| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā
੮੯.
89.
ਏવਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਨਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਂ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ਯਸ੍ਮਾ ਸਙ੍ਗਹવਾਰਾਦੀਸੁ ਮੂਲਪਦੇਹੇવ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਰੂਪਤੋ ਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਮੂਲਪਦੇਹਿ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਂ, ਏવਂ ਪਟ੍ਠਾਨਤੋਪਿ ਮੂਲਪਦਾਨਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਮੂਲਪਦਾ ਕੁਹਿਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ? ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਮੂਲਪਦਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਾਨਞ੍ਹਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਙ੍ਗਹੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਏવਾਤਿ। ਅਥ ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਕੋ વਚਨਤ੍ਥੋ? ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਂ , ਸਾਸਨਂ ਦੇਸਨਾ, ਤਸ੍ਸਾ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪਂ ਤੇਸਂ ਹਿਤਸੁਖਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤ੍ਥਂ ਪਕਾਰੇਹਿ ਠਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਧ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਤਥਾਭਾવਦੀਪਨਂ ‘‘ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਸਾਸਨਂ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਦਯੋ। ਤੇਸਂ ਪવਤ੍ਤਨੁਪਾਯਭਾવਤੋ ਪਤਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਸਂਕਿਲੇਸਾਦਿਧਮ੍ਮਾ। ਤੇਸਂ ਪવੇਦਨਤੋ ਤਦੁਪਚਾਰੇਨ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਤੇਸਂ ਪਨ ਸਮੂਹਭਾવਤੋ ਅਯਂ ਪਕਰਣਪ੍ਪਦੇਸੋ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ।
Evaṃ sabbathā nayasamuṭṭhānaṃ vibhajitvā idāni sāsanapaṭṭhānaṃ vibhajanto yasmā saṅgahavārādīsu mūlapadeheva paṭṭhānaṃ saṅgahetvā sarūpato na dassitaṃ, tasmā yathā mūlapadehi paṭṭhānaṃ niddhāretabbaṃ, evaṃ paṭṭhānatopi mūlapadāni niddhāretabbānīti dassanatthaṃ ‘‘aṭṭhārasa mūlapadā kuhiṃ daṭṭhabbā? Sāsanapaṭṭhāne’’ti āha. Mūlapadasāsanapaṭṭhānānañhi aññamaññasaṅgaho pubbe dassito evāti. Atha sāsanapaṭṭhānanti ko vacanattho? Sāsanassa paṭṭhānanti sāsanapaṭṭhānaṃ , sāsanaṃ desanā, tassā veneyyajjhāsayānurūpaṃ tesaṃ hitasukhanipphādanatthaṃ pakārehi ṭhānaṃ pavatti sāsanapaṭṭhānaṃ. Idha pana tassa tathābhāvadīpanaṃ ‘‘sāsanapaṭṭhāna’’nti veditabbaṃ. Atha vā sāsanaṃ adhisīlasikkhādayo. Tesaṃ pavattanupāyabhāvato patiṭṭhahanti etehīti paṭṭhānāni, saṃkilesādidhammā. Tesaṃ pavedanato tadupacārena suttāni paṭṭhānāni. Tesaṃ pana samūhabhāvato ayaṃ pakaraṇappadeso paṭṭhānaṃ nāma.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਪਟ੍ਠਾਨਂ? ਪਟ੍ਠਿਤਟ੍ਠੇਨ ਗਮਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਯੇ ਤੇ ਗੋਟ੍ਠਾ ਪਟ੍ਠਿਤਗਾવੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੬) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਯੇਨ ਪਟ੍ਠਾਨੇਨ ਤੇ ‘‘ਗੋਟ੍ਠਾ ਪਟ੍ਠਿਤਗਾવੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਗਮਨਂ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਨਾਤਿવਿਤ੍ਥਾਰਿਤਨਯੇਸੁ ਹਾਰਨਯੇਸੁ ਅਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗਗਮਨਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾਞਾਣਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦਿਲੋਕਿਯਾਦਿਭੇਦੇਸੁ ਤਦੁਭਯવੋਮਿਸ੍ਸਕਭੇਦੇਸੁ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਨਯਲਾਭਤੋ ਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਗਮਨਤ੍ਤਾ ਤੇ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦਯੋ ਲੋਕਿਯਾਦਯੋ ਚ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ વੋਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਅਧਿਕਰਣવਸੇਨ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ। ਤੇਸਂ ਪਕਾਸਨਤੋ ਅਯਂ ਪਕਰਣਪ੍ਪਦੇਸੋ ਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Aparo nayo – kenaṭṭhena paṭṭhānaṃ? Paṭṭhitaṭṭhena gamanaṭṭhenāti attho. ‘‘Ye te goṭṭhā paṭṭhitagāvo’’ti (ma. ni. 1.156) āgataṭṭhānasmiñhi yena paṭṭhānena te ‘‘goṭṭhā paṭṭhitagāvo’’ti vuttā, taṃ atthato gamanaṃ hoti. Iti nātivitthāritanayesu hāranayesu anissaṅgagamanassa desanāñāṇassa saṃkilesabhāgiyādilokiyādibhedesu tadubhayavomissakabhedesu ca vitthāritanayalābhato nissaṅgavasena pavattagamanattā te saṃkilesabhāgiyādayo lokiyādayo ca visuṃ visuṃ vomissā ca adhikaraṇavasena paṭṭhānaṃ nāma. Tesaṃ pakāsanato ayaṃ pakaraṇappadeso paṭṭhānanti veditabbaṃ.
‘‘ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸੋ। ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗੇ ਸਂਕਿਲੇਸਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ। વਾਸਨਾ ਪੁਞ੍ਞਭਾવਨਾ, વਾਸਨਾਭਾਗੇ ਪવਤ੍ਤਂ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ, વਾਸਨਂ ਭਜਾਪੇਤੀਤਿ વਾ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ। ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਨਂ ਲੋਭਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਪਦਾਲਨਂ ਨਿਬ੍ਬੇਧੋ। ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗੇ ਪવਤ੍ਤਂ, ਨਿਬ੍ਬੇਧਂ ਭਜਾਪੇਤੀਤਿ વਾ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਂ। ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਿਤਸਿਕ੍ਖਾਧਮ੍ਮਾ ਅਸੇਕ੍ਖਾ, ਅਸੇਕ੍ਖਭਾવੇ ਪવਤ੍ਤਂ, ਅਸੇਕ੍ਖੇ ਭਜਾਪੇਤੀਤਿ વਾ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਂ। ਤੇਸੁ ਯਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਦਿਸਂਕਿਲੇਸੋ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਇਦਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ। ਯਤ੍ਥ ਦਾਨਾਦਿਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੁ વਿਭਤ੍ਤਂ, ਇਦਂ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ। ਯਤ੍ਥ ਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਇਦਂ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਂ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਇਦਂ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਂ। ਇਤਰਾਨਿ ਤੇਸਂ વੋਮਿਸ੍ਸਕਨਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।
‘‘Saṃkilesabhāgiya’’ntiādīsu saṃkilissati etenāti saṃkileso. Saṃkilesabhāge saṃkilesakoṭṭhāse pavattaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ. Vāsanā puññabhāvanā, vāsanābhāge pavattaṃ vāsanābhāgiyaṃ, vāsanaṃ bhajāpetīti vā vāsanābhāgiyaṃ. Nibbijjhanaṃ lobhakkhandhādīnaṃ padālanaṃ nibbedho. Nibbedhabhāge pavattaṃ, nibbedhaṃ bhajāpetīti vā nibbedhabhāgiyaṃ. Pariniṭṭhitasikkhādhammā asekkhā, asekkhabhāve pavattaṃ, asekkhe bhajāpetīti vā asekkhabhāgiyaṃ. Tesu yattha taṇhādisaṃkileso vibhatto, idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ. Yattha dānādipuññakiriyavatthu vibhattaṃ, idaṃ vāsanābhāgiyaṃ. Yattha sekkhā sīlakkhandhādayo vibhattā, idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ. Yattha pana asekkhā sīlakkhandhādayo vibhattā, idaṃ asekkhabhāgiyaṃ. Itarāni tesaṃ vomissakanayavasena vuttāni.
ਤਾਨਿ ਪਨ ਛ ਦੁਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਤਿਕਾ ਏਕਂ ਚਤੁਕ੍ਕਂ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਏਕਂ ਚਤੁਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਦ੍વਾਦਸ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦੁਕਾ ਦ੍વੇ ਚ ਤਿਕਾ ਉਦ੍ਧਟਾ, ਇਤਰੇ ਨ ਉਦ੍ਧਟਾ, ਅਨੁਦ੍ਧਰਣੇ ਕਾਰਣਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਤੇਪਿ ਗਹੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ – ‘‘ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਸਾਧਾਰਣਾਨਿ ਕਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸੁਤ੍ਤੇ ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸੋવ ਨਿਦ੍ਦਿਸੀਯਤਿ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਂਕਿਲੇਸੋવ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਂਕਿਲੇਸੋવ ਨਿਦ੍ਦਿਸੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਤਿਧਾ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ। ਤਥਾ વੋਦਾਨਂ ਨਾਮ ਸਂਕਿਲੇਸੇ ਸਤਿ ਹੋਤੀਤਿ વੋਦਾਨਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸવਿਭਾਗੇਨ ਤਿਧਾવ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾવੋਦਾਨਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ। ਤਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਾਦਿ ਏવ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਕੇਸੁਚਿ ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਨਤ੍ਥਿ।
Tāni pana cha dukā cattāro tikā ekaṃ catukkaṃ aparampi ekaṃ catukkanti dvādasa honti. Tesu cattāro dukā dve ca tikā uddhaṭā, itare na uddhaṭā, anuddharaṇe kāraṇaṃ natthi. Iminā nayena tepi gahetuṃ sakkāti pāḷiyaṃ saṃkhittāti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi vakkhati – ‘‘imāni cattāri suttāni, sādhāraṇāni katāni aṭṭha bhavantī’’tiādi. Tattha yasmā katthaci sutte taṇhāsaṃkilesova niddisīyati, katthaci diṭṭhisaṃkilesova, katthaci duccaritasaṃkilesova niddisīyati, tasmā saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ tidhā vibhajitvā uddiṭṭhaṃ ‘‘taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’ntiādinā. Tathā vodānaṃ nāma saṃkilese sati hotīti vodānabhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesavibhāgena tidhāva uddiṭṭhaṃ ‘‘taṇhāvodānabhāgiyaṃ sutta’’ntiādinā. Taṃ pana atthato vāsanābhāgiyādi eva hoti. Ayañca nayo kesuci potthakesu natthi.
‘‘ਤਤ੍ਥ ਸਂਕਿਲੇਸੋ ਤਿવਿਧੋ’’ਤਿਆਦਿ ਸਂਕਿਲੇਸਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਸਮਥਾਦਿਨਿਦ੍ਧਾਰਣવਸੇਨ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਾਦਿਸੁਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਦਿ ਆਸਤ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਭવੇਸੂਤਿ ਭવੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗਂ ਪਜਹਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਯਦਿ ਭવਪਤ੍ਥਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਸਾਯਨ੍ਤਿ ਏવਮਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਯਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਭਾવਨਾਮਯਂ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੁ ਭવਤਿ ਪੁਜ੍ਜਭવਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤੋ। ਤਤ੍ਰੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰ ਭવੇ ਉਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਇਮਾਨਿ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਸਾਧਾਰਣਾਨਿ ਕਤਾਨੀਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਞ੍ਚ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਞ੍ਚਾਤਿ ਏવਂ ਪਦਨ੍ਤਰਸਂਯੋਜਨવਸੇਨ ਮਿਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਕਤਾਨਿ। ਅਟ੍ਠ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰੀਤਿ ਏવਂ ਅਟ੍ਠ ਭવਨ੍ਤਿ।
‘‘Tattha saṃkileso tividho’’tiādi saṃkilesapaṭipakkhato samathādiniddhāraṇavasena vāsanābhāgiyādisuttānaṃ visayadassanatthaṃ āraddhaṃ. Tattha yadi āsatti uppajjati bhavesūti bhavesu chandarāgaṃ pajahituṃ asakkontassa yadi bhavapatthanā uppajjati. Evaṃ sāyanti evamassa puggalassa ayaṃ samathavipassanābhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthu bhavati pujjabhavaphalanibbattanato. Tatrūpapattiyā saṃvattatīti tatra tatra bhave upapattiyā saṃvattati. Imāni cattāri suttānīti imāni saṃkilesabhāgiyādīni cattāri suttāni. Sādhāraṇāni katānīti saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca, saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca, vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañcāti evaṃ padantarasaṃyojanavasena missitāni katāni. Aṭṭha bhavantīti purimāni cattāri imāni cattārīti evaṃ aṭṭha bhavanti.
ਤਾਨਿਯੇવ ਅਟ੍ਠ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਸਾਧਾਰਣਾਨਿ ਕਤਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਤਾਨਿਯੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਞ੍ਚ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਞ੍ਚ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਞ੍ਚ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਞ੍ਚ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਨੇવਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਞ੍ਚ, ਨવਾਸਨਾਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਨਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਨ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਞ੍ਚਾਤਿ ਏવਂ ਸਾਧਾਰਣਾਨਿ ਕਤਾਨਿ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਇਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਤਿ ਸੋਲ਼ਸ ਭવਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਏਕਕਾ, ਛ ਦੁਕਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਤਿਕਾ, ਏਕੋ ਚਤੁਕ੍ਕੋ, ਅਪਰੋਪਿ ਏਕੋ ਚਤੁਕ੍ਕੋਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ વਿਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਦ੍વੇ ਦੁਕਾ, ਦ੍વੇ ਤਿਕਾ, ਦ੍વੇ ਚਤੁਕ੍ਕਾ ਚ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਨਾਗਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tāniyeva aṭṭha suttāni sādhāraṇāni katāni soḷasa bhavantīti tāniyeva yathāvuttāni aṭṭha suttāni vāsanābhāgiyañca asekkhabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, asekkhabhāgiyañca saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca, nibbedhabhāgiyañca saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca, asekkhabhāgiyañca saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, asekkhabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca, asekkhabhāgiyañca saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca, nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca nevasaṃkilesabhāgiyañca, navāsanābhāgiyañca nanibbedhabhāgiyañca na asekkhabhāgiyañcāti evaṃ sādhāraṇāni katāni purimāni aṭṭha imāni aṭṭhāti soḷasa bhavanti. Tesu cattāro ekakā, cha dukā, cattāro tikā, eko catukko, aparopi eko catukkoti ayampi vibhāgo veditabbo. Tatthāpi dve dukā, dve tikā, dve catukkā ca pāḷiyaṃ anāgatāti veditabbā.
ਇਦਾਨਿ ਇਮਸ੍ਸ ਪਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਸਕਲਸਾਸਨਸਙ੍ਗਹਿਤਭਾવਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਇਮੇਹਿ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਸੁਤ੍ਤੇਹਿ ਭਿਨ੍ਨੇਹਿ ਨવવਿਧਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਭਿਨ੍ਨਂ ਭવਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਇਮੇਹਿ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦੀਹਿ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਸੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪਟ੍ਠਾਨਨਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੇਹਿ ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਦਿਨવવਿਧਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਭਿਨ੍ਨਂ ਸੋਲ਼ਸਧਾ વਿਭਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਸੋਲ਼ਸવਿਧੇਨ ਪਟ੍ਠਾਨੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪਦੇਸੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕਥਂ ਪਨ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦਿਭਾવੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ? ਆਹ ‘‘ਗਾਥਾਯ ਗਾਥਾ ਅਨੁਮਿਨਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਗਾਥਾਯ ਗਾਥਾ ਅਨੁਮਿਨਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਯਂ ਗਾਥਾ વਿਯ ਗਾਥਾ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਤਿ વਾ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਾਤਿ વਾ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾਤਿ વਾ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਾਤਿ વਾ ਅਨੁਮਿਨਿਤਬ੍ਬਾ, ਅਨੁ ਅਨੁ ਮਿਨਿਤ੍વਾ ਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਗਾਥਾવੇਯ੍ਯਾਕਰਣવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ ‘‘ਸੁਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿਪਦੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।
Idāni imassa paṭṭhānassa sakalasāsanasaṅgahitabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘imehi soḷasahi suttehi bhinnehi navavidhaṃ suttaṃ bhinnaṃ bhavatī’’ti vuttaṃ. Tassattho – imehi saṃkilesabhāgiyādīhi soḷasahi suttehi paṭṭhānanayena vibhattehi suttageyyādinavavidhaṃ pariyattisāsanasaṅkhātaṃ suttaṃ bhinnaṃ soḷasadhā vibhattaṃ hoti. Iminā soḷasavidhena paṭṭhānena asaṅgahito pariyattisāsanassa padeso natthīti adhippāyo. Kathaṃ pana saṃkilesabhāgiyādibhāvo gahetabboti? Āha ‘‘gāthāya gāthā anuminitabbā’’tiādi. Tattha gāthāya gāthā anuminitabbāti ayaṃ gāthā viya gāthā saṃkilesabhāgiyāti vā vāsanābhāgiyāti vā nibbedhabhāgiyāti vā asekkhabhāgiyāti vā anuminitabbā, anu anu minitvā takketvā jānitabbāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca gāthāveyyākaraṇavinimuttā sabbā pariyatti ‘‘suttenā’’tipadena saṅgahitāti daṭṭhabbā.
੯੦.
90.
ਇਦਾਨਿ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦੀਨਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਯਥਾਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਾਮਨ੍ਧਾ ਜਾਲਸਞ੍ਛਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਤ੍ਥੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ। ਯਥਾ ਇਮਸ੍ਸ, ਏવਂ ਇਤੋ ਪਰਾਨਮ੍ਪਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨਂ ਉਤ੍ਤਾਨਪਦਾਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਂ ਨ વਣ੍ਣਯਿਸ੍ਸਾਮ।
Idāni saṃkilesabhāgiyādīni suttāni yathāniddiṭṭhāni udāharaṇavasena vibhāvetuṃ ‘‘tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘kāmandhā jālasañchannā’’ti gāthāya attho heṭṭhā vuttoyeva. Yathā imassa, evaṃ ito parānampi heṭṭhā vuttatthānaṃ uttānapadānañca atthaṃ na vaṇṇayissāma.
ਅਗਤਿਗਮਨਾਨੀਤਿ ਕਾਯਾਦੀਹਿ ਅਯੁਤ੍ਤਗਮਨਾਨਿ, ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਰਣਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਛਨ੍ਦਾਤਿ ਛਨ੍ਦਹੇਤੁ ਇਚ੍ਛਾਪਚ੍ਚਯਾ। ਅਗਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ਗਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਸਾਧੂਨਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਂ। ਅਤਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤਿਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾ વੀਤਿਕ੍ਕਮਤਿ। ਨਿਹੀਯਤੀਤਿ ਹਾਯਤਿ। ਯਸੋਤਿ ਕਿਤ੍ਤਿ ਚ ਪਰਿવਾਰੋ ਚ।
Agatigamanānīti kāyādīhi ayuttagamanāni, akattabbakaraṇānīti attho. Chandāti chandahetu icchāpaccayā. Agatiṃ gacchatīti agantabbaṃ gatiṃ gacchati, akattabbaṃ karotīti attho. Dhammanti sādhūnaṃ ariyānaṃ dhammaṃ. Ativattatīti atimadditvā vītikkamati. Nihīyatīti hāyati. Yasoti kitti ca parivāro ca.
‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯਂ ਮਨੋਤਿ ਯਦਿਪਿ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਾਦਿਭੇਦਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਚਤੁਭੂਮਕਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਚਕ੍ਖੁਪਾਲਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ (ਧ॰ ਪ॰ ੧-੨; ਥੇਰਗਾ॰ ੯੫) ਪੁਰਿਮਜਾਤਿਯਂ વੇਜ੍ਜਭੂਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਸੇਨ ਨਿਯਮਿਯਮਾਨਂ ਪਟਿਘਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਸੋ ਮਨੋ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ, ਮਨਸਾ ਪਠਮਗਾਮਿਨਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਨਿਜ੍ਜੀવਟ੍ਠੇਨ ਧਮ੍ਮਾ, ਤੇ ਪਨ વੇਦਨਾਦਯੋ ਤਯੋ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾ। ਏਤੇ ਹਿ ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ। ਕਥਂ ਪਨੇਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਏਕਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਮਨੋ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ? ਉਪ੍ਪਾਦਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ। ਯਥਾ ਹਿ ਬਹੂਸੁ ਏਕਤੋ ਗਾਮਘਾਤਾਦਿਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤੇਸੁ ‘‘ਕੋ ਏਤੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਯੋ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਯਂ ਯਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤੇ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਦਤ੍ਤੋ વਾ ਮਿਤ੍ਤੋ વਾ ਤੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਇਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ ਮਨੋ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ। ਨ ਹਿ ਤੇ ਮਨੇ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣਨ੍ਤਿ, ਮਨੋ ਪਨ ਏਕਚ੍ਚੇਸੁ ਚੇਤਸਿਕੇਸੁ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਏવ।
‘‘Manopubbaṅgamā dhammā’’ti gāthāyaṃ manoti yadipi kāmāvacarakusalādibhedaṃ sabbampi catubhūmakacittaṃ mano, imasmiṃ pana ṭhāne cakkhupālattherassa (dha. pa. 1-2; theragā. 95) purimajātiyaṃ vejjabhūtassa uppannavasena niyamiyamānaṃ paṭighasampayuttacittameva labbhati. So mano pubbaṅgamo etesanti manopubbaṅgamā, manasā paṭhamagāminā samannāgatāti attho. Dhammāti nissattanijjīvaṭṭhena dhammā, te pana vedanādayo tayo arūpino khandhā. Ete hi manopubbaṅgamā. Kathaṃ panetehi saddhiṃ ekasmiṃ vatthusmiṃ ekasmiñca ārammaṇe ekakkhaṇe uppajjamāno mano pubbaṅgamo nāma hotīti? Uppādapaccayaṭṭhena. Yathā hi bahūsu ekato gāmaghātādikammāni karontesu ‘‘ko etesaṃ pubbaṅgamo’’ti vutte yo tesaṃ paccayo hoti, yaṃ yaṃ nissāya te taṃ kammaṃ karonti, so datto vā mitto vā tesaṃ pubbaṅgamoti vuccati, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Iti uppādapaccayaṭṭhena mano pubbaṅgamo etesanti manopubbaṅgamā. Na hi te mane anuppajjante uppajjituṃ sakkuṇanti, mano pana ekaccesu cetasikesu anuppajjantesupi uppajjati eva.
ਅਧਿਪਤਿવਸੇਨ ਮਨੋ ਸੇਟ੍ਠੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਮਨੋਸੇਟ੍ਠਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਚੋਰਾਦੀਨਂ ਚੋਰਜੇਟ੍ਠਕਾਦਯੋ ਅਧਿਪਤਿਨੋ ਸੇਟ੍ਠਾ, ਤਥਾ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਮਨੋ ਸੇਟ੍ਠੋ। ਯਥਾ ਪਨ ਦਾਰੁਆਦੀਹਿ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨਿ ਭਣ੍ਡਾਨਿ ਦਾਰੁਮਯਾਦੀਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਏਤੇਪਿ ਮਨਤੋ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਮਨੋਮਯਾ ਨਾਮ। ਪਦੁਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਹਿ ਦੋਸੇਹਿ ਪਦੁਟ੍ਠੇਨ ਦੂਸਿਤੇਨ ਭਾਸਤਿ વਾ ਕਰੋਤਿ વਾ। ਸੋ ਹਿ ਭਾਸਨ੍ਤੋ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਮੇવ ਭਾਸਤਿ, ਕਰੋਨ੍ਤੋਪਿ ਤਿવਿਧਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਮੇવ ਕਰੋਤਿ, ਅਭਾਸਨ੍ਤੋ ਅਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤੇਹਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਹਿ ਪਦੁਟ੍ਠਮਨਤਾਯ ਤਿવਿਧਂ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਪੂਰੇਤਿ। ਏવਮਸ੍ਸ ਦਸ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨ੍વੇਤੀਤਿ ਤਤੋ ਤਿવਿਧਦੁਚ੍ਚਰਿਤਤੋ ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨ੍વੇਤਿ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨੁਭਾવੇਨ ਚਤੂਸੁ ਅਪਾਯੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤਿ। ਯਥਾ ਕਿਂ? ਚਕ੍ਕਂવ વਹਤੋ ਪਦਨ੍ਤਿ, ਯਥਾ ਨਾਮ ਸਕਟਂ વਹਤੋ ਬਲੀਬਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਦਂ ਪਹਰਨ੍ਤਂ ਚਕ੍ਕਂ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਂ ਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨੁਗਚ੍ਛਤੀਤਿ।
Adhipativasena mano seṭṭho etesanti manoseṭṭhā. Yathā hi corādīnaṃ corajeṭṭhakādayo adhipatino seṭṭhā, tathā tesampi mano seṭṭho. Yathā pana dāruādīhi nipphannāni bhaṇḍāni dārumayādīni nāma honti, tathā etepi manato nipphannattā manomayā nāma. Paduṭṭhenāti abhijjhādīhi dosehi paduṭṭhena dūsitena bhāsati vā karoti vā. So hi bhāsanto catubbidhaṃ vacīduccaritameva bhāsati, karontopi tividhaṃ kāyaduccaritameva karoti, abhāsanto akaronto tehi abhijjhādīhi paduṭṭhamanatāya tividhaṃ manoduccaritaṃ pūreti. Evamassa dasa akusalakammapathā pāripūriṃ gacchanti. Tato naṃ dukkhamanvetīti tato tividhaduccaritato taṃ puggalaṃ dukkhaṃ anveti duccaritānubhāvena catūsu apāyesu dukkhaṃ anugacchati. Yathā kiṃ? Cakkaṃva vahato padanti, yathā nāma sakaṭaṃ vahato balībaddassa padaṃ paharantaṃ cakkaṃ anugacchati, evaṃ naṃ puggalaṃ dukkhamanugacchatīti.
‘‘ਮਿਦ੍ਧੀ ਯਦਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯਂ ਮਿਦ੍ਧੀਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭੂਤੋ। ਮਹਗ੍ਘਸੋਤਿ ਮਹਾਭੋਜਨੋ ਆਹਰਹਤ੍ਥਕਅਲਂਸਾਟਕਤਤ੍ਰવਟ੍ਟਕਕਾਕਮਾਸਕਭੁਤ੍ਤવਮਿਤਕਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ વਿਯ। ਨਿਦ੍ਦਾਯਿਤਾਤਿ ਸੁਪਨਸੀਲੋ। ਸਮ੍ਪਰਿવਤ੍ਤਸਾਯੀਤਿ ਸੇਯ੍ਯਸੁਖਪਸ੍ਸਸੁਖਾਨਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨવਸੇਨ ਸਮ੍ਪਰਿવਤ੍ਤਕਸਯਨਸੀਲੋ । ਨਿવਾਪਪੁਟ੍ਠੋਤਿ ਕੁਣ੍ਡਕਾਦਿਨਾ ਸੂਕਰਭਤ੍ਤੇਨ ਪੁਟ੍ਠੋ। ਘਰਸੂਕਰੋ ਹਿ ਬਾਲਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪੋਸਿਯਮਾਨੋ ਥੂਲਸਰੀਰਕਾਲੇ ਗੇਹਤੋ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਂ ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾਮਞ੍ਚਾਦੀਸੁ ਸਮ੍ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ਸਯਤੇવ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਦਾ ਪੁਰਿਸੋ ਮਿਦ੍ਧੀ ਚ ਹੋਤਿ ਮਹਗ੍ਘਸੋ ਚ, ਨਿવਾਪਪੁਟ੍ਠੋ ਮਹਾવਰਾਹੋ વਿਯ ਅਞ੍ਞੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ ਯਾਪੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਨਿਦ੍ਦਾਸੀਲੋ ਸਂਪਰਿવਤ੍ਤਸਾਯੀ, ਤਦਾ ਸੋ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਤੀਣਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਮਨਸਿ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤੇਸਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾ ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਗਬ੍ਭਂ ਉਪੇਤਿ, ਗਬ੍ਭવਾਸਤੋ ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ।
‘‘Middhī yadā hotī’’ti gāthāyaṃ middhīti thinamiddhābhibhūto. Mahagghasoti mahābhojano āharahatthakaalaṃsāṭakatatravaṭṭakakākamāsakabhuttavamitakānaṃ aññataro viya. Niddāyitāti supanasīlo. Samparivattasāyīti seyyasukhapassasukhānaṃ anuyuñjanavasena samparivattakasayanasīlo . Nivāpapuṭṭhoti kuṇḍakādinā sūkarabhattena puṭṭho. Gharasūkaro hi bālakālato paṭṭhāya posiyamāno thūlasarīrakāle gehato bahi nikkhamituṃ alabhanto heṭṭhāmañcādīsu samparivattitvā samparivattitvā assasanto passasanto sayateva. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadā puriso middhī ca hoti mahagghaso ca, nivāpapuṭṭho mahāvarāho viya aññena iriyāpathena yāpetuṃ asakkonto niddāsīlo saṃparivattasāyī, tadā so ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti tīṇi lakkhaṇāni manasi kātuṃ na sakkoti. Tesaṃ amanasikārā mandapañño punappunaṃ gabbhaṃ upeti, gabbhavāsato na parimuccatīti.
‘‘ਅਯਸਾવ ਮਲ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾਯਂ ਅਯਸਾਤਿ ਅਯਤੋ। ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਜਾਤਂ। ਤਤੁਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਤਤੋ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ। ਅਤਿਧੋਨਚਾਰਿਨਨ੍ਤਿ ਧੋਨਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯੇ ਇਦਮਤ੍ਥਿਤਾਯ ਅਲਮੇਤੇਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨਪਞ੍ਞਾ, ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਚਰਨ੍ਤੋ ਅਤਿਧੋਨਚਾਰੀ ਨਾਮ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਅਯਤੋ ਮਲਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਯ ਯਤੋ ਤਂ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ, ਤਮੇવ ਖਾਦਤਿ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯੇ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਂ ਅਤਿਧੋਨਚਾਰਿਨਂ ਸਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਾਨੇવ ਤਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਯਨ੍ਤੀਤਿ।
‘‘Ayasāva mala’’nti gāthāyaṃ ayasāti ayato. Samuṭṭhitanti jātaṃ. Tatuṭṭhāyāti tato uṭṭhahitvā. Atidhonacārinanti dhonā vuccati cattāro paccaye idamatthitāya alametenāti paccavekkhitvā paribhuñjanapaññā, taṃ atikkamitvā caranto atidhonacārī nāma. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ayato malaṃ samuṭṭhāya yato taṃ samuṭṭhitaṃ, tameva khādati vināseti, evamevaṃ cattāro paccaye appaccavekkhitvā paribhuñjantaṃ atidhonacārinaṃ sāni kammāni attano santāne uṭṭhitattā attano santakāneva tāni kammāni duggatiṃ nayantīti.
‘‘ਚੋਰੋ ਯਥਾ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯਂ ਚੋਰੋ ਯਥਾ ਸਨ੍ਧਿਮੁਖੇ ਗਹੀਤੋਤਿ ਯਥਾ ਚੋਰੋ ਘਰਸਨ੍ਧਿਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗੇਹਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਘਰਸਨ੍ਧਿਮੁਖੇ ਏવ ਰਾਜਪੁਰਿਸੇਹਿ ਗਹਿਤੋ। ਸਕਮ੍ਮੁਨਾ ਹਞ੍ਞਤਿ ਬਜ੍ਝਤੇ ਚਾਤਿ ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਕਮ੍ਮੇਨ ਕਸਾਭਿਤਾਲ਼ਨਾਦਿਨਾ ਹਞ੍ਞਤਿ ਚੇવ ਅਦ੍ਦੁਬਨ੍ਧਨਾਦਿਨਾ ਬਜ੍ਝਤਿ ਚ। ਏવਂ ਅਯਂ ਪੇਚ੍ਚ ਪਜਾ ਪਰਤ੍ਥਾਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਯਂ ਪਾਪਕਾਰਿਨੀ ਪਜਾ ਇਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਪਰਲੋਕੇ। ਸਕਮ੍ਮੁਨਾ ਹਞ੍ਞਤਿ ਬਜ੍ਝਤੇ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਕਤੇਨ ਪਾਪਕਮ੍ਮੇਨ ਨਿਰਯਾਦੀਸੁ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾਦੀਹਿ ਹਞ੍ਞਤਿ ਚੇવ ਪਰਿਬਜ੍ਝਤਿ ਚਾਤਿ।
‘‘Coro yathā’’ti gāthāyaṃ coro yathā sandhimukhe gahītoti yathā coro gharasandhiṃ chinditvā gehaṃ pavisanto gharasandhimukhe eva rājapurisehi gahito. Sakammunā haññati bajjhate cāti tena attanā katakammena kasābhitāḷanādinā haññati ceva addubandhanādinā bajjhati ca. Evaṃ ayaṃ pecca pajā paratthāti evampi ayaṃ pāpakārinī pajā ito cavitvā paraloke. Sakammunā haññati bajjhate cāti attanāva katena pāpakammena nirayādīsu nānappakārehi kammakāraṇādīhi haññati ceva paribajjhati cāti.
‘‘ਸੁਖਕਾਮਾਨੀ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯਂ ਯੋ ਦਣ੍ਡੇਨ વਿਹਿਂਸਤੀਤਿ ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦਣ੍ਡੇਨ વਾ ਲੇਡ੍ਡੁਆਦੀਹਿ વਾ વਿਬਾਧਤਿ। ਪੇਚ੍ਚ ਸੋ ਨ ਲਭੇ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਰਲੋਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸਸੁਖਂ વਾ ਦਿਬ੍ਬਸੁਖਂ વਾ ਨ ਲਭਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਖੇ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ।
‘‘Sukhakāmānī’’ti gāthāyaṃ yo daṇḍena vihiṃsatīti yo puggalo daṇḍena vā leḍḍuādīhi vā vibādhati. Pecca so na labhe sukhanti so puggalo paraloke manussasukhaṃ vā dibbasukhaṃ vā na labhati, nibbānasukhe pana vattabbameva natthi.
ਗੁਨ੍ਨਂ ਚੇ ਤਰਮਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਗਾવੀਸੁ ਮਹੋਘਂ ਤਰਨ੍ਤੀਸੁ। ਜਿਮ੍ਹਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਪੁਙ੍ਗવੋਤਿ ਯਦਿ ਯੂਥਪਤਿ ਉਸਭੋ ਕੁਟਿਲਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਬ੍ਬਾ ਤਾ ਜਿਮ੍ਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਤਾ ਗਾવਿਯੋ ਕੁਟਿਲਮੇવ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਨੇਤ੍ਤੇ ਜਿਮ੍ਹਂ ਗਤੇ ਸਤੀਤਿ ਨੇਤ੍ਤਰਿ ਕੁਟਿਲਂ ਗਤੇ ਸਤਿ, ਨੇਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਟਿਲਂ ਗਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਹਿ ਤਾਸਂ ਪਚ੍ਚਯਿਕੋ ਉਪਦ੍ਦવਹਰੋ ਚ।
Gunnaṃce taramānānanti gāvīsu mahoghaṃ tarantīsu. Jimhaṃ gacchati puṅgavoti yadi yūthapati usabho kuṭilaṃ gacchati. Sabbā tā jimhaṃ gacchantīti sabbāpi tā gāviyo kuṭilameva gacchanti. Kasmā? Nette jimhaṃ gate satīti nettari kuṭilaṃ gate sati, nettassa kuṭilaṃ gatattāti attho. So hi tāsaṃ paccayiko upaddavaharo ca.
‘‘ਏવਮੇવ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾਯਂ ਯਥਾ ਚੇਤਂ, ਏવਮੇવਂ ਯੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਪਧਾਨਸਮ੍ਮਤੋ, ਯਦਿ ਸੋ ਅਧਮ੍ਮਚਾਰੀ ਸਿਯਾ। ਯੇ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਜੀવਿਨੋ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਧਮ੍ਮਿਕਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਾਮਿਸਮ੍ਪਦਾ ਹਿ ਪਕਤਿਸਮ੍ਪਦਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਏਤਦੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਂ ਰਟ੍ਠਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸੇਤਿ, ਰਾਜਾ ਚੇ ਹੋਤਿ ਅਧਮ੍ਮਿਕੋ। ਸੁਕਿਚ੍ਛਰੂਪਾ વਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਕਿਚ੍ਛਾਪਨ੍ਨਰੂਪਾ વਤ। ਉਪਧੀਸੂਤਿ ਕਾਮਗੁਣੂਪਧੀਸੁ। ਰਤ੍ਤਾਤਿ ਰਾਗਾਭਿਭੂਤਾ। ਕਟੁਕਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ।
‘‘Evameva’’nti gāthāyaṃ yathā cetaṃ, evamevaṃ yo manussesu padhānasammato, yadi so adhammacārī siyā. Ye tassa anujīvino, sabbepi adhammikāva honti. Sāmisampadā hi pakatisampadaṃ sampādeti. Yasmā ca etadeva, tasmā sabbaṃ raṭṭhaṃ dukkhaṃ seti, rājā ce hoti adhammiko. Sukiccharūpā vatāti suṭṭhu kicchāpannarūpā vata. Upadhīsūti kāmaguṇūpadhīsu. Rattāti rāgābhibhūtā. Kaṭukanti dukkhaṃ.
ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਜਨਕੇਨੇવ ਪਤ੍ਤવਟ੍ਟਿਪ੍ਪਭવਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਕਦਲਿਯਾ ਪਰਾਭવਾਯ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਫਲਂ વੇ ਕਦਲਿਂ ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਫਲਪਰਿਯੋਸਾਨਤ੍ਤਾ ਓਸਧੀਨਂ ‘‘ਫਲਂ વੇਲ਼ੁਂ ਫਲਂ ਨਲ਼’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਲ਼વਾਯ ਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਗਦ੍ਰਭਸ੍ਸ ਜਾਤਾ ਅਸ੍ਸਤਰੀ ਨਾਮ, ਸਾ ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਕਾਲੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ વਿਜਾਯਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਪਾਦੇਹਿ ਭੂਮਿਂ ਪਹਰਨ੍ਤੀ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਅਥਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਾਦੇ ਚਤੂਸੁ ਖਾਣੁਕੇਸੁ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਂ ਫਾਲੇਤ੍વਾ ਪੋਤਕਂ ਨੀਹਰਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਮਰਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਗਬ੍ਭੋ ਅਸ੍ਸਤਰਿਂ ਯਥਾ’’ਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂ ਕਦਲਿવੇਲ਼ੁਨਲ਼ੇਪਿ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਗਬ੍ਭੋ ਚ ਅਸ੍ਸਤਰਿਂ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮਫਲਭੂਤੋ ਸਕ੍ਕਾਰੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਂ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ।
Kukkuccajanakeneva pattavaṭṭippabhavassa upacchinnattā phaluppatti kadaliyā parābhavāya hotīti āha – ‘‘phalaṃ ve kadaliṃ hantī’’ti. Tathā phalapariyosānattā osadhīnaṃ ‘‘phalaṃ veḷuṃ phalaṃ naḷa’’nti vuttaṃ. Vaḷavāya kucchismiṃ gadrabhassa jātā assatarī nāma, sā gabbhaṃ gaṇhitvā kāle sampatte vijāyituṃ na sakkoti. Pādehi bhūmiṃ paharantī tiṭṭhati, athassa cattāro pāde catūsu khāṇukesu bandhitvā kucchiṃ phāletvā potakaṃ nīharanti, sā tattheva marati. Tena vuttaṃ – ‘‘gabbho assatariṃ yathā’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā attano phalaṃ kadaliveḷunaḷepi vināseti, gabbho ca assatariṃ, evaṃ attano kammaphalabhūto sakkāro asappurisaṃ vināsetīti.
ਕੋਧਮਕ੍ਖਗਰੂਤਿ ਕੁਜ੍ਝਨਲਕ੍ਖਣਂ ਕੋਧਂ, ਪਰਗੁਣਮਕ੍ਖਨਲਕ੍ਖਣਂ ਮਕ੍ਖਞ੍ਚ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਚਰਨ੍ਤੋ। ਸੁਖੇਤ੍ਤੇਤਿ ਸੁਖੇਤ੍ਤੇਪਿ। ਪੂਤਿਬੀਜਂવਾਤਿ ਪੂਤਿਭਾવਂ ਗਤਂ ਬੀਜਂ વਿਯ। ਛਕਣਰਸਾਦਿਪਰਿਭਾવਨਸੁਕ੍ਖਾਪਨਸੁਖਸਯਾਦੀਨਿ ਅਕਰਣੇਨ ਬੀਜਦੋਸਦੁਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Kodhamakkhagarūti kujjhanalakkhaṇaṃ kodhaṃ, paraguṇamakkhanalakkhaṇaṃ makkhañca garuṃ katvā uddhaṃ katvā ukkhipitvā caranto. Sukhetteti sukhettepi. Pūtibījaṃvāti pūtibhāvaṃ gataṃ bījaṃ viya. Chakaṇarasādiparibhāvanasukkhāpanasukhasayādīni akaraṇena bījadosaduṭṭhanti attho.
੯੧.
91.
ਚੇਤਸਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨ। ਚੇਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਚ੍ਚਾਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਇਰਿਯਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਯਥਾਭਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਂ।
Cetasāti attano cittena. Cetoti tassa puggalassa cittaṃ. Pariccāti paricchinditvā. Iriyatīti pavattati. Yathābhatanti yathā kiñci āharitvā ṭhapitaṃ.
ਮਾਕਤ੍ਥਾਤਿ ਮਾ ਅਕਤ੍ਥ। ਨ ਪਮੁਤ੍ਯਤ੍ਥੀਤਿ ਪਮੋਕ੍ਖੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਉਪੇਚ੍ਚਾਪੀਤਿ ਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚਾਪਿ, ਬੁਦ੍ਧਿਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Mākatthāti mā akattha. Na pamutyatthīti pamokkho natthi. Upeccāpīti sañciccāpi, buddhipubbenāpīti attho.
‘‘ਅਧਮ੍ਮੇਨਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾਪਿ ‘‘ਮੁਸਾવਾਦੇਨਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਮੁਸਾવਾਦਸ੍ਸ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਏਕਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਤੀਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੭੬), ਤਥਾ ‘‘ਏવਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਖੋ, ਰਾਹੁਲ, ਤੇਸਂ ਸਾਮਞ੍ਞਂ, ਯੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਸਮ੍ਪਜਾਨਮੁਸਾવਾਦੇ ਲਜ੍ਜਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੦੮)। ਤਂ ਕਥਂ ਨੁ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਂ ਧਨਂ ਕੇਨ ਨੁ ਪਕਾਰੇਨ ਤੇਸਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਧਮ੍ਮੇਨ ਤੇਸਂ ਸਮ੍ਭਤਤ੍ਤਾ ਤੇਸੁ ਨਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਂ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨ੍ਤਰਾਯਾ ਸੁ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਮ੍ਮਿਯવੋਹਾਰਾਦਿਤੋ ਰਾਜਨ੍ਤਰਾਯਾਦਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਸੂਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਸਮ੍ਭਤਸ੍ਸ વਿਨਸ੍ਸਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭਤਂ ਸਜ੍ਜਿਤਂ વਿਨਸ੍ਸਤਿ। ਸਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਸੁਗਤਿਂ। ਸਾ ਹਿ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਸੋਭਨੇਹਿ ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਸਗ੍ਗੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਹਾਨਿਯਾ। ਹਤਾਤਿ વਿਨਟ੍ਠਾ।
‘‘Adhammenā’’ti vatvāpi ‘‘musāvādenā’’ti vacanaṃ musāvādassa mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ. Tenevāha – ‘‘ekaṃ dhammaṃ atītassā’’tiādi (dha. pa. 176), tathā ‘‘evaṃ parittaṃ kho, rāhula, tesaṃ sāmaññaṃ, yesaṃ natthi sampajānamusāvāde lajjā’’tiādi (ma. ni. 2.108). Taṃ kathaṃ nu bhavissatīti taṃ dhanaṃ kena nu pakārena tesaṃ bhavissati. Adhammena tesaṃ sambhatattā tesu naciraṭṭhitikaṃ hotīti attho. Antarāyā su bhavissantīti adhammiyavohārādito rājantarāyādayo bhavissanti. Sūti nipātamattaṃ. Sambhatassa vinassatīti imassa sambhataṃ sajjitaṃ vinassati. Sagganti sugatiṃ. Sā hi rūpādīhi sobhanehi aggoti saggoti adhippetā. Ettāvatāti diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ atthānaṃ hāniyā. Hatāti vinaṭṭhā.
વਿવਟ੍ਟਤੇਤਿ ਨਿવਟ੍ਟਤਿ। ਲੋਭਾ ਖਣਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਲੋਭਹੇਤੁ ਅਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਕਾਯવਿਸਮਾਦਿਯੋਗੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਖਣਤਿ ਨਾਮ। ਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਜੀਰਤੀਤਿ ਮਿਤ੍ਤਭਾવੇਹਿ ਹਾਯਤਿ।
Vivaṭṭateti nivaṭṭati. Lobhā khaṇati attānanti lobhahetu apuññāni karonto kāyavisamādiyogena attānaṃ khaṇati nāma. Mittehi jīratīti mittabhāvehi hāyati.
ਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਚਤੂਹਿ ਇਰਿਯਾਪਥੇਹਿ ਅਕੁਸਲਮੇવ ਕਰੋਨ੍ਤਾ વਿਚਰਨ੍ਤਿ। ਬਾਲਾਤਿ ਇਧਲੋਕਤ੍ਥਂ ਪਰਲੋਕਤ੍ਥਞ੍ਚ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ਇਧ ਬਾਲਾ ਨਾਮ। ਦੁਮ੍ਮੇਧਾਤਿ ਨਿਪ੍ਪਞ੍ਞਾ। ਨ ਹਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਟ੍ਠਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ। ਅਮਿਤ੍ਤੇਨੇવਾਤਿ ਅਮਿਤ੍ਤਭੂਤੇਨ વਿਯ વੇਰਿਨਾ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ। ਕਟੁਕਪ੍ਫਲਨ੍ਤਿ ਤਿਖਿਣਫਲਂ, ਦੁਕ੍ਖਫਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤਂ ਸਾਧੁ, ਯਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨੁਤਪ੍ਪਤੀਤਿ ਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਨਿਰਯਾਦੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਸਮਤ੍ਥਂ ਦੁਕ੍ਖੁਦਯਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤਾਨੁਸ੍ਸਰਿਤਕ੍ਖਣੇ ਅਨੁਤਪ੍ਪਤਿ ਅਨੁਸੋਚਤਿ, ਤਂ ਕਤਂ ਨ ਸਾਧੁ ਨ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਨ ਭਦ੍ਦਕਂ। ਯਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਮੁਖੋਤਿ ਯਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੂਹਿ ਤਿਨ੍ਤਮੁਖੋ ਰੋਦਨ੍ਤੋ વਿਪਾਕਂ ਪਟਿਸੇવਤਿ ਅਨੁਭੋਤਿ।
Carantīti catūhi iriyāpathehi akusalameva karontā vicaranti. Bālāti idhalokatthaṃ paralokatthañca ajānantā idha bālā nāma. Dummedhāti nippaññā. Na hi paññāya duṭṭhattaṃ nāma atthi. Amittenevāti amittabhūtena viya verinā viya hutvā. Kaṭukapphalanti tikhiṇaphalaṃ, dukkhaphalanti attho. Na taṃ kammaṃ kataṃ sādhu, yaṃ katvā anutappatīti yaṃ kammaṃ nirayādīsu nibbattanasamatthaṃ dukkhudayaṃ katvā anussaritānussaritakkhaṇe anutappati anusocati, taṃ kataṃ na sādhu na sundaraṃ na bhaddakaṃ. Yassa assumukhoti yassa assūhi tintamukho rodanto vipākaṃ paṭisevati anubhoti.
