒုမ္မေဓံ နိပ္ပညံ ပုဂ္ဂလံ စတူသု အပာယေသု အဘိမတ္ထတိ ကန္တတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ။

    ‘‘Attanā hi kata’’nti gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – yathā pāsāṇamayaṃ pāsāṇasambhavaṃ vajiraṃ tameva asmamayaṃ maṇiṃ attano uṭṭhānaṭṭhānasaṅkhātaṃ pāsāṇamaṇiṃ khāyitvā chiddāchiddaṃ khaṇḍākhaṇḍaṃ katvā aparibhogaṃ karoti, evamevaṃ attanā kataṃ attani jātaṃ attasambhavaṃ pāpaṃ dummedhaṃ nippaññaṃ puggalaṃ catūsu apāyesu abhimatthati kantati viddhaṃsetīti.

    နိသေဝိယာတိ ကတ္ဝာ။ ဂရဟာတိ ဂာရယ္ဟာ။ ဗာလမတီတိ မန္ဒဗုဒ္ဓိနော။ ခယာ စ ကမ္မသ္သာတိ ကမ္မက္ခယကရဉာဏေန ကမ္မသ္သ ခေပနတော။ ဝိမုတ္တစေတသောတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိမုတ္တိယာ စ ဝိမုတ္တစိတ္တော။ နိဗ္ဗန္တိ တေ ဇောတိရိဝိန္ဓနက္ခယာတိ ယထာ နာမ အနုပာဒာနော ဇာတဝေဒော နိဗ္ဗာယတိ, ဧဝမေဝံ အဘိသင္ခာရသ္သ ဝိညာဏသ္သ အနဝသေသက္ခယာ နိဗ္ဗာယတိ။

    Niseviyāti katvā. Garahāti gārayhā. Bālamatīti mandabuddhino. Khayā ca kammassāti kammakkhayakarañāṇena kammassa khepanato. Vimuttacetasoti samucchedavimuttiyā paṭippassaddhivimuttiyā ca vimuttacitto. Nibbanti te jotirivindhanakkhayāti yathā nāma anupādāno jātavedo nibbāyati, evamevaṃ abhisaṅkhārassa viññāṇassa anavasesakkhayā nibbāyati.

    ၁၂၃.

    123.

    ‘‘ယထာပိ ဘမရော’’တိ ဂာထာယံ ဘမရောတိ ယာ ကာစိ မဓုကရဇာတိ။ ပုပ္ဖန္တိ ပုပ္ဖာရာမေ စရန္တော ပုပ္ဖဉ္စ တသ္သ ဝဏ္ဏဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ အဟေဌယံ အဟေဌယန္တော အဝိနာသေန္တော စရတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စရိတ္ဝာ စ ပလေတိ ရသမာဒာယာတိ ယာဝဒတ္ထံ ရသံ ပိဝိတ္ဝာ အပရမ္ပိ မဓုကရဏတ္ထာယ ရသံ ဂဟေတ္ဝာ ဍေတိ။ သော ဧကံ ဝနဂဟနံ အဇ္ဈောဂာဟေတ္ဝာ ရုက္ခသုသိရာဒီသု တံ ရဇမိသ္သကံ ရသံ ဌပေတ္ဝာ အနုပုဗ္ဗေန မဓုရရသံ မဓုံ ကရောတိ, န တသ္သ ပုပ္ဖာရာမေ စရိတပစ္စယာ ပုပ္ဖံ ဝာ တသ္သ ဝဏ္ဏော ဝာ ဂန္ဓော ဝာ ဝိနသ္သတိ, အထ ခော ပုပ္ဖံ ပာကတိကမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ ဂာမေ မုနီ စရေတိ ဧဝံ သေက္ခော အသေက္ခော ဝာ အနဂာရိယမုနိ ကုလပဋိပာဋိယာ ဂာမေ ဘိက္ခံ ဂဏ္ဟန္တော စရေယ္ယာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တသ္သ ဂာမေ စရဏပစ္စယာ သဒ္ဓာဟာနိ ဝာ ဘောဂဟာနိ ဝာ ဟောတိ, သဒ္ဓာပိ ဘောဂာပိ ပာကတိကာဝ ဟောန္တိ။ ဧဝံ စရိတ္ဝာ စ ပန ဂာမတော နိက္ခမိတ္ဝာ ဗဟိဂာမေ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ သင္ဃာဋိံ ပညပေတ္ဝာ နိသိန္နော အက္ခဘဉ္ဇန- (မိ. ပ. ၆.၁.၂) ဝဏလေပနပုတ္တမံသူပမဝသေန (မိ. ပ. ၆.၁.၂; သံ. နိ. ၂.၆၃) ပစ္စဝေက္ခန္တော ပိဏ္ဍပာတံ ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ တထာရူပံ ဝနသဏ္ဍံ အနုပဝိသိတ္ဝာ အဇ္ဈတ္တိကကမ္မဋ္ဌာနံ သမ္မသန္တော မဂ္ဂဖလာနိ ဟတ္ထဂတာနေဝ ကရောတိ။ အသေက္ခမုနိ ပန ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရမနုယုဉ္ဇတိ။ အယမသ္သ ဘမရေန မဓုကရေန သရိက္ခတာ။ ခီဏာသဝော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတောတိ။

    ‘‘Yathāpi bhamaro’’ti gāthāyaṃ bhamaroti yā kāci madhukarajāti. Pupphanti pupphārāme caranto pupphañca tassa vaṇṇañca gandhañca aheṭhayaṃ aheṭhayanto avināsento caratīti attho. Evaṃ caritvā ca paleti rasamādāyāti yāvadatthaṃ rasaṃ pivitvā aparampi madhukaraṇatthāya rasaṃ gahetvā ḍeti. So ekaṃ vanagahanaṃ ajjhogāhetvā rukkhasusirādīsu taṃ rajamissakaṃ rasaṃ ṭhapetvā anupubbena madhurarasaṃ madhuṃ karoti, na tassa pupphārāme caritapaccayā pupphaṃ vā tassa vaṇṇo vā gandho vā vinassati, atha kho pupphaṃ pākatikameva hoti. Evaṃ gāme munī careti evaṃ sekkho asekkho vā anagāriyamuni kulapaṭipāṭiyā gāme bhikkhaṃ gaṇhanto careyyāti attho. Na hi tassa gāme caraṇapaccayā saddhāhāni vā bhogahāni vā hoti, saddhāpi bhogāpi pākatikāva honti. Evaṃ caritvā ca pana gāmato nikkhamitvā bahigāme udakaphāsukaṭṭhāne saṅghāṭiṃ paññapetvā nisinno akkhabhañjana- (mi. pa. 6.1.2) vaṇalepanaputtamaṃsūpamavasena (mi. pa. 6.1.2; saṃ. ni. 2.63) paccavekkhanto piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathārūpaṃ vanasaṇḍaṃ anupavisitvā ajjhattikakammaṭṭhānaṃ sammasanto maggaphalāni hatthagatāneva karoti. Asekkhamuni pana diṭṭhadhammasukhavihāramanuyuñjati. Ayamassa bhamarena madhukarena sarikkhatā. Khīṇāsavo panettha adhippetoti.

    ပာတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီတိ ယော နံ ပာတိ ရက္ခတိ, တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပာယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ပာတိမောက္ခော။ သော ဧဝ ကာယိကဝာစသိကသ္သ ဝီတိက္ကမသ္သ သံဝရဏတော ပိဒဟနတော သံဝရော။ တေန ပာတိမောက္ခသံဝရေန သံဝုတော သမန္နာဂတော ဟုတ္ဝာ သဗ္ဗိရိယာပထေသု စရတိ။ အာစာရဂောစရသမ္ပန္နောတိ အာစာရေန စ ဂောစရေန စ သမ္ပန္နော။ အဏုမတ္တေသူတိ အပ္ပမတ္တကေသု။ ဝဇ္ဇေသူတိ အကုသလဓမ္မေသု။ ဘယဒသ္သာဝီတိ ဘယံ ဒသ္သီ။ သမာဒာယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခာပဒေသု ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခိတဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗံ သမ္မာ အာဒိယိတ္ဝာ သိက္ခတိ။

    Pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharatīti yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkho. So eva kāyikavācasikassa vītikkamassa saṃvaraṇato pidahanato saṃvaro. Tena pātimokkhasaṃvarena saṃvuto samannāgato hutvā sabbiriyāpathesu carati. Ācāragocarasampannoti ācārena ca gocarena ca sampanno. Aṇumattesūti appamattakesu. Vajjesūti akusaladhammesu. Bhayadassāvīti bhayaṃ dassī. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti sikkhāpadesu yaṃ kiñci sikkhitabbaṃ, taṃ sabbaṃ sammā ādiyitvā sikkhati.

    ကာယကမ္မဝစီကမ္မေန သမန္နာဂတော, ကုသလေန ပရိသုဒ္ဓာဇီဝောတိ ဧတ္ထ အာစာရဂောစရဂ္ဂဟဏေနေဝ ကုသလေ ကာယကမ္မေ ဝစီကမ္မေ စ ဂဟိတေပိ ယသ္မာ ဣဒံ အာဇီဝပာရိသုဒ္ဓိသီလံ န အာကာသာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကာယဝစီဒ္ဝာရေသု ဧဝ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တသ္သ ဥပ္ပတ္တိဒ္ဝာရဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ကာယဝစီကမ္မေန သမန္နာဂတော, ကုသလေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တေန သမန္နာဂတော, တသ္မာ ပရိသုဒ္ဓာဇီဝော, အာဇီဝပာရိသုဒ္ဓိပိ သီလမေဝာတိ ဒသ္သနတ္ထံ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘ကတမေ စ ထပတိ ကုသလာ သီလာ? ကုသလံ ကာယကမ္မံ ကုသလံ ဝစီကမ္မံ, ပရိသုဒ္ဓံ အာဇီဝမ္ပိ ခော အဟံ ထပတိ သီလသ္မိံ ဝဒာမီ’’တိ (မ. နိ. ၂.၂၆၅)။ အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ ယသ္သ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ဝီရိယံ အာရဒ္ဓံ ဟောတိ, သော ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ယော ဂဏသင္ဂဏိကံ ဝိနောဒေတ္ဝာ စတူသု ဣရိယာပထေသု အဋ္ဌအာရမ္ဘဝတ္ထုဝသေန ဧကကော ဟောတိ, တသ္သ ကာယိကံ ဝီရိယံ အာရဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ။ ယော စိတ္တသင္ဂဏိကံ ဝိနောဒေတ္ဝာ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေန ဧကကော ဟောတိ, ဂမနာဒီသု ဥပ္ပန္နကိလေသံ ဥပ္ပန္နဋ္ဌာနေယေဝ နိဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတိ, တသ္သ စေတသိကံ ဝီရိယံ အာရဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ အာရဒ္ဓဝီရိယော။ ထာမဝာတိ ဌိတိမာ။ ဒဠ္ဟပရက္ကမောတိ ထိရပရက္ကမော။ အနိက္ခိတ္တဓုရော။ပေ.။ သစ္ဆိကိရိယာယာတိ သံကိလေသဓမ္မာနံ ပဟာနတ္ထံ ဝောဒာနဓမ္မာနံ သမ္ပာဒနတ္ထံ , ပစ္စက္ခကရဏတ္ထဉ္စ ဓုရံ အနိက္ခိပိတ္ဝာ ဝီရိယံ ဥသ္သုက္ကာပေန္တော ဝိဟရတိ။ ပညဝာတိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယပရိဂ္ဂာဟိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတော။ တေနာဟ ‘‘ဥဒယတ္ထဂာမိနိယာ’’တိ။

    Kāyakammavacīkammena samannāgato, kusalena parisuddhājīvoti ettha ācāragocaraggahaṇeneva kusale kāyakamme vacīkamme ca gahitepi yasmā idaṃ ājīvapārisuddhisīlaṃ na ākāsādīsu uppajjati, kāyavacīdvāresu eva pana uppajjati, tasmā tassa uppattidvāradassanatthaṃ ‘‘kāyavacīkammena samannāgato, kusalenā’’ti vuttaṃ. Yasmā pana tena samannāgato, tasmā parisuddhājīvo, ājīvapārisuddhipi sīlamevāti dassanatthaṃ etaṃ vuttaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘katame ca thapati kusalā sīlā? Kusalaṃ kāyakammaṃ kusalaṃ vacīkammaṃ, parisuddhaṃ ājīvampi kho ahaṃ thapati sīlasmiṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 2.265). Āraddhavīriyoti yassa kāyikaṃ cetasikañca vīriyaṃ āraddhaṃ hoti, so ‘‘āraddhavīriyo’’ti vuccati. Tattha yo gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā catūsu iriyāpathesu aṭṭhaārambhavatthuvasena ekako hoti, tassa kāyikaṃ vīriyaṃ āraddhaṃ nāma hoti. Yo cittasaṅgaṇikaṃ vinodetvā aṭṭhasamāpattivasena ekako hoti, gamanādīsu uppannakilesaṃ uppannaṭṭhāneyeva niggaṇhitvā jhānaṃ nibbatteti, tassa cetasikaṃ vīriyaṃ āraddhaṃ nāma hoti. Evaṃ āraddhavīriyo. Thāmavāti ṭhitimā. Daḷhaparakkamoti thiraparakkamo. Anikkhittadhuro…pe… sacchikiriyāyāti saṃkilesadhammānaṃ pahānatthaṃ vodānadhammānaṃ sampādanatthaṃ , paccakkhakaraṇatthañca dhuraṃ anikkhipitvā vīriyaṃ ussukkāpento viharati. Paññavāti pañcannaṃ khandhānaṃ udayabbayapariggāhikāya paññāya samannāgato. Tenāha ‘‘udayatthagāminiyā’’ti.

    နတ္ထိ ပုတ္တသမံ ပေမန္တိ မာတာပိတရော ဝိရူပေပိ အတ္တနော ပုတ္တကေ သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗကံ ဝိယ မညန္တိ မာလာဂုဠေ ဝိယ သီသာဒီသု ကတ္ဝာ ပရိဟရမာနာ။ တေဟိ ဥဟဒိတာပိ ဩမုတ္တိတာပိ ဂန္ဓဝိလေပနံ ပဋိစ္ဆန္တာ ဝိယ သောမနသ္သံ အာပဇ္ဇန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘နတ္ထိ ပုတ္တသမံ ပေမ’’န္တိ။ ပုတ္တပေမေန သမံ ပေမံ နာမ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂောသမိတန္တိ ဂောဟိ သမံ ဂောဓနသဒိသံ အညံ ဓနံ နာမ နတ္ထိ။ သူရိယသမာ အာဘာတိ သူရိယာဘာယ သမာ အညာ အာဘာ နာမ နတ္ထိ။ သမုဒ္ဒပရမာတိ ယေ ကေစိ အညေ သရာ နာမ, သဗ္ဗေ တေ သမုဒ္ဒပရမာ။ သမုဒ္ဒော တေသံ ဥတ္တမော, သမုဒ္ဒသဒိသံ အညံ ဥဒကံ နိဒာနံ နာမ နတ္ထိ ဘဂဝာတိ ဝဒတိ။

    Natthi puttasamaṃ pemanti mātāpitaro virūpepi attano puttake suvaṇṇabimbakaṃ viya maññanti mālāguḷe viya sīsādīsu katvā pariharamānā. Tehi uhaditāpi omuttitāpi gandhavilepanaṃ paṭicchantā viya somanassaṃ āpajjanti. Tenāha – ‘‘natthi puttasamaṃ pema’’nti. Puttapemena samaṃ pemaṃ nāma natthīti vuttaṃ hoti. Gosamitanti gohi samaṃ godhanasadisaṃ aññaṃ dhanaṃ nāma natthi. Sūriyasamā ābhāti sūriyābhāya samā aññā ābhā nāma natthi. Samuddaparamāti ye keci aññe sarā nāma, sabbe te samuddaparamā. Samuddo tesaṃ uttamo, samuddasadisaṃ aññaṃ udakaṃ nidānaṃ nāma natthi bhagavāti vadati.

    ယသ္မာ ပန အတ္တပေမေန သမံ ပေမံ နတ္ထိ။ မာတာပိတရော ဟိ ဆဍ္ဍေတ္ဝာပိ ပုတ္တဓီတရော အပောသေတ္ဝာ အတ္တာနမေဝ ပောသေန္တိ။ ဓညေန စ သမံ ဓနံ နာမ နတ္ထိ။ တထာရူပေ ဟိ ကာလေ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီနိပိ ဂောမဟိံသာဒီနိပိ ဓညဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဓညသာမိကာနမေဝ သန္တိကံ ဂဟေတ္ဝာ ဂစ္ဆန္တိ။ ပညာယ စ သမာ အာဘာ နာမ နတ္ထိ။ သူရိယာဒယော ဟိ ဧကဒေသံယေဝ ဩဘာသေန္တိ, ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ စ တမံ ဝိနောဒေန္တိ, ပညာ ပန ဒသသဟသ္သိမ္ပိ လောကဓာတုံ ဧကပဇ္ဇောတံ ကာတုံ သက္ကောတိ, အတီတံသာဒိပဋိစ္ဆာဒကဉ္စ တမံ ဝိဓမတိ။ မေဃဝုဋ္ဌိယာ စ သမော သရော နာမ နတ္ထိ။ နဒီ ဝာ ဟိ ဟောတု တဠာကာဒီနိ ဝာ, ဝုဋ္ဌိသမော သရော နာမ နတ္ထိ။ မေဃဝုဋ္ဌိယာ ဟိ ပစ္ဆိန္နာယ မဟာသမုဒ္ဒေ အင္ဂုလိပဗ္ဗတေမနမတ္တမ္ပိ ဥဒကံ န ဟောတိ, ဝုဋ္ဌိယာ ပန ပဝတ္တမာနာယ ယာဝ အာဘသ္သရဘဝနာပိ ဧကောဒကံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဘဂဝာ ဒေဝတာဝစနံ ပဋိက္ခိပနဝသေန ပဋိဂာထံ ဝဒန္တော ‘‘နတ္ထိ အတ္တသမံ ပေမ’’န္တိအာဒိမာဟ။

    Yasmā pana attapemena samaṃ pemaṃ natthi. Mātāpitaro hi chaḍḍetvāpi puttadhītaro aposetvā attānameva posenti. Dhaññena ca samaṃ dhanaṃ nāma natthi. Tathārūpe hi kāle hiraññasuvaṇṇādīnipi gomahiṃsādīnipi dhaññaggahaṇatthaṃ dhaññasāmikānameva santikaṃ gahetvā gacchanti. Paññāya ca samā ābhā nāma natthi. Sūriyādayo hi ekadesaṃyeva obhāsenti, paccuppannameva ca tamaṃ vinodenti, paññā pana dasasahassimpi lokadhātuṃ ekapajjotaṃ kātuṃ sakkoti, atītaṃsādipaṭicchādakañca tamaṃ vidhamati. Meghavuṭṭhiyā ca samo saro nāma natthi. Nadī vā hi hotu taḷākādīni vā, vuṭṭhisamo saro nāma natthi. Meghavuṭṭhiyā hi pacchinnāya mahāsamudde aṅgulipabbatemanamattampi udakaṃ na hoti, vuṭṭhiyā pana pavattamānāya yāva ābhassarabhavanāpi ekodakaṃ hoti. Tasmā bhagavā devatāvacanaṃ paṭikkhipanavasena paṭigāthaṃ vadanto ‘‘natthi attasamaṃ pema’’ntiādimāha.

    ၁၂၄.

    124.

    ကိံသူဓ ဘီတာတိ ကိံ နု ဘီတာ။ မဂ္ဂော စနေကာယတနော ပဝုတ္တောတိ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏဝသေန အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ မဂ္ဂော ကထိတော, ဧဝံ သန္တေ ကိသ္သ ဘီတာ ဟုတ္ဝာ အယံ ဇနတာ ဒ္ဝာသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော အဂ္ဂဟေသီတိ ဝဒတိ။ ဘူရိပညာတိ ဗဟုပည ဥသ္သန္နပည။ ပရလောကံ န ဘာယေတိ ဣမသ္မာ လောကာ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တော န ဘာယေယ္ယ။

    Kiṃsūdha bhītāti kiṃ nu bhītā. Maggo canekāyatano pavuttoti aṭṭhatiṃsārammaṇavasena anekehi kāraṇehi maggo kathito, evaṃ sante kissa bhītā hutvā ayaṃ janatā dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo aggahesīti vadati. Bhūripaññāti bahupañña ussannapañña. Paralokaṃ na bhāyeti imasmā lokā paralokaṃ gacchanto na bhāyeyya.

    ပဏိဓာယာတိ ဌပေတ္ဝာ။ ဃရမာဝသန္တောတိ အနာထပိဏ္ဍိကာဒယော ဝိယ ဗဟ္ဝန္နပာနေ ဃရေ ဝသန္တော။ သံဝိဘာဂီတိ အစ္ဆရာယ ဂဟိတမ္ပိ နခေန ဖာလေတ္ဝာ ပရသ္သ ဒတ္ဝာဝ ဘုဉ္ဇနသီလော။ ဝဒညူတိ ယာစကာနံ ယာစနဝသေန ဝုတ္တဝစနညူ, ဝစနီယော ဝာ။ ဧတ္ထ စ ဝာစန္တိ စတ္တာရိ ဝစီသုစရိတာနိ ဂဟိတာနိ။ မနန္တိ တီဏိ မနောသုစရိတာနိ။ ကာယေနာတိ တီဏိ ကာယသုစရိတာနိ။ ဣမေ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ပုဗ္ဗသုဒ္ဓိအင္ဂံ နာမ။ ‘‘ဗဟ္ဝန္နပာနံ ဃရမာဝသန္တော’’တိ ဣမိနာ ယညဥပက္ခရော ဂဟိတော။ သဒ္ဓောတိ ဧကံ အင္ဂံ, မုဒူတိ ဧကံ, သံဝိဘာဂီတိ ဧကံ, ဝဒညူတိ ဧကန္တိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အင္ဂာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဧတေသု ဓမ္မေသု ဌိတော စတူသူ’’တိ အာဟ။

    Paṇidhāyāti ṭhapetvā. Gharamāvasantoti anāthapiṇḍikādayo viya bahvannapāne ghare vasanto. Saṃvibhāgīti accharāya gahitampi nakhena phāletvā parassa datvāva bhuñjanasīlo. Vadaññūti yācakānaṃ yācanavasena vuttavacanaññū, vacanīyo vā. Ettha ca vācanti cattāri vacīsucaritāni gahitāni. Mananti tīṇi manosucaritāni. Kāyenāti tīṇi kāyasucaritāni. Ime dasa kusalakammapathā pubbasuddhiaṅgaṃ nāma. ‘‘Bahvannapānaṃ gharamāvasanto’’ti iminā yaññaupakkharo gahito. Saddhoti ekaṃ aṅgaṃ, mudūti ekaṃ, saṃvibhāgīti ekaṃ, vadaññūti ekanti imāni cattāri aṅgāni sandhāya ‘‘etesu dhammesu ṭhito catūsū’’ti āha.