ਦੁਕ੍ਕਰਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਪਟਿવਤ੍ਤਪੂਰਣਾਦਿવਸੇਨ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਸੀਲਸ੍ਸ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਦੁਕ੍ਕਰਂ। ਸਮਾਦਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਖਣ੍ਡਂ ਅਕਤ੍વਾ વਿਸੇਸਤੋ ਆਦਿਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਕਸ੍ਸ ਚਰਿਮਕਚਿਤ੍ਤਂ ਪਾਪੇਤਬ੍ਬਤਾਯ ਦੁਤ੍ਤਿਤਿਕ੍ਖਂ, ਸੀਲਸਂવਰਾਦਯੋ વਾ ਅਪਰਿਕ੍ਖਤੇ ਕਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਦੁਕ੍ਕਰਂ। ਅਧਿવਾਸੇਤਬ੍ਬਾਨਂ ਪਨ ਦੁਸ੍ਸਹਨਤੋ ਖਨ੍ਤਿਸਂવਰਂવਸੇਨ ਦੁਤ੍ਤਿਤਿਕ੍ਖਂ। ਅਬ੍ਯਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੇਨ। ਸਾਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਸਮਣਭਾવੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਾਮਞ੍ਞਸ੍ਸ। ਸਮ੍ਬਾਧਾਤਿ ਦੁਨ੍ਨਿવਤ੍ਥਦੁਪ੍ਪਾਰੁਤਮਾਤੁਗਾਮਾਦਿਸਮ੍ਮਦ੍ਦਾ। ਯਤ੍ਥਾਤਿ ਸੀਲਸਂવਰਾਦੀਨਂ ਪਰਿਬਨ੍ਧਭੂਤੇਸੁ ਸਮ੍ਬਾਧਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ વਿਸਭਾਗਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਸੁ । ਅਥ વਾ ਦੁਕ੍ਕਰਨ੍ਤਿਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਦੁਤ੍ਤਿਤਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਤ੍ਤਿਤਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮਂ ਦੁਰਧਿવਾਸਿਯਂ। ਅਬ੍ਯਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਬਾਲੇਨ। ਸਾਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਦਸਪਿ વਸ੍ਸਾਨਿ વੀਸਤਿਪਿ…ਪੇ॰… ਸਟ੍ਠਿਪਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਦਨ੍ਤੇਭਿ ਦਨ੍ਤਮਾਧਾਯ ਜਿવ੍ਹਾਯ ਤਾਲੁਂ ਆਹਚ੍ਚ ਚੇਤਸਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਏਕਾਸਨਂ ਏਕਭਤ੍ਤਂ ਪਟਿਸੇવਮਾਨਾ ਆਪਾਣਕੋਟਿਕਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਨ੍ਤਾ ਸਾਮਞ੍ਞਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਬਾਲਾ ਅਬ੍ਯਤ੍ਤਾ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਬਹੂਹਿ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਬਾਧਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਾਮਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ ਬਹੂ ਸਮ੍ਬਾਧਾ, ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਬਹੂ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Dukkaranti vattapaṭivattapūraṇādivasena ābhisamācārikasīlassa kātuṃ asakkuṇeyyatāya dukkaraṃ. Samādānato paṭṭhāya khaṇḍaṃ akatvā visesato ādibrahmacariyakassa carimakacittaṃ pāpetabbatāya duttitikkhaṃ, sīlasaṃvarādayo vā aparikkhate katvā sampādetuṃ asakkuṇeyyatāya dukkaraṃ. Adhivāsetabbānaṃ pana dussahanato khantisaṃvaraṃvasena duttitikkhaṃ. Abyattenāti mandapaññena. Sāmaññanti samaṇabhāvo. Tatthāti tassa sāmaññassa. Sambādhāti dunnivatthaduppārutamātugāmādisammaddā. Yatthāti sīlasaṃvarādīnaṃ paribandhabhūtesu sambādhasaṅkhātesu visabhāgārammaṇādīsu . Atha vā dukkarantipadassa atthaṃ dassetuṃ duttitikkhanti vuttaṃ. Duttitikkhanti dukkhamaṃ duradhivāsiyaṃ. Abyattenāti bālena. Sāmaññanti samaṇadhammo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ paṇḍitā kulaputtā dasapi vassāni vīsatipi…pe… saṭṭhipi vassāni dantebhi dantamādhāya jivhāya tāluṃ āhacca cetasā cittaṃ abhiniggaṇhitvā ekāsanaṃ ekabhattaṃ paṭisevamānā āpāṇakoṭikaṃ brahmacariyaṃ carantā sāmaññaṃ karonti, taṃ bālā abyattā kātuṃ na sakkontīti. Bahūhi tattha sambādhāti tasmiṃ sāmaññasaṅkhāte ariyamagge bahū sambādhā, maggādhigamāya paṭipannassa bahū parissayāti attho.
ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਂ ਪਮਿਨਨ੍ਤੋਤਿ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਂ ਖੀਣਾਸવਪੁਗ੍ਗਲਂ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਸੀਲੋ ਅਯਂ ਏਤ੍ਤਕਸਮਾਧਿ ਏਤ੍ਤਕਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਮਿਨਨ੍ਤੋ। ਕੋਧ વਿਦ੍વਾ વਿਕਪ੍ਪਯੇਤਿ ਕੋ ਇਧ વਿਦ੍વਾ ਮੇਧਾવੀ વਿਕਪ੍ਪੇਯ੍ਯ, ਖੀਣਾਸવੋવ ਖੀਣਾਸવਂ ਮਿਨਨ੍ਤੋ વਿਕਪ੍ਪੇਯ੍ਯਾਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਨਿવੁਤਂ ਮਞ੍ਞੇਤਿ ਯੋ ਪਨ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਮਿਨੇਤੁਂ ਆਰਭਤਿ, ਤਂ ਨਿવੁਤਂ ਅવਕੁਜ੍ਜਪਞ੍ਞਂ ਮਞ੍ਞਾਮਿ। ਅਕਿਸ੍ਸવਨ੍ਤਿ ਕਿਸ੍ਸવਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਞ੍ਞਾ, ਨਿਪ੍ਪਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Appameyyaṃ paminantoti appameyyaṃ khīṇāsavapuggalaṃ ‘‘ettakasīlo ayaṃ ettakasamādhi ettakapañño’’ti evaṃ minanto. Kodha vidvā vikappayeti ko idha vidvā medhāvī vikappeyya, khīṇāsavova khīṇāsavaṃ minanto vikappeyyāti dīpeti. Nivutaṃ maññeti yo pana puthujjano minetuṃ ārabhati, taṃ nivutaṃ avakujjapaññaṃ maññāmi. Akissavanti kissavā vuccati paññā, nippaññanti attho.
ਕੁਠਾਰੀਤਿ ਅਤ੍ਤਚ੍ਛੇਦਕਟ੍ਠੇਨ ਕੁਠਾਰਿਸਦਿਸੀ ਫਰੁਸવਾਚਾ। ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਸਙ੍ਖਾਤੇ ਮੂਲੇਯੇવ ਨਿਕਨ੍ਤਤਿ। વਿਸਂ ਹਲਾਹਲਂ ਇવਾਤਿ ਹਲਾਹਲਸਙ੍ਖਾਤਂ વਿਸਂ ਇવ। ਏવਂ વਿਰਦ੍ਧਂ ਪਾਤੇਤੀਤਿ વਿਰਦ੍ਧਂ ਅਪਰਦ੍ਧਂ ਖਲਿਤਪੁਗ੍ਗਲਂ ਏવਂ ਅਪਾਯੇਸੁ વਿਨਿਪਾਤੇਤਿ। વਾਚਾ ਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਾ ਯਥਾਤਿ ਯਥਾ વਾਚਾ ਅਰਿਯੂਪવਾਦਨવਸੇਨ ਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਾ।
Kuṭhārīti attacchedakaṭṭhena kuṭhārisadisī pharusavācā. Chindatīti kusalamūlasaṅkhāte mūleyeva nikantati. Visaṃ halāhalaṃ ivāti halāhalasaṅkhātaṃ visaṃ iva. Evaṃ viraddhaṃ pātetīti viraddhaṃ aparaddhaṃ khalitapuggalaṃ evaṃ apāyesu vinipāteti. Vācā dubbhāsitā yathāti yathā vācā ariyūpavādanavasena dubbhāsitā.
੯੨.
92.
ਨਿਨ੍ਦਿਯਨ੍ਤਿ ਨਿਨ੍ਦਨੀਯਂ। ਤਂ વਾ ਨਿਨ੍ਦਤਿ ਯੋ ਪਸਂਸਿਯੋਤਿ ਯੋ ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਤਾਯ ਪਸਂਸਾਰਹੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਂ વਾ ਸੋ ਪਾਪਿਚ੍ਛਤਾਦੀਨਿ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਗਰਹਤਿ। વਿਚਿਨਾਤੀਤਿ ਉਪਚਿਨਾਤਿ। ਕਲਿਨ੍ਤਿ ਅਪਰਾਧਂ। ਅਯਂ ਕਲੀਤਿ ਅਯਂ ਅਪਰਾਧੋ। ਅਕ੍ਖੇਸੂਤਿ ਜੂਤਕੀਲ਼ਨਕ੍ਖੇਸੁ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਸਹਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਨੇਨਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨਾਪਿ ਸਦ੍ਧਿਂ। ਸੁਗਤੇਸੂਤਿ ਸੋਭਨਗਮਨਤ੍ਤਾ, ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਠਾਨਂ ਗਤਤ੍ਤਾ, ਸਮ੍ਮਾ ਗਤਤ੍ਤਾ, ਸਮ੍ਮਾ ਚ ਗਦਤ੍ਤਾ ਸੁਗਤਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ। ਮਨਂ ਪਦੋਸਯੇਤਿ ਯੋ ਮਨਂ ਪਦੋਸੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਸ ਅਯਂ ਮਨੋਪਦੋਸੋ ਏવ ਮਹਤ੍ਤਰੋ ਕਲੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਸਤਂ ਸਹਸ੍ਸਾਨਂ…ਪੇ॰… ਪਾਪਕਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਤਂ ਸਹਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਰਬ੍ਬੁਦਗਣਨਾਯ ਸਤਸਹਸ੍ਸਂ। ਛਤ੍ਤਿਂਸਤੀਤਿ ਅਪਰਾਨਿ ਛਤ੍ਤਿਂਸਤਿ ਨਿਰਬ੍ਬੁਦਾਨਿ। ਪਞ੍ਚ ਚਾਤਿ ਅਬ੍ਬੁਦਗਣਨਾਯ ਪਞ੍ਚ ਚ ਅਬ੍ਬੁਦਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾ વਸ੍ਸਗਣਨਾਯ ਏਤ੍ਤਕੋ ਸੋ ਕਾਲੋ, ਯਂ ਕਾਲਂ ਅਰਿਯਗਰਹਿવਾਚਂ ਮਨਞ੍ਚ ਪਣਿਧਾਯ ਪਾਪਕਂ ਨਿਰਯਂ ਉਪੇਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਪਦੁਮਨਿਰਯੇ ਆਯੁਪ੍ਪਮਾਣਂ, વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਪਨ ਪਰਤੋ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ।
Nindiyanti nindanīyaṃ. Taṃ vā nindati yo pasaṃsiyoti yo guṇavisiṭṭhatāya pasaṃsāraho puggalo, taṃ vā so pāpicchatādīni āropetvā garahati. Vicinātīti upacināti. Kalinti aparādhaṃ. Ayaṃ kalīti ayaṃ aparādho. Akkhesūti jūtakīḷanakkhesu. Sabbassāpi sahāpi attanāti sabbena attano dhanenāpi attanāpi saddhiṃ. Sugatesūti sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammā gatattā, sammā ca gadattā sugatasaṅkhātesu buddhādīsu. Manaṃ padosayeti yo manaṃ padoseyya, tassa ayaṃ manopadoso eva mahattaro kalīti vuttaṃ hoti. Kasmā? Yasmā sataṃ sahassānaṃ…pe… pāpakanti. Tattha sataṃ sahassānanti nirabbudagaṇanāya satasahassaṃ. Chattiṃsatīti aparāni chattiṃsati nirabbudāni. Pañca cāti abbudagaṇanāya pañca ca abbudāni. Tasmā vassagaṇanāya ettako so kālo, yaṃ kālaṃ ariyagarahivācaṃ manañca paṇidhāya pāpakaṃ nirayaṃ upeti, tattha paccatīti vuttaṃ hoti. Idañca saṅkhepena padumaniraye āyuppamāṇaṃ, vitthārena pana parato āgamissati.
ਲੋਭਗੁਣੇਤਿ ‘‘ਗੁਣੋ’’ਤਿ ਬਾਲੇਹਿ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ, ਅਨੇਕਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਭੋਯੇવ ਲੋਭਗੁਣੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਲੋਭਗੁਣੇ, ਤਣ੍ਹਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਨੁ ਅਨੁ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਅવਦਞ੍ਞੂਤਿ ਅવਚਨਞ੍ਞੂ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਮ੍ਪਿ ਓવਾਦਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਹਣਤੋ। ਮਚ੍ਛਰੀਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਮਚ੍ਛਰੀ। ਪੇਸੁਣਿਯਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਪੇਸੁਣਿਯਸ੍ਮਿਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾਨਂ ਭੇਦਨੇਨ। ਕੋਕਾਲਿਕਞ੍ਹਿ ਮੀਯਮਾਨਂ ਓવਦਨ੍ਤੇਨ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੇਨ ਭਾਸਿਤਾ ਇਮਾ ਗਾਥਾਤਿ। ਮੁਖਦੁਗ੍ਗਾਤਿ ਮੁਖવਿਸਮ। વਿਭੂਤਾਤਿ વਿਗਤਭੂਤ ਅਲਿਕવਾਦਿ। ਅਨਰਿਯਾਤਿ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸ। ਭੂਨਹੂਤਿ ਭੂਤਿਹਨਕ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬੁਦ੍ਧਿવਿਨਾਸਕ। ਪੁਰਿਸਨ੍ਤਾਤਿ ਪੁਰਿਸਾਧਮ। ਕਲੀਤਿ ਅਲਕ੍ਖਿਪੁਰਿਸ। ਅવਜਾਤਕਪੁਤ੍ਤਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅવਜਾਤਪੁਤ੍ਤ। ਮਾ ਬਹੁਭਾਣਿਧ ਨੇਰਯਿਕੋਸੀਤਿ ਇਦਾਨਿ ਬਹੁਭਾਣੀ ਮਾ ਹੋਹਿ, ਨੇਰਯਿਕੋ ਅਸਿ ਜਾਤੋ। ਰਜਮਾਕਿਰਸੀਤਿ ਕਿਲੇਸਰਜਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪਸਿ। ਸਨ੍ਤੇਤਿ ਸਮਿਤਕਿਲੇਸੇ ਖੀਣਾਸવੇ। ਕਿਬ੍ਬਿਸਕਾਰੀਤਿ ਪਾਪਕਾਰਿ। ਪਪਤਨ੍ਤਿ ਨਰਕਂ।
Lobhaguṇeti ‘‘guṇo’’ti bālehi diṭṭhattā, anekakkhattuṃ pavattitattā ca lobhoyeva lobhaguṇo, tasmiṃ lobhaguṇe, taṇhāyāti attho. Anuyuttoti anu anu yutto. Avadaññūti avacanaññū, buddhānampi ovādassa aggahaṇato. Maccharīti pañcavidhamacchariyena maccharī. Pesuṇiyaṃ anuyuttoti pesuṇiyasmiṃ anuyutto aggasāvakānaṃ bhedanena. Kokālikañhi mīyamānaṃ ovadantena āyasmatā mahāmoggallānena bhāsitā imā gāthāti. Mukhaduggāti mukhavisama. Vibhūtāti vigatabhūta alikavādi. Anariyāti asappurisa. Bhūnahūti bhūtihanaka attano buddhivināsaka. Purisantāti purisādhama. Kalīti alakkhipurisa. Avajātakaputtāti buddhassa bhagavato avajātaputta. Mā bahubhāṇidha nerayikosīti idāni bahubhāṇī mā hohi, nerayiko asi jāto. Rajamākirasīti kilesarajaṃ attani pakkhipasi. Santeti samitakilese khīṇāsave. Kibbisakārīti pāpakāri. Papatanti narakaṃ.
ਇਦਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਤਣ੍ਹਾਦੀਨਂ ਸਭਾવਭੇਦਤੋ ਅવਤ੍ਥਾਭੇਦਤੋ ਚ ਅਨੇਕਭੇਦਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਨੇਕੇਹਿ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਹਿ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Idaṃ saṃkilesabhāgiyanti idaṃ taṇhādīnaṃ sabhāvabhedato avatthābhedato ca anekabhedakaṃ dassetuṃ anekehi suttapadehi udāharaṇavasena dassitaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttanti veditabbaṃ.
ਪਸਨ੍ਨੇਨਾਤਿ ਕਮ੍ਮਕਮ੍ਮਫਲਾਦੀਨਿ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੇਨ।
Pasannenāti kammakammaphalādīni saddahantena.
੯੩.
93.
ਇਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਹਤ੍ਥੂਪਗਸੀਸੂਪਗਾਦਿਅਲਙ੍ਕਾਰੇਹਿ ਮਣਿਕਨਕਾਦੀਹਿ ਚ ਸਮਿਦ੍ਧਂ। ਫੀਤਨ੍ਤਿ ਤੇਲਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦੀਹਿ ਚ ਧਨਧਞ੍ਞਾਦੀਹਿ ਚ વਿਪੁਲਂ। ਆਕਿਣ੍ਣਮਨੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਮਨੁਸ੍ਸਂ। ਸਮ੍ਬਾਧਬ੍ਯੂਹਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯੂਹਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਨਿਬ੍ਬਿਦ੍ਧਰਚ੍ਛਾਯੋ। ਯੇਸੁ ਪવਿਟ੍ਠਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਨਿਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਸਮ੍ਬਾਧਾ ਬ੍ਯੂਹਕਾ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਮ੍ਬਾਧਬ੍ਯੂਹਂ। ਇਮਿਨਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸ ਘਨવਾਸਮੇવ ਦੀਪੇਤਿ। ਭਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਦਮਥਂ ਅਨੁਪਗਤੇਨ, ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨ੍ਤੇਨ વਾ। ਅਪਾਪਕਨ੍ਤਿ ਅਲਾਮਕਂ। ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਾਦੇਨਾਤਿ ਅਚਲਪ੍ਪਸਾਦੇਨ, ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧਤੋ ਆਗਤੇਨ ਪਸਾਦੇਨ।
Iddhanti hatthūpagasīsūpagādialaṅkārehi maṇikanakādīhi ca samiddhaṃ. Phītanti telamadhuphāṇitādīhi ca dhanadhaññādīhi ca vipulaṃ. Ākiṇṇamanussanti nirantaramanussaṃ. Sambādhabyūhanti byūhā vuccanti anibbiddharacchāyo. Yesu paviṭṭhamaggeneva niggacchanti, te sambādhā byūhakā etthāti sambādhabyūhaṃ. Imināpi tassa nagarassa ghanavāsameva dīpeti. Bhantenāti damathaṃ anupagatena, ito cito ca paribbhamantena vā. Apāpakanti alāmakaṃ. Aveccappasādenāti acalappasādena, saccappaṭivedhato āgatena pasādena.
ਪੇਚ੍ਚ ਸੋ ਲਭਤੇਤਿ ਯੋ ਭੂਤੇ ਦਣ੍ਡੇਨ ਨ ਹਿਂਸਤਿ, ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਰਲੋਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸਸੁਖਂ ਦੇવਭੂਤੋ ਦਿਬ੍ਬਸੁਖਂ ਉਭਯਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਖਂ ਲਭਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Peccaso labhateti yo bhūte daṇḍena na hiṃsati, so puggalo paraloke manussabhūto manussasukhaṃ devabhūto dibbasukhaṃ ubhayaṃ atikkanto nibbānasukhaṃ labhatīti attho.
੯੪.
94.
ਚਾਰਿਕਂ ਪਕ੍ਕਮਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਗવਾ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਂ ਚਰਤੀਤਿ? ਸਤ੍ਤਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਂ ਚਰਨ੍ਤਿ – ਦੇਸਨ੍ਤਰਗਤਾਨਂ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ વਿਨਯਨਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਰ ਠਿਤਾਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਸਮੁਪ੍ਪਾਦਨਂ, ਭਾવਕਾਨਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਨਿਬਦ੍ਧવਾਸਪਰਿਹਰਣਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਤਤ੍ਥ ਅਨਾਸਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨਂ, ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧવਸਿਤਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਦੇਸਾਨਂ ਚੇਤਿਯਭਾવਸਮ੍ਪਾਦਨਂ, ਬਹੂਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨੂਪਸਙ੍ਕਮਨਾਦੀਹਿ ਪੁਞ੍ਞੋਘਪ੍ਪਸવਨਂ, ਅવੁਟ੍ਠਿਆਦਿਉਪਦ੍ਦવੂਪਸਮਨਞ੍ਚਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਂ ਚਰਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Cārikaṃ pakkamissatīti janapadacārikaṃ gamissati. Kasmā pana bhagavā janapadacārikaṃ caratīti? Sattahi kāraṇehi buddhā bhagavanto janapadacārikaṃ caranti – desantaragatānaṃ veneyyānaṃ vinayanattaṃ, tatra ṭhitānaṃ ussukkasamuppādanaṃ, bhāvakānaṃ ekasmiṃ ṭhāne nibaddhavāsapariharaṇaṃ attano ca tattha anāsaṅgadassanaṃ, sambuddhavasitaṭṭhānatāya desānaṃ cetiyabhāvasampādanaṃ, bahūnaṃ sattānaṃ dassanūpasaṅkamanādīhi puññoghappasavanaṃ, avuṭṭhiādiupaddavūpasamanañcāti imehi sattahi kāraṇehi buddhā bhagavanto janapadacārikaṃ carantīti veditabbaṃ.
ਇਸਿਦਤ੍ਤਪੁਰਾਣਾਤਿ ਇਸਿਦਤ੍ਤੋ ਚ ਪੁਰਾਣੋ ਚ, ਤੇਸੁ ਇਸਿਦਤ੍ਤੋ ਸਕਦਾਗਾਮੀ। ਪੁਰਾਣੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ। ਸਾਕੇਤੇਤਿ ‘‘ਸਾਕੇਤੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭੋਗਗਾਮਕੇ। ਮਗ੍ਗੇ ਪੁਰਿਸਂ ਠਪੇਸੁਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਕਿਰ ਗਾਮਦ੍વਾਰੇਨ ਭਗવਤੋ ਗਮਨਮਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਚੇ ਭਗવਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਪਮਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਅਥ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਨ ਲਭੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ ਮਗ੍ਗਮਜ੍ਝੇ ਪੁਰਿਸਂ ਠਪੇਸੁਂ। ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਂਸੂਤਿ ਨ ਦੂਰਤੋવ, ਪਿਟ੍ਠਿਤੋ ਪਿਟ੍ਠਿਤੋ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਂਸੁ। ਭਗવਾ ਹਿ ਸਕਟਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝੇ ਜਙ੍ਘਮਗ੍ਗੇਨ ਅਗਮਾਸਿ, ਇਤਰੇ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਅਨੁਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਅਗਮਂਸੁ। ਮਗ੍ਗਾ ਓਕ੍ਕਮ੍ਮਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਹਿ ਕੇਨਚਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾવ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਕੇਨਚਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਠਿਤਾ ਕੇਨਚਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦਿવਸਭਾਗਮ੍ਪਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਇਮੇ ਮਯ੍ਹਂ ਸਾਸਨੇ વਲ੍ਲਭਾ ਆਗਤਫਲਾ, ਇਮੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਦਿવਸਭਾਗਂ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਮਗ੍ਗਤੋ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਯੇਨਞ੍ਞਤਰਂ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ। ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦੀਤਿ ਤੇ ਕਿਰ ਛਤ੍ਤੁਪਾਹਨਕਤ੍ਤਰਦਣ੍ਡਪਾਦਬ੍ਭਞ੍ਜਨਤੇਲਾਨਿ ਚੇવ ਅਟ੍ਠવਿਧਞ੍ਚ ਪਾਨਕਂ ਸਰਭਪਾਦਪਲ੍ਲਙ੍ਕਞ੍ਚ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਆਗਮਂਸੁ। ਅਥ ਨਂ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤ੍વਾ ਅਦਂਸੁ। ਸਤ੍ਥਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੂਤਿ ‘‘ਛਤ੍ਤੁਪਾਹਨਾਦੀਨਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ।
Isidattapurāṇāti isidatto ca purāṇo ca, tesu isidatto sakadāgāmī. Purāṇo sotāpanno. Sāketeti ‘‘sāketo’’ti laddhanāme attano bhogagāmake. Magge purisaṃ ṭhapesunti tesaṃ kira gāmadvārena bhagavato gamanamaggo, tasmā ‘‘sace bhagavā amhākaṃ suttānaṃ vā pamattānaṃ vā gaccheyya, atha passituṃ na labheyyāmā’’ti maggamajjhe purisaṃ ṭhapesuṃ. Anubandhiṃsūti na dūratova, piṭṭhito piṭṭhito anubandhiṃsu. Bhagavā hi sakaṭamaggassa majjhe jaṅghamaggena agamāsi, itare ubhosu passesu anugacchantā agamaṃsu. Maggā okkammāti buddhā hi kenaci saddhiṃ gacchantāva paṭisanthāraṃ karonti kenaci saddhiṃ ṭhitā kenaci saddhiṃ divasabhāgampi nisinnā, tasmā bhagavā cintesi – ‘‘ime mayhaṃ sāsane vallabhā āgataphalā, imehi saddhiṃ nisīditvā divasabhāgaṃ paṭisanthāraṃ karissāmī’’ti. Maggato okkamitvā yenaññataraṃ rukkhamūlaṃ tenupasaṅkami. Paññatte āsane nisīdīti te kira chattupāhanakattaradaṇḍapādabbhañjanatelāni ceva aṭṭhavidhañca pānakaṃ sarabhapādapallaṅkañca gāhāpetvā āgamaṃsu. Atha naṃ pallaṅkaṃ paññapetvā adaṃsu. Satthā tattha nisīdi. Ekamantaṃ nisīdiṃsūti ‘‘chattupāhanādīni bhikkhusaṅghassa dethā’’ti vatvā bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
ਸਾવਤ੍ਥਿਯਾ ਕੋਸਲੇਸੁ ਚਾਰਿਕਂ ਪਕ੍ਕਮਿਸ੍ਸਤੀਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਨਿਯਤਾਚਿਣ੍ਣਤ੍ਤਾ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਚਾਰਿਕਚਰਣਂ ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸੇਯੇવ। ਸਚੇਪਿ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਦੇਸੇ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸੇਯੇવ ਅਰੁਣਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਤੀਤਿ ਨਿਯਤਾਚਿਣ੍ਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਾਸੀਸੂਤਿ ਕਾਸਿਰਟ੍ਠਤੋ। ਤਥਾ ਮਗਧੇਸੂਤਿ ਮਗਧਰਟ੍ਠਤੋ। ਆਸਨ੍ਨੇ ਨੋ ਭਗવਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਕੇવਲਂ ਆਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਏવ ਤੇਸਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਦਾਨਂ ਦਾਤੁਂ ਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦਿਪੂਜਂ ਕਾਤੁਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੋਤੁਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੁਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਨੇਸਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਹੋਤਿ।
Sāvatthiyākosalesu cārikaṃ pakkamissatītiādi sabbaṃ majjhimadesavaseneva vuttaṃ. Kasmā? Niyatāciṇṇattā. Bhagavato hi cārikacaraṇaṃ majjhimadeseyeva. Sacepi paccantadese gacchati, majjhimadeseyeva aruṇaṃ uṭṭhāpetīti niyatāciṇṇaṃ, tasmā majjhimadesavaseneva vuttaṃ. Kāsīsūti kāsiraṭṭhato. Tathā magadhesūti magadharaṭṭhato. Āsanne no bhagavā bhavissatīti ettha na kevalaṃ āsannattā eva tesaṃ somanassaṃ hoti, atha kho ‘‘idāni dānaṃ dātuṃ gandhamālādipūjaṃ kātuṃ dhammaṃ sotuṃ pañhaṃ pucchituṃ labhissāmā’’ti nesaṃ somanassaṃ hoti.
ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ ਥਪਤਯੋ ਸਮ੍ਬਾਧੋ ਘਰਾવਾਸੋਤਿ ਥਪਤਯੋ ਯਸ੍ਮਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਮਯਿ ਦੂਰੀਭੂਤੇ ਅਨਪ੍ਪਕਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਆਸਨ੍ਨੇ ਅਨਪ੍ਪਕਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਮੇਤਂ ‘‘ਸਮ੍ਬਾਧੋ ਘਰਾવਾਸੋ’’ਤਿ। ਘਰਾવਾਸਸ੍ਸ ਹਿ ਦੋਸੇਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਏવਂ ਹੋਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਘਰਾવਾਸਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਅਸ੍ਸਥ, ਏવਂ વੋ ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਤਂ ਨ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਕਿਞ੍ਚਨਸਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੇਨ ਸਮ੍ਬਾਧਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਮਹਾਘਰੇ વਸਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਹਿ ਸਕਿਞ੍ਚਨਸਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੇਨ ਘਰਾવਾਸੋ ਸਮ੍ਬਾਧੋવ। ਰਜੋਪਥੋਤਿ ਰਾਗਾਦਿਰਜਾਨਂ ਆਗਮਨਪਥੋ, ਆਗਮਨਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਬ੍ਭੋਕਾਸੋ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਪਨ ਅਕਿਞ੍ਚਨਅਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੇਨ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸੋ। ਚਤੁਰਤਨਿਕੇਪਿ ਹਿ ਗਬ੍ਭੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਘਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਨਮ੍ਪਿ ਅਕਿਞ੍ਚਨਾਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੇਨ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਅਲਞ੍ਚ ਪਨ વੋ ਥਪਤਯੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦਾਯਾਤਿ ਏવਂ ਸਮ੍ਬਾਧਘਰਾવਾਸੇ વਸਨ੍ਤਾਨਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਪ੍ਪਮਾਦਮੇવ ਕਾਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tasmātiha thapatayo sambādho gharāvāsoti thapatayo yasmā tumhākaṃ mayi dūrībhūte anappakaṃ domanassaṃ āsanne anappakaṃ somanassaṃ hoti, tasmāpi veditabbametaṃ ‘‘sambādho gharāvāso’’ti. Gharāvāsassa hi dosena tumhākaṃ evaṃ hoti. Sace pana gharāvāsaṃ pahāya pabbajitā assatha, evaṃ vo mayā saddhiṃyeva gacchantānañca āgacchantānañca taṃ na bhaveyyāti imamatthaṃ dīpento evamāha. Tattha sakiñcanasapalibodhaṭṭhena sambādhatā veditabbā. Mahāghare vasantassāpi hi sakiñcanasapalibodhaṭṭhena gharāvāso sambādhova. Rajopathoti rāgādirajānaṃ āgamanapatho, āgamanaṭṭhānanti attho. Abbhokāso pabbajjāti pabbajjā pana akiñcanaapalibodhaṭṭhena abbhokāso. Caturatanikepi hi gabbhe dvinnaṃ bhikkhūnaṃ pallaṅkena pallaṅkaṃ ghaṭṭetvā nisinnānampi akiñcanāpalibodhaṭṭhena pabbajjā abbhokāso nāma hoti. Alañca pana vo thapatayo appamādāyāti evaṃ sambādhagharāvāse vasantānaṃ tumhākaṃ appamādameva kātuṃ yuttanti attho.
ਨਾਗਾਤਿ ਹਤ੍ਥਿਨੋ। ਓਪવਯ੍ਹਾਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਹਨਯੋਗ੍ਗਾ। ਏਕਂ ਪੁਰਤੋ ਏਕਂ ਪਚ੍ਛਤੋ ਨਿਸੀਦਾਪੇਮਾਤਿ ਤੇ ਕਿਰ ਦ੍વੇਪਿ ਜਨਾ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾ ਦ੍વੀਸੁ ਨਾਗੇਸੁ ਤਾ ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਏવਂ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਨਾਗਂ ਮਜ੍ਝੇ ਕਤ੍વਾ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਮਾਹਂਸੁ। ਨਾਗੋਪਿ ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਯਥਾ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਸੇਸਿਤਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਏવਂ ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ। ਤਾਪਿ ਭਗਿਨਿਯੋਤਿ ਯਥਾ ਪਮਾਦਂ ਨਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਤਾਪੀਤਿ ਸਿਤਕਥਿਤવਿਕ੍ਖੇਪਿਤਾਦੀਨਿ ਅਕਰੋਨ੍ਤੇਹਿ ਅਤ੍ਤਾਪਿ ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ । ਏવਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਹਿ ‘‘ਸਾਮਿਦੁਬ੍ਭਕੋ ਏਸੋ’’ਤਿ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ।
Nāgāti hatthino. Opavayhāti rañño ārohanayoggā. Ekaṃ purato ekaṃ pacchato nisīdāpemāti te kira dvepi janā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā dvīsu nāgesu tā itthiyo evaṃ nisīdāpetvā rañño nāgaṃ majjhe katvā ubhosu passesu gacchanti, tasmā evamāhaṃsu. Nāgopi rakkhitabboti yathā kiñci visesitaṃ na karoti, evaṃ rakkhitabbo hoti. Tāpi bhaginiyoti yathā pamādaṃ nāpajjanti, evaṃ rakkhitabbā honti. Attāpīti sitakathitavikkhepitādīni akarontehi attāpi rakkhitabbo hoti . Evaṃ karonto hi ‘‘sāmidubbhako eso’’ti niggahetabbo hoti.
ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ ਥਪਤਯੋਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਰਾਜਾ ਨਿਚ੍ਚਂ ਰਾਜਭਣ੍ਡਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਸਮ੍ਬਾਧੋ ਘਰਾવਾਸੋ ਰਜੋਪਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪਂਸੁਕੂਲਿਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਏવਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਨ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸੋ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਪਿ। ਅਲਞ੍ਚ ਖੋ ਥਪਤਯੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦਾਯ, ਅਪ੍ਪਮਾਦਮੇવ ਕਰੋਥਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Tasmātiha thapatayoti yasmā tumhe rājā niccaṃ rājabhaṇḍaṃ paṭicchāpeti, tasmāpi sambādho gharāvāso rajopatho. Yasmā pana paṃsukūlikaṃ bhikkhuṃ evaṃ paṭicchāpento natthi, tasmā abbhokāso pabbajjā, evaṃ sabbatthāpi. Alañca kho thapatayo appamādāya, appamādameva karothāti dasseti.
ਮੁਤ੍ਤਚਾਗੋਤਿ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਚਾਗੋ। ਪਯਤਪਾਣੀਤਿ ਆਗਤਾਗਤਾਨਂ ਦਾਨਤ੍ਥਾਯ ਧੋਤਹਤ੍ਥੋ। વੋਸਗ੍ਗਰਤੋਤਿ વੋਸਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤੇ ਚਾਗੇ ਰਤੋ। ਯਾਚਯੋਗੋਤਿ ਯਾਚਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਯਾਜਯੋਗੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਦਾਨਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਾਨਸਂવਿਭਾਗਰਤੋਤਿ ਏਤੇਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲਭਿਤ੍વਾ ਤਤੋਪਿ ਸਂવਿਭਾਗੇ ਰਤੋ। ਅਪ੍ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਂ ਅਯ੍ਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਕਤવਿਭਾਗਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਦਾਤਬ੍ਬਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮੇਹਿ ਖੋ ਥਪਤਯੋ ਚਤੂਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਇਮੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਨ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੇਨ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Muttacāgoti vissaṭṭhacāgo. Payatapāṇīti āgatāgatānaṃ dānatthāya dhotahattho. Vosaggaratoti vosaggasaṅkhāte cāge rato. Yācayogoti yācitabbayutto. ‘‘Yājayogo’’tipi pāṭho, dānayuttoti attho. Dānasaṃvibhāgaratoti etena appamattakampi kiñci labhitvā tatopi saṃvibhāge rato. Appaṭivibhattanti ‘‘idaṃ amhākaṃ bhavissati, idaṃ ayyāna’’nti evaṃ akatavibhāgaṃ, sabbaṃ dātabbameva hutvā ṭhitanti attho. Imehi kho thapatayo catūhi dhammehi samannāgato ariyasāvako sotāpanno hotīti sotāpanno imehi dhammehi samannāgato hotīti attho. Etena sotāpannena imesaṃ catunnaṃ dhammānaṃ ekantato labbhamānataṃ dasseti.
ਏવਂ ਤੇਸਂ ਥਪਤੀਨਂ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਖੋ ਥਪਤਯੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Evaṃ tesaṃ thapatīnaṃ imehi catūhi dhammehi samannāgataṃ pariyāyena dassetvā idāni nippariyāyena taṃ dassetuṃ ‘‘tumhe kho thapatayo’’tiādi vuttaṃ.
੯੫.
95.
ਸਹਸ੍ਸਂ ਕਪ੍ਪਕੋਟਿਯੋਤਿ ਸਹਸ੍ਸਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਾ ਅਹੇਸੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਸੀਤਿ ਕਪ੍ਪਕੋਟਿਯੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਅਸੀਤਿਆਯੁਕਪ੍ਪਕੋਟਿਯੋ ਅਹੇਸੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਤ੍ਥ ਪਨ ਤੇ ਅਹੇਸੁਨ੍ਤਿ? ਆਹ ‘‘ਦੇવੇ ਚੇવ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਚਾ’’ਤਿ, ਦੇવੇਸੁ ਚੇવ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਂવਿਰੁਲ਼੍ਹਮ੍ਹੀਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਪਲ੍ਲવਗ੍ਗਹਣੇਨ વਿਰੁਲ਼੍ਹੇ। ਅਲਭਿਂਹਨ੍ਤਿ ਅਲਭਿਂ ਅਹਂ। ਅਜ੍ਜ ਤਿਂਸਂ ਤਤੋ ਕਪ੍ਪਾਤਿ ਤਤੋ ਕਪ੍ਪਤੋ ਅਜ੍ਜ ਸਮ੍ਪਤਿ ਅਯਂ ਕਪ੍ਪੋ ਤਿਂਸਤਿਮੋ। ਤਸ੍ਸਾ ਸਞ੍ਞਾਯ વਾਸਨਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਗਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ વਾਸਨਤੋ।
Sahassaṃ kappakoṭiyoti sahassaṃ attabhāvā ahesunti attho. ‘‘Asīti kappakoṭiyo’’tipi pāṭho, asītiāyukappakoṭiyo ahesunti attho. Kattha pana te ahesunti? Āha ‘‘deve ceva manusse cā’’ti, devesu ceva manussesu cāti attho. Saṃviruḷhamhīti samantato pallavaggahaṇena viruḷhe. Alabhiṃhanti alabhiṃ ahaṃ. Ajja tiṃsaṃ tato kappāti tato kappato ajja sampati ayaṃ kappo tiṃsatimo. Tassā saññāya vāsanāti tassa buddhagatāya saññāya vāsanato.
ਤਣ੍ਹਾਨਿਘਾਤਕੋਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਕੋ। વਟਂਸਕੋਤਿ ਪੁਪ੍ਫਮਯਕਣ੍ਣਿਕੋ। ਸਬ੍ਬਪੁਪ੍ਫੇਹਿਲਙ੍ਕਤੋਤਿ ਨਾਨਾਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਅਲਙ੍ਕਤੋ। ਲਪਨਨ੍ਤਰਾਤਿ ਉਤ੍ਤਰਾਧਰੋਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਤੋ। ਓਕ੍ਕਾਤਿ ਪਭਾ। ਮੁਦ੍ਧਨਨ੍ਤਰਧਾਯਥਾਤਿ ਮੁਦ੍ਧਨਿ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਥ। ਕਙ੍ਖਂ વਿਤਰਾਤਿ વਿਮਤਿਂ વਿਨੋਦੇਹਿ। ਯਸ੍ਸ ਤਂ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ , ਸਦਾ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਆਕਙ੍ਖਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਸਦਾ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਸੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਭਗવਾ ਥੇਰਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਏਤਦਬ੍ਰવੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਰਾਜਾ ਰਟ੍ਠੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਰਟ੍ਠੇ ਰਾਜਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਚਰਿਮਨ੍ਤਿ ਚਰਿਮਭવਂ। ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ। ਧਮ੍ਮਤਨ੍ਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ વਾ।
Taṇhānighātakoti taṇhāya samucchedako. Vaṭaṃsakoti pupphamayakaṇṇiko. Sabbapupphehilaṅkatoti nānāpupphehi alaṅkato. Lapanantarāti uttarādharoṭṭhānaṃ antarato. Okkāti pabhā. Muddhanantaradhāyathāti muddhani antaradhāyatha. Kaṅkhaṃ vitarāti vimatiṃ vinodehi. Yassa taṃ sabbadhammesu, sadā ñāṇaṃ pavattatīti tanti nipātamattaṃ. Yassa sabbadhammesu ākaṅkhappaṭibaddhattā sadā ñāṇaṃ pavattati. So sabbaññū bhagavā theraṃ ānandaṃ etadabravīti sambandho. Rājā raṭṭhe bhavissatīti sabbasmiṃ raṭṭhe rājā bhavissati. Carimanti carimabhavaṃ. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā. Dhammatanti catusaccadhammaṃ, paccekabodhiṃ vā.
੯੬.
96.
ਸੁવਣ੍ਣਚ੍ਛਦਨਂ ਨਾવਨ੍ਤਿ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਸੁવਣ੍ਣਾਲਙ੍ਕਾਰੇਹਿ ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤવਸੇਨ ਛਾਦਿਤਂ ਸੁવਣ੍ਣਨਾવਂ। ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਟ੍ਠਾ વਿਯਾਕਾਸਿ, ਸਕ੍ਕਸ੍ਸ ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸਾ ਦੇવਤਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਟ੍ਠਾ ਸਕ੍ਕਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ, ਏવਂ ਮਯਾਪਿ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਯਥਾਸੁਤਂ ਤਂ ਭਗવਤੋ વਦਤਿ।
Suvaṇṇacchadanaṃ nāvanti ubhosu passesu suvaṇṇālaṅkārehi paṭimaṇḍitavasena chāditaṃ suvaṇṇanāvaṃ. Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, sakkassa iti me sutanti yathā sā devatā pañhaṃ puṭṭhā sakkassa byākāsi, evaṃ mayāpi sutanti āyasmā mahāmoggallāno attanā yathāsutaṃ taṃ bhagavato vadati.
ਪਂਸੁਥੂਪੇਸੂਤਿ ਸਰੀਰਧਾਤੁਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਂਸੂਹਿ ਕਤਥੂਪੇਸੁ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸਕਤਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸਕਤੇਸੁ ਦਸਬਲਧਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿ।
Paṃsuthūpesūti sarīradhātuṃ abbhantare ṭhapetvā paṃsūhi katathūpesu. Evañhi te bhagavantaṃ uddissakatā nāma honti, tenevāha – ‘‘uddissakatesu dasabaladharāna’’nti.
੯੭.
97.
ਦੇવਪੁਤ੍ਤਸਰੀਰવਣ੍ਣਾਤਿ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਸਰੀਰਸਦਿਸવਣ੍ਣਾ। ਸੁਭਗਸਣ੍ਠਿਤੀਤਿ ਸੋਭਗ੍ਗਯੁਤ੍ਤਸਣ੍ਠਾਨਾ। ਉਲ਼ਾਰਂ વਤ ਤਂ ਆਸੀਤਿ ਤਂ ਮਯਾ ਕਤਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਉਲ਼ਾਰਂ વਤ ਅਹੋਸਿ। ਯਾਹਨ੍ਤਿ ਯਾ ਅਹਂ। ਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਕਪ੍ਪੇ, ਮੁਦਿਤੋ ਥੂਪਂ ਅਪੂਜੇਸੀਤਿ ਥੂਪਂ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਆਯੁਕਪ੍ਪੇ ਅਹਂ ਮੁਦਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਾਗਨ੍ਤੁਨ વਿਨਿਪਾਤਨ੍ਤਿ ਅਪਾਯੁਪਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਪਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਯਂ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਤਿ ਯਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਂ। ਪਣਿਹਿਤਨ੍ਤਿ ਠਪਿਤਂ। વਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਮ੍ਹੀਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਅਮ੍ਹਿ। વਿਧੂਤਲਤੋਤਿ વਿਧੂਤਤਣ੍ਹਾਲਤੋ, ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਣ੍ਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Devaputtasarīravaṇṇāti devaputtasarīrasadisavaṇṇā. Subhagasaṇṭhitīti sobhaggayuttasaṇṭhānā. Uḷāraṃ vata taṃ āsīti taṃ mayā kataṃ puññaṃ uḷāraṃ vata ahosi. Yāhanti yā ahaṃ. Satasahassaṃ kappe, mudito thūpaṃ apūjesīti thūpaṃ pūjetvā satasahassaṃ āyukappe ahaṃ muditoti attho. Anāgantuna vinipātanti apāyupapattiṃ anupagantvā. Yaṃ cakkhunti yaṃ paññācakkhuṃ. Paṇihitanti ṭhapitaṃ. Vimuttacittamhīti vimuttacitto amhi. Vidhūtalatoti vidhūtataṇhālato, samucchinnataṇhoti attho.
੯੮.
98.
ਸਾਮਾਕਪਤ੍ਥੋਦਨਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਾਮਾਕਤਿਣਾਨਂ ਨਾਲ਼ਿਕੋਦਨਮਤ੍ਤਂ। ਅਖਿਲੇਤਿ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਚੇਤੋਖਿਲਾਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਅਖਿਲੇ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਓਕਪ੍ਪਯਿ ਧਮ੍ਮਮੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਉਤ੍ਤਮਧਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ‘‘ਉਤ੍ਤਮਧਮ੍ਮੇਨ ਨਾਮ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਦਹਿਂ। ‘‘ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਪਣਿਧੇਸਿਂ ਮਾਨਸ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਧਮ੍ਮਂ ਅਹਮ੍ਪਿ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਣਿਦਹਿਂ। ਭવੇ ਕੁਦਾਸੁਪਿ ਚ ਮਾ ਅਪੇਕ੍ਖવਾਤਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਭવੇ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ ਮਾ ਭવੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਚ ਪਣਿਧੇਸਿਂ ਮਾਨਸਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Sāmākapatthodanamattanti sāmākatiṇānaṃ nāḷikodanamattaṃ. Akhileti pañcannaṃ cetokhilānaṃ abhāvena akhile. Tasmiñca okappayi dhammamuttamanti tasmiṃ paccekabuddhe uttamadhammaṃ paccekabodhiṃ ‘‘uttamadhammena nāma imasmiṃ bhavitabba’’nti saddahiṃ. ‘‘Tasmiñca dhamme paṇidhesiṃ mānasa’’nti iminā paṭiladdhadhammaṃ ahampi sacchikareyyanti cittaṃ paṇidahiṃ. Bhave kudāsupi ca mā apekkhavāti katthaci bhave apekkhavā mā bhaveyyanti ca paṇidhesiṃ mānasanti sambandho.
ਕੁਰੂਸੂਤਿ ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੂਸੁ। ਦੀਘਾਯੁਕੇਸੂਤਿ ਤੇਸਂ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਯੁਕਤਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਮਮੇਸੂਤਿ ਅਪਰਿਗ੍ਗਹੇਸੁ। ਪਾਣੀਸੂਤਿ ਸਤ੍ਤੇਸੁ। ਅਹੀਨਗਾਮੀਸੂਤਿ ਯਥਾਲਦ੍ਧਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਹਿ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਅਪਰਿਹੀਨਸਭਾવੇਸੁ । ਤਿਦਸੋਪਪਜ੍ਜਥਾਤਿ ਤਾવਤਿਂਸੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਪਜ੍ਜਿਂ, ਤਿਦਸੇ વਾ ਤਾવਤਿਂਸਭવਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਿਂ। વਿਸਿਟ੍ਠਕਾਯੂਪਗਤੋਤਿ વਿਸਿਟ੍ਠਕਾਯੇਸੁ ਨਾਨਾવਣ੍ਣਕਾਯੇਸੁ ਉਪਗਤੋ। ਯਸਸ੍ਸਿਸੂਤਿ ਪਰਿવਾਰવਨ੍ਤੇਸੁ। ਹਿਤਾਹਿਤਾਸਿਹੀਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇ વੀਤਿવਤ੍ਤੀਹਿ। ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਖ੍વਿਮਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਖੋ ਇਮਂ વਚਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Kurūsūti uttarakurūsu. Dīghāyukesūti tesaṃ vassasahassāyukatāya vuttaṃ. Amamesūti apariggahesu. Pāṇīsūti sattesu. Ahīnagāmīsūti yathāladdhasampattīhi yāvatāyukaṃ aparihīnasabhāvesu . Tidasopapajjathāti tāvatiṃso hutvā upapajjiṃ, tidase vā tāvatiṃsabhavane upapajjiṃ. Visiṭṭhakāyūpagatoti visiṭṭhakāyesu nānāvaṇṇakāyesu upagato. Yasassisūti parivāravantesu. Hitāhitāsihīti kusalākusale vītivattīhi. Paccakkhaṃ khvimanti paccakkhaṃ kho imaṃ vacananti adhippāyo.