    အပရော နယော – ‘‘ဝာစ’’န္တိအာဒီနိ တီဏိ အင္ဂာနိ, ‘‘ဗဟ္ဝန္နပာန’’န္တိ ဣမိနာ ယညဥပက္ခရောဝ ဂဟိတော, ‘‘သဒ္ဓော မုဒု သံဝိဘာဂီ ဝဒညူ’’တိ ဧကံ အင္ဂံ။

    Aparo nayo – ‘‘vāca’’ntiādīni tīṇi aṅgāni, ‘‘bahvannapāna’’nti iminā yaññaupakkharova gahito, ‘‘saddho mudu saṃvibhāgī vadaññū’’ti ekaṃ aṅgaṃ.

    အပရော ဒုကနယော နာမ ဟောတိ – ‘‘ဝာစံ မနဉ္စာ’’တိ ဧကံ အင္ဂံ, ‘‘ကာယေန ပာပာနိ အကုဗ္ဗမာနော ဗဟ္ဝန္နပာနံ ဃရမာဝသန္တော’’တိ ဧကံ, ‘‘သဒ္ဓော မုဒူ’’တိ ဧကံ, ‘‘သံဝိဘာဂီ ဝဒညူ’’တိ ဧကန္တိ ဧတေသု စတူသု ဓမ္မေသု ဌိတော ဓမ္မေ ဌိတော နာမ ဟောတိ။ သော ဣတော ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တောန ဘာယတိ။

    Aparo dukanayo nāma hoti – ‘‘vācaṃ manañcā’’ti ekaṃ aṅgaṃ, ‘‘kāyena pāpāni akubbamāno bahvannapānaṃ gharamāvasanto’’ti ekaṃ, ‘‘saddho mudū’’ti ekaṃ, ‘‘saṃvibhāgī vadaññū’’ti ekanti etesu catūsu dhammesu ṭhito dhamme ṭhito nāma hoti. So ito paralokaṃ gacchantona bhāyati.

    ကာယသမာစာရမ္ပီတိအာဒိ ပာတိမောက္ခသံဝရဒသ္သနံ။ တတ္ထ ဒုဝိဓေနာတိ ဒ္ဝိဝိဓေန, ဒ္ဝီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟီတိ အတ္ထော။ ဇညာတိ ဇာနေယ္ယ။ သီလကထာ စ နာမေသာ ကမ္မပထဝသေန ဝာ ပဏ္ဏတ္တိဝသေန ဝာ ကထေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကမ္မပထဝသေန တာဝ ကထေန္တေန အသေဝိတဗ္ဗကာယသမာစာရော ပာဏာတိပာတာဒိန္နာဒာနမိစ္ဆာစာရေဟိ ကထေတဗ္ဗော။ ပဏ္ဏတ္တိဝသေန ကာယဒ္ဝာရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမဝသေန။ သေဝိတဗ္ဗကာယသမာစာရော ပာဏာတိပာတာဒိဝေရမဏီဟိ စေဝ ကာယဒ္ဝာရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒအဝီတိက္ကမေန စ ကထေတဗ္ဗော။

    Kāyasamācārampītiādi pātimokkhasaṃvaradassanaṃ. Tattha duvidhenāti dvividhena, dvīhi koṭṭhāsehīti attho. Jaññāti jāneyya. Sīlakathā ca nāmesā kammapathavasena vā paṇṇattivasena vā kathetabbā. Tattha kammapathavasena tāva kathentena asevitabbakāyasamācāro pāṇātipātādinnādānamicchācārehi kathetabbo. Paṇṇattivasena kāyadvāre paññattasikkhāpadavītikkamavasena. Sevitabbakāyasamācāro pāṇātipātādiveramaṇīhi ceva kāyadvāre paññattasikkhāpadaavītikkamena ca kathetabbo.

    အသေဝိတဗ္ဗဝစီသမာစာရော မုသာဝာဒာဒိဝစီဒုစ္စရိတေန စေဝ ဝစီဒ္ဝာရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမေန စ ကထေတဗ္ဗော။ သေဝိတဗ္ဗဝစီသမာစာရော မုသာဝာဒာဒိဝေရမဏီဟိ စေဝ ဝစီဒ္ဝာရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒအဝီတိက္ကမေန စ ကထေတဗ္ဗော။

    Asevitabbavacīsamācāro musāvādādivacīduccaritena ceva vacīdvāre paññattasikkhāpadavītikkamena ca kathetabbo. Sevitabbavacīsamācāro musāvādādiveramaṇīhi ceva vacīdvāre paññattasikkhāpadaavītikkamena ca kathetabbo.

    ပရိယေသနာ ပန ကာယဝာစာဟိ ပရိယေသနာ ဧဝ, သာ ကာယဝစီသမာစာရဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာပိ ယသ္မာ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ နာမ ဧတသ္မိံယေဝ ဒ္ဝာရဒ္ဝယေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အာကာသေ, တသ္မာ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလဒသ္သနတ္ထံ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ နသေဝိတဗ္ဗပရိယေသနာ အနရိယပရိယေသနာယ ကထေတဗ္ဗာ, သေဝိတဗ္ဗပရိယေသနာ အရိယပရိယေသနာယ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘ကတမာ စ, ဘိက္ခဝေ, အနရိယပရိယေသနာ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော အတ္တနာ ဇာတိဓမ္မော သမာနော ဇာတိဓမ္မံယေဝ ပရိယေသတီ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၁.၂၇၄)။ တထာ ‘‘ကတမာ စ, ဘိက္ခဝေ, အရိယပရိယေသနာ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော အတ္တနာ ဇာတိဓမ္မော သမာနော ဇာတိဓမ္မေ အာဒီနဝံ ဝိဒိတ္ဝာ အဇာတံ အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ နိဗ္ဗာနံ ပရိယေသတီ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၁.၂၇၅)။

    Pariyesanā pana kāyavācāhi pariyesanā eva, sā kāyavacīsamācāraggahaṇena gahitāpi yasmā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ nāma etasmiṃyeva dvāradvaye uppajjati, na ākāse, tasmā ājīvaṭṭhamakasīladassanatthaṃ visuṃ vuttā. Tattha nasevitabbapariyesanā anariyapariyesanāya kathetabbā, sevitabbapariyesanā ariyapariyesanāya. Vuttañhetaṃ – ‘‘katamā ca, bhikkhave, anariyapariyesanā? Idha, bhikkhave, ekacco attanā jātidhammo samāno jātidhammaṃyeva pariyesatī’’tiādi (ma. ni. 1.274). Tathā ‘‘katamā ca, bhikkhave, ariyapariyesanā? Idha, bhikkhave, ekacco attanā jātidhammo samāno jātidhamme ādīnavaṃ viditvā ajātaṃ anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ pariyesatī’’tiādi (ma. ni. 1.275).

    ၁၇၀.

    170.

    မဂ္ဂာနဋ္ဌင္ဂိကောတိ ဇင္ဃမဂ္ဂာဒယော ဝာ ဟောန္တု ဒ္ဝာသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတမဂ္ဂာ ဝာ, သဗ္ဗေသမ္ပိ မဂ္ဂာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အင္ဂေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ပာပဓမ္မာနံ ပဟာနကရော နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ စတူသုပိ သစ္စေသု ဒုက္ခပရိဇာနနာဒိကိစ္စံ သာဓယမာနော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော သေဋ္ဌော ဥတ္တမော။ သစ္စာနံ စတုရော ပဒာတိ ‘‘သစ္စံ ဘဏေ န ကုဇ္ဈေယ္ယာ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၂၄) အာဂတံ ဝစီသစ္စံ ဝာ ဟောတု, ‘‘သစ္စော ဗ္ရာဟ္မဏော, သစ္စော ခတ္တိယော’’တိအာဒိဘေဒံ သမ္မုတိသစ္စံ ဝာ, ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ (မ. နိ. ၃.၃၃၁; ဥဒာ. ၅၄; မဟာနိ. ၂၀) ဒိဋ္ဌိသစ္စံ ဝာ, ‘‘ဧကဉ္ဟိ သစ္စံ န ဒုတိယမတ္ထီ’’တိ (သု. နိ. ၈၉၀; မဟာနိ. ၁၁၉) ဝုတ္တံ ပရမတ္ထသစ္စံ ဝာ ဟောတု။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣမေသံ သစ္စာနံ ပရိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဟာတဗ္ဗဋ္ဌေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘာဝေတဗ္ဗဋ္ဌေန ဧကပဋိဝေဓဋ္ဌေန တထပဋိဝေဓဋ္ဌေန စ ‘‘ဒုက္ခံ အရိယသစ္စ’’န္တိအာဒယော (မဟာဝ. ၁၄; ဒီ. နိ. ၂.၃၈၇; မ. နိ. ၁.၁၂၀) စတုရော ပဒာ သေဋ္ဌာ နာမ။ ဝိရာဂော သေဋ္ဌော ဓမ္မာနန္တိ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင္ခတာ ဝာ အသင္ခတာ ဝာ, ဝိရာဂော တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၃၄; ၅.၃၂; ဣတိဝု. ၉၀) ဝစနတော နိဗ္ဗာနသင္ခာတော ဝိရာဂော သဗ္ဗဓမ္မာနံ သေဋ္ဌော။ ဒ္ဝိပဒာနဉ္စ စက္ခုမာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒေဝမနုသ္သာဒိဘေဒာနံ ဒ္ဝိပဒာနံ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ ဘဂဝာဝ သေဋ္ဌောတိ။

    Maggānaṭṭhaṅgikoti jaṅghamaggādayo vā hontu dvāsaṭṭhidiṭṭhigatamaggā vā, sabbesampi maggānaṃ sammādiṭṭhiādīhi aṭṭhahi aṅgehi micchādiṭṭhiādīnaṃ aṭṭhannaṃ pāpadhammānaṃ pahānakaro nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā catūsupi saccesu dukkhaparijānanādikiccaṃ sādhayamāno aṭṭhaṅgiko maggo seṭṭho uttamo. Saccānaṃ caturo padāti ‘‘saccaṃ bhaṇe na kujjheyyā’’ti (dha. pa. 224) āgataṃ vacīsaccaṃ vā hotu, ‘‘sacco brāhmaṇo, sacco khattiyo’’tiādibhedaṃ sammutisaccaṃ vā, ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti (ma. ni. 3.331; udā. 54; mahāni. 20) diṭṭhisaccaṃ vā, ‘‘ekañhi saccaṃ na dutiyamatthī’’ti (su. ni. 890; mahāni. 119) vuttaṃ paramatthasaccaṃ vā hotu. Sabbesampi imesaṃ saccānaṃ parijānitabbaṭṭhena pahātabbaṭṭhena sacchikātabbaṭṭhena bhāvetabbaṭṭhena ekapaṭivedhaṭṭhena tathapaṭivedhaṭṭhena ca ‘‘dukkhaṃ ariyasacca’’ntiādayo (mahāva. 14; dī. ni. 2.387; ma. ni. 1.120) caturo padā seṭṭhā nāma. Virāgo seṭṭho dhammānanti ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90) vacanato nibbānasaṅkhāto virāgo sabbadhammānaṃ seṭṭho. Dvipadānañca cakkhumāti sabbesampi devamanussādibhedānaṃ dvipadānaṃ pañcahi cakkhūhi cakkhumā bhagavāva seṭṭhoti.