ਸਕਾਸੀਤਿ ਸੋ ਅਕਾਸਿ। ਬਲਿਮਾਭਿਹਾਰੀਤਿ ਪੂਜਾਬਲਿਂ ਅਭਿਹਰਿ। ਪਤਿਤਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਤੋ ਏਕਪੁਪ੍ਫਂ ਪਤਿਤਂ।
Sakāsīti so akāsi. Balimābhihārīti pūjābaliṃ abhihari. Patitassa ekanti tassa hatthato ekapupphaṃ patitaṃ.
ਉਪਰਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਉਪਰਿ વੇਹਾਸੇ ਠਿਤਂ। ਅਰਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਰਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਞ੍ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚਾਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવਿਸਯਾ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧવਿਸਯਾ ਚ। ਯੇ ਮੇ વਿਜ੍ਜਿਂਸੂਤਿ ਯੇ ਮੇ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਜਾਤਿਮਰਣਸਂਸਾਰੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਦਾਨਿ ਪੁਨਬ੍ਭવੋਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਜਾਯਨਮੀਯਨਭੂਤੋ ਸਂਸਾਰੋ ਪੁਨਬ੍ਭવੋਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਚ ਦਾਨਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Upariṭṭhanti upari vehāse ṭhitaṃ. Ariṭṭhanti ariṭṭhaṃ nāma paccekasambuddhaṃ. Ajjhattañca bahiddhā cāti ajjhattavisayā ca bahiddhavisayā ca. Ye me vijjiṃsūti ye me pubbe vijjamānā ahesuṃ. Jātimaraṇasaṃsāro, natthi dāni punabbhavoti punappunaṃ jāyanamīyanabhūto saṃsāro punabbhavoti ca vuccati, so ca dāni natthīti attho.
ਇਦਂ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વਾਸਨਾਭਾਗਪੁਞ੍ਞવਿਭਾવਨਾਨਂ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨਂ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Idaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttanti idaṃ vāsanābhāgapuññavibhāvanānaṃ nānāsuttapadānaṃ udāharaṇavasena dassitaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttanti veditabbaṃ.
੯੯.
99.
‘‘ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ…ਪੇ॰… ਅਪੁਨਬ੍ਭવਾਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਓਘਤਰਣਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚਤ੍ਤਾ। ਨ ਚੇਤਨਾ ਕਰਣੀਯਾਤਿ ਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਂ। ਧਮ੍ਮਤਾਤਿ ਧਮ੍ਮਸਭਾવੋ।
‘‘Uddhaṃ adho…pe… apunabbhavāyā’’ti idaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttanti vuttaṃ oghataraṇassa ariyamaggakiccattā. Na cetanā karaṇīyāti na cittaṃ uppādetabbaṃ. Dhammatāti dhammasabhāvo.
੧੦੦.
100.
ਯਦਾ ਹવੇਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਹવੇ ਕਾਲੇ। ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਪਟਿવੇਧਸਾਧਕਾ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ। ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਅਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਾਕਟਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਚਤੁਅਰਿਯਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾ। ਆਤਾਪੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਤਾਪਨਟ੍ਠੇਨ વੀਰਿਯਂ। ਆਤਾਪਿਨੋਤਿ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવੀਰਿਯવਤੋ। ਝਾਯਤੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਚ ਝਾਨੇਨ ਝਾਯਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸਾਤਿ ਬਾਹਿਤਪਾਪਸ੍ਸ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ। ਅਥਸ੍ਸ ਕਙ੍ਖਾ વਪਯਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਾਤਿ ਅਥਸ੍ਸ ਏવਂ ਪਾਤੁਭੂਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਯਾ ਤਾ ‘‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਫੁਸਤੀਤਿ? ਨੋ ਕਲ੍ਲੋ ਪਞ੍ਹੋਤਿ ਭਗવਾ ਅવੋਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨) ਨਯੇਨ ‘‘ਕਤਮਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਰਾਮਰਣਂ, ਕਸ੍ਸ ਪਨਿਦਂ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ? ਨੋ ਕਲ੍ਲੋ ਪਞ੍ਹੋਤਿ ਭਗવਾ ਅવੋਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੫) ਚ ਨਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਕਙ੍ਖਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਾ ਚ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਸ੍ਸੇવ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਹੋਸਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਹਮਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦) ਸੋਲ਼ਸਕਙ੍ਖਾ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੇ ਕਙ੍ਖਤਿ ਧਮ੍ਮੇ ਕਙ੍ਖਤੀ’’ਤਿਆਦਿਕਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੦੮) ਅਟ੍ਠ ਚ ਕਙ੍ਖਾ ਆਗਤਾ, ਤਾ ਸਬ੍ਬਾ વਪਯਨ੍ਤਿ ਅਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਕਸ੍ਮਾ? ਯਤੋ ਪਜਾਨਾਤਿ ਸਹੇਤੁਧਮ੍ਮਂ, ਯਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਸਹੇਤੁਕਂ ਇਮਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਂ ਕੇવਲਂ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮਂ ਪਜਾਨਾਤਿ ਅਞ੍ਞਾਸਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ।
Yadā haveti yasmiṃ have kāle. Pātubhavantīti uppajjanti. Dhammāti anulomapaccayākārapaṭivedhasādhakā bodhipakkhiyadhammā. Pātubhavantīti vā pakāsenti, abhisamayavasena pākaṭā honti. Dhammāti catuariyasaccadhammā. Ātāpo vuccati kilesasantāpanaṭṭhena vīriyaṃ. Ātāpinoti sammappadhānavīriyavato. Jhāyatoti ārammaṇūpanijjhānalakkhaṇena lakkhaṇūpanijjhānalakkhaṇena ca jhānena jhāyantassa. Brāhmaṇassāti bāhitapāpassa khīṇāsavassa. Athassa kaṅkhā vapayanti sabbāti athassa evaṃ pātubhūtadhammassa yā tā ‘‘ko nu kho, bhante, phusatīti? No kallo pañhoti bhagavā avocā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.12) nayena ‘‘katamaṃ nu kho, bhante, jarāmaraṇaṃ, kassa panidaṃ jarāmaraṇanti? No kallo pañhoti bhagavā avocā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.35) ca nayena paccayākārakaṅkhā vuttā. Yā ca paccayākārasseva appaṭividdhattā ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādikā (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) soḷasakaṅkhā ‘‘buddhe kaṅkhati dhamme kaṅkhatī’’tiādikā (dha. sa. 1008) aṭṭha ca kaṅkhā āgatā, tā sabbā vapayanti apagacchanti nirujjhanti, kasmā? Yato pajānāti sahetudhammaṃ, yasmā avijjādikena hetunā sahetukaṃ imaṃ saṅkhārādiṃ kevalaṃ dukkhakkhandhadhammaṃ pajānāti aññāsi paṭivijjhati.
ਯਤੋ ਖਯਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਅવੇਦੀਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਖਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅવੇਦਿ ਅਞ੍ਞਾਸਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਦਾਸ੍ਸ ਆਤਾਪਿਨੋ ਝਾਯਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਧਮ੍ਮਾ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਯਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਅવਿਦਿਤਤ੍ਤਾ ਕਙ੍ਖਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਤਾ ਕਙ੍ਖਾ વਪਯਨ੍ਤੀਤਿ।
Yato khayaṃ paccayānaṃ avedīhi yasmā paccayānaṃ khayasaṅkhātaṃ nibbānaṃ avedi aññāsi paṭivijjhi, tasmā yadāssa ātāpino jhāyato brāhmaṇassa vuttappakārā dhammā pātubhavanti. Athassa yā nibbānassa aviditattā kaṅkhā uppajjeyyuṃ, sabbāpi tā kaṅkhā vapayantīti.
ਆਰਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਆਰਞ੍ਞਕਂ। ਅਞ੍ਞਾਤੁਞ੍ਛੇਨ ਯਾਪੇਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕੁਲੇਸੁ ਅਞ੍ਞਾਤੋ ਨਿਚ੍ਚਨવੋਯੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਉਞ੍ਛੇਨ ਪਿਣ੍ਡਚਰਿਯਾਯ ਯਾਪੇਨ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਅਭਿਲਕ੍ਖਿਤੇਸੁ ਇਸ੍ਸਰਜਨਗੇਹੇਸੁ ਕਟੁਕਭਣ੍ਡਸਮ੍ਭਾਰਂ ਸੁਗਨ੍ਧਭੋਜਨਂ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਞ੍ਛਨਂ ਞਾਤੁਞ੍ਛਨਂ ਨਾਮ, ਘਰਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਪਨ ਦ੍વਾਰੇ ਠਿਤੇਨ ਲਦ੍ਧਮਿਸ੍ਸਕਭੋਜਨਂ ਅਞ੍ਞਾਤੁਞ੍ਛਨਂ ਨਾਮ। ਇਦਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤੇਨ ਯਾਪੇਨ੍ਤਂ। ਕਾਮੇਸੁ ਅਨਪੇਕ੍ਖਿਨਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਕਿਲੇਸਕਾਮੇਸੁ ਨਿਰਪੇਕ੍ਖਂ।
Āraññanti āraññakaṃ. Aññātuñchena yāpentanti kulesu aññāto niccanavoyeva hutvā uñchena piṇḍacariyāya yāpentaṃ. Atha vā abhilakkhitesu issarajanagehesu kaṭukabhaṇḍasambhāraṃ sugandhabhojanaṃ pariyesantassa uñchanaṃ ñātuñchanaṃ nāma, gharapaṭipāṭiyā pana dvāre ṭhitena laddhamissakabhojanaṃ aññātuñchanaṃ nāma. Idaṃ idha adhippetaṃ. Tena yāpentaṃ. Kāmesu anapekkhinanti vatthukāmakilesakāmesu nirapekkhaṃ.
ਛੇਤ੍વਾਤਿ વਧਿਤ੍વਾ। ਸੁਖਂ ਸੇਤੀਤਿ ਕੋਧਪਰਿਲ਼ਾਹੇਨ ਅਪਰਿਦਯ੍ਹਮਾਨਤ੍ਤਾ ਸੁਖਂ ਸਯਤਿ। ਨ ਸੋਚਤੀਤਿ ਕੋਧવਿਨਾਸੇਨ વਿਨਟ੍ਠਦੋਮਨਸ੍ਸਤ੍ਤਾ ਨ ਸੋਚਤਿ। વਿਸਮੂਲਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਸ੍ਸ। ਮਧੁਰਗ੍ਗਸ੍ਸਾਤਿ ਯਂ ਅਕ੍ਕੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਪਹਟਸ੍ਸ ਪਟਿਪ੍ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਸੁਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਸੋ ‘‘ਮਧੁਰਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਠਾਨੇ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ‘‘ਅਗ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਰਿਯਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ।
Chetvāti vadhitvā. Sukhaṃ setīti kodhapariḷāhena aparidayhamānattā sukhaṃ sayati. Na socatīti kodhavināsena vinaṭṭhadomanassattā na socati. Visamūlassāti dukkhavipākassa. Madhuraggassāti yaṃ akkuṭṭhassa paccakkositvā pahaṭassa paṭippaharitvā sukhaṃ uppajjati, taṃ sandhāya so ‘‘madhuraggo’’ti vutto. Imasmiñhi ṭhāne pariyosānaṃ ‘‘agga’’nti vuttaṃ. Ariyāti buddhādayo.
ਹਨੇਤਿ ਹਨੇਯ੍ਯ। ਉਪ੍ਪਤਿਤਨ੍ਤਿ ਅਸਮੁਗ੍ਘਾਟਿਤਂ ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਸੇਨ ਸਮੁਦਾਚਾਰੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਸੇਨ ਸਮੁਦਾਚਰਨ੍ਤਂ। વਿਨੋਦਯੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨਤੋ ਨੀਹਰੇਯ੍ਯ।
Haneti haneyya. Uppatitanti asamugghāṭitaṃ avikkhambhituppannavasena samudācāruppannavasena samudācarantaṃ. Vinodayeti attano santānato nīhareyya.
੧੦੧.
101.
ਸਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਦੇਸਨਾਸੀਸਮੇਤਂ, ਏਕਤੋਧਾਰਾਦਿਨਾ ਸਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਓਮਟ੍ਠੋਤਿ ਪਹਟੋ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਹਿ ਪਹਾਰਾ ਓਮਟ੍ਠੋ ਉਮ੍ਮਟ੍ਠੋ ਮਟ੍ਠੋ વਿਮਟ੍ਠੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਰਿ ਠਤ੍વਾ ਅਧੋਮੁਖਂ ਦਿਨ੍ਨਪ੍ਪਹਾਰੋ ਓਮਟ੍ਠੋ ਨਾਮ, ਅਧੋ ਠਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਂ ਮੁਖਂ ਦਿਨ੍ਨਪ੍ਪਹਾਰੋ ਉਮ੍ਮਟ੍ਠੋ ਨਾਮ, ਅਗ੍ਗਲ਼ਸੂਚਿ વਿਯ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਕਤੋ ਮਟ੍ਠੋ ਨਾਮ, ਸੇਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ વਿਮਟ੍ਠੋ ਨਾਮ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਓਮਟ੍ਠੋ ਗਹਿਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਸਬ੍ਬਦਾਰੁਣੋ ਦੁਰੁਦ੍ਧਰਣਸਲ੍ਲੋ ਦੁਤ੍ਤਿਕਿਚ੍ਛੋ ਅਨ੍ਤੋਦੋਸੋ ਅਨ੍ਤੋਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤੋ ਚ ਹੋਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤਂ ਅਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ વਣਮੁਖਂ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤਂ ਨੀਹਰਿਤੁਕਾਮੇਹਿ ਮਞ੍ਚੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਅਧੋਸਿਰੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ, ਮਰਣਂ વਾ ਮਰਣਮਤ੍ਤਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਪਰਿਬ੍ਬਜੇਤਿ વਿਹਰੇਯ੍ਯ।
Sattiyāti desanāsīsametaṃ, ekatodhārādinā satthenāti attho. Omaṭṭhoti pahaṭo. Cattāro hi pahārā omaṭṭho ummaṭṭho maṭṭho vimaṭṭhoti. Tattha upari ṭhatvā adhomukhaṃ dinnappahāro omaṭṭho nāma, adho ṭhatvā uddhaṃ mukhaṃ dinnappahāro ummaṭṭho nāma, aggaḷasūci viya vinivijjhitvā kato maṭṭho nāma, seso sabbopi vimaṭṭho nāma. Imasmiṃ pana ṭhāne omaṭṭho gahito. So hi sabbadāruṇo duruddharaṇasallo duttikiccho antodoso antopubbalohito ca hoti. Pubbalohitaṃ anikkhamitvā vaṇamukhaṃ pariyonandhitvā tiṭṭhati. Pubbalohitaṃ nīharitukāmehi mañcena saddhiṃ bandhitvā adhosiro kātabbo hoti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇāti. Paribbajeti vihareyya.
ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਕਿਂ ਕਥਿਤਂ? ਯਥਾ ਸਤ੍ਤਿਯਾ ਓਮਟ੍ਠਪੁਰਿਸੋ ਸਲ੍ਲੁਬ੍ਬਾਹਨવਣਤਿਕਿਚ੍ਛਨਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਪਯੋਗਂ ਕਰੋਤਿ ਪਰਕ੍ਕਮਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਦਯ੍ਹਮਾਨੇ ਮਤ੍ਥਕੇ ਆਦਿਤ੍ਤਸਿਰੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਪਨਤ੍ਥਾਯ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਪਯੋਗਂ ਕਰੋਤਿ ਪਰਕ੍ਕਮਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਮਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਾਯ ਸਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰੇਯ੍ਯ ਭਗવਾਤਿ ਕਥੇਸਿ।
Imāya gāthāya kiṃ kathitaṃ? Yathā sattiyā omaṭṭhapuriso sallubbāhanavaṇatikicchanānaṃ atthāya vīriyaṃ ārabhati payogaṃ karoti parakkamati. Yathā ca dayhamāne matthake ādittasiro tassa nibbāpanatthāya vīriyaṃ ārabhati payogaṃ karoti parakkamati, evamevaṃ bhikkhu kāmarāgappahānāya sato appamatto hutvā vihareyya bhagavāti kathesi.
ਏવਂ ਦੇવਤਾਯ ਕਥਿਤੇ ਅਥ ਭਗવਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਇਮਾਯ ਦੇવਤਾਯ ਉਪਮਾ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਤ੍વਾ ਆਨੀਤਾ, ਅਤ੍ਥਂ ਪਨ ਪਰਿਤ੍ਤਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾ। ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕਥੇਨ੍ਤੀਪਿ ਹਿ ਏਸਾ ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਪ੍ਪਹਾਨਮੇવ ਕਥੇਯ੍ਯ, ਯਾવ ਚ ਕਾਮਰਾਗੋ ਮਗ੍ਗੇਨ ਨ ਸਮੁਗ੍ਘਾਟਿਯ੍ਯਤਿ, ਤਾવ ਅਨੁਬਨ੍ਧੋવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਤਮੇવ ਉਪਮਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਠਮਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਦੇવਤਾਯ વਿਨਿવਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਤ੍ਤਿਯਾ વਿਯ ਓਮਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਗਾਥਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਰਿਮਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Evaṃ devatāya kathite atha bhagavā cintesi – ‘‘imāya devatāya upamā daḷhaṃ katvā ānītā, atthaṃ pana parittakaṃ gahetvā ṭhitā. Punappunaṃ kathentīpi hi esā kāmarāgassa vikkhambhanappahānameva katheyya, yāva ca kāmarāgo maggena na samugghāṭiyyati, tāva anubandhova hotī’’ti tameva upamaṃ gahetvā paṭhamamaggavasena devatāya vinivaṭṭetvā dassento ‘‘sattiyā viya omaṭṭho’’ti dutiyagāthamāha. Tassattho purimanayānusārena veditabbo.
ਲੋਕਾਮਿਸਨ੍ਤਿ ਕਾਮਗੁਣੋ। ਸਨ੍ਤਿਪੇਕ੍ਖੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੂਪਸਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ। ਪਞ੍ਞવਾਤਿ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤੋ। ਪਹਿਤਤ੍ਤੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਤਿਪੇਸਿਤਚਿਤ੍ਤੋ। વਿਰਤੋ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਯਾਯ ਕਾਯਚਿ ਸਬ੍ਬਤੋ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਯ ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਰਤਿਯਾ વਿਰਤੋ। ‘‘વਿਰਤ੍ਤੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਪਨ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ ਹੋਤਿ। ਸਗਾਥਾવਗ੍ਗੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੯੬) ‘‘ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਸੂ’’ਤਿ ਪਾਠੋ। ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਦਸਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਅਤੀਤਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਂਯੋਜਨਾਤੀਤੋ। ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗੇਨੇવ વਾ ਉਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਸਂਯੋਜਨਾਤੀਤੋ ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਨਤੋ ਨਨ੍ਦਿਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਚ ਭવਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਤ੍ਤਾ ਨਨ੍ਦਿਭવਪਰਿਕ੍ਖੀਣੋ। ਸੋ ਤਾਦਿਸੋ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਸਂਸਾਰਣ੍ਣવੇ ਨ ਸੀਦਤਿ।
Lokāmisanti kāmaguṇo. Santipekkhoti sabbasaṅkhārūpasamaṃ nibbānaṃ apekkhamāno. Paññavāti paññavanto. Pahitattoti nibbānaṃ patipesitacitto. Virato kāmasaññāyāti yāya kāyaci sabbato kāmasaññāya catutthamaggasampayuttāya samucchedaviratiyā virato. ‘‘Viratto’’tipi pāṭho. Kāmasaññāyāti pana bhummavacanaṃ hoti. Sagāthāvagge (saṃ. ni. 1.96) ‘‘kāmasaññāsū’’ti pāṭho. Catūhi maggehi dasannampi saṃyojanānaṃ atītattā sabbasaṃyojanātīto. Catutthamaggeneva vā uddhambhāgiyasaṃyojanātīto tatra tatrābhinandanato nandisaṅkhātāya taṇhāya tiṇṇañca bhavānaṃ parikkhīṇattā nandibhavaparikkhīṇo. So tādiso khīṇāsavo bhikkhu gambhīre saṃsāraṇṇave na sīdati.
ਸਦ੍ਦਹਾਨੋਤਿ ਯੇਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿਭੇਦੇਨ, ਅਪਰਭਾਗੇ ਚ ਸਤ੍ਤਤ੍ਤਿਂਸਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਭੇਦੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਤ੍ਤਾ। ਤਂ ਸਦ੍ਦਹਾਨੋ ਅਰਹਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਞ੍ਞਂ ਲਭਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਨ ਸਦ੍ਧਾਮਤ੍ਤਕੇਨੇવ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸਦ੍ਧਾਜਾਤੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ, ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤਿ, ਪਯਿਰੁਪਾਸਨ੍ਤੋ ਸੋਤਂ ਓਦਹਤਿ, ਓਦਹਿਤਸੋਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇਨ ਸੁਸ੍ਸੂਸਂ ਲਭਤੇ ਪਞ੍ਞਂ।
Saddahānoti yena pubbabhāge kāyasucaritādibhedena, aparabhāge ca sattattiṃsabodhipakkhiyabhedena dhammena arahanto buddhapaccekabuddhabuddhasāvakā nibbānaṃ pattā. Taṃ saddahāno arahataṃ dhammaṃ nibbānappattiyā lokiyalokuttarapaññaṃ labhati, tañca kho na saddhāmattakeneva. Yasmā pana saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsati, payirupāsanto sotaṃ odahati, odahitasoto dhammaṃ suṇāti, tasmā upasaṅkamanato paṭṭhāya yāva dhammassavanena sussūsaṃ labhate paññaṃ.
ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾਪਿ ਆਚਰਿਯੁਪਜ੍ਝਾਯੇ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾਪਿ વਤ੍ਤਕਰਣੇਨ ਪਯਿਰੁਪਾਸਿਤ੍વਾ ਯਦਾ ਪਯਿਰੁਪਾਸਨਾਯ ਆਰਾਧਿਤਚਿਤ੍ਤਾ ਕਿਞ੍ਚਿ વਤ੍ਤੁਕਾਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਅਧਿਗਤਾਯ ਸੋਤੁਕਾਮਤਾਯ ਸੋਤਂ ਓਦਹਿਤ੍વਾ ਸੁਣਨ੍ਤੋ ਲਭਤੀਤਿ ਏવਂ ਸੁਸ੍ਸੂਸਮ੍ਪਿ ਚ ਸਤਿਅવਿਪ੍ਪવਾਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਸੁਭਾਸਿਤਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਞ੍ਞੁਤਾਯ વਿਚਕ੍ਖਣੋ ਏવ ਲਭਤਿ, ਨ ਇਤਰੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ વਿਚਕ੍ਖਣੋ’’ਤਿ।
Kiṃ vuttaṃ hoti? Taṃ dhammaṃ saddahitvāpi ācariyupajjhāye kālena kālaṃ upasaṅkamitvāpi vattakaraṇena payirupāsitvā yadā payirupāsanāya ārādhitacittā kiñci vattukāmā honti. Atha adhigatāya sotukāmatāya sotaṃ odahitvā suṇanto labhatīti evaṃ sussūsampi ca satiavippavāsena appamatto subhāsitadubbhāsitaññutāya vicakkhaṇo eva labhati, na itaro. Tenāha – ‘‘appamatto vicakkhaṇo’’ti.
ਪਤਿਰੂਪਕਾਰੀਤਿ ਦੇਸਕਾਲਾਦੀਨਿ ਅਹਾਪੇਤ੍વਾ ਲੋਕਿਯਸ੍ਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਤਿਰੂਪਂ ਅਧਿਗਮੂਪਾਯਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਤਿਰੂਪਕਾਰੀ। ਧੁਰવਾਤਿ ਚੇਤਸਿਕવੀਰਿਯવਸੇਨ ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰੋ। ਉਟ੍ਠਾਤਾਤਿ ਕਾਯਿਕવੀਰਿਯવਸੇਨ ਉਟ੍ਠਾਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਸਿਥਿਲਪਰਕ੍ਕਮੋ। વਿਨ੍ਦਤੇ ਧਨਨ੍ਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਨਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਚ੍ਚੇਨਾਤਿ વਚੀਸਚ੍ਚੇਨ ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚੇਨ ਚ। ਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਅਰਿਯਸਾવਕਾ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਾ ਕਿਤ੍ਤਿਮ੍ਪਿ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿਯੇવ। ਦਦਨ੍ਤਿ ਪਰੇਸਂ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਇਚ੍ਛਿਤਂ ਪਤ੍ਥਿਤਂ ਦੇਨ੍ਤੋ ਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਗਨ੍ਥਤਿ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤਿ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਦ੍ਦਦਂ વਾ ਦਦਨ੍ਤੋ ਗਨ੍ਥਤਿ, ਦਾਨਮੁਖੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਨਿ ਗਹਿਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤੇਹਿ ਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਅਸ੍ਮਾ ਲੋਕਾ ਪਰਂ ਲੋਕਂ, ਸ વੇ ਪੇਚ੍ਚ ਨ ਸੋਚਤੀਤਿ ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਇਮੇ ਸਦ੍ਧਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਇਮਸ੍ਮਾ ਲੋਕਾ ਪਰਂ ਲੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨ ਸੋਚਤਿ, ਸੋਕਕਾਰਣਂ ਤਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Patirūpakārīti desakālādīni ahāpetvā lokiyassa lokuttarassa dhammassa patirūpaṃ adhigamūpāyaṃ karotīti patirūpakārī. Dhuravāti cetasikavīriyavasena anikkhittadhuro. Uṭṭhātāti kāyikavīriyavasena uṭṭhānasampanno asithilaparakkamo. Vindate dhananti lokiyalokuttaradhanaṃ adhigacchati. Saccenāti vacīsaccena paramatthasaccena ca. Buddhapaccekabuddhaariyasāvakā nibbutiṃ pāpuṇantā kittimpi pāpuṇantiyeva. Dadanti paresaṃ yaṃ kiñci icchitaṃ patthitaṃ dento mittāni ganthati sampādeti karotīti attho. Duddadaṃ vā dadanto ganthati, dānamukhena cattāripi saṅgahavatthūni gahitānīti veditabbāni. Tehi mittāni karonti. Asmā lokā paraṃ lokaṃ, sa ve pecca na socatīti yassa puggalassa ime saddhādayo dhammā vijjanti, so imasmā lokā paraṃ lokaṃ gantvā na socati, sokakāraṇaṃ tassa natthīti attho.
‘‘ਯਸ੍ਸੇਤੇ ਚਤੁਰੋ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਦ੍ਧਸ੍ਸ ਘਰਮੇਸਿਨੋ।
‘‘Yassete caturo dhammā, saddhassa gharamesino;
ਸਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮੋ ਧਿਤਿ ਚਾਗੋ, ਸ વੇ ਪੇਚ੍ਚ ਨ ਸੋਚਤੀ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੯੦) –
Saccaṃ dhammo dhiti cāgo, sa ve pecca na socatī’’ti. (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 190) –
ਗਾਥਂ ਅવਸੇਸਂ ਕਤ੍વਾ ਉਦਾਹਟਂ। ਆਲ਼વਕਸੁਤ੍ਤੇ ਹਿ ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਆਲ਼વਕੇਨ ‘‘ਕਥਂ ਸੁ ਲਭਤੇ ਪਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੮੭) ਪੁਟ੍ਠੇਨ ਭਗવਤਾ ਭਾਸਿਤਾਤਿ।
Gāthaṃ avasesaṃ katvā udāhaṭaṃ. Āḷavakasutte hi imā gāthā āḷavakena ‘‘kathaṃ su labhate pañña’’ntiādinā (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 187) puṭṭhena bhagavatā bhāsitāti.
ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ વਣ੍ਣੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਕਾਰਣੇਨ, ਪਕਾਰੇਨ વਾ। ਸਂવਾਸੋਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਸਹવਾਸੋ ਸਮਾਗਮੋ। ਤਨ੍ਤਿ ਤਥਾ ਸਮਾਗਤਂ ਅਨੁਕਮ੍ਪਿਤਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਸਂ। ਮਨਸਾ ਚੇ ਪਸਨ੍ਨੇਨਾਤਿ ਕਰੁਣਾਸਮੁਸ੍ਸਾਹਿਤੇਨ ਪਸਾਦੇਨ ਪਸਨ੍ਨੇਨ ਮਨਸਾ। ਨ ਤੇਨ ਹੋਤਿ ਸਂਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਅਨੁਸਾਸਨੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਸਂਯੋਜਨવਸੇਨ ਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਯਾਨੁਕਮ੍ਪਾ ਅਨੁਦ੍ਦਯਾਤਿ ਯਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਾਪਨવਸੇਨ ਕਰੁਣਾਯਨਾ, ਮੇਤ੍ਤਾਯਨਾ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Yena kenaci vaṇṇenāti yena kenaci kāraṇena, pakārena vā. Saṃvāsoti ekasmiṃ ṭhāne sahavāso samāgamo. Tanti tathā samāgataṃ anukampitabbaṃ purisaṃ. Manasā ce pasannenāti karuṇāsamussāhitena pasādena pasannena manasā. Na tena hoti saṃyuttoti tena yathāvuttena anusāsanena kāmacchandādīnaṃ saṃyojanavasena saṃyutto nāma na hoti. Yānukampā anuddayāti yā ariyamaggasampāpanavasena karuṇāyanā, mettāyanā cāti attho.
੧੦੨.
102.
ਰਾਗੋ ਚ ਦੋਸੋ ਚਾਤਿ ਰਾਗਦੋਸਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾવ। ਕੁਤੋਨਿਦਾਨਾਤਿ ਕਿਂਨਿਦਾਨਾ ਕਿਂਹੇਤੁਕਾ। ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਸ੍ਸ ਹਿ ਅਯਂ ਤੋ-ਆਦੇਸੋ, ਸਮਾਸੇ ਚਸ੍ਸ ਲੋਪਾਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਰਤੀ ਰਤੀ ਲੋਮਹਂਸੋ ਕੁਤੋਜਾਤਿ ਯਾਯਂ ਪਨ੍ਤੇਸੁ ਸੇਨਾਸਨੇਸੁ, ਅਧਿਕੁਸਲੇਸੁ ਚ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਰਤਿ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤਾ, ਯਾ ਚ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਰਤਿ ਅਭਿਰਤਿ ਆਸਤ੍ਤਿ ਕੀਲ਼ਨਾਦਿ, ਯੋ ਚ ਲੋਮਹਂਸਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤੋ ਲੋਮਹਂਸਸਙ੍ਖਾਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਤ੍ਰਾਸੋ, ਇਮੇ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਤੋ ਜਾਤਾ ਕੁਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਕੁਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਕੁਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ। ਮਨੋਤਿ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਂ। વਿਤਕ੍ਕਾਤਿ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ। ਕੁਮਾਰਕਾ ਧਙ੍ਕਮਿવੋਸਜਨ੍ਤੀਤਿ ਯਥਾ ਕੁਮਾਰਕਾ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਾ ਕਾਕਂ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਪਾਦੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਓਸਜਨ੍ਤਿ ਖਿਪਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਕੁਸਲਮਨਂ ਅਕੁਸਲવਿਤਕ੍ਕਾ ਕੁਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਯ ਓਸਜਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ।
Rāgo ca doso cāti rāgadosā heṭṭhā vuttanayāva. Kutonidānāti kiṃnidānā kiṃhetukā. Paccattavacanassa hi ayaṃ to-ādeso, samāse cassa lopābhāvo veditabbo. Aratī ratī lomahaṃso kutojāti yāyaṃ pantesu senāsanesu, adhikusalesu ca dhammesu arati ukkaṇṭhitā, yā ca pañcasu kāmaguṇesu rati abhirati āsatti kīḷanādi, yo ca lomahaṃsasamuṭṭhānato lomahaṃsasaṅkhāto cittutrāso, ime tayo dhammā kuto jātā kuto nibbattāti pucchā. Kuto samuṭṭhāyāti kuto uppajjitvā. Manoti kusalacittaṃ. Vitakkāti kāmavitakkādayo. Kumārakā dhaṅkamivosajantīti yathā kumārakā kīḷantā kākaṃ suttena pāde bandhitvā osajanti khipanti, evaṃ kusalamanaṃ akusalavitakkā kuto samuṭṭhāya osajantīti pucchā.
ਰਾਗੋ ਚਾਤਿ ਦੁਤਿਯਗਾਥਾ ਤਸ੍ਸਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਅਤ੍ਤਭਾવਨਿਦਾਨਾ ਹਿ ਰਾਗਦੋਸਾ, ਅਰਤਿ ਰਤਿ ਲੋਮਹਂਸਾ ਚ ਅਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਜਾਤਾ। ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ ਅਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਏવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਯ ਕੁਸਲਮਨਂ ਓਸਜਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਤਦਞ੍ਞਂ ਪਕਤਿਆਦਿਕਾਰਣਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਇਤੋਨਿਦਾਨਾ ਇਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਯਾ’’ਤਿ। ਪੁਰਿਮਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Rāgocāti dutiyagāthā tassā vissajjanaṃ. Tattha itoti attabhāvaṃ sandhāyāha. Attabhāvanidānā hi rāgadosā, arati rati lomahaṃsā ca attabhāvato jātā. Kāmavitakkādayo attabhāvato eva samuṭṭhāya kusalamanaṃ osajanti. Tena tadaññaṃ pakatiādikāraṇaṃ paṭikkhipanto āha – ‘‘itonidānā ito samuṭṭhāyā’’ti. Purimagāthāya vuttanayenettha saddasiddhi veditabbā.
ਇਦਾਨਿ ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਇਤੋਨਿਦਾਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਤ੍ਤਭਾવਨਿਦਾਨਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਜਾਤਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਸ੍ਨੇਹਜਾ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭੂਤਾ’’ਤਿ। ਏਤੇ ਹਿ ਰਾਗਾਦਯੋ વਿਤਕ੍ਕਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਤਣ੍ਹਾਸ੍ਨੇਹੇਨ ਜਾਤਾ। ਤਥਾ ਜਾਯਨ੍ਤਾ ਚ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਭੇਦੇ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਭੂਤਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਸ੍ਨੇਹਜਾ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭੂਤਾ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਿਕਂ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਨਿਗ੍ਰੋਧਸ੍ਸੇવ ਖਨ੍ਧਜਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧਜਾਤਿ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਜਾਤਾ ਪਾਰੋਹਾ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਨਿਗ੍ਰੋਧਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਜਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪਾਰੋਹਾ ਆਪੋਰਸਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸ੍ਨੇਹੇ ਸਤਿ ਜਾਯਨ੍ਤਿ, ਜਾਯਨ੍ਤਾ ਚ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਨਿਗ੍ਰੋਧੇ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਸਾਖਪ੍ਪਦੇਸੇਸੁ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਏਤੇ ਰਾਗਾਦਯੋ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਤਣ੍ਹਾਸ੍ਨੇਹੇ ਸਤਿ ਜਾਯਨ੍ਤਿ, ਜਾਯਨ੍ਤਾ ਚ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਚਕ੍ਖਾਦਿਪ੍ਪਦੇਸੇਸੁ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸ੍ਨੇਹਜਾ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭੂਤਾ’’ਤਿ। ਪੁਥੁ વਿਸਤ੍ਤਾ ਕਾਮੇਸੂਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਰਾਗੋਪਿ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕਾਦਿવਸੇਨ, ਦੋਸੋਪਿ ਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਆਦਿવਸੇਨ ਅਰਤਿਆਦਯੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਭੇਦਸ੍ਸ વਸੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿਮੇ ਕਿਲੇਸਾ ਪੁਥੁ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਾ ਹੁਤ੍વਾ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿવਸੇਨ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਕਾਮੇਸੁ ਤਥਾ ਤਥਾ વਿਸਤ੍ਤਾ ਲਗ੍ਗਾ ਸਂਸਿਬ੍ਬਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾ। ਕਿਮਿવ? ਮਾਲੁવਾવ વਿਤਤਾ વਨੇ ਯਥਾ વਨੇ વਿਤਤਾ ਮਾਲੁવਾ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਰੁਕ੍ਖਸਾਖਪ੍ਪਸਾਖਾਦਿਭੇਦੇਸੁ વਿਸਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ ਲਗ੍ਗਾ ਸਂਸਿਬ੍ਬਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾ, ਏવਂ ਏਤੇ ਕਿਲੇਸਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਪੁਥੁਪਭੇਦੇਸੁ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਸੁ વਿਸਤ੍ਤਂ ਕਿਲੇਸਗਹਨਂ।
Idāni yvāyaṃ ‘‘itonidānā’’tiādīsu attabhāvanidānā attabhāvato jātā attabhāvato samuṭṭhāyāti attho vutto, taṃ sādhento āha – ‘‘snehajā attasambhūtā’’ti. Ete hi rāgādayo vitakkapariyosānā taṇhāsnehena jātā. Tathā jāyantā ca pañcupādānakkhandhabhede attabhāvasaṅkhāte attani sambhūtā. Tenāha – ‘‘snehajā attasambhūtā’’ti. Idāni tadatthajotikaṃ upamaṃ dasseti ‘‘nigrodhasseva khandhajā’’ti. Tattha khandhajāti khandhesu jātā pārohā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nigrodhassa khandhajasaṅkhātā pārohā āporasasaṅkhāte snehe sati jāyanti, jāyantā ca tasmiṃyeva nigrodhe tesu tesu sākhappadesesu sambhavanti, evaṃ ete rāgādayo ajjhattaṃ taṇhāsnehe sati jāyanti, jāyantā ca tasmiṃyeva attabhāve tesu tesu cakkhādippadesesu iṭṭhārammaṇesu sambhavanti. Tena vuttaṃ – ‘‘snehajā attasambhūtā’’ti. Puthu visattā kāmesūti yasmā rāgopi pañcakāmaguṇikādivasena, dosopi āghātavatthuādivasena aratiādayopi tassa tassa bhedassa vasenāti sabbathā sabbepime kilesā puthu anekappakārā hutvā vatthudvārārammaṇādivasena tesu tesu kāmesu tathā tathā visattā laggā saṃsibbitvā ṭhitā. Kimiva? Māluvāva vitatā vane yathā vane vitatā māluvā tesu tesu rukkhasākhappasākhādibhedesu visattā hoti laggā saṃsibbitvā ṭhitā, evaṃ ete kilesā dhammā, tasmā ettha puthupabhedesu vatthukāmesu visattaṃ kilesagahanaṃ.
ਯੇ ਨਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ ਯਤੋਨਿਦਾਨਂ, ਤੇ ਨਂ વਿਨੋਦੇਨ੍ਤਿ ਸੁਣੋਹਿ ਯਕ੍ਖ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੇ ਸਤ੍ਤਾ ਨਂ ਕਿਲੇਸਗਹਨਂ ‘‘ਇਤੋਨਿਦਾਨਂ ਏਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਿਨੇਹਸਿਨੇਹਿਤੇ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਞਤ੍વਾ ਤਂ ਤਣ੍ਹਾਸਿਨੇਹਂ ਆਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿਭਾવਨਾਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ વਿਸੋਸੇਨ੍ਤਾ વਿਨੋਦੇਨ੍ਤਿ ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਾਸਿਤਂ ਸੁਣੋਹਿ ਯਕ੍ਖਾਤਿ। ਤੇ ਦੁਤ੍ਤਰਂ ਓਘਮਿਮਂ ਤਰਨ੍ਤਿ, ਅਤਿਣ੍ਣਪੁਬ੍ਬਂ ਅਪੁਨਬ੍ਭવਾਯਾਤਿ ਯੇ ਹਿ ਸਂਕਿਲੇਸਗਹਨਂ વਿਨੋਦੇਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਨ੍ਤਿ। ਨ ਹਿ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਂ વਿਨਾ ਕਿਲੇਸવਿਨੋਦਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਏવਂ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਨ੍ਤਾ ਤੇ ਪਕਤਿਞਾਣੇਨ ਦੁਤ੍ਤਰਂ ਕਾਮੋਘਾਦਿਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਓਘਂ ਇਮਿਨਾ ਦੀਘੇਨ ਅਦ੍ਧੁਨਾ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇਨਪਿ ਅਤਿਣ੍ਣਪੁਬ੍ਬਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਪੁਬ੍ਬਂ ਅਪੁਨਬ੍ਭવਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਤਰਨ੍ਤਿ।
Ye naṃ pajānanti yatonidānaṃ, te naṃ vinodenti suṇohi yakkha. Tassattho – ye sattā naṃ kilesagahanaṃ ‘‘itonidānaṃ esa uppajjatī’’ti jānanti, te naṃ taṇhāsinehasinehite attabhāve uppajjatīti ñatvā taṃ taṇhāsinehaṃ ādīnavānupassanādibhāvanāñāṇagginā visosentā vinodenti pajahanti, evaṃ amhākaṃ bhāsitaṃ suṇohi yakkhāti. Te duttaraṃ oghamimaṃ taranti, atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāyāti ye hi saṃkilesagahanaṃ vinodenti, te ekantena maggaṃ bhāventi. Na hi maggabhāvanaṃ vinā kilesavinodanaṃ atthi. Evaṃ maggaṃ bhāventā te pakatiñāṇena duttaraṃ kāmoghādiṃ catubbidhaṃ oghaṃ iminā dīghena addhunā supinantenapi atiṇṇapubbaṃ anatikkantapubbaṃ apunabbhavāya nibbānāya taranti.
ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਭਗવਾਤਿ ਏਕੋ ਕਿਰ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾવਚਰੋ ਬਹਲਕਿਲੇਸਤਾਯ ਸਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਕਿਲੇਸੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਹੇਤੁਮਨ੍ਦਤਾਯ ਅਰਿਯਭੂਮਿਂ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾવ ਕਾਲਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਤਥਾਗਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਕਰਭਾવਂ ਆਰੋਚੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਕਰਨ੍ਤਿ ਦਸਪਿ વਸ੍ਸਾਨਿ…ਪੇ॰… ਸਟ੍ਠਿਪਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਏਕਨ੍ਤਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮਣਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਰਣਂ ਨਾਮੇਤਂ ਦੁਕ੍ਕਰਂ। ਸੇਕ੍ਖਾਤਿ ਸਤ੍ਤ ਸੇਕ੍ਖਾ। ਸੀਲਸਮਾਹਿਤਾਤਿ ਸੀਲੇਨ ਸਮਾਹਿਤਾ ਸਮੁਪੇਤਾ। ਠਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਸਭਾવਾ। ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਉਪਰਿਪਞ੍ਹਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਨਗਾਰਿਯੁਪੇਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਗਾਰਿਯੁਪੇਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਨਿਗ੍ਗੇਹਭਾવਂ ਉਪਗਤਸ੍ਸ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੁਟ੍ਠੀਤਿ ਚਤੁਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸੋ।
Dukkaraṃ bhagavāti eko kira devaputto pubbayogāvacaro bahalakilesatāya sappayogena kilese vikkhambhento samaṇadhammaṃ katvā pubbahetumandatāya ariyabhūmiṃ appatvāva kālaṃ katvā devaloke nibbatto, so tathāgataṃ upasaṅkamitvā dukkarabhāvaṃ ārocento evamāha. Tattha dukkaranti dasapi vassāni…pe… saṭṭhipi vassāni ekantaparisuddhassa samaṇadhammassa karaṇaṃ nāmetaṃ dukkaraṃ. Sekkhāti satta sekkhā. Sīlasamāhitāti sīlena samāhitā samupetā. Ṭhitattāti patiṭṭhitasabhāvā. Evaṃ pucchitapañhaṃ vissajjitvā uparipañhaṃ samuṭṭhāpanatthaṃ ‘‘anagāriyupetassā’’tiādimāha. Tattha anagāriyupetassāti anagāriyaṃ niggehabhāvaṃ upagatassa, pabbajitassāti attho. Tuṭṭhīti catupaccayasantoso.
ਭਾવਨਾਯਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤવੂਪਸਮਭਾવਨਾਯ। ਤੇ ਛੇਤ੍વਾ ਮਚ੍ਚੁਨੋ ਜਾਲਨ੍ਤਿ ਯੇ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੂਪਸਮੇ ਰਤਾ, ਤੇ ਦੁਸ੍ਸਮਾਦਹਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਦਹਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਚਤੁਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤਾ ਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਾ, ਤੇ ਸੀਲਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤਾ ਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਸਤ੍ਤ ਸੇਕ੍ਖਾ, ਤੇ ਅਰਿਯਾ ਮਚ੍ਚੁਨੋ ਜਾਲਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕਿਲੇਸਜਾਲਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
Bhāvanāyāti cittavūpasamabhāvanāya. Te chetvā maccuno jālanti ye rattindivaṃ indriyūpasame ratā, te dussamādahaṃ cittaṃ samādahanti. Ye samāhitacittā, te catupaccayasantosaṃ pūrentā na kilamanti. Ye santuṭṭhā, te sīlaṃ pūrentā na kilamanti. Ye sīle patiṭṭhitā satta sekkhā, te ariyā maccuno jālasaṅkhātaṃ kilesajālaṃ chinditvā gacchanti.
ਦੁਗ੍ਗਮੋਤਿ ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਯੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੂਪਸਮੇ ਰਤਾ, ਤੇ ਦੁਸ੍ਸਮਾਦਹਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਦਹਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਚਤੁਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤਾ ਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਾ, ਤੇ ਸੀਲਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤਾ ਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਸੀਲੇ ਪਰਮਗ੍ਗਾਹਿਨੋ ਸਤ੍ਤ ਸੇਕ੍ਖਾ, ਤੇ ਅਰਿਯਾ ਮਚ੍ਚੁਨੋ ਜਾਲਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕਿਲੇਸਜਾਲਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਨ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਪਨ ਦੁਗ੍ਗਮੋ ‘‘ਭਗવਾ વਿਸਮੋ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਨੇવ ਦੁਗ੍ਗਮੋ ਨ વਿਸਮੋ, ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾਯ ਪਨਸ੍ਸ ਬਹੂ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਅવਂਸਿਰਾਤਿ ਞਾਣਸਿਰੇਨ ਅਧੋਸਿਰਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਪਤਨ੍ਤਿ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਆਰੋਹਿਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਏવ ਤੇ ਮਗ੍ਗੇ ਪਪਤਨ੍ਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅਰਿਯਾਨਂ ਸਮੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਸ੍વੇવ ਮਗ੍ਗੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਸਮੋ ਹੋਤਿ। વਿਸਮੇ ਸਮਾਤਿ વਿਸਮੇਪਿ ਸਤ੍ਤਕਾਯੇ ਸਮਾ ਏવ।
Duggamoti saccametaṃ, bhante, ye indriyūpasame ratā, te dussamādahaṃ cittaṃ samādahanti. Ye samāhitacittā, te catupaccayasantosaṃ pūrentā na kilamanti. Ye santuṭṭhā, te sīlaṃ pūrentā na kilamanti. Ye sīle paramaggāhino satta sekkhā, te ariyā maccuno jālasaṅkhātaṃ kilesajālaṃ chinditvā gacchanti. Kiṃ na gamissanti, ayaṃ pana duggamo ‘‘bhagavāvisamo maggo’’ti āha. Tattha kiñcāpi ariyamaggo neva duggamo na visamo, pubbabhāgapaṭipadāya panassa bahū parissayā honti, tasmā evaṃ vutto. Avaṃsirāti ñāṇasirena adhosirā hutvā papatanti. Ariyamaggaṃ ārohituṃ asamatthatāya eva te magge papatantīti vuccanti. Ariyānaṃ samo maggoti sveva maggo ariyānaṃ samo hoti. Visame samāti visamepi sattakāye samā eva.
੧੦੩.
103.