    အဂ္ဂာနီတိ ဥတ္တမာနိ။ ယာဝတာတိ ယတ္တကာ။ အပဒာတိ နိပ္ပဒာ အဟိမစ္ဆာဒယော။ ဒ္ဝိပဒာတိ မနုသ္သပက္ခိဇာတာဒယော။ စတုပ္ပဒာတိ ဟတ္ထိအသ္သာဒယော ။ ဗဟုပ္ပဒာတိ သတပဒိအာဒယော။ ရူပိနောတိ ကာမာဝစရရူပာဝစရသတ္တာ။ အသညိနောတိ အသညီဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာ။ နေဝသညီနာသညိနောတိ ဘဝဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာ။ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ ဂုဏေဟိ အဂ္ဂော ဥတ္တမော သေဋ္ဌော အက္ခာယတိ။

    Aggānīti uttamāni. Yāvatāti yattakā. Apadāti nippadā ahimacchādayo. Dvipadāti manussapakkhijātādayo. Catuppadāti hatthiassādayo . Bahuppadāti satapadiādayo. Rūpinoti kāmāvacararūpāvacarasattā. Asaññinoti asaññībhave nibbattasattā. Nevasaññīnāsaññinoti bhavagge nibbattasattā. Aggamakkhāyatīti guṇehi aggo uttamo seṭṭho akkhāyati.

    အသင္ခတာနန္တိ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တံ။ ဝိရာဂောတိအာဒီနိ စ နိဗ္ဗာနသ္သေဝ နာမာနိ။ တဉ္ဟိ အာဂမ္မ သဗ္ဗေ ကိလေသာ ဝိရဇ္ဇန္တိ, သဗ္ဗေ ရာဂမဒာဒယော မဒာ နိမ္မဒာ ဟောန္တိ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ , သဗ္ဗာ ပိပာသာ ဝိနယံ ဥပေန္တိ, သဗ္ဗေ အာလယာ သမုဂ္ဃာတံ ဂစ္ဆန္တိ, ဝဋ္ဋာနိ ဥပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ, တဏ္ဟာ ခီယတိ, သဗ္ဗပရိဠာဟာ ဝူပသမ္မန္တိ, ဝဋ္ဋဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ နိဗ္ဗာယတိ။ တသ္မာ တံ ဧတာနိ နာမာနိ လဘတီတိ။

    Asaṅkhatānanti nibbānameva vuttaṃ. Virāgotiādīni ca nibbānasseva nāmāni. Tañhi āgamma sabbe kilesā virajjanti, sabbe rāgamadādayo madā nimmadā honti abhāvaṃ gacchanti , sabbā pipāsā vinayaṃ upenti, sabbe ālayā samugghātaṃ gacchanti, vaṭṭāni upacchijjanti, taṇhā khīyati, sabbapariḷāhā vūpasammanti, vaṭṭadukkhaṃ nirujjhati nibbāyati. Tasmā taṃ etāni nāmāni labhatīti.

    ဓမ္မော စ ကုသလက္ခတောတိ တသ္သ သတ္ထုနော ဓမ္မော စ ကုသလော အနဝဇ္ဇော, အနဝဇ္ဇတ္တာ ဧဝ ပဋိပက္ခေဟိ ရာဂာဒီဟိ ကိလေသေဟိ သဗ္ဗတိတ္ထိယဝာဒေဟိ စ အပရိက္ခတော။ တာနိ တီဏိ ဝိသိသ္သရေတိ ဧတာနိ တီဏိ ရတနာနိ လောကေ သဗ္ဗရတနေဟိ ဝိသိသ္သန္တိ ဂုဏဝသေန သဗ္ဗလောကံ အတိသေန္တီတိ အတ္ထော။

    Dhammo ca kusalakkhatoti tassa satthuno dhammo ca kusalo anavajjo, anavajjattā eva paṭipakkhehi rāgādīhi kilesehi sabbatitthiyavādehi ca aparikkhato. Tāni tīṇi visissareti etāni tīṇi ratanāni loke sabbaratanehi visissanti guṇavasena sabbalokaṃ atisentīti attho.

    သမဏပဒုမသဉ္စယော ဂဏောတိ ပဒုမသဒိသာနံ အရိယသမဏာနံ သမူဟသင္ခာတော ဂဏော။ ပဒုမန္တိ ဟိ ပရိပုဏ္ဏသတပတ္တသ္သ သရောရုဟသ္သ နာမံ။ အရိယပုဂ္ဂလာ စ သဗ္ဗထာပိ ပရိပုဏ္ဏဂုဏာတိ ပဒုမသဒိသာ ဝုတ္တာ။ ဝိဒူနံ သက္ကတောတိ ဝိဒူဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သက္ကတော။ နရဝရဒမကောတိ နရဝရော စ ပုရိသာနံ ဒမကော နာယကော စာတိ အတ္ထော။ လောကသ္သ ဥတ္တရီတိ လောကသ္သ ဥပရိ ဌိတာနိ, သဗ္ဗလောကေ ဥတ္တမာနီတိ အတ္ထော။

    Samaṇapadumasañcayo gaṇoti padumasadisānaṃ ariyasamaṇānaṃ samūhasaṅkhāto gaṇo. Padumanti hi paripuṇṇasatapattassa saroruhassa nāmaṃ. Ariyapuggalā ca sabbathāpi paripuṇṇaguṇāti padumasadisā vuttā. Vidūnaṃ sakkatoti vidūhi paṇḍitehi sakkato. Naravaradamakoti naravaro ca purisānaṃ damako nāyako cāti attho. Lokassa uttarīti lokassa upari ṭhitāni, sabbaloke uttamānīti attho.

    နိရုပဒာဟောတိ ရာဂပရိဠာဟာဒီဟိ အနုပဒာဟော။ သစ္စနာမောတိ အဝိတထနာမော ယထာဘုစ္စဂုဏေဟိ အာဂတနာမော။ သဗ္ဗာဘိဘူတိ သဗ္ဗလောကံ အတ္တနော ဂုဏေဟိ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဌိတော။ သစ္စဓမ္မောတိ ဝဋ္ဋတော ဧကန္တနိသ္သရဏဘာဝေန အဝိတထော သဟ ပရိယတ္တိယာ နဝဝိဓောပိ လောကုတ္တရဓမ္မော, တတော ဧဝ နတ္ထညော တသ္သ ဥတ္တရီတိ တသ္သ ဥတ္တရိ အဓိကဂုဏော အညော စ ဓမ္မော နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အရိယသင္ဃောဝ နိစ္စံ သဗ္ဗကာလံ ဝိဒူဟိ သဗ္ဗပဏ္ဍိတေဟိ ပူဇိတော။

    Nirupadāhoti rāgapariḷāhādīhi anupadāho. Saccanāmoti avitathanāmo yathābhuccaguṇehi āgatanāmo. Sabbābhibhūti sabbalokaṃ attano guṇehi abhibhavitvā ṭhito. Saccadhammoti vaṭṭato ekantanissaraṇabhāvena avitatho saha pariyattiyā navavidhopi lokuttaradhammo, tato eva natthañño tassa uttarīti tassa uttari adhikaguṇo añño ca dhammo natthīti attho. Ariyasaṅghova niccaṃ sabbakālaṃ vidūhi sabbapaṇḍitehi pūjito.

    ‘‘ဧကာယန’’န္တိ ဂာထာယ ဧကာယနန္တိ ဧကံ မဂ္ဂံ။ မဂ္ဂသ္သ ဟိ –

    ‘‘Ekāyana’’nti gāthāya ekāyananti ekaṃ maggaṃ. Maggassa hi –

    ‘‘မဂ္ဂော ပန္ထော ပထော ပဇ္ဇော၊ အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ။

    ‘‘Maggo pantho patho pajjo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;

    နာဝာ ဥတ္တရသေတု စ၊ ကုလ္လော စ ဘိသိ သင္ဂမော’’တိ။ (စူဠနိ. ပာရာယနတ္ထုတိဂာထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁) –

    Nāvā uttarasetu ca, kullo ca bhisi saṅgamo’’ti. (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) –

    ဗဟူနိ နာမာနိ, သ္ဝာယံ ဣဓ အယနနာမေန ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဧကာယနန္တိ ဧကမဂ္ဂံ, န ဒ္ဝေဓာပထဘူတန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ဧကေန အယိတဗ္ဗန္တိ ဧကာယနံ။ ဂဏသင္ဂဏိကံ ပဟာယ ဝိဝေကဋ္ဌေန ပဝိဝိတ္တေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အယန္တိ ဝာ ဧတေနာတိ အယနော, သံသာရတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကသ္သ ဝာ သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌသ္သ ဘဂဝတော အယနောတိ ဧကာယနော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ တေန အညေပိ အယန္တိ, တထာပိ ဘဂဝတောဝ သော အယနော, တေန ဥပ္ပာဒိတတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘သော ဟိ, ဗ္ရာဟ္မဏ, ဘဂဝာ အနုပ္ပန္နသ္သ မဂ္ဂသ္သ ဥပ္ပာဒေတာ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၃.၇၉)။ အယတီတိ ဝာ အယနော, ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ ဣမသ္မိံယေဝ ဓမ္မဝိနယေ အယနော, န အညတ္ထာတိ ဧကာယနော။ ယထာဟ – ‘‘ဣမသ္မိံ ခော, သုဘဒ္ဒ, ဓမ္မဝိနယေ အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၁၄)။ အပိ စ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာမုခဘာဝနာယ ပဝတ္တောပိ အပရဘာဂေ ဧကံ နိဗ္ဗာနမေဝ အယတိ ဂစ္ဆတီတိ ဧကာယနော, တံ ဧကာယနံ။

    Bahūni nāmāni, svāyaṃ idha ayananāmena vutto. Tasmā ekāyananti ekamaggaṃ, na dvedhāpathabhūtanti attho. Atha vā ekena ayitabbanti ekāyanaṃ. Gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya vivekaṭṭhena pavivittena paṭipajjitabbanti attho. Ayanti vā etenāti ayano, saṃsārato nibbānaṃ gacchantīti attho. Ekassa vā sabbasattaseṭṭhassa bhagavato ayanoti ekāyano. Kiñcāpi hi tena aññepi ayanti, tathāpi bhagavatova so ayano, tena uppāditattā. Yathāha – ‘‘so hi, brāhmaṇa, bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā’’tiādi (ma. ni. 3.79). Ayatīti vā ayano, gacchati pavattatīti attho. Ekasmiṃ imasmiṃyeva dhammavinaye ayano, na aññatthāti ekāyano. Yathāha – ‘‘imasmiṃ kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhatī’’ti (dī. ni. 2.214). Api ca pubbabhāge nānāmukhabhāvanāya pavattopi aparabhāge ekaṃ nibbānameva ayati gacchatīti ekāyano, taṃ ekāyanaṃ.

    ဇာတိခယန္တဒသ္သီတိ ဇာတိယာ ခယသင္ခာတော အန္တော ဇာတိခယန္တော။ ဇာတိယာ အစ္စန္တခယန္တော နိဗ္ဗာနံ, တံ ပသ္သီတိ ဇာတိခယန္တဒသ္သီ။ ‘‘မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ’’တိပိ ပာဌော။ တသ္သတ္ထော – ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဧကာယနသင္ခာတံ မဂ္ဂံ သယမ္ဘုဉာဏေန ဘဂဝာ ပဇာနာတိ, ဇာနန္တော စ တေန တေန ဟိတေန သတ္တေ အနုကမ္ပတီတိ။ ဣဒာနိ တသ္သ မဂ္ဂသ္သ ဧကာယနဘာဝံ, တီသုပိ ကာလေသု ဧကန္တနိယ္ယာနတဉ္စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧတေန မဂ္ဂေန တရိံသု ပုဗ္ဗေ, တရိသ္သန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ အာဟ။ တသ္သတ္ထော – ယေ အတီတမဒ္ဓာနံ ကာမောဃာဒိစတုဗ္ဗိဓံ ဩဃံ တရိံသု, ယေ တံ အနာဂတမဒ္ဓာနံ တရိသ္သန္တိ, ဧတရဟိ စ တရန္တိ, တေ သဗ္ဗေ ဧတေနေဝ မဂ္ဂေန, န အညေနာတိ။ ဝိသုဒ္ဓိပေက္ခာတိ စတုရောဃနိတ္ထရဏေန အစ္စန္တဝိသုဒ္ဓိံ နိဗ္ဗာနံ အပေက္ခန္တာ, ပရိနိဗ္ဗာယိတုကာမာတိ အတ္ထော။

    Jātikhayantadassīti jātiyā khayasaṅkhāto anto jātikhayanto. Jātiyā accantakhayanto nibbānaṃ, taṃ passīti jātikhayantadassī. ‘‘Maggaṃ pajānāti hitānukampī’’tipi pāṭho. Tassattho – vuttappakāraṃ ekāyanasaṅkhātaṃ maggaṃ sayambhuñāṇena bhagavā pajānāti, jānanto ca tena tena hitena satte anukampatīti. Idāni tassa maggassa ekāyanabhāvaṃ, tīsupi kālesu ekantaniyyānatañca vibhāvetuṃ ‘‘etena maggena tariṃsu pubbe, tarissanti ye ca taranti ogha’’nti āha. Tassattho – ye atītamaddhānaṃ kāmoghādicatubbidhaṃ oghaṃ tariṃsu, ye taṃ anāgatamaddhānaṃ tarissanti, etarahi ca taranti, te sabbe eteneva maggena, na aññenāti. Visuddhipekkhāti caturoghanittharaṇena accantavisuddhiṃ nibbānaṃ apekkhantā, parinibbāyitukāmāti attho.

    ဧဝံ ဒုဝိဓမ္ပိ သာသနပဋ္ဌာနံ နာနာသုတ္တပဒာနိ ဥဒာဟရန္တေန ဝိဘဇိတ္ဝာ ဣဒာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒီဟိ သံသန္ဒိတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ပုန ‘‘လောကိယံ သုတ္တ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒသ္သနဘာဂိယေန စ ဘာဝနာဘာဂိယေန စာတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယေန။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယမေဝ ဟိ ဒသ္သနဘာဂိယံ ဘာဝနာဘာဂိယန္တိ ဒ္ဝိဓာ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဒသ္သိတံ။ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စာတိ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ သုတ္တံ, သံကိလေသဘာဂိယာဒီဟိ ဒသ္သနဘာဂိယာဒီဟိ စာတိ ဥဘယေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မိံ သုတ္တေတိအာဒိ နိဒ္ဒိသနာကာရဒသ္သနံ။ တတ္ထ သံကိလေသဘာဂိယန္တိ သံကိလေသကောဋ္ဌာသသဟိတံ, သံကိလေသတ္ထဒီပနန္တိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

    Evaṃ duvidhampi sāsanapaṭṭhānaṃ nānāsuttapadāni udāharantena vibhajitvā idāni saṃkilesabhāgiyādīhi saṃsanditvā dassetuṃ puna ‘‘lokiyaṃ sutta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha dassanabhāgiyena ca bhāvanābhāgiyena cāti nibbedhabhāgiyena. Nibbedhabhāgiyameva hi dassanabhāgiyaṃ bhāvanābhāgiyanti dvidhā bhinditvā dassitaṃ. Lokiyañca lokuttarañcāti lokiyaṃ lokuttarañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyādīhi dassanabhāgiyādīhi cāti ubhayehi niddisitabbanti adhippāyo. Yasmiṃ suttetiādi niddisanākāradassanaṃ. Tattha saṃkilesabhāgiyanti saṃkilesakoṭṭhāsasahitaṃ, saṃkilesatthadīpananti attho. Esa nayo sesesupi.

    ဧဝံ လောကိယတ္တိကသ္သ သံကိလေသဘာဂိယာဒီဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ သံသန္ဒနံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣမိနာ နယေန သေသတိကာနံ သေသပဒာနဉ္စ သံသန္ဒနံ သုဝိညေယ္ယန္တိ တံ အနုဒ္ဓရိတ္ဝာ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနံ သမတိက္ကမနံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဝာသနာဘာဂိယံ သုတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိပိ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ, ဝာသနာဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ လောကိယမေဝ။ တထာပိ လောကုတ္တရသုတ္တာနိ ဝိယ လောကိယသုတ္တာနံ ဝာသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ သံကိလေသဘာဂိယသ္သ သမတိက္ကမာယ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဝာသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ သံကိလေသဘာဂိယသ္သ သုတ္တသ္သ နိဂ္ဃာတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိဂ္ဃာတာယာတိ ပဟာနာယ။ သုတ္တသီသေန စေတ္ထ သုတ္တတ္ထော ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စ ဝောဒာနဓမ္မာ ဝိယ သံကိလေသဓမ္မာနံ ဒသ္သနဘူမိသမတိက္ကမနေနေဝ ဘာဝနာဘူမိ အဓိဂန္တဗ္ဗာ, တသ္မာ ‘‘ဘာဝနာဘာဂိယံ သုတ္တံ ဒသ္သနဘာဂိယသ္သ သုတ္တသ္သ ပဋိနိသ္သဂ္ဂာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန အသေက္ခဓမ္မေသု ဥပ္ပန္နေသု မဂ္ဂဘာဝနာကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ။ ဈာနဘာဝနာပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာ ဧဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ ဘာဝနာဘာဂိယသ္သ သုတ္တသ္သ ပဋိနိသ္သဂ္ဂာယ, အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။

    Evaṃ lokiyattikassa saṃkilesabhāgiyādīhi catūhi padehi saṃsandanaṃ dassetvā iminā nayena sesatikānaṃ sesapadānañca saṃsandanaṃ suviññeyyanti taṃ anuddharitvā saṃkilesabhāgiyādīnaṃ samatikkamanaṃ dassetuṃ ‘‘vāsanābhāgiyaṃ sutta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yadipi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, vāsanābhāgiyañca suttaṃ lokiyameva. Tathāpi lokuttarasuttāni viya lokiyasuttānaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyassa samatikkamāya hotīti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyassa suttassa nigghātāyā’’ti vuttaṃ. Tattha nigghātāyāti pahānāya. Suttasīsena cettha suttattho gahitoti daṭṭhabbaṃ. Yasmā ca vodānadhammā viya saṃkilesadhammānaṃ dassanabhūmisamatikkamaneneva bhāvanābhūmi adhigantabbā, tasmā ‘‘bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ dassanabhāgiyassa suttassa paṭinissaggāyā’’ti vuttaṃ. Yasmā pana asekkhadhammesu uppannesu maggabhāvanākiccaṃ nāma natthi. Jhānabhāvanāpi diṭṭhadhammasukhavihāratthā eva hoti, tasmā ‘‘asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ bhāvanābhāgiyassa suttassa paṭinissaggāya, asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ diṭṭhadhammasukhavihārattha’’nti ca vuttaṃ.

    ဣဒာနိ တိကပဒေဟေဝ သံသန္ဒိတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘လောကုတ္တရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကဗီဇိနာတိအာဒီသု ယော သောတာပန္နော ဟုတ္ဝာ ဧကမေဝ အတ္တဘာဝံ ဇနေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏာတိ, အယံ ဧကဗီဇီ နာမ။ ယထာဟ –

    Idāni tikapadeheva saṃsanditvā dassetuṃ ‘‘lokuttara’’ntiādi vuttaṃ. Ekabījinātiādīsu yo sotāpanno hutvā ekameva attabhāvaṃ janetvā arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ ekabījī nāma. Yathāha –

    ‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော ဧကဗီဇီ? ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ အဝိနိပာတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော။ သော ဧကံယေဝ မာနုသကံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဧကဗီဇီ’’တိ (ပု. ပ. ၃၃)။

    ‘‘Katamo ca puggalo ekabījī? Idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo. So ekaṃyeva mānusakaṃ bhavaṃ nibbattetvā dukkhassantaṃ karoti. Ayaṃ vuccati puggalo ekabījī’’ti (pu. pa. 33).

    ယော ပန ဒ္ဝေ ဝာ တီဏိ ဝာ ကုလာနိ သန္ဓာဝိတ္ဝာ သံသရိတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရောတိ, အယံ ကောလံကောလော နာမ။ ယထာဟ –

    Yo pana dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ kolaṃkolo nāma. Yathāha –

    ‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော ကောလံကောလော? ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော တိဏ္ဏံ။ပေ.။ ပရာယဏော။ သော ဒ္ဝေ ဝာ တီဏိ ဝာ ကုလာနိ သန္ဓာဝိတ္ဝာ သံသရိတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ကောလံကောလော’’တိ (ပု. ပ. ၃၂)။

    ‘‘Katamo ca puggalo kolaṃkolo? Idhekacco puggalo tiṇṇaṃ…pe… parāyaṇo. So dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti. Ayaṃ vuccati puggalo kolaṃkolo’’ti (pu. pa. 32).

    တတ္ထ ကုလာနီတိ ဘဝေ။ ဒ္ဝေ ဝာ တီဏိ ဝာတိ ဣဒမေတ္ထ ဒေသနာမတ္တမေဝ။ ယာဝ ဆဋ္ဌဘဝာ သံသရန္တောပိ ကောလံကောလော ဟောတိ ဧဝ။

    Tattha kulānīti bhave. Dve vā tīṇi vāti idamettha desanāmattameva. Yāva chaṭṭhabhavā saṃsarantopi kolaṃkolo hoti eva.

    ယော ပန သတ္တ ဘဝေ သံသရိတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရောတိ, အယံ သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ။ ယထာဟ –

    Yo pana satta bhave saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ sattakkhattuparamo nāma. Yathāha –

    ‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော သတ္တက္ခတ္တုပရမော? ဣဓေကစ္စော။ပေ.။ ပရာယဏော။ သော သတ္တက္ခတ္တုံ ဒေဝေ စေဝ မာနုသေ စ သန္ဓာဝိတ္ဝာ သံသရိတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော သတ္တက္ခတ္တုပရမော’’တိ (ပု. ပ. ၃၁)။

    ‘‘Katamo ca puggalo sattakkhattuparamo? Idhekacco…pe… parāyaṇo. So sattakkhattuṃ deve ceva mānuse ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti. Ayaṃ vuccati puggalo sattakkhattuparamo’’ti (pu. pa. 31).