ਇਦਞ੍ਹਿ ਤਂ ਜੇਤવਨਨ੍ਤਿ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕੋ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਜੇਤવਨਸ੍ਸ ਚੇવ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਞ੍ਚ વਣ੍ਣਭਣਨਤ੍ਥਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਏવਮਾਹ। ਇਸਿਸਙ੍ਘਨਿਸੇવਿਤਨ੍ਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਨਿવੇਸਿਤਂ। ਏવਂ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਜੇਤવਨਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਮ੍ਮਂ વਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਚੇਤਨਾ। વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ। ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਸਮਾਧਿ, ਸਮਾਧਿਪਕ੍ਖਿਕਾ વਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਸੀਲਂ ਜੀવਿਤਮੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਞ੍ਚ ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਥ વਾ વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ। ਧਮ੍ਮੋਤਿ વਾਯਾਮਸਤਿਸਮਾਧਯੋ। ਸੀਲਨ੍ਤਿ વਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਜੀવਾ। ਜੀવਿਤਮੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਂ ਨਾਮ ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ। ‘‘ਏਤੇਨ ਮਚ੍ਚਾ ਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
Idañhi taṃ jetavananti anāthapiṇḍiko devaputto jetavanassa ceva buddhādīnañca vaṇṇabhaṇanatthaṃ āgantvā evamāha. Isisaṅghanisevitanti bhikkhusaṅghanivesitaṃ. Evaṃ paṭhamagāthāya jetavanassa vaṇṇaṃ kathetvā idāni ariyamaggassa vaṇṇaṃ kathento ‘‘kammaṃ vijjā’’tiādimāha. Tattha kammanti maggacetanā. Vijjāti maggapaññā. Dhammoti samādhi, samādhipakkhikā vā dhammā. Sīlaṃ jīvitamuttamanti sīle patiṭṭhitassa jīvitañca uttamanti dasseti. Atha vā vijjāti diṭṭhisaṅkappā. Dhammoti vāyāmasatisamādhayo. Sīlanti vācākammantājīvā. Jīvitamuttamanti etasmiṃ sīle patiṭṭhitassa jīvitaṃ nāma uttamanti. ‘‘Etena maccā sujjhantī’’ti etena aṭṭhaṅgikena maggena sattā visujjhanti.
ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਨ ਗੋਤ੍ਤਧਨੇਹਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਯੋਨਿਸੋ વਿਚਿਨੇ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਉਪਾਯੇਨ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਂ વਿਚਿਨੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਤਤ੍ਥ વਿਸੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਏવਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ। ਅਥ વਾ ਯੋਨਿਸੋ વਿਚਿਨੇ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਉਪਾਯੇਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ વਿਚਿਨੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਤਤ੍ਥ વਿਸੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਏવਂ ਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋવਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣવਚਨਂ, ਏਤੇਹਿ ਪਞ੍ਞਾਦੀਹਿ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋવ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ વਦਤਿ। ਉਪਸਮੇਨਾਤਿ ਕਿਲੇਸવੂਪਸਮੇਨ। ਪਾਰਙ੍ਗਤੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਤੋ, ਯੋ ਕੋਚਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨ ਤਾਦਿਸੋ। ਏਤਾવਪਰਮੋ ਸਿਯਾ, ਨ ਥੇਰਾ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰੋ ਨਾਮ ਸਾવਕੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਦਤਿ।
Tasmāti yasmā maggena sujjhanti, na gottadhanehi, tasmā. Yoniso vicine dhammanti upāyena bodhipakkhiyadhammaṃ vicineyya. Evaṃ tattha visujjhatīti evaṃ tasmiṃ ariyamagge visujjhati. Atha vā yoniso vicine dhammanti upāyena ariyasaccadhammaṃ vicineyya. Evaṃ tattha visujjhatīti evaṃ tesu catūsu ariyasaccesu visujjhati. Idāni sāriputtattherassa vaṇṇaṃ kathento ‘‘sāriputtovā’’tiādimāha. Tattha sāriputtovāti avadhāraṇavacanaṃ, etehi paññādīhi sāriputtova seyyoti vadati. Upasamenāti kilesavūpasamena. Pāraṅgatoti nibbānaṃ gato, yo koci nibbānapatto bhikkhu, na tādiso. Etāvaparamo siyā, na therā uttaritaro nāma sāvako atthīti vadati.
ਅਤੀਤਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧੇ। ਨਾਨ੍વਾਗਮੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠੀਹਿ ਨਾਨੁਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਨਪ੍ਪਟਿਕਙ੍ਖੇਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠੀਹਿ ਨ ਪਤ੍ਥੇਯ੍ਯ। ਯਦਤੀਤਨ੍ਤਿ ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣવਚਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਯਂ ਅਤੀਤਂ, ਤਂ ਪਹੀਨਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਨਾਨੁਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਯਂ ਤਤ੍ਥ ਅਨਾਗਤਂ, ਤਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਅਜਾਤਂ ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਪਤ੍ਥੇਯ੍ਯ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਧਮ੍ਮਂ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥੇવ ਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਹਿ વਿਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਰਞ੍ਞਾਦੀਸੁ વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਸਂਹੀਰਂ ਅਸਂਕੁਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਟਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਹਿ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਨ ਸਂਹਿਰਤਿ ਨ ਕੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਅਸਂਹੀਰਾ ਅਸਂਕੁਪ੍ਪਾ, ਤਂ ਅਨੁਬ੍ਰੂਹਯੇ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯ ਪਟਿવਿਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਨ ਸਂਹਿਰਤਿ ਨ ਕੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਅਸਂਹੀਰਂ ਅਸਂਕੁਪ੍ਪਂ, ਤਂ વਿਦ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੁਬ੍ਰੂਹਯੇ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਅਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Atītanti atīte pañcakkhandhe. Nānvāgameyyāti taṇhādiṭṭhīhi nānugaccheyya. Nappaṭikaṅkheti taṇhādiṭṭhīhi na pattheyya. Yadatītanti idamettha kāraṇavacanaṃ. Yasmā yaṃ atītaṃ, taṃpahīnaṃ niruddhaṃ atthaṅgataṃ, tasmā taṃ nānugaccheyya. Yasmā ca yaṃ tattha anāgataṃ, taṃ appattaṃ ajātaṃ anibbattaṃ, tasmā tampi na pattheyya. Tattha tatthāti paccuppannampi dhammaṃ yattha yattheva so uppanno, tattha tattheva naṃ aniccānupassanādīhi sattahi anupassanāhi vipassati, araññādīsu vā tattha tattha vipassati. Asaṃhīraṃ asaṃkuppanti idaṃ vipassanāpaṭivipassanādassanatthaṃ vuttaṃ. Vipassanā hi rāgādīhi na saṃhirati na kuppatīti asaṃhīrā asaṃkuppā, taṃ anubrūhaye vaḍḍheyya paṭivipasseyyāti vuttaṃ hoti. Atha vā nibbānaṃ rāgādīhi na saṃhirati na kuppatīti asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ vidvā paṇḍito bhikkhu anubrūhaye, punappunaṃ tadārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appento vaḍḍheyyāti attho.
ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨੁਬ੍ਰੂਹਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਾਯ ਅਜ੍ਜੇવ ਕਿਚ੍ਚਮਾਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਆਤਾਪਨਪਰਿਤਾਪਨੇਨ ‘‘ਆਤਪ੍ਪ’’ਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ વੀਰਿਯਂ ਅਜ੍ਜੇવ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਕੋ ਜਞ੍ਞਾ ਮਰਣਂ ਸੁવੇਤਿ ਸ੍વੇ ਜੀવਿਤਂ વਾ ਮਰਣਂ વਾ ਕੋ ਜਾਨਾਤਿ। ਅਜ੍ਜੇવ ਦਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾਮਿ, ਸੀਲਂ વਾ ਰਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਞ੍ਞਤਰਂ વਾ ਪਨ ਕੁਸਲਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ‘‘ਅਜ੍ਜ ਤਾવ ਪਪਞ੍ਚੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਸ੍વੇ વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ વਾ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਜ੍ਜੇવ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ વੀਰਿਯਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਮਹਾਸੇਨੇਨਾਤਿ ਅਹਿવਿਚ੍ਛਿਕવਿਸਸਤ੍ਥਾਦੀਨਿ ਹਿ ਅਨੇਕਾਨਿ ਮਰਣਕਾਰਣਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਸੇਨਾਤਿ ਤਾਯ ਮਹਤਿਯਾ ਸੇਨਾਯ વਸੇਨ ਮਹਾਸੇਨੇਨ ਏવਰੂਪੇਨ ਮਚ੍ਚੁਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘‘ਕਤਿਪਾਹਂ ਤਾવ ਆਗਮੇਹਿ, ਯਾવਾਹਂ ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਾਦਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਸ੍ਸਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવਾਕਾਰਸਙ੍ਖਾਤੋ વਾ ‘‘ਇਦਂ ਸਤਂ વਾ ਸਹਸ੍ਸਂ વਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਤਿਪਾਹਂ ਆਗਮੇਹੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਲਞ੍ਜਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਸਙ੍ਖਾਤੋ વਾ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਬਲਰਾਸਿਨਾ ਪਟਿਬਾਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਬਲਰਾਸਿਸਙ੍ਖਾਤੋ વਾ ਸਙ੍ਗਰੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਙ੍ਗਰੋਤਿ ਹਿ ਮਿਤ੍ਤਕਰਣਲਞ੍ਜਦਾਨਬਲਰਾਸਿਸਙ੍ਕਡ੍ਢਨਾਨਂ ਨਾਮਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਤਨ੍ਦਿਤਨ੍ਤਿ ਅਨਲਸਂ ਉਟ੍ਠਾਹਕਂ। ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਭਦ੍ਦੋ ਏਕਰਤ੍ਤੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਭਦ੍ਦੇਕਰਤ੍ਤੋ। ਇਤੀਤਿ ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ‘‘ਭਦ੍ਦੇਕਰਤ੍ਤੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਰਾਗਾਦਿਸਨ੍ਤਤਾਯ ਸਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਮੁਨਿ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ।
Tassa pana anubrūhanassa atthāya ajjeva kiccamātappanti kilesānaṃ ātāpanaparitāpanena ‘‘ātappa’’nti laddhanāmaṃ vīriyaṃ ajjeva kātabbaṃ. Ko jaññā maraṇaṃ suveti sve jīvitaṃ vā maraṇaṃ vā ko jānāti. Ajjeva dānaṃ dassāmi, sīlaṃ vā rakkhissāmi, aññataraṃ vā pana kusalaṃ karissāmi, ‘‘ajja tāva papañco atthi, sve vā punadivase vā jānissāmī’’ti cittaṃ anuppādetvā ‘‘ajjeva karissāmī’’ti evaṃ vīriyaṃ kātabbanti dasseti. Mahāsenenāti ahivicchikavisasatthādīni hi anekāni maraṇakāraṇāni tassa senāti tāya mahatiyā senāya vasena mahāsenena evarūpena maccunā saddhiṃ ‘‘katipāhaṃ tāva āgamehi, yāvāhaṃ buddhapūjādiṃ attano avassayaṃ kammaṃ karomī’’ti evaṃ mittasanthavākārasaṅkhāto vā ‘‘idaṃ sataṃ vā sahassaṃ vā gahetvā katipāhaṃ āgamehī’’ti evaṃ lañjānuppadānasaṅkhāto vā ‘‘iminā balarāsinā paṭibāhissāmī’’ti evaṃ balarāsisaṅkhāto vā saṅgaro natthi. Saṅgaroti hi mittakaraṇalañjadānabalarāsisaṅkaḍḍhanānaṃ nāmaṃ, tasmā ayamattho vutto. Atanditanti analasaṃ uṭṭhāhakaṃ. Evaṃ paṭipannattā bhaddo ekaratto assāti bhaddekaratto. Itīti evaṃ paṭipannaṃ puggalaṃ ‘‘bhaddekaratto aya’’nti rāgādisantatāya santo buddhamuni ācikkhati.
ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ। ਚਕ੍ਖੁਭੂਤਾਯ વਾ ਪਞ੍ਞਾਯ। ਸਤਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਾਤਿ ਸਤਿਯਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ, ਸਤਿવਿਸਿਟ੍ਠਾਯ વਾ ਪਞ੍ਞਾਯ। ਕਾਯੇਨਾਤਿ ਨਾਮਕਾਯੇਨ।
Cakkhunā paññāya cāti cakkhunā ca paññāya ca. Cakkhubhūtāya vā paññāya. Satiyā paññāya cāti satiyā ca paññāya ca, sativisiṭṭhāya vā paññāya. Kāyenāti nāmakāyena.
ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਦਿਬ੍ਬਂ ਚਕ੍ਖੁ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਯਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਤਿ ਪੁਰਿਮਾਸੁ ਜਾਤੀਸੁ ਨਿવੁਤ੍ਥਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਇਦ੍ਧਿવਿਧਾਤਿ ਇਦ੍ਧਿਕੋਟ੍ਠਾਸਾ। ਨਿਰੋਧੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
Dibbacakkhusuvisuddhanti dibbaṃ cakkhu suvisuddhaṃ, yaṃ sacchikarotīti adhippāyo. Pubbenivāsāti purimāsu jātīsu nivutthakkhandhā. Iddhividhāti iddhikoṭṭhāsā. Nirodhoti nibbānaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
੧੦੪.
104.
ਯਸ੍ਸ ਸੇਲੂਪਮਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਕਘਨਂ ਸੇਲਂ વਿਯ ਪਕਤਿવਾਤੇਹਿ ਲੋਕਧਮ੍ਮવਾਤੇਹਿ ਅਕਮ੍ਪਨੀਯਤੋ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸੇਲੂਪਮਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਠਿਤਂ ਨਾਨੁਪਕਮ੍ਪਤੀ’’ਤਿ। ਰਜਨੀਯੇਸੂਤਿ ਲਾਭਾਦੀਸੁ। ਕੋਪਨੇਯ੍ਯੇਤਿ ਅਲਾਭਾਦਿਕੇ। ਕੁਤੋ ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਮੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਂ ਏવਂ ਭਾવਿਤਚਿਤ੍ਤਂ વੀਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਲੋਕਧਮ੍ਮਂ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸਂ ਲੋਕਧਮ੍ਮਹੇਤੁਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾਨੁਗਮਿਸ੍ਸਤਿ।
Yassaselūpamaṃ cittanti ekaghanaṃ selaṃ viya pakativātehi lokadhammavātehi akampanīyato yassa cittaṃ selūpamaṃ. Tenāha – ‘‘ṭhitaṃ nānupakampatī’’ti. Rajanīyesūti lābhādīsu. Kopaneyyeti alābhādike. Kuto naṃ dukkhamessatīti taṃ evaṃ bhāvitacittaṃ vītikkantalokadhammaṃ uttamapurisaṃ lokadhammahetukaṃ dukkhaṃ nānugamissati.
ਯੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਤਿ ਬਾਹਿਤਪਾਪਧਮ੍ਮਤਾਯ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਨ ਦਿਟ੍ਠਮਙ੍ਗਲਿਕਤਾਯ ਹੁਂਹੁਙ੍ਕਾਰਕਸਾવਾਦਿਪਾਪਧਮ੍ਮਯੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕੇવਲਂ ਜਾਤਿਮਤ੍ਤੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਬਾਹਿਤਪਾਪਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਹੁਂਹੁਙ੍ਕਾਰਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਨਿਹੁਂਹੁਙ੍ਕੋ। ਰਾਗਾਦਿਕਸਾવਾਭਾવੇਨ ਨਿਕ੍ਕਭਾવੋ। ਸੀਲਸਂવਰੇਨ ਸਂਯਤਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਯਤਤ੍ਤੋ। ਚਤੁਮਗ੍ਗਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ વੇਦੇਹਿ ਅਨ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, વੇਦਾਨਂ વਾ ਅਨ੍ਤਂ ਗਤਤ੍ਤਾ વੇਦਨ੍ਤਗੂ। ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ વੁਸਿਤਤ੍ਤਾ વੂਸਿਤਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੋ। ਧਮ੍ਮੇਨ ਸੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਾਦਂ વਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸੋ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਂ વਾਦਂ વਦੇਯ੍ਯ। ਯਸ੍ਸ ਸਕਲਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੇ ਕੁਹਿਞ੍ਚਿ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇਪਿ ਰਾਗੁਸ੍ਸਦੋ ਦੋਸੁਸ੍ਸਦੋ ਮੋਹੁਸ੍ਸਦੋ ਮਾਨੁਸ੍ਸਦੋ ਦਿਟ੍ਠੁਸ੍ਸਦੋਤਿ ਇਮੇ ਉਸ੍ਸਦਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Yo brāhmaṇoti bāhitapāpadhammatāya brāhmaṇo, na diṭṭhamaṅgalikatāya huṃhuṅkārakasāvādipāpadhammayutto hutvā kevalaṃ jātimattena brāhmaṇoti paṭijānāti. So brāhmaṇo bāhitapāpadhammattā huṃhuṅkārappahānena nihuṃhuṅko. Rāgādikasāvābhāvena nikkabhāvo. Sīlasaṃvarena saṃyatacittatāya yatatto. Catumaggañāṇasaṅkhātehi vedehi antaṃ nibbānaṃ, vedānaṃ vā antaṃ gatattā vedantagū. Maggabrahmacariyassa vusitattā vūsitabrahmacariyo. Dhammena so brahmavādaṃ vadeyyāti so ‘‘brāhmaṇo aha’’nti etaṃ vādaṃ vadeyya. Yassa sakalalokasannivāse kuhiñci ekārammaṇepi rāgussado dosussado mohussado mānussado diṭṭhussadoti ime ussadā natthīti attho.
ਨ ਗਾਧਤੀਤਿ ਨ ਪਤਿਟ੍ਠਹਤਿ। ਸੁਕ੍ਕਾਤਿ ਸੁਕ੍ਕਸਙ੍ਖਾਤਾ ਗਹਾ। ਯਦਿ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾਦੀਨਂ ਪਭਾ ਤਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਮੋ ਏવ ਚ ਸਿਯਾਤਿ ਆਸਙ੍ਕਮਾਨੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਮੋ ਤਤ੍ਥ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਯਦਾ ਚ ਅਤ੍ਤਨਾવੇਦੀਤਿਆਦੀਸੁ ਏવਂવਿਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇਨ ਞਾਣੇਨ ਯਦਾ વਿਨ੍ਦਤਿ, ਅਥ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਤੋ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਤੋ ਚ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ।
Na gādhatīti na patiṭṭhahati. Sukkāti sukkasaṅkhātā gahā. Yadi candimasūriyādīnaṃ pabhā tattha natthi, tamo eva ca siyāti āsaṅkamāne sandhāyāha ‘‘tamo tattha na vijjatī’’ti. Yadā ca attanāvedītiādīsu evaṃvidhaṃ nibbānaṃ attapaccakkhena ñāṇena yadā vindati, atha rūpārūpadhammato sukhadukkhato ca vippamutto hotīti.
ਸਕੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਸਕਅਤ੍ਤਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਹਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਏਤਂ ਪਿਸਾਚਨ੍ਤਿ ਅਜਕਲਾਪਕ, ਏਤਂ ਤਯਾ વੁਤ੍ਤਂ ਪਿਸਾਚਂ ਕਿਲੇਸਪਿਸਾਚਞ੍ਚ। ਪਕ੍ਕੁਲਨ੍ਤਿ ਤਯਾ ਕਤਂ ਅਕ੍ਕੁਲਂ ਪਕ੍ਕੁਲਕਰਣਞ੍ਚ। ਅਤਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ।
Sakesu dhammesūti sakaattabhāvasaṅkhātesu upādānakkhandhesu. Yebhuyyena hi ajjhattaṃ vipassanābhiniveso hotīti. Etaṃ pisācanti ajakalāpaka, etaṃ tayā vuttaṃ pisācaṃ kilesapisācañca. Pakkulanti tayā kataṃ akkulaṃ pakkulakaraṇañca. Ativattatīti atikkamati.
ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਆਯਨ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਪੁਰਾਣਦੁਤਿਯਿਕਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿਂ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਨ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਨ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਤਿ। ਤਮੇવ ਪਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿਂ ਨ ਸੋਚਤਿ। ਸਙ੍ਗਾ ਸਙ੍ਗਾਮਜਿਂ ਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਾਪਿ ਸਙ੍ਗਤੋ ਮੁਤ੍ਤਂ ਸਙ੍ਗਾਮਜਿਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ।
Nābhinandatiāyantinti purāṇadutiyikaṃ āgacchantiṃ aññaṃ vā na abhinandati cittena na sampaṭicchati. Tameva pakkamantiṃ na socati. Saṅgā saṅgāmajiṃ muttanti pañcavidhāpi saṅgato muttaṃ saṅgāmajiṃ bhikkhuṃ.
ਬਹ੍વੇਤ੍ਥਾਤਿ ਬਹੁ ਏਤ੍ਥ ਨ੍ਹਾਯਤਿ ਜਨੋ, ਨ ਤੇਨ ਸੋ ਸੁਦ੍ਧੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Bahvetthāti bahu ettha nhāyati jano, na tena so suddho nāma hotīti adhippāyo.
ਜਾਤਿਬਲਂ ਨਿਸੇਧਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਬਲਸ੍ਸ ਨਿਸੇਧਕਂ। ਸਹਾਯਾ વਤਾਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਭਾવਨਾਯ ਸਹ ਅਯਨવਸੇਨ ਸਹਾਯਾ વਤ। ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਸਪ੍ਪਾਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸવਨવਸੇਨ ਚਿਰਰਤ੍ਤਂ ਸਮੇਤਿ ਸਮਾਗਮੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਚਿਰਰਤ੍ਤਸਮੇਤਿਕਾ। ਸਿਥਿਲਮਾਰਬ੍ਭਾਤਿ ਸਿਥਿਲਂ વੀਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ।
Jātibalaṃnisedhanti jātibalassa nisedhakaṃ. Sahāyā vatāti samathavipassanābhāvanāya saha ayanavasena sahāyā vata. Kālena kālaṃ sappāyadhammassa savanavasena cirarattaṃ sameti samāgamo etesanti cirarattasametikā. Sithilamārabbhāti sithilaṃ vīriyaṃ katvā.
੧੦੫.
105.
ਤਤ੍ਰ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੋ વਿਸੇਸੋਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਸਾવਕਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਚਸ੍વੇવ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਦਯੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ ਹੇਟ੍ਠਾ ਉਪਰਿ ਚ વਿਸੇਸਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਨਤ੍ਥਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਨਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੧; ਕਥਾ॰ ੩੫੫ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਮਾਨਂ)। ਤਤ੍ਥ વਿਸੇਸਾਭਾવਂ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਕੋ વਿਸੇਸੋ’’ਤਿ। ਅਧਿਪ੍ਪਯਾਸੋਤਿ ਅਧਿਕਪਯੋਗੋ। ਨਾਨਾਕਰਣਨ੍ਤਿ ਚ વਿਸੇਸੋਯੇવ વੁਤ੍ਤੋ।
Tatra kho, bhikkhave, ko visesoti satthu sāvakassa ca pañcasveva upādānakkhandhesu nibbidādayoti pubbabhāgapaṭipattiyaṃ anupādāvimuttiyañca heṭṭhā upari ca visesābhāvaṃ dasseti. Vuttañhetaṃ – ‘‘natthi vimuttiyā nānatta’’nti (a. ni. 5.31; kathā. 355 atthato samānaṃ). Tattha visesābhāvaṃ paccāmasati ‘‘tatra ko viseso’’ti. Adhippayāsoti adhikapayogo. Nānākaraṇanti ca visesoyeva vutto.
ਅਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਸੇਸੋਤਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਦਿਪਿ ਸਾવਕਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁ ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਂ વਿਸੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਪਨ ਸવਾਸਨਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇ ਖੇਪੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਾਦਨਾਦਿਸਕਲਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਗੁਣਸਮਾਯੋਗੋ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਤੋ વਿਸੇਸੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅવਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞ੍ਹਿ ਕਸ੍ਸਪਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ਅਨ੍ਤਰਾ ਅਞ੍ਞੋ ਸਤ੍ਥਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ ਨਾਮ ਨਾਹੋਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਂ ਭਗવਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ ਨਾਮ। ਅਸਞ੍ਜਾਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਅਨਕ੍ਖਾਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਕਥਿਤਸ੍ਸ। ਮਗ੍ਗਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗਞ੍ਞੂ। ਮਗ੍ਗਂ વਿਦਿਤਂ ਪਾਕਟਂ ਅਕਾਸੀਤਿ ਮਗ੍ਗવਿਦੂ। ਮਗ੍ਗੇ ਚ ਅਮਗ੍ਗੇ ਚ ਕੋવਿਦੋਤਿ ਮਗ੍ਗਕੋવਿਦੋ। ਮਗ੍ਗਾਨੁਗਾਤਿ ਮਗ੍ਗਂ ਅਨੁਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ। ਪਚ੍ਛਾਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਅਹਂ ਪਠਮਂ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਸਾવਕਾ ਪਚ੍ਛਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ।
Ayaṃ kho, bhikkhave, visesoti bhikkhave, yadipi sāvakassa satthu ca vimuttiyaṃ viseso natthi, sayambhuñāṇena pana savāsanasabbakilese khepetvā sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā anuppannassa ariyamaggassa parasantāne uppādanādisakalasabbaññuguṇasamāyogo. Ayaṃ sammāsambuddhassa paññāvimuttato visesoti. Tattha anuppannassāti avattamānassa. Ariyamaggañhi kassapasammāsambuddho uppādesi. Antarā añño satthā uppādetā nāma nāhosi, tasmā ayaṃ bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā nāma. Asañjātassāti tasseva vevacanaṃ. Anakkhātassāti akathitassa. Maggaṃ jānātīti maggaññū. Maggaṃ viditaṃ pākaṭaṃ akāsīti maggavidū. Magge ca amagge ca kovidoti maggakovido. Maggānugāti maggaṃ anugacchantā. Pacchāsamannāgatāti ahaṃ paṭhamaṃ samannāgato, sāvakā pacchā samannāgatā.
੧੦੬.
106.
‘‘ਨੀਚੇ ਕੁਲੇ ਪਚ੍ਚਾਜਾਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੮੫; ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੬੮) ਤਮੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਮੋ। ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਹਿ ਪੁਨ ਨਿਰਯਤਮੁਪਗਮਨਤੋ ਤਮਪਰਾਯਣੋ। ਇਤਿ ਉਭਯੇਨਪਿ ਖਨ੍ਧਤਮੋવ ਕਥਿਤੋ ਹੋਤਿ। ‘‘ਅਡ੍ਢੇ ਕੁਲੇ ਪਚ੍ਚਾਜਾਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੮੫; ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੬੮) ਜੋਤਿਨਾ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਜੋਤਿ, ਆਲੋਕਭੂਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦੀਹਿ ਪੁਨ ਸਗ੍ਗੂਪਪਤ੍ਤਿਭવੂਪਗਮਨਤੋ ਜੋਤਿਪਰਾਯਣੋ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਇਤਰੇਪਿ ਦ੍વੇ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
‘‘Nīce kule paccājāto’’tiādinā (a. ni. 4.85; pu. pa. 168) tamena yuttoti tamo. Kāyaduccaritādīhi puna nirayatamupagamanato tamaparāyaṇo. Iti ubhayenapi khandhatamova kathito hoti. ‘‘Aḍḍhe kule paccājāto’’tiādinā (a. ni. 4.85; pu. pa. 168) jotinā yuttoti joti, ālokabhūtoti vuttaṃ hoti. Kāyasucaritādīhi puna saggūpapattibhavūpagamanato jotiparāyaṇo. Iminā nayena itarepi dve veditabbā.
ਨ ਤਂ ਦਲ਼੍ਹਂ ਬਨ੍ਧਨਮਾਹੁ ਧੀਰਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਧੀਰਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ ਪਣ੍ਡਿਤਪੁਰਿਸਾ। ਯਂ ਸਙ੍ਖਲਿਕਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਯੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਆਯਸਂ ਅਦ੍ਦੁਬਨ੍ਧਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਦਾਰੁਮਯਞ੍ਚ ਪਬ੍ਬਜਤਿਣੇਹਿ ਰਜ੍ਜੁਂ ਕਤ੍વਾ ਕਤਰਜ੍ਜੁਬਨ੍ਧਨਞ੍ਚ, ਤਂ ਅਸਿਆਦੀਹਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ‘‘ਥਿਰ’’ਨ੍ਤਿ ਨ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾਰਤ੍ਤਰਤ੍ਤਾਤਿ ਰਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਾ। ਬਲવਰਾਗਰਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਣਿਕੁਣ੍ਡਲੇਸੂਤਿ ਮਣੀਸੁ ਚ ਕੁਣ੍ਡਲੇਸੁ ਚ, ਮਣਿਚਿਤ੍ਤੇਸੁ વਾ ਕੁਣ੍ਡਲੇਸੁ। ਏਤਂ ਦਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿ ਯੇ ਮਣਿਕੁਣ੍ਡਲੇਸੁ ਸਾਰਤ੍ਤਰਤ੍ਤਾ, ਤੇਸੁ ਯੋ ਰਾਗੋ, ਯਾ ਚ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰੇਸੁ ਅਪੇਕ੍ਖਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਏਤਂ ਕਿਲੇਸਮਯਂ ਬਨ੍ਧਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਪੁਰਿਸਾ ‘‘ਦਲ਼੍ਹ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrāti ettha dhīrāti buddhādayo paṇḍitapurisā. Yaṃ saṅkhalikasaṅkhātaṃ ayena nibbattaṃ āyasaṃ addubandhanasaṅkhātaṃ dārumayañca pabbajatiṇehi rajjuṃ katvā katarajjubandhanañca, taṃ asiādīhi chindituṃ sakkuṇeyyatāya ‘‘thira’’nti na vadantīti attho. Sārattarattāti rattā hutvā rattā. Balavarāgarattāti attho. Maṇikuṇḍalesūti maṇīsu ca kuṇḍalesu ca, maṇicittesu vā kuṇḍalesu. Etaṃ daḷhanti ye maṇikuṇḍalesu sārattarattā, tesu yo rāgo, yā ca puttadāresu apekkhā taṇhā, etaṃ kilesamayaṃ bandhanaṃ paṇḍitapurisā ‘‘daḷha’’nti vadanti.
ਓਹਾਰਿਨਨ੍ਤਿ ਆਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਚਤੂਸੁ ਅਪਾਯੇਸੁ ਪਾਤਨਤੋ ਅવਹਰਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਹਰਤੀਤਿ ਓਹਾਰਿਨਂ। ਸਿਥਿਲਨ੍ਤਿ ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠਾਨੇ ਛવਿਆਦੀਨਿ ਅਕੋਪੇਤ੍વਾ ਬਨ੍ਧਨਭਾવਮ੍ਪਿ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਜਲਪਥਥਲਪਥਾਦੀਸੁ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਦੇਤੀਤਿ ਸਿਥਿਲਂ। ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤਿ ਲੋਭવਸੇਨ ਹਿ ਏਕવਾਰਮ੍ਪਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਿਲੇਸਬਨ੍ਧਨਂ ਦਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨਤੋ ਕਚ੍ਛਪੋ વਿਯ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਂ ਹੋਤੀਤਿ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਂ। ਏਤਮ੍ਪਿ ਛੇਤ੍વਾਨਾਤਿ ਏਤਂ ਦਲ਼੍ਹਮ੍ਪਿ ਕਿਲੇਸਬਨ੍ਧਨਂ ਞਾਣਖਗ੍ਗੇਨ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨਪੇਕ੍ਖਿਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕਾਮਸੁਖਂ ਪਹਾਯ ਪਰਿਬ੍ਬਜਨ੍ਤਿ ਪਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ ਪਬ੍ਬਜਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Ohārinanti ākaḍḍhitvā catūsu apāyesu pātanato avaharati heṭṭhā haratīti ohārinaṃ. Sithilanti bandhanaṭṭhāne chaviādīni akopetvā bandhanabhāvampi ajānāpetvā jalapathathalapathādīsu kammaṃ kātuṃ detīti sithilaṃ. Duppamuñcanti lobhavasena hi ekavārampi uppannaṃ kilesabandhanaṃ daṭṭhaṭṭhānato kacchapo viya dummocayaṃ hotīti duppamuñcaṃ. Etampi chetvānāti etaṃ daḷhampi kilesabandhanaṃ ñāṇakhaggena chinditvā anapekkhino hutvā kāmasukhaṃ pahāya paribbajanti pakkamanti pabbajanti cāti attho.
੧੦੭.
107.
ਚੇਤੇਤੀਤਿ ਅਕੁਸਲਚੇਤਨਾવਸੇਨ ਚੇਤੇਤਿ। ਪਕਪ੍ਪੇਤੀਤਿ ਤਮੇવ ਅਕੁਸਲਚੇਤਨਂ ਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮਭਾવਂ ਪਾਪਨવਸੇਨ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਅਨੁਸੇਤੀਤਿ ਰਾਗਾਦਿਅਨੁਸਯੋવ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭਾવੇਨ ਅਨੁਸੇਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਮੇਤਂ ਹੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਠਿਤਿਯਾਤਿ ਯਦੇਤਂ ਚੇਤਨਂ ਪਕਪ੍ਪਨਂ ਅਨੁਸਯਨਞ੍ਚ, ਏਤਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਠਿਤਿਯਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਹੋਤੀਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇ ਸਤਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਂ ਜવਾਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਕਡ੍ਢਨਸਮਤ੍ਥਤਾਸਮ੍ਪਾਦਨਤੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤਿ। ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਸਙ੍ਖਾਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ।
Cetetīti akusalacetanāvasena ceteti. Pakappetīti tameva akusalacetanaṃ kāyavacīkammabhāvaṃ pāpanavasena kappeti. Anusetīti rāgādianusayova santāne appahīnabhāvena anuseti. Ārammaṇametaṃ hoti viññāṇassa ṭhitiyāti yadetaṃ cetanaṃ pakappanaṃ anusayanañca, etaṃ abhisaṅkhāraviññāṇassa ṭhitiyā pavattiyā paccayo hotīti attho. Ārammaṇe sati patiṭṭhā viññāṇassa hotīti yathāvuttapaccaye sati abhisaṅkhāraviññāṇassa kammaṃ javāpetvā paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāsampādanato patiṭṭhā hoti. Āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hotīti āyatiṃ punabbhavasaṅkhātā viññāṇādīnaṃ abhinibbatti hoti.
‘‘ਨੋ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚੇਤੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਮੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ, ਯਦਿਪਿ ਕਦਾਚਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਾ ਅਕੁਸਲਚੇਤਨਾ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਅਨੁਸਯਾ ਪਨ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਤਿ, ਤੇ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਯੇવਾਤਿ। ਸਤਿ ਚ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣੇ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿਯੇવ। ਤਤਿਯવਾਰੋ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
‘‘No ce, bhikkhave, cetetī’’tiādinā akusalakammameva paṭikkhipati. Ayañhettha saṅkhepattho, yadipi kadāci yonisomanasikārā akusalacetanā nappavattati, anusayā pana appahīnāti, te kusalassa abhisaṅkhāraviññāṇassa patiṭṭhā honti yevāti. Sati ca abhisaṅkhāraviññāṇe āyatiṃ punabbhavābhinibbatti hotīti vattuṃ vaṭṭatiyeva. Tatiyavāro vuttapaṭipakkhanayena veditabbo.
੧੦੮.
108.
‘‘ਨੇਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸ੍ਸ વਿਨਯੇ ਸਮੁਦ੍ਦੋ’’ਤਿਆਦਿ ਯਦਿ ਦੁਪ੍ਪੂਰਣਟ੍ਠੇਨ ਸਂਸੀਦਨਟ੍ਠੇਨ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੇਨ ਸਾਗਰੋ ‘‘ਸਮੁਦ੍ਦੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਤਤੋ ਸਤਭਾਗੇਨਪਿ ਸਹਸ੍ਸਭਾਗੇਨਪਿ ਚਕ੍ਖੁਆਦੀਸ੍વੇવ ਅਯਂ ਨਯੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਚਕ੍ਖੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਸਮੁਦ੍ਦੋ, ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਮਯੋ વੇਗੋ’’ਤਿ, ਰੂਪੇਸੁ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆવਿਞ੍ਛਨਤੋ ਰੂਪਾਯਤਨਮੇવ વੇਗੋ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ વੇਗੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
‘‘Neso, bhikkhave, ariyassa vinaye samuddo’’tiādi yadi duppūraṇaṭṭhena saṃsīdanaṭṭhena duratikkamanaṭṭhena sāgaro ‘‘samuddo’’ti vucceyya, tato satabhāgenapi sahassabhāgenapi cakkhuādīsveva ayaṃ nayo labbhatīti dassetuṃ vuttaṃ. Tenāha – ‘‘cakkhu, bhikkhave, purisassa samuddo, tassa rūpamayo vego’’ti, rūpesu sattānaṃ āviñchanato rūpāyatanameva vego cakkhussa vegoti attho.
ਯੋ ਤਂ ਰੂਪਮਯਂ વੇਗਂ ਸਹਤੀਤਿ ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਹ વਿਸਯੇਨ ਚਕ੍ਖੁਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਚ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਤੋ ਕਿਲੇਸਜਾਲਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੋ ਅਭਿਭવਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਰਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮੁਦ੍ਦਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਕ੍ਖੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਤਿਣ੍ਣੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Yo taṃ rūpamayaṃ vegaṃ sahatīti yo bhikkhu saha visayena cakkhuṃ aniccato dukkhato anattato sammasanto tattha ca nibbindanto virajjanto tappaṭibaddhato kilesajālato vimuccanto abhibhavati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, atari cakkhusamuddanti ayaṃ bhikkhu cakkhusaṅkhātaṃ samuddaṃ tiṇṇoti vuccati.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਚਕ੍ਖੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸ੍ਸ વਿਨਯੇ ਸਮੁਦ੍ਦੋਤਿ ਯਦਿਪਿ ਦੁਪ੍ਪੂਰਣਟ੍ਠੇਨ ਯਦਿ વਾ ਸਮੁਦਨਟ੍ਠੇਨ ਸਮੁਦ੍ਦੋ, ਚਕ੍ਖੁਮੇવ ਸਮੁਦ੍ਦੋ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਪਥવਿਤੋ ਯਾવ ਅਕਨਿਟ੍ਠਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾ ਨੀਲਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸਮੋਸਰਨ੍ਤਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਭਾવਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਏવਂ ਦੁਪ੍ਪੂਰਣਟ੍ਠੇਨਪਿ ਸਮੁਦ੍ਦੋ। ਚਕ੍ਖੁ ਚ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਨੀਲਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਸਮੁਦੇਤਿ ਅਸਂવੁਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਓਸਰਮਾਨਂ ਕਿਲੇਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਸਦੋਸਭਾવੇਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸਮੁਦਨਟ੍ਠੇਨਪਿ ਸਮੁਦ੍ਦੋ। ਤਥਾ ਚਕ੍ਖੁਂ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਾਦੀਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦ੍વਾਰਤਾਯ ਤੇਹਿ ਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਸਮੁਦਨਟ੍ਠੇਨ ਤੇਮਨਟ੍ਠੇਨ ਸਮੁਦ੍ਦੋ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਮਯੋ વੇਗੋਤਿ ਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਮਾਣੋ ਊਮਿਮਯੋ વੇਗੋ વਿਯ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਮੋਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨੀਲਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯੋ ਰੂਪਮਯੋ વੇਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯੋ ਤਂ ਰੂਪਮਯਂ વੇਗਂ ਸਹਤੀਤਿ ਯੋ ਤਂ ਚਕ੍ਖੁਸਮੁਦ੍ਦੇ ਸਮੋਸਰਨ੍ਤਂ ਰੂਪਮਯਂ વੇਗਂ ਮਨਾਪੇ ਰੂਪੇ ਰਾਗਂ, ਅਮਨਾਪੇ ਦੋਸਂ, ਅਸਮਪੇਕ੍ਖਨੇ ਮੋਹਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸੇ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਉਪੇਕ੍ਖਕਭਾવੇਨ ਸਹਤਿ।
Aparo nayo – cakkhu, bhikkhave, ariyassa vinaye samuddoti yadipi duppūraṇaṭṭhena yadi vā samudanaṭṭhena samuddo, cakkhumeva samuddo. Tassa hi pathavito yāva akaniṭṭhabrahmalokā nīlādiārammaṇaṃ samosarantaṃ paripuṇṇabhāvaṃ kātuṃ na sakkoti. Evaṃ duppūraṇaṭṭhenapi samuddo. Cakkhu ca tesu tesu nīlādiārammaṇesu samudeti asaṃvutaṃ hutvā osaramānaṃ kilesuppattiyā kāraṇabhāvena sadosabhāvena gacchatīti samudanaṭṭhenapi samuddo. Tathā cakkhuṃ taṇhāsotādīnaṃ uppattidvāratāya tehi santānassa samudanaṭṭhena temanaṭṭhena samuddo. Tassa rūpamayo vegoti samuddassa appamāṇo ūmimayo vego viya tassāpi cakkhusamuddassa samosarantassa nīlādibhedassa ārammaṇassa vasena appameyyo rūpamayo vego veditabbo. Yo taṃ rūpamayaṃ vegaṃ sahatīti yo taṃ cakkhusamudde samosarantaṃ rūpamayaṃ vegaṃ manāpe rūpe rāgaṃ, amanāpe dosaṃ, asamapekkhane mohanti evaṃ rāgādikilese anuppādento upekkhakabhāvena sahati.
ਸਊਮਿਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਕਿਲੇਸਊਮੀਹਿ ਸਊਮਿਂ। ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟੇਹਿ ਸਾવਟ੍ਟਂ। ਕਿਲੇਸਗਹੇਹਿ ਸਗਹਂ। ਕਿਲੇਸਰਕ੍ਖਸੇਹਿ ਸਰਕ੍ਖਸਂ। ਕੋਧੁਪਾਯਾਸਸ੍ਸ વਾ વਸੇਨ ਸਊਮਿਂ। ਕਾਮਗੁਣવਸੇਨ ਸਾવਟ੍ਟਂ। ਮਾਤੁਗਾਮવਸੇਨ ਸਗਹਂ ਸਰਕ੍ਖਸਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਊਮਿਭਯਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੋਧੁਪਾਯਾਸਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ (ਇਤਿવੁ॰ ੧੦੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੬੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੨੨)। ਤਥਾ ਆવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨੇਤਂ ਕਾਮਗੁਣਾਨਂ ਅਧਿવਚਨਂ (ਇਤਿવੁ॰ ੧੦੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੬੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੨੨)। ਗਹਰਕ੍ਖਸੋਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੧੦੯)। ਸੇਸਦ੍વਾਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Saūmintiādīsu kilesaūmīhi saūmiṃ. Kilesavaṭṭehi sāvaṭṭaṃ. Kilesagahehi sagahaṃ. Kilesarakkhasehi sarakkhasaṃ. Kodhupāyāsassa vā vasena saūmiṃ. Kāmaguṇavasena sāvaṭṭaṃ. Mātugāmavasena sagahaṃ sarakkhasaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘ūmibhayanti kho, bhikkhave, kodhupāyāsassetaṃ adhivacanaṃ (itivu. 109; ma. ni. 2.162; a. ni. 4.122). Tathā āvaṭṭanti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacanaṃ (itivu. 109; ma. ni. 2.164; a. ni. 4.122). Gaharakkhasoti kho, bhikkhave, mātugāmassetaṃ adhivacana’’nti (itivu. 109). Sesadvāresupi eseva nayo.
ਸਊਮਿਭਯਂ ਦੁਤ੍ਤਰਂ ਅਚ੍ਚਤਰੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਊਮਿਭਯੇਨ ਸਭਯਂ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿ। ਲੋਕਨ੍ਤਗੂਤਿ ਸਂਸਾਰਲੋਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਂ ਗਤੋ। ਪਾਰਗਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਤੋਤਿ ਕਥੀਯਤਿ।
Saūmibhayaṃduttaraṃ accatarīti aniccatādiūmibhayena sabhayaṃ duratikkamaṃ atikkami. Lokantagūti saṃsāralokassa antaṃ gato. Pāragatoti vuccatīti nibbānaṃ gatoti kathīyati.
ਬਲ਼ਿਸਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨਤ੍ਥਹੇਤੁਤਾਯ ਬਲ਼ਿਸਾ વਿਯ ਬਲ਼ਿਸਾ। ਅਨਯਾਯਾਤਿ ਅਨਤ੍ਥਾਯ। ਬ੍ਯਾਬਾਧਾਯਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਯ। ਇਟ੍ਠਾਤਿ ਪਰਿਯਿਟ੍ਠਾ વਾ ਅਪਰਿਯਿਟ੍ਠਾ વਾ ਸੁਖਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਇਟ੍ਠਾ। ਕਾਮਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ਕਨ੍ਤਾ। ਮਨਸ੍ਸ વਡ੍ਢਨਟ੍ਠੇਨ ਮਨਾਪਾ। ਪਿਯਸਭਾવਤਾਯ ਪਿਯਰੂਪਾ। ਕਿਲੇਸਕਾਮਸਹਿਤਤ੍ਤਾ ਕਾਮੂਪਸਂਹਿਤਾ। ਰਾਗਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਜਨਤੋ ਰਜਨੀਯਾ। ਤਞ੍ਚੇਤਿ ਤਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ, ਨੀਲਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੇਕਭੇਦਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવੇਨ ਚ ਏਕવਿਧਤਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਤਂਸਭਾવਸਾਮਞ੍ਞਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਞ੍ਚੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਭੂਤਾਯ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤਣ੍ਹਾਯ ਅਭਿਮੁਖੋ ਨਨ੍ਦਤਿ। ਅਭਿવਦਤੀਤਿ ‘‘ਅਹੋ ਸੁਖਂ, ਅਹੋ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વਦਾਪੇਨ੍ਤਿਯਾ ਤਣ੍ਹਾਯਨવਸੇਨ ਅਭਿવਦਤਿ। ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਗਿਲਿਤਬਲ਼ਿਸੋ ਮਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਯਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਕਿਲੇਸਮਾਰਸ੍ਸ ਬਲ਼ਿਸਭੂਤਂ ਰੂਪਤਣ੍ਹਂ ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੇਸવਾਰੇਸੁਪਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਭੇਦੀਤਿ ਭਿਨ੍ਦਿ। ਪਰਿਭੇਦੀਤਿ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਨ ਭਿਨ੍ਦਿ। ਸੇਸਂ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
Baḷisāti sattānaṃ anatthahetutāya baḷisā viya baḷisā. Anayāyāti anatthāya. Byābādhāyāti dukkhāya. Iṭṭhāti pariyiṭṭhā vā apariyiṭṭhā vā sukhārammaṇatāya iṭṭhā. Kāmanīyaṭṭhena kantā. Manassa vaḍḍhanaṭṭhena manāpā. Piyasabhāvatāya piyarūpā. Kilesakāmasahitattā kāmūpasaṃhitā. Rāgajananaṭṭhena cittassa rañjanato rajanīyā. Tañceti taṃ rūpārammaṇaṃ, nīlādivasena anekabhedabhinnampi hi rūpāyatanaṃ rūpārammaṇabhāvena cakkhuviññeyyabhāvena ca ekavidhataṃ nātivattatīti taṃsabhāvasāmaññaṃ gahetvā ‘‘tañce’’ti vuttaṃ. Abhinandatīti abhinandanabhūtāya sappītikataṇhāya abhimukho nandati. Abhivadatīti ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vadāpentiyā taṇhāyanavasena abhivadati. Ajjhosāya tiṭṭhatīti gilitvā pariniṭṭhapetvā tiṭṭhati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu gilitabaḷiso mārassāti ayaṃ, bhikkhu, kilesamārassa baḷisabhūtaṃ rūpataṇhaṃ gilitvā ṭhitoti vuccati. Sesavāresupi iminā nayena attho veditabbo. Abhedīti bhindi. Paribhedīti sabbabhāgena bhindi. Sesaṃ uttānameva.
੧੦੯.
109.
ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਸਨ੍ਤਾਪਜਾਤੋਤਿ ਅਯਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਜਾਤਸਨ੍ਤਾਪੋ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਾਦਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸੋਕਸਨ੍ਤਾਪੋ ਚ ਰਾਗਾਦਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪਰਿਲ਼ਾਹਸਨ੍ਤਾਪੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਫਸ੍ਸਪਰੇਤੋਤਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖਫਸ੍ਸੇਹਿ ਅਭਿਭੂਤੋ। ਰੋਦਂ વਦਤਿ ਅਤ੍ਤਤੋਤਿ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਫੁਟ੍ਠਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਾવਿਤਕਾਯਤਾਯ ਅਧਿવਾਸੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਹੋ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਈਦਿਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਮਯ੍ਹਂ ਸਤ੍ਤੁਨੋਪਿ ਮਾ ਹੋਤੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਲਪਨ੍ਤੋ વਦਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯੇਨ ਯੇਨ ਹਿ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਤਂ ਹੋਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਯਸ੍ਮਾ ਏਤੇ ਸਤ੍ਤਾ ਯੇਨ ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਟਿਕਾਰਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਆਸੀਸਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਤਿਕਿਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਯੇਨ વਾ ਪਕਾਰੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ વਡ੍ਢਿਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅવਡ੍ਢਿ ਏવ ਪਨ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવਿਤਂ ਇਚ੍ਛਾવਿਘਾਤਂ ਏવ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਅਯਂ ਭવਸਤ੍ਤੋ ਕਾਮਾਦਿਭવੇਸੁ ਸਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ, ਤਥਾਪਿ ਭવਮੇવਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਯਦਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਤਂ ਭਯਨ੍ਤਿ ਯਂ ਕਾਮਾਦਿਭવਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਤਂ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਅਨੇਕਬ੍ਯਸਨਾਨੁਬਨ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਤਿવਿਯ ਭਯਾਨਕਟ੍ਠੇਨ ਭਯਂ। ਯਸ੍ਸ ਭਾਯਤੀਤਿ ਯਤੋ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਤੋ ਭਾਯਤਿ, ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਚ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ।
Ayaṃ loko santāpajātoti ayaṃ sattaloko jātasantāpo ñātibyasanādivasena uppannasokasantāpo ca rāgādivasena uppannapariḷāhasantāpo cāti attho. Phassaparetoti anekehi dukkhaphassehi abhibhūto. Rodaṃ vadati attatoti taṃ taṃ attanā phuṭṭhaṃ dukkhaṃ abhāvitakāyatāya adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘aho dukkhaṃ, īdisaṃ dukkhaṃ mayhaṃ sattunopi mā hotū’’tiādinā vilapanto vadati. Kasmā? Yena yena hi maññanti, tato taṃ hoti aññathā, yasmā ete sattā yena yena pakārena attano dukkhassa paṭikāraṃ maññanti āsīsanti, taṃ dukkhaṃ tato aññena pakārena tikicchitabbaṃ hoti. Yena vā pakārena attano vaḍḍhiṃ maññanti, tato aññathā avaḍḍhi eva pana hoti. Evaṃ aññathābhāvitaṃ icchāvighātaṃ eva pāpuṇāti. Ayaṃ bhavasatto kāmādibhavesu satto sattaloko, tathāpi bhavamevābhinandati, na tattha nibbindati. Yadabhinandati taṃ bhayanti yaṃ kāmādibhavaṃ abhinandati, taṃ jarāmaraṇādianekabyasanānubandhattā ativiya bhayānakaṭṭhena bhayaṃ. Yassa bhāyatīti yato jarāmaraṇādito bhāyati, taṃ dukkhassa adhiṭṭhānabhāvato dukkhadukkhatāya ca dukkhanti.
ਭવવਿਪ੍ਪਹਾਨਾਯਾਤਿ ਭવਸ੍ਸ ਪਜਹਨਤ੍ਥਾਯ। ਖੋਤਿ ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਕਾਮਾਦਿਭવਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਪਹਾਨਤ੍ਥਂ ਇਦਂ ਮਯਾ ਅਧਿਗਤਂ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤੀਤਿ।
Bhavavippahānāyāti bhavassa pajahanatthāya. Khoti avadhāraṇatthe nipāto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekanteneva kāmādibhavassa samudayappahānena pahānatthaṃ idaṃ mayā adhigataṃ maggabrahmacariyaṃ vussatīti.
ਏવਂ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਏਕਂਸੇਨੇવ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਭવੇਨਾਤਿ ਰੂਪਭવੇਨ વਾ ਅਰੂਪਭવੇਨ વਾ। ਭવਸ੍ਸਾਤਿ ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ। વਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਭવਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ, ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤੇ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਞ੍ਞਿਨੋ, ਭવਗਾਮਿਕਮ੍ਮੇਨ ਪਨ ਰੂਪਾਰੂਪਜ੍ਝਾਨੇਨ , ਤਂਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੇਨ ਭવવਿਸੁਦ੍ਧਿਂ વਦਨ੍ਤਾ ਭવੇਨ ਭવવਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਂ વਦਨ੍ਤਿ ਨਾਮ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਅવਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾ ਭવਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਥ વਾ ਭવੇਨਾਤਿ ਭવਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ਭવਤਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਸਸ੍ਸਤਨ੍ਤਿ ਹਿ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿ ‘‘ਭવਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਭવਦਿਟ੍ਠਿ ਏવ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ‘‘ਭવੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਭવਤਣ੍ਹਾਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਭવਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਹਿ ਇਧੇਕਚ੍ਚੇ ਭવવਿਸੇਸਂਯੇવ ਭવવਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਤਂ ਬਕੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਆਹ – ‘‘ਇਦਂ ਨਿਚ੍ਚਂ, ਇਦਂ ਧੁવਂ, ਇਦਂ ਸਸ੍ਸਤਂ, ਇਦਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੦੧; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੫)। વਿਭવੇਨਾਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਯਾ। વਿਭવਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਹਿ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ‘‘વਿਭવੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਭવਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਮਾਹਂਸੂਤਿ ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧਿਂ વਦਿਂਸੁ। ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਹਿ ਇਧੇਕਚ੍ਚੇ ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧਿਂ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ –
Evaṃ ariyassa maggassa ekaṃseneva niyyānikabhāvaṃ dassetvā idāni aññamaggassa niyyānikabhāvaṃ paṭikkhipanto ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha bhavenāti rūpabhavena vā arūpabhavena vā. Bhavassāti saṃsārassa. Vippamokkhanti bhavato vimuttiṃ, saṃsārasuddhinti attho. Kiñcāpi te samaṇabrāhmaṇā tattha nibbānasaññino, bhavagāmikammena pana rūpārūpajjhānena , taṃnibbattena ca upapattibhavena bhavavisuddhiṃ vadantā bhavena bhavavippamokkhaṃ vadanti nāma. Tenāha – ‘‘sabbe te avippamuttā bhavasmāti vadāmī’’ti. Atha vā bhavenāti bhavadiṭṭhiyā, bhavati tiṭṭhati sassatanti hi pavattanato sassatadiṭṭhi ‘‘bhavadiṭṭhī’’ti vuccati. Bhavadiṭṭhi eva uttarapadalopena ‘‘bhavo’’ti vuttā bhavataṇhātiādīsu viya. Bhavadiṭṭhivasena hi idhekacce bhavavisesaṃyeva bhavavippamokkhaṃ maññanti. Yathā taṃ bako brahmā āha – ‘‘idaṃ niccaṃ, idaṃ dhuvaṃ, idaṃ sassataṃ, idaṃ avipariṇāmadhamma’’nti (ma. ni. 1.501; saṃ. ni. 1.175). Vibhavenāti ucchedadiṭṭhiyā. Vibhavati vinassati ucchijjatīti hi pavattanato ucchedadiṭṭhi vuttanayena ‘‘vibhavo’’ti vuccati. Bhavassa nissaraṇamāhaṃsūti saṃsārasuddhiṃ vadiṃsu. Ucchedadiṭṭhivasena hi idhekacce saṃsārasuddhiṃ vadanti. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘ਯਤੋ ਖੋ, ਭੋ, ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਾ ਰੂਪੀ ਚਾਤੁਮਹਾਭੂਤਿਕੋ…ਪੇ॰… ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਖੋ, ਭੋ, ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੯੧)।
‘‘Yato kho, bho, ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko…pe… nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Ettāvatā kho, bho, ayaṃ attā sammā samucchinno hotī’’ti (dī. ni. 1.91).
ਅਨਿਸ੍ਸਟਾਤਿ ਅਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ – ‘‘ਉਪਧਿਞ੍ਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਸਮ੍ਭੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਧਿਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਉਪਧਿਂ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਤ੍ਥ ਇਮੇ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਞ੍ਞਿਨੋ, ਤਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧੂਪਧਿਕਿਲੇਸੂਪਧਿਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੂਪਧਯੋ ਅਧਿਗਤਾ ਞਾਤਾ। ਕੁਤੋ ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਤਾਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਯਾ ਨਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Anissaṭāti anikkhantā. Tattha kāraṇamāha – ‘‘upadhiñhi paṭicca dukkhamidaṃ sambhotī’’ti. Tattha upadhinti khandhādiupadhiṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yattha ime diṭṭhigatikā nibbānasaññino, tattha khandhūpadhikilesūpadhiabhisaṅkhārūpadhayo adhigatā ñātā. Kuto tassa dukkhanissaraṇatāti. Yaṃ pana paramatthato dukkhanissaraṇaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo’’ti vuttaṃ.
ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਸ੍ਸਾਤਿ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਲਪਤਿ। ਪੁਥੂਤਿ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਰੇਤਨ੍ਤਿ ਮੋਹੇਨ ਅਭਿਭੂਤਂ। ਭੂਤਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ। ਭੂਤਰਤਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਥੀ ਪੁਰਿਸੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਇਤ੍ਥਿਯਾਤਿ ਏવਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਰਤਂ, ਤਤੋ ਏવ ਭવਾ ਅਪਰਿਮੁਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ ਭવਾਤਿ ਇਤ੍ਤਰਖਣਾ વਾ ਦੀਘਾਯੁਕਾ વਾ ਸਾਤવਨ੍ਤੋ વਾ ਅਸਾਤવਨ੍ਤੋ વਾ ਭવਾ। ਸਬ੍ਬਧੀਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਤਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਭਾવੇਨ। ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਭવਾਤਿਆਦੀਸੁ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭવਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਹਿਤਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਭવਤਣ੍ਹਾਪਿ ਪਹੀਯਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, વਿਭવਂ ਉਚ੍ਛੇਦਮ੍ਪਿ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨ ਪਤ੍ਥੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬ ਤਣ੍ਹਾਨਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਮਗ੍ਗੇਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਨਿਬ੍ਬੁਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਨੁਪਾਦਾਨਤੋ ਅਗ੍ਗਹਣਤੋ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਏવਂਭੂਤੇਨ ਚ ਅਭਿਭੂਤੋ ਪਞ੍ਚવਿਧੋਪਿ ਮਾਰੋ વਿਜਿਤੋ ਅਸ੍ਸ ਅਨੇਨ ਮਾਰੇਨ ਸਙ੍ਗਾਮੋ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭવੇ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਦੀਸੁ ਤਾਦਿਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ।
Lokamimaṃ passāti bhagavā attano cittaṃ ālapati. Puthūti visuṃ visuṃ. Avijjāya paretanti mohena abhibhūtaṃ. Bhūtanti khandhapañcakaṃ. Bhūtaratanti itthī purise, puriso itthiyāti evaṃ aññamaññaṃ sattesu rataṃ, tato eva bhavā aparimuttā. Ye hi keci bhavāti ittarakhaṇā vā dīghāyukā vā sātavanto vā asātavanto vā bhavā. Sabbadhīti uddhaṃ adho tiriyanti sabbattha. Sabbatthatāyāti sabbabhāvena. Sabbe te bhavātiādīsu ‘‘sabbepi bhavā aniccā’’tiādinā vipassanāsahitāya maggapaññāya aviparītaṃ passato bhavataṇhāpi pahīyati nirujjhati, vibhavaṃ ucchedampi nābhinandati na pattheti, tassa sabba taṇhānaṃ anavasesato maggena nirujjhanato nibbānaṃ nibbuti hoti. Tassa evaṃ nibbutassa bhikkhuno anupādā kilesābhisaṅkhārānaṃ anupādānato aggahaṇato punabbhavo na hoti. Evaṃbhūtena ca abhibhūto pañcavidhopi māro vijito assa anena mārena saṅgāmo, sabbepi bhave samatikkanto iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattoti.
ਅਨੁਸੋਤਗਾਮੀ ਅਨ੍ਧਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਪਟਿਸੋਤਗਾਮੀ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ। ਠਿਤਤ੍ਤੋ ਸੇਕ੍ਖੋ। ਇਤਰੋ ਅਸੇਕ੍ਖੋ।
Anusotagāmī andhaputhujjano paṭisotagāmī kalyāṇaputhujjano. Ṭhitatto sekkho. Itaro asekkho.
੧੧੦.
110.
ਅਭਿਜਾਤਿਕੋਤਿ ਜਾਤਿਯੋ। ਕਣ੍ਹਾਭਿਜਾਤਿਕੋਤਿ ਕਣ੍ਹੇ ਨੀਚੇ ਕੁਲੇ ਜਾਤੋ। ਕਣ੍ਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਭਿਜਾਯਤੀਤਿ ਕਾਲ਼ਕਂ ਦਸવਿਧਂ ਦੁਸ੍ਸੀਲਧਮ੍ਮਂ ਪਸવਤਿ ਕਰੋਤਿ, ਸੋ ਤਂ ਅਭਿਜਾਯਿਤ੍વਾ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਸੁਕ੍ਕਂ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਹਂ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਅਕਤਤ੍ਤਾ ਨੀਚੇ ਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ, ਇਦਾਨਿ ਪੁਞ੍ਞਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪੁਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੁਕ੍ਕਂ ਪਣ੍ਡਰਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਭਿਜਾਯਤਿ, ਸੋ ਤੇਨ ਸਗ੍ਗੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਅਕਣ੍ਹਂ ਅਸੁਕ੍ਕਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਹਿ ਸਚੇ ਕਣ੍ਹਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਕਣ੍ਹવਿਪਾਕਂ ਦਦੇਯ੍ਯ। ਸੁਕ੍ਕਂ, ਸੁਕ੍ਕવਿਪਾਕਂ ਦਦੇਯ੍ਯ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪਦਾਨਤੋ ਪਨ ‘‘ਅਕਣ੍ਹਂ ਅਸੁਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਕਿਲੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਾਮ। ਤਂ ਏਸ ਅਭਿਜਾਯਤਿ ਪਸવਤਿ ਕਰੋਤਿ। ਸੁਕ੍ਕਾਭਿਜਾਤਿਕੋਤਿ ਸੁਕ੍ਕੇ ਉਚ੍ਚੇ ਕੁਲੇ ਜਾਤੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਕਣ੍ਹਂ ਕਣ੍ਹવਿਪਾਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਾਰੇ વਿਭਤ੍ਤੋ ਏવ।
Abhijātikoti jātiyo. Kaṇhābhijātikoti kaṇhe nīce kule jāto. Kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyatīti kāḷakaṃ dasavidhaṃ dussīladhammaṃ pasavati karoti, so taṃ abhijāyitvā niraye nibbattati. Sukkaṃ dhammanti ‘‘ahaṃ pubbepi puññānaṃ akatattā nīce kule nibbatto, idāni puññaṃ karissāmī’’ti puññasaṅkhātaṃ sukkaṃ paṇḍaraṃ dhammaṃ abhijāyati, so tena sagge nibbattati. Akaṇhaṃ asukkaṃ nibbānanti nibbānañhi sace kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya. Sukkaṃ, sukkavipākaṃ dadeyya. Dvinnampi appadānato pana ‘‘akaṇhaṃ asukka’’nti vuttaṃ. Nibbānanti cettha arahattaṃ adhippetaṃ. Tañhi kilesanibbānante jātattā nibbānaṃ nāma. Taṃ esa abhijāyati pasavati karoti. Sukkābhijātikoti sukke ucce kule jāto. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. ‘‘Kaṇhaṃ kaṇhavipāka’’ntiādikassa kammacatukkassa attho heṭṭhā hārasampātavāre vibhatto eva.
੧੧੧.
111.
ਮਾਨੁਸਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਭਾવਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਯੋਨਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦ੍વੇਤਿ ਕਿਚ੍ਚਂ ਅਕਿਚ੍ਚਮੇવ ਚਾਤਿ ਦ੍વੇ। ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਤ੍વੇવ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਨ ਚਾਕਿਚ੍ਚਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸੁਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿ ‘‘ਕਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨਂ।
Mānusattanti manussabhāvaṃ, manussayoninti attho. Dveti kiccaṃ akiccameva cāti dve. Kiccāni tveva kattabbāni, na cākiccaṃ kiñci kattabbanti dasseti. Sukiccantiādi ‘‘kicca’’nti vuttānaṃ tesaṃ sarūpadassanaṃ.
ਪਧਾਨਾਨੀਤਿ ਉਤ੍ਤਮਾਨਿ વਿਸਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਸੂਤਿ વਿਸਯੇ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਦੁਤਿਯੇ ਅਧਿਕਰਣੇ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਆਮਿਸਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ ਅਰਹਤ੍ਤੇਨ ਸਮਧੁਰੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ? ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯੇਸੁ ਦਕ੍ਖਿਣਾਯ ਮਹਪ੍ਫਲਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਯੇਨ ਯੇਨ વਾ ਪਨ વਤ੍ਥੁਨਾਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦਾਦਿવਤ੍ਥੁਨਾ। ਅਜ੍ਝੋਸਿਤਾਤਿ ਭવਤਣ੍ਹਾਦਿવਸੇਨ ਅਜ੍ਝੋਸਿਤਾ। ਦੁਤਿਯੇ ਯੇਨ ਯੇਨ વਾ ਪਨ વਤ੍ਥੁਨਾਤਿ ਅਮਰਾવਿਕ੍ਖੇਪવਤ੍ਥੁਆਦਿਨਾ।
Padhānānīti uttamāni visiṭṭhāni. Purimasmiṃ pabbajitesūti visaye bhummaṃ. Dutiye adhikaraṇe. Tattha nibbānanti arahattaṃ adhippetaṃ. Kasmā panettha āmisapariccāgo arahattena samadhuro niddiṭṭhoti? Dakkhiṇeyyesu dakkhiṇāya mahapphalabhāvadassanatthaṃ. Yena yena vā pana vatthunāti ucchedādivatthunā. Ajjhositāti bhavataṇhādivasena ajjhositā. Dutiye yena yena vā pana vatthunāti amarāvikkhepavatthuādinā.
ਇਮਿਨਾ ਅਸੁਭੇਨ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੇਨਾਤਿ ਅਸੁਭਸ੍ਸ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਅਸੁਭੇਨ ਅਸਿવੇਨ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੇਨ। ਇਦਂ ਬਾਲਲਕ੍ਖਣਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਮਙ੍ਗਿਤਾਯ ਬਾਲੋ ਅਯਂ ਭવਤੀਤਿ ਉਪਲਕ੍ਖਣਂ ਜਾਯਤਿ। ਇਦਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ ਨਾਮ ਸੁਤ੍ਤਂ।
Imināasubhena kammavipākenāti asubhassa kāyaduccaritādikammassa vipākattā asubhena asivena kammavipākena. Idaṃ bālalakkhaṇaṃ nibbattatīti purimasmiṃ bhave duccaritasamaṅgitāya bālo ayaṃ bhavatīti upalakkhaṇaṃ jāyati. Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttanti idaṃ evaṃ pavattaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ nāma suttaṃ.
ਇਮਿਨਾ ਸੁਭੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਲਕ੍ਖਣਂ। ਕਿਲੇਸਭੂਮੀਹੀਤਿ ਕਿਲੇਸਟ੍ਠਾਨੇਹਿ ਕਿਲੇਸਾવਤ੍ਥਾਹਿ વਾ। ਸਾਨੁਸਯਸ੍ਸ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਂ ਜਾਯਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਨੁਸਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਸਮਾਯੋਗੇ ਰਾਗਾਦਯੋ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤੋ ਸਂਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯੋ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਕਾਮਰਾਗਾਦੀਹਿ ਸਂਯੁਜ੍ਜਤਿ ਨਾਮ। ਸਂਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ ਯੋ ਕਾਮਰਾਗਸਂਯੋਜਨਾਦੀਹਿ ਸਂਯੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਾਦੀਨਿ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਾਨਿ ਚ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
Iminā subhenāti ettha vuttanayānusārena attho veditabbo. Tattha mahāpurisalakkhaṇanti paṇḍitalakkhaṇaṃ. Kilesabhūmīhīti kilesaṭṭhānehi kilesāvatthāhi vā. Sānusayassa pariyuṭṭhānaṃ jāyatīti appahīnānusayassa paccayasamāyoge rāgādayo pariyuṭṭhānavasena pavattanti. Pariyuṭṭhito saṃyujjatīti yo rāgādīhi pariyuṭṭhitacitto, so kāmarāgādīhi saṃyujjati nāma. Saṃyujjanto upādiyatīti yo kāmarāgasaṃyojanādīhi saṃyutto, so kāmupādānādīni akusalakammāni ca upādiyati. Sesaṃ sabbattha uttānameva.
੧੧੨.
112.
ਏવਂ ਸੋਲ਼ਸવਿਧੇਨ ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤੇਹਿ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿવਿਧੇਨ ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਾਗੋ ਮੂਲਪਦੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ, ਨ ਇਮਸ੍ਸਾਪਿ ਤੇਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਪਦੇਸੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮੂਲਪਦਂ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਤਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਮੂਲਪਦਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ વਸੇਨ ਮੂਲਪਦਾਨਿ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਲੋਕਿਯਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨવਤਿਕਾ, ਥવੋ ਚਾਤਿ ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿવਿਧਂ ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਂ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ, ਲੋਕੇ વਾ વਿਦਿਤੋ ਲੋਕਿਯੋ। ਇਧ ਪਨ ਲੋਕਿਯੋ ਅਤ੍ਥੋ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਲੋਕਿਯਂ। ਤਥਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸੁਤ੍ਤੇ ਪਦੇਸੇਨ ਲੋਕਿਯੋ, ਪਦੇਸੇਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਲੋਕਿਯਞ੍ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਞ੍ਚ। ਯਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤੇ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨ ਦੇਸਿਤਂ, ਤਂ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਧਮ੍ਮવਸੇਨੇવ ਦੇਸਿਤਂ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਉਭਯવਸੇਨ ਦੇਸਿਤਂ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਪਨ ਗੁਣਾਭਿਤ੍ਥવਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਥવੋ ਨਾਮ।
Evaṃ soḷasavidhena sāsanapaṭṭhānaṃ nānāsuttehi udāharaṇavasena vibhajitvā idāni aṭṭhavīsatividhena sāsanapaṭṭhānaṃ dassentena yasmā ayampi paṭṭhānavibhāgo mūlapadehi saṅgahito, na imassāpi tehi asaṅgahito padeso atthi, tasmā mūlapadaṃ vibhajitabbatañca dassetuṃ ‘‘tattha katame aṭṭhārasa mūlapadā’’ti pucchāya vasena mūlapadāni uddharitvā ‘‘lokiyaṃ lokuttara’’ntiādinā navatikā, thavo cāti aṭṭhavīsatividhaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ uddiṭṭhaṃ. Tattha lokiyanti loke niyutto, loke vā vidito lokiyo. Idha pana lokiyo attho yasmiṃ sutte vutto, taṃ suttaṃ lokiyaṃ. Tathā lokuttaraṃ. Yasmiṃ pana sutte padesena lokiyo, padesena lokuttaro vutto, taṃ lokiyañca lokuttarañca. Yañca satte adhiṭṭhāya sattapaññattimukhena desitaṃ, taṃ sattādhiṭṭhānaṃ. Dhammavaseneva desitaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ. Ubhayavasena desitaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca. Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo. Buddhādīnaṃ pana guṇābhitthavanavasena pavattaṃ suttaṃ thavo nāma.
ਤਤ੍ਥ ਸਜ੍ਜੁਖੀਰਨ੍ਤਿ ਤਙ੍ਖਣਂਯੇવ ਧੇਨੁਯਾ ਥਨੇਹਿ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਅਬ੍ਭੁਣ੍ਹਖੀਰਂ। ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਪਰਿਣਮਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਧੇਨੁਯਾ ਥਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਖੀਰਂ ਤਙ੍ਖਣਂਯੇવ ਨ ਮੁਚ੍ਚਤਿ ਨ ਪਰਿਣਮਤਿ ਨ ਦਧਿਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਕ੍ਕਾਦਿਅਮ੍ਬਿਲਸਮਾਯੋਗਤੋ ਪਨ ਪਰਤੋ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇਨ ਪਕਤਿਂ ਜਹਤਿ ਦਧਿਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਪਾਪਕਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਕਿਰਿਯਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਯਦਿ વਿਪਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਨਾਨਾਗਤੀਨਂ ਸਭਾવਟ੍ਠਾਨਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਕੋਚਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ વਿਸਹੇਯ੍ਯ। ਯਾવ ਪਨ ਕੁਸਲਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਚਰਨ੍ਤਿ, ਤਾવ ਤਂ ਤੇ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਭੇਦਾ ਅਪਾਯੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪਨવਸੇਨ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। વਿਪਚ੍ਚਮਾਨਞ੍ਚ ਡਹਨ੍ਤਂ ਬਾਲਮਨ੍વੇਤਿ, ਕਿਂ વਿਯ? ਭਸ੍ਮਚ੍ਛਨ੍ਨੋવ ਪਾવਕੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਛਾਰਿਕਾਯ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ વੀਤਚ੍ਚਿਤਙ੍ਗਾਰੋ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤੋਪਿ ਛਾਰਿਕਾਯ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਨ ਤਾવ ਡਹਤਿ, ਛਾਰਿਕਂ ਪਨ ਤਾਪੇਤ੍વਾ ਚਮ੍ਮਾਦੀਨਿ ਡਹਨવਸੇਨ ਯਾવ ਮਤ੍ਥਲੁਙ੍ਗਾ ਡਹਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਪਾਪਕਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਯੇਨ ਕਤਂ, ਤਂ ਬਾਲਂ ਦੁਤਿਯੇ વਾ ਤਤਿਯੇ વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਨਿਰਯਾਦੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਡਹਨ੍ਤਂ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤੀਤਿ।
Tattha sajjukhīranti taṅkhaṇaṃyeva dhenuyā thanehi nikkhantaṃ abbhuṇhakhīraṃ. Muccatīti pariṇamati. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā dhenuyā thanato nikkhantaṃ khīraṃ taṅkhaṇaṃyeva na muccati na pariṇamati na dadhibhāvaṃ gacchati, takkādiambilasamāyogato pana parato kālantarena pakatiṃ jahati dadhibhāvaṃ pāpuṇāti, evamevaṃ pāpakammampi kiriyakkhaṇeyeva na vipaccati. Yadi vipacceyya, nānāgatīnaṃ sabhāvaṭṭhānaṃ siyā, na koci pāpakammaṃ kātuṃ visaheyya. Yāva pana kusalābhinibbattakkhandhā caranti, tāva taṃ te rakkhanti, tesaṃ bhedā apāyesu nibbattāpanavasena vipaccati. Vipaccamānañca ḍahantaṃ bālamanveti, kiṃ viya? Bhasmacchannova pāvako. Yathā hi chārikāya paṭicchanno vītaccitaṅgāro akkantopi chārikāya paṭicchannattā na tāva ḍahati, chārikaṃ pana tāpetvā cammādīni ḍahanavasena yāva matthaluṅgā ḍahanto gacchati, evamevaṃ pāpakammampi yena kataṃ, taṃ bālaṃ dutiye vā tatiye vā attabhāve nirayādīsu nibbattaṃ ḍahantaṃ anugacchatīti.
ਯਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿ ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਛੇਕੇਨ ਸਾਰਥਿਨਾ ਸੁਦਨ੍ਤਾ ਅਸ੍ਸਾ વਿਯ ਛ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਸਮਥਂ ਦਨ੍ਤਭਾવਂ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨਭਾવਂ ਗਤਾਨਿ, ਤਸ੍ਸ ਨવવਿਧਂ ਮਾਨਂ ਪਹਾਯ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਪਹੀਨਮਾਨਸ੍ਸ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਆਸવਾਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਅਨਾਸવਸ੍ਸ ਤਾਦਿਭਾવੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸ ਦੇવਾਪਿ ਪਿਹਯਨ੍ਤਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਾਪਿ ਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚ ਆਗਮਨਞ੍ਚ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤਿਯੇવਾਤਿ। ਆਹਾਰੇ ਸਤੀਤਿ ਆਹਾਰਪਟਿਬਦ੍ਧੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗੇ ਅਪ੍ਪਹੀਨੇ ਸਤਿ।
Yassindriyānīti tatthāyaṃ saṅkhepattho – yassa bhikkhuno chekena sārathinā sudantā assā viya cha indriyāni samathaṃ dantabhāvaṃ nibbisevanabhāvaṃ gatāni, tassa navavidhaṃ mānaṃ pahāya ṭhitattā pahīnamānassa catunnaṃ āsavānaṃ abhāvena anāsavassa tādibhāve ṭhitassa tathārūpassa devāpi pihayanti, manussāpi dassanañca āgamanañca patthentiyevāti. Āhāre satīti āhārapaṭibaddhe chandarāge appahīne sati.
੧੧੩.
113.
ਸਬ੍ਬਾ ਦਿਸਾ ਅਨੁਪਰਿਗਮ੍ਮ ਚੇਤਸਾਤਿ ਪਰਿਤੋ ਦਸਪਿ ਦਿਸਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਨੇવਜ੍ਝਗਾਤਿ ਨੇવ ਅਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਪਿਯਤਰਨ੍ਤਿ ਅਤਿਸਯੇਨ ਪਿਯਂ। ਅਤ੍ਤਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਤੋ। ਏવਂ ਪਿਯੋ ਪੁਥੁ ਅਤ੍ਤਾ ਪਰੇਸਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਸਚਿਪਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਿਯਤਰਸ੍ਸ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਨવਸੇਨ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪਰੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਤਾ ਪਿਯੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਏਤਦੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਹਿਂਸੇ ਪਰਂ ਅਤ੍ਤਕਾਮੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੁਖਕਾਮੋਤਿ।
Sabbā disā anuparigamma cetasāti parito dasapi disā cittena anugantvā. Nevajjhagāti neva adhigaccheyya. Piyataranti atisayena piyaṃ. Attanāti attato. Evaṃ piyo puthu attā paresanti evaṃ kassacipi attanā piyatarassa anupalabbhanavasena visuṃ visuṃ paresaṃ sattānaṃ attā piyo. Yasmā ca etadeva, tasmā na hiṃse paraṃ attakāmo attano sukhakāmoti.
ਭੂਤਾਤਿ ਜਾਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਭੂਤਾਤਿ વਾ ਖੀਣਾਸવਾ। ਤੇ ਹਿ ਪਹੀਨਭવਤ੍ਤਾ ਭੂਤਾ ਏવ। ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਪਰਲੋਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਖੀਣਾਸવਾ ਪਨ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ।
Bhūtāti jātā nibbattā. Bhavissantīti nibbattissanti. Bhūtāti vā khīṇāsavā. Te hi pahīnabhavattā bhūtā eva. Gamissantīti paralokaṃ gamissanti. Khīṇāsavā pana anupādisesaṃ nibbānaṃ.
ਪਿਯੋ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਯ ਸੀਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਯ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪਿਯੋ ਪਿਯਾਯਿਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Piyoca hotīti suparisuddhāya sīlasampattiyā, suparisuddhāya ca diṭṭhisampattiyā samannāgato piyo piyāyitabbo hoti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਸੀਲਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ , ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਂ ਸਚ੍ਚવਾਦਿਨਂ।
‘‘Sīladassanasampannaṃ , dhammaṭṭhaṃ saccavādinaṃ;
ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮਕੁਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਂ ਜਨੋ ਕੁਰੁਤੇ ਪਿਯ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੧੭)।
Attano kammakubbānaṃ, taṃ jano kurute piya’’nti. (dha. pa. 217);
ਪਾਸਾਣਚ੍ਛਤ੍ਤਂ વਿਯ ਗਰੁਕਾਤਬ੍ਬਤਾਯ ਗਰੁ। ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਸਮ੍ਭਾવੇਤਬ੍ਬਤਾਯ ਭਾવਨੀਯੋ। ਸੀਲਗੁਣੇਨ વਾ ਪਿਯਗਰੁਆਦਿਭਾવਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਆਕਙ੍ਖੇਯ੍ਯ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ‘ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਂ ਪਿਯੋ ਚ ਅਸ੍ਸਂ ਮਨਾਪੋ ਚ ਗਰੁ ਚ ਭਾવਨੀਯੋ ਚਾ’ਤਿ, ਸੀਲੇਸ੍વੇવਸ੍ਸ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੫)।
Pāsāṇacchattaṃ viya garukātabbatāya garu. Uttarimanussadhammavasena sambhāvetabbatāya bhāvanīyo. Sīlaguṇena vā piyagaruādibhāvā veditabbā. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘ākaṅkheyya ce, bhikkhave, bhikkhu ‘sabrahmacārīnaṃ piyo ca assaṃ manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā’ti, sīlesvevassa paripūrakārī’’ti (ma. ni. 1.65).
વਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਕਾਲੇਨ વਕ੍ਖਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਪਞ੍ਚਧਮ੍ਮੇ ਅਤ੍ਤਨਿ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਂ ਉਲ੍ਲੁਮ੍ਪਨਭਾવੇ ਠਤ੍વਾ વਤ੍ਤਾ। વਚਨਕ੍ਖਮੋਤਿ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਹਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਸੁਬ੍ਬਚੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਗ੍ਗਾਹਿਤਾਯ ਤੇਸਂ વਚਨਂ ਖਮਤੀਤਿ વਚਨਕ੍ਖਮੋ। વਤ੍ਤਾਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮਕਥਾવਸੇਨ વਚਨਸੀਲੋ। વਚਨਕ੍ਖਮੋਤਿ ਧਮ੍ਮਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਨ੍ਤੋ ਪਰੇਹਿ ਅਸਂਹੀਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਕ੍ਖਮਤਾਯ વਚਨਕ੍ਖਮੋ। ਗਮ੍ਭੀਰਞ੍ਚ ਕਥਂ ਕਤ੍ਤਾਤਿ ਸਚ੍ਚਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਂ, ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਗਮ੍ਭੀਰਕਥਂ ਕਤ੍ਤਾ। ਨ ਚਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜਕੋਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾਦਿਂ ਅਧਮ੍ਮਾવਿਨਯਾਦਿવਸੇਨ ਅવਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾਦਿવਸੇਨੇવ ਦੀਪਨਤੋ ਨ ਚ ਅਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜਕੋ।
Vattāti ‘‘kālena vakkhāmī’’tiādipañcadhamme attani upaṭṭhāpetvā sabrahmacārīnaṃ ullumpanabhāve ṭhatvā vattā. Vacanakkhamoti sabrahmacārīhi yena kenaci vuccamāno subbaco hutvā padakkhiṇaggāhitāya tesaṃ vacanaṃ khamatīti vacanakkhamo. Vattāti vā dhammakathāvasena vacanasīlo. Vacanakkhamoti dhammaṃ saṃvaṇṇento parehi asaṃhīro hutvā tesaṃ pucchāvacanakkhamatāya vacanakkhamo. Gambhīrañca kathaṃ kattāti saccapaṭiccasamuppādādiṃ, aññaṃ vā gambhīrakathaṃ kattā. Na caṭṭhāne niyojakoti dhammavinayādiṃ adhammāvinayādivasena avatvā dhammavinayādivaseneva dīpanato na ca aṭṭhāne niyojako.
ਮਾਤਰਂ ਪਿਤਰਂ ਹਨ੍ਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਤਣ੍ਹਾ ਜਨੇਤਿ ਪੁਰਿਸ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੫-੫੭) વਚਨਤੋ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਜਨਨਤੋ ਤਣ੍ਹਾ ਮਾਤਾ ਨਾਮ। ‘‘ਅਹਂ ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਨਾਮ ਰਞ੍ਞੋ, ਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪਿਤਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨੋ ਪਿਤਾ ਨਾਮ। ਲੋਕੋ વਿਯ ਰਾਜਾਨਂ ਯਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਭਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਦ੍વੇ ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਰਾਜਾਨੋ ਨਾਮ। ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ વਿਤ੍ਥਤਟ੍ਠੇਨ ਰਟ੍ਠਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਰਟ੍ਠਂ ਨਾਮ। ਆਯਸਾਧਕੋ ਆਯੁਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗੋ ਅਨੁਚਰੋ ਨਾਮ।
Mātaraṃ pitaraṃ hantvāti ettha ‘‘taṇhā janeti purisa’’nti (saṃ. ni. 1.55-57) vacanato tīsu bhavesu sattānaṃ jananato taṇhā mātā nāma. ‘‘Ahaṃ asukassa nāma rañño, rājamahāmattassa vā putto’’ti pitaraṃ nissāya asmimānassa uppajjanato asmimāno pitā nāma. Loko viya rājānaṃ yasmā sabbadiṭṭhigatāni dve sassatucchedadiṭṭhiyo bhajanti, tasmā sassatucchedadiṭṭhiyo dve khattiyā rājāno nāma. Dvādasāyatanāni vitthataṭṭhena raṭṭhasadisattā raṭṭhaṃ nāma. Āyasādhako āyuttakapuriso viya taṃnissito nandirāgo anucaro nāma.
ਅਨੀਘੋਤਿ ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖੋ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਤਿ ਖੀਣਾਸવੋ। ਏਤੇਨ ਹਿ ਤਣ੍ਹਾਦਯੋ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਾਸਿਨਾ ਹਤਾ ਬਾਹਿਤਾ। ਯਾਤੀਤਿ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖੋ ਹੁਤ੍વਾ ਯਾਤੀਤਿ।
Anīghoti niddukkho. Brāhmaṇoti khīṇāsavo. Etena hi taṇhādayo arahattamaggañāṇāsinā hatā bāhitā. Yātīti so brāhmaṇo niddukkho hutvā yātīti.
ਕਾਯੇਤਿ ਕਰਜਕਾਯੇ। ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਂ। ਸਮੋਦਹਤੀਤਿ ਪਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਯਦਾ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨੇਨ ਕਾਯੇਨ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਕਾਯਗਤਿਕਂ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਿਤ੍ਤੇਪਿ ਕਾਯਂ ਸਮੋਦਹਤੀਤਿ ਯਦਾ ਸੀਘਂ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤੇ ਕਾਯਂ ਪਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਗਤਿਕਂ ਕਾਯਂ ਅਧਿਟ੍ਠਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਯੇ ਸੁਖਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਲਹੁਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਬਲવਾ ਪੁਰਿਸੋ ਸਮਿਞ੍ਜਿਤਂ વਾ ਬਾਹਂ ਪਸਾਰੇਯ੍ਯ, ਪਸਾਰਿਤਂ વਾ ਬਾਹਂ ਸਮਿਞ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ (ਮਹਾવ॰ ੮, ੧੩੭; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੬; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੨; ੨.੩੩੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨) ਇਦ੍ਧਿਮਾ ਕਾਯੇ ਸੁਖਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਲਹੁਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਰੇਸਂ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨੇਨ ਕਾਯੇਨ ਆਰਾਮਰਾਮਣੇਯ੍ਯਕਾਦੀਨਿ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇਨੇવ ਇਚ੍ਛਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ।
Kāyeti karajakāye. Cittanti pādakajjhānacittaṃ. Samodahatīti pakkhipati. Yadā dissamānena kāyena gantukāmo hoti, tadā kāyagatikaṃ pādakajjhānacittaṃ adhiṭṭhahatīti attho. Cittepi kāyaṃ samodahatīti yadā sīghaṃ gantukāmo hoti, tadā pādakajjhānacitte kāyaṃ pakkhipati, cittagatikaṃ kāyaṃ adhiṭṭhahatīti attho. Kāye sukhasaññañca lahusaññañca okkamitvāti ‘‘seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyyā’’ti vuttanayena (mahāva. 8, 137; dī. ni. 2.66; ma. ni. 1.282; 2.338; saṃ. ni. 1.172) iddhimā kāye sukhasaññañca lahusaññañca okkamitvā paresaṃ dissamānena kāyena ārāmarāmaṇeyyakādīni pekkhamāno cittakkhaṇeneva icchitaṭṭhānaṃ gacchati.
੧੧੪.
114.
ਯਂ ਤਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਲੋਕਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਠਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਭੂਮਿਕਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਕਾਲੇ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਆવਜ੍ਜਨਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਸਤਤਂ ਸਮਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ। ਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਕਾਲੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ।
Yaṃ taṃ lokuttaraṃ ñāṇanti sabbaṃ lokaṃ uttaritvā abhibhavitvā ṭhitattā vuttaṃ, na pana lokuttarabhūmikattā. Sabbakāle pavattatīti āvajjanapaṭibaddhavuttittā vuttaṃ, na satataṃ samitaṃ pavattatīti. Na hi sabbaññutaññāṇaṃ bhagavato sabbasmiṃyeva kāle uppajjatīti sakkā vattunti.
ਕਿਤ੍ਤਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇ ਸਨ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸવੂਪਸਮਹੇਤੁਤਾਯ ਸਨ੍ਤਿਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮਿ। ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿਧਮ੍ਮੇ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਏવ વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ। ਅਨੀਤਿਹਨ੍ਤਿ ਇਤਿਹਾਸਾਤਿ ਏવਂ ਨ ਇਤਿਕਿਰਾਯ ਪવਤ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਤੋ ਚਰਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੭੭; ਥੇਰਗਾ॰ ੬੭੬; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੫) ਨਯੇਨ ਸਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਚਰਨ੍ਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਯਂ ਸਨ੍ਤਿਂ વਿਦਿਤ੍વਾ। ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੇ વਿਸਪ੍ਪਨਤੋ વਿਸਤ੍ਤਿਕਸਙ੍ਖਾਤਂ ਤਣ੍ਹਂ ਤਰੇ ਤਰੇਯ੍ਯ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Kittayissāmi te santinti sabbakilesavūpasamahetutāya santiṃ nibbānaṃ dassessāmi. Diṭṭhe dhammeti diṭṭhe dukkhādidhamme, imasmiṃ eva vā attabhāve. Anītihanti itihāsāti evaṃ na itikirāya pavattaṃ, attapaccakkhanti attho. Yaṃ viditvā sato caranti ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā (dha. pa. 277; theragā. 676; netti. 5) nayena sato hutvā caranto ariyamaggena yaṃ santiṃ viditvā. Tare loke visattikanti saṅkhāraloke visappanato visattikasaṅkhātaṃ taṇhaṃ tare tareyya samatikkameyyāti attho.
ਤਞ੍ਚਾਹਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਾਮੀਤਿ ਤਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਸਨ੍ਤਿਜੋਤਕਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ વਚਨਂ ਅਹਂ ਪਤ੍ਥਯਾਮਿ, ਤਂ ਏવ વਾ ਸਨ੍ਤਿਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਾਮੀਤਿ ਧੋਤਕੋ વਦਤਿ। ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਤਂ ਉਪਰਿ ਚ। ਅਧੋਤਿ ਅਤੀਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਚ। ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਰਿਤੋ ਚ। ਏਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਙ੍ਗੋਤੀਤਿ ਏਤਂ ਅਨਾਗਤਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਜਨਨਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ। ਭવਾਭવਾਯਾਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕਾਨਞ੍ਚੇવ ਮਹਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਭવਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ, ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਾਯ વਾ।
Tañcāhaṃ abhinandāmīti taṃ vuttappakāraṃ santijotakaṃ tumhākaṃ vacanaṃ ahaṃ patthayāmi, taṃ eva vā santiṃ uttamaṃ abhinandāmīti dhotako vadati. Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjheti ettha uddhanti anāgataṃ upari ca. Adhoti atītaṃ heṭṭhā ca. Tiriyañcāpi majjheti paccuppannaṃ parito ca. Etaṃ viditvā saṅgotīti etaṃ anāgatādiṃ saṅgajananaṭṭhānanti ñatvā. Bhavābhavāyāti khuddakānañceva mahantānañca bhavānaṃ atthāya, sassatucchedāya vā.
ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਭਾવਕਰਾਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ। ਅਨਨੁਬੋਧਾਤਿ ਅਬੁਜ੍ਝਨੇਨ ਅਜਾਨਨੇਨ। ਅਪ੍ਪਟਿવੇਧਾਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨੇਨ। ਸਨ੍ਧਾવਿਤਨ੍ਤਿ ਭવਤੋ ਭવਸ੍ਸ ਗਮਨੇਨ ਸਨ੍ਧਾવਿਤਂ। ਸਂਸਰਿਤਨ੍ਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਗਮਨવਸੇਨ ਸਂਸਰਿਤਂ। ਮਮਞ੍ਚੇવ ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚਾਤਿ ਮਯਾ ਚੇવ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਚ। ਅਥ વਾ ਸਨ੍ਧਾવਿਤਂ ਸਂਸਰਿਤਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਮਮਞ੍ਚੇવ ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭવਨੇਤ੍ਤੀਤਿ ਭવਾਭવਂ ਨਯਨਸਮਤ੍ਥਾ ਤਣ੍ਹਾਰਜ੍ਜੁ। ਸਂਸਿਤਨ੍ਤਿ ਸਂਸਰਿਤਂ। ਸਮੂਹਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਹਤਾ ਛਿਨ੍ਨਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਤਾ।
Ariyasaccānanti ariyabhāvakarānaṃ saccānaṃ. Ananubodhāti abujjhanena ajānanena. Appaṭivedhāti appaṭivijjhanena. Sandhāvitanti bhavato bhavassa gamanena sandhāvitaṃ. Saṃsaritanti punappunaṃ gamanavasena saṃsaritaṃ. Mamañceva tumhākañcāti mayā ceva tumhehi ca. Atha vā sandhāvitaṃ saṃsaritanti sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ mamañceva tumhākañca ahosīti attho. Bhavanettīti bhavābhavaṃ nayanasamatthā taṇhārajju. Saṃsitanti saṃsaritaṃ. Samūhatāti suṭṭhu hatā chinnā appavattikatā.
ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਙ੍ਖਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਆਦਿਅਨ੍ਤવਨ੍ਤਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਕਤੋ ਤਾવਕਾਲਿਕਤੋ ਖਣਪਰਿਤ੍ਤਤੋ ਚ ਨ ਨਿਚ੍ਚਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾ। ਯਦਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਦਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਥ ਇਮਸ੍ਮਿਂ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖੇ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਪਰਿਜਾਨਨਾਦਿવਸੇਨ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ। ਏਸ ਮਗ੍ਗੋ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਯ੍વਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ, ਏਸ વਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਥਾਯ ਮਗ੍ਗੋ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਭਿਣ੍ਹਸਮ੍ਪਟਿਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੇਨ ਖਯਟ੍ਠੇਨ ਚ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾ ਪਰਤੋ ਤੁਚ੍ਛਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਅਸਾਰਤੋ ਅવਸવਤ੍ਤਨਤੋ ਚ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ। ਸੇਸਂ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਮੇવ।
Sabbe saṅkhārā aniccāti paccayehi saṅkharīyantīti ‘‘saṅkhārā’’ti laddhanāmā pañcakkhandhā. Ādiantavantato aniccantikato tāvakālikato khaṇaparittato ca na niccāti aniccā. Yadā paññāya passatīti yadā vipassanāpaññāya passati. Atha imasmiṃ vaṭṭadukkhe nibbindati, nibbindanto dukkhaparijānanādivasena saccāni paṭivijjhati. Esa maggo visuddhiyāti yvāyaṃ vuttanayena saccappaṭivedho, esa visuddhatthāya maggo. Sabbe saṅkhārā dukkhāti sabbe saṅkhārā abhiṇhasampaṭipīḷanaṭṭhena khayaṭṭhena ca dukkhāti. Sesaṃ vuttanayameva. Sabbe dhammā anattāti sabbepi tebhūmakadhammā parato tucchato suññato asārato avasavattanato ca anattāti. Sesaṃ purimasadisameva.
ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ વਿਸਿਟ੍ਠੋ ਉਤ੍ਤਮੋ। ਸਦਿਸੋਤਿ ਸਮਾਨੋ। ਹੀਨੋਤਿ ਲਾਮਕੋ। ਓਮਾਨੋਪਿ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਙ੍ਕਰਣਮੁਖੇਨਪਿ ਸਂਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ। ਕਿਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਯਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਾਤਿ ਸਰਸਪਭਙ੍ਗੁਤਾਯ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਅਨવਟ੍ਠਿਤਸਭਾવੇਹਿ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸੇਯ੍ਯਾਦਿવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਕ੍ਖਿਪਨਸ੍ਸ ਤੇਸਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਅਞ੍ਞਾਣਂ વਿਨਾ ਕਿਂ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਰਣਂ ਸਿਯਾ, ਅਞ੍ਞਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਰਣਂ ਤਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੇਦਨਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Seyyoti visiṭṭho uttamo. Sadisoti samāno. Hīnoti lāmako. Omānopi hi attano avaṅkaraṇamukhenapi saṃpaggaṇhanavaseneva pavattati. Tena vuttaṃ ‘‘hīnohamasmī’’ti. Kimaññatra yathābhūtassa adassanāti sarasapabhaṅgutāya ekanteneva anavaṭṭhitasabhāvehi rūpadhammehi seyyādivasena attano ukkhipanassa tesaṃ yathābhūtaṃ adassanaṃ aññāṇaṃ vinā kiṃ aññaṃ kāraṇaṃ siyā, aññaṃ kiñci kāraṇaṃ tassa natthīti attho. Vedanādīsupi eseva nayo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.
੧੧੫.
115.
ਯੇ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ વਿਭਾવਯਨ੍ਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਞ੍ਞਾਓਭਾਸੇਨ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਕਿਲੇਸਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਕਾਸਾਨਿ ਪਾਕਟਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਪਞ੍ਞਤਾਯ ਸਦੇવਕਸ੍ਸਪਿ ਲੋਕਸ੍ਸ ਞਾਣੇਨ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪਤਿਟ੍ਠਪਞ੍ਞੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੁਦੇਸਿਤਾਨੀਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਾਦੀਹਿ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਨਯੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਦੇਸਿਤਾਨਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਭੁਸਂ ਪਮਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇ વਿਭਾવਿਤਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਕਾਮਂ ਦੇવਰਜ੍ਜਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਜ੍ਜਾਦਿਪਮਾਦਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਭੁਸਂ ਪਮਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੇਨ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ, ਤੇਸਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਨ ਅਟ੍ਠਮਂ ਭવਂ ਆਦਿਯਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਤਮਭવੇਯੇવ ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Ye ariyasaccāni vibhāvayantīti dukkhādīni ariyasaccāni paññāobhāsena saccappaṭicchādakakilesandhakāraṃ vidhametvā attano pakāsāni pākaṭāni karonti. Gambhīrapaññenāti appameyyapaññatāya sadevakassapi lokassa ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭhapaññena sabbaññunāti vuttaṃ hoti. Sudesitānīti saṅkhepavitthārādīhi tehi tehi nayehi suṭṭhu desitāni. Kiñcāpi te honti bhusaṃ pamattāti te vibhāvitaariyasaccā puggalā kāmaṃ devarajjacakkavattirajjādipamādaṭṭhānaṃ āgamma bhusaṃ pamattā honti, tathāpi sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena ṭhapetvā satta bhave anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, tesaṃ niruddhattā na aṭṭhamaṃ bhavaṃ ādiyanti, sattamabhaveyeva pana vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pāpuṇantīti attho.
ਯਥਿਨ੍ਦਖੀਲੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਥਾਤਿ ਉਪਮਾવਚਨਂ। ਇਨ੍ਦਖੀਲੋਤਿ ਨਗਰਦ੍વਾਰਥਿਰਕਰਣਤ੍ਥਂ ਉਮ੍ਮਾਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਅਟ੍ਠ વਾ ਦਸ વਾ ਹਤ੍ਥੇ ਪਥવਿਂ ਖਣਿਤ੍વਾ ਆਕੋਟਿਤਸ੍ਸ ਸਾਰਦਾਰੁਮਯਸ੍ਸ ਥਮ੍ਭਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਪਥવਿਸ੍ਸਿਤੋ ਸਿਯਾਤਿ ਗਮ੍ਭੀਰਨੇਮਿਤਾਯ ਅਨ੍ਤੋ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਭੂਮਿਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਸਿਯਾ ਭવੇਯ੍ਯ। ਚਤੁਬ੍ਭਿ વਾਤੇਹੀਤਿ ਚਤੂਹਿ ਦਿਸਾਹਿ ਆਗਤવਾਤੇਹਿ। ਅਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਿਯੋਤਿ ਕਮ੍ਪੇਤੁਂ વਾ ਚਾਲੇਤੁਂ વਾ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯੋ। ਤਥੂਪਮਂ…ਪੇ॰… ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਜ੍ਝੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਂ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸਂ ਤਥਾ ਦਸ੍ਸਨਤੋ ਸਬ੍ਬਤਿਤ੍ਥਿਯવਾਦવਾਤੇਹਿ ਅਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਿਯਤਾਯ ਤਥੂਪਮਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਇਨ੍ਦਖੀਲੂਪਮਂ વਦਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Yathindakhīloti ettha yathāti upamāvacanaṃ. Indakhīloti nagaradvārathirakaraṇatthaṃ ummārabbhantare aṭṭha vā dasa vā hatthe pathaviṃ khaṇitvā ākoṭitassa sāradārumayassa thambhassetaṃ adhivacanaṃ. Pathavissito siyāti gambhīranemitāya anto pavisitvā bhūminissito siyā bhaveyya. Catubbhi vātehīti catūhi disāhi āgatavātehi. Asampakampiyoti kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tathūpamaṃ…pe… passatīti yo cattāri ariyasaccāni paññāya ajjhogāhetvā passati, taṃ sappurisaṃ uttamapurisaṃ tathā dassanato sabbatitthiyavādavātehi asampakampiyatāya tathūpamaṃ yathāvuttaindakhīlūpamaṃ vadāmīti attho.
ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗੇਹੀਤਿ ਅਰਿਯਸੋਤਾਪਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਭੂਤੇਹਿ। ਅਰਿਯਸਾવਕੋਤਿ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਨ੍ਤੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ। ਖੀਣਨਿਰਯੋਮ੍ਹੀਤਿ ਖੀਣਨਿਰਯੋ ਅਮ੍ਹਿ। ਖੀਣਾਪਾਯਦੁਗ੍ਗਤਿવਿਨਿਪਾਤੋਤਿ ਇਦਂ ਨਿਰਯਾਦੀਨਂਯੇવ વੇવਚਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਰਯਾਦਯੋ ਹਿ વਡ੍ਢਿਸਙ੍ਖਾਤਤੋ ਅਯਤੋ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ ਅਪਾਯਾ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਤਿ ਪਟਿਸਰਣਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯੋ। ਦੁਕ੍ਕਟਕਾਰਿਨੋ વਿવਸਾ ਏਤ੍ਥ ਨਿਪਤਨ੍ਤੀਤਿ વਿਨਿਪਾਤਾ। ਸੋਤਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਆਦਿਤੋ ਪਤ੍ਤੋ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ। ਅਕੁਪ੍ਪਧਮ੍ਮਤਾਯ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੇ વਿਰੂਪੇ ਨ ਨਿਪਤਨਸਭਾવੋਤਿ ਅવਿਨਿਪਾਤਧਮ੍ਮੋ। ਤਤੋ ਏવ ਧਮ੍ਮਨਿਯਾਮੇਨ ਨਿਯਤਤਾਯ ਨਿਯਤੋ। ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯਸਙ੍ਖਾਤਾ ਸਮ੍ਬੋਧਿ ਅવਸ੍ਸਂ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯ ਅਸ੍ਸ ਪਰਂ ਅਯਨਂ ਗਤਿ ਪਟਿਸਰਣਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਾਯਣੋ।
Sotāpattiyaṅgehīti ariyasotāpajjanassa aṅgabhūtehi. Ariyasāvakoti ariyassa buddhassa bhagavato saddhammassavanante jātattā ariyasāvako. Khīṇanirayomhīti khīṇanirayo amhi. Khīṇāpāyaduggativinipātoti idaṃ nirayādīnaṃyeva vevacanavasena vuttaṃ. Nirayādayo hi vaḍḍhisaṅkhātato ayato apetattā apāyā. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggatiyo. Dukkaṭakārino vivasā ettha nipatantīti vinipātā. Sotaṃ ariyamaggaṃ ādito patto adhigatoti sotāpanno. Akuppadhammatāya maggaphalānaṃ puthujjanabhāvasaṅkhāte virūpe na nipatanasabhāvoti avinipātadhammo. Tato eva dhammaniyāmena niyatatāya niyato. Uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi avassaṃ pattabbatāya assa paraṃ ayanaṃ gati paṭisaraṇanti sambodhiparāyaṇo.
ਨਿવਿਟ੍ਠਾਤਿਆਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવੇવਚਨਾਨੇવ। ਸਹਧਮ੍ਮਿਯਾਤਿ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨੋ। ਅਰਿਯਕਨ੍ਤੇਹੀਤਿ ਅਰਿਯਾਨਂ ਕਨ੍ਤੇਹਿ ਪਿਯੇਹਿ ਮਨਾਪੇਹਿ। ਪਞ੍ਚ ਸੀਲਾਨਿ ਹਿ ਅਰਿਯਸਾવਕਾਨਂ ਕਨ੍ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਭવਨ੍ਤਰੇਪਿ ਅવਿਜਹਨਤੋ। ਤਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਂવਰੋ ਲਬ੍ਭਤਿਯੇવ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਇਦਂ ਦੇਸਨਾਸੀਸਮੇવ। ਸਕਦਾਗਾਮਿਆਦਯੋਪਿ ‘‘ਸਕਦਾਗਾਮੀਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤਿਯੇવ। ਯਤੋ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾવਿਰੋਧੇਨ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਮੇવਾਤਿ।
Niviṭṭhātiādīni padāni aññamaññavevacanāneva. Sahadhammiyāti sabrahmacārino. Ariyakantehīti ariyānaṃ kantehi piyehi manāpehi. Pañca sīlāni hi ariyasāvakānaṃ kantāni honti, bhavantarepi avijahanato. Tāni sandhāyetaṃ vuttaṃ. Sabbopi panettha saṃvaro labbhatiyeva. Sotāpannohamasmīti idaṃ desanāsīsameva. Sakadāgāmiādayopi ‘‘sakadāgāmīhamasmī’’tiādinā nayena byākarontiyeva. Yato sabbesampi sikkhāpadāvirodhena yuttaṭṭhāne byākaraṇaṃ anuññātamevāti.
ਯਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿ ਯਸ੍ਸ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਸੁਭਾવਿਤਾਨੀਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਭਾવਨਾવਸੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਭਾવਿਤਾਨਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚਾਤਿ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਉਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਞ੍ਚ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਜਹਨવਸੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਲੋਕੇ’’ਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ।
Yassindriyānīti yassa ariyapuggalassa saddhādīni indriyāni. Subhāvitānīti ariyamaggabhāvanāvasena suṭṭhu bhāvitāni. Ajjhattaṃ bahiddhā cāti orambhāgiyānaṃ uddhambhāgiyānañca saṃyojanānaṃ pajahanavasena. Tenāha ‘‘sabbaloke’’ti. Nibbijjhāti nibbijjhitvā paṭivijjhitvā.
ਧਮ੍ਮਪਦਾਨੀਤਿ ਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸਾਨਿ। ਅਨਭਿਜ੍ਝਾ ਧਮ੍ਮਪਦਂ ਨਾਮ ਅਲੋਭੋ વਾ ਅਲੋਭਸੀਸੇਨ ਅਧਿਗਤਝਾਨવਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਿ વਾ ਦਸਅਸੁਭવਸੇਨ વਾ ਅਧਿਗਤਝਾਨਾਦੀਨਿ ਅਨਭਿਜ੍ਝਾ ਧਮ੍ਮਪਦਂ। ਚਤੁਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰવਸੇਨ ਅਧਿਗਤਾਨਿ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਧਮ੍ਮਪਦਂ। ਦਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਆਹਾਰੇਪਟਿਕ੍ਕੂਲਸਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਅਧਿਗਤਾਨਿ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ ਧਮ੍ਮਪਦਂ। ਦਸਕਸਿਣਆਨਾਪਾਨવਸੇਨ ਅਧਿਗਤਾਨਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਧਮ੍ਮਪਦਂ।
Dhammapadānīti dhammakoṭṭhāsāni. Anabhijjhā dhammapadaṃ nāma alobho vā alobhasīsena adhigatajhānavipassanāmaggaphalanibbānāni vā dasaasubhavasena vā adhigatajhānādīni anabhijjhā dhammapadaṃ. Catubrahmavihāravasena adhigatāni abyāpādo dhammapadaṃ. Dasānussatiāhārepaṭikkūlasaññāvasena adhigatāni sammāsati dhammapadaṃ. Dasakasiṇaānāpānavasena adhigatāni sammāsamādhi dhammapadaṃ.
ਪਞ੍ਚ ਛਿਨ੍ਦੇਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਪਾਯੁਪਪਤ੍ਤਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਾਦੇ ਬਦ੍ਧਰਜ੍ਜੁਂ વਿਯ ਪੁਰਿਸੋ ਸਤ੍ਥੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯੇਨ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ। ਪਞ੍ਚ ਜਹੇਤਿ ਉਪਰਿਦੇવਲੋਕਸਮ੍ਪਾਪਕਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਉਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪੁਰਿਸੋ ਗੀવਾਯ ਬਦ੍ਧਰਜ੍ਜੁਂ વਿਯ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਜਹੇਯ੍ਯ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਞ੍ਚ ਚੁਤ੍ਤਰਿ ਭਾવਯੇਤਿ ਉਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਹਾਨਤ੍ਥਾਯ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਉਤ੍ਤਰਿ ਭਾવੇਯ੍ਯ। ਪਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਾਤਿਗੋਤਿ ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਗਾਨਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨੇਨ ਪਞ੍ਚਸਙ੍ਗਾਤਿਗੋ ਹੁਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘‘ਓਘਤਿਣ੍ਣੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨਿਤ੍ਤਿਣ੍ਣਚਤੁਰੋਘੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Pañca chindeti heṭṭhā apāyupapattisaṃvattanikāni pañca orambhāgiyasaṃyojanāni pāde baddharajjuṃ viya puriso satthena heṭṭhā maggattayena chindeyya. Pañca jaheti uparidevalokasampāpakāni pañca uddhambhāgiyasaṃyojanāni puriso gīvāya baddharajjuṃ viya arahattamaggena jaheyya chindeyyevāti attho. Pañca cuttari bhāvayeti uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pahānatthāya saddhādīni pañcindriyāni uttari bhāveyya. Pañca saṅgātigoti evaṃ sante pañcannaṃ rāgadosamohamānadiṭṭhisaṅgānaṃ atikkamanena pañcasaṅgātigo hutvā bhikkhu ‘‘oghatiṇṇo’’ti vuccati, nittiṇṇacaturoghoti vuccatīti attho.
ਅਨਞ੍ਞਾਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ, ਅਮਤਪਦਂਯੇવ વਾ ਞਸ੍ਸਾਮਿ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਠਮਮਗ੍ਗਟ੍ਠਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਪਠਮਮਗ੍ਗਞਾਣਞ੍ਹਿ ਤਂਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਸੇਨ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਜਾਨਾਤਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗੇਨ ਞਾਤਮਰਿਯਾਦਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞੋ, ਤਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਹੇਟ੍ਠਾ ਤੀਸੁ ਫਲੇਸੁ, ਉਪਰਿ ਤੀਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਚ ਞਾਣਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨੋ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਨਿਟ੍ਠਿਤਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਰਹਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਅਗ੍ਗਫਲਞਾਣਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਨਭਿਸਮੇਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸ੍ਸ। ਅਭਿਸਮਯਾਯਾਤਿ ਪਟਿવੇਧਾਯ।
Anaññātaṃ appaṭividdhaṃ catusaccadhammaṃ, amatapadaṃyeva vā ñassāmi jānissāmīti paṭipannassa paṭhamamaggaṭṭhassa indriyanti anaññātaññassāmītindriyaṃ. Paṭhamamaggañāṇañhi taṃpubbabhāgavasena evaṃ vuttaṃ. Ājānāti paṭhamamaggena ñātamariyādaṃ anatikkamitvā jānātīti añño, tassa indriyanti aññindriyaṃ, heṭṭhā tīsu phalesu, upari tīsu maggesu ca ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitakiccassa arahato indriyanti aññātāvindriyaṃ, aggaphalañāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Anabhisametassāti appaṭividdhassa. Abhisamayāyāti paṭivedhāya.
੧੧੬.
116.
ਬਾਲਲਕ੍ਖਣਾਨੀਤਿ ਬਾਲਸ੍ਸ ਉਪਲਕ੍ਖਣਕਾਰਣਾਨਿ। ਬਾਲਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ‘‘ਬਾਲੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤੁਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਾਰਣਾਨਿ। ਬਾਲਾਪਦਾਨਾਨੀਤਿ ਬਾਲਸ੍ਸ ਪੋਰਾਣਾਨਿ વਿਰੁਲ਼੍ਹਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ। ‘‘ਦੁਚ੍ਚਿਨ੍ਤਿਤਚਿਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਦੁਚ੍ਚਿਨ੍ਤਿਤਂ ਅਭਿਜ੍ਝਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚ ਚਿਨ੍ਤੇਤੀਤਿ ਦੁਚ੍ਚਿਨ੍ਤਿਤਚਿਨ੍ਤੀ। ਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਂ ਮੁਸਾવਾਦਾਦਿਂ ਭਾਸਤੀਤਿ ਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਭਾਸੀ। ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਕਮ੍ਮਕਾਰੀ। વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Bālalakkhaṇānīti bālassa upalakkhaṇakāraṇāni. Bālanimittānīti ‘‘bālo aya’’nti gahetuṃ nimittāni kāraṇāni. Bālāpadānānīti bālassa porāṇāni viruḷhāni kammāni. ‘‘Duccintitacintī’’tiādīsu duccintitaṃ abhijjhaṃ byāpādaṃ micchādassanañca cintetīti duccintitacintī. Dubbhāsitaṃ musāvādādiṃ bhāsatīti dubbhāsitabhāsī. Dukkaṭaṃ pāṇātipātādikammaṃ karotīti dukkaṭakammakārī. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.
ਭਿਯ੍ਯੋਤਿ ਉਪਰੂਪਰਿ। ਪਕੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ વਿਰੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯੁਂ। ‘‘ਪਕੁਪ੍ਪੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਭੁਸੇਨਾਤਿ ਦਲ਼੍ਹੇਨ। ਦਣ੍ਡੇਨਾਤਿ ਦਣ੍ਡਦਾਨੇਨ। ਧੀਰੋਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਸਪ੍ਪਞ੍ਞਜਾਤਿਕੋ। ਨਿਸੇਧਯੇਤਿ ਪਟਿਬਾਹੇਯ੍ਯ। ਪੁਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਤੁਂ વਤ੍ਤੁਂ વਾ ਅਸਮਤ੍ਥਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Bhiyyoti uparūpari. Pakujjheyyunti virujjheyyuṃ. ‘‘Pakuppeyyu’’ntipi pāṭho. Bhusenāti daḷhena. Daṇḍenāti daṇḍadānena. Dhīroti paṇḍito sappaññajātiko. Nisedhayeti paṭibāheyya. Puna kiñci kātuṃ vattuṃ vā asamatthaṃ kareyyāti attho.
ਪਰਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਂ। ਯੋ ਸਤੋ ਉਪਸਮ੍ਮਤੀਤਿ ਯੋ ਸਤਿਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਮਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਉਪਸਮਂਯੇવਾਹਂ ਬਾਲਸ੍ਸ ਪਟਿਸੇਧਨਂ ਮਞ੍ਞਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Paranti paccatthikaṃ. Yo sato upasammatīti yo satimā hutvā upasammati, tassa upasamaṃyevāhaṃ bālassa paṭisedhanaṃ maññāmīti attho.
વਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਦੋਸਂ। ਯਦਾ ਨਂ ਮਞ੍ਞਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਨਂ ਮਞ੍ਞਤਿ। ਅਜ੍ਝਾਰੁਹਤੀਤਿ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਤਿ। ਗੋવ ਭਿਯ੍ਯੋ ਪਲਾਯਿਨਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਗੋਯੂਥੇ ਤਾવਦੇવ ਦ੍વੇ ਗਾવੋ ਯੁਜ੍ਝਨ੍ਤੇ ਗੋਗਣੋ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਯਾવ ਨ ਏਕੋ ਪਲਾਯਤਿ, ਯਦਾ ਪਨ ਪਲਾਯਤਿ, ਅਥ ਤਂ ਪਲਾਯੀਨਂ ਸਬ੍ਬੋ ਗੋਗਣੋ ਭਿਯ੍ਯੋ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਤਿ, ਏવਂ ਦੁਮ੍ਮੇਧੋ ਖਮਨ੍ਤਂ ਭਿਯ੍ਯੋ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Vajjanti dosaṃ. Yadā naṃ maññatīti yasmā naṃ maññati. Ajjhāruhatīti ajjhottharati. Gova bhiyyo palāyinanti yathā goyūthe tāvadeva dve gāvo yujjhante gogaṇo olokento tiṭṭhati yāva na eko palāyati, yadā pana palāyati, atha taṃ palāyīnaṃ sabbo gogaṇo bhiyyo ajjhottharati, evaṃ dummedho khamantaṃ bhiyyo ajjhottharatīti attho.
ਸਦਤ੍ਥਪਰਮਾਤਿ ਸਕਤ੍ਥਪਰਮਾ। ਖਨ੍ਤ੍ਯਾ ਭਿਯ੍ਯੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤੇਸੁ ਸਕਤ੍ਥਪਰਮੇਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਖਨ੍ਤਿਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰੋ ਅਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਥੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਤਮਾਹੁ ਪਰਮਂ ਖਨ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਯੋ ਬਲવਾ ਤਿਤਿਕ੍ਖਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਖਨ੍ਤਿਂ ਪਰਮਂ ਆਹੁ। ਬਾਲਬਲਂ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਾਣਬਲਂ। ਤਂ ਯਸ੍ਸ ਬਲਂ, ਅਬਲਮੇવ ਤਂ, ਨ ਤਂ ਬਲਨ੍ਤਿ ਆਹੁ ਕਥੇਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ। ਧਮ੍ਮਗੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਰਕ੍ਖਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਂ વਾ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਪਟਿવਤ੍ਤਾਤਿ ਪਟਿਪ੍ਫਰਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਾ, ਪਟਿਪ੍ਪਰਿਤ੍વਾ વਾ ਯਂ વਾ ਤਂ વਾ વਦੇਯ੍ਯਾਸਿ। ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਂ ਪਨ ਚਾਲੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਸੇવ ਤੇਨ ਪਾਪਿਯੋਤਿ ਤੇਨ ਕੋਧੇਨ ਤਸ੍ਸੇવ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਾਪਂ ਹੋਤਿ। ਕਤਰਸ੍ਸਾਤਿ ? ਯੋ ਕੁਦ੍ਧਂ ਪਟਿਕੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ। ਤਤ੍ਥ ਕੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਦਾਨੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਕੁਦ੍ਧਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਿਕਿਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਏਕવਚਨੇ ਬਹੁવਚਨਂ, ਤਿਕਿਚ੍ਛਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਨਾ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਤ੍ਥਂ ਤਿਕਿਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਨ੍ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ‘‘ਬਾਲੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਧਬਾਲਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ ਏવਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦਾਤਿ ਯੇ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੇ ਅਕੋવਿਦਾ ਅਚ੍ਛੇਕਾ, ਤੇ ਏવਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Sadatthaparamāti sakatthaparamā. Khantyā bhiyyo na vijjatīti tesu sakatthaparamesu atthesu khantito uttaritaro añño attho na vijjati. Tamāhu paramaṃ khantinti yo balavā titikkhati, tassa taṃ khantiṃ paramaṃ āhu. Bālabalaṃ nāma aññāṇabalaṃ. Taṃ yassa balaṃ, abalameva taṃ, na taṃ balanti āhu kathenti dīpenti. Dhammaguttassāti dhammena rakkhitassa dhammaṃ vā rakkhantassa. Paṭivattāti paṭippharitvā vattā, paṭipparitvā vā yaṃ vā taṃ vā vadeyyāsi. Dhammaṭṭhaṃ pana cāletuṃ samattho nāma natthi. Tasseva tena pāpiyoti tena kodhena tasseva puggalassa pāpaṃ hoti. Katarassāti ? Yo kuddhaṃ paṭikujjhati, tassa. Tattha kuddhanti sampadāne upayogavacanaṃ, kuddhassāti attho. Tikicchantānanti ekavacane bahuvacanaṃ, tikicchantanti attho. Janā maññantīti evarūpaṃ attano ca parassa cāti ubhinnaṃ atthaṃ tikicchantaṃ nipphādentaṃ puggalaṃ ‘‘bālo aya’’nti andhabālaputhujjanā evaṃ maññanti. Ye dhammassa akovidāti ye catusaccadhamme akovidā acchekā, te evaṃ maññantīti attho.
੧੧੭.
117.
ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਗਤਂ ਏਤਰਹਿ ਅਨੁਭੁਯ੍ਯਮਾਨਂ ਕਾਮੂਪਕਰਣਂ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਦੇવ ਅਨਾਗਤੇ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅਨੁਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਉਭਯਮੇਤਂ ਰਜਾਨੁਕਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਰਾਗਰਜਾਦੀਹਿ ਅવਕਿਣ੍ਣਂ । ਆਤੁਰਸ੍ਸਾਤਿ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸਾਤੁਰਸ੍ਸ। ਅਨੁਸਿਕ੍ਖਤੋਤਿ ਕਿਲੇਸਬਹੁਲਪੁਗ੍ਗਲੇ ਅਨੁਸਿਕ੍ਖਤੋ। ਯੇ ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਸਾਰਾਤਿ ਯੇ ਯਥਾਸਮਾਦਿਨ੍ਨਂ ਸੀਲવਤਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਿਕ੍ਖਂ ਸਾਰਤੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਸੀਲਂ વਤਂ ਜੀવਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ‘‘ਨ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ ਓਰਮਤਿ, ਤਂ ਸੀਲਂ। ਯਂ વੇਸਭੋਜਨਕਿਚ੍ਚਚਰਣਾਦਿ, ਤਂ વਤਂ। ਜੀવਿਤਨ੍ਤਿ ਆਜੀવੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਮੇਥੁਨવਿਰਤਿ। ਉਪਟ੍ਠਾਨਸਾਰਾਤਿ ਏਤੇਸਂ ਸੀਲਾਦੀਨਂ ਅਨੁਟ੍ਠਾਨਸਾਰਾ। ਏਤੇਹਿ ਏવ ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਤਾਨਿ ਸਾਰਤੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Pattanti adhigataṃ etarahi anubhuyyamānaṃ kāmūpakaraṇaṃ pattabbanti tadeva anāgate adhigantabbaṃ anubhavitabbaṃ, ubhayametaṃ rajānukiṇṇanti tadubhayampi rāgarajādīhi avakiṇṇaṃ . Āturassāti rāgādikilesāturassa. Anusikkhatoti kilesabahulapuggale anusikkhato. Ye ca sikkhāsārāti ye yathāsamādinnaṃ sīlavatādisaṅkhātaṃ sikkhaṃ sārato gahetvā ṭhitā. Tenāha – ‘‘sīlaṃ vataṃ jīvitaṃ brahmacariya’’nti. Tattha yaṃ ‘‘na karomī’’ti oramati, taṃ sīlaṃ. Yaṃ vesabhojanakiccacaraṇādi, taṃ vataṃ. Jīvitanti ājīvo. Brahmacariyanti methunavirati. Upaṭṭhānasārāti etesaṃ sīlādīnaṃ anuṭṭhānasārā. Etehi eva saṃsārasuddhīti tāni sārato gahetvā ṭhitāti attho.
ਇਚ੍ਚੇਤੇ ਉਭੋ ਅਨ੍ਤਾਤਿ ਇਤਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਮੁਖੇਨ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗੋ, ਕਾਮੇਸੁ ਅਨવਜ੍ਜਸਞ੍ਞਿਤਾਮੁਖੇਨ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਨੁਯੋਗੋ ਚਾਤਿ ਏਤੇ ਉਭੋ ਅਨ੍ਤਾ। ਤੇ ਚ ਖੋ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਆਯਤਿਂ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬੇ, ਏਤਰਹਿ ਪਤ੍ਤੇ ਚ ਰਾਗਰਜਾਦਿਓਕਿਣ੍ਣੇ ਕਾਮਗੁਣੇ ਅਲ੍ਲੀਨੇਹਿ ਕਿਲੇਸਾਤੁਰਾਨਂ ਅਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਹਿ, ਸਯਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸਾਤੁਰੇਹੇવ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਤੋ ਏવ ਚ ਤੇ ਕਟਸਿવਡ੍ਢਨਾ ਅਪਰਾਪਰਂ ਜਰਾਮਰਣੇਹਿ ਸਿવਥਿਕਾਯ વਡ੍ਢਨਸੀਲਾ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਕਟਸਿਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤਿ, ਸਯਂ વਡ੍ਢਨ੍ਤਾ ਪਰੇ ਚ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯੇ ਸਮਾਦਪੇਨ੍ਤਾ વਡ੍ਢਾਪੇਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Iccete ubho antāti iti sīlabbataparāmāsamukhena attakilamathānuyogo, kāmesu anavajjasaññitāmukhena kāmasukhallikānuyogo cāti ete ubho antā. Te ca kho yathākkamaṃ āyatiṃ pattabbe, etarahi patte ca rāgarajādiokiṇṇe kāmaguṇe allīnehi kilesāturānaṃ anusikkhantehi, sayañca kilesātureheva paṭipajjitabbā, tato eva ca te kaṭasivaḍḍhanā aparāparaṃ jarāmaraṇehi sivathikāya vaḍḍhanasīlā ekanteneva kaṭasiṃ vaḍḍhenti, sayaṃ vaḍḍhantā pare ca antadvaye samādapentā vaḍḍhāpenti cāti attho.
ਉਭੋ ਅਨ੍ਤੇ ਅਨਭਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਉਭੋ ਅਨ੍ਤੇ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਓਲੀਯਨ੍ਤਿ ਏਕੇਤਿ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚਾ’’ਤਿ ਓਲੀਯਨਤਣ੍ਹਾਭਿਨਿવੇਸવਸੇਨ ਅવਲੀਯਨ੍ਤਿ ਏਕਚ੍ਚੇ। ਅਤਿਧਾવਨ੍ਤਿ ਏਕੇਤਿ ਏਕਚ੍ਚੇ – ‘‘ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚਾ’’ਤਿ ਅਤਿਧਾવਨਾਭਿਨਿવੇਸવਸੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ।
Ubho ante anabhiññāyāti yathāvutte ubho ante ajānitvā. Olīyanti eketi ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti olīyanataṇhābhinivesavasena avalīyanti ekacce. Atidhāvanti eketi ekacce – ‘‘ucchijjati vinassati attā ca loko cā’’ti atidhāvanābhinivesavasena atikkamanti.
ਨ ਅਮਞ੍ਞਿਂਸੁ ਤੇਸਞ੍ਚ ਤਣ੍ਹਾਦਿਮਞ੍ਞਨਾਨਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ। ਤਤੋ ਏવ ਅਨੁਪਾਦਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।
Naamaññiṃsu tesañca taṇhādimaññanānaṃ pahīnattā. Tato eva anupādāparinibbānato tividhampi vaṭṭaṃ tesaṃ paññāpanāya natthīti.
ਜਞ੍ਞਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ। ਸਂਯੁਜੇਤਿ ਸਂਯੋਜੇਯ੍ਯ। ਮਾਨੁਸਨ੍ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਇਦਨ੍ਤਿ ਮਾਨੁਸਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਭવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਸਕਂ ਹੋਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਮਚ੍ਚੁਮੁਖਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਿਂ ਅਞ੍ਞਂ ਸਕਂ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਕਲ੍ਯਾਣਕਮ੍ਮਤੋ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਾ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਕਰੇਯ੍ਯ ਕਲ੍ਯਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਰਾਯਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਂ।
Jaññāti jāneyya. Saṃyujeti saṃyojeyya. Mānusanti manussānaṃ idanti mānusaṃ, manussabhavapariyāpannaṃ. Kiñhi tassa sakaṃ hotīti tassa maccumukhaṃ pavisantassa sattassa kiṃ aññaṃ sakaṃ nāma aññatra kalyāṇakammato. Kammassakā hi sattā. Tenāha – ‘‘tasmā kareyya kalyāṇa’’ntiādi. Tattha samparāyikanti samparāyaphalanibbattakaṃ.
੧੧੮.
118.
ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਇਮੇ ਕੁਸਲਾ વਾ ਅਕੁਸਲਾ વਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਏવਂਗਹਿਤਾਤਿ ਏવਂ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਾ। ਇਦਂ ਫਲਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਇਟ੍ਠવਿਪਾਕਂ ਅਨਿਟ੍ਠવਿਪਾਕਞ੍ਚ ਫਲਂ। ਅਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ਅਯਂ વੁਡ੍ਢਿ, ਅਯਂ ਹਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਂਜਾਤਿਯਨ੍ਤਿ ਏਕਂਸਬ੍ਯਾਕਰਣੀਯਂ વਦਤਿ।
Ime dhammāti ime kusalā vā akusalā vā dhammā. Evaṃgahitāti evaṃ samādinnā uppāditā. Idaṃ phalanti idaṃ iṭṭhavipākaṃ aniṭṭhavipākañca phalaṃ. Ayamatthoti ayaṃ vuḍḍhi, ayaṃ hānīti attho. Aññampi evaṃjātiyanti ekaṃsabyākaraṇīyaṃ vadati.
ਆਕਙ੍ਖਤੋ ਨ ਜਾਨੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਯੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਭਗવਤੋ ਯਾ ਆਕਙ੍ਖਾ, ਸਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅવਿਸਯੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਕਿਨ੍ਤਂ ਭਗવਾ ਆਕਙ੍ਖਤੀਤਿ। ਇਦਂ ਅવਿਸਜ੍ਜਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿ।
Ākaṅkhato na jāneyyunti tattha yena hetunā bhagavato yā ākaṅkhā, sā aññesaṃ avisayoti āha – ‘‘kintaṃ bhagavā ākaṅkhatīti. Idaṃ avisajjanīya’’nti.
ਏਤ੍ਤਕੋਤਿ ਏਤਪਰਿਮਾਣੋ। ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਤਿ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਹੇਤੁ। ‘‘ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਇਰਿਯਾਯਨ੍ਤਿ ਕਾਯવਚੀਸਮਾਚਾਰੇ। ਪਭਾવੇਤਿ ਆਨੁਭਾવੇ। ਹਿਤੇਸਿਤਾਯਨ੍ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯ। ਇਦ੍ਧਿਯਨ੍ਤਿ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਾਯ। ਏਤ੍ਤਕਾ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ, ਤੇ ਚ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਏવਂਪਭਾવਾ। ਤਥਾ ਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਿ ਏવਮਾਨੁਭਾવਾਨਿ। ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੋ ਏવਂવਿਧਗੁਣੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ।
Ettakoti etaparimāṇo. Sīlakkhandheti sīlakkhandhahetu. ‘‘Sīlakkhandhenā’’tipi pāṭho. Sesapadesupi eseva nayo. Iriyāyanti kāyavacīsamācāre. Pabhāveti ānubhāve. Hitesitāyanti mettāya. Iddhiyanti iddhividhāya. Ettakā buddhaguṇā, te ca paccekaṃ evaṃpabhāvā. Tathā maggaphalanibbānāni evamānubhāvāni. Ariyasaṅgho evaṃvidhaguṇehi yuttoti.
ਤਿਣ੍ਣਂ ਰਤਨਾਨਂ ਮਹਾਨੁਭਾવਤਾ ਨ ਸਬ੍ਬਥਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ વਿਸਯੋ, ਭਗવਤੋ ਏવ વਿਸਯੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧવਿਸਯੋ ਅવਿਸਜ੍ਜਨੀਯੋ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਯੋ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਬੁਦ੍ਧવਿਸਯੋ, ਸੋ ਅવਿਸਜ੍ਜਨੀਯੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧવਿਸਯੋ ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯੋ ਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ, ਯਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਉਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸ વਿਘਾਤਸ੍ਸ ਭਾਗੀ ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੭੭)। ਕਤਮਾ ਪੁਬ੍ਬਾ ਕੋਟੀਤਿ ਅવਿਸਜ੍ਜਨੀਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਤਮਾ ਪੁਬ੍ਬਾ ਕੋਟੀ’’ਤਿ ਕੇਨਚਿ ਕਤਂ ਪੁਚ੍ਛਨਂ ਅવਿਸਜ੍ਜਨੀਯਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਾਯ ਕੋਟਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਪੁਰਿਮਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੋਟਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੬੧)। ਤਤ੍ਥ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਞਾਣવਿਸਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਪਨ ਅਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਸਾવਕਾਨਂ ਞਾਣવੇਕਲ੍ਲੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤੂਪਨਾਯਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾ ਉਪਨੇਤਬ੍ਬੋ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਤੂਪਨਾਯਿਕਾ। ਨਤ੍ਥਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਅવਿਜਾਨਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਪੁਰਿਮਾਯ ਕੋਟਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ ਏવ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Tiṇṇaṃ ratanānaṃ mahānubhāvatā na sabbathā aññesaṃ visayo, bhagavato eva visayoti āha – ‘‘buddhavisayo avisajjanīyo’’ti. Tena yo aññopi attho buddhavisayo, so avisajjanīyoti dasseti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘buddhavisayo acinteyyo na cintetabbo, yaṃ cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Katamā pubbā koṭīti avisajjanīyanti ‘‘katamā pubbā koṭī’’ti kenaci kataṃ pucchanaṃ avisajjanīyaṃ. Kasmā? Saṃsārassa purimāya koṭiyā abhāvato. Tenevāha – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyatī’’ti (a. ni. 10.61). Tattha na paññāyatīti na dissati, na upalabbhatīti attho. Na paññāyatīti aññassa ñāṇavisayo na hotīti pana atthaṃ sandhāya ‘‘na paññāyatīti sāvakānaṃ ñāṇavekallenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha attūpanāyikāti attā upanetabbo etissāti attūpanāyikā. Natthi buddhānaṃ bhagavantānaṃ avijānanāti etena purimāya koṭiyā abhāvato eva na paññāyati, na tattha ñāṇassa paṭighātoti dasseti.
ਯਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਤੋ ਨ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞ੍ਞਾਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਭਗવਾ ਕੋਕਾਲਿਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਆਰਬ੍ਭਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨ੍ਤਿ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤੇਨ ਅਪਾਕਟਂ। ‘‘ਕੀવ ਦੀਘਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਦੁਮੇ ਨਿਰਯੇ ਆਯੁਪ੍ਪਮਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਏਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਏવਮਾਹਾਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਯਂ ਪਾਠਸੇਸੋ – ਦੀਘਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਪਦੁਮੇ ਨਿਰਯੇ ਆਯੁਪ੍ਪਮਾਣਂ, ਤਂ ਨ ਸੁਕਰਂ ਸਙ੍ਖਾਤੁਂ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ વਸ੍ਸਾਨੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ વਸ੍ਸਸਤਾਨੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ વਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨੀ’’ਤਿ વਾਤਿ। ਸਕ੍ਕਾ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਉਪਮਾ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸਕ੍ਕਾ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਭਗવਾ ਅવੋਚ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વੀਸਤਿਖਾਰਿਕੋ ਕੋਸਲਕੋ ਤਿਲવਾਹੋ। ਤਤੋ ਪੁਰਿਸੋ વਸ੍ਸਸਤਸ੍ਸ વਸ੍ਸਸਤਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਏਕਮੇਕਂ ਤਿਲਂ ਉਦ੍ਧਰੇਯ੍ਯ। ਖਿਪ੍ਪਤਰਂ ਖੋ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વੀਸਤਿਖਾਰਿਕੋ ਕੋਸਲਕੋ ਤਿਲવਾਹੋ ਇਮਿਨਾ ਉਪਕ੍ਕਮੇਨ ਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਨ ਤ੍વੇવ ਏਕੋ ਅਬ੍ਬੁਦੋ ਨਿਰਯੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વੀਸਤਿ ਅਬ੍ਬੁਦਾ ਨਿਰਯਾ, ਏવਮੇਕੋ ਨਿਰਬ੍ਬੁਦੋ ਨਿਰਯੋਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੮੯; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਕੋਕਾਲਿਕਸੁਤ੍ਤ)।
Yaṃ pana atthi, taṃ aññesaṃ appameyyampi bhagavato na appameyyanti bhagavato sabbattha appaṭihataññāṇataṃ dassetuṃ ‘‘yathā bhagavā kokālikaṃ bhikkhuṃ ārabbhā’’tiādimāha. Tattha aññataraṃ bhikkhunti nāmagottena apākaṭaṃ. ‘‘Kīva dīghaṃ nu kho, bhante, padume niraye āyuppamāṇa’’nti pañhaṃ pucchitvā nisinnaṃ ekaṃ bhikkhuṃ evamāhāti. Etthāyaṃ pāṭhaseso – dīghaṃ kho, bhikkhu, padume niraye āyuppamāṇaṃ, taṃ na sukaraṃ saṅkhātuṃ ‘‘ettakāni vassānī’’ti vā ‘‘ettakāni vassasatānī’’ti vā ‘‘ettakāni vassasahassānī’’ti vā ‘‘ettakāni vassasatasahassānī’’ti vāti. Sakkā pana, bhante, upamā kātunti. ‘‘Sakkā bhikkhū’’ti bhagavā avoca. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsatikhāriko kosalako tilavāho. Tato puriso vassasatassa vassasatassa accayena ekamekaṃ tilaṃ uddhareyya. Khippataraṃ kho so, bhikkhu, vīsatikhāriko kosalako tilavāho iminā upakkamena parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya, na tveva eko abbudo nirayo. Seyyathāpi, bhikkhu, vīsati abbudā nirayā, evameko nirabbudo nirayotiādi (saṃ. ni. 1.181; a. ni. 10.89; su. ni. kokālikasutta).
ਤਤ੍ਥ વੀਸਤਿਖਾਰਿਕੋਤਿ ਮਾਗਧਕੇਨ ਪਤ੍ਥੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਤ੍ਥਾ ਕੋਸਲਰਟ੍ਠੇ ਏਕੋ ਪਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ ਪਤ੍ਥੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਤ੍ਥਾ ਆਲ਼੍ਹਕਂ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਆਲ਼੍ਹਕਾਨਿ ਦੋਣਂ, ਚਤੁਦੋਣਾ ਮਾਨਿਕਾ, ਚਤੁਮਾਨਿਕਾ ਖਾਰੀ। ਤਾਯ ਖਾਰਿਯਾ વੀਸਤਿਖਾਰਿਕੋ ਤਿਲવਾਹੋ। ਤਿਲવਾਹੋਤਿ ਤਿਲਸਕਟਂ। ਅਬ੍ਬੁਦੋ ਨਿਰਯੋਤਿ ਅਬ੍ਬੁਦੋ ਨਾਮ ਏਕੋ ਪਚ੍ਚੇਕਨਿਰਯੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅવੀਚਿਮ੍ਹਿ ਏવ ਪਨ ਅਬ੍ਬੁਦਗਣਨਾਯ ਪਚ੍ਚਨੋਕਾਸੋ ‘‘ਅਬ੍ਬੁਦੋ ਨਿਰਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਨਿਰਬ੍ਬੁਦਾਦੀਸੁਪਿ।
Tattha vīsatikhārikoti māgadhakena patthena cattāro patthā kosalaraṭṭhe eko pattho hoti. Tena patthena cattāro patthā āḷhakaṃ, cattāri āḷhakāni doṇaṃ, catudoṇā mānikā, catumānikā khārī. Tāya khāriyā vīsatikhāriko tilavāho. Tilavāhoti tilasakaṭaṃ. Abbudo nirayoti abbudo nāma eko paccekanirayo natthi, avīcimhi eva pana abbudagaṇanāya paccanokāso ‘‘abbudo nirayo’’ti vutto. Esa nayo nirabbudādīsupi.
ਤਤ੍ਥ વਸ੍ਸਗਣਨਾਪਿ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਯਥਾ ਹਿ ਸਤਂਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਕੋਟਿ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਸਤਂਸਤਸਹਸ੍ਸਕੋਟਿਯੋ ਪਕੋਟਿ ਨਾਮ। ਸਤਂਸਤਸਹਸ੍ਸਪਕੋਟਿਯੋ ਕੋਟਿਪਕੋਟਿ ਨਾਮ। ਸਤਂਸਤਸਹਸ੍ਸਕੋਟਿਪਕੋਟਿਯੋ ਨਹੁਤਂ। ਸਤਂਸਤਸਹਸ੍ਸਨਹੁਤਾਨਿ ਨਿਨ੍ਨਹੁਤਂ। ਸਤਂਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਨਿਨ੍ਨਹੁਤਾਨਿ ਏਕੋ ਅਬ੍ਬੁਦੋ। ਤਤੋ વੀਸਤਿਗੁਣੋ ਨਿਰਬ੍ਬੁਦੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ। ਅਯਞ੍ਚ ਗਣਨਾ ਅਪਰਿਚਿਤਾਨਂ ਦੁਕ੍ਕਰਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਤਂ ਨ ਸੁਕਰਂ ਸਙ੍ਖਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਦੇવਨਾਨਤ੍ਤੇਨ ਕਮ੍ਮਕਾਰਣਨਾਨਤ੍ਤੇਨਪਿ ਇਮਾਨਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਦ੍ਧਾਨੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਪਰੇ ‘‘ਸੀਤਨਰਕਾ ਏਤੇ’’ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਘਾਤੇਤ੍વਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਦੂਸੇਤ੍વਾ।
Tattha vassagaṇanāpi evaṃ veditabbā – yathā hi sataṃsatasahassāni koṭi hoti. Evaṃ sataṃsatasahassakoṭiyo pakoṭi nāma. Sataṃsatasahassapakoṭiyo koṭipakoṭi nāma. Sataṃsatasahassakoṭipakoṭiyo nahutaṃ. Sataṃsatasahassanahutāni ninnahutaṃ. Sataṃsatasahassāni ninnahutāni eko abbudo. Tato vīsatiguṇo nirabbudo. Esa nayo sabbattha. Ayañca gaṇanā aparicitānaṃ dukkarāti vuttaṃ – ‘‘taṃ na sukaraṃ saṅkhātu’’nti. Keci pana ‘‘tattha tattha paridevanānattena kammakāraṇanānattenapi imāni nāmāni laddhānī’’ti vadanti. Apare ‘‘sītanarakā ete’’ti. Cittaṃ āghātetvāti cittaṃ padūsetvā.
੧੧੯.
119.
ਕਥਂ ਜਿਨੋਤਿ ਪਕਾਰਪੁਚ੍ਛਾ। ਕੇਨ ਜਿਨੋਤਿ ਕਾਰਣਪੁਚ੍ਛਾ। ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਕੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਕਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਜਿਨੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਕਥਨ੍ਤਿ ਪਨ ਕੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਕਿਂ ਅਤੀਤਾਨਂ, ਉਦਾਹੁ ਅਨਾਗਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਹਾਨੇਨ ਜਿਨੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ‘‘વਿਸਜ੍ਜਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਤਮੋ ਜਿਨੋਤਿ ਕਿਂ ਰੂਪਂ ਜਿਨੋ, ਉਦਾਹੁ વੇਦਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਜਿਨੋ। ਰੂਪਾਦਿવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ વਾ ਅਞ੍ਞੋ ਜਿਨੋ, ਯੋ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਅવਿਸਜ੍ਜਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਕੋਤਿ ਪਮਾਣਤੋ ਕਿਂਪਰਿਮਾਣੋ।
Kathaṃ jinoti pakārapucchā. Kena jinoti kāraṇapucchā. Kena kāraṇena kena hetunā kāya paṭipattiyā jinoti pucchati. Kathanti pana kena pakārena kiṃ atītānaṃ, udāhu anāgatānaṃ paccuppannānaṃ kilesānaṃ pahānena jinoti pucchati, tasmā taṃ ‘‘visajjanīya’’nti vuttaṃ. Katamo jinoti kiṃ rūpaṃ jino, udāhu vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ jino. Rūpādivinimutto vā añño jino, yo ‘‘attā’’ti vuccatīti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘avisajjanīya’’nti. Kittakoti pamāṇato kiṃparimāṇo.
ਅਤ੍ਥਿ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥਿ ਸਤ੍ਤੋ। ਯ੍વਾਯਮਾਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਏવਂਨਾਮੋ ਏવਂਗੋਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਪੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਸਜ੍ਜਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਰੂਪਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅવਿਸਜ੍ਜਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Atthitathāgatoti atthi satto. Yvāyamāyasmā ‘‘evaṃnāmo evaṃgotto’’ti pañcakkhandhe upādāya paññapīyati, tassa puggalassa adhippetattā vuttaṃ ‘‘visajjanīya’’nti. Rūpaṃ tathāgatoti rūpaṃ attāti sakkāyadiṭṭhivasena pucchatīti katvā vuttaṃ ‘‘avisajjanīya’’nti. Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo.
੧੨੦.
120.
ਬਾਲਂ ਪੀਠਸਮਾਰੁਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਾਨਿ। ਕਾਯੇਨ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨੀਤਿ ਕਾਯੇਨ ਦੁਟ੍ਠੁ ਕਤਾਨਿ। ਓਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਲਮ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅવਤ੍ਥਰਿਯਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯਂ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਓਲਮ੍ਬਨਾਦਿਆਕਾਰੇਨ ਹਿ ਤਾਨਿ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਹਤਨ੍ਤਿ ਮਹਨ੍ਤਾਨਂ। ਪਥવਿਯਂ ਓਲਮ੍ਬਨ੍ਤੀਤਿ ਪਥવਿਤਲੇ ਪਤ੍ਥਰਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯਂ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਪਤ੍ਥਰਣਾਕਾਰੋਯੇવ ਹੇਸ। ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਾਲਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਉਪਟ੍ਠਹਨਾਕਾਰੇ ਬਾਲਸ੍ਸ ਏવਂ ਹੋਤਿ।
Bālaṃ pīṭhasamāruḷhantiādīni sāmiatthe upayogavacanāni. Kāyena duccaritānīti kāyena duṭṭhu katāni. Olabbhantīti avalambanti avatthariyanti. Sesapadadvayaṃ tasseva vevacanaṃ. Olambanādiākārena hi tāni upaṭṭhahanti, tasmā evaṃ vuttaṃ. Mahatanti mahantānaṃ. Pathaviyaṃ olambantīti pathavitale pattharanti. Sesapadadvayaṃ tasseva vevacanaṃ. Pattharaṇākāroyeva hesa. Tatra, bhikkhave, bālassāti tasmiṃ upaṭṭhahanākāre bālassa evaṃ hoti.
ਲਾਭਾ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇ ਇਮੇ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਾ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭਾਦਯੋ, ਲਾਭਾ વੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਲਾਭਾ ਏવ। ਸੁਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਯਮ੍ਪਿਦਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਾਦਿਸਮ੍ਪਾਦਨਂ ਲਦ੍ਧਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਲਦ੍ਧਂ। ਖਣੋ વੋ ਪਟਿਲਦ੍ਧੋਤਿ ਅਟ੍ਠਅਕ੍ਖਣવਜ੍ਜਿਤੋ ਨવਮੋਯਂ ਖਣੋ ਪਟਿਲਦ੍ਧੋ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਾਯ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਾ ਮਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਏਕਦੇਸਨਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਟ੍ਠ ਅਕ੍ਖਣੇ વਿਭਾવੇਤਿ।
Lābhāvo, bhikkhaveti bhikkhave, ye ime tumhehi paṭiladdhā manussattasaddhāpaṭilābhādayo, lābhā vo tumhākaṃ lābhā eva. Suladdhanti yampidaṃ pabbajitvā catupārisuddhisīlādisampādanaṃ laddhaṃ, tampi suladdhaṃ. Khaṇo vo paṭiladdhoti aṭṭhaakkhaṇavajjito navamoyaṃ khaṇo paṭiladdho maggabrahmacariyavāsāya. ‘‘Diṭṭhā mayā’’tiādinā ekadesanidassanena aṭṭha akkhaṇe vibhāveti.
੧੨੧.
121.
ਯਹਿਂ ਯਹਿਨ੍ਤਿ ਯਂ ਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਯੋ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸੋ ਨਂ ਅਧਮ੍ਮੋਤਿ ਯੋ ਅਧਮ੍ਮੋ ਤੇਨ ਚਰਿਤੋ, ਸੋ ਨਂ ਅਧਮ੍ਮਚਾਰਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ। ਹਨਾਤੀਤਿ ਬਾਧਤਿ।
Yahiṃ yahinti yaṃ yaṃ duggatiṃ yo gacchati. So naṃ adhammoti yo adhammo tena carito, so naṃ adhammacāriṃ puggalaṃ. Hanātīti bādhati.
ਅਪ੍ਪੇਸਕ੍ਖਤਾਤਿ ਅਪ੍ਪਾਨੁਭਾવਤਾ। ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਤਾਤਿ વਿਰੂਪਤਾ ਬੀਭਚ੍ਛਤਾ। ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਤਾਤਿ ਨਿਪ੍ਪਞ੍ਞਤਾ ਅਹੇਤੁਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਏਲ਼ਮੂਗਤਾ।
Appesakkhatāti appānubhāvatā. Dubbaṇṇatāti virūpatā bībhacchatā. Duppaññatāti nippaññatā ahetukapaṭisandhivasena eḷamūgatā.
੧੨੨.
122.
વਾਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਂ ਪਰਿવਜ੍ਜਨੇਨ વਾਚਾਨੁਰਕ੍ਖੀ। ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਮਨਸਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਂવੁਤੋ। ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਯੋ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਕਾਯੇਨ ਚ ਅਕੁਸਲਂ ਨ ਕਯਿਰਾ, ਏਤੇ ਤਯੋ ਕਮ੍ਮਪਥੇ વਿਸੋਧਯੇ। ਏવਂ વਿਸੋਧੇਨ੍ਤੋ ਹਿ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਏਸਕੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਇਸੀਹਿ ਪવੇਦਿਤਂ ਅਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ ਆਰਾਧੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਦੁਕ੍ਕਟਨ੍ਤਿ ਕਾਯੇਨ વਾਚਾਯ ਮਨਸਾ ਚ ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਸਾવਜ੍ਜਂ ਦੁਕ੍ਖੁਦ੍ਰਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਯਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਂવੁਤਂ ਤੀਹਿ ਠਾਨੇਹੀਤਿ ਏਤੇਹਿ ਤੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਂ ਪવੇਸਨਿવਾਰਣਤੋ ਪਿਹਿਤਂ, ਤਂ ਅਹਂ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ’’ਨ੍ਤਿ વਦਾਮੀਤਿ।
Vācānurakkhīti catunnaṃ vacīduccaritānaṃ parivajjanena vācānurakkhī. Abhijjhādīnaṃ anuppādanena manasā suṭṭhu saṃvuto. Pāṇātipātādayo pajahanto kāyena ca akusalaṃ na kayirā, ete tayo kammapathe visodhaye. Evaṃ visodhento hi sīlakkhandhādīnaṃ esakehi buddhādīhi isīhi paveditaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ ārādheyyāti. Dukkaṭanti kāyena vācāya manasā ca dukkaṭaṃ sāvajjaṃ dukkhudrayaṃ duggatisaṃvattaniyaṃ kammaṃ yassa natthi. Saṃvutaṃ tīhiṭhānehīti etehi tīhi kāraṇehi kāyaduccaritādīnaṃ pavesanivāraṇato pihitaṃ, taṃ ahaṃ ‘‘brāhmaṇa’’nti vadāmīti.
ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏਕਨ੍ਤਦੁਸ੍ਸੀਲਭਾવੋ। ਗਿਹੀ વਾਪਿ ਜਾਤਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਦਸ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥੇ ਕਰੋਨ੍ਤੋ, ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ વਾਪਿ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਦਿવਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਗਰੁਕਾਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਦੁਸ੍ਸੀਲੋ ਨਾਮ। ਇਧ ਪਨ ਯੋ ਦ੍વੀਸੁ ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਸੁ ਦੁਸ੍ਸੀਲੋ, ਤਸ੍ਸ ਗਤਿਯਾ ਆਗਤਂ ਦੁਸ੍ਸੀਲਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਸ੍ਸੀਲਭਾવੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਦੁਸ੍ਸੀਲਸ੍ਸ ਛ ਦ੍વਾਰਾਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਣ੍ਹਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਮਾਲੁવਾ ਸਾਲਮਿવੋਤ੍ਥਤਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਤਂ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਂ। ਯਥਾ ਨਾਮ ਮਾਲੁવਾ ਸਾਲਂ ਓਤ੍ਥਤਂ ਦੇવੇ વਸ੍ਸਨ੍ਤੇ ਪਤ੍ਤੇਹਿ ਉਦਕਂ ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਸਂਭਞ੍ਜਨવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਮੇવ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਤਿ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਓਤ੍ਥਤਂ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਸੋ ਮਾਲੁવਾਯ ਸਂਭਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਪਾਤਿਯਮਾਨੋ ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਤਾਯ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਂਭਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਪਾਯੇਸੁ ਪਾਤਿਯਮਾਨੋ, ਯਥਾ ਨਂ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮੋ ਦਿਸੋ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਥਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਕਰੋਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Accantadussīlyanti ekantadussīlabhāvo. Gihī vāpi jātito paṭṭhāya dasa akusalakammapathe karonto, pabbajito vāpi upasampannadivasato paṭṭhāya garukāpattiṃ āpajjamāno accantadussīlo nāma. Idha pana yo dvīsu tīsu attabhāvesu dussīlo, tassa gatiyā āgataṃ dussīlabhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Dussīlabhāvoti cettha dussīlassa cha dvārāni nissāya uppannā taṇhā veditabbā. Māluvā sālamivotthatanti yassa puggalassa taṃ taṇhāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ. Yathā nāma māluvā sālaṃ otthataṃ deve vassante pattehi udakaṃ paṭicchitvā saṃbhañjanavasena sabbatthakameva pariyonandhati, evaṃ attabhāvaṃ otthataṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ so māluvāya saṃbhañjitvā bhūmiyaṃ pātiyamāno rukkho viya tāya dussīlyasaṅkhātāya taṇhāya saṃbhañjitvā apāyesu pātiyamāno, yathā naṃ anatthakāmo diso icchati, tathā attānaṃ karoti nāmāti attho.
‘‘ਅਤ੍ਤਨਾ ਹਿ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਪਾਸਾਣਮਯਂ ਪਾਸਾਣਸਮ੍ਭવਂ વਜਿਰਂ ਤਮੇવ ਅਸ੍ਮਮਯਂ ਮਣਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਾਸਾਣਮਣਿਂ ਖਾਯਿਤ੍વਾ ਛਿਦ੍ਦਾਛਿਦ੍ਦਂ ਖਣ੍ਡਾਖਣ੍ਡਂ ਕਤ੍વਾ ਅਪਰਿਭੋਗਂ ਕਰੋਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਜਾਤਂ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭવਂ ਪਾਪਂ ਦੁਮ੍ਮੇਧਂ ਨਿਪ੍ਪਞ੍ਞਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਚਤੂਸੁ ਅਪਾਯੇਸੁ ਅਭਿਮਤ੍ਥਤਿ ਕਨ੍ਤਤਿ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤੀਤਿ।
‘‘Attanā hi kata’’nti gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – yathā pāsāṇamayaṃ pāsāṇasambhavaṃ vajiraṃ tameva asmamayaṃ maṇiṃ attano uṭṭhānaṭṭhānasaṅkhātaṃ pāsāṇamaṇiṃ khāyitvā chiddāchiddaṃ khaṇḍākhaṇḍaṃ katvā aparibhogaṃ karoti, evamevaṃ attanā kataṃ attani jātaṃ attasambhavaṃ pāpaṃ dummedhaṃ nippaññaṃ puggalaṃ catūsu apāyesu abhimatthati kantati viddhaṃsetīti.
ਨਿਸੇવਿਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਗਰਹਾਤਿ ਗਾਰਯ੍ਹਾ। ਬਾਲਮਤੀਤਿ ਮਨ੍ਦਬੁਦ੍ਧਿਨੋ। ਖਯਾ ਚ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰਞਾਣੇਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਖੇਪਨਤੋ। વਿਮੁਤ੍ਤਚੇਤਸੋਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਨਿਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤੇ ਜੋਤਿਰਿવਿਨ੍ਧਨਕ੍ਖਯਾਤਿ ਯਥਾ ਨਾਮ ਅਨੁਪਾਦਾਨੋ ਜਾਤવੇਦੋ ਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਕ੍ਖਯਾ ਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ।
Niseviyāti katvā. Garahāti gārayhā. Bālamatīti mandabuddhino. Khayā ca kammassāti kammakkhayakarañāṇena kammassa khepanato. Vimuttacetasoti samucchedavimuttiyā paṭippassaddhivimuttiyā ca vimuttacitto. Nibbanti te jotirivindhanakkhayāti yathā nāma anupādāno jātavedo nibbāyati, evamevaṃ abhisaṅkhārassa viññāṇassa anavasesakkhayā nibbāyati.
੧੨੩.
123.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਭਮਰੋ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯਂ ਭਮਰੋਤਿ ਯਾ ਕਾਚਿ ਮਧੁਕਰਜਾਤਿ। ਪੁਪ੍ਫਨ੍ਤਿ ਪੁਪ੍ਫਾਰਾਮੇ ਚਰਨ੍ਤੋ ਪੁਪ੍ਫਞ੍ਚ ਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣਞ੍ਚ ਗਨ੍ਧਞ੍ਚ ਅਹੇਠਯਂ ਅਹੇਠਯਨ੍ਤੋ ਅવਿਨਾਸੇਨ੍ਤੋ ਚਰਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਚਰਿਤ੍વਾ ਚ ਪਲੇਤਿ ਰਸਮਾਦਾਯਾਤਿ ਯਾવਦਤ੍ਥਂ ਰਸਂ ਪਿવਿਤ੍વਾ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਮਧੁਕਰਣਤ੍ਥਾਯ ਰਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਡੇਤਿ। ਸੋ ਏਕਂ વਨਗਹਨਂ ਅਜ੍ਝੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਰੁਕ੍ਖਸੁਸਿਰਾਦੀਸੁ ਤਂ ਰਜਮਿਸ੍ਸਕਂ ਰਸਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਮਧੁਰਰਸਂ ਮਧੁਂ ਕਰੋਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਾਰਾਮੇ ਚਰਿਤਪਚ੍ਚਯਾ ਪੁਪ੍ਫਂ વਾ ਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣੋ વਾ ਗਨ੍ਧੋ વਾ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਪੁਪ੍ਫਂ ਪਾਕਤਿਕਮੇવ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਗਾਮੇ ਮੁਨੀ ਚਰੇਤਿ ਏવਂ ਸੇਕ੍ਖੋ ਅਸੇਕ੍ਖੋ વਾ ਅਨਗਾਰਿਯਮੁਨਿ ਕੁਲਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਗਾਮੇ ਭਿਕ੍ਖਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਚਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਗਾਮੇ ਚਰਣਪਚ੍ਚਯਾ ਸਦ੍ਧਾਹਾਨਿ વਾ ਭੋਗਹਾਨਿ વਾ ਹੋਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਪਿ ਭੋਗਾਪਿ ਪਾਕਤਿਕਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਚਰਿਤ੍વਾ ਚ ਪਨ ਗਾਮਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਬਹਿਗਾਮੇ ਉਦਕਫਾਸੁਕਟ੍ਠਾਨੇ ਸਙ੍ਘਾਟਿਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਅਕ੍ਖਭਞ੍ਜਨ- (ਮਿ॰ ਪ॰ ੬.੧.੨) વਣਲੇਪਨਪੁਤ੍ਤਮਂਸੂਪਮવਸੇਨ (ਮਿ॰ ਪ॰ ੬.੧.੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੩) ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਥਾਰੂਪਂ વਨਸਣ੍ਡਂ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਿ ਹਤ੍ਥਗਤਾਨੇવ ਕਰੋਤਿ। ਅਸੇਕ੍ਖਮੁਨਿ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਮਨੁਯੁਞ੍ਜਤਿ। ਅਯਮਸ੍ਸ ਭਮਰੇਨ ਮਧੁਕਰੇਨ ਸਰਿਕ੍ਖਤਾ। ਖੀਣਾਸવੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ।
‘‘Yathāpi bhamaro’’ti gāthāyaṃ bhamaroti yā kāci madhukarajāti. Pupphanti pupphārāme caranto pupphañca tassa vaṇṇañca gandhañca aheṭhayaṃ aheṭhayanto avināsento caratīti attho. Evaṃ caritvā ca paleti rasamādāyāti yāvadatthaṃ rasaṃ pivitvā aparampi madhukaraṇatthāya rasaṃ gahetvā ḍeti. So ekaṃ vanagahanaṃ ajjhogāhetvā rukkhasusirādīsu taṃ rajamissakaṃ rasaṃ ṭhapetvā anupubbena madhurarasaṃ madhuṃ karoti, na tassa pupphārāme caritapaccayā pupphaṃ vā tassa vaṇṇo vā gandho vā vinassati, atha kho pupphaṃ pākatikameva hoti. Evaṃ gāme munī careti evaṃ sekkho asekkho vā anagāriyamuni kulapaṭipāṭiyā gāme bhikkhaṃ gaṇhanto careyyāti attho. Na hi tassa gāme caraṇapaccayā saddhāhāni vā bhogahāni vā hoti, saddhāpi bhogāpi pākatikāva honti. Evaṃ caritvā ca pana gāmato nikkhamitvā bahigāme udakaphāsukaṭṭhāne saṅghāṭiṃ paññapetvā nisinno akkhabhañjana- (mi. pa. 6.1.2) vaṇalepanaputtamaṃsūpamavasena (mi. pa. 6.1.2; saṃ. ni. 2.63) paccavekkhanto piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathārūpaṃ vanasaṇḍaṃ anupavisitvā ajjhattikakammaṭṭhānaṃ sammasanto maggaphalāni hatthagatāneva karoti. Asekkhamuni pana diṭṭhadhammasukhavihāramanuyuñjati. Ayamassa bhamarena madhukarena sarikkhatā. Khīṇāsavo panettha adhippetoti.
ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ વਿਹਰਤੀਤਿ ਯੋ ਨਂ ਪਾਤਿ ਰਕ੍ਖਤਿ, ਤਂ ਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ਮੋਚੇਤਿ ਆਪਾਯਿਕਾਦੀਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸੋ ਏવ ਕਾਯਿਕવਾਚਸਿਕਸ੍ਸ વੀਤਿਕ੍ਕਮਸ੍ਸ ਸਂવਰਣਤੋ ਪਿਦਹਨਤੋ ਸਂવਰੋ। ਤੇਨ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੇਨ ਸਂવੁਤੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਿਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਚਰਤਿ। ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਆਚਾਰੇਨ ਚ ਗੋਚਰੇਨ ਚ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੂਤਿ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕੇਸੁ। વਜ੍ਜੇਸੂਤਿ ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀਤਿ ਭਯਂ ਦਸ੍ਸੀ। ਸਮਾਦਾਯ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੂਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਮ੍ਮਾ ਆਦਿਯਿਤ੍વਾ ਸਿਕ੍ਖਤਿ।
Pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharatīti yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkho. So eva kāyikavācasikassa vītikkamassa saṃvaraṇato pidahanato saṃvaro. Tena pātimokkhasaṃvarena saṃvuto samannāgato hutvā sabbiriyāpathesu carati. Ācāragocarasampannoti ācārena ca gocarena ca sampanno. Aṇumattesūti appamattakesu. Vajjesūti akusaladhammesu. Bhayadassāvīti bhayaṃ dassī. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti sikkhāpadesu yaṃ kiñci sikkhitabbaṃ, taṃ sabbaṃ sammā ādiyitvā sikkhati.
ਕਾਯਕਮ੍ਮવਚੀਕਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਕੁਸਲੇਨ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਜੀવੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਚਾਰਗੋਚਰਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਕੁਸਲੇ ਕਾਯਕਮ੍ਮੇ વਚੀਕਮ੍ਮੇ ਚ ਗਹਿਤੇਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਇਦਂ ਆਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ ਨ ਆਕਾਸਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਾਯવਚੀਦ੍વਾਰੇਸੁ ਏવ ਪਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦ੍વਾਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਕੁਸਲੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਜੀવੋ, ਆਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਿ ਸੀਲਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਕਤਮੇ ਚ ਥਪਤਿ ਕੁਸਲਾ ਸੀਲਾ? ਕੁਸਲਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਕੁਸਲਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ, ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਆਜੀવਮ੍ਪਿ ਖੋ ਅਹਂ ਥਪਤਿ ਸੀਲਸ੍ਮਿਂ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੬੫)। ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋਤਿ ਯਸ੍ਸ ਕਾਯਿਕਂ ਚੇਤਸਿਕਞ੍ਚ વੀਰਿਯਂ ਆਰਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ, ਸੋ ‘‘ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਗਣਸਙ੍ਗਣਿਕਂ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ ਚਤੂਸੁ ਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਅਟ੍ਠਆਰਮ੍ਭવਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਏਕਕੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਕਾਯਿਕਂ વੀਰਿਯਂ ਆਰਦ੍ਧਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਗਣਿਕਂ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਏਕਕੋ ਹੋਤਿ, ਗਮਨਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਲੇਸਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚੇਤਸਿਕਂ વੀਰਿਯਂ ਆਰਦ੍ਧਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ। ਥਾਮવਾਤਿ ਠਿਤਿਮਾ। ਦਲ਼੍ਹਪਰਕ੍ਕਮੋਤਿ ਥਿਰਪਰਕ੍ਕਮੋ। ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰੋ…ਪੇ॰… ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯਾਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਤ੍ਥਂ વੋਦਾਨਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ , ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਤ੍ਥਞ੍ਚ ਧੁਰਂ ਅਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ વੀਰਿਯਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ। ਪਞ੍ਞવਾਤਿ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਦਯਤ੍ਥਗਾਮਿਨਿਯਾ’’ਤਿ।
Kāyakammavacīkammena samannāgato, kusalena parisuddhājīvoti ettha ācāragocaraggahaṇeneva kusale kāyakamme vacīkamme ca gahitepi yasmā idaṃ ājīvapārisuddhisīlaṃ na ākāsādīsu uppajjati, kāyavacīdvāresu eva pana uppajjati, tasmā tassa uppattidvāradassanatthaṃ ‘‘kāyavacīkammena samannāgato, kusalenā’’ti vuttaṃ. Yasmā pana tena samannāgato, tasmā parisuddhājīvo, ājīvapārisuddhipi sīlamevāti dassanatthaṃ etaṃ vuttaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘katame ca thapati kusalā sīlā? Kusalaṃ kāyakammaṃ kusalaṃ vacīkammaṃ, parisuddhaṃ ājīvampi kho ahaṃ thapati sīlasmiṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 2.265). Āraddhavīriyoti yassa kāyikaṃ cetasikañca vīriyaṃ āraddhaṃ hoti, so ‘‘āraddhavīriyo’’ti vuccati. Tattha yo gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā catūsu iriyāpathesu aṭṭhaārambhavatthuvasena ekako hoti, tassa kāyikaṃ vīriyaṃ āraddhaṃ nāma hoti. Yo cittasaṅgaṇikaṃ vinodetvā aṭṭhasamāpattivasena ekako hoti, gamanādīsu uppannakilesaṃ uppannaṭṭhāneyeva niggaṇhitvā jhānaṃ nibbatteti, tassa cetasikaṃ vīriyaṃ āraddhaṃ nāma hoti. Evaṃ āraddhavīriyo. Thāmavāti ṭhitimā. Daḷhaparakkamoti thiraparakkamo. Anikkhittadhuro…pe… sacchikiriyāyāti saṃkilesadhammānaṃ pahānatthaṃ vodānadhammānaṃ sampādanatthaṃ , paccakkhakaraṇatthañca dhuraṃ anikkhipitvā vīriyaṃ ussukkāpento viharati. Paññavāti pañcannaṃ khandhānaṃ udayabbayapariggāhikāya paññāya samannāgato. Tenāha ‘‘udayatthagāminiyā’’ti.
ਨਤ੍ਥਿ ਪੁਤ੍ਤਸਮਂ ਪੇਮਨ੍ਤਿ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ વਿਰੂਪੇਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਤ੍ਤਕੇ ਸੁવਣ੍ਣਬਿਮ੍ਬਕਂ વਿਯ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਮਾਲਾਗੁਲ਼ੇ વਿਯ ਸੀਸਾਦੀਸੁ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਹਰਮਾਨਾ। ਤੇਹਿ ਉਹਦਿਤਾਪਿ ਓਮੁਤ੍ਤਿਤਾਪਿ ਗਨ੍ਧવਿਲੇਪਨਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤਾ વਿਯ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਪੁਤ੍ਤਸਮਂ ਪੇਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਪੁਤ੍ਤਪੇਮੇਨ ਸਮਂ ਪੇਮਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਗੋਸਮਿਤਨ੍ਤਿ ਗੋਹਿ ਸਮਂ ਗੋਧਨਸਦਿਸਂ ਅਞ੍ਞਂ ਧਨਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਸੂਰਿਯਸਮਾ ਆਭਾਤਿ ਸੂਰਿਯਾਭਾਯ ਸਮਾ ਅਞ੍ਞਾ ਆਭਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਮੁਦ੍ਦਪਰਮਾਤਿ ਯੇ ਕੇਚਿ ਅਞ੍ਞੇ ਸਰਾ ਨਾਮ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਸਮੁਦ੍ਦਪਰਮਾ। ਸਮੁਦ੍ਦੋ ਤੇਸਂ ਉਤ੍ਤਮੋ, ਸਮੁਦ੍ਦਸਦਿਸਂ ਅਞ੍ਞਂ ਉਦਕਂ ਨਿਦਾਨਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ ਭਗવਾਤਿ વਦਤਿ।
Natthi puttasamaṃ pemanti mātāpitaro virūpepi attano puttake suvaṇṇabimbakaṃ viya maññanti mālāguḷe viya sīsādīsu katvā pariharamānā. Tehi uhaditāpi omuttitāpi gandhavilepanaṃ paṭicchantā viya somanassaṃ āpajjanti. Tenāha – ‘‘natthi puttasamaṃ pema’’nti. Puttapemena samaṃ pemaṃ nāma natthīti vuttaṃ hoti. Gosamitanti gohi samaṃ godhanasadisaṃ aññaṃ dhanaṃ nāma natthi. Sūriyasamā ābhāti sūriyābhāya samā aññā ābhā nāma natthi. Samuddaparamāti ye keci aññe sarā nāma, sabbe te samuddaparamā. Samuddo tesaṃ uttamo, samuddasadisaṃ aññaṃ udakaṃ nidānaṃ nāma natthi bhagavāti vadati.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਤ੍ਤਪੇਮੇਨ ਸਮਂ ਪੇਮਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਹਿ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾਪਿ ਪੁਤ੍ਤਧੀਤਰੋ ਅਪੋਸੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਮੇવ ਪੋਸੇਨ੍ਤਿ। ਧਞ੍ਞੇਨ ਚ ਸਮਂ ਧਨਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਥਾਰੂਪੇ ਹਿ ਕਾਲੇ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਾਦੀਨਿਪਿ ਗੋਮਹਿਂਸਾਦੀਨਿਪਿ ਧਞ੍ਞਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਧਞ੍ਞਸਾਮਿਕਾਨਮੇવ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਸਮਾ ਆਭਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਸੂਰਿਯਾਦਯੋ ਹਿ ਏਕਦੇਸਂਯੇવ ਓਭਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਮੇવ ਚ ਤਮਂ વਿਨੋਦੇਨ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਪਨ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਏਕਪਜ੍ਜੋਤਂ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਤੀਤਂਸਾਦਿਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਞ੍ਚ ਤਮਂ વਿਧਮਤਿ। ਮੇਘવੁਟ੍ਠਿਯਾ ਚ ਸਮੋ ਸਰੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਦੀ વਾ ਹਿ ਹੋਤੁ ਤਲ਼ਾਕਾਦੀਨਿ વਾ, વੁਟ੍ਠਿਸਮੋ ਸਰੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਮੇਘવੁਟ੍ਠਿਯਾ ਹਿ ਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਯ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਅਙ੍ਗੁਲਿਪਬ੍ਬਤੇਮਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਉਦਕਂ ਨ ਹੋਤਿ, વੁਟ੍ਠਿਯਾ ਪਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਯ ਯਾવ ਆਭਸ੍ਸਰਭવਨਾਪਿ ਏਕੋਦਕਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਦੇવਤਾવਚਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨવਸੇਨ ਪਟਿਗਾਥਂ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਅਤ੍ਤਸਮਂ ਪੇਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Yasmā pana attapemena samaṃ pemaṃ natthi. Mātāpitaro hi chaḍḍetvāpi puttadhītaro aposetvā attānameva posenti. Dhaññena ca samaṃ dhanaṃ nāma natthi. Tathārūpe hi kāle hiraññasuvaṇṇādīnipi gomahiṃsādīnipi dhaññaggahaṇatthaṃ dhaññasāmikānameva santikaṃ gahetvā gacchanti. Paññāya ca samā ābhā nāma natthi. Sūriyādayo hi ekadesaṃyeva obhāsenti, paccuppannameva ca tamaṃ vinodenti, paññā pana dasasahassimpi lokadhātuṃ ekapajjotaṃ kātuṃ sakkoti, atītaṃsādipaṭicchādakañca tamaṃ vidhamati. Meghavuṭṭhiyā ca samo saro nāma natthi. Nadī vā hi hotu taḷākādīni vā, vuṭṭhisamo saro nāma natthi. Meghavuṭṭhiyā hi pacchinnāya mahāsamudde aṅgulipabbatemanamattampi udakaṃ na hoti, vuṭṭhiyā pana pavattamānāya yāva ābhassarabhavanāpi ekodakaṃ hoti. Tasmā bhagavā devatāvacanaṃ paṭikkhipanavasena paṭigāthaṃ vadanto ‘‘natthi attasamaṃ pema’’ntiādimāha.
੧੨੪.
124.
ਕਿਂਸੂਧ ਭੀਤਾਤਿ ਕਿਂ ਨੁ ਭੀਤਾ। ਮਗ੍ਗੋ ਚਨੇਕਾਯਤਨੋ ਪવੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਟ੍ਠਤਿਂਸਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਅਨੇਕੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਮਗ੍ਗੋ ਕਥਿਤੋ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਕਿਸ੍ਸ ਭੀਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਯਂ ਜਨਤਾ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਅਗ੍ਗਹੇਸੀਤਿ વਦਤਿ। ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾਤਿ ਬਹੁਪਞ੍ਞ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਪਞ੍ਞ। ਪਰਲੋਕਂ ਨ ਭਾਯੇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਾ ਲੋਕਾ ਪਰਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨ ਭਾਯੇਯ੍ਯ।
Kiṃsūdha bhītāti kiṃ nu bhītā. Maggo canekāyatano pavuttoti aṭṭhatiṃsārammaṇavasena anekehi kāraṇehi maggo kathito, evaṃ sante kissa bhītā hutvā ayaṃ janatā dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo aggahesīti vadati. Bhūripaññāti bahupañña ussannapañña. Paralokaṃ na bhāyeti imasmā lokā paralokaṃ gacchanto na bhāyeyya.
ਪਣਿਧਾਯਾਤਿ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਘਰਮਾવਸਨ੍ਤੋਤਿ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਾਦਯੋ વਿਯ ਬਹ੍વਨ੍ਨਪਾਨੇ ਘਰੇ વਸਨ੍ਤੋ। ਸਂવਿਭਾਗੀਤਿ ਅਚ੍ਛਰਾਯ ਗਹਿਤਮ੍ਪਿ ਨਖੇਨ ਫਾਲੇਤ੍વਾ ਪਰਸ੍ਸ ਦਤ੍વਾવ ਭੁਞ੍ਜਨਸੀਲੋ। વਦਞ੍ਞੂਤਿ ਯਾਚਕਾਨਂ ਯਾਚਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤવਚਨਞ੍ਞੂ, વਚਨੀਯੋ વਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ વਾਚਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਚੀਸੁਚਰਿਤਾਨਿ ਗਹਿਤਾਨਿ। ਮਨਨ੍ਤਿ ਤੀਣਿ ਮਨੋਸੁਚਰਿਤਾਨਿ। ਕਾਯੇਨਾਤਿ ਤੀਣਿ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਨਿ। ਇਮੇ ਦਸ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ ਪੁਬ੍ਬਸੁਦ੍ਧਿਅਙ੍ਗਂ ਨਾਮ। ‘‘ਬਹ੍વਨ੍ਨਪਾਨਂ ਘਰਮਾવਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਞ੍ਞਉਪਕ੍ਖਰੋ ਗਹਿਤੋ। ਸਦ੍ਧੋਤਿ ਏਕਂ ਅਙ੍ਗਂ, ਮੁਦੂਤਿ ਏਕਂ, ਸਂવਿਭਾਗੀਤਿ ਏਕਂ, વਦਞ੍ਞੂਤਿ ਏਕਨ੍ਤਿ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਏਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਠਿਤੋ ਚਤੂਸੂ’’ਤਿ ਆਹ।
Paṇidhāyāti ṭhapetvā. Gharamāvasantoti anāthapiṇḍikādayo viya bahvannapāne ghare vasanto. Saṃvibhāgīti accharāya gahitampi nakhena phāletvā parassa datvāva bhuñjanasīlo. Vadaññūti yācakānaṃ yācanavasena vuttavacanaññū, vacanīyo vā. Ettha ca vācanti cattāri vacīsucaritāni gahitāni. Mananti tīṇi manosucaritāni. Kāyenāti tīṇi kāyasucaritāni. Ime dasa kusalakammapathā pubbasuddhiaṅgaṃ nāma. ‘‘Bahvannapānaṃ gharamāvasanto’’ti iminā yaññaupakkharo gahito. Saddhoti ekaṃ aṅgaṃ, mudūti ekaṃ, saṃvibhāgīti ekaṃ, vadaññūti ekanti imāni cattāri aṅgāni sandhāya ‘‘etesu dhammesu ṭhito catūsū’’ti āha.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ‘‘વਾਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ, ‘‘ਬਹ੍વਨ੍ਨਪਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਞ੍ਞਉਪਕ੍ਖਰੋવ ਗਹਿਤੋ, ‘‘ਸਦ੍ਧੋ ਮੁਦੁ ਸਂવਿਭਾਗੀ વਦਞ੍ਞੂ’’ਤਿ ਏਕਂ ਅਙ੍ਗਂ।
Aparo nayo – ‘‘vāca’’ntiādīni tīṇi aṅgāni, ‘‘bahvannapāna’’nti iminā yaññaupakkharova gahito, ‘‘saddho mudu saṃvibhāgī vadaññū’’ti ekaṃ aṅgaṃ.
ਅਪਰੋ ਦੁਕਨਯੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ – ‘‘વਾਚਂ ਮਨਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਏਕਂ ਅਙ੍ਗਂ, ‘‘ਕਾਯੇਨ ਪਾਪਾਨਿ ਅਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ ਬਹ੍વਨ੍ਨਪਾਨਂ ਘਰਮਾવਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਏਕਂ, ‘‘ਸਦ੍ਧੋ ਮੁਦੂ’’ਤਿ ਏਕਂ, ‘‘ਸਂવਿਭਾਗੀ વਦਞ੍ਞੂ’’ਤਿ ਏਕਨ੍ਤਿ ਏਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਠਿਤੋ ਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਇਤੋ ਪਰਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਨ ਭਾਯਤਿ।
Aparo dukanayo nāma hoti – ‘‘vācaṃ manañcā’’ti ekaṃ aṅgaṃ, ‘‘kāyena pāpāni akubbamāno bahvannapānaṃ gharamāvasanto’’ti ekaṃ, ‘‘saddho mudū’’ti ekaṃ, ‘‘saṃvibhāgī vadaññū’’ti ekanti etesu catūsu dhammesu ṭhito dhamme ṭhito nāma hoti. So ito paralokaṃ gacchantona bhāyati.
ਕਾਯਸਮਾਚਾਰਮ੍ਪੀਤਿਆਦਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਦੁવਿਧੇਨਾਤਿ ਦ੍વਿવਿਧੇਨ, ਦ੍વੀਹਿ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਞ੍ਞਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ। ਸੀਲਕਥਾ ਚ ਨਾਮੇਸਾ ਕਮ੍ਮਪਥવਸੇਨ વਾ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਸੇਨ વਾ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਪਥવਸੇਨ ਤਾવ ਕਥੇਨ੍ਤੇਨ ਅਸੇવਿਤਬ੍ਬਕਾਯਸਮਾਚਾਰੋ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰੇਹਿ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋ। ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦવੀਤਿਕ੍ਕਮવਸੇਨ। ਸੇવਿਤਬ੍ਬਕਾਯਸਮਾਚਾਰੋ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿવੇਰਮਣੀਹਿ ਚੇવ ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਚ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋ।
Kāyasamācārampītiādi pātimokkhasaṃvaradassanaṃ. Tattha duvidhenāti dvividhena, dvīhi koṭṭhāsehīti attho. Jaññāti jāneyya. Sīlakathā ca nāmesā kammapathavasena vā paṇṇattivasena vā kathetabbā. Tattha kammapathavasena tāva kathentena asevitabbakāyasamācāro pāṇātipātādinnādānamicchācārehi kathetabbo. Paṇṇattivasena kāyadvāre paññattasikkhāpadavītikkamavasena. Sevitabbakāyasamācāro pāṇātipātādiveramaṇīhi ceva kāyadvāre paññattasikkhāpadaavītikkamena ca kathetabbo.
ਅਸੇવਿਤਬ੍ਬવਚੀਸਮਾਚਾਰੋ ਮੁਸਾવਾਦਾਦਿવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਨ ਚੇવ વਚੀਦ੍વਾਰੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦવੀਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਚ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋ। ਸੇવਿਤਬ੍ਬવਚੀਸਮਾਚਾਰੋ ਮੁਸਾવਾਦਾਦਿવੇਰਮਣੀਹਿ ਚੇવ વਚੀਦ੍વਾਰੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਚ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋ।
Asevitabbavacīsamācāro musāvādādivacīduccaritena ceva vacīdvāre paññattasikkhāpadavītikkamena ca kathetabbo. Sevitabbavacīsamācāro musāvādādiveramaṇīhi ceva vacīdvāre paññattasikkhāpadaavītikkamena ca kathetabbo.
ਪਰਿਯੇਸਨਾ ਪਨ ਕਾਯવਾਚਾਹਿ ਪਰਿਯੇਸਨਾ ਏવ, ਸਾ ਕਾਯવਚੀਸਮਾਚਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਆਜੀવਟ੍ਠਮਕਸੀਲਂ ਨਾਮ ਏਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਦ੍વਾਰਦ੍વਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਆਕਾਸੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਜੀવਟ੍ਠਮਕਸੀਲਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਨਸੇવਿਤਬ੍ਬਪਰਿਯੇਸਨਾ ਅਨਰਿਯਪਰਿਯੇਸਨਾਯ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾ, ਸੇવਿਤਬ੍ਬਪਰਿਯੇਸਨਾ ਅਰਿਯਪਰਿਯੇਸਨਾਯ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਰਿਯਪਰਿਯੇਸਨਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮੋ ਸਮਾਨੋ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਂਯੇવ ਪਰਿਯੇਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੪)। ਤਥਾ ‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਪਰਿਯੇਸਨਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮੋ ਸਮਾਨੋ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮੇ ਆਦੀਨવਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਅਜਾਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਰਿਯੇਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੫)।
Pariyesanā pana kāyavācāhi pariyesanā eva, sā kāyavacīsamācāraggahaṇena gahitāpi yasmā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ nāma etasmiṃyeva dvāradvaye uppajjati, na ākāse, tasmā ājīvaṭṭhamakasīladassanatthaṃ visuṃ vuttā. Tattha nasevitabbapariyesanā anariyapariyesanāya kathetabbā, sevitabbapariyesanā ariyapariyesanāya. Vuttañhetaṃ – ‘‘katamā ca, bhikkhave, anariyapariyesanā? Idha, bhikkhave, ekacco attanā jātidhammo samāno jātidhammaṃyeva pariyesatī’’tiādi (ma. ni. 1.274). Tathā ‘‘katamā ca, bhikkhave, ariyapariyesanā? Idha, bhikkhave, ekacco attanā jātidhammo samāno jātidhamme ādīnavaṃ viditvā ajātaṃ anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ pariyesatī’’tiādi (ma. ni. 1.275).
੧੭੦.
170.
ਮਗ੍ਗਾਨਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋਤਿ ਜਙ੍ਘਮਗ੍ਗਾਦਯੋ વਾ ਹੋਨ੍ਤੁ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿਦਿਟ੍ਠਿਗਤਮਗ੍ਗਾ વਾ, ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਮਗ੍ਗਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਕਰੋ ਨਿਰੋਧਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਚਤੂਸੁਪਿ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਪਰਿਜਾਨਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਮਾਨੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸੇਟ੍ਠੋ ਉਤ੍ਤਮੋ। ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਚਤੁਰੋ ਪਦਾਤਿ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਭਣੇ ਨ ਕੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੨੪) ਆਗਤਂ વਚੀਸਚ੍ਚਂ વਾ ਹੋਤੁ, ‘‘ਸਚ੍ਚੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਸਚ੍ਚੋ ਖਤ੍ਤਿਯੋ’’ਤਿਆਦਿਭੇਦਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚਂ વਾ, ‘‘ਇਦਮੇવ ਸਚ੍ਚਂ ਮੋਘਮਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੩੧; ਉਦਾ॰ ੫੪; ਮਹਾਨਿ॰ ੨੦) ਦਿਟ੍ਠਿਸਚ੍ਚਂ વਾ, ‘‘ਏਕਞ੍ਹਿ ਸਚ੍ਚਂ ਨ ਦੁਤਿਯਮਤ੍ਥੀ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੯੦; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੧੯) વੁਤ੍ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚਂ વਾ ਹੋਤੁ। ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਇਮੇਸਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਰਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਏਕਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨ ਤਥਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨ ਚ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਯੋ (ਮਹਾવ॰ ੧੪; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੮੭; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੦) ਚਤੁਰੋ ਪਦਾ ਸੇਟ੍ਠਾ ਨਾਮ। વਿਰਾਗੋ ਸੇਟ੍ਠੋ ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ વਾ ਅਸਙ੍ਖਤਾ વਾ, વਿਰਾਗੋ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ੫.੩੨; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦) વਚਨਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤੋ વਿਰਾਗੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸੇਟ੍ਠੋ। ਦ੍વਿਪਦਾਨਞ੍ਚ ਚਕ੍ਖੁਮਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਦਿਭੇਦਾਨਂ ਦ੍વਿਪਦਾਨਂ ਪਞ੍ਚਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਭਗવਾવ ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ।
Maggānaṭṭhaṅgikoti jaṅghamaggādayo vā hontu dvāsaṭṭhidiṭṭhigatamaggā vā, sabbesampi maggānaṃ sammādiṭṭhiādīhi aṭṭhahi aṅgehi micchādiṭṭhiādīnaṃ aṭṭhannaṃ pāpadhammānaṃ pahānakaro nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā catūsupi saccesu dukkhaparijānanādikiccaṃ sādhayamāno aṭṭhaṅgiko maggo seṭṭho uttamo. Saccānaṃ caturo padāti ‘‘saccaṃ bhaṇe na kujjheyyā’’ti (dha. pa. 224) āgataṃ vacīsaccaṃ vā hotu, ‘‘sacco brāhmaṇo, sacco khattiyo’’tiādibhedaṃ sammutisaccaṃ vā, ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti (ma. ni. 3.331; udā. 54; mahāni. 20) diṭṭhisaccaṃ vā, ‘‘ekañhi saccaṃ na dutiyamatthī’’ti (su. ni. 890; mahāni. 119) vuttaṃ paramatthasaccaṃ vā hotu. Sabbesampi imesaṃ saccānaṃ parijānitabbaṭṭhena pahātabbaṭṭhena sacchikātabbaṭṭhena bhāvetabbaṭṭhena ekapaṭivedhaṭṭhena tathapaṭivedhaṭṭhena ca ‘‘dukkhaṃ ariyasacca’’ntiādayo (mahāva. 14; dī. ni. 2.387; ma. ni. 1.120) caturo padā seṭṭhā nāma. Virāgo seṭṭho dhammānanti ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90) vacanato nibbānasaṅkhāto virāgo sabbadhammānaṃ seṭṭho. Dvipadānañca cakkhumāti sabbesampi devamanussādibhedānaṃ dvipadānaṃ pañcahi cakkhūhi cakkhumā bhagavāva seṭṭhoti.
ਅਗ੍ਗਾਨੀਤਿ ਉਤ੍ਤਮਾਨਿ। ਯਾવਤਾਤਿ ਯਤ੍ਤਕਾ। ਅਪਦਾਤਿ ਨਿਪ੍ਪਦਾ ਅਹਿਮਚ੍ਛਾਦਯੋ। ਦ੍વਿਪਦਾਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਪਕ੍ਖਿਜਾਤਾਦਯੋ। ਚਤੁਪ੍ਪਦਾਤਿ ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਾਦਯੋ । ਬਹੁਪ੍ਪਦਾਤਿ ਸਤਪਦਿਆਦਯੋ। ਰੂਪਿਨੋਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਰੂਪਾવਚਰਸਤ੍ਤਾ। ਅਸਞ੍ਞਿਨੋਤਿ ਅਸਞ੍ਞੀਭવੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾ। ਨੇવਸਞ੍ਞੀਨਾਸਞ੍ਞਿਨੋਤਿ ਭવਗ੍ਗੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾ। ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀਤਿ ਗੁਣੇਹਿ ਅਗ੍ਗੋ ਉਤ੍ਤਮੋ ਸੇਟ੍ਠੋ ਅਕ੍ਖਾਯਤਿ।
Aggānīti uttamāni. Yāvatāti yattakā. Apadāti nippadā ahimacchādayo. Dvipadāti manussapakkhijātādayo. Catuppadāti hatthiassādayo . Bahuppadāti satapadiādayo. Rūpinoti kāmāvacararūpāvacarasattā. Asaññinoti asaññībhave nibbattasattā. Nevasaññīnāsaññinoti bhavagge nibbattasattā. Aggamakkhāyatīti guṇehi aggo uttamo seṭṭho akkhāyati.
ਅਸਙ੍ਖਤਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਰਾਗੋਤਿਆਦੀਨਿ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਾਨਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਆਗਮ੍ਮ ਸਬ੍ਬੇ ਕਿਲੇਸਾ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਰਾਗਮਦਾਦਯੋ ਮਦਾ ਨਿਮ੍ਮਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ , ਸਬ੍ਬਾ ਪਿਪਾਸਾ વਿਨਯਂ ਉਪੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਆਲਯਾ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, વਟ੍ਟਾਨਿ ਉਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਣ੍ਹਾ ਖੀਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਪਰਿਲ਼ਾਹਾ વੂਪਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ, વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਏਤਾਨਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤੀਤਿ।
Asaṅkhatānanti nibbānameva vuttaṃ. Virāgotiādīni ca nibbānasseva nāmāni. Tañhi āgamma sabbe kilesā virajjanti, sabbe rāgamadādayo madā nimmadā honti abhāvaṃ gacchanti , sabbā pipāsā vinayaṃ upenti, sabbe ālayā samugghātaṃ gacchanti, vaṭṭāni upacchijjanti, taṇhā khīyati, sabbapariḷāhā vūpasammanti, vaṭṭadukkhaṃ nirujjhati nibbāyati. Tasmā taṃ etāni nāmāni labhatīti.
ਧਮ੍ਮੋ ਚ ਕੁਸਲਕ੍ਖਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਧਮ੍ਮੋ ਚ ਕੁਸਲੋ ਅਨવਜ੍ਜੋ, ਅਨવਜ੍ਜਤ੍ਤਾ ਏવ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਹਿ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਬ੍ਬਤਿਤ੍ਥਿਯવਾਦੇਹਿ ਚ ਅਪਰਿਕ੍ਖਤੋ। ਤਾਨਿ ਤੀਣਿ વਿਸਿਸ੍ਸਰੇਤਿ ਏਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਰਤਨਾਨਿ ਲੋਕੇ ਸਬ੍ਬਰਤਨੇਹਿ વਿਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਗੁਣવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਲੋਕਂ ਅਤਿਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Dhammo ca kusalakkhatoti tassa satthuno dhammo ca kusalo anavajjo, anavajjattā eva paṭipakkhehi rāgādīhi kilesehi sabbatitthiyavādehi ca aparikkhato. Tāni tīṇi visissareti etāni tīṇi ratanāni loke sabbaratanehi visissanti guṇavasena sabbalokaṃ atisentīti attho.
ਸਮਣਪਦੁਮਸਞ੍ਚਯੋ ਗਣੋਤਿ ਪਦੁਮਸਦਿਸਾਨਂ ਅਰਿਯਸਮਣਾਨਂ ਸਮੂਹਸਙ੍ਖਾਤੋ ਗਣੋ। ਪਦੁਮਨ੍ਤਿ ਹਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਤਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਰੋਰੁਹਸ੍ਸ ਨਾਮਂ। ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾ ਚ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਗੁਣਾਤਿ ਪਦੁਮਸਦਿਸਾ વੁਤ੍ਤਾ। વਿਦੂਨਂ ਸਕ੍ਕਤੋਤਿ વਿਦੂਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਕ੍ਕਤੋ। ਨਰવਰਦਮਕੋਤਿ ਨਰવਰੋ ਚ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਦਮਕੋ ਨਾਯਕੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲੋਕਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰੀਤਿ ਲੋਕਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਠਿਤਾਨਿ, ਸਬ੍ਬਲੋਕੇ ਉਤ੍ਤਮਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Samaṇapadumasañcayo gaṇoti padumasadisānaṃ ariyasamaṇānaṃ samūhasaṅkhāto gaṇo. Padumanti hi paripuṇṇasatapattassa saroruhassa nāmaṃ. Ariyapuggalā ca sabbathāpi paripuṇṇaguṇāti padumasadisā vuttā. Vidūnaṃ sakkatoti vidūhi paṇḍitehi sakkato. Naravaradamakoti naravaro ca purisānaṃ damako nāyako cāti attho. Lokassa uttarīti lokassa upari ṭhitāni, sabbaloke uttamānīti attho.
ਨਿਰੁਪਦਾਹੋਤਿ ਰਾਗਪਰਿਲ਼ਾਹਾਦੀਹਿ ਅਨੁਪਦਾਹੋ। ਸਚ੍ਚਨਾਮੋਤਿ ਅવਿਤਥਨਾਮੋ ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗੁਣੇਹਿ ਆਗਤਨਾਮੋ। ਸਬ੍ਬਾਭਿਭੂਤਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣੇਹਿ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ। ਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੋਤਿ વਟ੍ਟਤੋ ਏਕਨ੍ਤਨਿਸ੍ਸਰਣਭਾવੇਨ ਅવਿਤਥੋ ਸਹ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਾ ਨવવਿਧੋਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੋ, ਤਤੋ ਏવ ਨਤ੍ਥਞ੍ਞੋ ਤਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰਿ ਅਧਿਕਗੁਣੋ ਅਞ੍ਞੋ ਚ ਧਮ੍ਮੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੋવ ਨਿਚ੍ਚਂ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ વਿਦੂਹਿ ਸਬ੍ਬਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਪੂਜਿਤੋ।
Nirupadāhoti rāgapariḷāhādīhi anupadāho. Saccanāmoti avitathanāmo yathābhuccaguṇehi āgatanāmo. Sabbābhibhūti sabbalokaṃ attano guṇehi abhibhavitvā ṭhito. Saccadhammoti vaṭṭato ekantanissaraṇabhāvena avitatho saha pariyattiyā navavidhopi lokuttaradhammo, tato eva natthañño tassa uttarīti tassa uttari adhikaguṇo añño ca dhammo natthīti attho. Ariyasaṅghova niccaṃ sabbakālaṃ vidūhi sabbapaṇḍitehi pūjito.
‘‘ਏਕਾਯਨ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾਯ ਏਕਾਯਨਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਮਗ੍ਗਂ। ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਹਿ –
‘‘Ekāyana’’nti gāthāya ekāyananti ekaṃ maggaṃ. Maggassa hi –
‘‘ਮਗ੍ਗੋ ਪਨ੍ਥੋ ਪਥੋ ਪਜ੍ਜੋ, ਅਞ੍ਜਸਂ વਟੁਮਾਯਨਂ।
‘‘Maggo pantho patho pajjo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;
ਨਾવਾ ਉਤ੍ਤਰਸੇਤੁ ਚ, ਕੁਲ੍ਲੋ ਚ ਭਿਸਿ ਸਙ੍ਗਮੋ’’ਤਿ॥ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਤ੍ਥੁਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੦੧) –
Nāvā uttarasetu ca, kullo ca bhisi saṅgamo’’ti. (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) –
ਬਹੂਨਿ ਨਾਮਾਨਿ, ਸ੍વਾਯਂ ਇਧ ਅਯਨਨਾਮੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਾਯਨਨ੍ਤਿ ਏਕਮਗ੍ਗਂ, ਨ ਦ੍વੇਧਾਪਥਭੂਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਏਕੇਨ ਅਯਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਏਕਾਯਨਂ। ਗਣਸਙ੍ਗਣਿਕਂ ਪਹਾਯ વਿવੇਕਟ੍ਠੇਨ ਪવਿવਿਤ੍ਤੇਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਨ੍ਤਿ વਾ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਯਨੋ, ਸਂਸਾਰਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਸ੍ਸ વਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਯਨੋਤਿ ਏਕਾਯਨੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹਿ ਤੇਨ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਅਯਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਭਗવਤੋવ ਸੋ ਅਯਨੋ, ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਸੋ ਹਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਭਗવਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੯)। ਅਯਤੀਤਿ વਾ ਅਯਨੋ, ਗਚ੍ਛਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਅਯਨੋ, ਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਤਿ ਏਕਾਯਨੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਖੋ, ਸੁਭਦ੍ਦ, ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੧੪)। ਅਪਿ ਚ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਮੁਖਭਾવਨਾਯ ਪવਤ੍ਤੋਪਿ ਅਪਰਭਾਗੇ ਏਕਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ ਅਯਤਿ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਏਕਾਯਨੋ, ਤਂ ਏਕਾਯਨਂ।
Bahūni nāmāni, svāyaṃ idha ayananāmena vutto. Tasmā ekāyananti ekamaggaṃ, na dvedhāpathabhūtanti attho. Atha vā ekena ayitabbanti ekāyanaṃ. Gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya vivekaṭṭhena pavivittena paṭipajjitabbanti attho. Ayanti vā etenāti ayano, saṃsārato nibbānaṃ gacchantīti attho. Ekassa vā sabbasattaseṭṭhassa bhagavato ayanoti ekāyano. Kiñcāpi hi tena aññepi ayanti, tathāpi bhagavatova so ayano, tena uppāditattā. Yathāha – ‘‘so hi, brāhmaṇa, bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā’’tiādi (ma. ni. 3.79). Ayatīti vā ayano, gacchati pavattatīti attho. Ekasmiṃ imasmiṃyeva dhammavinaye ayano, na aññatthāti ekāyano. Yathāha – ‘‘imasmiṃ kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhatī’’ti (dī. ni. 2.214). Api ca pubbabhāge nānāmukhabhāvanāya pavattopi aparabhāge ekaṃ nibbānameva ayati gacchatīti ekāyano, taṃ ekāyanaṃ.
ਜਾਤਿਖਯਨ੍ਤਦਸ੍ਸੀਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਖਯਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਨ੍ਤੋ ਜਾਤਿਖਯਨ੍ਤੋ। ਜਾਤਿਯਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਖਯਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਂ ਪਸ੍ਸੀਤਿ ਜਾਤਿਖਯਨ੍ਤਦਸ੍ਸੀ। ‘‘ਮਗ੍ਗਂ ਪਜਾਨਾਤਿ ਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪੀ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਏਕਾਯਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮਗ੍ਗਂ ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਭਗવਾ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਚ ਤੇਨ ਤੇਨ ਹਿਤੇਨ ਸਤ੍ਤੇ ਅਨੁਕਮ੍ਪਤੀਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਏਕਾਯਨਭਾવਂ, ਤੀਸੁਪਿ ਕਾਲੇਸੁ ਏਕਨ੍ਤਨਿਯ੍ਯਾਨਤਞ੍ਚ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਏਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਤਰਿਂਸੁ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਤਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਯੇ ਚ ਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੇ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਕਾਮੋਘਾਦਿਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਓਘਂ ਤਰਿਂਸੁ, ਯੇ ਤਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਤਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਏਤਰਹਿ ਚ ਤਰਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਏਤੇਨੇવ ਮਗ੍ਗੇਨ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਨਾਤਿ। વਿਸੁਦ੍ਧਿਪੇਕ੍ਖਾਤਿ ਚਤੁਰੋਘਨਿਤ੍ਥਰਣੇਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਾ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਤੁਕਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Jātikhayantadassīti jātiyā khayasaṅkhāto anto jātikhayanto. Jātiyā accantakhayanto nibbānaṃ, taṃ passīti jātikhayantadassī. ‘‘Maggaṃ pajānāti hitānukampī’’tipi pāṭho. Tassattho – vuttappakāraṃ ekāyanasaṅkhātaṃ maggaṃ sayambhuñāṇena bhagavā pajānāti, jānanto ca tena tena hitena satte anukampatīti. Idāni tassa maggassa ekāyanabhāvaṃ, tīsupi kālesu ekantaniyyānatañca vibhāvetuṃ ‘‘etena maggena tariṃsu pubbe, tarissanti ye ca taranti ogha’’nti āha. Tassattho – ye atītamaddhānaṃ kāmoghādicatubbidhaṃ oghaṃ tariṃsu, ye taṃ anāgatamaddhānaṃ tarissanti, etarahi ca taranti, te sabbe eteneva maggena, na aññenāti. Visuddhipekkhāti caturoghanittharaṇena accantavisuddhiṃ nibbānaṃ apekkhantā, parinibbāyitukāmāti attho.
ਏવਂ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨਿ ਉਦਾਹਰਨ੍ਤੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦੀਹਿ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪੁਨ ‘‘ਲੋਕਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸਨਭਾਗਿਯੇਨ ਚ ਭਾવਨਾਭਾਗਿਯੇਨ ਚਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯੇਨ। ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਮੇવ ਹਿ ਦਸ੍ਸਨਭਾਗਿਯਂ ਭਾવਨਾਭਾਗਿਯਨ੍ਤਿ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਲੋਕਿਯਞ੍ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਞ੍ਚਾਤਿ ਲੋਕਿਯਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਞ੍ਚ ਸੁਤ੍ਤਂ, ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦੀਹਿ ਦਸ੍ਸਨਭਾਗਿਯਾਦੀਹਿ ਚਾਤਿ ਉਭਯੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇਤਿਆਦਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਨ੍ਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸਕੋਟ੍ਠਾਸਸਹਿਤਂ, ਸਂਕਿਲੇਸਤ੍ਥਦੀਪਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ।
Evaṃ duvidhampi sāsanapaṭṭhānaṃ nānāsuttapadāni udāharantena vibhajitvā idāni saṃkilesabhāgiyādīhi saṃsanditvā dassetuṃ puna ‘‘lokiyaṃ sutta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha dassanabhāgiyena ca bhāvanābhāgiyena cāti nibbedhabhāgiyena. Nibbedhabhāgiyameva hi dassanabhāgiyaṃ bhāvanābhāgiyanti dvidhā bhinditvā dassitaṃ. Lokiyañca lokuttarañcāti lokiyaṃ lokuttarañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyādīhi dassanabhāgiyādīhi cāti ubhayehi niddisitabbanti adhippāyo. Yasmiṃ suttetiādi niddisanākāradassanaṃ. Tattha saṃkilesabhāgiyanti saṃkilesakoṭṭhāsasahitaṃ, saṃkilesatthadīpananti attho. Esa nayo sesesupi.
ਏવਂ ਲੋਕਿਯਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦੀਹਿ ਚਤੂਹਿ ਪਦੇਹਿ ਸਂਸਨ੍ਦਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸਤਿਕਾਨਂ ਸੇਸਪਦਾਨਞ੍ਚ ਸਂਸਨ੍ਦਨਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਤਂ ਅਨੁਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦੀਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਦਿਪਿ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ, વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਞ੍ਚ ਸੁਤ੍ਤਂ ਲੋਕਿਯਮੇવ। ਤਥਾਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸੁਤ੍ਤਾਨਿ વਿਯ ਲੋਕਿਯਸੁਤ੍ਤਾਨਂ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਸ੍ਸ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਯ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਘਾਤਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਗ੍ਘਾਤਾਯਾਤਿ ਪਹਾਨਾਯ। ਸੁਤ੍ਤਸੀਸੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥੋ ਗਹਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ વੋਦਾਨਧਮ੍ਮਾ વਿਯ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨੇਨੇવ ਭਾવਨਾਭੂਮਿ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਭਾવਨਾਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਭਾਗਿਯਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਕਿਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਝਾਨਭਾવਨਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਤ੍ਥਾ ਏવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਭਾવਨਾਭਾਗਿਯਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਯ, ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ।
Evaṃ lokiyattikassa saṃkilesabhāgiyādīhi catūhi padehi saṃsandanaṃ dassetvā iminā nayena sesatikānaṃ sesapadānañca saṃsandanaṃ suviññeyyanti taṃ anuddharitvā saṃkilesabhāgiyādīnaṃ samatikkamanaṃ dassetuṃ ‘‘vāsanābhāgiyaṃ sutta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yadipi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, vāsanābhāgiyañca suttaṃ lokiyameva. Tathāpi lokuttarasuttāni viya lokiyasuttānaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyassa samatikkamāya hotīti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyassa suttassa nigghātāyā’’ti vuttaṃ. Tattha nigghātāyāti pahānāya. Suttasīsena cettha suttattho gahitoti daṭṭhabbaṃ. Yasmā ca vodānadhammā viya saṃkilesadhammānaṃ dassanabhūmisamatikkamaneneva bhāvanābhūmi adhigantabbā, tasmā ‘‘bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ dassanabhāgiyassa suttassa paṭinissaggāyā’’ti vuttaṃ. Yasmā pana asekkhadhammesu uppannesu maggabhāvanākiccaṃ nāma natthi. Jhānabhāvanāpi diṭṭhadhammasukhavihāratthā eva hoti, tasmā ‘‘asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ bhāvanābhāgiyassa suttassa paṭinissaggāya, asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ diṭṭhadhammasukhavihārattha’’nti ca vuttaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਤਿਕਪਦੇਹੇવ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕਬੀਜਿਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਯੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕਮੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਅਯਂ ਏਕਬੀਜੀ ਨਾਮ। ਯਥਾਹ –
Idāni tikapadeheva saṃsanditvā dassetuṃ ‘‘lokuttara’’ntiādi vuttaṃ. Ekabījinātiādīsu yo sotāpanno hutvā ekameva attabhāvaṃ janetvā arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ ekabījī nāma. Yathāha –
‘‘ਕਤਮੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਏਕਬੀਜੀ? ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ ਅવਿਨਿਪਾਤਧਮ੍ਮੋ ਨਿਯਤੋ ਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਾਯਣੋ। ਸੋ ਏਕਂਯੇવ ਮਾਨੁਸਕਂ ਭવਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਏਕਬੀਜੀ’’ਤਿ (ਪੁ॰ ਪ॰ ੩੩)।
‘‘Katamo ca puggalo ekabījī? Idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo. So ekaṃyeva mānusakaṃ bhavaṃ nibbattetvā dukkhassantaṃ karoti. Ayaṃ vuccati puggalo ekabījī’’ti (pu. pa. 33).
ਯੋ ਪਨ ਦ੍વੇ વਾ ਤੀਣਿ વਾ ਕੁਲਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ ਕੋਲਂਕੋਲੋ ਨਾਮ। ਯਥਾਹ –
Yo pana dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ kolaṃkolo nāma. Yathāha –
‘‘ਕਤਮੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕੋਲਂਕੋਲੋ? ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਤਿਣ੍ਣਂ…ਪੇ॰… ਪਰਾਯਣੋ। ਸੋ ਦ੍વੇ વਾ ਤੀਣਿ વਾ ਕੁਲਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕੋਲਂਕੋਲੋ’’ਤਿ (ਪੁ॰ ਪ॰ ੩੨)।
‘‘Katamo ca puggalo kolaṃkolo? Idhekacco puggalo tiṇṇaṃ…pe… parāyaṇo. So dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti. Ayaṃ vuccati puggalo kolaṃkolo’’ti (pu. pa. 32).
ਤਤ੍ਥ ਕੁਲਾਨੀਤਿ ਭવੇ। ਦ੍વੇ વਾ ਤੀਣਿ વਾਤਿ ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾਮਤ੍ਤਮੇવ। ਯਾવ ਛਟ੍ਠਭવਾ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋਪਿ ਕੋਲਂਕੋਲੋ ਹੋਤਿ ਏવ।
Tattha kulānīti bhave. Dve vā tīṇi vāti idamettha desanāmattameva. Yāva chaṭṭhabhavā saṃsarantopi kolaṃkolo hoti eva.
ਯੋ ਪਨ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋ ਨਾਮ। ਯਥਾਹ –
Yo pana satta bhave saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ sattakkhattuparamo nāma. Yathāha –
‘‘ਕਤਮੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋ? ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ…ਪੇ॰… ਪਰਾਯਣੋ। ਸੋ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਦੇવੇ ਚੇવ ਮਾਨੁਸੇ ਚ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋ’’ਤਿ (ਪੁ॰ ਪ॰ ੩੧)।
‘‘Katamo ca puggalo sattakkhattuparamo? Idhekacco…pe… parāyaṇo. So sattakkhattuṃ deve ceva mānuse ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti. Ayaṃ vuccati puggalo sattakkhattuparamo’’ti (pu. pa. 31).
ਕੋ ਪਨ ਤੇਸਂ ਏਤਂ ਪਭੇਦਂ ਨਿਯਮੇਤੀਤਿ? ਕੇਚਿ ਤਾવ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਹੇਤੁ ਨਿਯਮੇਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘ਪਠਮਮਗ੍ਗੋ’’, ਕੇਚਿ ‘‘ਉਪਰਿ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾ’’। ਕੇਚਿ ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਗ੍ਗਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਹੇਤੁ ਨਿਯਮੇਤੀਤਿ વਾਦੇ ਪਠਮਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਕਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਉਪਰਿ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾ ਨਿਰੁਪਨਿਸ੍ਸਯਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਪਠਮਮਗ੍ਗੋ ਨਿਯਮੇਤੀਤਿ વਾਦੇ ਉਪਰਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਗ੍ਗਾਨਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਉਪਰਿ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾ ਨਿਯਮੇਨ੍ਤੀਤਿ વਾਦੇ ‘‘ਪਠਮਮਗ੍ਗੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਏવ ਉਪਰਿ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਯਮੇਤੀਤਿ વਾਦੋ ਪਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਸਚੇ ਹਿ ਉਪਰਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਗ੍ਗਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਬਲવਤੀ ਹੋਤਿ, ਏਕਬੀਜੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਤੋ ਮਨ੍ਦਤਰਾ ਕੋਲਂਕੋਲੋ। ਤਤੋ ਮਨ੍ਦਤਰਾ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਏવ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਯੋ ਚ ਦੇવੇਸੁਯੇવ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਇਮੇ ਨ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਯੋ ਪਨ ਕਾਲੇਨ ਦੇવੇਸੁ, ਕਾਲੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੂਤਿ વੋਮਿਸ੍ਸਕਨਯੇਨ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਸੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਇਧਟ੍ਠਕવੋਕਿਣ੍ਣવਟ੍ਟਜ੍ਝਾਸਯਸ੍ਸ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વਟ੍ਟਜ੍ਝਾਸਯੋ ਹਿ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਛ ਦੇવਲੋਕੇ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਅਕਨਿਟ੍ਠੇ ਠਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਤਿ।
Ko pana tesaṃ etaṃ pabhedaṃ niyametīti? Keci tāva ‘‘pubbahetu niyametī’’ti vadanti. Keci ‘‘paṭhamamaggo’’, keci ‘‘upari tayo maggā’’. Keci ‘‘tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā’’ti. Tattha pubbahetu niyametīti vāde paṭhamamaggassa upanissayo kato nāma hoti. Upari tayo maggā nirupanissayā uppannāti āpajjati. Paṭhamamaggo niyametīti vāde upari tiṇṇaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati. Upari tayo maggā niyamentīti vāde ‘‘paṭhamamagge anuppanne eva upari tayo maggā uppannā’’ti āpajjati. Vipassanā niyametīti vādo pana yujjati. Sace hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā balavatī hoti, ekabījī nāma hoti. Tato mandatarā kolaṃkolo. Tato mandatarā sattakkhattuparamoti. Ettha ca yo manussesu eva sattakkhattuṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, yo ca devesuyeva sattakkhattuṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, ime na idhādhippetā. Yo pana kālena devesu, kālena manussesūti vomissakanayena saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, so idhādhippeto. Tasmā ‘‘sattakkhattuparamo’’ti idaṃ idhaṭṭhakavokiṇṇavaṭṭajjhāsayassa vasena veditabbaṃ. Vaṭṭajjhāsayo hi ādito paṭṭhāya cha devaloke sodhetvā akaniṭṭhe ṭhatvā parinibbāyissati.
ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਸਦ੍ਧਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ, ਸੋ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਦ੍ਧਾਨੁਸਾਰੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਹੁਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਏਕਬੀਜਿਆਦਿਭੇਦੋ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਪਞ੍ਞਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ, ਸੋ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਧਮ੍ਮਾਨੁਸਾਰੀ ਨਾਮ। ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕਬੀਜਿਆਦਿਭੇਦੋ ਹੋਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਅਲਾਭਿਨੋ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਲਾਭੀ ਪਨ ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਕਾਯਸਕ੍ਖੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤਕਾਯਸਕ੍ਖਿਨਾਮਕਾ ਤਯੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਏਕਬੀਜਿਆਦੀਹਿ ਤੀਹੇવ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ ਏਕਬੀਜਿਨਾ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਾਨੁਸਾਰਿਨਾ’’ਤਿ, ਏવਂ ਪਞ੍ਚਹਿ।
Tattha yo saddhaṃ dhuraṃ katvā sotāpattimaggaṃ nibbatteti, so maggakkhaṇe saddhānusārī nāma hoti. Phalakkhaṇe pana saddhāvimutto nāma hutvā vuttanayena ekabījiādibhedo hoti. Yo pana paññaṃ dhuraṃ katvā sotāpattimaggaṃ nibbatteti, so maggakkhaṇe dhammānusārī nāma. Phalakkhaṇe pana diṭṭhippatto nāma hutvā ekabījiādibhedo hoti. Idañca aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ alābhino vasena vuttaṃ. Lābhī pana phalakkhaṇe kāyasakkhī nāma hoti. Tattha ye saddhāvimuttadiṭṭhippattakāyasakkhināmakā tayo sotāpannā, te ekabījiādīhi tīheva saṅgahetvā vuttaṃ – ‘‘pañcahi puggalehi niddisitabbaṃ ekabījinā…pe… dhammānusārinā’’ti, evaṃ pañcahi.
ਦ੍વਾਦਸਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹੀਤਿ ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਟ੍ਠੋ, ਸਕਦਾਗਾਮੀ, ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਟ੍ਠੋ, ਅਭੇਦੇਨ ਅਨਾਗਾਮੀ, ਅਨ੍ਤਰਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਆਦਯੋ ਪਞ੍ਚ, ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤਕਾਯਸਕ੍ਖਿਨੋ ਤਯੋਤਿ ਭੇਦੇਨ ਅਟ੍ਠਾਤਿ, ਏવਂ ਦ੍વਾਦਸਹਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਯੋ ਅવਿਹਾਦੀਸੁ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਆਯੁવੇਮਜ੍ਝਂ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਅਨ੍ਤਰਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ। ਯੋ ਪਨ ਆਯੁવੇਮਜ੍ਝਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਅਯਂ ਉਪਹਚ੍ਚਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ। ਤਥਾ ਯੋ ਅવਿਹਾਦੀਸੁ ਉਪਪਨ੍ਨੋ ਅਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਅਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਅਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ। ਯੋ ਪਨ ਸਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਸਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਸਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ। ਉਦ੍ਧਂ ਉਪਰੂਪਰਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਉਪਪਤ੍ਤਿਸੋਤੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਅਕਨਿਟ੍ਠੇ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ।
Dvādasahipuggalehīti sakadāgāmimaggaṭṭho, sakadāgāmī, anāgāmimaggaṭṭho, abhedena anāgāmī, antarāparinibbāyiādayo pañca, saddhāvimuttadiṭṭhippattakāyasakkhino tayoti bhedena aṭṭhāti, evaṃ dvādasahi. Tattha hi yo avihādīsu tattha tattha āyuvemajjhaṃ appatvā parinibbāyati, ayaṃ antarāparinibbāyī. Yo pana āyuvemajjhaṃ atikkamitvā arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ upahaccaparinibbāyī. Tathā yo avihādīsu upapanno asaṅkhārena appayogena arahattaṃ adhigacchati, ayaṃ asaṅkhāraparinibbāyī. Yo pana sasaṅkhārena sappayogena arahattaṃ adhigacchati, ayaṃ sasaṅkhāraparinibbāyī. Uddhaṃ uparūpari brahmaloke upapattisoto etassāti uddhaṃsoto. Paṭisandhivasena akaniṭṭhe gacchatīti akaniṭṭhagāmī.
ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ ਅਤ੍ਥਿ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਨ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ, ਅਤ੍ਥਿ ਨ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ ਅਤ੍ਥਿ ਨ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਨ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਇਧ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਂ ਪਤ੍વਾ ਅવਿਹਾਦੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਠਤ੍વਾ ਉਪਰੂਪਰਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਕਨਿਟ੍ਠਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਅਯਂ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ ਨਾਮ। ਯੋ ਪਨ ਅવਿਹਾਦੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਅਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਤ੍વਾ ਅਕਨਿਟ੍ਠਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਉਪਰੂਪਰਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਨ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ ਨਾਮ। ਯੋ ਇਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਅਕਨਿਟ੍ਠੇਯੇવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਅਯਂ ਨ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ ਨਾਮ। ਯੋ ਪਨ ਅવਿਹਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਨ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਨ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ ਨਾਮ। ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤવਿਭਾਗਾਯੇવ।
Tattha atthi uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī atthi uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī, atthi na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī atthi na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmīti. Tattha yo idha anāgāmiphalaṃ patvā avihādīsu nibbatto tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā uparūpari nibbattitvā akaniṭṭhaṃ pāpuṇāti, ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo pana avihādīsu nibbatto tattheva aparinibbāyitvā akaniṭṭhampi appatvā uparūpari brahmaloke parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo ito cavitvā akaniṭṭheyeva nibbattati, ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo pana avihādīsu catūsu aññatarasmiṃ nibbattitvā tattheva parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Saddhāvimuttādayo vuttavibhāgāyeva.
ਨવਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਅਲਾਭੀ ਅਰਹਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ। ਤੇਸਂ ਪਨ ਲਾਭੀ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੋਕ੍ਖવਸੇਨ ਉਭੋਹਿ ਭਾਗੇਹਿ ਰੂਪਕਾਯਨਾਮਕਾਯਸਙ੍ਖਾਤਤੋ ਉਭਤੋ ਭਾਗਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ। ਸਮਸੀਸਿਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਿવਿਧੋ ਸਮਸੀਸੀ – ਇਰਿਯਾਪਥਸਮਸੀਸੀ, ਰੋਗਸਮਸੀਸੀ, ਜੀવਿਤਸਮਸੀਸੀਤਿ।
Navahi puggalehīti ettha aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ alābhī arahā paññāvimutto nāma. Tesaṃ pana lābhī vikkhambhanasamucchedavimokkhavasena ubhohi bhāgehi rūpakāyanāmakāyasaṅkhātato ubhato bhāgato vimuttattā ubhatobhāgavimutto nāma. Samasīsināti ettha tividho samasīsī – iriyāpathasamasīsī, rogasamasīsī, jīvitasamasīsīti.
ਤਤ੍ਰ ਯੋ ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਯੇਨੇવ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਤਿ, ਤੇਨੇવ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਇਰਿਯਾਪਥਸਮਸੀਸੀ ਨਾਮ। ਯੋ ਪਨ ਏਕਂ ਰੋਗਂ ਪਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਰੋਗੇ ਏવ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਤੇਨੇવ ਰੋਗੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਰੋਗਸਮਸੀਸੀ ਨਾਮ। ਪਲਿਬੋਧਸੀਸਂ ਤਣ੍ਹਾ, ਬਨ੍ਧਨਸੀਸਂ ਮਾਨੋ, ਪਰਾਮਾਸਸੀਸਂ ਦਿਟ੍ਠਿ, વਿਕ੍ਖੇਪਸੀਸਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ, ਕਿਲੇਸਸੀਸਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਸੀਸਂ ਸਦ੍ਧਾ, ਪਗ੍ਗਹਸੀਸਂ વੀਰਿਯਂ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਸੀਸਂ ਸਤਿ, ਅવਿਕ੍ਖੇਪਸੀਸਂ ਸਮਾਧਿ, ਦਸ੍ਸਨਸੀਸਂ ਪਞ੍ਞਾ, ਪવਤ੍ਤਸੀਸਂ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਗੋਚਰਸੀਸਂ વਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਸੀਸਂ ਨਿਰੋਧੋਤਿ ਤੇਰਸਸੁ ਸੀਸੇਸੁ ਕਿਲੇਸਸੀਸਂ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੋ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਪવਤ੍ਤਸੀਸਂ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯਾਦਾਯਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਰਿਯਾਦਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਯਾਦਾਯਕਂ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਪਰਿਯਾਦਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਅਞ੍ਞਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯਾਦਾਯਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਯਾਦਾਯਕਂ। ਯਸ੍ਸ ਚੇਤਂ ਸੀਸਦ੍વਯਂ ਸਮਂ ਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸੋ ਜੀવਿਤਸਮਸੀਸੀ ਨਾਮ।
Tatra yo ṭhānādīsu iriyāpathesu yeneva iriyāpathena samannāgato hutvā vipassanaṃ ārabhati, teneva iriyāpathena arahattaṃ patvā parinibbāyati, ayaṃ iriyāpathasamasīsī nāma. Yo pana ekaṃ rogaṃ patvā antoroge eva vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā teneva rogena parinibbāyati, ayaṃ rogasamasīsī nāma. Palibodhasīsaṃ taṇhā, bandhanasīsaṃ māno, parāmāsasīsaṃ diṭṭhi, vikkhepasīsaṃ uddhaccaṃ, kilesasīsaṃ avijjā, adhimokkhasīsaṃ saddhā, paggahasīsaṃ vīriyaṃ, upaṭṭhānasīsaṃ sati, avikkhepasīsaṃ samādhi, dassanasīsaṃ paññā, pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ, gocarasīsaṃ vimokkho, saṅkhārasīsaṃ nirodhoti terasasu sīsesu kilesasīsaṃ avijjaṃ arahattamaggo pariyādiyati, pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ cuticittaṃ pariyādiyati. Tattha avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ jīvitindriyaṃ pariyādātuṃ na sakkoti. Jīvitindriyapariyādāyakaṃ avijjaṃ pariyādātuṃ na sakkoti. Aññaṃ avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ, aññaṃ jīvitindriyapariyādāyakaṃ. Yassa cetaṃ sīsadvayaṃ samaṃ pariyādānaṃ gacchati, so jīvitasamasīsī nāma.
ਕਥਂ ਪਨਿਦਂ ਸਮਂ ਹੋਤੀਤਿ? વਾਰਸਮਤਾਯ। ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ વਾਰੇ ਮਗ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇ ਪਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਨਿ, ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇ ਪਞ੍ਚ, ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇ ਪਞ੍ਚ, ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇ ਚਤ੍ਤਾਰੀਤਿ ਏਕੂਨવੀਸਤਿਮੇ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਭવਙ੍ਗਂ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤੋ ਇਮਾਯ વਾਰਸਮਤਾਯ ਇਦਂ ਉਭਯਸੀਸਪਰਿਯਾਦਾਨਮ੍ਪਿ ਸਮਂ ਹੋਤਿ ਨਾਮ। ਤੇਨਾਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ‘‘ਜੀવਿਤਸਮਸੀਸੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਯਮੇવ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਏવਂ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੁਤ੍ਤਾਦਯੋ ਤਯੋ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸਮਸੀਸੀਤਿ ਸਤ੍ਤ ਸਾવਕਾ ਅਰਹਨ੍ਤੋ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਇਮੇਹਿ ਨવਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ।
Kathaṃ panidaṃ samaṃ hotīti? Vārasamatāya. Yasmiñhi vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti, sotāpattimagge pañca paccavekkhaṇāni, sakadāgāmimagge pañca, anāgāmimagge pañca, arahattamagge cattārīti ekūnavīsatime paccavekkhaṇañāṇe patiṭṭhāya bhavaṅgaṃ otaritvā parinibbāyato imāya vārasamatāya idaṃ ubhayasīsapariyādānampi samaṃ hoti nāma. Tenāyaṃ puggalo ‘‘jīvitasamasīsī’’ti vuccati, ayameva idhādhippeto. Evaṃ suññatavimuttādayo tayo saddhāvimutto paññāvimutto ubhatobhāgavimutto samasīsīti satta sāvakā arahanto, paccekabuddho, sammāsambuddhoti imehi navahi puggalehi asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ niddisitabbaṃ.
ਰਾਗਚਰਿਤੋਤਿ ਰਾਗਸਹਿਤਂ ਚਰਿਤਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਰਾਗਚਰਿਤੋ। ਰਾਗੇਨ વਾ ਚਰਿਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਰਾਗਚਰਿਤੋ, ਰਾਗਜ੍ਝਾਸਯੋ ਰਾਗਾਧਿਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਰਾਗਮੁਖੇ ਠਿਤੋਤਿ ਰਾਗਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨੇ ਠਿਤੋ, ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਰਾਗੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Rāgacaritoti rāgasahitaṃ caritaṃ etassāti rāgacarito. Rāgena vā carito pavattito rāgacarito, rāgajjhāsayo rāgādhikoti attho. Esa nayo sesesupi. Rāgamukhe ṭhitoti rāgapariyuṭṭhāne ṭhito, pariyuṭṭhitarāgoti attho. Sesapadesupi eseva nayo.
વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਲੋਕਿਯਂ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ। ਲੋਕਿਯਂ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਰਾਗਚਰਿਤੇਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਲੋਕਿਯਂ, ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਦ੍વਯਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਾਸਨਾਭਾਗਿਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੀਲવਨ੍ਤੇਹੀਤਿ ਸੀਲવਨ੍ਤਾਦੀਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ। ਪਕਤਿਸੀਲਨ੍ਤਿਆਦਿ ਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ, ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲਾ। ਤੇਸਂ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਉਪਲਕ੍ਖਣਂ। ਅਥ વਾ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਕਤਿਸੀਲਾਦਿવਸੇਨ, ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਕਤਿਸੀਲવਨ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸੀਲવਨ੍ਤੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਪਕਤਿਸੀਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਪਕਤਿਸੀਲਾਦੀਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਏવ ਗਹਣਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ, ਪਤ੍ਤਿਦਾਨਅਬ੍ਭਨੁਮੋਦਨਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਦੇਸਨਾਦਿਟ੍ਠਿਜੁਕਮ੍ਮਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਚੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ વਾ ਏਤ੍ਥੇવ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਪਞ੍ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Vāsanābhāgiyaṃ suttanti lokiyaṃ sattādhiṭṭhānaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ. Lokiyaṃ sattādhiṭṭhānaṃ saṃkilesabhāgiyañhi suttaṃ rāgacaritehi puggalehi niddiṭṭhaṃ. Tattha ‘‘lokiyaṃ, sattādhiṭṭhāna’’nti padadvayaṃ anuvattamānaṃ katvā vuttaṃ ‘‘vāsanābhāgiya’’nti. Sīlavantehīti sīlavantādīhi puggalehi. Pakatisīlantiādi yehi samannāgatā, te puggalā. Tesaṃ dassanena puggalānaṃ upalakkhaṇaṃ. Atha vā dhammādhiṭṭhānaṃ pakatisīlādivasena, sattādhiṭṭhānaṃ pakatisīlavantādivasena veditabbanti imassa nayassa dassanatthaṃ ‘‘sīlavantehi niddisitabba’’nti vatvā ‘‘pakatisīla’’ntiādi vuttaṃ. Taṃ pakatisīlādīnaṃ pañcannaṃ eva gahaṇaṃ nidassanamattaṃ, pattidānaabbhanumodanadhammassavanadesanādiṭṭhijukammādīnampi cettha sambhavato. Tesampi vā ettheva saṅgahetvā dassanatthaṃ ‘‘pañcā’’ti vuttaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਪਕਤਿਸੀਲਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤવਿਰਤਿਸੀਲਂ। ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਸਾਦੋਤਿ ਕਮ੍ਮਫਲਸਦ੍ਧਾ ਰਤਨਤ੍ਤਯਸਦ੍ਧਾ ਚ। ਞਾਣਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਪਞ੍ਞਾ ਆਗਤਾ, ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਕੇવਲਂ ਪਞ੍ਞਾਪਰਿਯਾਯੇਨੇવ, ਅਥ ਖੋ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਪਰਿਯਾਯੇਨਪਿ ਯਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾ ਆਗਤਾ, ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋ ਏવ। ਯਂ વਾ ਪਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਯਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸੁਤ੍ਤੇ ਆਗਤਂ, ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha pakatisīlanti sampattaviratisīlaṃ. Cittappasādoti kammaphalasaddhā ratanattayasaddhā ca. Ñāṇaṃ paññāya niddisitabbanti yasmiṃ sutte paññā āgatā, taṃ suttaṃ ñāṇanti niddisitabbaṃ. Na kevalaṃ paññāpariyāyeneva, atha kho paññindriyādipariyāyenapi yattha paññā āgatā, taṃ suttaṃ ñāṇanti niddisitabbanti dassetuṃ ‘‘paññindriyenā’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – heṭṭhā vutto eva. Yaṃ vā panātiādīsu yaṃ vā aññaṃ kiñci paññāya adhivacanaṃ. Sabbaṃ taṃ yattha katthaci sutte āgataṃ, taṃ suttaṃ ñāṇanti niddisitabbanti attho.
ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰੇਹੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ, ਬਾਹਿਰਾਨਿ ਚ ਆਯਤਨਾਨਿ ਆਗਤਾਨਿ, ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਤੇਹਿ ਆਯਤਨੇਹਿ ਞਾਣਂ ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਞ੍ਞਾਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾ ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਞੇਯ੍ਯਤੋ વਿਸੁਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਪਞ੍ਞਾ ਞਾਣਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸੁਤ੍ਤੇ ਞੇਯ੍ਯਭਾવੇਨਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਨ੍ਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭੂਤਂ ਰੂਪਾਦਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ વਾ ਬਾਹਿਰਂ વਾਤਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਸਙ੍ਖਤੇਨ ਅਸਙ੍ਖਤੇਨ ਚਾਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਸਙ੍ਖਤਭਾવੇਨ ਅਸਙ੍ਖਤਭਾવੇਨ ਚ ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਹਿ ਞੇਯ੍ਯਸੁਤ੍ਤਂ ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ।
Ajjhattikabāhirehīti yasmiṃ sutte ajjhattikāni āyatanāni, bāhirāni ca āyatanāni āgatāni, taṃ suttaṃ tehi āyatanehi ñāṇaṃ ñeyyanti niddisitabbaṃ. Paññāpi ārammaṇabhūtā ñeyyanti ñeyyato visuṃ katvā paññā vuttā. Tathā hi paññā ñāṇantarassa ārammaṇanti katthaci sutte ñeyyabhāvenapi vuccati. Yaṃ kiñci ārammaṇabhūtanti yaṃ kiñci ñāṇassa visayabhūtaṃ rūpādi. Ajjhattikaṃ vā bāhiraṃ vāti vā-saddena oḷārikādiṃ saṅgaṇhāti. Sabbaṃ taṃ saṅkhatena asaṅkhatena cāti sabbaṃ taṃ yathāsambhavaṃ saṅkhatabhāvena asaṅkhatabhāvena ca ñeyyanti niddisitabbaṃ. Ñeyyadhammavasena hi ñeyyasuttaṃ ñeyyanti vuccatīti.
ਯਂ વਾ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਭਗવਾ ਅਞ੍ਞਤਰવਚਨਂ ਭਾਸਤੀਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਦਿਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਦ੍વੇ। ਤੇਸੁ ਯਂ વਾ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਞ੍ਞਤਰવਚਨਂ ਏਕਸ੍ਸੇવ ਕਥਨਂ ਭਾਸਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਯਥਾਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਧਾਰਯਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਂ ਯਥਾ ਸਬ੍ਬਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਲੋਕਿਯਾਦੀਸੁ ਯਦਿ ਅਞ੍ਞਤਰવਸੇਨ, ਅਥ ਉਭਯવਸੇਨ ਯਥਾ ਯਥਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ, ਤਥਾ ਤਥਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਤਂ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Yaṃ vā pana kiñci bhagavā aññataravacanaṃ bhāsatīti lokiyalokuttarādisuttesu ekasmiṃ sutte dve. Tesu yaṃ vā pana kiñci aññataravacanaṃ ekasseva kathanaṃ bhāsati niddisati. Sabbaṃ taṃ yathāniddiṭṭhaṃ dhārayitabbanti taṃ yathā sabbaṃ suttaṃ lokiyādīsu yadi aññataravasena, atha ubhayavasena yathā yathā niddiṭṭhaṃ, tathā tathā gahetabbaṃ, taṃ taṃ padhānabhāvena niddisitabbanti attho.
ਕਿਲੇਸਸਹਿਤਞ੍ਞੇવ ਕਮ੍ਮਂ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਹੇਤੁ, ਨ ਇਤਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦੁવਿਧੋ ਹੇਤੁ ਯਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਂ ਯੇ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿ। ਸਮੁਦਯੋ ਕਿਲੇਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮੁਦਯਪਕ੍ਖਿਯਾ વੁਤ੍ਤਾ। ‘‘ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿ ਚ ਕਿਲੇਸવਨ੍ਤੋ, ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਂ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਂ ਯਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਾਸੁ ਤਾਸੁ ਭੂਮੀਸੂਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭੂਮਿਆਦੀਸੁ। ਕਪ੍ਪਿਯਾਨੁਲੋਮੇਨਾਤਿ ਕਪ੍ਪਿਯੇਨ ਚ ਕਪ੍ਪਿਯਾਨੁਲੋਮੇਨ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਕਪ੍ਪਿਯਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਰੂਪਤੋ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਪ੍ਪਿਯਾਨੁਲੋਮਂ ਮਹਾਪਦੇਸવਸੇਨ ਨਯਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਭਗવਤਾ ਯਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਸਰਾਗਾਦਿਸਂવਤ੍ਤਨਮੇવ ਹਿ ਭਗવਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਰਾਗਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨਾਦਿਕਾਰਣੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ । ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
Kilesasahitaññeva kammaṃ vipākassa hetu, na itaranti vuttaṃ ‘‘duvidho hetu yañca kammaṃ ye ca kilesā’’ti. Samudayo kilesāti ettha ‘‘samudayo’’ti etena samudayapakkhiyā vuttā. ‘‘Kilesā’’ti ca kilesavanto, saṃkiliṭṭhāti attho. Yaṃ dissatīti yaṃ yaṃ dissati. Tāsu tāsu bhūmīsūti puthujjanabhūmiādīsu. Kappiyānulomenāti kappiyena ca kappiyānulomena ca. Tattha kappiyaṃ pāḷiyaṃ sarūpato vuttaṃ, kappiyānulomaṃ mahāpadesavasena nayato dassitaṃ. Paṭikkhittakāraṇenāti yena kāraṇena bhagavatā yaṃ paṭikkhittaṃ, tena kāraṇena taṃ niddisitabbaṃ. Ekantena sarāgādisaṃvattanameva hi bhagavatā paṭikkhittaṃ, taṃ sarāgāya saṃvattanādikāraṇena niddisitabbaṃ . Dhammassāti asaṅkhatadhammassa. Ariyadhammānanti maggaphaladhammānaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਂਸਗ੍ਗਤੋ ਅਨੇਕવਿਧੋ ਪਟ੍ਠਾਨਭੇਦੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਏવਂ ਲੋਕਿਯਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿਸਂਸਗ੍ਗਤੋਪਿ ਅਨੇਕવਿਧੋ ਪਟ੍ਠਾਨਭੇਦੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਨ ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਏਕਦੇਸਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਨਯਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਕ੍ਕਾ ਹਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਞ੍ਞੁਨਾ ਤੇ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦੀਨਂ ਲੋਕਿਯਾਦੀਨਞ੍ਚ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਸਂਸਗ੍ਗਭੇਦવਸੇਨ ਅਯਂ ਪਟ੍ਠਾਨਭੇਦੋ ਅਨੇਕવਿਧੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਏવਂ ਉਭਯੇਸਮ੍ਪਿ ਸਂਸਗ੍ਗવਸੇਨ ਅਯਂ ਨਯੋ ਯਥਾਰਹਂ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ਲਬ੍ਭਤਿ ਹਿ ਲੋਕਿਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ, ਕਿਞ੍ਚਿ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ। ਤਥਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਂ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਨ੍ਤਿ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Ettha ca yathā saṃkilesabhāgiyādīnaṃ aññamaññaṃ saṃsaggato anekavidho paṭṭhānabhedo icchito, evaṃ lokiyasattādhiṭṭhānādisaṃsaggatopi anekavidho paṭṭhānabhedo sambhavati. Pāḷiyaṃ pana ubhayatthāpi ekadesadassanavasena āgatattā nayadassananti veditabbaṃ. Sakkā hi iminā nayena viññunā te niddhāretunti. Yathā ca saṃkilesabhāgiyādīnaṃ lokiyādīnañca visuṃ visuṃ saṃsaggabhedavasena ayaṃ paṭṭhānabhedo anekavidho labbhati, evaṃ ubhayesampi saṃsaggavasena ayaṃ nayo yathārahaṃ labbhateva. Labbhati hi lokiyaṃ suttaṃ kiñci saṃkilesabhāgiyaṃ, kiñci vāsanābhāgiyaṃ. Tathā lokuttaraṃ suttaṃ kiñci nibbedhabhāgiyaṃ, kiñci asekkhabhāgiyanti. Sesesupi eseva nayo.
ਏવਂ ਸੋਲ਼ਸવਿਧੇ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿવਿਧਂ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ, ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿવਿਧੇ ਚ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਸੋਲ਼ਸવਿਧਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਯਥਾਰਹਂ ਦੁਕਤਿਕਾਦਿਭੇਦੇਨ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਸੋ ਚ ਖੋ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਪਦਸ੍ਸ વਸੇਨ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਾਨਿ ਤਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨਿ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ વਿਤ੍ਥਾਰਿਯਮਾਨੇ ਅਤਿਪਪਞ੍ਚੋ ਹੋਤਿ, ਅਤਿਭਾਰਿਯਾ ਚ ਨੇਤ੍ਤਿਸਂવਣ੍ਣਨਾ, ਸਕ੍ਕਾ ਚ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਞ੍ਞੁਨਾ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਤਂ વਿਤ੍ਥਾਰਯਿਮ੍ਹ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਂਸਗ੍ਗવਸੇਨ ਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਾਗੋ ਏਕਦੇਸੇਨੇવ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਨ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋਤਿ।
Evaṃ soḷasavidhe paṭṭhāne aṭṭhavīsatividhaṃ paṭṭhānaṃ pakkhipitvā, aṭṭhavīsatividhe ca paṭṭhāne soḷasavidhaṃ pakkhipitvā yathārahaṃ dukatikādibhedena sambhavato paṭṭhānavibhāgo veditabbo, so ca kho tīsu piṭakesu labbhamānassa suttapadassa vasena. Yasmā pana tāni tāni suttapadāni udāharaṇavasena niddhāretvā imasmiṃ atthe vitthāriyamāne atipapañco hoti, atibhāriyā ca nettisaṃvaṇṇanā, sakkā ca iminā nayena viññunā ayamattho viññātuṃ, tasmā na taṃ vitthārayimha. Teneva hi pāḷiyaṃ aññamaññasaṃsaggavasena paṭṭhānavibhāgo ekadeseneva dassito, na nippadesatoti.
ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨਂ • Sāsanapaṭṭhānaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ • Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī / ਸਾਸਨਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਾવਨਾ • Sāsanapaṭṭhānavibhāvanā