    ကော ပန တေသံ ဧတံ ပဘေဒံ နိယမေတီတိ? ကေစိ တာဝ ‘‘ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ပဌမမဂ္ဂော’’, ကေစိ ‘‘ဥပရိ တယော မဂ္ဂာ’’။ ကေစိ ‘‘တိဏ္ဏံ မဂ္ဂာနံ ဝိပသ္သနာ’’တိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတီတိ ဝာဒေ ပဌမမဂ္ဂသ္သ ဥပနိသ္သယော ကတော နာမ ဟောတိ။ ဥပရိ တယော မဂ္ဂာ နိရုပနိသ္သယာ ဥပ္ပန္နာတိ အာပဇ္ဇတိ။ ပဌမမဂ္ဂော နိယမေတီတိ ဝာဒေ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂာနံ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ။ ဥပရိ တယော မဂ္ဂာ နိယမေန္တီတိ ဝာဒေ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေ အနုပ္ပန္နေ ဧဝ ဥပရိ တယော မဂ္ဂာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ အာပဇ္ဇတိ။ ဝိပသ္သနာ နိယမေတီတိ ဝာဒော ပန ယုဇ္ဇတိ။ သစေ ဟိ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂာနံ ဝိပသ္သနာ ဗလဝတီ ဟောတိ, ဧကဗီဇီ နာမ ဟောတိ။ တတော မန္ဒတရာ ကောလံကောလော။ တတော မန္ဒတရာ သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ။ ဧတ္ထ စ ယော မနုသ္သေသု ဧဝ သတ္တက္ခတ္တုံ သံသရိတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏာတိ, ယော စ ဒေဝေသုယေဝ သတ္တက္ခတ္တုံ သံသရိတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏာတိ, ဣမေ န ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ ယော ပန ကာလေန ဒေဝေသု, ကာလေန မနုသ္သေသူတိ ဝောမိသ္သကနယေန သံသရိတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏာတိ, သော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ တသ္မာ ‘‘သတ္တက္ခတ္တုပရမော’’တိ ဣဒံ ဣဓဋ္ဌကဝောကိဏ္ဏဝဋ္ဋဇ္ဈာသယသ္သ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဋ္ဋဇ္ဈာသယော ဟိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဆ ဒေဝလောကေ သောဓေတ္ဝာ အကနိဋ္ဌေ ဌတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယိသ္သတိ။

    Ko pana tesaṃ etaṃ pabhedaṃ niyametīti? Keci tāva ‘‘pubbahetu niyametī’’ti vadanti. Keci ‘‘paṭhamamaggo’’, keci ‘‘upari tayo maggā’’. Keci ‘‘tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā’’ti. Tattha pubbahetu niyametīti vāde paṭhamamaggassa upanissayo kato nāma hoti. Upari tayo maggā nirupanissayā uppannāti āpajjati. Paṭhamamaggo niyametīti vāde upari tiṇṇaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati. Upari tayo maggā niyamentīti vāde ‘‘paṭhamamagge anuppanne eva upari tayo maggā uppannā’’ti āpajjati. Vipassanā niyametīti vādo pana yujjati. Sace hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā balavatī hoti, ekabījī nāma hoti. Tato mandatarā kolaṃkolo. Tato mandatarā sattakkhattuparamoti. Ettha ca yo manussesu eva sattakkhattuṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, yo ca devesuyeva sattakkhattuṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, ime na idhādhippetā. Yo pana kālena devesu, kālena manussesūti vomissakanayena saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, so idhādhippeto. Tasmā ‘‘sattakkhattuparamo’’ti idaṃ idhaṭṭhakavokiṇṇavaṭṭajjhāsayassa vasena veditabbaṃ. Vaṭṭajjhāsayo hi ādito paṭṭhāya cha devaloke sodhetvā akaniṭṭhe ṭhatvā parinibbāyissati.

    တတ္ထ ယော သဒ္ဓံ ဓုရံ ကတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ နိဗ္ဗတ္တေတိ, သော မဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓာနုသာရီ နာမ ဟောတိ။ ဖလက္ခဏေ ပန သဒ္ဓာဝိမုတ္တော နာမ ဟုတ္ဝာ ဝုတ္တနယေန ဧကဗီဇိအာဒိဘေဒော ဟောတိ။ ယော ပန ပညံ ဓုရံ ကတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ နိဗ္ဗတ္တေတိ, သော မဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မာနုသာရီ နာမ။ ဖလက္ခဏေ ပန ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော နာမ ဟုတ္ဝာ ဧကဗီဇိအာဒိဘေဒော ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ အလာဘိနော ဝသေန ဝုတ္တံ။ လာဘီ ပန ဖလက္ခဏေ ကာယသက္ခီ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ယေ သဒ္ဓာဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တကာယသက္ခိနာမကာ တယော သောတာပန္နာ, တေ ဧကဗီဇိအာဒီဟိ တီဟေဝ သင္ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တံ – ‘‘ပဉ္စဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ဧကဗီဇိနာ။ပေ.။ ဓမ္မာနုသာရိနာ’’တိ, ဧဝံ ပဉ္စဟိ။

    Tattha yo saddhaṃ dhuraṃ katvā sotāpattimaggaṃ nibbatteti, so maggakkhaṇe saddhānusārī nāma hoti. Phalakkhaṇe pana saddhāvimutto nāma hutvā vuttanayena ekabījiādibhedo hoti. Yo pana paññaṃ dhuraṃ katvā sotāpattimaggaṃ nibbatteti, so maggakkhaṇe dhammānusārī nāma. Phalakkhaṇe pana diṭṭhippatto nāma hutvā ekabījiādibhedo hoti. Idañca aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ alābhino vasena vuttaṃ. Lābhī pana phalakkhaṇe kāyasakkhī nāma hoti. Tattha ye saddhāvimuttadiṭṭhippattakāyasakkhināmakā tayo sotāpannā, te ekabījiādīhi tīheva saṅgahetvā vuttaṃ – ‘‘pañcahi puggalehi niddisitabbaṃ ekabījinā…pe… dhammānusārinā’’ti, evaṃ pañcahi.

    ဒ္ဝာဒသဟိ ပုဂ္ဂလေဟီတိ သကဒာဂာမိမဂ္ဂဋ္ဌော, သကဒာဂာမီ, အနာဂာမိမဂ္ဂဋ္ဌော, အဘေဒေန အနာဂာမီ, အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိအာဒယော ပဉ္စ, သဒ္ဓာဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တကာယသက္ခိနော တယောတိ ဘေဒေန အဋ္ဌာတိ, ဧဝံ ဒ္ဝာဒသဟိ။ တတ္ထ ဟိ ယော အဝိဟာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ အာယုဝေမဇ္ဈံ အပ္ပတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။ ယော ပန အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏာတိ, အယံ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ။ တထာ ယော အဝိဟာဒီသု ဥပပန္နော အသင္ခာရေန အပ္ပယောဂေန အရဟတ္တံ အဓိဂစ္ဆတိ, အယံ အသင္ခာရပရိနိဗ္ဗာယီ။ ယော ပန သသင္ခာရေန သပ္ပယောဂေန အရဟတ္တံ အဓိဂစ္ဆတိ, အယံ သသင္ခာရပရိနိဗ္ဗာယီ။ ဥဒ္ဓံ ဥပရူပရိ ဗ္ရဟ္မလောကေ ဥပပတ္တိသောတော ဧတသ္သာတိ ဥဒ္ဓံသောတော။ ပဋိသန္ဓိဝသေန အကနိဋ္ဌေ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂာမီ။

    Dvādasahipuggalehīti sakadāgāmimaggaṭṭho, sakadāgāmī, anāgāmimaggaṭṭho, abhedena anāgāmī, antarāparinibbāyiādayo pañca, saddhāvimuttadiṭṭhippattakāyasakkhino tayoti bhedena aṭṭhāti, evaṃ dvādasahi. Tattha hi yo avihādīsu tattha tattha āyuvemajjhaṃ appatvā parinibbāyati, ayaṃ antarāparinibbāyī. Yo pana āyuvemajjhaṃ atikkamitvā arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ upahaccaparinibbāyī. Tathā yo avihādīsu upapanno asaṅkhārena appayogena arahattaṃ adhigacchati, ayaṃ asaṅkhāraparinibbāyī. Yo pana sasaṅkhārena sappayogena arahattaṃ adhigacchati, ayaṃ sasaṅkhāraparinibbāyī. Uddhaṃ uparūpari brahmaloke upapattisoto etassāti uddhaṃsoto. Paṭisandhivasena akaniṭṭhe gacchatīti akaniṭṭhagāmī.

    တတ္ထ အတ္ထိ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂာမီ အတ္ထိ ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂာမီ, အတ္ထိ န ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂာမီ အတ္ထိ န ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂာမီတိ။ တတ္ထ ယော ဣဓ အနာဂာမိဖလံ ပတ္ဝာ အဝိဟာဒီသု နိဗ္ဗတ္တော တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတ္ဝာ ဥပရူပရိ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ အကနိဋ္ဌံ ပာပုဏာတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂာမီ နာမ။ ယော ပန အဝိဟာဒီသု နိဗ္ဗတ္တော တတ္ထေဝ အပရိနိဗ္ဗာယိတ္ဝာ အကနိဋ္ဌမ္ပိ အပ္ပတ္ဝာ ဥပရူပရိ ဗ္ရဟ္မလောကေ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂာမီ နာမ။ ယော ဣတော စဝိတ္ဝာ အကနိဋ္ဌေယေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ, အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂာမီ နာမ။ ယော ပန အဝိဟာဒီသု စတူသု အညတရသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂာမီ နာမ။ သဒ္ဓာဝိမုတ္တာဒယော ဝုတ္တဝိဘာဂာယေဝ။

    Tattha atthi uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī atthi uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī, atthi na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī atthi na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmīti. Tattha yo idha anāgāmiphalaṃ patvā avihādīsu nibbatto tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā uparūpari nibbattitvā akaniṭṭhaṃ pāpuṇāti, ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo pana avihādīsu nibbatto tattheva aparinibbāyitvā akaniṭṭhampi appatvā uparūpari brahmaloke parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo ito cavitvā akaniṭṭheyeva nibbattati, ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo pana avihādīsu catūsu aññatarasmiṃ nibbattitvā tattheva parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Saddhāvimuttādayo vuttavibhāgāyeva.

    နဝဟိ ပုဂ္ဂလေဟီတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ အလာဘီ အရဟာ ပညာဝိမုတ္တော နာမ။ တေသံ ပန လာဘီ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခဝသေန ဥဘောဟိ ဘာဂေဟိ ရူပကာယနာမကာယသင္ခာတတော ဥဘတော ဘာဂတော ဝိမုတ္တတ္တာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော နာမ။ သမသီသိနာတိ ဧတ္ထ တိဝိဓော သမသီသီ – ဣရိယာပထသမသီသီ, ရောဂသမသီသီ, ဇီဝိတသမသီသီတိ။

    Navahi puggalehīti ettha aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ alābhī arahā paññāvimutto nāma. Tesaṃ pana lābhī vikkhambhanasamucchedavimokkhavasena ubhohi bhāgehi rūpakāyanāmakāyasaṅkhātato ubhato bhāgato vimuttattā ubhatobhāgavimutto nāma. Samasīsināti ettha tividho samasīsī – iriyāpathasamasīsī, rogasamasīsī, jīvitasamasīsīti.

    တတ္ရ ယော ဌာနာဒီသု ဣရိယာပထေသု ယေနေဝ ဣရိယာပထေန သမန္နာဂတော ဟုတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ အာရဘတိ, တေနေဝ ဣရိယာပထေန အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဣရိယာပထသမသီသီ နာမ။ ယော ပန ဧကံ ရောဂံ ပတ္ဝာ အန္တောရောဂေ ဧဝ ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ တေနေဝ ရောဂေန ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ရောဂသမသီသီ နာမ။ ပလိဗောဓသီသံ တဏ္ဟာ, ဗန္ဓနသီသံ မာနော, ပရာမာသသီသံ ဒိဋ္ဌိ, ဝိက္ခေပသီသံ ဥဒ္ဓစ္စံ, ကိလေသသီသံ အဝိဇ္ဇာ, အဓိမောက္ခသီသံ သဒ္ဓာ, ပဂ္ဂဟသီသံ ဝီရိယံ, ဥပဋ္ဌာနသီသံ သတိ, အဝိက္ခေပသီသံ သမာဓိ, ဒသ္သနသီသံ ပညာ, ပဝတ္တသီသံ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ, ဂောစရသီသံ ဝိမောက္ခော, သင္ခာရသီသံ နိရောဓောတိ တေရသသု သီသေသု ကိလေသသီသံ အဝိဇ္ဇံ အရဟတ္တမဂ္ဂော ပရိယာဒိယတိ, ပဝတ္တသီသံ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ စုတိစိတ္တံ ပရိယာဒိယတိ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာပရိယာဒာယကံ စိတ္တံ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ပရိယာဒာတုံ န သက္ကောတိ။ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယပရိယာဒာယကံ အဝိဇ္ဇံ ပရိယာဒာတုံ န သက္ကောတိ။ အညံ အဝိဇ္ဇာပရိယာဒာယကံ စိတ္တံ, အညံ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယပရိယာဒာယကံ။ ယသ္သ စေတံ သီသဒ္ဝယံ သမံ ပရိယာဒာနံ ဂစ္ဆတိ, သော ဇီဝိတသမသီသီ နာမ။

    Tatra yo ṭhānādīsu iriyāpathesu yeneva iriyāpathena samannāgato hutvā vipassanaṃ ārabhati, teneva iriyāpathena arahattaṃ patvā parinibbāyati, ayaṃ iriyāpathasamasīsī nāma. Yo pana ekaṃ rogaṃ patvā antoroge eva vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā teneva rogena parinibbāyati, ayaṃ rogasamasīsī nāma. Palibodhasīsaṃ taṇhā, bandhanasīsaṃ māno, parāmāsasīsaṃ diṭṭhi, vikkhepasīsaṃ uddhaccaṃ, kilesasīsaṃ avijjā, adhimokkhasīsaṃ saddhā, paggahasīsaṃ vīriyaṃ, upaṭṭhānasīsaṃ sati, avikkhepasīsaṃ samādhi, dassanasīsaṃ paññā, pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ, gocarasīsaṃ vimokkho, saṅkhārasīsaṃ nirodhoti terasasu sīsesu kilesasīsaṃ avijjaṃ arahattamaggo pariyādiyati, pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ cuticittaṃ pariyādiyati. Tattha avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ jīvitindriyaṃ pariyādātuṃ na sakkoti. Jīvitindriyapariyādāyakaṃ avijjaṃ pariyādātuṃ na sakkoti. Aññaṃ avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ, aññaṃ jīvitindriyapariyādāyakaṃ. Yassa cetaṃ sīsadvayaṃ samaṃ pariyādānaṃ gacchati, so jīvitasamasīsī nāma.

    ကထံ ပနိဒံ သမံ ဟောတီတိ? ဝာရသမတာယ။ ယသ္မိဉ္ဟိ ဝာရေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ, သကဒာဂာမိမဂ္ဂေ ပဉ္စ, အနာဂာမိမဂ္ဂေ ပဉ္စ, အရဟတ္တမဂ္ဂေ စတ္တာရီတိ ဧကူနဝီသတိမေ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ ပတိဋ္ဌာယ ဘဝင္ဂံ ဩတရိတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတော ဣမာယ ဝာရသမတာယ ဣဒံ ဥဘယသီသပရိယာဒာနမ္ပိ သမံ ဟောတိ နာမ။ တေနာယံ ပုဂ္ဂလော ‘‘ဇီဝိတသမသီသီ’’တိ ဝုစ္စတိ, အယမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ဧဝံ သုညတဝိမုတ္တာဒယော တယော သဒ္ဓာဝိမုတ္တော ပညာဝိမုတ္တော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော သမသီသီတိ သတ္တ သာဝကာ အရဟန္တော, ပစ္စေကဗုဒ္ဓော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓောတိ ဣမေဟိ နဝဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။

    Kathaṃ panidaṃ samaṃ hotīti? Vārasamatāya. Yasmiñhi vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti, sotāpattimagge pañca paccavekkhaṇāni, sakadāgāmimagge pañca, anāgāmimagge pañca, arahattamagge cattārīti ekūnavīsatime paccavekkhaṇañāṇe patiṭṭhāya bhavaṅgaṃ otaritvā parinibbāyato imāya vārasamatāya idaṃ ubhayasīsapariyādānampi samaṃ hoti nāma. Tenāyaṃ puggalo ‘‘jīvitasamasīsī’’ti vuccati, ayameva idhādhippeto. Evaṃ suññatavimuttādayo tayo saddhāvimutto paññāvimutto ubhatobhāgavimutto samasīsīti satta sāvakā arahanto, paccekabuddho, sammāsambuddhoti imehi navahi puggalehi asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ niddisitabbaṃ.

    ရာဂစရိတောတိ ရာဂသဟိတံ စရိတံ ဧတသ္သာတိ ရာဂစရိတော။ ရာဂေန ဝာ စရိတော ပဝတ္တိတော ရာဂစရိတော, ရာဂဇ္ဈာသယော ရာဂာဓိကောတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ရာဂမုခေ ဌိတောတိ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေ ဌိတော, ပရိယုဋ္ဌိတရာဂောတိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

    Rāgacaritoti rāgasahitaṃ caritaṃ etassāti rāgacarito. Rāgena vā carito pavattito rāgacarito, rāgajjhāsayo rāgādhikoti attho. Esa nayo sesesupi. Rāgamukhe ṭhitoti rāgapariyuṭṭhāne ṭhito, pariyuṭṭhitarāgoti attho. Sesapadesupi eseva nayo.

    ဝာသနာဘာဂိယံ သုတ္တန္တိ လောကိယံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဝာသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။ လောကိယံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္ဟိ သုတ္တံ ရာဂစရိတေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ ‘‘လောကိယံ, သတ္တာဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ပဒဒ္ဝယံ အနုဝတ္တမာနံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝာသနာဘာဂိယ’’န္တိ။ သီလဝန္တေဟီတိ သီလဝန္တာဒီဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ။ ပကတိသီလန္တိအာဒိ ယေဟိ သမန္နာဂတာ, တေ ပုဂ္ဂလာ။ တေသံ ဒသ္သနေန ပုဂ္ဂလာနံ ဥပလက္ခဏံ။ အထ ဝာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ပကတိသီလာဒိဝသေန, သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ပကတိသီလဝန္တာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဣမသ္သ နယသ္သ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘သီလဝန္တေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ပကတိသီလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ပကတိသီလာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဧဝ ဂဟဏံ နိဒသ္သနမတ္တံ, ပတ္တိဒာနအဗ္ဘနုမောဒနဓမ္မသ္သဝနဒေသနာဒိဋ္ဌိဇုကမ္မာဒီနမ္ပိ စေတ္ထ သမ္ဘဝတော။ တေသမ္ပိ ဝာ ဧတ္ထေဝ သင္ဂဟေတ္ဝာ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ပဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Vāsanābhāgiyaṃ suttanti lokiyaṃ sattādhiṭṭhānaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ. Lokiyaṃ sattādhiṭṭhānaṃ saṃkilesabhāgiyañhi suttaṃ rāgacaritehi puggalehi niddiṭṭhaṃ. Tattha ‘‘lokiyaṃ, sattādhiṭṭhāna’’nti padadvayaṃ anuvattamānaṃ katvā vuttaṃ ‘‘vāsanābhāgiya’’nti. Sīlavantehīti sīlavantādīhi puggalehi. Pakatisīlantiādi yehi samannāgatā, te puggalā. Tesaṃ dassanena puggalānaṃ upalakkhaṇaṃ. Atha vā dhammādhiṭṭhānaṃ pakatisīlādivasena, sattādhiṭṭhānaṃ pakatisīlavantādivasena veditabbanti imassa nayassa dassanatthaṃ ‘‘sīlavantehi niddisitabba’’nti vatvā ‘‘pakatisīla’’ntiādi vuttaṃ. Taṃ pakatisīlādīnaṃ pañcannaṃ eva gahaṇaṃ nidassanamattaṃ, pattidānaabbhanumodanadhammassavanadesanādiṭṭhijukammādīnampi cettha sambhavato. Tesampi vā ettheva saṅgahetvā dassanatthaṃ ‘‘pañcā’’ti vuttaṃ.

    တတ္ထ ပကတိသီလန္တိ သမ္ပတ္တဝိရတိသီလံ။ စိတ္တပ္ပသာဒောတိ ကမ္မဖလသဒ္ဓာ ရတနတ္တယသဒ္ဓာ စ။ ဉာဏံ ပညာယ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ ယသ္မိံ သုတ္တေ ပညာ အာဂတာ, တံ သုတ္တံ ဉာဏန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ န ကေဝလံ ပညာပရိယာယေနေဝ, အထ ခော ပညိန္ဒ္ရိယာဒိပရိယာယေနပိ ယတ္ထ ပညာ အာဂတာ, တံ သုတ္တံ ဉာဏန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပညိန္ဒ္ရိယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္သတ္ထော – ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။ ယံ ဝာ ပနာတိအာဒီသု ယံ ဝာ အညံ ကိဉ္စိ ပညာယ အဓိဝစနံ။ သဗ္ဗံ တံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သုတ္တေ အာဂတံ, တံ သုတ္တံ ဉာဏန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

    Tattha pakatisīlanti sampattaviratisīlaṃ. Cittappasādoti kammaphalasaddhā ratanattayasaddhā ca. Ñāṇaṃ paññāya niddisitabbanti yasmiṃ sutte paññā āgatā, taṃ suttaṃ ñāṇanti niddisitabbaṃ. Na kevalaṃ paññāpariyāyeneva, atha kho paññindriyādipariyāyenapi yattha paññā āgatā, taṃ suttaṃ ñāṇanti niddisitabbanti dassetuṃ ‘‘paññindriyenā’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – heṭṭhā vutto eva. Yaṃ vā panātiādīsu yaṃ vā aññaṃ kiñci paññāya adhivacanaṃ. Sabbaṃ taṃ yattha katthaci sutte āgataṃ, taṃ suttaṃ ñāṇanti niddisitabbanti attho.

    အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေဟီတိ ယသ္မိံ သုတ္တေ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ, ဗာဟိရာနိ စ အာယတနာနိ အာဂတာနိ, တံ သုတ္တံ တေဟိ အာယတနေဟိ ဉာဏံ ဉေယ္ယန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ ပညာပိ အာရမ္မဏဘူတာ ဉေယ္ယန္တိ ဉေယ္ယတော ဝိသုံ ကတ္ဝာ ပညာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ ပညာ ဉာဏန္တရသ္သ အာရမ္မဏန္တိ ကတ္ထစိ သုတ္တေ ဉေယ္ယဘာဝေနပိ ဝုစ္စတိ။ ယံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏဘူတန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဉာဏသ္သ ဝိသယဘူတံ ရူပာဒိ။ အဇ္ဈတ္တိကံ ဝာ ဗာဟိရံ ဝာတိ ဝာ-သဒ္ဒေန ဩဠာရိကာဒိံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ သဗ္ဗံ တံ သင္ခတေန အသင္ခတေန စာတိ သဗ္ဗံ တံ ယထာသမ္ဘဝံ သင္ခတဘာဝေန အသင္ခတဘာဝေန စ ဉေယ္ယန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ ဉေယ္ယဓမ္မဝသေန ဟိ ဉေယ္ယသုတ္တံ ဉေယ္ယန္တိ ဝုစ္စတီတိ။

    Ajjhattikabāhirehīti yasmiṃ sutte ajjhattikāni āyatanāni, bāhirāni ca āyatanāni āgatāni, taṃ suttaṃ tehi āyatanehi ñāṇaṃ ñeyyanti niddisitabbaṃ. Paññāpi ārammaṇabhūtā ñeyyanti ñeyyato visuṃ katvā paññā vuttā. Tathā hi paññā ñāṇantarassa ārammaṇanti katthaci sutte ñeyyabhāvenapi vuccati. Yaṃ kiñci ārammaṇabhūtanti yaṃ kiñci ñāṇassa visayabhūtaṃ rūpādi. Ajjhattikaṃ vā bāhiraṃ vāti vā-saddena oḷārikādiṃ saṅgaṇhāti. Sabbaṃ taṃ saṅkhatena asaṅkhatena cāti sabbaṃ taṃ yathāsambhavaṃ saṅkhatabhāvena asaṅkhatabhāvena ca ñeyyanti niddisitabbaṃ. Ñeyyadhammavasena hi ñeyyasuttaṃ ñeyyanti vuccatīti.

    ယံ ဝာ ပန ကိဉ္စိ ဘဂဝာ အညတရဝစနံ ဘာသတီတိ လောကိယလောကုတ္တရာဒိသုတ္တေသု ဧကသ္မိံ သုတ္တေ ဒ္ဝေ။ တေသု ယံ ဝာ ပန ကိဉ္စိ အညတရဝစနံ ဧကသ္သေဝ ကထနံ ဘာသတိ နိဒ္ဒိသတိ။ သဗ္ဗံ တံ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဓာရယိတဗ္ဗန္တိ တံ ယထာ သဗ္ဗံ သုတ္တံ လောကိယာဒီသု ယဒိ အညတရဝသေန, အထ ဥဘယဝသေန ယထာ ယထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, တထာ တထာ ဂဟေတဗ္ဗံ, တံ တံ ပဓာနဘာဝေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

    Yaṃ vā pana kiñci bhagavā aññataravacanaṃ bhāsatīti lokiyalokuttarādisuttesu ekasmiṃ sutte dve. Tesu yaṃ vā pana kiñci aññataravacanaṃ ekasseva kathanaṃ bhāsati niddisati. Sabbaṃ taṃ yathāniddiṭṭhaṃ dhārayitabbanti taṃ yathā sabbaṃ suttaṃ lokiyādīsu yadi aññataravasena, atha ubhayavasena yathā yathā niddiṭṭhaṃ, tathā tathā gahetabbaṃ, taṃ taṃ padhānabhāvena niddisitabbanti attho.

    ကိလေသသဟိတညေဝ ကမ္မံ ဝိပာကသ္သ ဟေတု, န ဣတရန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဝိဓော ဟေတု ယဉ္စ ကမ္မံ ယေ စ ကိလေသာ’’တိ။ သမုဒယော ကိလေသာတိ ဧတ္ထ ‘‘သမုဒယော’’တိ ဧတေန သမုဒယပက္ခိယာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ကိလေသာ’’တိ စ ကိလေသဝန္တော, သံကိလိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ယံ ဒိသ္သတီတိ ယံ ယံ ဒိသ္သတိ။ တာသု တာသု ဘူမီသူတိ ပုထုဇ္ဇနဘူမိအာဒီသု။ ကပ္ပိယာနုလောမေနာတိ ကပ္ပိယေန စ ကပ္ပိယာနုလောမေန စ။ တတ္ထ ကပ္ပိယံ ပာဠိယံ သရူပတော ဝုတ္တံ, ကပ္ပိယာနုလောမံ မဟာပဒေသဝသေန နယတော ဒသ္သိတံ။ ပဋိက္ခိတ္တကာရဏေနာတိ ယေန ကာရဏေန ဘဂဝတာ ယံ ပဋိက္ခိတ္တံ, တေန ကာရဏေန တံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ ဧကန္တေန သရာဂာဒိသံဝတ္တနမေဝ ဟိ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တံ, တံ သရာဂာယ သံဝတ္တနာဒိကာရဏေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ။ ဓမ္မသ္သာတိ အသင္ခတဓမ္မသ္သ။ အရိယဓမ္မာနန္တိ မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ။ သေသံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။

    Kilesasahitaññeva kammaṃ vipākassa hetu, na itaranti vuttaṃ ‘‘duvidho hetu yañca kammaṃ ye ca kilesā’’ti. Samudayo kilesāti ettha ‘‘samudayo’’ti etena samudayapakkhiyā vuttā. ‘‘Kilesā’’ti ca kilesavanto, saṃkiliṭṭhāti attho. Yaṃ dissatīti yaṃ yaṃ dissati. Tāsu tāsu bhūmīsūti puthujjanabhūmiādīsu. Kappiyānulomenāti kappiyena ca kappiyānulomena ca. Tattha kappiyaṃ pāḷiyaṃ sarūpato vuttaṃ, kappiyānulomaṃ mahāpadesavasena nayato dassitaṃ. Paṭikkhittakāraṇenāti yena kāraṇena bhagavatā yaṃ paṭikkhittaṃ, tena kāraṇena taṃ niddisitabbaṃ. Ekantena sarāgādisaṃvattanameva hi bhagavatā paṭikkhittaṃ, taṃ sarāgāya saṃvattanādikāraṇena niddisitabbaṃ . Dhammassāti asaṅkhatadhammassa. Ariyadhammānanti maggaphaladhammānaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ဧတ္ထ စ ယထာ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနံ အညမညံ သံသဂ္ဂတော အနေကဝိဓော ပဋ္ဌာနဘေဒော ဣစ္ဆိတော, ဧဝံ လောကိယသတ္တာဓိဋ္ဌာနာဒိသံသဂ္ဂတောပိ အနေကဝိဓော ပဋ္ဌာနဘေဒော သမ္ဘဝတိ။ ပာဠိယံ ပန ဥဘယတ္ထာပိ ဧကဒေသဒသ္သနဝသေန အာဂတတ္တာ နယဒသ္သနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သက္ကာ ဟိ ဣမိနာ နယေန ဝိညုနာ တေ နိဒ္ဓာရေတုန္တိ။ ယထာ စ သံကိလေသဘာဂိယာဒီနံ လောကိယာဒီနဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ သံသဂ္ဂဘေဒဝသေန အယံ ပဋ္ဌာနဘေဒော အနေကဝိဓော လဗ္ဘတိ, ဧဝံ ဥဘယေသမ္ပိ သံသဂ္ဂဝသေန အယံ နယော ယထာရဟံ လဗ္ဘတေဝ။ လဗ္ဘတိ ဟိ လောကိယံ သုတ္တံ ကိဉ္စိ သံကိလေသဘာဂိယံ, ကိဉ္စိ ဝာသနာဘာဂိယံ။ တထာ လောကုတ္တရံ သုတ္တံ ကိဉ္စိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ, ကိဉ္စိ အသေက္ခဘာဂိယန္တိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

    Ettha ca yathā saṃkilesabhāgiyādīnaṃ aññamaññaṃ saṃsaggato anekavidho paṭṭhānabhedo icchito, evaṃ lokiyasattādhiṭṭhānādisaṃsaggatopi anekavidho paṭṭhānabhedo sambhavati. Pāḷiyaṃ pana ubhayatthāpi ekadesadassanavasena āgatattā nayadassananti veditabbaṃ. Sakkā hi iminā nayena viññunā te niddhāretunti. Yathā ca saṃkilesabhāgiyādīnaṃ lokiyādīnañca visuṃ visuṃ saṃsaggabhedavasena ayaṃ paṭṭhānabhedo anekavidho labbhati, evaṃ ubhayesampi saṃsaggavasena ayaṃ nayo yathārahaṃ labbhateva. Labbhati hi lokiyaṃ suttaṃ kiñci saṃkilesabhāgiyaṃ, kiñci vāsanābhāgiyaṃ. Tathā lokuttaraṃ suttaṃ kiñci nibbedhabhāgiyaṃ, kiñci asekkhabhāgiyanti. Sesesupi eseva nayo.

    ဧဝံ သောဠသဝိဓေ ပဋ္ဌာနေ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓံ ပဋ္ဌာနံ ပက္ခိပိတ္ဝာ, အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေ စ ပဋ္ဌာနေ သောဠသဝိဓံ ပက္ခိပိတ္ဝာ ယထာရဟံ ဒုကတိကာဒိဘေဒေန သမ္ဘဝတော ပဋ္ဌာနဝိဘာဂော ဝေဒိတဗ္ဗော, သော စ ခော တီသု ပိဋကေသု လဗ္ဘမာနသ္သ သုတ္တပဒသ္သ ဝသေန။ ယသ္မာ ပန တာနိ တာနိ သုတ္တပဒာနိ ဥဒာဟရဏဝသေန နိဒ္ဓာရေတ္ဝာ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ အတိပပဉ္စော ဟောတိ, အတိဘာရိယာ စ နေတ္တိသံဝဏ္ဏနာ, သက္ကာ စ ဣမိနာ နယေန ဝိညုနာ အယမတ္ထော ဝိညာတုံ, တသ္မာ န တံ ဝိတ္ထာရယိမ္ဟ။ တေနေဝ ဟိ ပာဠိယံ အညမညသံသဂ္ဂဝသေန ပဋ္ဌာနဝိဘာဂော ဧကဒေသေနေဝ ဒသ္သိတော, န နိပ္ပဒေသတောတိ။

    Evaṃ soḷasavidhe paṭṭhāne aṭṭhavīsatividhaṃ paṭṭhānaṃ pakkhipitvā, aṭṭhavīsatividhe ca paṭṭhāne soḷasavidhaṃ pakkhipitvā yathārahaṃ dukatikādibhedena sambhavato paṭṭhānavibhāgo veditabbo, so ca kho tīsu piṭakesu labbhamānassa suttapadassa vasena. Yasmā pana tāni tāni suttapadāni udāharaṇavasena niddhāretvā imasmiṃ atthe vitthāriyamāne atipapañco hoti, atibhāriyā ca nettisaṃvaṇṇanā, sakkā ca iminā nayena viññunā ayamattho viññātuṃ, tasmā na taṃ vitthārayimha. Teneva hi pāḷiyaṃ aññamaññasaṃsaggavasena paṭṭhānavibhāgo ekadeseneva dassito, na nippadesatoti.

    သာသနပဋ္ဌာနဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: နိဂမနကထာ • Nigamanakathā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / နေတ္တိပ္ပကရဏပာဠိ • Nettippakaraṇapāḷi / သာသနပဋ္ဌာနံ • Sāsanapaṭṭhānaṃ

    ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (ဋီကာ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / နေတ္တိပ္ပကရဏ-ဋီကာ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / သာသနပဋ္ဌာနဝာရဝဏ္ဏနာ • Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā

    ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (ဋီကာ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / နေတ္တိဝိဘာဝိနီ • Nettivibhāvinī / သာသနပဋ္ဌာနဝိဘာဝနာ • Sāsanapaṭṭhānavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact