Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / නෙත්තිවිභාවිනී • Nettivibhāvinī |
සාසනපට්ඨානවිභාවනා
Sāsanapaṭṭhānavibhāvanā
89. ‘‘තත්ථ කතමං නයසමුට්ඨාන’’න්තිආදිනා ආචරියෙන සබ්බථා නයසමුට්ඨානං ඨපිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘සොළසහාරපඤ්චනයඅට්ඨාරසමූලපදෙසු අට්ඨාරස මූලපදා කථං විභත්තා, කුහිං අම්හෙහි දට්ඨබ්බා’’ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘තත්ථ අට්ඨාරස මූලපදා කුහිං දට්ඨබ්බා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසහාරපඤ්චනයඅට්ඨාරසමූලපදෙසු අට්ඨාරස මූලපදා කෙන පදෙන ආචරියෙන විභත්තා, කුහිං අම්හෙහි විත්ථාරතො දට්ඨබ්බාති පුච්ඡති. අට්ඨාරස මූලපදා සාසනපට්ඨානෙ මයා විභත්තා, තුම්හෙහි ච විත්ථාරතො සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බාති විස්සජ්ජෙති. විභත්තායෙව හි අට්ඨාරස මූලපදා දට්ඨබ්බා භවන්ති. අට්ඨකථායං (නෙත්ති. අට්ඨ. 89) පන –
89. ‘‘Tattha katamaṃ nayasamuṭṭhāna’’ntiādinā ācariyena sabbathā nayasamuṭṭhānaṃ ṭhapitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘soḷasahārapañcanayaaṭṭhārasamūlapadesu aṭṭhārasa mūlapadā kathaṃ vibhattā, kuhiṃ amhehi daṭṭhabbā’’ti vattabbabhāvato ‘‘tattha aṭṭhārasa mūlapadā kuhiṃ daṭṭhabbā’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu soḷasahārapañcanayaaṭṭhārasamūlapadesu aṭṭhārasa mūlapadā kena padena ācariyena vibhattā, kuhiṃ amhehi vitthārato daṭṭhabbāti pucchati. Aṭṭhārasa mūlapadā sāsanapaṭṭhāne mayā vibhattā, tumhehi ca vitthārato sāsanapaṭṭhāne daṭṭhabbāti vissajjeti. Vibhattāyeva hi aṭṭhārasa mūlapadā daṭṭhabbā bhavanti. Aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 89) pana –
‘‘එවං සබ්බථා නයසමුට්ඨානං විභජිත්වා ඉදානි සාසනපට්ඨානං විභජන්තො යස්මා සඞ්ගහවාරාදීසු මූලපදෙහෙව පට්ඨානං සඞ්ගහෙත්වා සරූපතො න දස්සිතං, තස්මා යථා මූලපදෙහි පට්ඨානං නිද්ධාරෙතබ්බං, එවං පට්ඨානතොපි මූලපදානි නිද්ධාරෙතබ්බානීති දස්සනත්ථං ‘අට්ඨාරස මූලපදා කුහිං දට්ඨබ්බා? සාසනපට්ඨානෙ’ති ආහා’’ති –
‘‘Evaṃ sabbathā nayasamuṭṭhānaṃ vibhajitvā idāni sāsanapaṭṭhānaṃ vibhajanto yasmā saṅgahavārādīsu mūlapadeheva paṭṭhānaṃ saṅgahetvā sarūpato na dassitaṃ, tasmā yathā mūlapadehi paṭṭhānaṃ niddhāretabbaṃ, evaṃ paṭṭhānatopi mūlapadāni niddhāretabbānīti dassanatthaṃ ‘aṭṭhārasa mūlapadā kuhiṃ daṭṭhabbā? Sāsanapaṭṭhāne’ti āhā’’ti –
වුත්තං. සාසනපට්ඨානෙ අට්ඨාරස මූලපදා දට්ඨබ්බාති ආචරියෙන වුත්තා, ‘‘කතමං තං සාසනපට්ඨාන’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සාසනපට්ඨාන’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු අට්ඨාරසමූලපදසාසනපට්ඨානෙසු කතමං තං සාසනපට්ඨානන්ති ඉදානි මයා නිද්ධාරියමානං භගවතා දෙසිතං සංකිලෙසභාගියාදිසුත්තං සාසනපට්ඨානං නාමාති විස්සජ්ජෙති. සාසනන්ති පරියත්තිසාසනං. පට්ඨානන්ති තස්ස පරියත්තිසාසනස්ස සංකිලෙසභාගියතාදීහි පකාරෙහි ඨානං පවත්තනං පට්ඨානං, තංදීපනසුත්තං පන ඉධ පට්ඨානං නාම. තෙන වුත්තං – ‘‘සංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි. අථ වා සාසනන්ති අධිසීලඅධිචිත්තඅධිපඤ්ඤාසික්ඛත්තයං සාසනං නාම, තං සික්ඛත්තයං පතිට්ඨහති එතෙන සංකිලෙසාදිනාති පට්ඨානං, සික්ඛත්තයස්ස සාසනස්ස පට්ඨානන්ති සාසනපට්ඨානං. තදාධාරභූතං සුත්තම්පි ඨාන්යූපචාරතො සාසනපට්ඨානං නාම. තං සාසනපට්ඨානසුත්තං සරූපතො දස්සෙතුං –
Vuttaṃ. Sāsanapaṭṭhāne aṭṭhārasa mūlapadā daṭṭhabbāti ācariyena vuttā, ‘‘katamaṃ taṃ sāsanapaṭṭhāna’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ sāsanapaṭṭhāna’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu aṭṭhārasamūlapadasāsanapaṭṭhānesu katamaṃ taṃ sāsanapaṭṭhānanti idāni mayā niddhāriyamānaṃ bhagavatā desitaṃ saṃkilesabhāgiyādisuttaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ nāmāti vissajjeti. Sāsananti pariyattisāsanaṃ. Paṭṭhānanti tassa pariyattisāsanassa saṃkilesabhāgiyatādīhi pakārehi ṭhānaṃ pavattanaṃ paṭṭhānaṃ, taṃdīpanasuttaṃ pana idha paṭṭhānaṃ nāma. Tena vuttaṃ – ‘‘saṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’ntiādi. Atha vā sāsananti adhisīlaadhicittaadhipaññāsikkhattayaṃ sāsanaṃ nāma, taṃ sikkhattayaṃ patiṭṭhahati etena saṃkilesādināti paṭṭhānaṃ, sikkhattayassa sāsanassa paṭṭhānanti sāsanapaṭṭhānaṃ. Tadādhārabhūtaṃ suttampi ṭhānyūpacārato sāsanapaṭṭhānaṃ nāma. Taṃ sāsanapaṭṭhānasuttaṃ sarūpato dassetuṃ –
‘‘සංකිලෙසභාගියං සුත්තං, වාසනාභාගියං සුත්තං, නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං, අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං, වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං, තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං, දිට්ඨිසංකිලෙසභාගියං සුත්තං, දුච්චරිතසංකිලෙසභාගියං සුත්තං, තණ්හාවොදානභාගියං සුත්තං, දිට්ඨිවොදානභාගියං සුත්තං, දුච්චරිතවොදානභාගියං සුත්ත’’න්ති –
‘‘Saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ, nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ, asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ, saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ, vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ, taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, diṭṭhisaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, duccaritasaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ, taṇhāvodānabhāgiyaṃ suttaṃ, diṭṭhivodānabhāgiyaṃ suttaṃ, duccaritavodānabhāgiyaṃ sutta’’nti –
වුත්තං. ‘‘තෙසු සුත්තෙසු යෙ සංකිලෙසාදයො භගවතා වුත්තා, තෙසු සංකිලෙසාදීසු සංකිලෙසො කිත්තකො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ සංකිලෙසො තිවිධො තණ්හාසංකිලෙසො දිට්ඨිසංකිලෙසො දුච්චරිතසංකිලෙසො’’ති වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සුත්තන්තෙසු සංකිලෙසාදීසු ධම්මෙසු. ‘‘තිවිධෙ තස්මිං සංකිලෙසෙ තණ්හාසංකිලෙසො කතමෙන කුසලෙන විසුජ්ඣතී’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ තණ්හාසංකිලෙසො සමථෙන විසුජ්ඣතී’’ති වුත්තං. තත්ථාති තස්මිං තිවිධෙ තණ්හාසංකිලෙසාදිකෙ. ‘‘සො සමථො ඛන්ධෙසු කතමො ඛන්ධො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘සො සමථො සමාධික්ඛන්ධො’’ති වුත්තං. ‘‘දිට්ඨිසංකිලෙසො කෙන විසුජ්ඣතී’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘දිට්ඨිසංකිලෙසො විපස්සනාය විසුජ්ඣතී’’ති වුත්තං. ‘‘සා විපස්සනා කතමො ඛන්ධො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සා විපස්සනා පඤ්ඤාක්ඛන්ධො’’ති වුත්තං. ‘‘දුච්චරිතසංකිලෙසො කෙන විසුජ්ඣතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘දුච්චරිතසංකිලෙසො සුචරිතෙන විසුජ්ඣතී’’ති වුත්තං. ‘‘තං සුචරිතං කතමො ඛන්ධො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තං සුචරිතං සීලක්ඛන්ධො’’ති වුත්තං. ‘‘තස්මිං සීලෙ ඨිතස්ස පුග්ගලස්ස කිං භවතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තස්ස සීලෙ පතිට්ඨිතස්සා’’තිආදි වුත්තං. සීලෙ සුචරිතසඞ්ඛාතෙ සීලක්ඛන්ධෙ පතිට්ඨිතස්ස තස්ස සීලවන්තස්ස පුග්ගලස්ස භවෙසු කාමභවරූපාරූපභවෙසු ආසත්ති භවපත්ථනා යදි උප්පජ්ජති, එවංසායන්ති එවං අස්ස අයන්ති පදච්ඡෙදො. එවං සති අස්ස සීලෙ පතිට්ඨිතස්ස අයං ආසත්ති භවපත්ථනා සමථවිපස්සනාභාවනාමයපුඤ්ඤකිරියවත්ථු ච භවති, ච-සද්දෙන දානමයසීලමයපුඤ්ඤකිරියවත්ථු ච භවතීති අත්ථො සඞ්ගහිතො. තත්රාති තෙසු කාමභවරූපාරූපභවෙසු උපපත්තියා සංවත්තතීති.
Vuttaṃ. ‘‘Tesu suttesu ye saṃkilesādayo bhagavatā vuttā, tesu saṃkilesādīsu saṃkileso kittako’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha saṃkileso tividho taṇhāsaṃkileso diṭṭhisaṃkileso duccaritasaṃkileso’’ti vuttaṃ. Tatthāti tesu suttantesu saṃkilesādīsu dhammesu. ‘‘Tividhe tasmiṃ saṃkilese taṇhāsaṃkileso katamena kusalena visujjhatī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha taṇhāsaṃkileso samathena visujjhatī’’ti vuttaṃ. Tatthāti tasmiṃ tividhe taṇhāsaṃkilesādike. ‘‘So samatho khandhesu katamo khandho’’ti pucchitabbattā ‘‘so samatho samādhikkhandho’’ti vuttaṃ. ‘‘Diṭṭhisaṃkileso kena visujjhatī’’ti pucchitabbattā ‘‘diṭṭhisaṃkileso vipassanāya visujjhatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Sā vipassanā katamo khandho’’ti vattabbattā ‘‘sā vipassanā paññākkhandho’’ti vuttaṃ. ‘‘Duccaritasaṃkileso kena visujjhatī’’ti vattabbattā ‘‘duccaritasaṃkileso sucaritena visujjhatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Taṃ sucaritaṃ katamo khandho’’ti vattabbattā ‘‘taṃ sucaritaṃ sīlakkhandho’’ti vuttaṃ. ‘‘Tasmiṃ sīle ṭhitassa puggalassa kiṃ bhavatī’’ti vattabbattā ‘‘tassa sīle patiṭṭhitassā’’tiādi vuttaṃ. Sīle sucaritasaṅkhāte sīlakkhandhe patiṭṭhitassa tassa sīlavantassa puggalassa bhavesu kāmabhavarūpārūpabhavesu āsatti bhavapatthanā yadi uppajjati, evaṃsāyanti evaṃ assa ayanti padacchedo. Evaṃ sati assa sīle patiṭṭhitassa ayaṃ āsatti bhavapatthanā samathavipassanābhāvanāmayapuññakiriyavatthu ca bhavati, ca-saddena dānamayasīlamayapuññakiriyavatthu ca bhavatīti attho saṅgahito. Tatrāti tesu kāmabhavarūpārūpabhavesu upapattiyā saṃvattatīti.
‘‘සංකිලෙසාදයො යෙහි සුත්තෙහි දස්සිතා, තානි සුත්තානි කිත්තකානී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඉමානි චත්තාරි සුත්තානී’’තිආදි වුත්තං. අසාධාරණානි සංකිලෙසභාගියසුත්තවාසනාභාගියසුත්තනිබ්බෙධභාගියසුත්තඅසෙක්ඛභාගියසුත්තානි චත්තාරි සුත්තානි භවන්ති, සාධාරණානි සංකිලෙසභාගියවාසනාභාගියසුත්ත, සංකිලෙසභාගියනිබ්බෙධභාගියසුත්ත, සංකිලෙසභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත, වාසනාභාගියනිබ්බෙධභාගියසුත්තානි කතානි මිස්සිතානි චත්තාරි භවන්ති. ඉති අට්ඨ සුත්තානි භවන්ති. තානියෙව වුත්තප්පකාරානි අට්ඨ සුත්තානි භවන්ති. සාධාරණානි වාසනාභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්තනිබ්බෙධභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- සංකිලෙසභාගියවාසනාභාගියනිබ්බෙධභාගියසුත්තසංකිලෙස- භාගියවාසනාභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- සංකිලෙසභාගියනිබ්බෙධභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- වාසනාභාගියනිබ්බෙධභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- සංකිලෙසභාගියවාසනාභාගියනිබ්බෙධභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- නෙවසංකිලෙසභාගියනවාසනා- භාගියනනිබ්බෙධභාගියනඅසෙක්ඛභාගියසුත්තානි කතානි මිස්සිතානි අට්ඨ සුත්තානි භවන්තීති සොළස සුත්තානි භවන්ති. තෙසු සොළසසුත්තෙසු චත්තාරි එකකානි සුත්තානි ච චත්තාරි දුකානි සුත්තානි ච ද්වෙ තිකානි ච පාළියං ආගතානි, ද්වෙ දුකානි සුත්තානි ච ද්වෙ තිකානි ච ද්වෙ චතුක්කානි සුත්තානි ච අට්ඨකථායං (නෙත්ති. අට්ඨ. 89) ආගතානි.
‘‘Saṃkilesādayo yehi suttehi dassitā, tāni suttāni kittakānī’’ti vattabbattā ‘‘imāni cattāri suttānī’’tiādi vuttaṃ. Asādhāraṇāni saṃkilesabhāgiyasuttavāsanābhāgiyasuttanibbedhabhāgiyasuttaasekkhabhāgiyasuttāni cattāri suttāni bhavanti, sādhāraṇāni saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyasutta, saṃkilesabhāgiyanibbedhabhāgiyasutta, saṃkilesabhāgiyaasekkhabhāgiyasutta, vāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyasuttāni katāni missitāni cattāri bhavanti. Iti aṭṭha suttāni bhavanti. Tāniyeva vuttappakārāni aṭṭha suttāni bhavanti. Sādhāraṇāni vāsanābhāgiyaasekkhabhāgiyasuttanibbedhabhāgiyaasekkhabhāgiyasutta- saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyasuttasaṃkilesa- bhāgiyavāsanābhāgiyaasekkhabhāgiyasutta- saṃkilesabhāgiyanibbedhabhāgiyaasekkhabhāgiyasutta- vāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyaasekkhabhāgiyasutta- saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyaasekkhabhāgiyasutta- nevasaṃkilesabhāgiyanavāsanā- bhāgiyananibbedhabhāgiyanaasekkhabhāgiyasuttāni katāni missitāni aṭṭha suttāni bhavantīti soḷasa suttāni bhavanti. Tesu soḷasasuttesu cattāri ekakāni suttāni ca cattāri dukāni suttāni ca dve tikāni ca pāḷiyaṃ āgatāni, dve dukāni suttāni ca dve tikāni ca dve catukkāni suttāni ca aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 89) āgatāni.
‘‘යදි පට්ඨානනයෙන වුත්තප්පකාරානි සොළස සුත්තානියෙව විභත්තානි, එවං සති සුත්තගෙය්යාදිනවවිධං සකලං පරියත්තිසාසනං පට්ඨානනයෙන අවිභත්තං භවෙය්යා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඉමෙහි සොළසහි සුත්තෙහී’’තිආදි වුත්තං. පට්ඨානනයෙන විභත්තෙහි සොළසහි ඉමෙහි සුත්තෙහි නවවිධං සකලං පරියත්තිසුත්තං පට්ඨානනයෙන විභත්තංයෙව හුත්වා භින්නං භවති. සංකිලෙසභාගියාදිපභෙදාය ගාථාය ගාථා අනුමිනිතබ්බා, සංකිලෙසභාගියාදිපභෙදෙන වෙය්යාකරණෙන වෙය්යාකරණං අනුමිනිතබ්බං. සංකිලෙසභාගියාදිපභෙදෙන සුත්තෙන සුත්තං අනුමිනිතබ්බං භවතියෙවාති.
‘‘Yadi paṭṭhānanayena vuttappakārāni soḷasa suttāniyeva vibhattāni, evaṃ sati suttageyyādinavavidhaṃ sakalaṃ pariyattisāsanaṃ paṭṭhānanayena avibhattaṃ bhaveyyā’’ti vattabbattā ‘‘imehi soḷasahi suttehī’’tiādi vuttaṃ. Paṭṭhānanayena vibhattehi soḷasahi imehi suttehi navavidhaṃ sakalaṃ pariyattisuttaṃ paṭṭhānanayena vibhattaṃyeva hutvā bhinnaṃ bhavati. Saṃkilesabhāgiyādipabhedāya gāthāya gāthā anuminitabbā, saṃkilesabhāgiyādipabhedena veyyākaraṇena veyyākaraṇaṃ anuminitabbaṃ. Saṃkilesabhāgiyādipabhedena suttena suttaṃ anuminitabbaṃ bhavatiyevāti.
90. ‘‘තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාමාති පුච්ඡති.
90. ‘‘Tesu soḷasasu saṃkilesabhāgiyādīsu suttesu katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu soḷasasu saṃkilesabhāgiyādīsu suttesu katamaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāmāti pucchati.
‘‘කාමන්ධා ජාලසඤ්ඡන්නා, තණ්හාඡදනඡාදිතා;
‘‘Kāmandhā jālasañchannā, taṇhāchadanachāditā;
පමත්තබන්ධනාබද්ධා, මච්ඡාව කුමිනාමුඛෙ;
Pamattabandhanābaddhā, macchāva kumināmukhe;
ජරාමරණමන්වෙන්ති, වච්ඡො ඛීරපකොව මාතර’’න්ති. –
Jarāmaraṇamanventi, vaccho khīrapakova mātara’’nti. –
ඉදං සුත්තං සංකිලෙසභාගෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යෙ සත්තා කාමන්ධා කාමෙන අන්ධා ජාලසඤ්ඡන්නා තණ්හාඡදනෙන ඡාදිතා, පමත්තබන්ධනාය බද්ධා බන්ධිතබ්බා, තෙ සත්තෙ ජරාමරණං අන්වෙති, යථා තං කුමිනාමුඛෙ යෙ මච්ඡා ගහිතා, තෙ මච්ඡෙ ජරාමරණං අන්වෙති ඉව, එවං තෙ සත්තෙ ජරාමරණං අන්වෙති. ඛීරපකො වච්ඡො මාතරං අන්වෙති ඉව, එවං තෙ සත්තෙ ජරාමරණං අන්වෙතීති යොජනා කාතබ්බා. අථ වා ඛීරපකො වච්ඡො මාතරං අන්වෙති ඉව, කුමිනාමුඛෙ ගහිතා මච්ඡා ජරාමරණං අන්වෙන්ති ඉව ච, එවං යෙ සත්තා කාමන්ධා පමත්තබන්ධනාය බන්ධිතබ්බා, තෙ සත්තා ජරාමරණං අන්වෙන්තීති යොජනා.
Idaṃ suttaṃ saṃkilesabhāge vācakañāpakabhāvena pavattanato saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Ye sattā kāmandhā kāmena andhā jālasañchannā taṇhāchadanena chāditā, pamattabandhanāya baddhā bandhitabbā, te satte jarāmaraṇaṃ anveti, yathā taṃ kumināmukhe ye macchā gahitā, te macche jarāmaraṇaṃ anveti iva, evaṃ te satte jarāmaraṇaṃ anveti. Khīrapako vaccho mātaraṃ anveti iva, evaṃ te satte jarāmaraṇaṃ anvetīti yojanā kātabbā. Atha vā khīrapako vaccho mātaraṃ anveti iva, kumināmukhe gahitā macchā jarāmaraṇaṃ anventi iva ca, evaṃ ye sattā kāmandhā pamattabandhanāya bandhitabbā, te sattā jarāmaraṇaṃ anventīti yojanā.
‘‘ඉදං සුත්තංයෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා –
‘‘Idaṃ suttaṃyevā’’ti vattabbattā –
‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, අගතිගමනානි. කතමානි චත්තාරි? ඡන්දාගතිං ගච්ඡති, දොසාගතිං ගච්ඡති, මොහාගතිං ගච්ඡති, භයාගතිං ගච්ඡති, ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි අගතිගමනානි. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්වාන සුගතො, අථාපරං එතදවොච සත්ථා –
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, agatigamanāni. Katamāni cattāri? Chandāgatiṃ gacchati, dosāgatiṃ gacchati, mohāgatiṃ gacchati, bhayāgatiṃ gacchati, imāni kho, bhikkhave, cattāri agatigamanāni. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvāna sugato, athāparaṃ etadavoca satthā –
‘‘ඡන්දා දොසා භයා මොහා, යො ධම්මං අතිවත්තති;
‘‘Chandā dosā bhayā mohā, yo dhammaṃ ativattati;
නිහීයති තස්ස යසො, කාළපක්ඛෙව චන්දිමා’’ති. –
Nihīyati tassa yaso, kāḷapakkheva candimā’’ti. –
ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තන්ති –
Idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttanti –
වුත්තං. ඡන්දා ඡන්දහෙතුනා දොසා දොසහෙතුනා භයා භයහෙතුනා මොහා මොහහෙතුනා යො රාජාදිකො යො විනයධරාදිකො වා ධම්මං සප්පුරිසධම්මං අතිවත්තති අතික්කමිත්වා වත්තති, තස්ස රාජාදිනො වා තස්ස විනයධරාදිනො වා යසො කිත්ති ච පරිවාරො ච භොගො ච නිහීයති. චන්දිමා කාළපක්ඛෙ පභාය නිහීයති ඉව, එවං නිහීයතීති යොජනා.
Vuttaṃ. Chandā chandahetunā dosā dosahetunā bhayā bhayahetunā mohā mohahetunā yo rājādiko yo vinayadharādiko vā dhammaṃ sappurisadhammaṃ ativattati atikkamitvā vattati, tassa rājādino vā tassa vinayadharādino vā yaso kitti ca parivāro ca bhogo ca nihīyati. Candimā kāḷapakkhe pabhāya nihīyati iva, evaṃ nihīyatīti yojanā.
‘‘එත්තකංයෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා…පෙ.… චක්කංව වහතො පදන්ති ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්ති වුත්තං. අත්ථො පාකටො. අට්ඨකථායම්පි විභත්තො.
‘‘Ettakaṃyevā’’ti vattabbattā ‘‘manopubbaṅgamā dhammā…pe… cakkaṃva vahato padanti idaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’nti vuttaṃ. Attho pākaṭo. Aṭṭhakathāyampi vibhatto.
‘‘මිද්ධී යදා හොති මහග්ඝසො ච, නිද්දායිතා සම්පරිවත්තසායී;
‘‘Middhī yadā hoti mahagghaso ca, niddāyitā samparivattasāyī;
මහාවරාහොව නිවාපපුට්ඨො, පුනප්පුනං ගබ්භමුපෙති මන්දො’’ති. –
Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho, punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. නිවාපපුට්ඨො මහාවරාහො ගාමසූකරො නිද්දායිතා සුපනසීලො සම්පරිවත්තසායී හොති ඉව, එවං යො මන්දො සත්තො යදා මහග්ඝසො හොති, සො මන්දො සත්තො මිද්ධී ථිනමිද්ධාභිභූතො හුත්වා නිද්දායිතා මුදුඵස්සසයනෙ මුදුහත්ථෙහි පරාමසිතො සම්පරිවත්තසායී පුනප්පුනං ගබ්භං උපෙතීති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāge visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Nivāpapuṭṭho mahāvarāho gāmasūkaro niddāyitā supanasīlo samparivattasāyī hoti iva, evaṃ yo mando satto yadā mahagghaso hoti, so mando satto middhī thinamiddhābhibhūto hutvā niddāyitā muduphassasayane muduhatthehi parāmasito samparivattasāyī punappunaṃ gabbhaṃ upetīti yojanā.
‘‘අයසාව මලං සමුට්ඨිතං, තතුට්ඨාය තමෙව ඛාදති;
‘‘Ayasāva malaṃ samuṭṭhitaṃ, tatuṭṭhāya tameva khādati;
එවං අතිධොනචාරිනං, සානි කම්මානි නයන්ති දුග්ගති’’න්ති. –
Evaṃ atidhonacārinaṃ, sāni kammāni nayanti duggati’’nti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. අයසා අයතො සමුට්ඨිතං ජාතමලං තතුට්ඨාය තතො අයතො උට්ඨහිත්වා තමෙව අයං ඛාදති ඉව, එවං අතිධොනචාරිනං අතික්කමිත්වා ධොනචාරිපුග්ගලං සානි සයං කතානි අකුසලකම්මානි දුග්ගතිං නයන්තීති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Ayasā ayato samuṭṭhitaṃ jātamalaṃ tatuṭṭhāya tato ayato uṭṭhahitvā tameva ayaṃ khādati iva, evaṃ atidhonacārinaṃ atikkamitvā dhonacāripuggalaṃ sāni sayaṃ katāni akusalakammāni duggatiṃ nayantīti yojanā.
‘‘චොරො යථා සන්ධිමුඛෙ ගහීතො, සකම්මුනා හඤ්ඤති බජ්ඣතෙ ච;
‘‘Coro yathā sandhimukhe gahīto, sakammunā haññati bajjhate ca;
එවං අයං පෙච්ච පජා පරත්ථ, සකම්මුනා හඤ්ඤති බජ්ඣතෙ චා’’ති. –
Evaṃ ayaṃ pecca pajā parattha, sakammunā haññati bajjhate cā’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. සන්ධිමුඛෙ රාජපුරිසාදීහි ගහිතො චොරො සකම්මුනා අත්තනා කතෙන චොරකම්මෙන හඤ්ඤති ච බජ්ඣතෙ ච යථා, එවං අයං පාපකාරිනී පජා පරත්ථ පරලොකෙ පෙච්ච සකම්මුනා සයං කතෙන අකුසලකම්මුනා සත්ථාදීහි හඤ්ඤති ච අද්දුබන්ධනාදීහි බජ්ඣතෙ චාති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Sandhimukhe rājapurisādīhi gahito coro sakammunā attanā katena corakammena haññati ca bajjhate ca yathā, evaṃ ayaṃ pāpakārinī pajā parattha paraloke pecca sakammunā sayaṃ katena akusalakammunā satthādīhi haññati ca addubandhanādīhi bajjhate cāti yojanā.
‘‘සුඛකාමානි භූතානි, යො දණ්ඩෙන විහිංසති;
‘‘Sukhakāmāni bhūtāni, yo daṇḍena vihiṃsati;
අත්තනො සුඛමෙසානො, පෙච්ච සො න ලභතෙ සුඛ’’න්ති. –
Attano sukhamesāno, pecca so na labhate sukha’’nti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. අත්තනො සුඛං එසානො එසමානො යො සත්තො අඤ්ඤානි සුඛකාමානි භූතානි දණ්ඩෙන විහිංසති, සො හිංසකො සත්තො පරලොකෙ පෙච්ච සුඛං න ලභතීති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Attano sukhaṃ esāno esamāno yo satto aññāni sukhakāmāni bhūtāni daṇḍena vihiṃsati, so hiṃsako satto paraloke pecca sukhaṃ na labhatīti yojanā.
‘‘ගුන්නං චෙ තරමානානං, ජිම්හං ගච්ඡති පුඞ්ගවො;
‘‘Gunnaṃ ce taramānānaṃ, jimhaṃ gacchati puṅgavo;
සබ්බා තා ජිම්හං ගච්ඡන්ති, නෙත්තෙ ජිම්හං ගතෙ සති.
Sabbā tā jimhaṃ gacchanti, nette jimhaṃ gate sati.
‘‘එවමෙව මනුස්සෙසු, යො හොති සෙට්ඨසම්මතො;
‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;
සො චෙ අධම්මං චරති, පගෙව ඉතරා පජා;
So ce adhammaṃ carati, pageva itarā pajā;
සබ්බං රට්ඨං දුක්ඛං සෙති, රාජා චෙ හොති අධම්මිකො’’ති. –
Sabbaṃ raṭṭhaṃ dukkhaṃ seti, rājā ce hoti adhammiko’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. නදිං තරමානානං ගුන්නං පුඞ්ගවො ජිම්හං චෙ ගච්ඡති, එවං නෙත්තෙ ජිම්හං ගතෙ සති සබ්බා තා ගාවියො ජිම්හං ගච්ඡන්ති යථා, එවමෙව මනුස්සෙසු යො රාජා සෙට්ඨසම්මතො, සො රාජා අධම්මං චරති, එවං රඤ්ඤෙ අධම්මං චරන්තෙ සති ඉතරා පජා පගෙව පඨමමෙව අධම්මං චරති. රාජා අධම්මිකො චෙ හොති, එවං රඤ්ඤෙ අධම්මිකෙ සති සබ්බං රට්ඨං දුක්ඛං සෙතීති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Nadiṃ taramānānaṃ gunnaṃ puṅgavo jimhaṃ ce gacchati, evaṃ nette jimhaṃ gate sati sabbā tā gāviyo jimhaṃ gacchanti yathā, evameva manussesu yo rājā seṭṭhasammato, so rājā adhammaṃ carati, evaṃ raññe adhammaṃ carante sati itarā pajā pageva paṭhamameva adhammaṃ carati. Rājā adhammiko ce hoti, evaṃ raññe adhammike sati sabbaṃ raṭṭhaṃ dukkhaṃ setīti yojanā.
‘‘සුකිච්ඡරූපා වතිමෙ මනුස්සා, කරොන්ති පාපං උපධීසු රත්තා;
‘‘Sukiccharūpā vatime manussā, karonti pāpaṃ upadhīsu rattā;
ගච්ඡන්ති තෙ බහුජනසන්නිවාසං, නිරයං අවීචිං කටුකං භයානක’’න්ති. –
Gacchanti te bahujanasannivāsaṃ, nirayaṃ avīciṃ kaṭukaṃ bhayānaka’’nti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යෙ මනුස්සා උපධීසු කාමගුණූපධීසු රත්තා රාගාභිභූතා හුත්වා පාපං අකුසලකම්මං කරොන්ති, ඉමෙ පාපකම්මකරා මනුස්සා සුකිච්ඡරූපා වත සුට්ඨු කිච්ඡාපන්නරූපා වත භවන්ති, තෙ පාපකම්මකරා මනුස්සා කටුකං භයානකං බහුජනසන්නිවාසං නිරයං අවීචිං ගච්ඡන්තීති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Ye manussā upadhīsu kāmaguṇūpadhīsu rattā rāgābhibhūtā hutvā pāpaṃ akusalakammaṃ karonti, ime pāpakammakarā manussā sukiccharūpā vata suṭṭhu kicchāpannarūpā vata bhavanti, te pāpakammakarā manussā kaṭukaṃ bhayānakaṃ bahujanasannivāsaṃ nirayaṃ avīciṃ gacchantīti yojanā.
‘‘ඵලං වෙ කදලිං හන්ති, ඵලං වෙළුං ඵලං නළං;
‘‘Phalaṃ ve kadaliṃ hanti, phalaṃ veḷuṃ phalaṃ naḷaṃ;
සක්කාරො කාපුරිසං හන්ති, ගබ්භො අස්සතරිං යථා’’ති. –
Sakkāro kāpurisaṃ hanti, gabbho assatariṃ yathā’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. ඵලං කදලියා ඵලං කදලිං වෙ එකන්තෙන හන්ති යථා, ඵලං වෙළුං වෙ එකන්තෙන හන්ති යථා, ඵලං නළං වෙ එකන්තෙන හන්ති යථා, ගබ්භො අස්සතරිං මාතරං වෙ එකන්තෙන හන්ති යථා, එවං සක්කාරො කාපුරිසං වෙ එකන්තෙන හන්තීති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Phalaṃ kadaliyā phalaṃ kadaliṃ ve ekantena hanti yathā, phalaṃ veḷuṃ ve ekantena hanti yathā, phalaṃ naḷaṃ ve ekantena hanti yathā, gabbho assatariṃ mātaraṃ ve ekantena hanti yathā, evaṃ sakkāro kāpurisaṃ ve ekantena hantīti yojanā.
‘‘කොධමක්ඛගරු භික්ඛු, ලාභසක්කාරගාරවො;
‘‘Kodhamakkhagaru bhikkhu, lābhasakkāragāravo;
සුඛෙත්තෙ පූතිබීජංව, සද්ධම්මෙ න විරූහතී’’ති. –
Sukhette pūtibījaṃva, saddhamme na virūhatī’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. සුඛෙත්තෙ සුන්දරෙ ඛෙත්තෙපි ඛිත්තං පූතිබීජං න රුහති ඉව, එවං යො භික්ඛු ලාභසක්කාරගාරවො කොධං කුජ්ඣනලක්ඛණං කොධං, මක්ඛං පරගුණසීලමක්ඛනලක්ඛණං මක්ඛඤ්ච ගරුං කත්වා චරති, සො චරන්තො භික්ඛු සද්ධම්මස්මිං න රුහතීති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Sukhette sundare khettepi khittaṃ pūtibījaṃ na ruhati iva, evaṃ yo bhikkhu lābhasakkāragāravo kodhaṃ kujjhanalakkhaṇaṃ kodhaṃ, makkhaṃ paraguṇasīlamakkhanalakkhaṇaṃ makkhañca garuṃ katvā carati, so caranto bhikkhu saddhammasmiṃ na ruhatīti yojanā.
91. ‘‘ඉධාහං, භික්ඛවෙ, එකච්චං පුග්ගලං පදුට්ඨචිත්තං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි…පෙ.… ඉති මෙ සුත’’න්ති ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. භික්ඛවෙ ඉධ සාසනෙ, ලොකෙ වා අහං එකච්චං පුග්ගලං පදුට්ඨචිත්තං මම චෙතසා තස්ස චෙතො චිත්තං පරිච්ච පරිච්ඡින්දිත්වා බුද්ධචක්ඛුනා එවං පජානාමි. ‘‘කථං පජානාමී’’ති චෙ පුච්ඡෙය්ය, යඤ්ච පටිපදං පටිපන්නො, යඤ්ච මග්ගං සමාරුළ්හො අයං පුග්ගලො යථා යාය දුප්පටිපදාය යෙන දුම්මග්ගෙන ඉරියති පවත්තති, තාය දුප්පටිපදාය තෙන දුම්මග්ගෙන ඉමම්හි ඉමස්මිං සමයෙ දුප්පටිපජ්ජනකාලෙ අයං දුප්පටිපන්නං පටිපන්නො දුම්මග්ගසමාරුළ්හො පුග්ගලො චෙ කාලං කරෙය්ය, එවං සති ආභතං වත්ථු නික්ඛිත්තං යථා, එවං නිරයෙ නික්ඛිත්තො. තං කිස්ස හෙතු? භික්ඛවෙ අස්ස පුග්ගලස්ස චිත්තං පදුට්ඨං පදොසිතං හි යස්මා හොති, තස්මා නික්ඛිත්තො. එවං ඉධ සාසනෙ, ලොකෙ වා චෙතොපදොසහෙතු ච පන එකච්චෙ සත්තා පුග්ගලා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං උපපජ්ජන්තීති පජානාමීති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථ තස්මිං සුත්තෙ එතං ‘‘පදුට්ඨචිත්තං ඤත්වාන…පෙ.… නිරයං සො උපපජ්ජතී’’ති ගාථාවචනං ඉති එවං වුච්චති.
91. ‘‘Idhāhaṃ, bhikkhave, ekaccaṃ puggalaṃ paduṭṭhacittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi…pe… iti me suta’’nti idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Bhikkhave idha sāsane, loke vā ahaṃ ekaccaṃ puggalaṃ paduṭṭhacittaṃ mama cetasā tassa ceto cittaṃ paricca paricchinditvā buddhacakkhunā evaṃ pajānāmi. ‘‘Kathaṃ pajānāmī’’ti ce puccheyya, yañca paṭipadaṃ paṭipanno, yañca maggaṃ samāruḷho ayaṃ puggalo yathā yāya duppaṭipadāya yena dummaggena iriyati pavattati, tāya duppaṭipadāya tena dummaggena imamhi imasmiṃ samaye duppaṭipajjanakāle ayaṃ duppaṭipannaṃ paṭipanno dummaggasamāruḷho puggalo ce kālaṃ kareyya, evaṃ sati ābhataṃ vatthu nikkhittaṃ yathā, evaṃ niraye nikkhitto. Taṃ kissa hetu? Bhikkhave assa puggalassa cittaṃ paduṭṭhaṃ padositaṃ hi yasmā hoti, tasmā nikkhitto. Evaṃ idha sāsane, loke vā cetopadosahetu ca pana ekacce sattā puggalā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ upapajjantīti pajānāmīti. Etamatthaṃ bhagavā avoca. Tattha tasmiṃ sutte etaṃ ‘‘paduṭṭhacittaṃ ñatvāna…pe… nirayaṃ so upapajjatī’’ti gāthāvacanaṃ iti evaṃ vuccati.
සත්ථා ඉධ සාසනෙ, ලොකෙ වා පදුට්ඨචිත්තං එකච්චං පුග්ගලං ඤත්වාන භික්ඛූනං සන්තිකෙ එතමත්ථං බ්යාකාසි. ඉමම්හි ඉමස්මිං සමයෙ අයං පුග්ගලො චෙ කාලං කයිරාථ, එවං සති පදුට්ඨචිත්තසමඞ්ගී හි නිරයස්මිං උපපජ්ජෙය්ය, පුග්ගලස්ස චිත්තං පදූසිතං හි යස්මා හොති, තස්මා උපපජ්ජෙය්ය, චෙතොපදොසහෙතු සත්තා දුග්ගතිං ගච්ඡන්ති ආභතං වත්ථුං නික්ඛිපෙය්ය යථා, එවමෙවං තථාවිධො දුප්පඤ්ඤො සො පදොසචිත්තො පුග්ගලො කායස්ස භෙදා පරං මරණා නිරයං උපපජ්ජතීති අයම්පි අත්ථො භගවතා වුත්තො, ඉති මෙ මයා සුතන්ති යොජනා.
Satthā idha sāsane, loke vā paduṭṭhacittaṃ ekaccaṃ puggalaṃ ñatvāna bhikkhūnaṃ santike etamatthaṃ byākāsi. Imamhi imasmiṃ samaye ayaṃ puggalo ce kālaṃ kayirātha, evaṃ sati paduṭṭhacittasamaṅgī hi nirayasmiṃ upapajjeyya, puggalassa cittaṃ padūsitaṃ hi yasmā hoti, tasmā upapajjeyya, cetopadosahetu sattā duggatiṃ gacchanti ābhataṃ vatthuṃ nikkhipeyya yathā, evamevaṃ tathāvidho duppañño so padosacitto puggalo kāyassa bhedā paraṃ maraṇā nirayaṃ upapajjatīti ayampi attho bhagavatā vutto, iti me mayā sutanti yojanā.
‘‘සචෙ භායථ දුක්ඛස්ස, සචෙ වො දුක්ඛමප්පියං;
‘‘Sace bhāyatha dukkhassa, sace vo dukkhamappiyaṃ;
මාකත්ථ පාපකං කම්මං, ආවි වා යදි වා රහො.
Mākattha pāpakaṃ kammaṃ, āvi vā yadi vā raho.
‘‘සචෙ ච පාපකං කම්මං, කරිස්සථ කරොථ වා;
‘‘Sace ca pāpakaṃ kammaṃ, karissatha karotha vā;
න වො දුක්ඛා පමුත්යත්ථි, උපෙච්චපි පලායත’’න්ති. –
Na vo dukkhā pamutyatthi, upeccapi palāyata’’nti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. සප්පුරිසා තුම්හෙ දුක්ඛස්ස ජාතිදුක්ඛජරාදුක්ඛබ්යාධිදුක්ඛමරණදුක්ඛඅපායදුක්ඛ- අතීතවට්ටමූලකදුක්ඛඅනාගතවට්ටමූලකදුක්ඛපච්චුප්පන්නාහාරමූලකදුක්ඛාති අට්ඨවිධස්ස දුක්ඛස්ස සචෙ භායථ, වො තුම්හෙහි දුක්ඛං තථා අට්ඨවිධං දුක්ඛං සචෙ අප්පියං, එවං සති ආවි වා යදි රහො වා පාපකං කම්මං මාකත්ථ මා අකත්ථ. සප්පුරිසා තුම්හෙ ආවි වා යදි රහො වා පාපකං කම්මං සචෙ කරිස්සථ වා සචෙ කරොථ වා, එවං සති උපෙච්චපි සඤ්චිච්චාපි පලායතං පලායන්තානං වො තුම්හාකං දුක්ඛා අට්ඨවිධා දුක්ඛතො පමුත්ති මුච්චනං නත්ථෙවාති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Sappurisā tumhe dukkhassa jātidukkhajarādukkhabyādhidukkhamaraṇadukkhaapāyadukkha- atītavaṭṭamūlakadukkhaanāgatavaṭṭamūlakadukkhapaccuppannāhāramūlakadukkhāti aṭṭhavidhassa dukkhassa sace bhāyatha, vo tumhehi dukkhaṃ tathā aṭṭhavidhaṃ dukkhaṃ sace appiyaṃ, evaṃ sati āvi vā yadi raho vā pāpakaṃ kammaṃ mākattha mā akattha. Sappurisā tumhe āvi vā yadi raho vā pāpakaṃ kammaṃ sace karissatha vā sace karotha vā, evaṃ sati upeccapi sañciccāpi palāyataṃ palāyantānaṃ vo tumhākaṃ dukkhā aṭṭhavidhā dukkhato pamutti muccanaṃ natthevāti yojanā.
‘‘අධම්මෙන ධනං ලද්ධා, මුසාවාදෙන චූභයං;
‘‘Adhammena dhanaṃ laddhā, musāvādena cūbhayaṃ;
මමෙති බාලා මඤ්ඤන්ති, තං කථං නු භවිස්සති.
Mameti bālā maññanti, taṃ kathaṃ nu bhavissati.
‘‘අන්තරායා සු භවිස්සන්ති, සම්භතස්ස විනස්සති;
‘‘Antarāyā su bhavissanti, sambhatassa vinassati;
මතා සග්ගං න ගච්ඡන්ති, නනු එත්තාවතා හතා’’ති. –
Matā saggaṃ na gacchanti, nanu ettāvatā hatā’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යෙ බාලා අධම්මෙන ච මුසාවාදෙන ච ධනං සවිඤ්ඤාණාවිඤ්ඤාණං සබ්බං ලභිතබ්බං ධනං ලද්ධා උභයං ධනං ‘‘මම ධන’’න්ති මඤ්ඤන්ති, තෙසං බාලානං තං උභයං ධනං කථං කෙන නු පකාරෙන භවිස්සති, අධම්මෙන සම්භතත්තා චිරට්ඨිතිකං න හොති. අන්තරායා රාජන්තරායාදයො අන්තරායා තෙසං බාලානං භවිස්සන්ති. යෙන අධම්මවොහාරාදිකෙන යං ධනං සම්භතං, අස්ස අධම්මවොහාරාදිකස්ස තං සම්භතං ධනං විනස්සති. මතා මරන්තා තෙ බාලා සග්ගං සුගතිං න ගච්ඡන්ති. සුගති හි සොභනෙහි භොගෙහි අග්ගොති ‘‘සග්ගො’’ති අධිප්පෙතා . එත්තාවතා එත්තකෙන දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකානං අත්තහිතානං හායනෙන තෙ බාලා හතා විනට්ඨා භවන්ති නනූති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Ye bālā adhammena ca musāvādena ca dhanaṃ saviññāṇāviññāṇaṃ sabbaṃ labhitabbaṃ dhanaṃ laddhā ubhayaṃ dhanaṃ ‘‘mama dhana’’nti maññanti, tesaṃ bālānaṃ taṃ ubhayaṃ dhanaṃ kathaṃ kena nu pakārena bhavissati, adhammena sambhatattā ciraṭṭhitikaṃ na hoti. Antarāyā rājantarāyādayo antarāyā tesaṃ bālānaṃ bhavissanti. Yena adhammavohārādikena yaṃ dhanaṃ sambhataṃ, assa adhammavohārādikassa taṃ sambhataṃ dhanaṃ vinassati. Matā marantā te bālā saggaṃ sugatiṃ na gacchanti. Sugati hi sobhanehi bhogehi aggoti ‘‘saggo’’ti adhippetā . Ettāvatā ettakena diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ attahitānaṃ hāyanena te bālā hatā vinaṭṭhā bhavanti nanūti yojanā.
‘‘කථං ඛණති අත්තානං, කථං මිත්තෙහි ජීරති;
‘‘Kathaṃ khaṇati attānaṃ, kathaṃ mittehi jīrati;
කථං විවට්ටතෙ ධම්මා, කථං සග්ගං න ගච්ඡති’’.
Kathaṃ vivaṭṭate dhammā, kathaṃ saggaṃ na gacchati’’.
‘‘ලොභා ඛණති අත්තානං, ලුද්ධො මිත්තෙහි ජීරති;
‘‘Lobhā khaṇati attānaṃ, luddho mittehi jīrati;
ලොභා විවට්ටතෙ ධම්මා, ලොභා සග්ගං න ගච්ඡතී’’ති. –
Lobhā vivaṭṭate dhammā, lobhā saggaṃ na gacchatī’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යොජනත්ථො පාකටො.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Yojanattho pākaṭo.
‘‘චරන්ති බාලා දුම්මෙධා, අමිත්තෙනෙව අත්තනා;
‘‘Caranti bālā dummedhā, amitteneva attanā;
කරොන්තා පාපකං කම්මං, යං හොති කටුකප්ඵලං.
Karontā pāpakaṃ kammaṃ, yaṃ hoti kaṭukapphalaṃ.
‘‘න තං කම්මං කතං සාධු, යං කත්වා අනුතප්පති;
‘‘Na taṃ kammaṃ kataṃ sādhu, yaṃ katvā anutappati;
යස්ස අස්සුමුඛො රොදං, විපාකං පටිසෙවතී’’ති. –
Yassa assumukho rodaṃ, vipākaṃ paṭisevatī’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. දුම්මෙධා නිප්පඤ්ඤා බාලා අමිත්තෙන පාපකං කම්මං කතං ඉව, එවං අත්තනා කටුකප්ඵලං යං කම්මං කතං හොති, තං පාපකං කතං කම්මං කරොන්තා චරන්ති. යං කම්මං කත්වා කරොන්තො පච්ඡා අනුතප්පති, තං කතං කම්මං න සාධු. යස්ස කම්මස්ස විපාකං රොදං රුදන්තො අස්සුමුඛො පටිසෙවති, තං කතං කම්මං න සාධූති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Dummedhā nippaññā bālā amittena pāpakaṃ kammaṃ kataṃ iva, evaṃ attanā kaṭukapphalaṃ yaṃ kammaṃ kataṃ hoti, taṃ pāpakaṃ kataṃ kammaṃ karontā caranti. Yaṃ kammaṃ katvā karonto pacchā anutappati, taṃ kataṃ kammaṃ na sādhu. Yassa kammassa vipākaṃ rodaṃ rudanto assumukho paṭisevati, taṃ kataṃ kammaṃ na sādhūti yojanā.
‘‘දුක්කරං දුත්තිතික්ඛඤ්ච…පෙ.… අවීතරාගො’’ති ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. සුත්තත්ථො අට්ඨකථායං විත්ථාරතො වුත්තො.
‘‘Dukkaraṃ duttitikkhañca…pe… avītarāgo’’ti idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Suttattho aṭṭhakathāyaṃ vitthārato vutto.
‘‘අප්පමෙය්යං පමිනන්තො, කොධ විද්වා විකප්පයෙ;
‘‘Appameyyaṃ paminanto, kodha vidvā vikappaye;
අප්පමෙය්යං පමායිනං, නිවුතං තං මඤ්ඤෙ අකිස්සව’’න්ති. –
Appameyyaṃ pamāyinaṃ, nivutaṃ taṃ maññe akissava’’nti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. ඉධ සාසනෙ අප්පමෙය්යං අප්පමෙය්යගුණං ඛීණාසවං පුග්ගලං ‘‘අයං ඛීණාසවො පුග්ගලො එත්තකසීලො එත්තකසමාධි එත්තකපඤ්ඤො’’ති පමිනන්තො කො පුථුජ්ජනො විකප්පයෙ. අප්පමෙය්යං ඛීණාසවපුග්ගලං පමායිනං පමායන්තං තං පුථුජ්ජනං අයං නිවුතං අවකුජ්ජපඤ්ඤං අකිස්සවං අපඤ්ඤන්ති මඤ්ඤෙ මඤ්ඤාමීති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Idha sāsane appameyyaṃ appameyyaguṇaṃ khīṇāsavaṃ puggalaṃ ‘‘ayaṃ khīṇāsavo puggalo ettakasīlo ettakasamādhi ettakapañño’’ti paminanto ko puthujjano vikappaye. Appameyyaṃ khīṇāsavapuggalaṃ pamāyinaṃ pamāyantaṃ taṃ puthujjanaṃ ayaṃ nivutaṃ avakujjapaññaṃ akissavaṃ apaññanti maññe maññāmīti yojanā.
‘‘පුරිසස්ස හි ජාතස්ස, කුඨාරී ජායතෙ මුඛෙ;
‘‘Purisassa hi jātassa, kuṭhārī jāyate mukhe;
යාය ඡින්දති අත්තානං, බාලො දුබ්භාසිතං භණං.
Yāya chindati attānaṃ, bālo dubbhāsitaṃ bhaṇaṃ.
‘‘න හි සත්ථං සුනිසිතං, විසං හලාහලං ඉව;
‘‘Na hi satthaṃ sunisitaṃ, visaṃ halāhalaṃ iva;
එවං විරද්ධං පාතෙති, වාචා දුබ්භාසිතා යථා’’ති. –
Evaṃ viraddhaṃ pāteti, vācā dubbhāsitā yathā’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. දුබ්භාසිතං අරියූපවාදසඞ්ඛාතං ඵරුසවාචං භණං භණන්තො බාලො දුට්ඨො පුරිසො යාය කුඨාරීසදිසියා දුබ්භාසිතවාචාය අත්තානං ඡින්දති, සා කුඨාරීසදිසී දුබ්භාසිතවාචා ජාතස්ස පුරිසස්ස මුඛෙ ජායතෙ ජායති, සා දුබ්භාසිතවාචා මුඛෙ ජායති ඉව, එවං සුනිසිතං සත්ථං මුඛෙ න ජායති, යථා හලාහලං විසං මුඛෙ න ජායති, දුබ්භාසිතා වාචා අපායෙසු විරද්ධං පුග්ගලං පාතෙති යථා, එවං සුනිසිතං සත්ථං අපායෙසු න පාතෙති, හලාහලං විසං අපායෙසු න පාතෙතීති යොජනා.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Dubbhāsitaṃ ariyūpavādasaṅkhātaṃ pharusavācaṃ bhaṇaṃ bhaṇanto bālo duṭṭho puriso yāya kuṭhārīsadisiyā dubbhāsitavācāya attānaṃ chindati, sā kuṭhārīsadisī dubbhāsitavācā jātassa purisassa mukhe jāyate jāyati, sā dubbhāsitavācā mukhe jāyati iva, evaṃ sunisitaṃ satthaṃ mukhe na jāyati, yathā halāhalaṃ visaṃ mukhe na jāyati, dubbhāsitā vācā apāyesu viraddhaṃ puggalaṃ pāteti yathā, evaṃ sunisitaṃ satthaṃ apāyesu na pāteti, halāhalaṃ visaṃ apāyesu na pātetīti yojanā.
92.
92.
‘‘යො නින්දියං පසංසති, තං වා නින්දති යො පසංසියො;
‘‘Yo nindiyaṃ pasaṃsati, taṃ vā nindati yo pasaṃsiyo;
විචිනාති මුඛෙන සො කලිං, කලිනා තෙන සුඛං න වින්දති.
Vicināti mukhena so kaliṃ, kalinā tena sukhaṃ na vindati.
‘‘අප්පමත්තො අයං කලි, යො අක්ඛෙසු ධනපරාජයො;
‘‘Appamatto ayaṃ kali, yo akkhesu dhanaparājayo;
සබ්බස්සාපි සහාපි අත්තනා, අයමෙව මහන්තතරො කලි;
Sabbassāpi sahāpi attanā, ayameva mahantataro kali;
යො සුගතෙසු මනං පදොසයෙ.
Yo sugatesu manaṃ padosaye.
‘‘සතං සහස්සානං නිරබ්බුදානං, ඡත්තිංසතී පඤ්ච ච අබ්බුදානි;
‘‘Sataṃ sahassānaṃ nirabbudānaṃ, chattiṃsatī pañca ca abbudāni;
යමරියගරහී නිරයං උපෙති, වාචං මනඤ්ච පණිධාය පාපක’’න්ති. –
Yamariyagarahī nirayaṃ upeti, vācaṃ manañca paṇidhāya pāpaka’’nti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යො පුග්ගලො නින්දියං දුච්චරං දුස්සීලං පුග්ගලං පසංසති, සො පසංසකො පුග්ගලො මුඛෙන කලිං විචිනාති උපචිනාති, තෙන කලිනා සුඛං න වින්දති. යො සුචාරී සීලවා පුග්ගලො පසංසියො හොති, තං වා සුචාරිං වා සීලවන්තං පුග්ගලං යො පුග්ගලො නින්දති, සො නින්දන්තො පුග්ගලො මුඛෙන කලිං විචිනාති උපචිනාති, තෙන කලිනා සුඛං න වින්දති.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Yo puggalo nindiyaṃ duccaraṃ dussīlaṃ puggalaṃ pasaṃsati, so pasaṃsako puggalo mukhena kaliṃ vicināti upacināti, tena kalinā sukhaṃ na vindati. Yo sucārī sīlavā puggalo pasaṃsiyo hoti, taṃ vā sucāriṃ vā sīlavantaṃ puggalaṃ yo puggalo nindati, so nindanto puggalo mukhena kaliṃ vicināti upacināti, tena kalinā sukhaṃ na vindati.
අත්තනා සහාපි සබ්බස්ස ධනස්ස වසෙනපි අක්ඛෙසු යො ධනපරාජයො භවති, අයං කලි අයං ධනපරාජයො අප්පමත්තො හොති. යො පුග්ගලො සුගතෙසු මනං පදොසයෙ, තස්ස පුග්ගලස්ස යො කලි භවති, අයමෙව කලි මහන්තතරො හොති.
Attanā sahāpi sabbassa dhanassa vasenapi akkhesu yo dhanaparājayo bhavati, ayaṃ kali ayaṃ dhanaparājayo appamatto hoti. Yo puggalo sugatesu manaṃ padosaye, tassa puggalassa yo kali bhavati, ayameva kali mahantataro hoti.
කස්මා? වාචඤ්ච මනඤ්ච පණිධාය අරියගරහී පුග්ගලො යං කාලං පාපකං නිරයං උපෙති, සො කාලො ‘‘සතං සහස්සානං නිරබ්බුදානඤ්ච ඡත්තිංස නිරබ්බුදානි ච පඤ්ච අබ්බුදානි ච යස්මිං කාලෙ ගණීයන්තී’’ති තෙන කාලෙන සමො හොති, තස්මා මහන්තතරො හොතීති යොජනා.
Kasmā? Vācañca manañca paṇidhāya ariyagarahī puggalo yaṃ kālaṃ pāpakaṃ nirayaṃ upeti, so kālo ‘‘sataṃ sahassānaṃ nirabbudānañca chattiṃsa nirabbudāni ca pañca abbudāni ca yasmiṃ kāle gaṇīyantī’’ti tena kālena samo hoti, tasmā mahantataro hotīti yojanā.
‘‘යො ලොභගුණෙ අනුයුත්තො…පෙ.…
‘‘Yo lobhaguṇe anuyutto…pe…
ගච්ඡසි ඛො පපතං චිරරත්ත’’න්ති. –
Gacchasi kho papataṃ ciraratta’’nti. –
ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යො පුග්ගලො ලොභගුණෙ අනුයුත්තො අනු පුනප්පුනං යුත්තො හොති, සො පුග්ගලො අඤ්ඤෙ පුග්ගලෙ වචසා පරිභාසති, අස්සද්ධො කදරියො අවදඤ්ඤූ බුද්ධානං ඔවාදඤ්ඤූ න හොති, මච්ඡරී පෙසුණියං පෙසුණියස්මිං අනුයුත්තො හොති.
Idaṃ suttampi saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Yo puggalo lobhaguṇe anuyutto anu punappunaṃ yutto hoti, so puggalo aññe puggale vacasā paribhāsati, assaddho kadariyo avadaññū buddhānaṃ ovādaññū na hoti, maccharī pesuṇiyaṃ pesuṇiyasmiṃ anuyutto hoti.
මුඛදුග්ග මුඛවිසම විභූත විගතභූත අනරිය භූනහු බුද්ධිවිනාසක පාපක දුක්කටකාරි පුරිසන්ත පුරිසලාමක කලි අලක්ඛි අවජාතපුත්ත ත්වං නෙරයිකො අසි. ඉධ ඉදානි බහුභාණී මා හොහි.
Mukhadugga mukhavisama vibhūta vigatabhūta anariya bhūnahu buddhivināsaka pāpaka dukkaṭakāri purisanta purisalāmaka kali alakkhi avajātaputta tvaṃ nerayiko asi. Idha idāni bahubhāṇī mā hohi.
අහිතාය රජං අත්තනි මා ආකිරසි මා පක්ඛිපසි. කිබ්බිසකාරි ත්වං සන්තෙ ඛීණාසවෙ පුග්ගලෙ ගරහසි, බහූනි දුච්චරිතානි කම්මානි චරසි, චරිත්වා ත්වං චිරරත්තං රචනවිරහිතං පපතං නරකං නිරයං ගච්ඡසි ඛො එකංසෙනාති යොජනා.
Ahitāya rajaṃ attani mā ākirasi mā pakkhipasi. Kibbisakāri tvaṃ sante khīṇāsave puggale garahasi, bahūni duccaritāni kammāni carasi, caritvā tvaṃ cirarattaṃ racanavirahitaṃ papataṃ narakaṃ nirayaṃ gacchasi kho ekaṃsenāti yojanā.
නානාවිධං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං වාසනාභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං වාසනාභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං වාසනාභාගියං සුත්තං නාමාති පුච්ඡති. ‘‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා…පෙ.… ඡායාව අනපායිනී’’ති ඉදං වාසනාභාගෙ පුඤ්ඤභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.
Nānāvidhaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ vāsanābhāgiyaṃ sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ vāsanābhāgiyaṃ sutta’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu soḷasasu saṃkilesabhāgiyādīsu suttesu katamaṃ suttaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāmāti pucchati. ‘‘Manopubbaṅgamā dhammā…pe… chāyāva anapāyinī’’ti idaṃ vāsanābhāge puññabhāge visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Attho pākaṭo.
93. ‘‘මහානාමො සක්කො භගවන්තං එතදවොච…පෙ.… අපාපිකා කාලඞ්කිරියා’’ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගෙ පුඤ්ඤභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.
93. ‘‘Mahānāmo sakko bhagavantaṃ etadavoca…pe… apāpikā kālaṅkiriyā’’ti idaṃ suttampi vāsanābhāge puññabhāge visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Attho pākaṭo.
‘‘සුඛකාමානි භූතානි, යො දණ්ඩෙන න හිංසති;
‘‘Sukhakāmāni bhūtāni, yo daṇḍena na hiṃsati;
අත්තනො සුඛමෙසානො, පෙච්ච සො ලභතෙ සුඛ’’න්ති. –
Attano sukhamesāno, pecca so labhate sukha’’nti. –
ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.
Idaṃ suttampi vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Attho pākaṭo.
‘‘ගුන්නං චෙ තරමානානං…පෙ.… රාජා චෙ හොති ධම්මිකො’’ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.
‘‘Gunnaṃ ce taramānānaṃ…pe… rājā ce hoti dhammiko’’ti idaṃ suttampi vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Attho pākaṭo.
94. ‘‘භගවා සාවත්ථියං විහරති…පෙ.… එවං පජානාතී’’ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනා…පෙ.… සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.
94. ‘‘Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati…pe… evaṃ pajānātī’’ti idaṃ suttampi vāsanā…pe… suttaṃ nāma. Attho pākaṭo.
‘‘කස්මා භගවා ජනපදචාරිකං චරතී’’ති පුච්ඡෙය්ය, සත්තහි කාරණෙහි බුද්ධා භගවන්තො ජනපදචාරිකං චරන්ති. කතමෙහි සත්තහි? දෙසන්තරගතානං වෙනෙය්යානං විනයනත්ථං, තත්ර ඨිතානං උස්සුක්කසමුප්පාදනත්ථං, සාවකානං එකස්මිං ඨානෙ නිබද්ධවාසනිවාරණත්ථං, අත්තනො ච තත්ථ නිබද්ධවාසෙ අනාසඞ්ගදස්සනත්ථං, සම්බුද්ධවසිතට්ඨානතාය දෙසානං චෙතියභාවසම්පාදනත්ථං, බහූනං සත්තානං දස්සනූපසඞ්කමනාදීහි පුඤ්ඤොඝප්පසවනත්ථං, අවුට්ඨිආදිඋපද්දවූපසමනත්ථඤ්චාති ඉමෙහි සත්තහි කාරණෙහි බුද්ධා භගවන්තො ජනපදචාරිකං චරන්තීති ජනපදචරණකාරණං වෙදිතබ්බං.
‘‘Kasmā bhagavā janapadacārikaṃ caratī’’ti puccheyya, sattahi kāraṇehi buddhā bhagavanto janapadacārikaṃ caranti. Katamehi sattahi? Desantaragatānaṃ veneyyānaṃ vinayanatthaṃ, tatra ṭhitānaṃ ussukkasamuppādanatthaṃ, sāvakānaṃ ekasmiṃ ṭhāne nibaddhavāsanivāraṇatthaṃ, attano ca tattha nibaddhavāse anāsaṅgadassanatthaṃ, sambuddhavasitaṭṭhānatāya desānaṃ cetiyabhāvasampādanatthaṃ, bahūnaṃ sattānaṃ dassanūpasaṅkamanādīhi puññoghappasavanatthaṃ, avuṭṭhiādiupaddavūpasamanatthañcāti imehi sattahi kāraṇehi buddhā bhagavanto janapadacārikaṃ carantīti janapadacaraṇakāraṇaṃ veditabbaṃ.
‘‘එකපුප්ඵං චජිත්වාන, සහස්සං කප්පකොටියො;
‘‘Ekapupphaṃ cajitvāna, sahassaṃ kappakoṭiyo;
දෙවෙ චෙව මනුස්සෙ ච, සෙසෙන පරිනිබ්බුතො’’ති. –
Deve ceva manusse ca, sesena parinibbuto’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. සහස්සං කප්පකොටියොති සහස්සං අත්තභාවතො කොටියො.
Idaṃ suttampi vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Sahassaṃ kappakoṭiyoti sahassaṃ attabhāvato koṭiyo.
‘‘අස්සත්ථෙ හරිතොභාසෙ, සංවිරූළ්හම්හි පාදපෙ;
‘‘Assatthe haritobhāse, saṃvirūḷhamhi pādape;
එකං බුද්ධගතං සඤ්ඤං, අලභිංහං පතිස්සතො.
Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhiṃhaṃ patissato.
‘‘අජ්ජ තිංසං තතො කප්පා, නාභිජානාමි දුග්ගතිං;
‘‘Ajja tiṃsaṃ tato kappā, nābhijānāmi duggatiṃ;
තිස්සො විජ්ජා සච්ඡිකතා, තස්සා සඤ්ඤාය වාසනා’’ති. –
Tisso vijjā sacchikatā, tassā saññāya vāsanā’’ti. –
ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. හරිතොභාසෙති හරිතඔභාසෙ. අලභිංහන්ති අහං අලභිං.
Idaṃ suttampi vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Haritobhāseti haritaobhāse. Alabhiṃhanti ahaṃ alabhiṃ.
‘‘පිණ්ඩාය කොසලං පුරං…පෙ.… විපාකො හොති අචින්තියො’’ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අග්ගපුග්ගලො අනුකම්පකො තණ්හානිඝාතකො මුනි සම්බුද්ධො පුරෙභත්තං පිණ්ඩාය පිණ්ඩං පටිග්ගණ්හිතුං කොසලං පුරං පාවිසි.
‘‘Piṇḍāya kosalaṃ puraṃ…pe… vipāko hoti acintiyo’’ti idaṃ suttampi vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Aggapuggalo anukampako taṇhānighātako muni sambuddho purebhattaṃ piṇḍāya piṇḍaṃ paṭiggaṇhituṃ kosalaṃ puraṃ pāvisi.
යස්ස පුරිසස්ස හත්ථෙ සබ්බපුප්ඵෙහි අලඞ්කතො වටංසකො පුප්ඵවටංසකොව අත්ථි, සො අයං පුරිසො රාජමග්ගෙන කොසලපුරං පවිසන්තං භික්ඛුසඞ්ඝපුරක්ඛතං දෙවමානුසපූජිතං සම්බුද්ධං අද්දස, දිස්වා හට්ඨො චිත්තං පසාදෙසි; පසාදෙත්වා සම්බුද්ධං උපසඞ්කමි.
Yassa purisassa hatthe sabbapupphehi alaṅkato vaṭaṃsako pupphavaṭaṃsakova atthi, so ayaṃ puriso rājamaggena kosalapuraṃ pavisantaṃ bhikkhusaṅghapurakkhataṃ devamānusapūjitaṃ sambuddhaṃ addasa, disvā haṭṭho cittaṃ pasādesi; pasādetvā sambuddhaṃ upasaṅkami.
උපසඞ්කමිත්වා සො අයං පසන්නො හුත්වා සුරභිං වණ්ණවන්තං මනොරමං තං වටංසකං සම්බුද්ධස්ස සෙහි පාණීභි උපනාමෙසි.
Upasaṅkamitvā so ayaṃ pasanno hutvā surabhiṃ vaṇṇavantaṃ manoramaṃ taṃ vaṭaṃsakaṃ sambuddhassa sehi pāṇībhi upanāmesi.
තතො බුද්ධස්ස ලපනන්තරා ලපනස්ස වදනස්ස අන්තරා අග්ගිසිඛා වණ්ණා සහස්සරංසි ඔක්කා පභා නික්ඛමි, අබ්භා විජ්ජු නික්ඛමති ඉව, එවං ආනනා සහස්සරංසි නික්ඛමිත්වා ආදිච්චබන්ධුනො සීසෙ තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං කරිත්වාන පරිවට්ටෙත්වා මුද්ධනි අන්තරධායථ.
Tato buddhassa lapanantarā lapanassa vadanassa antarā aggisikhā vaṇṇā sahassaraṃsi okkā pabhā nikkhami, abbhā vijju nikkhamati iva, evaṃ ānanā sahassaraṃsi nikkhamitvā ādiccabandhuno sīse tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ karitvāna parivaṭṭetvā muddhani antaradhāyatha.
ආනන්දො අච්ඡරියං අබ්භුතං ලොමහංසනං ඉදං පාටිහාරියං දිස්වා චීවරං එකංසං කරිත්වා එතං අබ්රවි – ‘‘මහාමුනි, සිතකම්මස්ස හෙතු කො? තං හෙතුං බ්යාකරොහි, ධම්මාලොකො භවිස්සතී’’ති.
Ānando acchariyaṃ abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ idaṃ pāṭihāriyaṃ disvā cīvaraṃ ekaṃsaṃ karitvā etaṃ abravi – ‘‘mahāmuni, sitakammassa hetu ko? Taṃ hetuṃ byākarohi, dhammāloko bhavissatī’’ti.
යස්ස භගවතො සබ්බධම්මෙසු ඤාණං සදා පවත්තති, කඞ්ඛාවිතරණො මුනි සො භගවා කඞ්ඛිං වෙමතිකං ආනන්දං ථෙරං එතං අබ්රවි. ආනන්ද, යො සොපුරිසො මයි චිත්තං පසාදයි, සො පුරිසො චතුරාසීතිකප්පානි දුග්ගතිං න ගමිස්සති, දෙවෙසු දෙවසොභග්ගං දිබ්බං රජ්ජං පසාසිත්වා මනුජෙසු රට්ඨෙ සකලරට්ඨෙ මනුජින්දො රාජා භවිස්සති. සො පුරිසො චරිමං පබ්බජිත්වා, ධම්මතං සච්ඡිකත්වා ච ධුතරාගො වටංසකො නාම පච්චෙකබුද්ධො භවිස්සති.
Yassa bhagavato sabbadhammesu ñāṇaṃ sadā pavattati, kaṅkhāvitaraṇo muni so bhagavā kaṅkhiṃ vematikaṃ ānandaṃ theraṃ etaṃ abravi. Ānanda, yo sopuriso mayi cittaṃ pasādayi, so puriso caturāsītikappāni duggatiṃ na gamissati, devesu devasobhaggaṃ dibbaṃ rajjaṃ pasāsitvā manujesu raṭṭhe sakalaraṭṭhe manujindo rājā bhavissati. So puriso carimaṃ pabbajitvā, dhammataṃ sacchikatvā ca dhutarāgo vaṭaṃsako nāma paccekabuddho bhavissati.
තථාගතෙ වා සම්මාසම්බුද්ධෙ වා පච්චෙකසම්බුද්ධෙ වා තස්ස තථාගතස්ස සාවකෙ වා චිත්තෙ පසන්නම්හි දක්ඛිණා අප්පකා නාම නත්ථි.
Tathāgate vā sammāsambuddhe vā paccekasambuddhe vā tassa tathāgatassa sāvake vā citte pasannamhi dakkhiṇā appakā nāma natthi.
බුද්ධා එවං එත්තකාති අචින්තියා භවන්ති. බුද්ධධම්මා බුද්ධගුණා එවං එත්තකාති අචින්තියා භවන්ති, අචින්තියෙ පසන්නානං විපාකො පුඤ්ඤවිපාකො එවං එත්තකොති අචින්තියො හොතීති එතං අබ්රවීති යොජනා.
Buddhā evaṃ ettakāti acintiyā bhavanti. Buddhadhammā buddhaguṇā evaṃ ettakāti acintiyā bhavanti, acintiye pasannānaṃ vipāko puññavipāko evaṃ ettakoti acintiyo hotīti etaṃ abravīti yojanā.
96. ‘‘ඉධාහං , භික්ඛවෙ, එකච්චං පුග්ගලං…පෙ.… අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා ඉති මෙ සුත’’න්ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. භික්ඛවෙ, ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ අහං එකච්චං පුග්ගලං එවං මම චෙතසා එකච්චස්ස පුග්ගලස්ස චෙතො චිත්තං පරිච්ච බුද්ධචක්ඛුනා එවං පජානාමි, යථා යෙන පකාරෙන අයං පුග්ගලො යඤ්ච දානාදිපටිපදං පටිපන්නො, යඤ්ච දස්සනාදිමග්ගං සමාරුළ්හො හුත්වා තං පටිපදං, මග්ගඤ්ච ඉරියති පවත්තෙති, ඉමම්හි ඉමස්මිඤ්ච සමයෙ අයං පුග්ගලො චෙ කාලං කරෙය්ය, එවං සති ආභතං වත්ථුං නික්ඛිපති යථා, එවං තාය පටිපදාය තෙන මග්ගෙන සග්ගෙ අත්තනික්ඛිත්තො භවෙ. තං කිස්ස හෙතු? භික්ඛවෙ, අස්ස පුග්ගලස්ස චිත්තං හි යස්මා පසන්නං පසාදිතං, තස්මා නික්ඛිත්තො භවෙ. ඉධ සාසනෙ, ලොකෙ වා එකච්චෙ සත්තා පුග්ගලා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං චෙතොපසාදහෙතු ඛො පන උපපජ්ජන්තීති එවං අහං පජානාමීති භගවා එතමත්ථං අවොච. තත්ථ තස්මිං අත්ථෙ සඞ්ගහවසෙන පවත්තං එතං ‘‘පසන්නචිත්තං ඤත්වාන…පෙ.… සග්ගං සො උපපජ්ජතී’’ති ගාථාවචනං වුච්චති. අයම්පි අත්ථො භගවතා වුත්තො, ඉති මෙ මයා සුතන්ති යොජනා.
96. ‘‘Idhāhaṃ , bhikkhave, ekaccaṃ puggalaṃ…pe… ayampi attho vutto bhagavatā iti me suta’’nti idaṃ suttampi vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Bhikkhave, idha imasmiṃ sāsane ahaṃ ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ mama cetasā ekaccassa puggalassa ceto cittaṃ paricca buddhacakkhunā evaṃ pajānāmi, yathā yena pakārena ayaṃ puggalo yañca dānādipaṭipadaṃ paṭipanno, yañca dassanādimaggaṃ samāruḷho hutvā taṃ paṭipadaṃ, maggañca iriyati pavatteti, imamhi imasmiñca samaye ayaṃ puggalo ce kālaṃ kareyya, evaṃ sati ābhataṃ vatthuṃ nikkhipati yathā, evaṃ tāya paṭipadāya tena maggena sagge attanikkhitto bhave. Taṃ kissa hetu? Bhikkhave, assa puggalassa cittaṃ hi yasmā pasannaṃ pasāditaṃ, tasmā nikkhitto bhave. Idha sāsane, loke vā ekacce sattā puggalā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ cetopasādahetu kho pana upapajjantīti evaṃ ahaṃ pajānāmīti bhagavā etamatthaṃ avoca. Tattha tasmiṃ atthe saṅgahavasena pavattaṃ etaṃ ‘‘pasannacittaṃ ñatvāna…pe… saggaṃ so upapajjatī’’ti gāthāvacanaṃ vuccati. Ayampi attho bhagavatā vutto, iti me mayā sutanti yojanā.
‘‘සුවණ්ණච්ඡදනං නාවං…පෙ.… එතාදිසං කතපුඤ්ඤා ලභි’’න්ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. නාරි දෙවධීතා සුවණ්ණච්ඡදනං සුවණ්ණාලඞ්කාරෙහි ඡාදිතං නාවං ආරුය්හ තිට්ඨසි, පොක්ඛරණිං දෙවපොක්ඛරණිං ඔගාහසි, පදුමං පාණිනා ඡින්දසි.
‘‘Suvaṇṇacchadanaṃ nāvaṃ…pe… etādisaṃ katapuññā labhi’’nti idaṃ suttampi vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Nāri devadhītā suvaṇṇacchadanaṃ suvaṇṇālaṅkārehi chāditaṃ nāvaṃ āruyha tiṭṭhasi, pokkharaṇiṃ devapokkharaṇiṃ ogāhasi, padumaṃ pāṇinā chindasi.
දෙවතෙ කෙන කම්මෙන තෙ තව තාදිසො වණ්ණො තාදිසො ආනුභාවො තාදිසී ජුති භවති, දෙවතෙ තෙ තව යෙ කෙචි භොගා මනසා ඉච්ඡිතා භවන්ති, තෙ භොගා ච කෙන කම්මෙන උප්පජ්ජන්ති. දෙවතෙ මෙ පුච්ඡිතා ත්වං සංස සංසාහි ඉදං සබ්බං කිස්ස කම්මස්ස ච ඵලන්ති සක්කො පුච්ඡති.
Devate kena kammena te tava tādiso vaṇṇo tādiso ānubhāvo tādisī juti bhavati, devate te tava ye keci bhogā manasā icchitā bhavanti, te bhogā ca kena kammena uppajjanti. Devate me pucchitā tvaṃ saṃsa saṃsāhi idaṃ sabbaṃ kissa kammassa ca phalanti sakko pucchati.
දෙවරාජෙන පුච්ඡිතා සා දෙවධීතා අත්තමනා හුත්වා පඤ්හං පුට්ඨා සක්කස්ස බ්යාකාසි. දෙවරාජා අද්ධානං දීඝමග්ගං පටිපන්නා අහං යසස්සිනො කස්සපස්ස භගවතො මනොරමං ථූපං අද්දස්සං, දිස්වා තත්ථ ථූපෙ චිත්තං පසාදෙසිං. පසන්නාහං සෙහි පාණීහි පදුමපුප්ඵෙහි පූජෙසිං. තස්සෙව කම්මස්ස ඉදං සබ්බං ඵලං විපාකො භවෙ. කතපුඤ්ඤාහං එතාදිසං ඵලං අලභින්ති සක්කස්ස බ්යාකාසි. ඉති මෙ සුතන්ති මහාමොග්ගල්ලානො වදතීති යොජනා.
Devarājena pucchitā sā devadhītā attamanā hutvā pañhaṃ puṭṭhā sakkassa byākāsi. Devarājā addhānaṃ dīghamaggaṃ paṭipannā ahaṃ yasassino kassapassa bhagavato manoramaṃ thūpaṃ addassaṃ, disvā tattha thūpe cittaṃ pasādesiṃ. Pasannāhaṃ sehi pāṇīhi padumapupphehi pūjesiṃ. Tasseva kammassa idaṃ sabbaṃ phalaṃ vipāko bhave. Katapuññāhaṃ etādisaṃ phalaṃ alabhinti sakkassa byākāsi. Iti me sutanti mahāmoggallāno vadatīti yojanā.
‘‘යථානිද්ධාරිතසුත්තානියෙව වාසනාභාගියසුත්තානි පරිපුණ්ණානී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘දානකථා සීලකථා සග්ගකථා පුඤ්ඤකථා පුඤ්ඤවිපාකකථාති ඉදං වාසනාභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ යාය දෙසනාය දානඤ්ච දානඵලඤ්ච දස්සිතං, සා දෙසනා දානකථා නාම. යාය දෙසනාය සීලඤ්ච සීලඵලඤ්ච දස්සිතං, සා දෙසනා සීලකථා නාම. යාය දෙසනාය සග්ගා ච සග්ගෙසු නිබ්බත්තාපකඤ්ච කම්මං දස්සිතං, සා සග්ගකථා නාම. යාය දෙසනාය දානසීලභාවනාදිවසෙන දසවිධං පුඤ්ඤකම්මං දස්සිතං, සා පුඤ්ඤකථා නාම. යාය දෙසනාය තාදිසස්ස පුඤ්ඤකම්මස්ස විවිධො අයං විපාකො ඉමස්ස පුඤ්ඤස්ස විපාකොති නියමෙත්වා දස්සිතො, සා පුඤ්ඤවිපාකකථා නාම.
‘‘Yathāniddhāritasuttāniyeva vāsanābhāgiyasuttāni paripuṇṇānī’’ti vattabbattā ‘‘dānakathā sīlakathā saggakathā puññakathā puññavipākakathāti idaṃ vāsanābhāgiya’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yāya desanāya dānañca dānaphalañca dassitaṃ, sā desanā dānakathā nāma. Yāya desanāya sīlañca sīlaphalañca dassitaṃ, sā desanā sīlakathā nāma. Yāya desanāya saggā ca saggesu nibbattāpakañca kammaṃ dassitaṃ, sā saggakathā nāma. Yāya desanāya dānasīlabhāvanādivasena dasavidhaṃ puññakammaṃ dassitaṃ, sā puññakathā nāma. Yāya desanāya tādisassa puññakammassa vividho ayaṃ vipāko imassa puññassa vipākoti niyametvā dassito, sā puññavipākakathā nāma.
දසබලධරානං සම්මාසම්බුද්ධානං උද්දිස්සකතෙසු සරීරධාතුං අබ්භන්තරෙ ඨපෙත්වා පංසූහි කතෙසු ථූපෙසු යෙ නරා පසන්නා, තෙ නරා තත්ථ ථූපෙ කාරං පුඤ්ඤං කත්වා සග්ගෙසු උප්පජ්ජිත්වා පමොදන්තීති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ.… සුත්තං.
Dasabaladharānaṃ sammāsambuddhānaṃ uddissakatesu sarīradhātuṃ abbhantare ṭhapetvā paṃsūhi katesu thūpesu ye narā pasannā, te narā tattha thūpe kāraṃ puññaṃ katvā saggesu uppajjitvā pamodantīti yojanā. Idaṃ suttaṃ vā…pe… suttaṃ.
97. දෙවපුත්තසරීරවණ්ණා දෙවපුත්තසරීරසදිසවණ්ණා සුභගසණ්ඨිති සොභග්ගයුත්තසණ්ඨානා සබ්බෙ ජනා උදකෙන පංසුං තෙමෙත්වා ථූපං වඩ්ඪෙථ, සො අයං ථූපො කස්ස පුග්ගලස්ස ථූපොති පුච්ඡති.
97.Devaputtasarīravaṇṇā devaputtasarīrasadisavaṇṇā subhagasaṇṭhiti sobhaggayuttasaṇṭhānā sabbe janā udakena paṃsuṃ temetvā thūpaṃ vaḍḍhetha, so ayaṃ thūpo kassa puggalassa thūpoti pucchati.
සුගත්තෙ සුන්දරගත්තෙ දෙවතෙ තස්මිං ථූපෙ පසන්නා ඉමෙ දෙවමනුජා කාරං පුඤ්ඤං කරොන්තා හුත්වා ජරාමරණතො පමුච්චරෙ. සො අයං ථූපො මහෙසිනො දසබලධම්මධාරිනො සුගතස්ස ථූපොති වෙදිතබ්බොති ආහාති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ.… සුත්තං.
Sugatte sundaragatte devate tasmiṃ thūpe pasannā ime devamanujā kāraṃ puññaṃ karontā hutvā jarāmaraṇato pamuccare. So ayaṃ thūpo mahesino dasabaladhammadhārino sugatassa thūpoti veditabboti āhāti yojanā. Idaṃ suttaṃ vā…pe… suttaṃ.
යාහං යා අහං මහෙසිනො ථූපං චත්තාරි උප්පලානි ච මාලඤ්ච අභිරොපයිං, තෙන මයා කතං තං පුඤ්ඤං උළාරං වත ආසි අහොසි. තතො කප්පතො අජ්ජ කප්පා තිංසං ධරන්ති සත්ථුනො ථූපං පූජෙත්වා තත්තකානි දුග්ගතිං න ජානාමි, විනිපාතං න ගච්ඡාමීති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ.… සුත්තං.
Yāhaṃ yā ahaṃ mahesino thūpaṃ cattāri uppalāni ca mālañca abhiropayiṃ, tena mayā kataṃ taṃ puññaṃ uḷāraṃ vata āsi ahosi. Tato kappato ajja kappā tiṃsaṃ dharanti satthuno thūpaṃ pūjetvā tattakāni duggatiṃ na jānāmi, vinipātaṃ na gacchāmīti yojanā. Idaṃ suttaṃ vā…pe… suttaṃ.
අහං බාත්තිංසලක්ඛණධරස්ස බාත්තිංසලක්ඛණධරෙන සම්පන්නස්ස විජිතවිජයස්ස ලොකනාථස්ස ථූපං අපූජෙසිං, පූජෙත්වා සතසහස්සං කප්පෙ ආයුකප්පෙ පමුදිතො ආසිං. මයා යං පුඤ්ඤං පසුතං, තෙන පුඤ්ඤෙන විනිපාතං අනාගන්තුන අනාගන්ත්වා දෙවසොභග්ගං සම්පත්තිං ච දෙවරජ්ජානි ච තානි අකාරිං . අථ වා දෙවසොභග්ගඤ්ච මයා කාරිතං, රජ්ජානි ච මයා කාරිතානි.
Ahaṃ bāttiṃsalakkhaṇadharassa bāttiṃsalakkhaṇadharena sampannassa vijitavijayassa lokanāthassa thūpaṃ apūjesiṃ, pūjetvā satasahassaṃ kappe āyukappe pamudito āsiṃ. Mayā yaṃ puññaṃ pasutaṃ, tena puññena vinipātaṃ anāgantuna anāgantvā devasobhaggaṃ sampattiṃ ca devarajjāni ca tāni akāriṃ . Atha vā devasobhaggañca mayā kāritaṃ, rajjāni ca mayā kāritāni.
අදන්තදමකස්ස සාසනෙ යං චක්ඛු පඤ්ඤාචක්ඛු පණිහිතං, තථා චිත්තං යං විමුත්තචිත්තං පණිහිතං, තං සබ්බං පඤ්ඤාචක්ඛු විමුත්තචිත්තං මෙ මයා ලද්ධං, අහං විධුතලතාසඞ්ඛාතතණ්හා හුත්වා විමුත්තචිත්තා ඵලවිමුත්තචිත්තසම්පන්නා අම්හීති අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ.… සුත්තං.
Adantadamakassa sāsane yaṃ cakkhu paññācakkhu paṇihitaṃ, tathā cittaṃ yaṃ vimuttacittaṃ paṇihitaṃ, taṃ sabbaṃ paññācakkhu vimuttacittaṃ me mayā laddhaṃ, ahaṃ vidhutalatāsaṅkhātataṇhā hutvā vimuttacittā phalavimuttacittasampannā amhīti avocāti yojanā. Idaṃ suttaṃ vā…pe… suttaṃ.
98. විමුත්තචිත්තෙ ඵලවිමුත්තචිත්තසම්පන්නෙ අඛිලෙ පඤ්චචෙතොඛීලරහිතෙ අනාසවෙ අරණවිහාරිම්හි අරණවිහාරසීලෙ අසඞ්ගමානසෙ අලග්ගමානසෙ පච්චෙකබුද්ධස්මිං සාමාකපත්ථොදනමත්තමෙව දක්ඛිණං අදාසිං.
98.Vimuttacitte phalavimuttacittasampanne akhile pañcacetokhīlarahite anāsave araṇavihārimhi araṇavihārasīle asaṅgamānase alaggamānase paccekabuddhasmiṃ sāmākapatthodanamattameva dakkhiṇaṃ adāsiṃ.
තස්මිං පච්චෙකබුද්ධෙ උත්තමං ධම්මං පච්චෙකබොධිධම්මං ඔකප්පයිං ‘‘සො උත්තමො ධම්මො අත්ථී’’ති සද්දහිං. එවං අරියවිහාරෙන විහාරීහි පච්චෙකබුද්ධෙහි මෙ මම සඞ්ගමො කතො සියා භවෙ, කුදාසුපි ච අහං අපෙක්ඛවා මා භවෙය්යන්ති මානසං තස්මිඤ්ච ධම්මෙ පණිධෙසිං ‘‘ඉමිනා පච්චෙකබුද්ධෙන ලද්ධධම්මං අහම්පි සච්ඡිකරෙය්ය’’න්ති චිත්තං පණිදහිං.
Tasmiṃ paccekabuddhe uttamaṃ dhammaṃ paccekabodhidhammaṃ okappayiṃ ‘‘so uttamo dhammo atthī’’ti saddahiṃ. Evaṃ ariyavihārena vihārīhi paccekabuddhehi me mama saṅgamo kato siyā bhave, kudāsupi ca ahaṃ apekkhavā mā bhaveyyanti mānasaṃ tasmiñca dhamme paṇidhesiṃ ‘‘iminā paccekabuddhena laddhadhammaṃ ahampi sacchikareyya’’nti cittaṃ paṇidahiṃ.
තස්සෙව පච්චෙකබුද්ධෙ කතස්සෙව කම්මස්ස විපාකතො අහං දීඝායුකෙසු අමමෙසු ‘‘මම පරිග්ගහො’’ති පරිග්ගහාභාවෙන අපරිග්ගහෙසු විසෙසගාමීසු අහීනගාමීසු කුරූසු උත්තරකුරූසු පාණීසු සත්තෙසු සහස්සක්ඛත්තුං උපපජ්ජථ උපපජ්ජිං.
Tasseva paccekabuddhe katasseva kammassa vipākato ahaṃ dīghāyukesu amamesu ‘‘mama pariggaho’’ti pariggahābhāvena apariggahesu visesagāmīsu ahīnagāmīsu kurūsu uttarakurūsu pāṇīsu sattesu sahassakkhattuṃ upapajjatha upapajjiṃ.
තස්සෙව කම්මස්ස විපාකතො විචිත්රමාලාභරණානුලෙපීසු යසස්සීසු පරිවාරවන්තෙසු තිදසො දෙවො අහං විසිට්ඨකායූපගතො හුත්වා සහස්සක්ඛත්තුං උපපජ්ජථ.
Tasseva kammassa vipākato vicitramālābharaṇānulepīsu yasassīsu parivāravantesu tidaso devo ahaṃ visiṭṭhakāyūpagato hutvā sahassakkhattuṃ upapajjatha.
තස්සෙව කම්මස්ස විපාකතො අහං විමුත්තචිත්තො අඛීලො අනාසවො හුත්වා හිතාහිතාසීහි කුසලාකුසලවීතිවත්තෙහි අන්තිමදෙහධාරිභි ඉමෙහි පච්චෙකබුද්ධෙහි, බුද්ධසාවකෙහි වා මෙ මම සමාගමො ආසි.
Tasseva kammassa vipākato ahaṃ vimuttacitto akhīlo anāsavo hutvā hitāhitāsīhi kusalākusalavītivattehi antimadehadhāribhi imehi paccekabuddhehi, buddhasāvakehi vā me mama samāgamo āsi.
‘‘සීලවතො යං ඉච්ඡිතං, තං සමිජ්ඣතෙ’’ති ඉමං වචනං තථාගතො ජිනො පච්චක්ඛං කත්වා අවච ඛො, යථා යථා යෙන යෙන පකාරෙන මෙ මනසා විචින්තිතං, තථා තථා තෙන තෙන පකාරෙන සමිද්ධං භවති. අයං භවො අන්තිමො භවොති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ.… සුත්තං.
‘‘Sīlavato yaṃ icchitaṃ, taṃ samijjhate’’ti imaṃ vacanaṃ tathāgato jino paccakkhaṃ katvā avaca kho, yathā yathā yena yena pakārena me manasā vicintitaṃ, tathā tathā tena tena pakārena samiddhaṃ bhavati. Ayaṃ bhavo antimo bhavoti yojanā. Idaṃ suttaṃ vā…pe… suttaṃ.
එකතිංසම්හි කප්පම්හි ජිනො අනෙජො අනන්තදස්සී ‘‘සිඛී’’ති ඉතිනාමකො උප්පජ්ජි. තස්සාපි භගවතො රාජා භාතා සිඛිද්ධෙ ච සිඛී ඉතිනාමකෙ බුද්ධෙ ච තස්ස භගවතො ධම්මෙ ච අභිප්පසන්නො ලොකවිනායකම්හි පරිනිබ්බුතෙ සති දෙවාතිදෙවස්ස නරුත්තමස්ස මහෙසිනො විපුලං මහන්තං සමන්තතො ගාවුතිකං ථූපං අකාසිං.
Ekatiṃsamhi kappamhi jino anejo anantadassī ‘‘sikhī’’ti itināmako uppajji. Tassāpi bhagavato rājā bhātā sikhiddhe ca sikhī itināmake buddhe ca tassa bhagavato dhamme ca abhippasanno lokavināyakamhi parinibbute sati devātidevassa naruttamassa mahesino vipulaṃ mahantaṃ samantato gāvutikaṃ thūpaṃ akāsiṃ.
තස්මිං ථූපෙ බලිං පූජාබලිං අභිහාරී මනුස්සො ජාතිසුමනං පග්ගය්හ පහට්ඨො පූජෙසි. අස්ස මනුස්සස්ස එකං පුප්ඵං වාතෙන පහරිතං හුත්වා පතිතං. අහං තං පතිතං එකං පුප්ඵං ගහෙත්වා තස්සෙව පුප්ඵසාමිකස්ස අදාසිං.
Tasmiṃ thūpe baliṃ pūjābaliṃ abhihārī manusso jātisumanaṃ paggayha pahaṭṭho pūjesi. Assa manussassa ekaṃ pupphaṃ vātena paharitaṃ hutvā patitaṃ. Ahaṃ taṃ patitaṃ ekaṃ pupphaṃ gahetvā tasseva pupphasāmikassa adāsiṃ.
සො මනුස්සො පුප්ඵසාමිකො අභිප්පසන්නචිත්තො හුත්වා මං ‘‘ත්වමෙව එතං එකං පුප්ඵං පූජා’’ති අදාසි. දදාසීති එත්ථ ද-කාරො ආගමො. අහං තං එකං පුප්ඵං ගහෙත්වා බුද්ධං බුද්ධගුණං පුනප්පුනං අනුස්සරන්තො යස්මිං කප්පෙ අභිරොපයිං, තතො කප්පතො අජ්ජ කප්පා තිංසං අහෙසුං. තෙසු කප්පෙසු දුග්ගතිං නාභිජානාමි, විනිපාතඤ්ච න ගච්ඡාමි, ඉදං ඵලං ථූපපූජාය ඵලන්ති අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ.… සුත්තං.
So manusso pupphasāmiko abhippasannacitto hutvā maṃ ‘‘tvameva etaṃ ekaṃ pupphaṃ pūjā’’ti adāsi. Dadāsīti ettha da-kāro āgamo. Ahaṃ taṃ ekaṃ pupphaṃ gahetvā buddhaṃ buddhaguṇaṃ punappunaṃ anussaranto yasmiṃ kappe abhiropayiṃ, tato kappato ajja kappā tiṃsaṃ ahesuṃ. Tesu kappesu duggatiṃ nābhijānāmi, vinipātañca na gacchāmi, idaṃ phalaṃ thūpapūjāya phalanti avocāti yojanā. Idaṃ suttaṃ vā…pe… suttaṃ.
බ්රහ්මදත්තස්ස බ්රහ්මදත්තනාමකස්ස රාජිනො කපිලං නාම නගරං සුවිභත්තං භාගතො සුට්ඨු විභත්තං, මහාපථං මහාපථසම්පන්නං ආකිණ්ණං, නානාජාතිකෙහි මනුස්සෙහි පරිපුණ්ණං, ඉද්ධං ඵීතඤ්ච ආසි.
Brahmadattassa brahmadattanāmakassa rājino kapilaṃ nāma nagaraṃ suvibhattaṃ bhāgato suṭṭhu vibhattaṃ, mahāpathaṃ mahāpathasampannaṃ ākiṇṇaṃ, nānājātikehi manussehi paripuṇṇaṃ, iddhaṃ phītañca āsi.
පඤ්චාලානං තත්ථ පුරුත්තමෙ අහං කුම්මාසං වික්කිණිං, සො අහං යසස්සිනං උපරිට්ඨං උපසමීපෙ ඨිතං අරිට්ඨං නාම සම්බුද්ධං පච්චෙකබුද්ධං අද්දසිං, දිස්වා හට්ඨො චිත්තං පසාදෙත්වා නරුත්තමං අරිට්ඨං මෙ ගෙහස්මිං යං ධුවභත්තං විජ්ජථ විජ්ජි, තෙන ධුවභත්තෙන නිමන්තෙසිං.
Pañcālānaṃ tattha puruttame ahaṃ kummāsaṃ vikkiṇiṃ, so ahaṃ yasassinaṃ upariṭṭhaṃ upasamīpe ṭhitaṃ ariṭṭhaṃ nāma sambuddhaṃ paccekabuddhaṃ addasiṃ, disvā haṭṭho cittaṃ pasādetvā naruttamaṃ ariṭṭhaṃ me gehasmiṃ yaṃ dhuvabhattaṃ vijjatha vijji, tena dhuvabhattena nimantesiṃ.
යතො ච යස්මිං කාලෙ ච කත්තිකො යස්සං පන්නරසීපුණ්ණො, සා පුණ්ණමාසී පන්නරසී උපට්ඨිතා, තතො ච තස්මිං කාලෙ ච අහං නවං දුස්සයුගං ගය්හ අරිට්ඨස්ස අරිට්ඨනාමකස්ස පච්චෙකබුද්ධස්ස උපනාමෙසිං.
Yato ca yasmiṃ kāle ca kattiko yassaṃ pannarasīpuṇṇo, sā puṇṇamāsī pannarasī upaṭṭhitā, tato ca tasmiṃ kāle ca ahaṃ navaṃ dussayugaṃ gayha ariṭṭhassa ariṭṭhanāmakassa paccekabuddhassa upanāmesiṃ.
නරුත්තමො අනුකම්පකො කාරුණිකො තණ්හානිඝාතකො මුනි පච්චෙකබුද්ධො පසන්නචිත්තං මං ඤත්වාන පටිග්ගණ්හි.
Naruttamo anukampako kāruṇiko taṇhānighātako muni paccekabuddho pasannacittaṃ maṃ ñatvāna paṭiggaṇhi.
අහං කල්යාණං බුද්ධවණ්ණිතං කම්මං කරිත්වාන දෙවෙ ච මනුස්සෙ ච සන්ධාවිත්වා තතො චුතො බාරාණසියං නගරෙ අඩ්ඪෙ කුලස්මිං සෙට්ඨිස්ස එකපුත්තකො උප්පජ්ජිං, පාණෙහි ච පියතරො ආසිං.
Ahaṃ kalyāṇaṃ buddhavaṇṇitaṃ kammaṃ karitvāna deve ca manusse ca sandhāvitvā tato cuto bārāṇasiyaṃ nagare aḍḍhe kulasmiṃ seṭṭhissa ekaputtako uppajjiṃ, pāṇehi ca piyataro āsiṃ.
තතො ච තස්මිං කාලෙ විඤ්ඤුතං පත්තො හුත්වා දෙවපුත්තෙන චොදිතො අහං පාසාදා ඔරුහිත්වාන සම්බුද්ධං භගවන්තං ගොතමං උපසඞ්කමිං.
Tato ca tasmiṃ kāle viññutaṃ patto hutvā devaputtena codito ahaṃ pāsādā oruhitvāna sambuddhaṃ bhagavantaṃ gotamaṃ upasaṅkamiṃ.
සො සම්බුද්ධො භගවා ගොතමො අනුකම්පාය මෙ ධම්මං අදෙසෙසි. දුක්ඛං දුක්ඛසච්චඤ්ච දුක්ඛසමුප්පාදං සමුදයසච්චඤ්ච දුක්ඛස්ස අතික්කමං නිරොධසච්චඤ්ච අරියං අට්ඨඞ්ගිකං දුක්ඛූපසමගාමිනං මග්ගං මග්ගසච්චඤ්ච ඉති චත්තාරි සච්චානි දෙසිතානි, තදුප්පාදකං ධම්මං මුනි භගවා ගොතමො අදෙසයි.
So sambuddho bhagavā gotamo anukampāya me dhammaṃ adesesi. Dukkhaṃ dukkhasaccañca dukkhasamuppādaṃ samudayasaccañca dukkhassa atikkamaṃ nirodhasaccañca ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ dukkhūpasamagāminaṃ maggaṃ maggasaccañca iti cattāri saccāni desitāni, taduppādakaṃ dhammaṃ muni bhagavā gotamo adesayi.
අහං තස්ස භගවතො ගොතමස්ස වචනං සුත්වා සාසනෙ රතො හුත්වා විහරිං, අහං රත්තින්දිවං අතන්දිතො හුත්වා සමථං පටිවිජ්ඣිං.
Ahaṃ tassa bhagavato gotamassa vacanaṃ sutvā sāsane rato hutvā vihariṃ, ahaṃ rattindivaṃ atandito hutvā samathaṃ paṭivijjhiṃ.
අජ්ඣත්තඤ්ච යෙ ආසවා, බහිද්ධා ච යෙ ආසවා මග්ගෙන සමුච්ඡින්නා ආසුං, සබ්බෙ තෙ ආසවා මෙ මම විජ්ජිංසු, පුන න ච උප්පජ්ජරෙ.
Ajjhattañca ye āsavā, bahiddhā ca ye āsavā maggena samucchinnā āsuṃ, sabbe te āsavā me mama vijjiṃsu, puna na ca uppajjare.
දුක්ඛං ‘‘පරියන්තකතං යස්ස දුක්ඛස්සා’’ති පරියන්තකතං ආසි, අයං සමුස්සයො ජාතිමරණසංසාරො චරිමො අන්තිමො ආසි, ඉදානි ඉමස්ස අත්තභාවස්ස අනන්තරං පුනබ්භවො මම නත්ථීති අවොචාති යොජනා. යං නානාවිධං වාසනාභාගියං සුත්තං උදාහරණවසෙන නිද්ධාරිතං, ඉදං නානාවිධං සුත්තං වාසනාභාගෙ පුඤ්ඤකොට්ඨාසෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො වාසනාභාගියං සුත්තං නාම.
Dukkhaṃ ‘‘pariyantakataṃ yassa dukkhassā’’ti pariyantakataṃ āsi, ayaṃ samussayo jātimaraṇasaṃsāro carimo antimo āsi, idāni imassa attabhāvassa anantaraṃ punabbhavo mama natthīti avocāti yojanā. Yaṃ nānāvidhaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ udāharaṇavasena niddhāritaṃ, idaṃ nānāvidhaṃ suttaṃ vāsanābhāge puññakoṭṭhāse visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ nāma.
නානාවිධං වාසනාභාගියං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං නිබ්බෙධභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං නිබ්බෙධභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාමාති පුච්ඡති.
Nānāvidhaṃ vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ nibbedhabhāgiyaṃ sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ nibbedhabhāgiyaṃ sutta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tesu soḷasasu saṃkilesabhāgiyādīsu suttesu katamaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ nāmāti pucchati.
උද්ධං බ්රහ්මලොකෙ අධො කාමාවචරෙ භවෙ සබ්බධි සබ්බෙසු භවෙසු විප්පමුත්තො අරහා ‘‘අයං නාම ධම්මො අහං අස්මී’’ති අනානුපස්සී, එවං විමුත්තො අරහා අතිණ්ණපුබ්බං ඔඝං අපුනබ්භවාය උදතාරි උත්තිණ්ණොති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගෙ සෙක්ඛධම්මෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.
Uddhaṃ brahmaloke adho kāmāvacare bhave sabbadhi sabbesu bhavesu vippamutto arahā ‘‘ayaṃ nāma dhammo ahaṃ asmī’’ti anānupassī, evaṃ vimutto arahā atiṇṇapubbaṃ oghaṃ apunabbhavāya udatāri uttiṇṇoti yojanā. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāge sekkhadhamme visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ nāma.
‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සීලවතො’’තිආදි වුත්තං. ආනන්ද, සීලවතො පුග්ගලස්ස ‘‘කින්ති මෙ මම අවිප්පටිසාරො ජායෙය්ය පවත්තෙය්යා’’ති චෙතනා න කරණීයා න කාතබ්බා. ආනන්ද, සීලවතො අවිප්පටිසාරො යං ජායෙය්ය පවත්තෙය්ය, එසා අවිප්පටිසාරස්ස ජායනා පවත්තනා ධම්මතා භවති. ආනන්ද, අවිප්පටිසාරිනා පුග්ගලෙන ‘‘කින්ති මෙ මම පාමොජ්ජං ජායෙය්ය පවත්තෙය්යා’’ති චෙතනා න කරණීයා, ආනන්ද, අවිප්පටිසාරිනො පුග්ගලස්ස පාමොජ්ජං යං ජායෙය්ය පවත්තෙය්ය, එසා පාමොජ්ජස්ස ජායනා පවත්තනා ධම්මතා. සෙසෙසුපි ඉමස්ස යොජනානයානුසාරෙන යොජනානයො ගහෙතබ්බො. ඉදං සුත්තම්පි නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.
‘‘Ettakamevā’’ti vattabbattā ‘‘sīlavato’’tiādi vuttaṃ. Ānanda, sīlavato puggalassa ‘‘kinti me mama avippaṭisāro jāyeyya pavatteyyā’’ti cetanā na karaṇīyā na kātabbā. Ānanda, sīlavato avippaṭisāro yaṃ jāyeyya pavatteyya, esā avippaṭisārassa jāyanā pavattanā dhammatā bhavati. Ānanda, avippaṭisārinā puggalena ‘‘kinti me mama pāmojjaṃ jāyeyya pavatteyyā’’ti cetanā na karaṇīyā, ānanda, avippaṭisārino puggalassa pāmojjaṃ yaṃ jāyeyya pavatteyya, esā pāmojjassa jāyanā pavattanā dhammatā. Sesesupi imassa yojanānayānusārena yojanānayo gahetabbo. Idaṃ suttampi nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ nāma.
ආතාපිනො කිලෙසානං ආතාපෙන සම්මප්පධානෙන සමන්නාගතස්ස ඣායතො ඣායන්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස බාහිතපාපස්ස ඛීණාසවස්ස ධම්මා අනුලොමපච්චයාකාරපටිවෙධසාධකා බොධිපක්ඛියධම්මා යදා යස්මිං කාලෙ හවෙ එකන්තෙන පාතුභවන්ති උප්පජ්ජන්ති. අථ වා ධම්මා චතුඅරියසච්චධම්මා පාතුභවන්ති පකාසයන්ති අභිසමයවසෙන පාකටා හොන්ති. අථ වා පාතුභවනකාලෙ අස්ස ආතාපිනො ඣායතො බ්රාහ්මණස්ස ඛීණාසවස්ස සබ්බා කඞ්ඛා වපයන්ති අපගච්ඡන්ති නිරුජ්ඣන්ති. කස්මා? සහෙතුධම්මං අවිජ්ජාදිකෙන හෙතුනා සහ පවත්තං සඞ්ඛාරාදිකං සුඛෙන අසම්මිස්සං දුක්ඛක්ඛන්ධධම්මං යතො යස්මා පජානාති අඤ්ඤාසි පටිවිජ්ඣති , තතො තස්මා වපයන්ති අපගච්ඡන්ති නිරුජ්ඣන්තීති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.
Ātāpino kilesānaṃ ātāpena sammappadhānena samannāgatassa jhāyato jhāyantassa brāhmaṇassa bāhitapāpassa khīṇāsavassa dhammā anulomapaccayākārapaṭivedhasādhakā bodhipakkhiyadhammā yadā yasmiṃ kāle have ekantena pātubhavanti uppajjanti. Atha vā dhammā catuariyasaccadhammā pātubhavanti pakāsayanti abhisamayavasena pākaṭā honti. Atha vā pātubhavanakāle assa ātāpino jhāyato brāhmaṇassa khīṇāsavassa sabbā kaṅkhā vapayanti apagacchanti nirujjhanti. Kasmā? Sahetudhammaṃ avijjādikena hetunā saha pavattaṃ saṅkhārādikaṃ sukhena asammissaṃ dukkhakkhandhadhammaṃ yato yasmā pajānāti aññāsi paṭivijjhati , tato tasmā vapayanti apagacchanti nirujjhantīti yojanā. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ nāma.
දුතියගාථායං පන පච්චයානං ඛයං ඛයසඞ්ඛාතං නිබ්බානං යතො යස්මා අවෙදි අඤ්ඤාසි පටිවිජ්ඣි, තතො තස්මා සබ්බාපි කඞ්ඛා වපයන්තීති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Dutiyagāthāyaṃ pana paccayānaṃ khayaṃ khayasaṅkhātaṃ nibbānaṃ yato yasmā avedi aññāsi paṭivijjhi, tato tasmā sabbāpi kaṅkhā vapayantīti yojanā. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
තිස්ස, ත්වං කිං නු කුජ්ඣසි? මා කුජ්ඣි, තිස්ස, තෙ තව අක්කොධො අකුජ්ඣනං වරං උත්තමං, හි සච්චං, තිස්ස, තයා කොධමානමක්ඛවිනයත්ථං බ්රහ්මචරියං වුස්සති නූති භගවා අවොචාති යොජනා.
Tissa, tvaṃ kiṃ nu kujjhasi? Mā kujjhi, tissa, te tava akkodho akujjhanaṃ varaṃ uttamaṃ, hi saccaṃ, tissa, tayā kodhamānamakkhavinayatthaṃ brahmacariyaṃ vussati nūti bhagavā avocāti yojanā.
ආරඤ්ඤං ආරඤ්ඤකං පංසුකූලිකං අඤ්ඤාතුඤ්ඡෙන අඤ්ඤාතඅනභිලක්ඛිතඝරපටිපාටියා ඨත්වා උඤ්ඡෙන පිණ්ඩපාතචරණවීරියෙන ලද්ධෙන මිස්සකභොජනෙන යාපෙන්තං නන්දං කදා කාලෙ අහං පස්සෙය්යන්ති අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Āraññaṃ āraññakaṃ paṃsukūlikaṃ aññātuñchena aññātaanabhilakkhitagharapaṭipāṭiyā ṭhatvā uñchena piṇḍapātacaraṇavīriyena laddhena missakabhojanena yāpentaṃ nandaṃ kadā kāle ahaṃ passeyyanti avocāti yojanā. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
ගොතම , කිංසු කතමං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධපරිළාහෙන අපරිදය්හමානො හුත්වා සුඛං සෙති සයති, කිංසු කතමං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධවිනාසෙන විනට්ඨදොමනස්සො හුත්වා න සොචති, ගොතම, ත්වං කිස්ස එකධම්මස්ස වධං වධනං රොචෙසීති බ්රාහ්මණො පුච්ඡති.
Gotama , kiṃsu katamaṃ chetvā vadhitvā vadhanto kodhapariḷāhena aparidayhamāno hutvā sukhaṃ seti sayati, kiṃsu katamaṃ chetvā vadhitvā vadhanto kodhavināsena vinaṭṭhadomanasso hutvā na socati, gotama, tvaṃ kissa ekadhammassa vadhaṃ vadhanaṃ rocesīti brāhmaṇo pucchati.
බ්රාහ්මණ, කොධං කුජ්ඣනං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධපරිළාහෙන අපරිදය්හමානො හුත්වා සුඛං සෙති සයති, කොධං කුජ්ඣනං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධවිනාසෙන විනට්ඨදොමනස්සො හුත්වා න සොචති, විසමූලස්ස විසසදිසස්ස දුක්ඛස්ස මූලභූතස්ස මධුරග්ගස්ස මධුරසඞ්ඛාතස්ස සුඛපරියොසානස්ස කොධස්ස කුජ්ඣනස්ස වධං වධනං අරියා බුද්ධාදයො පුග්ගලා පසංසන්ති. හි සච්චං තං කොධං කුජ්ඣනං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධවිනාසෙන විනට්ඨදොමනස්සො හුත්වා සෙති සයතීති යොජනා. මධුරග්ගස්සාති ච මධුරං චෙතසිකසුඛං අස්සාදඅග්ගං පරියොසානං අස්ස කොධස්සාති මධුරග්ගොති සමාසො වෙදිතබ්බො. කුජ්ඣන්තස්ස හි අක්කොසිත්වා පරිභාසිත්වා පහරිත්වා පරියොසානෙ චෙතසිකසුඛස්සාදො උප්පජ්ජතීති. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Brāhmaṇa, kodhaṃ kujjhanaṃ chetvā vadhitvā vadhanto kodhapariḷāhena aparidayhamāno hutvā sukhaṃ seti sayati, kodhaṃ kujjhanaṃ chetvā vadhitvā vadhanto kodhavināsena vinaṭṭhadomanasso hutvā na socati, visamūlassa visasadisassa dukkhassa mūlabhūtassa madhuraggassa madhurasaṅkhātassa sukhapariyosānassa kodhassa kujjhanassa vadhaṃ vadhanaṃ ariyā buddhādayo puggalā pasaṃsanti. Hi saccaṃ taṃ kodhaṃ kujjhanaṃ chetvā vadhitvā vadhanto kodhavināsena vinaṭṭhadomanasso hutvā seti sayatīti yojanā. Madhuraggassāti ca madhuraṃ cetasikasukhaṃ assādaaggaṃ pariyosānaṃ assa kodhassāti madhuraggoti samāso veditabbo. Kujjhantassa hi akkositvā paribhāsitvā paharitvā pariyosāne cetasikasukhassādo uppajjatīti. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
ගොතම, හනන්තො ධීරො උප්පතිතං කිංසු කතමං හනෙ හනෙය්ය. විනොදෙන්තො ධීරො ජාතං කිංසු කතමං විනොදයෙ විනොදයෙය්ය. පජහන්තො ධීරො කිං ච කතමං පජහෙ පජහෙය්ය. ධීරස්ස කිස්ස ධම්මස්ස අභිසමයො සුඛොති දෙවතා පුච්ඡති.
Gotama, hananto dhīro uppatitaṃ kiṃsu katamaṃ hane haneyya. Vinodento dhīro jātaṃ kiṃsu katamaṃ vinodaye vinodayeyya. Pajahanto dhīro kiṃ ca katamaṃ pajahe pajaheyya. Dhīrassa kissa dhammassa abhisamayo sukhoti devatā pucchati.
දෙවපුත්ත, හනන්තො ධීරො උප්පතිතං කොධං කුජ්ඣනං හනෙ හනෙය්ය. විනොදෙන්තො ධීරො ජාතං රාගං විනොදයෙ විනොදයෙය්ය. පජහන්තො ධීරො අවිජ්ජං පජහෙ පජහෙය්ය. සච්චධම්මස්ස අභිසමයො සුඛොති භගවා අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.
Devaputta, hananto dhīro uppatitaṃ kodhaṃ kujjhanaṃ hane haneyya. Vinodento dhīro jātaṃ rāgaṃ vinodaye vinodayeyya. Pajahanto dhīro avijjaṃ pajahe pajaheyya. Saccadhammassa abhisamayo sukhoti bhagavā avocāti yojanā. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ.
101. භගවා සත්තියා ඔමට්ඨො උපරිතො යාව හෙට්ඨා විද්ධො පුරිසො සත්තිප්පහානාය වීරියං ආරභති විය, අග්ගිනා මත්ථකෙ ඩය්හමානො ආදිත්තසිරො පුරිසො අග්ගිනිබ්බාපනත්ථාය වීරියං ආරභති ඉව, එවං කාමරාගෙන ඩය්හමානො භික්ඛු කාමරාගප්පහානාය කාමරාගවික්ඛම්භනාය අප්පමත්තො වායමමානො සතො සතිසම්පන්නො හුත්වා පරිබ්බජෙ විහරෙය්යාති දෙවතා කථෙසි.
101. Bhagavā sattiyā omaṭṭho uparito yāva heṭṭhā viddho puriso sattippahānāya vīriyaṃ ārabhati viya, agginā matthake ḍayhamāno ādittasiro puriso agginibbāpanatthāya vīriyaṃ ārabhati iva, evaṃ kāmarāgena ḍayhamāno bhikkhu kāmarāgappahānāya kāmarāgavikkhambhanāya appamatto vāyamamāno sato satisampanno hutvā paribbaje vihareyyāti devatā kathesi.
භගවා පන ‘‘සමුච්ඡෙදප්පහානාය වීරියං ආරභීයතී’’ති දස්සෙතුං ‘‘සත්තියා විය ඔමට්ඨො’’තිආදිමාහ. දෙවපුත්ත, සත්තියා ඔමට්ඨො පුරිසො සත්තිප්පහානාය වීරියං ආරභති විය, අග්ගිනා මත්ථකෙ ඩය්හමානො ආදිත්තසිරො පුරිසො අග්ගිනිබ්බාපනත්ථාය වීරියං ආරභති ඉව, එවං සක්කායදිට්ඨියා අභිභූතො භික්ඛු සක්කායදිට්ඨියා පහානාය මග්ගෙන සමුච්ඡෙදප්පහානාය අප්පමත්තො වායමමානො සතො සතිසම්පන්නො හුත්වා පරිබ්බජෙ විහරෙය්යාති භගවා අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.
Bhagavā pana ‘‘samucchedappahānāya vīriyaṃ ārabhīyatī’’ti dassetuṃ ‘‘sattiyā viya omaṭṭho’’tiādimāha. Devaputta, sattiyā omaṭṭho puriso sattippahānāya vīriyaṃ ārabhati viya, agginā matthake ḍayhamāno ādittasiro puriso agginibbāpanatthāya vīriyaṃ ārabhati iva, evaṃ sakkāyadiṭṭhiyā abhibhūto bhikkhu sakkāyadiṭṭhiyā pahānāya maggena samucchedappahānāya appamatto vāyamamāno sato satisampanno hutvā paribbaje vihareyyāti bhagavā avocāti yojanā. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ nāma.
සබ්බෙ නිචයා භොගා ඛයන්තා ඛයපරියොසානා භවන්ති, සබ්බෙ සමුස්සයා ධම්මා පතනන්තා පතනපරියොසානා භවන්ති, සබ්බෙසං සත්තානං මරණමාගම්ම සබ්බෙසං සත්තානං ජීවිතං අද්ධුවං භවති, ඉති එතං වුත්තප්පකාරං භයං භයහෙතුං මරණං සම්මුතිමරණං අපෙක්ඛමානො පණ්ඩිතො සුඛාවහානි දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකසුඛාවහානි පුඤ්ඤානි දානසීලභාවනාමයපුඤ්ඤානි කයිරාථාති දෙවතා අවොච.
Sabbe nicayā bhogā khayantā khayapariyosānā bhavanti, sabbe samussayā dhammā patanantā patanapariyosānā bhavanti, sabbesaṃ sattānaṃ maraṇamāgamma sabbesaṃ sattānaṃ jīvitaṃ addhuvaṃ bhavati, iti etaṃ vuttappakāraṃ bhayaṃ bhayahetuṃ maraṇaṃ sammutimaraṇaṃ apekkhamāno paṇḍito sukhāvahāni diṭṭhadhammikasamparāyikasukhāvahāni puññāni dānasīlabhāvanāmayapuññāni kayirāthāti devatā avoca.
දෙවපුත්ත, සබ්බෙ නිචයා භොගා ඛයන්තා ඛයපරියොසානා, සබ්බෙ සමුස්සයා ධම්මා පතනන්තා පතනපරියොසානා, සබ්බෙසං සත්තානං මරණමාගම්ම සබ්බෙසං සත්තානං ජීවිතං අද්ධුවං, ඉති එතං වුත්තප්පකාරං භයං භයහෙතුං මරණං අපෙක්ඛමානො සන්තිපෙක්ඛො සබ්බසඞ්ඛාරුපසමං නිබ්බානං අපෙක්ඛමානො පණ්ඩිතො ලොකාමිසං කාමගුණං පජහෙ පජහෙය්යාති භගවා අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.
Devaputta, sabbe nicayā bhogā khayantā khayapariyosānā, sabbe samussayā dhammā patanantā patanapariyosānā, sabbesaṃ sattānaṃ maraṇamāgamma sabbesaṃ sattānaṃ jīvitaṃ addhuvaṃ, iti etaṃ vuttappakāraṃ bhayaṃ bhayahetuṃ maraṇaṃ apekkhamāno santipekkho sabbasaṅkhārupasamaṃ nibbānaṃ apekkhamāno paṇḍito lokāmisaṃ kāmaguṇaṃ pajahe pajaheyyāti bhagavā avocāti yojanā. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ nāma.
මාවිධ යෙසං මුනීනං චිත්තං ඣානරතං ඣානෙ රතං හොති, තෙ මුනයො සුඛං සයන්ති න සොචන්ති. පඤ්ඤවා මග්ගපඤ්ඤවා සුසමාහිතො ආරද්ධවීරියො පහිතත්තො නිබ්බානං පෙසිතචිත්තො පුග්ගලො දුත්තරං ඔඝං සංසාරොඝං තරති.
Māvidha yesaṃ munīnaṃ cittaṃ jhānarataṃ jhāne rataṃ hoti, te munayo sukhaṃ sayanti na socanti. Paññavā maggapaññavā susamāhito āraddhavīriyo pahitatto nibbānaṃ pesitacitto puggalo duttaraṃ oghaṃ saṃsāroghaṃ tarati.
කාමසඤ්ඤාය විරතො විගතචිත්තො යො ඛීණාසවො සබ්බසංයොජනාතීතො අරහත්තමග්ගෙන සබ්බෙ සංයොජනෙ අතීතො නන්දිභවපරික්ඛීණො අහොසි, සො ඛීණාසවො ගම්භීරෙ සංසාරණ්ණවෙ න සීදතීති යොජනා. නන්දිසඞ්ඛාතා තණ්හා ච කාමභවරූපභවඅරූපභවා ච නන්දිභවා, නන්දිභවා පරික්ඛීණා යස්ස ඛීණාසවස්සාති නන්දිභවපරික්ඛීණොති සමාසො වෙදිතබ්බො. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.
Kāmasaññāya virato vigatacitto yo khīṇāsavo sabbasaṃyojanātīto arahattamaggena sabbe saṃyojane atīto nandibhavaparikkhīṇo ahosi, so khīṇāsavo gambhīre saṃsāraṇṇave na sīdatīti yojanā. Nandisaṅkhātā taṇhā ca kāmabhavarūpabhavaarūpabhavā ca nandibhavā, nandibhavā parikkhīṇā yassa khīṇāsavassāti nandibhavaparikkhīṇoti samāso veditabbo. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ nāma.
අරහතං අරහන්තානං බුද්ධපච්චෙකබුද්ධසාවකානං ධම්මං සුචරිතාදිභෙදඤ්ච සත්තතිංසබොධිපක්ඛියභෙදඤ්ච ධම්මං යො පණ්ඩිතො සද්දහානො සද්දහන්තො හුත්වා නිබ්බානප්පත්තියා අප්පමත්තො විචක්ඛණො හුත්වා සුස්සූසං සුස්සූසන්තො භවෙ, සො පණ්ඩිතො පඤ්ඤං ලොකියලොකුත්තරපඤ්ඤං ලභතෙ ලභති.
Arahataṃ arahantānaṃ buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ dhammaṃ sucaritādibhedañca sattatiṃsabodhipakkhiyabhedañca dhammaṃ yo paṇḍito saddahāno saddahanto hutvā nibbānappattiyā appamatto vicakkhaṇo hutvā sussūsaṃ sussūsanto bhave, so paṇḍito paññaṃ lokiyalokuttarapaññaṃ labhate labhati.
යො වීරියවා පුග්ගලො පතිරූපදෙසකාරී දෙසකාලාදීනි අහාපෙත්වා ලොකියලොකුත්තරධම්මපතිරූපං අධිගමූපායං කරොති, ධුරවා චෙතසිකවීරියෙන අනික්ඛිත්තධුරො උට්ඨාතා කායිකවීරියවසෙන උට්ඨානසම්පන්නො හොති, සො වීරියවා පුග්ගලො ධනං ලොකියලොකුත්තරධනං වින්දතෙ අධිගච්ඡති. සච්චෙන වචීසච්චෙන ච පරමත්ථසච්චෙන ච බුද්ධාදිකො සච්චධම්මෙ ඨිතො සප්පුරිසො කිත්තිං පප්පොති. දදං දදන්තො යං කිඤ්චි ඉච්ඡිතං පත්ථිතං චතුසඞ්ගහවත්ථුං දදන්තො සඞ්ගහන්තො සප්පුරිසො මිත්තානි එකන්තමිත්තානි ගන්ථති සම්පාදෙති, එවං චතූහි සච්චධම්මධිතිචාගෙහි සමන්නාගතො සො සප්පුරිසො අස්මා ලොකා පරං ලොකං පෙච්ච ගන්ත්වා එකන්තෙන සොකකාරණස්ස අභාවතො න සොචතීති යොජනා.
Yo vīriyavā puggalo patirūpadesakārī desakālādīni ahāpetvā lokiyalokuttaradhammapatirūpaṃ adhigamūpāyaṃ karoti, dhuravā cetasikavīriyena anikkhittadhuro uṭṭhātā kāyikavīriyavasena uṭṭhānasampanno hoti, so vīriyavā puggalo dhanaṃ lokiyalokuttaradhanaṃ vindate adhigacchati. Saccena vacīsaccena ca paramatthasaccena ca buddhādiko saccadhamme ṭhito sappuriso kittiṃ pappoti. Dadaṃ dadanto yaṃ kiñci icchitaṃ patthitaṃ catusaṅgahavatthuṃ dadanto saṅgahanto sappuriso mittāni ekantamittāni ganthati sampādeti, evaṃ catūhi saccadhammadhiticāgehi samannāgato so sappuriso asmā lokā paraṃ lokaṃ pecca gantvā ekantena sokakāraṇassa abhāvato na socatīti yojanā.
ගොතම, සබ්බගන්ථප්පහීනො තීහි භවෙහි විප්පමුත්තො සතො සතිසම්පන්නො ත්වං, සමණො, අඤ්ඤං දෙවමනුස්සාදිකං යං අනුසාසසි යං අනුසාසනං කරොසි, තං අනුසාසනං සබ්බගන්ථප්පහීනස්ස තීහි භවෙහි විප්පමුත්තස්ස සමණස්ස තෙ තව න සාධූති සක්කනාමකො මාරපක්ඛිකො යක්ඛො ගාථාය අජ්ඣභාසි.
Gotama, sabbaganthappahīno tīhi bhavehi vippamutto sato satisampanno tvaṃ, samaṇo, aññaṃ devamanussādikaṃ yaṃ anusāsasi yaṃ anusāsanaṃ karosi, taṃ anusāsanaṃ sabbaganthappahīnassa tīhi bhavehi vippamuttassa samaṇassa te tava na sādhūti sakkanāmako mārapakkhiko yakkho gāthāya ajjhabhāsi.
‘‘සක්ක සක්කනාමක යක්ඛ අනුකම්පිතෙන පුරිසෙන සද්ධිං යෙන කෙනචි වණ්ණෙන කාරණෙන සංවාසො එකස්මිං ඨානෙ සහවාසො ජායති, තං අනුකම්පිතබ්බං සහවාසගතං පුරිසං සප්පඤ්ඤො මනසා අනුකම්පිතුං න අරහති අනුකම්පිතුංයෙව අරහති. යා අනුකම්පා කරුණා, යා අනුද්දයා මෙත්තා, මුදිතා ච උප්පන්නා, තාය අනුකම්පාය කරුණාය, තාය අනුද්දයාය මෙත්තාය මුදිතාය ච සමුස්සාහිතෙන පසන්නෙන මනසා යො සප්පඤ්ඤො සප්පුරිසො අඤ්ඤං දෙවමනුස්සාදිකං යං අනුසාසති යං අනුසාසනං කරොති, සො සප්පඤ්ඤො සප්පුරිසො තෙන අනුසාසනෙන සංයුත්තො කාමච්ඡන්දාදීනං සංයොජනානං වසෙන අනනුලොමසංයොගෙන සංයුත්තො න හොතීති භගවා අවොචාති යොජනා.
‘‘Sakka sakkanāmaka yakkha anukampitena purisena saddhiṃ yena kenaci vaṇṇena kāraṇena saṃvāso ekasmiṃ ṭhāne sahavāso jāyati, taṃ anukampitabbaṃ sahavāsagataṃ purisaṃ sappañño manasā anukampituṃ na arahati anukampituṃyeva arahati. Yā anukampā karuṇā, yā anuddayā mettā, muditā ca uppannā, tāya anukampāya karuṇāya, tāya anuddayāya mettāya muditāya ca samussāhitena pasannena manasā yo sappañño sappuriso aññaṃ devamanussādikaṃ yaṃ anusāsati yaṃ anusāsanaṃ karoti, so sappañño sappuriso tena anusāsanena saṃyutto kāmacchandādīnaṃ saṃyojanānaṃ vasena ananulomasaṃyogena saṃyutto na hotīti bhagavā avocāti yojanā.
102. සමණ , රාගො ච දොසො ච ඉමෙ ද්වෙ ධම්මා කුතොනිදානා, කිංනිදානා, කිංපච්චයා භවන්ති, අරති ච රති ච ලොමහංසො ච ඉමෙ තයො කුතොජා කුතො භවන්ති? කුමාරකා ධඞ්කං කාකං ගහෙත්වා පාදෙ දීඝසුත්තකෙන බන්ධිත්වා සුත්තකොටිං අඞ්ගුලියං වෙඨෙත්වා ඔසජන්ති ඉව, එවං මනොවිතක්කා කුතො සමුට්ඨාය චිත්තං ඔසජන්තීති සූචිලොමයක්ඛො භගවන්තං පුච්ඡි.
102. Samaṇa , rāgo ca doso ca ime dve dhammā kutonidānā, kiṃnidānā, kiṃpaccayā bhavanti, arati ca rati ca lomahaṃso ca ime tayo kutojā kuto bhavanti? Kumārakā dhaṅkaṃ kākaṃ gahetvā pāde dīghasuttakena bandhitvā suttakoṭiṃ aṅguliyaṃ veṭhetvā osajanti iva, evaṃ manovitakkā kuto samuṭṭhāya cittaṃ osajantīti sūcilomayakkho bhagavantaṃ pucchi.
රාගො ච දොසො ච ඉමෙ ද්වෙ ධම්මා ඉතොනිදානා ඉතො අත්තභාවතො නිදානා ජායන්ති; අරති ච රති ච ලොමහංසො ච ඉමෙ තයො ඉතොජා ඉතො අත්තතො භවන්ති; කුමාරකා ධඞ්කං කාකං ගහෙත්වා පාදෙ දීඝසුත්තකෙන බන්ධිත්වා සුත්තකොටිං අඞ්ගුලියං වෙඨෙත්වා ඔසජන්ති ඉව, එවං මනොවිතක්කා ඉතො අත්තභාවතො සමුට්ඨාය චිත්තං ඔසජන්ති.
Rāgo ca doso ca ime dve dhammā itonidānā ito attabhāvato nidānā jāyanti; arati ca rati ca lomahaṃso ca ime tayo itojā ito attato bhavanti; kumārakā dhaṅkaṃ kākaṃ gahetvā pāde dīghasuttakena bandhitvā suttakoṭiṃ aṅguliyaṃ veṭhetvā osajanti iva, evaṃ manovitakkā ito attabhāvato samuṭṭhāya cittaṃ osajanti.
නිග්රොධස්ස ඛන්ධජා පාරොහා සාඛාසු ජායන්ති ඉව, වනෙ රුක්ඛං නිස්සාය ජාතා මාලුවා ලතා තං රුක්ඛං අජ්ඣොත්ථරිත්වා විතතා ඔතතවිතතා තිට්ඨති ඉව, එවං, යක්ඛ, ත්වං සුණොහි ස්නෙහජා තණ්හාස්නෙහතො ජාතා අත්තසම්භූතා අත්තනි සම්භූතා පුන අනෙකප්පකාරා මනොවිතක්කා පාපමනොවිතක්කා චෙව තංසම්පයුත්තකිලෙසා ච කාමෙසු වත්ථුකාමෙසු විසත්තා ලග්ගා සංසිබ්බිතා ඨිතා.
Nigrodhassa khandhajā pārohā sākhāsu jāyanti iva, vane rukkhaṃ nissāya jātā māluvā latā taṃ rukkhaṃ ajjhottharitvā vitatā otatavitatā tiṭṭhati iva, evaṃ, yakkha, tvaṃ suṇohi snehajā taṇhāsnehato jātā attasambhūtā attani sambhūtā puna anekappakārā manovitakkā pāpamanovitakkā ceva taṃsampayuttakilesā ca kāmesu vatthukāmesu visattā laggā saṃsibbitā ṭhitā.
යෙ පණ්ඩිතා ‘‘යං නිදානං අස්ස අත්තභාවස්සා’’ති යතොනිදානං නං කිලෙසගහනං සමුදයසච්චං පජානන්ති, තෙ පණ්ඩිතා අත්තභාවසඞ්ඛාතස්ස දුක්ඛසච්චස්ස නිදානභූතං නං කිලෙසගහනං සමුදයසච්චං මග්ගසච්චෙන විනොදෙන්ති. අපුනබ්භවාය අපුනභවසඞ්ඛාතාය නිරොධසච්චත්ථාය අතිණ්ණපුබ්බං අනමතග්ගෙ සංසාරෙ සුපිනෙනාපි අතිණ්ණපුබ්බං දුත්තරං ඉමං ඔඝං චතුබ්බිධං සංකිලෙසොඝං තරන්තීති භගවා අවොචාති යොජනා.
Ye paṇḍitā ‘‘yaṃ nidānaṃ assa attabhāvassā’’ti yatonidānaṃ naṃ kilesagahanaṃ samudayasaccaṃ pajānanti, te paṇḍitā attabhāvasaṅkhātassa dukkhasaccassa nidānabhūtaṃ naṃ kilesagahanaṃ samudayasaccaṃ maggasaccena vinodenti. Apunabbhavāya apunabhavasaṅkhātāya nirodhasaccatthāya atiṇṇapubbaṃ anamatagge saṃsāre supinenāpi atiṇṇapubbaṃ duttaraṃ imaṃ oghaṃ catubbidhaṃ saṃkilesoghaṃ tarantīti bhagavā avocāti yojanā.
‘‘භගවා, සමණධම්මස්ස කරණං නාම දුක්කරං, භගවා, සමණධම්මස්ස කරණං නාම සුදුක්කරං සුට්ඨුතරං දුක්කර’’න්ති එකො කුලපුත්තො පබ්බජිත්වා සමණධම්මං කත්වා අරියභූමිං අප්පත්වා කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො, සො දෙවපුත්තො භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ආහ. කාමද, සීලසමාහිතා ඨිතත්තා ඨිතසභාවා සත්ත සෙක්ඛා පුග්ගලා දුක්කරං වාපි සමණධම්මං කරොන්ති. අනගාරියුපෙතස්ස අනගාරියං නිග්ගෙහභාවං උපගතස්ස පබ්බජිතස්ස තුට්ඨි චතුපච්චයසන්තොසො සුඛාවහා හොතී’’ති භගවා අවොච.
‘‘Bhagavā, samaṇadhammassa karaṇaṃ nāma dukkaraṃ, bhagavā, samaṇadhammassa karaṇaṃ nāma sudukkaraṃ suṭṭhutaraṃ dukkara’’nti eko kulaputto pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā ariyabhūmiṃ appatvā kālaṃ katvā devaloke nibbatto, so devaputto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āha. Kāmada, sīlasamāhitā ṭhitattā ṭhitasabhāvā satta sekkhā puggalā dukkaraṃ vāpi samaṇadhammaṃ karonti. Anagāriyupetassa anagāriyaṃ niggehabhāvaṃ upagatassa pabbajitassa tuṭṭhi catupaccayasantoso sukhāvahā hotī’’ti bhagavā avoca.
‘‘භගවා, යදිදං යා එසා තුට්ඨි සුඛාවහා, එසා තුට්ඨි දුල්ලභා’’ති සො දෙවපුත්තො ආහ. ‘‘කාමද, යෙසං සෙක්ඛානං මනො දිවා ච රත්තො ච භාවනාය රතො චිත්තවූපසමෙ රතො, තෙ සෙක්ඛා දුල්ලභං වාපි තුස්සනං ලභන්තී’’ති භගවා අවොච.
‘‘Bhagavā, yadidaṃ yā esā tuṭṭhi sukhāvahā, esā tuṭṭhi dullabhā’’ti so devaputto āha. ‘‘Kāmada, yesaṃ sekkhānaṃ mano divā ca ratto ca bhāvanāya rato cittavūpasame rato, te sekkhā dullabhaṃ vāpi tussanaṃ labhantī’’ti bhagavā avoca.
‘‘භගවා, යදිදං යං ඉදං චිත්තං භාවනාය රතං, තං චිත්තං දුස්සමාදහ’’න්ති සො දෙවපුත්තො ආහ. ‘‘කාමද, යෙ අරියා ඉන්ද්රියූපසමෙ රත්තින්දිවං රතා, තෙ අරියා දුස්සමාදහං වාපි චිත්තං සමාදහන්ති, කාමද, තෙ අරියා මච්චුනො ජාලං කිලෙසජාලං ඡෙත්වා මග්ගං ගච්ඡන්තී’’ති භගවා අවොච.
‘‘Bhagavā, yadidaṃ yaṃ idaṃ cittaṃ bhāvanāya rataṃ, taṃ cittaṃ dussamādaha’’nti so devaputto āha. ‘‘Kāmada, ye ariyā indriyūpasame rattindivaṃ ratā, te ariyā dussamādahaṃ vāpi cittaṃ samādahanti, kāmada, te ariyā maccuno jālaṃ kilesajālaṃ chetvā maggaṃ gacchantī’’ti bhagavā avoca.
‘‘භගවා, යො මග්ගො පුබ්බභාගපටිපදාවසෙන විසමො, සො මග්ගො දුග්ගමො’’ති සො දෙවපුත්තො ආහ. ‘‘කාමද, අරියා දුග්ගමෙ විසමෙ වාපි මග්ගං ගච්ඡන්ති, අනරියා විසමෙ මග්ගෙ අවංසිරා පපතන්ති, අරියානං සො මග්ගො සමොව භවෙ, න අසමො. හි සච්චං විසමෙ විසත්තකායෙ අරියා සමා භවන්තී’’ති භගවා අවොචාති යොජනා.
‘‘Bhagavā, yo maggo pubbabhāgapaṭipadāvasena visamo, so maggo duggamo’’ti so devaputto āha. ‘‘Kāmada, ariyā duggame visame vāpi maggaṃ gacchanti, anariyā visame magge avaṃsirā papatanti, ariyānaṃ so maggo samova bhave, na asamo. Hi saccaṃ visame visattakāye ariyā samā bhavantī’’ti bhagavā avocāti yojanā.
103. යං ජෙතවනං ඉසිසඞ්ඝනිසෙවිතං ධම්මරාජෙන ආවුත්ථං, ඉදං තං ජෙතවනං මම පීතිසඤ්ජනනං පීතියා සඤ්ජනනං කරං හි කරං එව.
103. Yaṃ jetavanaṃ isisaṅghanisevitaṃ dhammarājena āvutthaṃ, idaṃ taṃ jetavanaṃ mama pītisañjananaṃ pītiyā sañjananaṃ karaṃ hi karaṃ eva.
කම්මං මග්ගචෙතනාකම්මඤ්ච විජ්ජා මග්ගපඤ්ඤා ච ධම්මො සමාධි චෙව සමාධිපක්ඛිකො ච ධම්මො සීලං, සීලෙ ඨිතස්ස ජීවිතං උත්තමං, එතෙන අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන සත්තා සුජ්ඣන්ති, ගොත්තෙන වා ධනෙන වා සත්තා න සුජ්ඣන්ති.
Kammaṃ maggacetanākammañca vijjā maggapaññā ca dhammo samādhi ceva samādhipakkhiko ca dhammo sīlaṃ, sīle ṭhitassa jīvitaṃ uttamaṃ, etena aṭṭhaṅgikena maggena sattā sujjhanti, gottena vā dhanena vā sattā na sujjhanti.
තස්මා මග්ගෙනෙව සත්තානං විසුජ්ඣනතො අත්තනො අත්ථං සම්පස්සං පස්සන්තො පණ්ඩිතො පොසො යොනිසො උපායෙන ධම්මං බොධිපක්ඛියධම්මං විචිනෙ විචිනෙය්ය, එවං විචිනනෙ සති තත්ථ අරියමග්ගෙ විචිනන්තො පුග්ගලො සුජ්ඣති.
Tasmā maggeneva sattānaṃ visujjhanato attano atthaṃ sampassaṃ passanto paṇḍito poso yoniso upāyena dhammaṃ bodhipakkhiyadhammaṃ vicine vicineyya, evaṃ vicinane sati tattha ariyamagge vicinanto puggalo sujjhati.
සාරිපුත්තො සීලෙන ච උපසමෙන ච පාරඞ්ගතො ඉව, එවං යොපි භික්ඛු සීලෙන ච උපසමෙන ච පාරඞ්ගතො, සො භික්ඛු එතාව පරමො සාරිපුත්තසදිසොව සියාති අනාථපිණ්ඩිකනාමො දෙවපුත්තො භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ආහාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.
Sāriputto sīlena ca upasamena ca pāraṅgato iva, evaṃ yopi bhikkhu sīlena ca upasamena ca pāraṅgato, so bhikkhu etāva paramo sāriputtasadisova siyāti anāthapiṇḍikanāmo devaputto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āhāti yojanā. Idaṃ suttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ nāma.
අතීතං අතීතක්ඛන්ධපඤ්චකං තණ්හාදිට්ඨීහි නාන්වාගමෙය්ය, අනාගතං අනාගතක්ඛන්ධපඤ්චකං තණ්හාදිට්ඨීහි නප්පටිකඞ්ඛෙ න පත්ථෙය්ය. යං යස්මා අතීතං පහීනං නිරුද්ධං අත්ථඞ්ගතං, තස්මා අතීතස්ස පහීනත්තා නිරුද්ධත්තා අත්ථඞ්ගතත්තා නාන්වාගමෙය්ය. යං යස්මා අනාගතං අප්පත්තං, තස්මා න පටිකඞ්ඛෙ.
Atītaṃ atītakkhandhapañcakaṃ taṇhādiṭṭhīhi nānvāgameyya, anāgataṃ anāgatakkhandhapañcakaṃ taṇhādiṭṭhīhi nappaṭikaṅkhe na pattheyya. Yaṃ yasmā atītaṃ pahīnaṃ niruddhaṃ atthaṅgataṃ, tasmā atītassa pahīnattā niruddhattā atthaṅgatattā nānvāgameyya. Yaṃ yasmā anāgataṃ appattaṃ, tasmā na paṭikaṅkhe.
පච්චුප්පන්නං ඛන්ධපඤ්චකං වයධම්මං යත්ථ යත්ථ සන්තානෙ වා, යත්ථ යත්ථ අරඤ්ඤාදීසු වා උප්පන්නං, තත්ථ තත්ථ සන්තානෙ වා, තත්ථ තත්ථ අරඤ්ඤාදීසු වා නං පච්චුප්පන්නධම්මං යාහි අනිච්චානුපස්සනාදීහි විපස්සති, තාහි අනිච්චානුපස්සනාදීහි නිබ්බානං රාගාදීහි අසංහීරං අසංකුප්පං භවති, තං නිබ්බානං විපස්සකො පුග්ගලො විද්වා නිබ්බානාරම්මණං ඵලසමාපත්තිං අප්පෙන්තො හුත්වා අනුබ්රූහයෙ වඩ්ඪෙය්ය.
Paccuppannaṃ khandhapañcakaṃ vayadhammaṃ yattha yattha santāne vā, yattha yattha araññādīsu vā uppannaṃ, tattha tattha santāne vā, tattha tattha araññādīsu vā naṃ paccuppannadhammaṃ yāhi aniccānupassanādīhi vipassati, tāhi aniccānupassanādīhi nibbānaṃ rāgādīhi asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ bhavati, taṃ nibbānaṃ vipassako puggalo vidvā nibbānārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appento hutvā anubrūhaye vaḍḍheyya.
ආතප්පං සංකිලෙසානං ආතපන්තං වීරියං අජ්ජෙව කිච්චං කාතබ්බං, සුවෙ ජීවිතං වා මරණං වා කො ජඤ්ඤා ජානෙය්ය, ‘‘සුවෙ වා දානාදිපුඤ්ඤං ජානිස්සාමී’’ති චිත්තං අනුප්පාදෙත්වා ‘‘අජ්ජෙව කරිස්සාමී’’ති එවං වීරියං කාතබ්බං. හි සච්චං මරණකාරණභාවතාය අහිවිච්ඡිකවිසසත්ථාදිඅනෙකාය සෙනාය වසෙන මහාසෙනෙන තෙන මච්චුනා සද්ධිං මිත්තසන්ථවාකාරෙන වා ලඤ්ජදානෙන වා සඞ්ගරං නත්ථීති.
Ātappaṃ saṃkilesānaṃ ātapantaṃ vīriyaṃ ajjeva kiccaṃ kātabbaṃ, suve jīvitaṃ vā maraṇaṃ vā ko jaññā jāneyya, ‘‘suve vā dānādipuññaṃ jānissāmī’’ti cittaṃ anuppādetvā ‘‘ajjeva karissāmī’’ti evaṃ vīriyaṃ kātabbaṃ. Hi saccaṃ maraṇakāraṇabhāvatāya ahivicchikavisasatthādianekāya senāya vasena mahāsenena tena maccunā saddhiṃ mittasanthavākārena vā lañjadānena vā saṅgaraṃ natthīti.
එවං මනසි කත්වා විහාරිං විහරන්තං ආතාපිං අහොරත්තං අතන්දිතං අනලසං උට්ඨාහකං සප්පුරිසං ‘‘භද්දෙකරත්තො’’ති සන්තො මුනි වෙ එකන්තෙන ආචික්ඛතෙ ආචික්ඛතියෙවාති යොජනා.
Evaṃ manasi katvā vihāriṃ viharantaṃ ātāpiṃ ahorattaṃ atanditaṃ analasaṃ uṭṭhāhakaṃ sappurisaṃ ‘‘bhaddekaratto’’ti santo muni ve ekantena ācikkhate ācikkhatiyevāti yojanā.
‘‘චත්තාරිමානි භික්ඛවෙ’’ත්යාදිසුත්තං පාළිතො ච අට්ඨකථාතො ච පාකටං.
‘‘Cattārimāni bhikkhave’’tyādisuttaṃ pāḷito ca aṭṭhakathāto ca pākaṭaṃ.
104. නානාවිධං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං අසෙක්ඛභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං අසෙක්ඛභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නාමාති පුච්ඡති.
104. Nānāvidhaṃ nibbedhabhāgiyaṃ suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ asekkhabhāgiyaṃ sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ asekkhabhāgiyaṃ sutta’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu soḷasasu saṃkilesabhāgiyādīsu suttesu katamaṃ suttaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ nāmāti pucchati.
යස්ස උත්තමපුරිසස්ස චිත්තං සෙලූපමං ඨිතං ලොකධම්මවාතෙහි නානුකම්පති, රජනීයෙසු ලාභාදීසු විරත්තං භවෙ, සො උත්තමපුරිසො කොපනෙය්යෙ අලාභාදිකෙ න කුප්පති, තස්ස උත්තමපුරිසස්ස චිත්තං එවං අනිච්චතාදිනා භාවිතං, නං භාවිතචිත්තං උත්තමපුරිසං වීතික්කන්තලොකධම්මහෙතුකං දුක්ඛං කුතො එස්සතීති යොජනා. ඉදං සුත්තං අසෙක්ඛභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නාම. එස නයො ඉතො පරෙසුපි වෙදිතබ්බො.
Yassa uttamapurisassa cittaṃ selūpamaṃ ṭhitaṃ lokadhammavātehi nānukampati, rajanīyesu lābhādīsu virattaṃ bhave, so uttamapuriso kopaneyye alābhādike na kuppati, tassa uttamapurisassa cittaṃ evaṃ aniccatādinā bhāvitaṃ, naṃ bhāvitacittaṃ uttamapurisaṃ vītikkantalokadhammahetukaṃ dukkhaṃ kuto essatīti yojanā. Idaṃ suttaṃ asekkhabhāge visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ nāma. Esa nayo ito paresupi veditabbo.
‘‘අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං ඉදමෙවා’’ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘ආයස්මතො චා’’තිආදි වුත්තං.
‘‘Asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ idamevā’’ti vattabbabhāvato ‘‘āyasmato cā’’tiādi vuttaṃ.
යො බ්රාහ්මණො බාහිතපාපධම්මත්තා බාහිතපාපධම්මො භවෙ, සො බ්රාහ්මණො නිග්ගතහුංහුංකත්තා නිහුංහුඞ්කො භවෙ, නිග්ගතකිලෙසකසාවත්තා නික්කසාවො භවෙ, සීලසංවරෙන සංයතචිත්තතාය යතත්තො භවෙ, යො බ්රාහ්මණො චතුමග්ගඤාණවෙදෙහි අන්තං නිබ්බානං ගතත්තා වෙදන්තගූ භවෙ, ධම්මෙන වුසිතබ්රහ්මචරියත්තා වුසිතබ්රහ්මචරියො භවෙ. යස්ස බ්රාහ්මණස්ස කුහිඤ්චි ලොකෙ උස්සදා රාගුස්සදො දොසුස්සදො මොහුස්සදො මානුස්සදො දිට්ඨුස්සදො නත්ථි, සො බ්රාහ්මණො බ්රහ්මවාදං ‘‘අහං බ්රාහ්මණොම්හී’’ති වාචං වදෙය්යාති භගවා අවොචාති යොජනා.
Yo brāhmaṇo bāhitapāpadhammattā bāhitapāpadhammo bhave, so brāhmaṇo niggatahuṃhuṃkattā nihuṃhuṅko bhave, niggatakilesakasāvattā nikkasāvo bhave, sīlasaṃvarena saṃyatacittatāya yatatto bhave, yo brāhmaṇo catumaggañāṇavedehi antaṃ nibbānaṃ gatattā vedantagū bhave, dhammena vusitabrahmacariyattā vusitabrahmacariyo bhave. Yassa brāhmaṇassa kuhiñci loke ussadā rāgussado dosussado mohussado mānussado diṭṭhussado natthi, so brāhmaṇo brahmavādaṃ ‘‘ahaṃ brāhmaṇomhī’’ti vācaṃ vadeyyāti bhagavā avocāti yojanā.
යෙ බුද්ධා පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ බාහිත්වා සදා චරන්ති සතා සතිසම්පන්නා ඛීණසංයොජනා, තෙ බුද්ධා ලොකස්මිං බ්රාහ්මණාති වෙ එකන්තෙන කථීයන්තීති අවොචාති යොජනා.
Ye buddhā pāpake akusale dhamme bāhitvā sadā caranti satā satisampannā khīṇasaṃyojanā, te buddhā lokasmiṃ brāhmaṇāti ve ekantena kathīyantīti avocāti yojanā.
යත්ථ නිබ්බානෙ ආපො ච පථවී ච තෙජො ච වායො ච න ගාධති න පතිට්ඨහති, තත්ථ නිබ්බානෙ සුක්කා ගහා චෙව තාරකා ච න ජොතන්ති, තත්ථ නිබ්බානෙ ආදිච්චො නප්පකාසති, තත්ථ නිබ්බානෙ චන්දිමා න භාති, තත්ථ නිබ්බානෙ තමො න විජ්ජති.
Yattha nibbāne āpo ca pathavī ca tejo ca vāyo ca na gādhati na patiṭṭhahati, tattha nibbāne sukkā gahā ceva tārakā ca na jotanti, tattha nibbāne ādicco nappakāsati, tattha nibbāne candimā na bhāti, tattha nibbāne tamo na vijjati.
යො බ්රාහ්මණො අත්තනා සයං මුනි මොනෙන යදා තං නිබ්බානං අවෙදි වින්දති පටිලභති පටිවිජ්ඣති, අථ පටිවිජ්ඣනක්ඛණෙ සො බ්රාහ්මණො රූපා රූපධම්මතො ච අරූපා අරූපධම්මතො ච සුඛදුක්ඛා සුඛදුක්ඛතො ච පමුච්චතීති අවොචාති යොජනා.
Yo brāhmaṇo attanā sayaṃ muni monena yadā taṃ nibbānaṃ avedi vindati paṭilabhati paṭivijjhati, atha paṭivijjhanakkhaṇe so brāhmaṇo rūpā rūpadhammato ca arūpā arūpadhammato ca sukhadukkhā sukhadukkhato ca pamuccatīti avocāti yojanā.
යක්ඛ, යො බ්රාහ්මණො සකෙසු සකඅත්තභාවෙසු ධම්මෙසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු සච්චෙසු, ධම්මෙසු ච පාරගූ හොති, අථ පාරගමනක්ඛණෙ සො බ්රාහ්මණො එතං අජකලාපකං තයා වුත්තං එතං පිසාචං කිලෙසපිසාචඤ්ච , තයා කතං අක්කුලඤ්ච අක්කුලං, පක්කුලකරණං අතිවත්තතීති අවොචාති යොජනා.
Yakkha, yo brāhmaṇo sakesu sakaattabhāvesu dhammesu upādānakkhandhesu saccesu, dhammesu ca pāragū hoti, atha pāragamanakkhaṇe so brāhmaṇo etaṃ ajakalāpakaṃ tayā vuttaṃ etaṃ pisācaṃ kilesapisācañca , tayā kataṃ akkulañca akkulaṃ, pakkulakaraṇaṃ ativattatīti avocāti yojanā.
යො භික්ඛු ආයන්තිං ආගච්ඡන්තිං පුරාණදුතියිකං භරියං වා, අඤ්ඤං ආගච්ඡන්තිං ඉත්ථිං වා චිත්තෙන න අභිනන්දති, පක්කමන්තිං පුරාණදුතියිකං භරියං වා, අඤ්ඤං පක්කමන්තිං ඉත්ථිං වා චිත්තෙන න සොචති, සඞ්ගා පඤ්චවිධතොපි සඞ්ගතො මුත්තං සඞ්ගාමජිං තං භික්ඛුං ‘‘බ්රාහ්මණ’’න්ති අහං වදාමීති අවොචාති යොජනා.
Yo bhikkhu āyantiṃ āgacchantiṃ purāṇadutiyikaṃ bhariyaṃ vā, aññaṃ āgacchantiṃ itthiṃ vā cittena na abhinandati, pakkamantiṃ purāṇadutiyikaṃ bhariyaṃ vā, aññaṃ pakkamantiṃ itthiṃ vā cittena na socati, saṅgā pañcavidhatopi saṅgato muttaṃ saṅgāmajiṃ taṃ bhikkhuṃ ‘‘brāhmaṇa’’nti ahaṃ vadāmīti avocāti yojanā.
එත්ථ නදියං බහුජනො න්හායති, සො බහුජනො න්හායකො උදකෙන උදකන්හානෙන සුචී න හොති. යම්හි පුග්ගලෙ සච්චං, සච්චතො සෙසධම්මො ච අත්ථි, සො පුග්ගලො සුචී ච හොති, සො පුග්ගලො බ්රාහ්මණො ච හොතීති අවොචාති යොජනා; සුචිඅසුචිභාවො ටීකායං විත්ථාරතො වුත්තොව.
Ettha nadiyaṃ bahujano nhāyati, so bahujano nhāyako udakena udakanhānena sucī na hoti. Yamhi puggale saccaṃ, saccato sesadhammo ca atthi, so puggalo sucī ca hoti, so puggalo brāhmaṇo ca hotīti avocāti yojanā; suciasucibhāvo ṭīkāyaṃ vitthārato vuttova.
ආතාපිනො ඣායතො යස්ස බ්රාහ්මණස්ස ධම්මා සච්චධම්මා යදා හවෙ එකන්තෙන පාතුභවන්ති, තදා ධම්මානං පාතුභවනක්ඛණෙ සො බ්රාහ්මණො මාරසෙනං විධූපයං විධූපයන්තො තිට්ඨති. ‘‘කිමිවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සූරියොව ඔභාසයමන්තලික්ඛ’’න්ති වුත්තං. සූරියො අන්තලික්ඛං ඔභාසයන්තො තිට්ඨති ඉව, එවං තිට්ඨතීති යොජනා.
Ātāpino jhāyato yassa brāhmaṇassa dhammā saccadhammā yadā have ekantena pātubhavanti, tadā dhammānaṃ pātubhavanakkhaṇe so brāhmaṇo mārasenaṃ vidhūpayaṃ vidhūpayanto tiṭṭhati. ‘‘Kimivā’’ti vattabbattā ‘‘sūriyova obhāsayamantalikkha’’nti vuttaṃ. Sūriyo antalikkhaṃ obhāsayanto tiṭṭhati iva, evaṃ tiṭṭhatīti yojanā.
යො පංසුකූලිකො භික්ඛු සබ්බානි චත්තාරි යොගානි උපාතිවත්තො සකිඤ්චනෙ ලොකෙ අකිඤ්චනො ඉරියති චතුබ්බිධඉරියාපථං වත්තෙති. අපහානධම්මං කෙනචි මග්ගෙන අප්පහානසභාවං අප්පත්තකායෙන අප්පත්තං තෙවිජ්ජපත්තං, ඉරියමානං සන්තින්ද්රියං තං පංසුකූලිකං භික්ඛුං තුම්හෙ පස්සථ.
Yo paṃsukūliko bhikkhu sabbāni cattāri yogāni upātivatto sakiñcane loke akiñcano iriyati catubbidhairiyāpathaṃ vatteti. Apahānadhammaṃ kenaci maggena appahānasabhāvaṃ appattakāyena appattaṃ tevijjapattaṃ, iriyamānaṃ santindriyaṃ taṃ paṃsukūlikaṃ bhikkhuṃ tumhe passatha.
ආජානියං පුරිසආජානීයං ජාතිබලනිසෙධං ‘‘අහං ජාතිබ්රාහ්මණො’’ති ජාතිමත්තකෙන පවත්තමානබලනිසෙධකං තං පංසුකූලිකං භික්ඛුං සම්බහුලා උළාරා දෙවතා බ්රහ්මං විමානං උපසඞ්කමිත්වා ඉධ සාසනෙ, බ්රහ්මවිමානෙ වා පසන්නචිත්තා හුත්වා නමස්සන්ති. නිධාති ච එත්ථ න-කාරො ආගමො.
Ājāniyaṃ purisaājānīyaṃ jātibalanisedhaṃ ‘‘ahaṃ jātibrāhmaṇo’’ti jātimattakena pavattamānabalanisedhakaṃ taṃ paṃsukūlikaṃ bhikkhuṃ sambahulā uḷārā devatā brahmaṃ vimānaṃ upasaṅkamitvā idha sāsane, brahmavimāne vā pasannacittā hutvā namassanti. Nidhāti ca ettha na-kāro āgamo.
පුරිසාජඤ්ඤ තෙ තව අම්හාකං නමො අත්ථු, පුරිසුත්තම තෙ තව අම්හාකං නමො අත්ථු, යස්ස තෙ තව නිස්සයං මයං නාභිජානාම, සො ත්වං කිං පුග්ගලං නිස්සාය ඣායසීති අවොචුන්ති යොජනා.
Purisājañña te tava amhākaṃ namo atthu, purisuttama te tava amhākaṃ namo atthu, yassa te tava nissayaṃ mayaṃ nābhijānāma, so tvaṃ kiṃ puggalaṃ nissāya jhāyasīti avocunti yojanā.
යෙ භික්ඛූ කාලෙන කාලං ධම්මස්සවනවසෙන චිරරත්තං සමෙතිකා භවන්ති, ඉමෙ භික්ඛූ සහායා හොන්ති වත. නෙසං සහායානං භික්ඛූනං ධම්මෙ බුද්ධප්පවෙදිතෙ ධම්මෙ සද්ධම්මො සමෙති.
Ye bhikkhū kālena kālaṃ dhammassavanavasena cirarattaṃ sametikā bhavanti, ime bhikkhū sahāyā honti vata. Nesaṃ sahāyānaṃ bhikkhūnaṃ dhamme buddhappavedite dhamme saddhammo sameti.
කප්පිනෙන අරියප්පවෙදිතෙ ධම්මෙ සුවිනීතා තෙ සහායකා භික්ඛූ සවාහිනිං මාරං ජෙත්වා අන්තිමං දෙහං අත්තභාවං ධාරෙන්තීති අවොචාති යොජනා.
Kappinena ariyappavedite dhamme suvinītā te sahāyakā bhikkhū savāhiniṃ māraṃ jetvā antimaṃ dehaṃ attabhāvaṃ dhārentīti avocāti yojanā.
සිථිලං වීරියං ආරබ්භ සබ්බදුක්ඛප්පමොචනං ඉදං නිබ්බානං යොගාවචරෙන න අධිගන්තබ්බං, අප්පෙන අප්පකෙන ථාමසා ඉදං නිබ්බානං න අධිගන්තබ්බං.
Sithilaṃ vīriyaṃ ārabbha sabbadukkhappamocanaṃ idaṃ nibbānaṃ yogāvacarena na adhigantabbaṃ, appena appakena thāmasā idaṃ nibbānaṃ na adhigantabbaṃ.
අයඤ්ච යොගාවචරො භික්ඛු දහරො, යො පුරිසො සවාහිනිං මාරං ජෙත්වා අන්තිමං දෙහං අත්තභාවං ධාරෙති, සො අයං පුරිසො සො උත්තමපුරිසොවාති අවොචාති යොජනා. ‘‘පුරිසො’’ති වත්තබ්බෙ ඡන්දානුරක්ඛණවසෙන ‘‘පොරිසො’’ති වුත්තං.
Ayañca yogāvacaro bhikkhu daharo, yo puriso savāhiniṃ māraṃ jetvā antimaṃ dehaṃ attabhāvaṃ dhāreti, so ayaṃ puriso so uttamapurisovāti avocāti yojanā. ‘‘Puriso’’ti vattabbe chandānurakkhaṇavasena ‘‘poriso’’ti vuttaṃ.
මොඝරාජ, දුබ්බණ්ණකො ලූඛචීවරො සදා සතො සතිසම්පන්නො ඛීණාසවො ච විසංයුත්තො ච කතකිච්චො ච අනාසවො ච තෙවිජ්ජො ච ඉද්ධිප්පත්තො ච චෙතොපරියායකොවිදො ච සො භික්ඛු සවාහිනිං මාරං ජෙත්වා අන්තිමං දෙහං ධාරෙතීති අවොචාති යොජනා.
Mogharāja, dubbaṇṇako lūkhacīvaro sadā sato satisampanno khīṇāsavo ca visaṃyutto ca katakicco ca anāsavo ca tevijjo ca iddhippatto ca cetopariyāyakovido ca so bhikkhu savāhiniṃ māraṃ jetvā antimaṃ dehaṃ dhāretīti avocāti yojanā.
105. ‘‘තථාගතො’’තිආදීසු යොජනා පාකටා. ඉදං සුත්තං අසෙක්ඛභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නාම.
105.‘‘Tathāgato’’tiādīsu yojanā pākaṭā. Idaṃ suttaṃ asekkhabhāge visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ nāma.
106. නානාවිධං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං නාමාති පුච්ඡති.
106. Nānāvidhaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca sutta’’nti vattabbattā ‘‘tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca sutta’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu soḷasasu saṃkilesabhāgiyādīsu suttesu katamaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ nāmāti pucchati.
ඡන්නං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා ඡන්නං ඡාදෙන්තං භික්ඛුං දුක්කටාදිවස්සො අතිවස්සති, විවටං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා විවටං දෙසෙන්තං ආචික්ඛන්තං භික්ඛුං දුක්කටාදිවස්සො නාතිවස්සති, තස්මා ඡන්නස්ස අතිවස්සනතො ච විවටස්ස නාතිවස්සනතො ච ඡන්නං ඡාදිතබ්බං ආපත්තිං විවරෙථ දෙසෙථ ආරොචෙථ , එවං විවරණෙ සති තං විවරන්තං භික්ඛුං දුක්කටාදිවස්සො නාතිවස්සතීති යොජනා.
Channaṃ āpattiṃ āpajjitvā channaṃ chādentaṃ bhikkhuṃ dukkaṭādivasso ativassati, vivaṭaṃ āpattiṃ āpajjitvā vivaṭaṃ desentaṃ ācikkhantaṃ bhikkhuṃ dukkaṭādivasso nātivassati, tasmā channassa ativassanato ca vivaṭassa nātivassanato ca channaṃ chāditabbaṃ āpattiṃ vivaretha desetha ārocetha , evaṃ vivaraṇe sati taṃ vivarantaṃ bhikkhuṃ dukkaṭādivasso nātivassatīti yojanā.
‘‘ඉමස්මිං සුත්තෙ කිත්තකෙන සංකිලෙසො දස්සිතො, කිත්තකෙන වාසනා දස්සිතා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘ඡන්නමතිවස්සතී’’ති සංකිලෙසො, ‘විවටං නාතිවස්සතී’ති වාසනා, ‘තස්මා ඡන්නං විවරෙථ, එවං තං නාතිවස්සතී’ති අයං සංකිලෙසො ච වාසනා චා’’ති වුත්තං. ‘‘ඡන්නමතිවස්සතී’’ති එත්තකෙන සංකිලෙසො දස්සිතො. ‘‘විවටං නාතිවස්සතී’’ති එත්තකෙන වාසනා දස්සිතා. ‘‘තස්මා ඡන්නං විවරෙථ, එවං තං නාතිවස්සතී’’ති එත්තකෙන අයං සංකිලෙසො ච දස්සිතො, අයං වාසනා ච දස්සිතා. ඉදං ‘‘ඡන්නං…පෙ... වස්සතී’’ති සුත්තං සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච වාසනාභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.
‘‘Imasmiṃ sutte kittakena saṃkileso dassito, kittakena vāsanā dassitā’’ti pucchitabbattā ‘‘channamativassatī’’ti saṃkileso, ‘vivaṭaṃ nātivassatī’ti vāsanā, ‘tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassatī’ti ayaṃ saṃkileso ca vāsanā cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Channamativassatī’’ti ettakena saṃkileso dassito. ‘‘Vivaṭaṃ nātivassatī’’ti ettakena vāsanā dassitā. ‘‘Tasmā channaṃ vivaretha, evaṃ taṃ nātivassatī’’ti ettakena ayaṃ saṃkileso ca dassito, ayaṃ vāsanā ca dassitā. Idaṃ ‘‘channaṃ…pe... vassatī’’ti suttaṃ saṃkilesabhāge visaye ca vāsanābhāge visaye ca vācakañāpakabhāvena pavattanato saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ nāma.
‘‘සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චත්තාරොමෙ මහාරාජා’’තිආදි වුත්තං. ‘‘තෙසු චතූසු පුග්ගලෙසු කතමෙ පුග්ගලා සංකිලෙසභාගියා, කතමෙ පුග්ගලා වාසනාභාගියා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ යො ච පුග්ගලො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු චතූසු තමොතමපරායණාදීසු පුග්ගලෙසු. තස්සත්ථො පාකටො. ඉදං ‘‘චත්තාරොමෙ’’තිආදිකං සුත්තං සංකිලෙසභාගියෙසු ද්වීසු පුග්ගලෙසු ච වාසනාභාගියෙසු ද්වීසු පුග්ගලෙසු ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.
‘‘Saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ ettakamevā’’ti vattabbattā ‘‘cattārome mahārājā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tesu catūsu puggalesu katame puggalā saṃkilesabhāgiyā, katame puggalā vāsanābhāgiyā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca puggalo’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu catūsu tamotamaparāyaṇādīsu puggalesu. Tassattho pākaṭo. Idaṃ ‘‘cattārome’’tiādikaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyesu dvīsu puggalesu ca vāsanābhāgiyesu dvīsu puggalesu ca vācakañāpakabhāvena pavattanato saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ nāma.
නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං නාමා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තස්සත්ථො වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො.
Nānāvidhaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ nāmā’’ti pucchitabbattā tattha katamaṃsaṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca sutta’’ntiādi vuttaṃ. Tassattho vuttanayena veditabbo.
අයසං යං බන්ධනඤ්ච දාරුජං යං බන්ධනඤ්ච පබ්බජං යං බන්ධනඤ්ච ලොකෙ අත්ථි, තං අයසාදිබන්ධනං ‘‘දළ්හං බන්ධන’’න්ති ධීරා බුද්ධාදයො පණ්ඩිතපුරිසා න ආහු. මණිකුණ්ඩලෙසු ච පුත්තෙසු ච දාරෙසු ච යා සාරත්තරත්තා බලවරාගරත්තා අපෙක්ඛා ලොකෙ විජ්ජති, තං සාරත්තරත්තඅපෙක්ඛාසඞ්ඛාතං රාගබන්ධනං ‘‘දළ්හං බන්ධන’’න්ති ධීරා පණ්ඩිතපුරිසා ආහු. ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං සාරත්තරත්තඅපෙක්ඛාසඞ්ඛාතො අකුසලධම්මො සංකිලෙසො දස්සිතො.
Ayasaṃ yaṃ bandhanañca dārujaṃ yaṃ bandhanañca pabbajaṃ yaṃ bandhanañca loke atthi, taṃ ayasādibandhanaṃ ‘‘daḷhaṃ bandhana’’nti dhīrā buddhādayo paṇḍitapurisā na āhu. Maṇikuṇḍalesu ca puttesu ca dāresu ca yā sārattarattā balavarāgarattā apekkhā loke vijjati, taṃ sārattarattaapekkhāsaṅkhātaṃ rāgabandhanaṃ ‘‘daḷhaṃ bandhana’’nti dhīrā paṇḍitapurisā āhu. Iminā suttappadesena ayaṃ sārattarattaapekkhāsaṅkhāto akusaladhammo saṃkileso dassito.
‘‘කෙන නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘එත’’න්තිආදි වුත්තං. ධීරා පණ්ඩිතපුරිසා එතං රාගබන්ධනං ‘‘දළ්හං බන්ධන’’න්ති ආහු. එතං රාගබන්ධනං ඔහාරිනං හෙට්ඨා අපායං අවහරණං හොති, සිථිලං බන්ධනට්ඨානෙ ඡවිආදීනි අකොපෙතත්තා සිථිලං හොති, දුප්පමුඤ්චං ලොභවසෙන එකවාරම්පි උප්පන්නස්ස රාගබන්ධනස්ස දුම්මොචයත්තා දුප්පමුඤ්චං හොති, පණ්ඩිතපුරිසා එතම්පි වුත්තප්පකාරං රාගබන්ධනම්පි මග්ගෙන ඡෙත්වාන අනපෙක්ඛිනො හුත්වා කාමසුඛං පහාය පරිබ්බජන්ති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං මග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො. ඉදං ‘‘අයස’’න්තිආදිකං සුත්තං රාගාදිසංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච වාසනාභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.
‘‘Kena nibbedho dassito’’ti vattabbattā ‘‘eta’’ntiādi vuttaṃ. Dhīrā paṇḍitapurisā etaṃ rāgabandhanaṃ ‘‘daḷhaṃ bandhana’’nti āhu. Etaṃ rāgabandhanaṃ ohārinaṃ heṭṭhā apāyaṃ avaharaṇaṃ hoti, sithilaṃ bandhanaṭṭhāne chaviādīni akopetattā sithilaṃ hoti, duppamuñcaṃ lobhavasena ekavārampi uppannassa rāgabandhanassa dummocayattā duppamuñcaṃ hoti, paṇḍitapurisā etampi vuttappakāraṃ rāgabandhanampi maggena chetvāna anapekkhino hutvā kāmasukhaṃ pahāya paribbajanti. Iti iminā suttappadesena ayaṃ maggo nibbedho dassito. Idaṃ ‘‘ayasa’’ntiādikaṃ suttaṃ rāgādisaṃkilesabhāge visaye ca vāsanābhāge visaye ca vācakañāpakabhāvena pavattanato saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca suttaṃ nāma.
107. භික්ඛවෙ, යඤ්ච චෙතෙති යඤ්ච චෙතනං නිබ්බත්තෙති, යඤ්ච පකප්පෙති යඤ්ච පකප්පනං කරොති, යඤ්ච අනුසෙති යඤ්ච අනුසයනං භවති, එතං චෙතනං එතං පකප්පනං එතං අනුසයනං විඤ්ඤාණස්ස ඨිතියා ආරම්මණං පච්චයො හොති. ආරම්මණෙ පච්චයෙ සති තස්ස අභිසඞ්ඛාර විඤ්ඤාණස්ස පතිට්ඨා හොති. තස්මිං අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණෙ පතිට්ඨිතෙ විරුළ්හෙ සති ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති විඤ්ඤාණාදිනිබ්බත්ති හොති. ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්තියා සති ආයතිං ජාතිජරාමරණං සම්භවති. ආයතිං සොක…පෙ.… සමුදයො හොති.
107. Bhikkhave, yañca ceteti yañca cetanaṃ nibbatteti, yañca pakappeti yañca pakappanaṃ karoti, yañca anuseti yañca anusayanaṃ bhavati, etaṃ cetanaṃ etaṃ pakappanaṃ etaṃ anusayanaṃ viññāṇassa ṭhitiyā ārammaṇaṃ paccayo hoti. Ārammaṇe paccaye sati tassa abhisaṅkhāra viññāṇassa patiṭṭhā hoti. Tasmiṃ abhisaṅkhāraviññāṇe patiṭṭhite viruḷhe sati āyatiṃ punabbhavābhinibbatti viññāṇādinibbatti hoti. Āyatiṃ punabbhavābhinibbattiyā sati āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ sambhavati. Āyatiṃ soka…pe… samudayo hoti.
භික්ඛවෙ, චෙ නො චෙතෙති, චෙ නො පකප්පෙති, අථ තථාපි චෙ අනුසෙති අනුසයනං භවති, එවං සති එතං අනුසයනං විඤ්ඤාණස්ස අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස ආරම්මණං පච්චයො හොති…පෙ.… සමුදයො හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං වුත්තප්පකාරො චෙතයනාදිකො අකුසලධම්මො සංකිලෙසො දස්සිතො.
Bhikkhave, ce no ceteti, ce no pakappeti, atha tathāpi ce anuseti anusayanaṃ bhavati, evaṃ sati etaṃ anusayanaṃ viññāṇassa abhisaṅkhāraviññāṇassa ārammaṇaṃ paccayo hoti…pe… samudayo hoti. Iti iminā suttappadesena ayaṃ vuttappakāro cetayanādiko akusaladhammo saṃkileso dassito.
‘‘කෙන නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘යතො චා’’තිආදි වුත්තං. භික්ඛවෙ, යතො ච අරියමග්ගිකො නෙව චෙතෙති, නො ච පකප්පෙති, නො ච අනුසෙති, එතං අචෙතයනං එතං අකප්පනං එතං අනනුසයනං විඤ්ඤාණස්ස අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස ආරම්මණං පච්චයො න හොති…පෙ.… ආයතිං ජාතිජරාමරණං නිරුජ්ඣති, ආයතිං සොක…පෙ.… යාසා නිරුජ්ඣන්ති…පෙ.… නිරොධො හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අරියමග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො. ඉදං ‘‘යඤ්ච භික්ඛවෙ’’තිආදිකං සුත්තං සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච නිබ්බෙධභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.
‘‘Kena nibbedho dassito’’ti vattabbattā ‘‘yato cā’’tiādi vuttaṃ. Bhikkhave, yato ca ariyamaggiko neva ceteti, no ca pakappeti, no ca anuseti, etaṃ acetayanaṃ etaṃ akappanaṃ etaṃ ananusayanaṃ viññāṇassa abhisaṅkhāraviññāṇassa ārammaṇaṃ paccayo na hoti…pe… āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ nirujjhati, āyatiṃ soka…pe… yāsā nirujjhanti…pe… nirodho hoti. Iti iminā suttappadesena ayaṃ ariyamaggo nibbedho dassito. Idaṃ ‘‘yañca bhikkhave’’tiādikaṃ suttaṃ saṃkilesabhāge visaye ca nibbedhabhāge visaye ca vācakañāpakabhāvena pavattanato saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ nāma.
108. නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තස්සත්ථො වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො.
108. Nānāvidhaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca sutta’’ntiādi vuttaṃ. Tassattho vuttanayena veditabbo.
භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො සමුද්දො ජලසාගරසමුද්දො ‘‘සමුද්දො සමුද්දො’’ති භාසති. කෙනට්ඨෙන භාසති? දුප්පූරණට්ඨෙන ච සංසරණට්ඨෙන ච දුරතික්කමනට්ඨෙන ච සමුද්දොති භාසති. එවං සති, භික්ඛවෙ, එසො ජලසාගරසමුද්දො අරියස්ස භගවතො විනයෙ වුත්තප්පකාරට්ඨෙන සමුද්දො න හොති. භික්ඛවෙ, එසො ජලසාගරසමුද්දො මහා උදකරාසි මහා උදකණ්ණවො හොති. භික්ඛවෙ, චක්ඛු පුරිසස්ස සමුද්දො හොති, තස්ස චක්ඛුස්ස රූපමයො රූපායතනමයො වෙගො. කෙනට්ඨෙන? පථවිතො යාව අකනිට්ඨබ්රහ්මලොකා නීලාදිරූපාරම්මණං සමොසරන්තම්පි දුප්පූරණට්ඨෙන ච අනමතග්ගෙ සංසාරෙ සංසරණට්ඨෙන ච දුරතික්කමනට්ඨෙන ච චක්ඛුමෙව සමුද්දො හොති. නීලාදිරූපායතනස්ස අප්පමෙය්යස්ස අප්පමෙය්යෙන ඌමිමයෙන වෙගෙන සංසරණට්ඨෙන නීලාදිරූපමෙව වෙගො හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං චක්ඛු සමුද්දො රූපමයො වෙගො ච සංකිලෙසො සංකිලෙසහෙතු දස්සිතො.
Bhikkhave, assutavā puthujjano samuddo jalasāgarasamuddo ‘‘samuddo samuddo’’ti bhāsati. Kenaṭṭhena bhāsati? Duppūraṇaṭṭhena ca saṃsaraṇaṭṭhena ca duratikkamanaṭṭhena ca samuddoti bhāsati. Evaṃ sati, bhikkhave, eso jalasāgarasamuddo ariyassa bhagavato vinaye vuttappakāraṭṭhena samuddo na hoti. Bhikkhave, eso jalasāgarasamuddo mahā udakarāsi mahā udakaṇṇavo hoti. Bhikkhave, cakkhu purisassa samuddo hoti, tassa cakkhussa rūpamayo rūpāyatanamayo vego. Kenaṭṭhena? Pathavito yāva akaniṭṭhabrahmalokā nīlādirūpārammaṇaṃ samosarantampi duppūraṇaṭṭhena ca anamatagge saṃsāre saṃsaraṇaṭṭhena ca duratikkamanaṭṭhena ca cakkhumeva samuddo hoti. Nīlādirūpāyatanassa appameyyassa appameyyena ūmimayena vegena saṃsaraṇaṭṭhena nīlādirūpameva vego hoti. Iti iminā suttappadesena ayaṃ cakkhu samuddo rūpamayo vego ca saṃkileso saṃkilesahetu dassito.
‘‘කෙන අසෙක්ඛො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘යො ත’’න්තිආදි වුත්තං. යස්මිං අරහත්තඵලෙ ඨිතො යො අරහා රූපමයං තං වෙගං සහති මනාපෙ රූපෙ රාගං, අමනාපෙ රූපෙ දොසං, අසමපෙක්ඛනෙ මොහං අනුප්පාදෙන්තො හුත්වා උපෙක්ඛකභාවෙන සහති, අයං අරහා, භික්ඛවෙ, සඌමිං සාවට්ටං සගහං සරක්ඛසං චක්ඛුසමුද්දං අතරීති වුච්චති, තිණ්ණො පාරඞ්ගතො ථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණොති වුච්චති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අරහත්තඵලභූතො අසෙක්ඛො දස්සිතො.
‘‘Kena asekkho dassito’’ti vattabbattā ‘‘yo ta’’ntiādi vuttaṃ. Yasmiṃ arahattaphale ṭhito yo arahā rūpamayaṃ taṃ vegaṃ sahati manāpe rūpe rāgaṃ, amanāpe rūpe dosaṃ, asamapekkhane mohaṃ anuppādento hutvā upekkhakabhāvena sahati, ayaṃ arahā, bhikkhave, saūmiṃ sāvaṭṭaṃ sagahaṃ sarakkhasaṃ cakkhusamuddaṃ atarīti vuccati, tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇoti vuccati. Iti iminā suttappadesena ayaṃ arahattaphalabhūto asekkho dassito.
‘‘සොතං භික්ඛවෙ’’තිආදීසුපි ඉමිනා නයෙන යථාසම්භවං අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉදං ‘‘සමුද්දො’’තිආදිකං සුත්තං සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච අසෙක්ඛභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.
‘‘Sotaṃbhikkhave’’tiādīsupi iminā nayena yathāsambhavaṃ attho veditabbo. Idaṃ ‘‘samuddo’’tiādikaṃ suttaṃ saṃkilesabhāge visaye ca asekkhabhāge visaye ca vācakañāpakabhāvena pavattanato saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ nāma.
‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඡයිමෙ’’තිආදි වුත්තං. භික්ඛවෙ, ලොකස්මිං සත්තානං අනයාය අනත්ථාය පාණීනං බ්යාබාධාය ඉමෙ මයා වුච්චමානා බළිසා ඡ භවන්ති. කතමෙ ඡ? භික්ඛවෙ, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන විඤ්ඤෙය්යා ඉට්ඨා කන්තා කාමනීයා මනාපා මනවඩ්ඪකා පියරූපා පියසභාවා කාමූපසංහිතා කිලෙසකාමසහිතා රජනීයා රූපා නීලාදිරූපාරම්මණා සන්ති, තං වුත්තප්පකාරං රූපං භික්ඛු චෙ අභිනන්දති සප්පීතිකතණ්හාය අභිමුඛො නන්දති, චෙ අභිවදති ‘‘අහො සුඛං අහො සුඛ’’න්ති වදාපෙන්තියා තණ්හායනවසෙන අභිවදති, චෙ අජ්ඣොසාය තිට්ඨති ගිලිත්වා විය පරිනිට්ඨපෙත්වා තිට්ඨති, එවං සති, භික්ඛවෙ, අයං භික්ඛු ‘‘ගිලිතබළිසො…පෙ.… පාපිමතො’’ති වුච්චති. එත්ථ ච නීලාදිභෙදෙන අනෙකවිධත්තා ‘‘රූපා ඉට්ඨා…පෙ.… රජනීයා’’ති බහුවචනනිද්දෙසො කතොපි රූපායතනරූපාරම්මණභාවෙන ච චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යභාවෙන ච එකවිධතං අනතිවත්තනතො ‘‘ත’’න්ති එකවචනනිද්දෙසො කතොති වෙදිතබ්බො. ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, සොතවිඤ්ඤෙය්යා’’තිආදීසුපි ඉමිනා නයෙන යථාසම්භවං අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යාදිකො ඡබ්බිධො බළිසො සංකිලෙසො කිලෙසහෙතු දස්සිතො.
‘‘Ettakamevā’’ti vattabbattā ‘‘chayime’’tiādi vuttaṃ. Bhikkhave, lokasmiṃ sattānaṃ anayāya anatthāya pāṇīnaṃ byābādhāya ime mayā vuccamānā baḷisā cha bhavanti. Katame cha? Bhikkhave, cakkhuviññeyyā cakkhuviññāṇena viññeyyā iṭṭhā kantā kāmanīyā manāpā manavaḍḍhakā piyarūpā piyasabhāvā kāmūpasaṃhitā kilesakāmasahitā rajanīyā rūpā nīlādirūpārammaṇā santi, taṃ vuttappakāraṃ rūpaṃ bhikkhu ce abhinandati sappītikataṇhāya abhimukho nandati, ce abhivadati ‘‘aho sukhaṃ aho sukha’’nti vadāpentiyā taṇhāyanavasena abhivadati, ce ajjhosāya tiṭṭhati gilitvā viya pariniṭṭhapetvā tiṭṭhati, evaṃ sati, bhikkhave, ayaṃ bhikkhu ‘‘gilitabaḷiso…pe… pāpimato’’ti vuccati. Ettha ca nīlādibhedena anekavidhattā ‘‘rūpā iṭṭhā…pe… rajanīyā’’ti bahuvacananiddeso katopi rūpāyatanarūpārammaṇabhāvena ca cakkhuviññeyyabhāvena ca ekavidhataṃ anativattanato ‘‘ta’’nti ekavacananiddeso katoti veditabbo. ‘‘Santi, bhikkhave, sotaviññeyyā’’tiādīsupi iminā nayena yathāsambhavaṃ attho veditabbo. Iti iminā suttappadesena ayaṃ cakkhuviññeyyādiko chabbidho baḷiso saṃkileso kilesahetu dassito.
‘‘කෙන අසෙක්ඛො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සන්ති චා’’තිආදි වුත්තං.
‘‘Kena asekkho dassito’’ti vattabbattā ‘‘santi cā’’tiādi vuttaṃ.
අභෙදි භින්දි, පරිභෙදි පරිසමන්තතො භින්දි. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අරහත්තඵලභූතො අසෙක්ඛො දස්සිතො. ඉදං ‘‘ඡයිමෙ’’තිආදිකං සුත්තං වුත්තනයෙන සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.
Abhedi bhindi, paribhedi parisamantato bhindi. Iti iminā suttappadesena ayaṃ arahattaphalabhūto asekkho dassito. Idaṃ ‘‘chayime’’tiādikaṃ suttaṃ vuttanayena saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ nāma.
109. නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං.
109. Nānāvidhaṃ saṃkilesabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca sutta’’ntiādi vuttaṃ.
අයං ලොකො සත්තලොකො සන්තාපජාතො ඤාතිබ්යසනාදිවසෙන ජාතසොකසන්තාපො චෙව රාගාදිවසෙන ජාතපරිළාහසන්තාපො ච ඵස්සපරෙතො අනෙකෙහි දුක්ඛසම්ඵස්සෙහි අභිභූතො රොදං රොදන්තො වදති. කින්ති වදති? අත්තනා ඵුට්ඨං දුක්ඛං අභාවිතකායතාය අධිවාසෙතුං අසක්කොන්තො හුත්වා ‘‘අහො දුක්ඛං, ඊදිසං දුක්ඛං මය්හං සත්තුනොපි මා හොතූ’’තිආදිනා රොදන්තො විලපන්තො වදති, ‘‘කස්මා එවං වදතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අත්තතො යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්තී’’තිආදි වුත්තං. එතෙ සත්තා යෙන යෙන කාමජ්ඣොසාදිනා පකාරෙන අත්තතො දුක්ඛස්ස පටිකාරං මඤ්ඤන්ති, තතො පකාරතො අඤ්ඤථා අඤ්ඤෙන පකාරෙන තං දුක්ඛං තිකිච්ඡිතබ්බං හි යස්මා හොති.
Ayaṃloko sattaloko santāpajāto ñātibyasanādivasena jātasokasantāpo ceva rāgādivasena jātapariḷāhasantāpo ca phassapareto anekehi dukkhasamphassehi abhibhūto rodaṃ rodanto vadati. Kinti vadati? Attanā phuṭṭhaṃ dukkhaṃ abhāvitakāyatāya adhivāsetuṃ asakkonto hutvā ‘‘aho dukkhaṃ, īdisaṃ dukkhaṃ mayhaṃ sattunopi mā hotū’’tiādinā rodanto vilapanto vadati, ‘‘kasmā evaṃ vadatī’’ti vattabbattā ‘‘attato yena yena hi maññantī’’tiādi vuttaṃ. Ete sattā yena yena kāmajjhosādinā pakārena attato dukkhassa paṭikāraṃ maññanti, tato pakārato aññathā aññena pakārena taṃ dukkhaṃ tikicchitabbaṃ hi yasmā hoti.
අඤ්ඤථාභාවීති යස්මා රොදං රොදන්තො වදති, යෙන යෙන වා පරවිහිංසාදිපකාරෙන අත්තනො වඩ්ඪිං මඤ්ඤන්ති ආසීසන්ති, තතො පකාරතො අඤ්ඤථා අවඩ්ඪි එව හොති. තං ආසීසිතබ්බං අඤ්ඤථාභාවි අවඩ්ඪිතභාවි එව හි යස්මා හොති, තස්මා මඤ්ඤිතබ්බස්ස ආසීසිතබ්බස්ස අඤ්ඤථා භවනසීලත්තා රොදං රොදන්තො වදති, අයං සත්තලොකො රොදන්තො ච හුත්වා වදති. ‘‘කි’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘භවසත්තො’’තිආදි වුත්තං. භවසත්තො කාමභවාදීසු සත්තො විසත්තො ලොකො භවමෙව කාමභවාදිභවමෙව අභිනන්දති. යං භවං අභිනන්දති, තං ජරාමරණාදිඅනෙකබ්යසනානුබන්ධත්තා භයානකට්ඨෙන භයං හොති. යස්ස යතො ජරාමරණාදිතො භායති, තං ජරාමරණාදිදුක්ඛස්ස අධිට්ඨානභාවතො දුක්ඛං දුක්ඛාධිට්ඨානං හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං සන්තාපාදිකො සංකිලෙසො සංකිලෙසහෙතු දස්සිතො.
Aññathābhāvīti yasmā rodaṃ rodanto vadati, yena yena vā paravihiṃsādipakārena attano vaḍḍhiṃ maññanti āsīsanti, tato pakārato aññathā avaḍḍhi eva hoti. Taṃ āsīsitabbaṃ aññathābhāvi avaḍḍhitabhāvi eva hi yasmā hoti, tasmā maññitabbassa āsīsitabbassa aññathā bhavanasīlattā rodaṃ rodanto vadati, ayaṃ sattaloko rodanto ca hutvā vadati. ‘‘Ki’’nti pucchitabbattā ‘‘bhavasatto’’tiādi vuttaṃ. Bhavasatto kāmabhavādīsu satto visatto loko bhavameva kāmabhavādibhavameva abhinandati. Yaṃ bhavaṃ abhinandati, taṃ jarāmaraṇādianekabyasanānubandhattā bhayānakaṭṭhena bhayaṃ hoti. Yassa yato jarāmaraṇādito bhāyati, taṃ jarāmaraṇādidukkhassa adhiṭṭhānabhāvato dukkhaṃ dukkhādhiṭṭhānaṃ hoti. Iti iminā suttappadesena ayaṃ santāpādiko saṃkileso saṃkilesahetu dassito.
සංකිලෙසො දස්සිතො, ‘‘කෙන නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘භවවිප්පහානාය ඛො’’තිආදි වුත්තං. භවවිප්පහානාය ඛො පන කාමභවාදිකස්ස භවස්ස පජහනත්ථාය එව ඉදං මයා අධිගතං මග්ගබ්රහ්මචරියං වුස්සති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං බ්රහ්මචරියභූතො මග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො.
Saṃkileso dassito, ‘‘kena nibbedho dassito’’ti vattabbattā ‘‘bhavavippahānāya kho’’tiādi vuttaṃ. Bhavavippahānāya kho pana kāmabhavādikassa bhavassa pajahanatthāya eva idaṃ mayā adhigataṃ maggabrahmacariyaṃ vussati. Iti iminā suttappadesena ayaṃ brahmacariyabhūto maggo nibbedho dassito.
‘‘භවවිප්පහානායා’’තිආදිනා එකන්තෙන නිය්යානිකමග්ගො නිබ්බෙධො ආචරියෙන දස්සිතො, අම්හෙහි ච ඤාතො, ‘‘කතමො අනිය්යානිකමග්ගො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘යෙ හි කෙචි සමණා වා’’තිආදි වුත්තං. හි-සද්දො වාචාසිලිට්ඨත්ථො. යෙ කෙචි සමණා වා යෙ කෙචි බ්රාහ්මණා වා භවෙන රූපභවෙන භවස්ස කාමභවස්ස විප්පමොක්ඛං ආහංසු, භවෙන අරූපභවෙන භවස්ස කාමභවස්ස චෙව රූපභවස්ස ච විප්පමොක්ඛං ආහංසු, සබ්බෙ තෙ සමණා වා සබ්බෙ තෙ බ්රාහ්මණා වා භවස්මා වුත්තප්පකාරභවතො අවිප්පමුත්තා භවන්තීති අහං වදාමි.
‘‘Bhavavippahānāyā’’tiādinā ekantena niyyānikamaggo nibbedho ācariyena dassito, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo aniyyānikamaggo’’ti pucchitabbattā ‘‘ye hi keci samaṇā vā’’tiādi vuttaṃ. Hi-saddo vācāsiliṭṭhattho. Ye keci samaṇā vā ye keci brāhmaṇā vā bhavena rūpabhavena bhavassa kāmabhavassa vippamokkhaṃ āhaṃsu, bhavena arūpabhavena bhavassa kāmabhavassa ceva rūpabhavassa ca vippamokkhaṃ āhaṃsu, sabbe te samaṇā vā sabbe te brāhmaṇā vā bhavasmā vuttappakārabhavato avippamuttā bhavantīti ahaṃ vadāmi.
‘‘රූපභවාදිනා යෙ ච කාමභවාදිභවස්ස විප්පමොක්ඛං ආහංසූ’’ති වත්තබ්බත්තා විභවෙන භවස්ස නිස්සරණං ආහංසූති දස්සෙතුං ‘‘යෙ වා පනා’’තිආදි වුත්තං. යෙ වා පන කෙචි සමණා වා යෙ වා පන කෙචි බ්රාහ්මණා වා විභවෙන උච්ඡෙදදිට්ඨියා භවස්ස සංසාරභවස්ස නිස්සරණං ආහංසු, සබ්බෙ තෙ සමණා වා සබ්බෙ තෙ බ්රාහ්මණා වා භවස්මා සංසාරභවතො අනිස්සටාව හොන්තීති අහං වදාමි. ‘‘කස්මා අනිස්සටා’’ති වත්තබ්බත්තා අනිස්සටකාරණං දස්සෙතුං ‘‘උපධිං හී’’තිආදි වුත්තං. ඉදං දුක්ඛං සංසාරදුක්ඛං උපධිං ඛන්ධූපධිකිලෙසූපධිඅභිසඞ්ඛාරූපධයො පටිච්ච හි යස්මා සම්භොති, තස්මා අනිස්සටා හොන්ති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං මිච්ඡාදිට්ඨිසඞ්ඛාතො සංකිලෙසො දස්සිතො.
‘‘Rūpabhavādinā ye ca kāmabhavādibhavassa vippamokkhaṃ āhaṃsū’’ti vattabbattā vibhavena bhavassa nissaraṇaṃ āhaṃsūti dassetuṃ ‘‘ye vā panā’’tiādi vuttaṃ. Ye vā pana keci samaṇā vā ye vā pana keci brāhmaṇā vā vibhavena ucchedadiṭṭhiyā bhavassa saṃsārabhavassa nissaraṇaṃ āhaṃsu, sabbe te samaṇā vā sabbe te brāhmaṇā vā bhavasmā saṃsārabhavato anissaṭāva hontīti ahaṃ vadāmi. ‘‘Kasmā anissaṭā’’ti vattabbattā anissaṭakāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘upadhiṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ dukkhaṃ saṃsāradukkhaṃ upadhiṃ khandhūpadhikilesūpadhiabhisaṅkhārūpadhayo paṭicca hi yasmā sambhoti, tasmā anissaṭā honti. Iti iminā suttappadesena ayaṃ micchādiṭṭhisaṅkhāto saṃkileso dassito.
යෙ හි ‘‘කෙචී’’තිආදිනා සංකිලෙසො දස්සිතො, ‘‘කෙන නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සබ්බුපාදානක්ඛයා’’තිආදි වුත්තං. සබ්බුපාදානක්ඛයා අරියමග්ගතො දුක්ඛස්ස සංසාරදුක්ඛස්ස සම්භවො නත්ථි. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අරියමග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො.
Ye hi ‘‘kecī’’tiādinā saṃkileso dassito, ‘‘kena nibbedho dassito’’ti vattabbattā ‘‘sabbupādānakkhayā’’tiādi vuttaṃ. Sabbupādānakkhayā ariyamaggato dukkhassa saṃsāradukkhassa sambhavo natthi. Iti iminā suttappadesena ayaṃ ariyamaggo nibbedho dassito.
‘‘වුත්තප්පකාරා අඤ්ඤසුත්තප්පදෙසෙනපි දස්සිතො’’ති දස්සෙතුං ‘‘ලොකමිම’’න්තිආදි වුත්තං. පුථූ විසුං විසුං අවිජ්ජාය පරෙතං අභිභූතං භූතරතං භූතෙසු ඉත්ථිපුරිසෙසු අඤ්ඤමඤ්ඤරතං භූතං ඛන්ධපඤ්චකං භවෙහි අපරිමුත්තං ඉමං ලොකං මම චිත්ත ත්වං පස්ස. යෙ කෙචි භවා ඉත්තරඛණා වා භවා, දීඝායුකා වා භවා, සාතවන්තො වා භවා, අසාතවන්තො වා භවා පඤ්චක්ඛන්ධා සබ්බධි ‘‘උද්ධං අධො තිරිය’’න්ති ඉමෙසු සබ්බෙසු සබ්බත්ථතාය සබ්බත්ථභාවෙන අහෙසුං, සබ්බෙ තෙ වුත්තප්පකාරා භවා නිච්චධුවරහිතත්තා අනිච්චා සම්පීළිතත්තා දුක්ඛා විපරිණාමභාවතො විපරිණාමධම්මා අහෙසුං. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අවිජ්ජාදිකො සංකිලෙසො දස්සිතො.
‘‘Vuttappakārā aññasuttappadesenapi dassito’’ti dassetuṃ ‘‘lokamima’’ntiādi vuttaṃ. Puthū visuṃ visuṃ avijjāya paretaṃ abhibhūtaṃ bhūtarataṃ bhūtesu itthipurisesu aññamaññarataṃ bhūtaṃ khandhapañcakaṃ bhavehi aparimuttaṃ imaṃ lokaṃ mama citta tvaṃ passa. Ye keci bhavā ittarakhaṇā vā bhavā, dīghāyukā vā bhavā, sātavanto vā bhavā, asātavanto vā bhavā pañcakkhandhā sabbadhi ‘‘uddhaṃ adho tiriya’’nti imesu sabbesu sabbatthatāya sabbatthabhāvena ahesuṃ, sabbe te vuttappakārā bhavā niccadhuvarahitattā aniccā sampīḷitattā dukkhā vipariṇāmabhāvato vipariṇāmadhammā ahesuṃ. Iti iminā suttappadesena ayaṃ avijjādiko saṃkileso dassito.
‘‘ලොකමිම’’න්තිආදිනා සංකිලෙසො දස්සිතො, ‘‘කෙන නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘එවමෙත’’න්තිආදි වුත්තං. එවං වුත්තප්පකාරෙන එතං ඛන්ධපඤ්චකං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සස්ස අත්තනො මග්ගපඤ්ඤාය, විපස්සනාපඤ්ඤාය වා පස්සතො පස්සන්තස්ස පුග්ගලස්ස භවතණ්හා පහීයති, සම්මප්පඤ්ඤාය යථාභූතං ඛන්ධපඤ්චකං පස්සන්තො විභවං උච්ඡෙදදිට්ඨිං නාභිනන්දති න පත්ථෙති. තස්ස පුග්ගලස්ස සබ්බසො තණ්හානං ඛයා අසෙසවිරාගනිරොධො අසෙසවිරාගසඞ්ඛාතෙන මග්ගෙන නිරොධො නිරුජ්ඣනං නිබ්බානං නිබ්බුති හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං මග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො.
‘‘Lokamima’’ntiādinā saṃkileso dassito, ‘‘kena nibbedho dassito’’ti vattabbattā ‘‘evameta’’ntiādi vuttaṃ. Evaṃ vuttappakārena etaṃ khandhapañcakaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya sassa attano maggapaññāya, vipassanāpaññāya vā passato passantassa puggalassa bhavataṇhā pahīyati, sammappaññāya yathābhūtaṃ khandhapañcakaṃ passanto vibhavaṃ ucchedadiṭṭhiṃ nābhinandati na pattheti. Tassa puggalassa sabbaso taṇhānaṃ khayā asesavirāganirodho asesavirāgasaṅkhātena maggena nirodho nirujjhanaṃ nibbānaṃ nibbuti hoti. Iti iminā suttappadesena ayaṃ maggo nibbedho dassito.
‘‘එවමෙත’’න්තිආදිනා නිබ්බෙධො දස්සිතො, ‘‘කෙන අසෙක්ඛො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තස්ස නිබ්බුතස්සා’’තිආදි වුත්තං. තණ්හාදිට්ඨිනිබ්බුතස්ස තස්ස භික්ඛුනො අනුපාදා කිලෙසාභිසඞ්ඛාරානං අනුප්පාදනතො අග්ගහණතො පුනබ්භවො න හොති, එවංභූතෙන අරියපුග්ගලෙන පුබ්බෙ අත්තානං අභිභූතො පඤ්චවිධො මාරො විජිතො අහොසි, අනෙන අරියපුග්ගලෙන පඤ්චහි මාරෙහි සඞ්ගාමො විජිතො, සඞ්ගාමෙ, ඉට්ඨානිට්ඨාදීසු වා තාදී තාදිලක්ඛණප්පත්තො අරියපුග්ගලො සබ්බභවානි උපච්චගා අතික්කන්තොව ජාතො. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අසෙක්ඛො දස්සිතො. ඉදං වුත්තප්පකාරං ‘‘අයං ලොකො’’තිආදිකං සුත්තං සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච නිබ්බෙධභාගෙ විසයෙ ච අසෙක්ඛභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන එකදෙසවසෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.
‘‘Evameta’’ntiādinā nibbedho dassito, ‘‘kena asekkho dassito’’ti vattabbattā ‘‘tassa nibbutassā’’tiādi vuttaṃ. Taṇhādiṭṭhinibbutassa tassa bhikkhuno anupādā kilesābhisaṅkhārānaṃ anuppādanato aggahaṇato punabbhavo na hoti, evaṃbhūtena ariyapuggalena pubbe attānaṃ abhibhūto pañcavidho māro vijito ahosi, anena ariyapuggalena pañcahi mārehi saṅgāmo vijito, saṅgāme, iṭṭhāniṭṭhādīsu vā tādī tādilakkhaṇappatto ariyapuggalo sabbabhavāni upaccagā atikkantova jāto. Iti iminā suttappadesena ayaṃ asekkho dassito. Idaṃ vuttappakāraṃ ‘‘ayaṃ loko’’tiādikaṃ suttaṃ saṃkilesabhāge visaye ca nibbedhabhāge visaye ca asekkhabhāge visaye ca vācakañāpakabhāvena ekadesavasena pavattanato saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ nāma.
‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චත්තාරොමෙ’’තිආදි වුත්තං. අන්ධපුථුජ්ජනො සංසාරසොතස්ස අනුකූලභාවෙන ගච්ඡනතො අනුසොතගාමී නාම, කල්යාණපුථුජ්ජනො සංසාරසොතස්ස නිබ්බිදානුපස්සනාදීහි පටික්කූලවසෙන පවත්තනතො පටිසොතගාමී නාම, සෙක්ඛො අචලප්පසාදාදිසමන්නාගමෙන ඨිතසභාවත්තා ඨිතත්තො නාම, අසෙක්ඛො සංසාරපාරඞ්ගතවසෙන තිට්ඨනතො ‘‘ථලෙ තිට්ඨතී’’ති වුච්චති.
‘‘Ettakamevā’’ti vattabbattā ‘‘cattārome’’tiādi vuttaṃ. Andhaputhujjano saṃsārasotassa anukūlabhāvena gacchanato anusotagāmī nāma, kalyāṇaputhujjano saṃsārasotassa nibbidānupassanādīhi paṭikkūlavasena pavattanato paṭisotagāmī nāma, sekkho acalappasādādisamannāgamena ṭhitasabhāvattā ṭhitatto nāma, asekkho saṃsārapāraṅgatavasena tiṭṭhanato ‘‘thale tiṭṭhatī’’ti vuccati.
‘‘තෙසු චතූසු පුග්ගලෙසු කතමො පුග්ගලො සංකිලෙසභාගියාදී’’ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘තත්ථ යොය’’න්තිආදි වුත්තං.
‘‘Tesu catūsu puggalesu katamo puggalo saṃkilesabhāgiyādī’’ti vattabbabhāvato ‘‘tattha yoya’’ntiādi vuttaṃ.
110. නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතම’’න්තිආදි වුත්තං.
110. Nānāvidhaṃ saṃkilesabhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca asekkhabhāgiyañca suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katama’’ntiādi vuttaṃ.
අභිජාතියො පුග්ගලා ඡ සංවිජ්ජන්ති ලොකස්මිං, කණ්හෙ නීචෙ කුලෙ නිබ්බත්තො කණ්හාභිජාතිකො, කණ්හධම්මසමන්නාගතත්තා වා කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො හුත්වා කණ්හං කාළකං දසවිධං දුස්සීල්යධම්මං අභිජායති පසවති, එසො පුග්ගලො අත්ථි. වුත්තප්පකාරෙන කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො හුත්වා සුක්කං දසවිධං කුසලධම්මං අභිජායති, එසො පුග්ගලො අත්ථි. කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො හුත්වා අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං අච්චන්තදිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙති, එසො පුග්ගලො අත්ථි. වුත්තවිපරියායෙන තයො පුග්ගලා ජානිතබ්බා.
Abhijātiyo puggalā cha saṃvijjanti lokasmiṃ, kaṇhe nīce kule nibbatto kaṇhābhijātiko, kaṇhadhammasamannāgatattā vā kaṇho kaṇhābhijātiko hutvā kaṇhaṃ kāḷakaṃ dasavidhaṃ dussīlyadhammaṃ abhijāyati pasavati, eso puggalo atthi. Vuttappakārena kaṇho kaṇhābhijātiko hutvā sukkaṃ dasavidhaṃ kusaladhammaṃ abhijāyati, eso puggalo atthi. Kaṇho kaṇhābhijātiko hutvā akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ accantadiṭṭhaṃ nibbānaṃ ārādheti, eso puggalo atthi. Vuttavipariyāyena tayo puggalā jānitabbā.
‘‘තෙසු කතමෙ පුග්ගලා සංකිලෙසභාගියා’’තිආදිනා වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ යො චා’’තිආදි වුත්තං.
‘‘Tesu katame puggalā saṃkilesabhāgiyā’’tiādinā vattabbattā ‘‘tattha yo cā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චත්තාරිමානී’’තිආදි වුත්තං.
‘‘Ettakamevā’’ti vattabbattā ‘‘cattārimānī’’tiādi vuttaṃ.
111. නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්චා’’තිආදි වුත්තං.
111. Nānāvidhaṃ saṃkilesabhāgiyañca vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañcā’’tiādi vuttaṃ.
මානුසත්තං මනුස්සභාවං ලද්ධාන කිච්චං, අකිච්චඤ්ච ද්වෙ භවන්ති, ද්වෙ කිච්චානියෙව කත්තබ්බානි. තෙනාහ අට්ඨකථාචරියො (නෙත්ති. අට්ඨ. 111) ‘‘කත්තබ්බ’’න්ති දස්සෙති. ‘‘කතමං කත්තබ්බං කිච්ච’’න්ති වත්තබ්බත්තා කත්තබ්බකිච්චං දස්සෙතුං ‘‘සුකිච්චං චෙවා’’තිආදි වුත්තං. පුඤ්ඤානි ච කත්තබ්බත්තා සුකිච්චං එව, සංයොජනවිප්පහානං වා කත්තබ්බත්තා සුකිච්චං නාමාති යොජනා.
Mānusattaṃ manussabhāvaṃ laddhāna kiccaṃ, akiccañca dve bhavanti, dve kiccāniyeva kattabbāni. Tenāha aṭṭhakathācariyo (netti. aṭṭha. 111) ‘‘kattabba’’nti dasseti. ‘‘Katamaṃ kattabbaṃ kicca’’nti vattabbattā kattabbakiccaṃ dassetuṃ ‘‘sukiccaṃ cevā’’tiādi vuttaṃ. Puññāni ca kattabbattā sukiccaṃ eva, saṃyojanavippahānaṃ vā kattabbattā sukiccaṃ nāmāti yojanā.
‘‘තත්ථ සුත්තෙ කතමෙන කතමො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සුකිච්චංචෙව පුඤ්ඤානීති වාසනා, සංයොජනවිප්පහානං වාති නිබ්බෙධො’’ති වුත්තො.
‘‘Tattha sutte katamena katamo dassito’’ti vattabbattā ‘‘sukiccaṃceva puññānīti vāsanā, saṃyojanavippahānaṃ vāti nibbedho’’ti vutto.
‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පුඤ්ඤානි කරිත්වානා’’තිආදි වුත්තං. පුඤ්ඤානි කරිත්වාන කතපුඤ්ඤා පුග්ගලා සග්ගා සග්ගතො සග්ගංයෙව වජන්ති. සංයොජනප්පහානා අරියා ජරාමරණා ජරාමරණතො විප්පමුච්චන්ති.
‘‘Ettakamevā’’ti vattabbattā ‘‘puññāni karitvānā’’tiādi vuttaṃ. Puññāni karitvāna katapuññā puggalā saggā saggato saggaṃyeva vajanti. Saṃyojanappahānā ariyā jarāmaraṇā jarāmaraṇato vippamuccanti.
‘‘තත්ථ සුත්තෙ කතමෙන කතමො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පුඤ්ඤානි කරිත්වාන, සග්ගා සග්ගං වජන්ති කතපුඤ්ඤා’ති වාසනා, ‘සංයොජනප්පහානා, ජරාමරණා විප්පමුච්චන්තී’ති නිබ්බෙධො’’ති වුත්තං.
‘‘Tattha sutte katamena katamo dassito’’ti vattabbattā ‘‘puññāni karitvāna, saggā saggaṃ vajanti katapuññā’ti vāsanā, ‘saṃyojanappahānā, jarāmaraṇā vippamuccantī’ti nibbedho’’ti vuttaṃ.
‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ද්වෙමානී’’තිආදි වුත්තං. ‘‘කතමෙන කතමො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ යො…පෙ.… අයං නිබ්බෙධො’’ති වුත්තං.
‘‘Ettakamevā’’ti vattabbattā ‘‘dvemānī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Katamena katamo dassito’’ti vattabbattā ‘‘tattha yo…pe… ayaṃ nibbedho’’ti vuttaṃ.
නානාවිධං වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං , ‘‘කතමං තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ තණ්හාසංකිලෙසභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං තණ්හාපක්ඛෙනෙව නිද්දිසිතබ්බං, බහුවිසයත්තා නියමෙත්වාන නිද්ධාරෙස්සාමීති වුත්තං හොති. ‘‘කෙන පකාරෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තීහි තණ්හාහී’’තිආදි වුත්තං. භවතණ්හායාති රූපභවතණ්හාය. විභවතණ්හායාති අරූපභවතණ්හාය. යෙන යෙන වා පන වත්ථුනා තණ්හාපභෙදඋච්ඡෙදාදිවත්ථුනා අජ්ඣොසිතා භවතණ්හාදිවසෙන අජ්ඣොසිතා, තෙන තෙන පකාරෙන තණ්හාදිනා වා තණ්හාපභෙදඋච්ඡෙදාදිවත්ථුනා වා තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං.
Nānāvidhaṃ vāsanābhāgiyañca nibbedhabhāgiyañca suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ , ‘‘katamaṃ taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha taṇhāsaṃkilesabhāgiya’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu soḷasasu saṃkilesabhāgiyādīsu suttesu taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ taṇhāpakkheneva niddisitabbaṃ, bahuvisayattā niyametvāna niddhāressāmīti vuttaṃ hoti. ‘‘Kena pakārena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘tīhi taṇhāhī’’tiādi vuttaṃ. Bhavataṇhāyāti rūpabhavataṇhāya. Vibhavataṇhāyāti arūpabhavataṇhāya. Yena yena vā pana vatthunā taṇhāpabhedaucchedādivatthunā ajjhositā bhavataṇhādivasena ajjhositā, tena tena pakārena taṇhādinā vā taṇhāpabhedaucchedādivatthunā vā taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ niddisitabbaṃ.
තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං තණ්හාපක්ඛෙනෙව නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන වුත්තං, අම්හෙහි ච ලක්ඛිතං, ‘‘දිට්ඨිසංකිලෙසභාගියං සුත්තං කෙන පක්ඛෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ දිට්ඨිසංකිලෙසභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. යෙන යෙන වා පන වත්ථුනාති දිට්ඨිප්පභෙදඅමරාවික්ඛෙපාදිවත්ථුනා.
Taṇhāsaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ taṇhāpakkheneva niddisitabbanti ācariyena vuttaṃ, amhehi ca lakkhitaṃ, ‘‘diṭṭhisaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ kena pakkhena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘tattha diṭṭhisaṃkilesabhāgiya’’ntiādi vuttaṃ. Yena yena vā pana vatthunāti diṭṭhippabhedaamarāvikkhepādivatthunā.
දිට්ඨිසංකිලෙසභාගියං සුත්තං දිට්ඨිපක්ඛෙනෙව නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන වුත්තං, අම්හෙහි ච ලක්ඛිතං, ‘‘දුච්චරිතසංකිලෙසභාගියං සුත්තං කෙන පකාරෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ දුච්චරිතසංකිලෙසභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. තථෙව වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ තණ්හාවොදානභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං, ‘‘දිට්ඨිවොදානභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං, ‘‘දුච්චරිතවොදානභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං.
Diṭṭhisaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ diṭṭhipakkheneva niddisitabbanti ācariyena vuttaṃ, amhehi ca lakkhitaṃ, ‘‘duccaritasaṃkilesabhāgiyaṃ suttaṃ kena pakārena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘tattha duccaritasaṃkilesabhāgiya’’ntiādi vuttaṃ. Tatheva vattabbattā ‘‘tattha taṇhāvodānabhāgiya’’ntiādi vuttaṃ, ‘‘diṭṭhivodānabhāgiya’’ntiādi vuttaṃ, ‘‘duccaritavodānabhāgiya’’ntiādi vuttaṃ.
112. යස්මිං සාසනපට්ඨානෙ අට්ඨාරස මූලපදා දට්ඨබ්බා, තං සාසනපට්ඨානං සොළසහි සංකිලෙසභාගියාදීහි සුත්තෙහි එකදෙසනිද්ධාරණවසෙන විභජිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කිං පන තං සාසනපට්ඨානං තෙහි සොළසහි එව සංකිලෙසභාගියාදීහි විභජිතබ්බං, උදාහු අඤ්ඤෙහි සුත්තෙහිපි විභජිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා අඤ්ඤෙහි අට්ඨවීසසුත්තෙහිපි විභජිතුං ‘‘තත්ථ කතමෙ අට්ඨාරස මූලපදා? ලොකියං ලොකුත්තර’’න්තිආදි වුත්තං . ‘‘යදි අඤ්ඤෙහිපි අට්ඨවීසසුත්තෙහි විභජිතබ්බං, එවං සති ‘ලොකිය’න්තිආදිවචනමෙව වත්තබ්බං, කස්මා ‘තත්ථ කතමෙ අට්ඨාරස මූලපදා’ති වුත්තා’’ති චෙ? තස්ස සාසනපට්ඨානවිභාගො අට්ඨාරසහි මූලපදෙහි සඞ්ගහිතො, අට්ඨාරස මූලපදාපි විභජිතෙ සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බා, තස්මා මූලපදා විභත්තායෙව. තානි මූලපදානි විභජිතුං ‘‘තත්ථ කතමෙ අට්ඨාරස මූලපදා’’ති වුත්තං. අට්ඨකථායං (නෙත්ති. අට්ඨ. 112) පන –
112. Yasmiṃ sāsanapaṭṭhāne aṭṭhārasa mūlapadā daṭṭhabbā, taṃ sāsanapaṭṭhānaṃ soḷasahi saṃkilesabhāgiyādīhi suttehi ekadesaniddhāraṇavasena vibhajitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kiṃ pana taṃ sāsanapaṭṭhānaṃ tehi soḷasahi eva saṃkilesabhāgiyādīhi vibhajitabbaṃ, udāhu aññehi suttehipi vibhajitabba’’nti vattabbattā aññehi aṭṭhavīsasuttehipi vibhajituṃ ‘‘tattha katame aṭṭhārasa mūlapadā? Lokiyaṃ lokuttara’’ntiādi vuttaṃ . ‘‘Yadi aññehipi aṭṭhavīsasuttehi vibhajitabbaṃ, evaṃ sati ‘lokiya’ntiādivacanameva vattabbaṃ, kasmā ‘tattha katame aṭṭhārasa mūlapadā’ti vuttā’’ti ce? Tassa sāsanapaṭṭhānavibhāgo aṭṭhārasahi mūlapadehi saṅgahito, aṭṭhārasa mūlapadāpi vibhajite sāsanapaṭṭhāne daṭṭhabbā, tasmā mūlapadā vibhattāyeva. Tāni mūlapadāni vibhajituṃ ‘‘tattha katame aṭṭhārasa mūlapadā’’ti vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 112) pana –
‘‘එවං සොළසවිධෙන සාසනපට්ඨානං නානාසුත්තෙහි උදාහරණවසෙන විභජිත්වා ඉදානි අට්ඨවීසතිවිධෙන සාසනපට්ඨානං දස්සෙන්තෙන යස්මා අයම්පි පට්ඨානවිභාගො මූලපදෙහි සඞ්ගහිතො, න ඉමස්සාපි තෙහි අසඞ්ගහිතො පදෙසො අත්ථි, තස්මා මූලපදං, විභජිතබ්බතඤ්ච දස්සෙතුං ‘තත්ථ කතමෙ අට්ඨාරස මූලපදා’ති පුච්ඡාය වසෙන මූලපදානි උද්ධරිත්වා ‘ලොකියං ලොකුත්තර’න්තිආදිනා නව තිකා, ථවො චාති අට්ඨවීසතිවිධං සාසනපට්ඨානං උද්දිට්ඨ’’න්ති –
‘‘Evaṃ soḷasavidhena sāsanapaṭṭhānaṃ nānāsuttehi udāharaṇavasena vibhajitvā idāni aṭṭhavīsatividhena sāsanapaṭṭhānaṃ dassentena yasmā ayampi paṭṭhānavibhāgo mūlapadehi saṅgahito, na imassāpi tehi asaṅgahito padeso atthi, tasmā mūlapadaṃ, vibhajitabbatañca dassetuṃ ‘tattha katame aṭṭhārasa mūlapadā’ti pucchāya vasena mūlapadāni uddharitvā ‘lokiyaṃ lokuttara’ntiādinā nava tikā, thavo cāti aṭṭhavīsatividhaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ uddiṭṭha’’nti –
වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසහාරපඤ්චකනයඅට්ඨාරසමූලපදෙසු කතමානි පදානි මූලපදානි හොන්තීති පුච්ඡති. ලොකෙ නියුත්තො සභාවධම්මොති ලොකියො, ලොකෙ වා විදූහි විදිතො සභාවොතිපි ලොකියො, ලොකියො සභාවධම්මො අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති තං විසෙසසුත්තං ලොකියං නාම. එස නයො ‘‘ලොකුත්තර’’න්තිආදීසුපි වෙදිතබ්බො. ජානාතීති ඤාණං, ඤාණං අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති ඤාණං. ඤාතබ්බාති ඤෙය්යා, ඤෙය්යා අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති ඤෙය්යං. එසෙව නයො – ‘‘ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්චා’’ති එත්ථාපි වෙදිතබ්බො. නිබ්බානං පඨමං පස්සතීති දස්සනං, පඨමමග්ගඤාණං, දස්සනං අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති දස්සනං. භාවනා අස්ස විසෙසසුත්තස්ස පාළියා අත්ථීති භාවනා. ‘‘දස්සනඤ්ච භාවනා චා’’ති එත්ථාපි එස නයො වෙදිතබ්බො. සස්ස අත්තනො වචනන්ති සකං, සකං වචනං සකවචනං, භගවතො වචනන්ති අත්ථො. පරස්ස වචනං පරවචනං. විස්සජ්ජනීයො අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති විස්සජ්ජනීයං. නත්ථි විස්සජ්ජනීයො අස්ස විසෙසසුත්තස්සාති අවිස්සජ්ජනීයං. කම්මං අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති කම්මං. විපාකො අස්ස පාඨස්ස අත්ථීති විපාකො . සෙසෙසුපි අස්සත්ථිඅත්ථො ගහෙතබ්බො. අථ වා ලොකියාදිඅත්ථො මුඛ්යත්ථො, තංවාචකසුත්තම්පි ඨාන්යූපචාරෙන වුත්තං. බුද්ධාදීනං ගුණෙ අභිත්ථවති එතෙන සුත්තප්පදෙසෙනාති ථවො, සුත්තප්පදෙසො.
Vuttaṃ. Tatthāti tesu soḷasahārapañcakanayaaṭṭhārasamūlapadesu katamāni padāni mūlapadāni hontīti pucchati. Loke niyutto sabhāvadhammoti lokiyo, loke vā vidūhi vidito sabhāvotipi lokiyo, lokiyo sabhāvadhammo assa visesasuttassa atthīti taṃ visesasuttaṃ lokiyaṃ nāma. Esa nayo ‘‘lokuttara’’ntiādīsupi veditabbo. Jānātīti ñāṇaṃ, ñāṇaṃ assa visesasuttassa atthīti ñāṇaṃ. Ñātabbāti ñeyyā, ñeyyā assa visesasuttassa atthīti ñeyyaṃ. Eseva nayo – ‘‘ñāṇañca ñeyyañcā’’ti etthāpi veditabbo. Nibbānaṃ paṭhamaṃ passatīti dassanaṃ, paṭhamamaggañāṇaṃ, dassanaṃ assa visesasuttassa atthīti dassanaṃ. Bhāvanā assa visesasuttassa pāḷiyā atthīti bhāvanā. ‘‘Dassanañca bhāvanā cā’’ti etthāpi esa nayo veditabbo. Sassa attano vacananti sakaṃ, sakaṃ vacanaṃ sakavacanaṃ, bhagavato vacananti attho. Parassa vacanaṃ paravacanaṃ. Vissajjanīyo assa visesasuttassa atthīti vissajjanīyaṃ. Natthi vissajjanīyo assa visesasuttassāti avissajjanīyaṃ. Kammaṃ assa visesasuttassa atthīti kammaṃ. Vipāko assa pāṭhassa atthīti vipāko. Sesesupi assatthiattho gahetabbo. Atha vā lokiyādiattho mukhyattho, taṃvācakasuttampi ṭhānyūpacārena vuttaṃ. Buddhādīnaṃ guṇe abhitthavati etena suttappadesenāti thavo, suttappadeso.
‘‘තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තෙසු කතමං සුත්තං ලොකියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං ලොකිය’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තෙසු කතමං සුත්තං ලොකියං සාසනපට්ඨානං සුත්තන්ති පුච්ඡති.
‘‘Tesu aṭṭhavīsatividhesu lokiyādīsu sāsanapaṭṭhānasuttesu katamaṃ suttaṃ lokiyaṃ sutta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ lokiya’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu aṭṭhavīsatividhesu lokiyādīsu sāsanapaṭṭhānasuttesu katamaṃ suttaṃ lokiyaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ suttanti pucchati.
භික්ඛවෙ, ධෙනුයා ථනෙහි නික්ඛන්තං සජ්ජුඛීරං නික්ඛන්තක්ඛණෙ න මුච්චති න පරිණමති ඛීරභාවං පජහිත්වා දධිභාවං න පාපුණාති, තක්කාදිඅම්බිලසමායොගතො පච්ඡා ඛීරභාවං පජහති දධිභාවං පාපුණාති ඉව, එවං යෙන බාලෙන පාපං යං කම්මං කතං, තං කම්මං කරණක්ඛණෙ තස්ස බාලස්ස අපායදුක්ඛාදිනිබ්බත්තාපනවසෙන න විපච්චති. දුතියෙ පන වා තතියාදිම්හි වා අත්තභාවෙ විපච්චති. භස්මච්ඡන්නො ඡාරිකාය පටිච්ඡන්නො පාවකො අග්ගි අක්කන්තං ජනං අක්කමනක්ඛණෙ න ඩහති. ඡාරිකං පන තාපෙත්වා කාලන්තරෙ ඩහති ඉව, එවං යෙන බාලෙන පාපං යං කම්මං කතං, තං කම්මං කරණක්ඛණෙ තං බාලං අපායදුක්ඛාදිනිබ්බත්තාපනවසෙන ඩහාපෙන්තං හුත්වා න අන්වෙති. දුතියෙ වා තතියාදිම්හි වා අත්තභාවෙ අපායදුක්ඛාදිනිබ්බත්තාපනවසෙන ඩහාපෙන්තං හුත්වා ඩහන්තං තං බාලං තං අන්වෙතීති යොජනා. ඉදං ‘‘න හි…පෙ.… පාවකො’’ති සුත්තං ලොකියෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකියං නාම.
Bhikkhave, dhenuyā thanehi nikkhantaṃ sajjukhīraṃ nikkhantakkhaṇe na muccati na pariṇamati khīrabhāvaṃ pajahitvā dadhibhāvaṃ na pāpuṇāti, takkādiambilasamāyogato pacchā khīrabhāvaṃ pajahati dadhibhāvaṃ pāpuṇāti iva, evaṃ yena bālena pāpaṃ yaṃ kammaṃ kataṃ, taṃ kammaṃ karaṇakkhaṇe tassa bālassa apāyadukkhādinibbattāpanavasena na vipaccati. Dutiye pana vā tatiyādimhi vā attabhāve vipaccati. Bhasmacchanno chārikāya paṭicchanno pāvako aggi akkantaṃ janaṃ akkamanakkhaṇe na ḍahati. Chārikaṃ pana tāpetvā kālantare ḍahati iva, evaṃ yena bālena pāpaṃ yaṃ kammaṃ kataṃ, taṃ kammaṃ karaṇakkhaṇe taṃ bālaṃ apāyadukkhādinibbattāpanavasena ḍahāpentaṃ hutvā na anveti. Dutiye vā tatiyādimhi vā attabhāve apāyadukkhādinibbattāpanavasena ḍahāpentaṃ hutvā ḍahantaṃ taṃ bālaṃ taṃ anvetīti yojanā. Idaṃ ‘‘na hi…pe… pāvako’’ti suttaṃ lokiye atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato lokiyaṃ nāma.
‘‘එත්තකමෙව ලොකිය’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චත්තාරිමානී’’තිආදි වුත්තං. අත්ථො පාකටො. ඉදං ‘‘චත්තාරිමානි…පෙ.… කාළපක්ඛෙව චන්දිමා’’ති සුත්තං ලොකියෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකියං නාම.
‘‘Ettakameva lokiya’’nti vattabbattā ‘‘cattārimānī’’tiādi vuttaṃ. Attho pākaṭo. Idaṃ ‘‘cattārimāni…pe… kāḷapakkheva candimā’’ti suttaṃ lokiye atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato lokiyaṃ nāma.
‘‘එවං දුවිධංයෙව ලොකිය’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, ලොකධම්මා’’තිආදි වුත්තං. අත්ථො පාකටො. ඉදං ‘‘අට්ඨිමෙ’’තිආදිකං සුත්තං ලොකියෙසු අට්ඨවිධෙසු අත්ථෙසු වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකියං නාම.
‘‘Evaṃ duvidhaṃyeva lokiya’’nti vattabbattā ‘‘aṭṭhime, bhikkhave, lokadhammā’’tiādi vuttaṃ. Attho pākaṭo. Idaṃ ‘‘aṭṭhime’’tiādikaṃ suttaṃ lokiyesu aṭṭhavidhesu atthesu vācakañāpakabhāvena pavattanato lokiyaṃ nāma.
නානාවිධං ලොකියං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සුත්තං ලොකුත්තර’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං ලොකුත්තර’’න්තිආදි වුත්තං . ඉතො පරෙසුපි එස නයො වෙදිතබ්බො. තත්ථාති තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සුත්තෙසු.
Nānāvidhaṃ lokiyaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ suttaṃ lokuttara’’nti vattabbattā ‘‘tattha katamaṃ lokuttara’’ntiādi vuttaṃ . Ito paresupi esa nayo veditabbo. Tatthāti tesu aṭṭhavīsatividhesu lokiyādīsu suttesu.
ඡෙකෙන සාරථිනා සුදන්තා අස්සා සමථඞ්ගතා යථා, එවං පහීනමානස්ස පහීනනවවිධමානස්ස යස්ස අනාසවස්ස භික්ඛුනො ඉන්ද්රියානි ඡබ්බිධානි චක්ඛුන්ද්රියාදීනි සමථඞ්ගතානි. තාදිනො තාදිලක්ඛණෙන සමන්නාගතස්ස අනාසවස්ස තස්ස භික්ඛුනො දෙවාපි මනුස්සාපි පිහයන්තීති යොජනා. ඉදං ‘‘යස්සින්ද්රියානී’’තිආදිකං සුත්තං ලොකුත්තරෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකුත්තරං නාම.
Chekena sārathinā sudantā assā samathaṅgatā yathā, evaṃ pahīnamānassa pahīnanavavidhamānassa yassa anāsavassa bhikkhuno indriyāni chabbidhāni cakkhundriyādīni samathaṅgatāni. Tādino tādilakkhaṇena samannāgatassa anāsavassa tassa bhikkhuno devāpi manussāpi pihayantīti yojanā. Idaṃ ‘‘yassindriyānī’’tiādikaṃ suttaṃ lokuttare atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato lokuttaraṃ nāma.
‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පඤ්චිමානි භික්ඛවෙ ඉන්ද්රියානී’’තිආදි වුත්තං. ඉදං ‘‘පඤ්චිමානී’’තිආදිකං සුත්තම්පි ලොකුත්තරෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකුත්තරං නාම. (1)
‘‘Ettakamevā’’ti vattabbattā ‘‘pañcimāni bhikkhave indriyānī’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ ‘‘pañcimānī’’tiādikaṃ suttampi lokuttare atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato lokuttaraṃ nāma. (1)
‘‘ලද්ධාන මානුසත්තං ද්වෙ, කිච්චං අකිච්චමෙව චා’’තිආදිකා ද්වෙ ගාථා වුත්තා. ඉහ ගාථාසු ‘‘සුකිච්චං චෙව පුඤ්ඤානී’’ති යං ගාථාපදඤ්ච ‘‘පුඤ්ඤානි කරිත්වාන, සග්ගා සග්ගං වජන්ති කතපුඤ්ඤා’’ති යං ගාථාපදඤ්ච වුත්තං, ඉදං ගාථාපදං ලොකියෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකියං නාම.
‘‘Laddhāna mānusattaṃ dve, kiccaṃ akiccameva cā’’tiādikā dve gāthā vuttā. Iha gāthāsu ‘‘sukiccaṃ ceva puññānī’’ti yaṃ gāthāpadañca ‘‘puññāni karitvāna, saggā saggaṃ vajanti katapuññā’’ti yaṃ gāthāpadañca vuttaṃ, idaṃ gāthāpadaṃ lokiye atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato lokiyaṃ nāma.
ඉහ ගාථාසු ‘‘සංයොජනවිප්පහානං වා’’ති යං ගාථාපදඤ්ච ‘‘සංයොජනවිප්පහානා, ජරාමරණා විප්පමුච්චන්තී’’ති යං ගාථාපදඤ්ච වුත්තං, ඉදං ගාථාපදං වුත්තනයෙන ලොකුත්තරං නාම. ඉදං ‘‘ලද්ධානා’’තිආදිකං වුත්තප්පකාරෙන ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච.
Iha gāthāsu ‘‘saṃyojanavippahānaṃ vā’’ti yaṃ gāthāpadañca ‘‘saṃyojanavippahānā, jarāmaraṇā vippamuccantī’’ti yaṃ gāthāpadañca vuttaṃ, idaṃ gāthāpadaṃ vuttanayena lokuttaraṃ nāma. Idaṃ ‘‘laddhānā’’tiādikaṃ vuttappakārena lokiyañca lokuttarañca.
භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණෙ ආහාරෙ ආහාරපටිබද්ධෙ ඡන්දරාගෙ සති නාමරූපස්ස අවක්කන්ති හොති. ‘‘විඤ්ඤාණෙ…පෙ.… හොතී’’ති ඉදං වුත්තනයෙන ලොකියං නාම. ‘‘විඤ්ඤාණෙ…පෙ.… නිරොධො’’ති ඉදං සුත්තං ලොකුත්තරං නාම. ඉදං ‘‘විඤ්ඤාණෙ චෙ භික්ඛවෙ’’තිආදිකං සුත්තං ලොකියෙ අත්ථෙ ච ලොකුත්තරෙ අත්ථෙ ච එකදෙසවසෙන වාචකඤාපකවසෙන පවත්තනතො ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච. (2)
Bhikkhave, viññāṇe āhāre āhārapaṭibaddhe chandarāge sati nāmarūpassa avakkanti hoti. ‘‘Viññāṇe…pe… hotī’’ti idaṃ vuttanayena lokiyaṃ nāma. ‘‘Viññāṇe…pe… nirodho’’ti idaṃ suttaṃ lokuttaraṃ nāma. Idaṃ ‘‘viññāṇe ce bhikkhave’’tiādikaṃ suttaṃ lokiye atthe ca lokuttare atthe ca ekadesavasena vācakañāpakavasena pavattanato lokiyañca lokuttarañca. (2)
113. සත්තලොකෙ සබ්බා දිසා අනුපරිගම්ම ක්වචි දිසායං චෙතසා අත්තනා අත්තතො පියතරං අඤ්ඤං නෙව අජ්ඣගා, අත්තාව පියතරො යථා , එවං පරෙසං සත්තානං පුථු විසුං විසුං අත්තාව පියො පියතරො, තස්මා අත්තනොව පියතරත්තා අත්තකාමො අත්තනො හිතකාමො පණ්ඩිතො සත්තලොකො අත්තානං උපමං කත්වා පරං න හිංසෙ න හිංසෙය්යාති යොජනා. ඉදං ‘‘සබ්බා දිසා’’තිආදිකං සුත්තං සත්තෙසු වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සත්තාධිට්ඨානං නාම.
113. Sattaloke sabbā disā anuparigamma kvaci disāyaṃ cetasā attanā attato piyataraṃ aññaṃ neva ajjhagā, attāva piyataro yathā , evaṃ paresaṃ sattānaṃ puthu visuṃ visuṃ attāva piyo piyataro, tasmā attanova piyatarattā attakāmo attano hitakāmo paṇḍito sattaloko attānaṃ upamaṃ katvā paraṃ na hiṃse na hiṃseyyāti yojanā. Idaṃ ‘‘sabbā disā’’tiādikaṃ suttaṃ sattesu vācakañāpakabhāvena pavattanato sattādhiṭṭhānaṃ nāma.
යෙ කෙචි ඛීණාසවා පුග්ගලා භූතාව න භවිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ ඛීණාසවා පුග්ගලා දෙහං අත්තභාවං පහාය නිබ්බානං ගමිස්සන්ති. යෙ ච පුථුජ්ජනාදයො සත්තා පුනබ්භවෙසු භවිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ පුථුජ්ජනාදයො සත්තා දෙහං අත්තභාවං පහාය පරලොකං ගමිස්සන්ති, තං සබ්බජානිං සබ්බස්ස සත්තස්ස හානිං මරණං, විනාසං වා කුසලො යො පුග්ගලො විජානාති, සො කුසලො පුග්ගලො තං සබ්බජානිං විදිත්වා ආතාපියො බ්රහ්මචරියං චරෙය්යාති යොජනා. ඉදං ‘‘යෙ කෙචී’’තිආදිකං වුත්තනයෙන සත්තාධිට්ඨානං.
Ye keci khīṇāsavā puggalā bhūtāva na bhavissanti, sabbe te khīṇāsavā puggalā dehaṃ attabhāvaṃ pahāya nibbānaṃ gamissanti. Ye ca puthujjanādayo sattā punabbhavesu bhavissanti, sabbe te puthujjanādayo sattā dehaṃ attabhāvaṃ pahāya paralokaṃ gamissanti, taṃ sabbajāniṃ sabbassa sattassa hāniṃ maraṇaṃ, vināsaṃ vā kusalo yo puggalo vijānāti, so kusalo puggalo taṃ sabbajāniṃ viditvā ātāpiyo brahmacariyaṃ careyyāti yojanā. Idaṃ ‘‘ye kecī’’tiādikaṃ vuttanayena sattādhiṭṭhānaṃ.
සත්තහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං කල්යාණමිත්තං යාවජීවං කුසලෙන පුග්ගලෙන න විජහිතබ්බං. කතමෙහි සත්තහි? පරිසුද්ධසීලසම්පත්තිපරිසුද්ධදිට්ඨිසම්පත්තීහි සමන්නාගතත්තා පියො ච පියායිතබ්බො ච හොති, පාසාණඡත්තං විය ගරු ච හොති, සම්භාවෙතබ්බතාය භාවනීයො ච හොති, ‘‘කාලෙන වදාමි, නො අකාලෙනා’’තිආදිකෙ පඤ්චධම්මෙ අත්තනි උපට්ඨාපෙත්වා සබ්රහ්මචාරීනං වා සිස්සානං වා විනිච්ඡයඋල්ලුම්පනඔවාදදානභාවෙ ඨත්වා වත්තා ච හොති, සබ්රහ්මචාරීහි වා සිස්සාදීහි වා වුච්චමානො සුවචො හුත්වා තෙසං වචනක්ඛමො ච හොති, සච්චපටිච්චසමුප්පාදාදිගම්භීරං වා අඤ්ඤං ගම්භීරං වා කථං කත්තා ච හොති, ධම්මවිනයාදිවසෙනෙව දීපනතො අට්ඨානෙ ච න නියොජකො හොති. ඉමෙහි සත්තහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං කල්යාණමිත්තං යාවජීවං න විජහිතබ්බං. ඉදං ‘‘සත්තහී’’තිආදිවචනං භගවා අවොච. ඉදං ‘‘සත්තහී’’තිආදිකං වචනං සුගතො වත්වා අථාපරං එතං ගාථාවචනං සත්ථා අවොච. කිං අවොච?
Sattahi aṅgehi samannāgataṃ kalyāṇamittaṃ yāvajīvaṃ kusalena puggalena na vijahitabbaṃ. Katamehi sattahi? Parisuddhasīlasampattiparisuddhadiṭṭhisampattīhi samannāgatattā piyo ca piyāyitabbo ca hoti, pāsāṇachattaṃ viya garu ca hoti, sambhāvetabbatāya bhāvanīyo ca hoti, ‘‘kālena vadāmi, no akālenā’’tiādike pañcadhamme attani upaṭṭhāpetvā sabrahmacārīnaṃ vā sissānaṃ vā vinicchayaullumpanaovādadānabhāve ṭhatvā vattā ca hoti, sabrahmacārīhi vā sissādīhi vā vuccamāno suvaco hutvā tesaṃ vacanakkhamo ca hoti, saccapaṭiccasamuppādādigambhīraṃ vā aññaṃ gambhīraṃ vā kathaṃ kattā ca hoti, dhammavinayādivaseneva dīpanato aṭṭhāne ca na niyojako hoti. Imehi sattahi aṅgehi samannāgataṃ kalyāṇamittaṃ yāvajīvaṃ na vijahitabbaṃ. Idaṃ ‘‘sattahī’’tiādivacanaṃ bhagavā avoca. Idaṃ ‘‘sattahī’’tiādikaṃ vacanaṃ sugato vatvā athāparaṃ etaṃ gāthāvacanaṃ satthā avoca. Kiṃ avoca?
‘‘පියො ගරු භාවනීයො, වත්තා ච වචනක්ඛමො;
‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;
ගම්භීරඤ්ච කථං කත්තා, න චට්ඨානෙ නියොජකො;
Gambhīrañca kathaṃ kattā, na caṭṭhāne niyojako;
තං මිත්තං මිත්තකාමෙන, යාවජීවම්පි සෙවිය’’න්ති. –
Taṃ mittaṃ mittakāmena, yāvajīvampi seviya’’nti. –
එතං ගාථාවචනං සත්ථා අවොචාති යොජනා. ‘‘න ච අට්ඨානයොජකො’’ති පාඨො අත්ථි. ඉදං ‘‘සත්තහී’’තිආදිකං වචනං සත්තාධිට්ඨානං.
Etaṃ gāthāvacanaṃ satthā avocāti yojanā. ‘‘Na ca aṭṭhānayojako’’ti pāṭho atthi. Idaṃ ‘‘sattahī’’tiādikaṃ vacanaṃ sattādhiṭṭhānaṃ.
ලොකෙ යං කාමසුඛඤ්ච යං ඉදං දිවියං සුඛඤ්ච අත්ථි, එතෙ කාමසුඛදිවියසුඛා තණ්හාක්ඛයසුඛස්ස සොළසිං කලං න අග්ඝන්තීති යොජනා. ඉදං ‘‘යඤ්චා’’තිආදිකං සුත්තං ධම්මාධිට්ඨානං.
Loke yaṃ kāmasukhañca yaṃ idaṃ diviyaṃ sukhañca atthi, ete kāmasukhadiviyasukhā taṇhākkhayasukhassa soḷasiṃ kalaṃ na agghantīti yojanā. Idaṃ ‘‘yañcā’’tiādikaṃ suttaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ.
යත්ථ නිබ්බානෙ දුක්ඛං නිරුජ්ඣති, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතං අසොකං විරජං ඛෙමං තං නිබ්බානං සුසුඛං වතාති යොජනා. ඉදං ‘‘සුසුඛ’’න්තිආදිකං සුත්තම්පි ධම්මාධිට්ඨානං. (3)
Yattha nibbāne dukkhaṃ nirujjhati, sammāsambuddhadesitaṃ asokaṃ virajaṃ khemaṃ taṃ nibbānaṃ susukhaṃ vatāti yojanā. Idaṃ ‘‘susukha’’ntiādikaṃ suttampi dhammādhiṭṭhānaṃ. (3)
තීසු භවෙසු සත්තානං ජනනතො තණ්හාසඞ්ඛාතං මාතරඤ්ච, පිතරං නිස්සාය මානස්ස උප්පජ්ජනතො මානසඞ්ඛාතං පිතරඤ්ච, රට්ඨෙ ලොකො රට්ඨිස්සරං රාජානං භජති විය ද්වින්නං සස්සතුච්ඡෙදදිට්ඨීනං සබ්බදිට්ඨිගතෙහි භජනීයත්තා සස්සතුච්ඡෙදදිට්ඨිසඞ්ඛාතෙ ඛත්තියෙ ද්වෙ රාජානො ච, ආයසාධකො පුරිසො රට්ඨෙ අත්ථං අනුචරති ඉව නන්දිරාගස්ස ද්වාදසායතනෙ අනුචරණතො නන්දිරාගසඞ්ඛාතෙන අනුචරණෙන සහ පවත්තනට්ඨානං ද්වාදසායතනසඞ්ඛාතං රට්ඨඤ්ච ඛීණාසවො යො බ්රාහ්මණො හනති, සො බ්රාහ්මණො හන්ත්වා අනීඝො නිද්දුක්ඛො හුත්වා යාතීති යොජනා. ඉහ ‘‘මාතර’’න්තිආදිගාථායං ‘‘මාතරං…පෙ.… හන්ත්වා’’ති ඉදං ගාථාවචනං ධම්මාධිට්ඨානං. ‘‘අනීඝො යාති බ්රාහ්මණො’’ති ඉදං ගාථාවචනං සත්තාධිට්ඨානං. ඉදං ‘‘මාතර’’න්තිආදිකං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච.
Tīsu bhavesu sattānaṃ jananato taṇhāsaṅkhātaṃ mātarañca, pitaraṃ nissāya mānassa uppajjanato mānasaṅkhātaṃ pitarañca, raṭṭhe loko raṭṭhissaraṃ rājānaṃ bhajati viya dvinnaṃ sassatucchedadiṭṭhīnaṃ sabbadiṭṭhigatehi bhajanīyattā sassatucchedadiṭṭhisaṅkhāte khattiye dve rājāno ca, āyasādhako puriso raṭṭhe atthaṃ anucarati iva nandirāgassa dvādasāyatane anucaraṇato nandirāgasaṅkhātena anucaraṇena saha pavattanaṭṭhānaṃ dvādasāyatanasaṅkhātaṃ raṭṭhañca khīṇāsavo yo brāhmaṇo hanati, so brāhmaṇo hantvā anīgho niddukkho hutvā yātīti yojanā. Iha ‘‘mātara’’ntiādigāthāyaṃ ‘‘mātaraṃ…pe… hantvā’’ti idaṃ gāthāvacanaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ. ‘‘Anīgho yāti brāhmaṇo’’ti idaṃ gāthāvacanaṃ sattādhiṭṭhānaṃ. Idaṃ ‘‘mātara’’ntiādikaṃ suttaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca.
‘‘චත්තාරොමෙ භික්ඛවෙ ඉද්ධිපාදා’’ති ඉදං සුත්තප්පදෙසවචනං ධම්මාධිට්ඨානං. සො චතූහි ඉද්ධිපාදෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො කායෙපි කරජකායෙපි චිත්තං පාදකජ්ඣානචිත්තං සමොදහති පක්ඛිපති, සො පුග්ගලො දිස්සමානකායෙන ගන්තුකාමො කරජකායගතිකං පාදකජ්ඣානචිත්තං අධිට්ඨහති. චිත්තෙපි පාදකජ්ඣානචිත්තෙපි කායං කරජකායං සමොදහති පක්ඛිපති, සො පුග්ගලො සීඝං අඤ්ඤං ගන්තුකාමො පාදකජ්ඣානචිත්තගතිකං කරජකායං අධිට්ඨහති. කායෙ කරජකායෙ සුඛසඤ්ඤඤ්ච සුඛවිහාරසඤ්ඤඤ්ච ලහුසඤ්ඤඤ්ච ලහුගමනසඤ්ඤඤ්ච ඔක්කමිත්වා අඤ්ඤං ගමනෙය්යං ඉච්ඡිතට්ඨානං එකචිත්තක්ඛණෙනෙව ච ගන්ත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ‘‘සො’’තිආදිකං සුත්තප්පදෙසවචනං සත්තාධිට්ඨානං. ඉදං ‘‘චත්තාරොමෙ’’තිආදිකං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච. (4)
‘‘Cattārome bhikkhave iddhipādā’’ti idaṃ suttappadesavacanaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ. So catūhi iddhipādehi samannāgato puggalo kāyepi karajakāyepi cittaṃ pādakajjhānacittaṃ samodahati pakkhipati, so puggalo dissamānakāyena gantukāmo karajakāyagatikaṃ pādakajjhānacittaṃ adhiṭṭhahati. Cittepi pādakajjhānacittepi kāyaṃ karajakāyaṃ samodahati pakkhipati, so puggalo sīghaṃ aññaṃ gantukāmo pādakajjhānacittagatikaṃ karajakāyaṃ adhiṭṭhahati. Kāye karajakāye sukhasaññañca sukhavihārasaññañca lahusaññañca lahugamanasaññañca okkamitvā aññaṃ gamaneyyaṃ icchitaṭṭhānaṃ ekacittakkhaṇeneva ca gantvā upasampajja viharati. Idaṃ ‘‘so’’tiādikaṃ suttappadesavacanaṃ sattādhiṭṭhānaṃ. Idaṃ ‘‘cattārome’’tiādikaṃ suttaṃ sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca. (4)
114. යං සබ්බඤ්ඤුතඤාණං ලොකුත්තරං ලොකං උත්තරිත්වා අභිභවිත්වා ඨිතං, යෙන සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන භගවා ‘‘සබ්බඤ්ඤූ’’ති වුච්චති, තස්ස සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණස්ස පරිහානං නත්ථි, තං සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං සබ්බකාලෙ ජානිතුං ආවජ්ජනකාලෙ පවත්තතීති යොජනා. ඉදං ‘‘යං ත’’න්තිආදිකං ඤාණෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙනපි පවත්තනතො ඤාණං නාම.
114. Yaṃ sabbaññutañāṇaṃ lokuttaraṃ lokaṃ uttaritvā abhibhavitvā ṭhitaṃ, yena sabbaññutaññāṇena bhagavā ‘‘sabbaññū’’ti vuccati, tassa sabbaññutaññāṇassa parihānaṃ natthi, taṃ sabbaññutaññāṇaṃ sabbakāle jānituṃ āvajjanakāle pavattatīti yojanā. Idaṃ ‘‘yaṃ ta’’ntiādikaṃ ñāṇe atthe vācakañāpakabhāvenapi pavattanato ñāṇaṃ nāma.
යාය නිබ්බානගාමිනියා මග්ගපඤ්ඤාය ජාතිමරණසඞ්ඛයං පජානාති, සා නිබ්බානගාමිනී මග්ගපඤ්ඤා සබ්බාහි ලොකියාහි පඤ්ඤාහි සෙට්ඨා පසත්ථාති යොජනා. ඉදං ‘‘පඤ්ඤා හී’’තිආදිකං වුත්තනයෙන ඤාණං නාම.
Yāya nibbānagāminiyā maggapaññāya jātimaraṇasaṅkhayaṃ pajānāti, sā nibbānagāminī maggapaññā sabbāhi lokiyāhi paññāhi seṭṭhā pasatthāti yojanā. Idaṃ ‘‘paññā hī’’tiādikaṃ vuttanayena ñāṇaṃ nāma.
‘‘ධොතක, වො තුම්හාකං සන්තිං අහං කිත්තයිස්සාමී’’ති භගවා අවොච. ‘‘දිට්ඨෙ ධම්මෙ දුක්ඛාදිධම්මෙ වා අත්තභාවෙ වා සතො අනිච්චානුපස්සනාදිසතිසම්පන්නො හුත්වා චරං චරන්තො යොගාවචරො අනීතිහං යං සන්තිං යං නිබ්බානං අරියමග්ගෙන විදිත්වා ලොකෙ සංසාරලොකෙ විසත්තිකං විසප්පකං තණ්හං තරෙ තරෙය්යා’’ති භගවා අවොච.
‘‘Dhotaka, vo tumhākaṃ santiṃ ahaṃ kittayissāmī’’ti bhagavā avoca. ‘‘Diṭṭhe dhamme dukkhādidhamme vā attabhāve vā sato aniccānupassanādisatisampanno hutvā caraṃ caranto yogāvacaro anītihaṃ yaṃ santiṃ yaṃ nibbānaṃ ariyamaggena viditvā loke saṃsāraloke visattikaṃ visappakaṃ taṇhaṃ tare tareyyā’’ti bhagavā avoca.
ධොතකො භගවන්තං වදති ‘‘මහෙසි මහන්තෙ සීලක්ඛන්ධාදී එසනසීල, ගොතම, සතො ‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’තිආදිසරණසම්පන්නො හුත්වා චරං චරන්තො යොගාවචරො උත්තමං යං සන්තිං යං නිබ්බානං අරියමග්ගෙන විදිත්වා ලොකෙ සංසාරලොකෙ විසත්තිකං තණ්හං තරෙ තරෙය්යාති තඤ්ච වචනං තඤ්ච සන්තිං නිබ්බානං අහං අභිනන්දාමි අභිපත්ථයාමි, මහෙසි ත්වං, යඤ්ච සම්පජානාසී’’ති ධොතකො භගවන්තං වදති.
Dhotako bhagavantaṃ vadati ‘‘mahesi mahante sīlakkhandhādī esanasīla, gotama, sato ‘sabbe saṅkhārā aniccā’tiādisaraṇasampanno hutvā caraṃ caranto yogāvacaro uttamaṃ yaṃ santiṃ yaṃ nibbānaṃ ariyamaggena viditvā loke saṃsāraloke visattikaṃ taṇhaṃ tare tareyyāti tañca vacanaṃ tañca santiṃ nibbānaṃ ahaṃ abhinandāmi abhipatthayāmi, mahesi tvaṃ, yañca sampajānāsī’’ti dhotako bhagavantaṃ vadati.
‘‘ධොතකා’’ති ආලපිත්වා භගවා ධොතකං අවොච. ‘‘උද්ධං අනාගතං උපරි අධො අතීතං හෙට්ඨා ච තිරියඤ්චාපි මජ්ඣෙ පච්චුප්පන්නං පරිතො ච ලොකෙ සංසාරලොකෙ එතං තණ්හං භවාභවාය ඛුද්දකභවමහන්තභවත්ථාය සඞ්ගො ලග්ගොති විදිත්වා විචරන්තො ත්වං තණ්හං මාකාසි මා අකාසී’’ති භගවා ධොතකං අවොචාති යොජනා. ඉදං ‘‘කිත්තයිස්සාමී’’තිආදිකං ඤෙය්යෙ විසයෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤෙය්යං නාම.
‘‘Dhotakā’’ti ālapitvā bhagavā dhotakaṃ avoca. ‘‘Uddhaṃ anāgataṃ upari adho atītaṃ heṭṭhā ca tiriyañcāpi majjhe paccuppannaṃ parito ca loke saṃsāraloke etaṃ taṇhaṃ bhavābhavāya khuddakabhavamahantabhavatthāya saṅgo laggoti viditvā vicaranto tvaṃ taṇhaṃ mākāsi mā akāsī’’ti bhagavā dhotakaṃ avocāti yojanā. Idaṃ ‘‘kittayissāmī’’tiādikaṃ ñeyye visaye atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato ñeyyaṃ nāma.
‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චතුන්නං භික්ඛවෙ’’තිආදි වුත්තං. භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං අරියභාවකරානං සච්චානං අනනුබොධා අබුජ්ඣනෙන අප්පටිවෙධා අප්පටිවිජ්ඣනෙන එවං ඉමිනා කාරණෙන මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච දීඝමද්ධානං ඉදං සන්ධාවිතං සන්ධාවනං, ඉදං සංසරිතං සංසරණං අහොසීති, භික්ඛවෙ, අජ්ජ තයිදං තං ඉදං දුක්ඛං අරියසච්චං මයා අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං…පෙ.… තයිදං තං ඉදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං මයා අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, මම භවතණ්හා උච්ඡින්නා, භවනෙත්ති තණ්හා ඛීණා, ඉදානි මම පුනබ්භවො නත්ථි, ඉති ඉදං ‘‘චතුන්න’’න්තිආදිකං භගවා අවොච, සුගතො ඉදං ‘‘චතුන්න’’න්තිආදිකං වත්වා අථාපරං එතං ‘‘චතුන්න’’න්තිආදිගාථාවචනං සත්ථා අවොචාති යොජෙත්වා ගාථායඤ්ච තථෙව යොජනා කාතබ්බා. ඉදං ‘‘චතුන්න’’න්තිආදිකං වුත්තනයෙන ඤෙය්යං නාම. (5)
‘‘Ettakamevā’’ti vattabbattā ‘‘catunnaṃ bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Bhikkhave, catunnaṃ ariyasaccānaṃ ariyabhāvakarānaṃ saccānaṃ ananubodhā abujjhanena appaṭivedhā appaṭivijjhanena evaṃ iminā kāraṇena mamañceva tumhākañca dīghamaddhānaṃ idaṃ sandhāvitaṃ sandhāvanaṃ, idaṃ saṃsaritaṃ saṃsaraṇaṃ ahosīti, bhikkhave, ajja tayidaṃ taṃ idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ mayā anubuddhaṃ paṭividdhaṃ…pe… tayidaṃ taṃ idaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ mayā anubuddhaṃ paṭividdhaṃ, mama bhavataṇhā ucchinnā, bhavanetti taṇhā khīṇā, idāni mama punabbhavo natthi, iti idaṃ ‘‘catunna’’ntiādikaṃ bhagavā avoca, sugato idaṃ ‘‘catunna’’ntiādikaṃ vatvā athāparaṃ etaṃ ‘‘catunna’’ntiādigāthāvacanaṃ satthā avocāti yojetvā gāthāyañca tatheva yojanā kātabbā. Idaṃ ‘‘catunna’’ntiādikaṃ vuttanayena ñeyyaṃ nāma. (5)
‘‘රූපං අනිච්චං…පෙ.… විඤ්ඤාණං අනිච්ච’’න්ති ඉදං සුත්තං ඤෙය්යෙ රූපාදිධම්මෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤෙය්යං නාම.
‘‘Rūpaṃ aniccaṃ…pe… viññāṇaṃ anicca’’nti idaṃ suttaṃ ñeyye rūpādidhamme vācakañāpakabhāvena pavattanato ñeyyaṃ nāma.
එවං ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්තිආදිනා පකාරෙන ජානං ජානන්තො එවං ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්තිආදිනා පකාරෙන පස්සං පස්සන්තො අරියසාවකො අරියස්ස භගවතො සාවකො ‘‘ඉදං රූපං අනිච්ච’’න්ති රූපං පස්සති, ‘‘අයං වෙදනා අනිච්චා’’ති වෙදනං පස්සති, ‘‘අයං සඤ්ඤා අනිච්චා’’ති සඤ්ඤං පස්සති, ‘‘ඉමෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති සඞ්ඛාරෙ පස්සති, ‘‘ඉදං විඤ්ඤාණං අනිච්ච’’න්ති විඤ්ඤාණං පස්සති. ඉති ඉදං සුත්තං රූපාදිපස්සනෙ ඤාණෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤාණං නාම.
Evaṃ ‘‘rūpaṃ anicca’’ntiādinā pakārena jānaṃ jānanto evaṃ ‘‘rūpaṃ anicca’’ntiādinā pakārena passaṃ passanto ariyasāvako ariyassa bhagavato sāvako ‘‘idaṃ rūpaṃ anicca’’nti rūpaṃ passati, ‘‘ayaṃ vedanā aniccā’’ti vedanaṃ passati, ‘‘ayaṃ saññā aniccā’’ti saññaṃ passati, ‘‘ime saṅkhārā aniccā’’ti saṅkhāre passati, ‘‘idaṃ viññāṇaṃ anicca’’nti viññāṇaṃ passati. Iti idaṃ suttaṃ rūpādipassane ñāṇe vācakañāpakabhāvena pavattanato ñāṇaṃ nāma.
සො ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්තිආදිනා පකාරෙන පස්සන්තො අරියසාවකො රූපෙන රූපරාගෙන පරිමුච්චති…පෙ.… විඤ්ඤාණම්හා විඤ්ඤාණරාගම්හා පරිමුච්චතීති දුක්ඛස්මා පරිමුච්චතීති අහං වදාමීති යොජනා. ඉදං ‘‘සො පරිමුච්චතී’’තිආදිකං සුත්තං ඤාණෙ ච ඤෙය්යෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච හොති.
So ‘‘rūpaṃ anicca’’ntiādinā pakārena passanto ariyasāvako rūpena rūparāgena parimuccati…pe… viññāṇamhā viññāṇarāgamhā parimuccatīti dukkhasmā parimuccatīti ahaṃ vadāmīti yojanā. Idaṃ ‘‘so parimuccatī’’tiādikaṃ suttaṃ ñāṇe ca ñeyye ca vācakañāpakabhāvena pavattanato ñāṇañca ñeyyañca hoti.
සබ්බෙ පඤ්චක්ඛන්ධා පච්චයෙහි සඞ්ඛරිතත්තා සඞ්ඛාරා ආදිඅන්තවන්තභාවතො, අනිච්චන්තිකභාවතො, තාවකාලිකභාවතො ච ඛණපරිත්තභාවතො අනිච්චා භවන්ති. ඉදං ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති සුත්තප්පදෙසවචනං වුත්තනයෙන ඤෙය්යං නාම. යදා විපස්සනාකරණකාලෙ පඤ්ඤාය විපස්සනාපඤ්ඤාය පස්සති අනිච්චතාදිකං පස්සති. ඉදං ‘‘යදා පඤ්ඤාය පස්සතී’’ති සුත්තප්පදෙසවචනං ඤාණං නාම. අථ පස්සනක්ඛණෙ දුක්ඛෙ පඤ්චක්ඛන්ධෙ විපස්සකො නිබ්බින්දති, නිබ්බින්දන්තො පුග්ගලො දුක්ඛාදිජානනාදිවසෙන චත්තාරි සච්චානි පටිවිජ්ඣති, එසො චතුසච්චපටිවෙධො විසුද්ධියා විසුද්ධත්ථාය මග්ගොති. ඉදං ‘‘අථා’’තිආදිකං සුත්තප්පදෙසවචනං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච හොති.
Sabbe pañcakkhandhā paccayehi saṅkharitattā saṅkhārā ādiantavantabhāvato, aniccantikabhāvato, tāvakālikabhāvato ca khaṇaparittabhāvato aniccā bhavanti. Idaṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti suttappadesavacanaṃ vuttanayena ñeyyaṃ nāma. Yadā vipassanākaraṇakāle paññāya vipassanāpaññāya passati aniccatādikaṃ passati. Idaṃ ‘‘yadā paññāya passatī’’ti suttappadesavacanaṃ ñāṇaṃ nāma. Atha passanakkhaṇe dukkhe pañcakkhandhe vipassako nibbindati, nibbindanto puggalo dukkhādijānanādivasena cattāri saccāni paṭivijjhati, eso catusaccapaṭivedho visuddhiyā visuddhatthāya maggoti. Idaṃ ‘‘athā’’tiādikaṃ suttappadesavacanaṃ ñāṇañca ñeyyañca hoti.
සොණාති සොණං ආලපති. සමණා බාහිරකසමණා බ්රාහ්මණා ජාතිබ්රාහ්මණා අනිච්චෙන රූපෙන, දුක්ඛෙන රූපෙන, විපරිණාමධම්මෙන රූපෙන ‘‘අහං පරෙහි සෙය්යො උත්තමො අස්මී’’ති වා සමනුපස්සන්ති, ‘‘අහං පරෙන සදිසො සමානො අස්මී’’ති වා සමනුපස්සන්ති, ‘‘අහං පරතො හීනො ලාමකො අස්මී’’ති වා සමනුපස්සන්ති, යථාභූතස්ස අදස්සනා අඤ්ඤත්ර වජ්ජෙත්වා අඤ්ඤං කිං නාම කාරණං සියා, යථාභූතං අදස්සනතො තාව සමනුපස්සනස්ස අඤ්ඤං කාරණං නත්ථි, යථාභූතං අදස්සනමෙව කාරණන්ති වෙදිතබ්බං. ‘‘අනිච්චාය වෙදනායා’’තිආදීසුපි ඉමිනා වුත්තනයෙන වුත්තනයානුසාරෙන යොජනා කාතබ්බා. ඉදං ‘‘යෙ හි කෙචී’’තිආදිකං සුත්තප්පදෙසවචනං ඤෙය්යං නාම. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචී’’තිආදිකො සුක්කපක්ඛො පන වුත්තවිපරියායෙන වෙදිතබ්බො. ඉදං ‘‘යෙ ච ඛො’’තිආදිකං සුත්තප්පදෙසවචනං ඤාණං නාම. ඉදං ‘‘යෙ හි කෙචී’’තිආදිකං සුත්තං ඤාණෙ ච ඤෙය්යෙ ච අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච හොති. (6)
Soṇāti soṇaṃ ālapati. Samaṇā bāhirakasamaṇā brāhmaṇā jātibrāhmaṇā aniccena rūpena, dukkhena rūpena, vipariṇāmadhammena rūpena ‘‘ahaṃ parehi seyyo uttamo asmī’’ti vā samanupassanti, ‘‘ahaṃ parena sadiso samāno asmī’’ti vā samanupassanti, ‘‘ahaṃ parato hīno lāmako asmī’’ti vā samanupassanti, yathābhūtassa adassanā aññatra vajjetvā aññaṃ kiṃ nāma kāraṇaṃ siyā, yathābhūtaṃ adassanato tāva samanupassanassa aññaṃ kāraṇaṃ natthi, yathābhūtaṃ adassanameva kāraṇanti veditabbaṃ. ‘‘Aniccāya vedanāyā’’tiādīsupi iminā vuttanayena vuttanayānusārena yojanā kātabbā. Idaṃ ‘‘ye hi kecī’’tiādikaṃ suttappadesavacanaṃ ñeyyaṃ nāma. ‘‘Ye ca kho kecī’’tiādiko sukkapakkho pana vuttavipariyāyena veditabbo. Idaṃ ‘‘ye ca kho’’tiādikaṃ suttappadesavacanaṃ ñāṇaṃ nāma. Idaṃ ‘‘ye hi kecī’’tiādikaṃ suttaṃ ñāṇe ca ñeyye ca atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato ñāṇañca ñeyyañca hoti. (6)
නානාවිධං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච සාසනපට්ඨානසුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං දස්සන’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං දස්සන’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු ලොකියාදීසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු සාසනපට්ඨානෙසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං දස්සනං නාමාති පුච්ඡති.
Nānāvidhaṃ ñāṇañca ñeyyañca sāsanapaṭṭhānasuttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ dassana’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ dassana’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu lokiyādīsu aṭṭhavīsatividhesu sāsanapaṭṭhānesu suttesu katamaṃ suttaṃ dassanaṃ nāmāti pucchati.
115. ගම්භීරපඤ්ඤෙන සබ්බඤ්ඤුබුද්ධෙන සුදෙසිතානි සඞ්ඛෙපවිත්ථාරාදීහි තෙහි තෙහි නයෙහි සුට්ඨු දෙසිතානි අරියසච්චානි යෙ භාවිතභාවනා අරියපුග්ගලා පඤ්ඤාඔභාසෙන විභාවයන්ති, තෙ භාවිතභාවනා අරියපුග්ගලා දෙවරජ්ජචක්කවත්තිරජ්ජාදිපමාදට්ඨානං ආගම්ම භුසං පමත්තා කිඤ්චාපි හොන්ති, තථාපි තෙ භාවිතභාවනා අරියපුග්ගලා සොතාපත්තිමග්ගඤාණෙන අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන අට්ඨමභවාදීසු උප්පජ්ජනාරහානං නාමරූපානං නිරුද්ධත්තා අට්ඨමක්ඛත්තුවසෙන අට්ඨමං භවං න ආදියන්තීති යොජනා. ඉදං ‘‘යෙ අරියසච්චානී’’තිආදිකං සුත්තං දස්සනෙ පඨමමග්ගඤාණෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො දස්සනං නාම.
115.Gambhīrapaññena sabbaññubuddhena sudesitāni saṅkhepavitthārādīhi tehi tehi nayehi suṭṭhu desitāni ariyasaccāni ye bhāvitabhāvanā ariyapuggalā paññāobhāsena vibhāvayanti, te bhāvitabhāvanā ariyapuggalā devarajjacakkavattirajjādipamādaṭṭhānaṃ āgamma bhusaṃ pamattā kiñcāpi honti, tathāpi te bhāvitabhāvanā ariyapuggalā sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena aṭṭhamabhavādīsu uppajjanārahānaṃ nāmarūpānaṃ niruddhattā aṭṭhamakkhattuvasena aṭṭhamaṃ bhavaṃ na ādiyantīti yojanā. Idaṃ ‘‘ye ariyasaccānī’’tiādikaṃ suttaṃ dassane paṭhamamaggañāṇe vācakañāpakabhāvena pavattanato dassanaṃ nāma.
නගරද්වාරබාහථිරකරණත්ථං උම්මාරබ්භන්තරෙ පථවියං අට්ඨහත්ථදසහත්ථප්පමාණං ආවාටං ඛණිත්වා තස්මිං ආවාටෙ උස්සාපිතත්තා පථවිස්සිතො පථවිනිස්සිතො අන්තොපථවිනිස්සිතො ඉන්දඛීලො සාරදාරුමයො ථම්භො චතුබ්භි චතූහි දිසාහි ආගතෙහි වාතෙහි මහාවාතෙහි අසම්පකම්පියො සම්පකම්පිතුං අසක්කුණෙය්යො සියා යථා, යො සප්පුරිසො අරියසච්චානි අවෙච්ච පස්සති, තං සප්පුරිසං සබ්බතිත්ථියවාදවාතෙහි අසම්පකම්පියත්තා තථූපමං අහං වදාමීති යොජනා. ඉදං ‘‘යථින්දඛීලො’’තිආදිකං සුත්තං වුත්තනයෙන දස්සනං නාම.
Nagaradvārabāhathirakaraṇatthaṃ ummārabbhantare pathaviyaṃ aṭṭhahatthadasahatthappamāṇaṃ āvāṭaṃ khaṇitvā tasmiṃ āvāṭe ussāpitattā pathavissito pathavinissito antopathavinissito indakhīlo sāradārumayo thambho catubbhi catūhi disāhi āgatehi vātehi mahāvātehi asampakampiyo sampakampituṃ asakkuṇeyyo siyā yathā, yo sappuriso ariyasaccāni avecca passati, taṃ sappurisaṃ sabbatitthiyavādavātehi asampakampiyattā tathūpamaṃ ahaṃ vadāmīti yojanā. Idaṃ ‘‘yathindakhīlo’’tiādikaṃ suttaṃ vuttanayena dassanaṃ nāma.
භික්ඛවෙ, චතූහි සොතාපත්තියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො අරියසාවකො අරියස්ස භගවතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාවකො ආචික්ඛිතුං ආකඞ්ඛමානො හුත්වා අත්තනාව සයමෙව අත්තානං බ්යාකරෙය්ය ‘‘භො, මම අත්ත අහං ඉදානි ඛීණනිරයො අම්හි, ඛීණතිරච්ඡානයොනි අම්හි…පෙ.…. දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’’ති බ්යාකරෙය්ය. චතුරඞ්ගසරූපං දස්සෙතුං ‘‘කතමෙහි චතූහී’’තිආදි වුත්තං. ඉදං ‘‘චතූහී’’තිආදිකං දස්සනං නාම.
Bhikkhave, catūhi sotāpattiyaṅgehi samannāgato ariyasāvako ariyassa bhagavato sammāsambuddhassa sāvako ācikkhituṃ ākaṅkhamāno hutvā attanāva sayameva attānaṃ byākareyya ‘‘bho, mama atta ahaṃ idāni khīṇanirayo amhi, khīṇatiracchānayoni amhi…pe…. dukkhassantaṃ karissāmī’’ti byākareyya. Caturaṅgasarūpaṃ dassetuṃ ‘‘katamehi catūhī’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ ‘‘catūhī’’tiādikaṃ dassanaṃ nāma.
නානාවිධං දස්සනං නිද්ධාරිතං, ‘‘කතමා භාවනා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමා භාවනා’’තිආදි වුත්තං.
Nānāvidhaṃ dassanaṃ niddhāritaṃ, ‘‘katamā bhāvanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamā bhāvanā’’tiādi vuttaṃ.
ඉධ සාසනෙ යස්ස අරියසාවකස්ස අජ්ඣත්තං කාමභවෙ නිබ්බත්තාපකානං ඔරම්භාගියසංයොජනානං පජහනවසෙන ච බහිද්ධා රූපාරූපභවෙසු නිබ්බත්තාපකානං උද්ධම්භාගියසංයොජනානං පජහනවසෙන ච ඉන්ද්රියානි සද්ධින්ද්රියාදීනි ඉන්ද්රියානි සුභාවිතානි අරියමග්ගභාවනාවසෙන සුට්ඨු භාවිතානි භවන්ති, භාවිතො භාවිතමග්ගො ස දන්තො සො අරියසාවකො ඉමං ලොකඤ්ච පරං ලොකඤ්ච නිබ්බිජ්ඣ නිබ්බිජ්ඣිත්වා පටිවිජ්ඣිත්වා කාලං මරණකාලෙ , කාලංකිරියං වා කඞ්ඛති පත්ථෙතීති යොජනා. අයං ‘‘යස්සින්ද්රියානී’’තිආදිකා පාළි භාවනාය වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො භාවනා නාම.
Idha sāsane yassa ariyasāvakassa ajjhattaṃ kāmabhave nibbattāpakānaṃ orambhāgiyasaṃyojanānaṃ pajahanavasena ca bahiddhā rūpārūpabhavesu nibbattāpakānaṃ uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pajahanavasena ca indriyāni saddhindriyādīni indriyāni subhāvitāni ariyamaggabhāvanāvasena suṭṭhu bhāvitāni bhavanti, bhāvito bhāvitamaggo sa danto so ariyasāvako imaṃ lokañca paraṃ lokañca nibbijjha nibbijjhitvā paṭivijjhitvā kālaṃ maraṇakāle , kālaṃkiriyaṃ vā kaṅkhati patthetīti yojanā. Ayaṃ ‘‘yassindriyānī’’tiādikā pāḷi bhāvanāya vācakañāpakabhāvena pavattanato bhāvanā nāma.
ධම්මපදානි ඣානවිපස්සනාමග්ගඵලනිබ්බානධම්මකොට්ඨාසානි. අනභිජ්ඣා ධම්මපදං අනභිජ්ඣාසීසෙන අධිගතඣානවිපස්සනාමග්ගනිබ්බානධම්මපදං කොට්ඨාසං. එස නයො සෙසෙසුපි. අයං ‘‘චත්තාරිමානී’’තිආදිකා පාළි වුත්තනයෙන භාවනා නාම. (7)
Dhammapadāni jhānavipassanāmaggaphalanibbānadhammakoṭṭhāsāni. Anabhijjhā dhammapadaṃ anabhijjhāsīsena adhigatajhānavipassanāmagganibbānadhammapadaṃ koṭṭhāsaṃ. Esa nayo sesesupi. Ayaṃ ‘‘cattārimānī’’tiādikā pāḷi vuttanayena bhāvanā nāma. (7)
දෙවපුත්ත ඡින්දන්තො පුග්ගලො පඤ්ච ඔරම්භාගියසංයොජනානි හෙට්ඨා මග්ගත්තයෙන ඡින්දෙ ඡින්දෙය්ය, පජහන්තො පුග්ගලො පඤ්ච උද්ධම්භාගියසංයොජනානි අරහත්තමග්ගෙන ජහෙ පජහෙය්ය, භාවයන්තො පුග්ගලො පඤ්ච සද්ධින්ද්රියාදීනි ච උත්තරි භාවයෙ භාවෙය්ය. පඤ්චසඞ්ගාතිගො රාගසඞ්ගදොසසඞ්ගමොහසඞ්ගමානසඞ්ගදිට්ඨිසඞ්ගාතිගො භික්ඛු ඔඝතිණ්ණොති කාමොඝභවොඝදිට්ඨොඝඅවිජ්ජොඝතිණ්ණොති වුච්චති කථීයතීති යොජනා. ‘‘පඤ්ච ඡින්දෙ පඤ්ච ජහෙ’’ති ඉදං වචනං දස්සනං නාම. ‘‘පඤ්ච චුත්තරි…පෙ.… වුච්චතී’’ති අයං පාළි භාවනා නාම. ඉදං ‘‘පඤ්චා’’තිආදිකං සුත්තං දස්සනඤ්ච භාවනා ච හොති.
Devaputta chindanto puggalo pañca orambhāgiyasaṃyojanāni heṭṭhā maggattayena chinde chindeyya, pajahanto puggalo pañca uddhambhāgiyasaṃyojanāni arahattamaggena jahe pajaheyya, bhāvayanto puggalo pañca saddhindriyādīni ca uttari bhāvaye bhāveyya. Pañcasaṅgātigo rāgasaṅgadosasaṅgamohasaṅgamānasaṅgadiṭṭhisaṅgātigo bhikkhu oghatiṇṇoti kāmoghabhavoghadiṭṭhoghaavijjoghatiṇṇoti vuccati kathīyatīti yojanā. ‘‘Pañca chinde pañca jahe’’ti idaṃ vacanaṃ dassanaṃ nāma. ‘‘Pañca cuttari…pe… vuccatī’’ti ayaṃ pāḷi bhāvanā nāma. Idaṃ ‘‘pañcā’’tiādikaṃ suttaṃ dassanañca bhāvanā ca hoti.
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ’’තිආදීසු යොජනා පාකටා. (8)
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave’’tiādīsu yojanā pākaṭā. (8)
116. ‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණං…පෙ.… බුද්ධාන සාසන’’න්ති ඉදං සුත්තං සම්මාසම්බුද්ධස්ස වචනභාවතො සකවචනං නාම. අත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොව.
116. ‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ…pe… buddhāna sāsana’’nti idaṃ suttaṃ sammāsambuddhassa vacanabhāvato sakavacanaṃ nāma. Attho heṭṭhā vuttova.
භික්ඛවෙ, බාලස්ස බාලලක්ඛණානි බාලඋපලක්ඛණකාරණානි බාලනිමිත්තානි ‘‘අයං බාලො’’ති ගහණකාරණානි බාලාපදානානි බාලස්ස අපදානානි පොරාණානි විරුළ්හානි කම්මානි යෙහි බාලලක්ඛණාදීහි බාලං ‘‘බාලො’’ති පරෙ පණ්ඩිතා සඤ්ජානන්ති, ඉමානි බාලලක්ඛණානි මයා වුච්චමානානි තීණි. කතමානි තීණි? භික්ඛවෙ, බාලො දුච්චින්තිතචින්තී ච දුච්චින්තිතං අභිජ්ඣාබ්යාපාදමිච්ඡාදස්සනං චින්තී ච හොති, දුබ්භාසිතභාසී දුබ්භාසිතං මුසාවාදාදිං භාසී ච හොති. දුක්කටකම්මකාරී ච දුක්කටං පාණාතිපාතාදිකම්මං කාරී ච හොති. භික්ඛවෙ, බාලස්ස…පෙ.… බාලාපදානානි ඉමිනා මයා වුත්තානි තීණි ඛො භවන්ති. සුක්කපක්ඛො පන වුත්තවිපරියායෙන වෙදිතබ්බො. ඉදං ‘‘තීණිමානි භික්ඛවෙ’’තිආදිකං වචනං සම්මාසම්බුද්ධස්ස වචනභාවතො සකවචනං නාම.
Bhikkhave, bālassa bālalakkhaṇāni bālaupalakkhaṇakāraṇāni bālanimittāni ‘‘ayaṃ bālo’’ti gahaṇakāraṇāni bālāpadānāni bālassa apadānāni porāṇāni viruḷhāni kammāni yehi bālalakkhaṇādīhi bālaṃ ‘‘bālo’’ti pare paṇḍitā sañjānanti, imāni bālalakkhaṇāni mayā vuccamānāni tīṇi. Katamāni tīṇi? Bhikkhave, bālo duccintitacintī ca duccintitaṃ abhijjhābyāpādamicchādassanaṃ cintī ca hoti, dubbhāsitabhāsī dubbhāsitaṃ musāvādādiṃ bhāsī ca hoti. dukkaṭakammakārī ca dukkaṭaṃ pāṇātipātādikammaṃ kārī ca hoti. Bhikkhave, bālassa…pe… bālāpadānāni iminā mayā vuttāni tīṇi kho bhavanti. Sukkapakkho pana vuttavipariyāyena veditabbo. Idaṃ ‘‘tīṇimāni bhikkhave’’tiādikaṃ vacanaṃ sammāsambuddhassa vacanabhāvato sakavacanaṃ nāma.
පථවීසමො විත්ථතො සම්බොධො නාම නත්ථි. පාතං වුට්ඨං උදකං ආභුසො ලාභි ගණ්හාතීති පාතාලො, පාතාලෙන සමො පාතාලසමො නින්නො න විජ්ජති. මෙරුසමො උන්නතො නත්ථි, චක්කවත්තිසදිසො පොරිසො නත්ථීති යොජනා. ඉදං ‘‘පථවීසමො’’තිආදිකං වචනං පරස්ස දෙවස්ස වචනභාවතො පරවචනං හොති.
Pathavīsamo vitthato sambodho nāma natthi. Pātaṃ vuṭṭhaṃ udakaṃ ābhuso lābhi gaṇhātīti pātālo, pātālena samo pātālasamo ninno na vijjati. Merusamo unnato natthi, cakkavattisadiso poriso natthīti yojanā. Idaṃ ‘‘pathavīsamo’’tiādikaṃ vacanaṃ parassa devassa vacanabhāvato paravacanaṃ hoti.
‘‘දෙවානං ඉන්ද, තව සුභාසිතෙන ජයො හොතී’’ති වත්වා ‘‘වෙපචිත්ති, තව සුභාසිතෙන ජයො හොතූ’’ති වත්වා ‘‘වෙපචිත්ති, ත්වං ගාථං භණ භණාහී’’ති අවොච. භික්ඛවෙ, අථ ඛො අසුරින්දො වෙපචිත්ති ඉමං වුච්චමානං ගාථං අභාසි ‘‘තෙ පටිසෙධකො නො චෙ අස්ස නො චෙ භවෙය්ය , එවං සති බාලා භිය්යො පකුජ්ඣෙය්යුං, තස්මා ධීරො පණ්ඩිතො භුසෙන දණ්ඩෙන බාලං නිසෙධයෙ’’ති.
‘‘Devānaṃ inda, tava subhāsitena jayo hotī’’ti vatvā ‘‘vepacitti, tava subhāsitena jayo hotū’’ti vatvā ‘‘vepacitti, tvaṃ gāthaṃ bhaṇa bhaṇāhī’’ti avoca. Bhikkhave, atha kho asurindo vepacitti imaṃ vuccamānaṃ gāthaṃ abhāsi ‘‘te paṭisedhako no ce assa no ce bhaveyya , evaṃ sati bālā bhiyyo pakujjheyyuṃ, tasmā dhīro paṇḍito bhusena daṇḍena bālaṃ nisedhaye’’ti.
ගාථාය, භික්ඛවෙ, අසුරින්දෙන වෙපචිත්තිනා භාසිතාය අසුරා අනුමොදිංසු, දෙවා තුණ්හී අහෙසුං. භික්ඛවෙ, අථ ඛො අසුරින්දො වෙපචිත්ති දෙවානං ඉන්දං සක්කං එතං වචනං අවොච ‘‘දෙවානමින්ද, ත්වං ගාථං භණ භණාහී’’ති එතං වචනං අවොච. භික්ඛවෙ, අථ ඛො දෙවානමින්දො සක්කො ඉමං ගාථං අභාසි ‘‘බාලස්ස පටිසෙධනං පරං පච්චත්ථිකං සඞ්කුපිතං ඤත්වා සතො සතිමා යො පණ්ඩිතො කොධතො උපසම්මති, තස්ස පණ්ඩිතස්ස එතදෙව උපසමං වරන්ති අහං මඤ්ඤෙ’’ති.
Gāthāya, bhikkhave, asurindena vepacittinā bhāsitāya asurā anumodiṃsu, devā tuṇhī ahesuṃ. Bhikkhave, atha kho asurindo vepacitti devānaṃ indaṃ sakkaṃ etaṃ vacanaṃ avoca ‘‘devānaminda, tvaṃ gāthaṃ bhaṇa bhaṇāhī’’ti etaṃ vacanaṃ avoca. Bhikkhave, atha kho devānamindo sakko imaṃ gāthaṃ abhāsi ‘‘bālassa paṭisedhanaṃ paraṃ paccatthikaṃ saṅkupitaṃ ñatvā sato satimā yo paṇḍito kodhato upasammati, tassa paṇḍitassa etadeva upasamaṃ varanti ahaṃ maññe’’ti.
ගාථාය, භික්ඛවෙ, දෙවානමින්දෙන සක්කෙන භාසිතාය දෙවා අනුමොදිංසු, අසුරා තුණ්හී අහෙසුං. භික්ඛවෙ, අථ ඛො දෙවානමින්දො සක්කො අසුරින්දං වෙපචිත්තිං එතං වචනං අවොච ‘‘වෙපචිත්ති, ත්වං ගාථං භණාහී’’ති එතං වචනං අවොච. භික්ඛවෙ, අථ ඛො අසුරින්දො වෙපචිත්ති ඉමං ගාථං අභාසි ‘‘වාසව යදා තිතික්ඛති, තදා නං තිතික්ඛන්තං පුග්ගලං බාලො ‘‘අයං මෙ භයා තිතික්ඛතී’’ති මඤ්ඤති, තිතික්ඛාය එතදෙව වජ්ජං අහං පස්සාමි. වාසව ගොගණො පලායිනං ගවං අජ්ඣොත්ථරති ඉව, එවං දුම්මෙධො ඛමන්තං භිය්යො අජ්ඣාරුහති අජ්ඣොත්ථරති.
Gāthāya, bhikkhave, devānamindena sakkena bhāsitāya devā anumodiṃsu, asurā tuṇhī ahesuṃ. Bhikkhave, atha kho devānamindo sakko asurindaṃ vepacittiṃ etaṃ vacanaṃ avoca ‘‘vepacitti, tvaṃ gāthaṃ bhaṇāhī’’ti etaṃ vacanaṃ avoca. Bhikkhave, atha kho asurindo vepacitti imaṃ gāthaṃ abhāsi ‘‘vāsava yadā titikkhati, tadā naṃ titikkhantaṃ puggalaṃ bālo ‘‘ayaṃ me bhayā titikkhatī’’ti maññati, titikkhāya etadeva vajjaṃ ahaṃ passāmi. Vāsava gogaṇo palāyinaṃ gavaṃ ajjhottharati iva, evaṃ dummedho khamantaṃ bhiyyo ajjhāruhati ajjhottharati.
ගාථාය, භික්ඛවෙ, අසුරින්දෙන වෙපචිත්තිනා භාසිතාය අසුරා අනුමොදිංසු, දෙවා තුණ්හී අහෙසුං. ජායමානෙ ච ගොයුද්ධෙ පඨමං ද්වෙයෙව ගොණා යුජ්ඣන්ති, ගොගණො පන යාව එකො ගොණො න පලායති, තාව ඔලොකෙන්තොව තිට්ඨති. යදා ච එකො ගොණො පලායති , තදා සබ්බො ගොණො තං පලායිනං ගවං භිය්යො අජ්ඣොත්ථරතීති ගොයුද්ධසභාවො වෙදිතබ්බො. ‘‘අථ ඛො’’තිආදීනං යොජනත්ථො පාකටො.
Gāthāya, bhikkhave, asurindena vepacittinā bhāsitāya asurā anumodiṃsu, devā tuṇhī ahesuṃ. Jāyamāne ca goyuddhe paṭhamaṃ dveyeva goṇā yujjhanti, gogaṇo pana yāva eko goṇo na palāyati, tāva olokentova tiṭṭhati. Yadā ca eko goṇo palāyati , tadā sabbo goṇo taṃ palāyinaṃ gavaṃ bhiyyo ajjhottharatīti goyuddhasabhāvo veditabbo. ‘‘Atha kho’’tiādīnaṃ yojanattho pākaṭo.
වෙපචිත්ති, යො පුග්ගලො තිතික්ඛති, තං ඛමන්තං පුග්ගලං ‘‘අයං මෙ භයා තිතික්ඛතී’’ති කාමං මඤ්ඤතු වා, මා මඤ්ඤතු වා, තං මඤ්ඤනං නිප්ඵලමෙව. අත්ථා සදත්ථපරමා භවන්ති. ඛන්ත්යා ඛන්තිතො භිය්යො සදත්ථො නාම න විජ්ජති.
Vepacitti, yo puggalo titikkhati, taṃ khamantaṃ puggalaṃ ‘‘ayaṃ me bhayā titikkhatī’’ti kāmaṃ maññatu vā, mā maññatu vā, taṃ maññanaṃ nipphalameva. Atthā sadatthaparamā bhavanti. Khantyā khantito bhiyyo sadattho nāma na vijjati.
යො බලවා සන්තො දුබ්බලස්ස හවෙ තිතික්ඛතීති තස්ස බලවන්තස්ස තං තිතික්ඛනං පරමං ඛන්තින්ති සප්පුරිසා ආහු, දුබ්බලො නිච්චං ඛමති එව.
Yo balavā santo dubbalassa have titikkhatīti tassa balavantassa taṃ titikkhanaṃ paramaṃ khantinti sappurisā āhu, dubbalo niccaṃ khamati eva.
යස්ස බාලස්ස බාලබලං අත්ථි, තස්ස බාලස්ස බාලබලං ‘‘අබල’’න්ති සප්පුරිසා ආහු, යස්ස ධම්මගුත්තස්ස යං බලං අත්ථි, තස්ස ධම්මගුත්තස්ස තස්ස බලස්ස පටිවත්තා පටිප්ඵරිත්වා වත්තා න විජ්ජති.
Yassa bālassa bālabalaṃ atthi, tassa bālassa bālabalaṃ ‘‘abala’’nti sappurisā āhu, yassa dhammaguttassa yaṃ balaṃ atthi, tassa dhammaguttassa tassa balassa paṭivattā paṭippharitvā vattā na vijjati.
වෙපචිත්ති, යො පුග්ගලො කුද්ධං පඨමං කුජ්ඣන්තස්ස පටිකුජ්ඣති, සො පටිකුජ්ඣන්තො පුග්ගලො තෙන පටිකුජ්ඣනෙන තස්ස පඨමං කුජ්ඣන්තස්ස පාපපුග්ගලස්ස පාපපුග්ගලතො පාපියො එව පාපතරො හීනතරො එව භවෙ.
Vepacitti, yo puggalo kuddhaṃ paṭhamaṃ kujjhantassa paṭikujjhati, so paṭikujjhanto puggalo tena paṭikujjhanena tassa paṭhamaṃ kujjhantassa pāpapuggalassa pāpapuggalato pāpiyo eva pāpataro hīnataro eva bhave.
වෙපචිත්ති, යො සප්පුරිසො සතො සතිමා පරං සඞ්කුපිතං ඤත්වා පඨමං කුජ්ඣන්තස්ස අප්පටිකුජ්ඣන්තොව භවෙ, සො සප්පුරිසො දුජ්ජයං සඞ්ගාමං ජෙති නාම, අත්තනො ච පරස්ස ච උභින්නං අත්ථං චරති නාම.
Vepacitti, yo sappuriso sato satimā paraṃ saṅkupitaṃ ñatvā paṭhamaṃ kujjhantassa appaṭikujjhantova bhave, so sappuriso dujjayaṃ saṅgāmaṃ jeti nāma, attano ca parassa ca ubhinnaṃ atthaṃ carati nāma.
අත්තනො ච පරස්ස ච තිකිච්ඡන්තානං උභින්නං කොධො උපසම්මති, යෙ ජනා ධම්මස්ස ඛන්තිධම්මස්ස අත්ථෙ, චතුසච්චධම්මෙ වා අකොවිදා භවන්ති, තෙ ජනා ඛමන්තං සප්පුරිසං ‘‘අයං බාලො’’ති මඤ්ඤන්ති, තෙසං අකොවිදානං ජනානං තං මඤ්ඤනං නිප්ඵලන්ති.
Attano ca parassa ca tikicchantānaṃ ubhinnaṃ kodho upasammati, ye janā dhammassa khantidhammassa atthe, catusaccadhamme vā akovidā bhavanti, te janā khamantaṃ sappurisaṃ ‘‘ayaṃ bālo’’ti maññanti, tesaṃ akovidānaṃ janānaṃ taṃ maññanaṃ nipphalanti.
ගාථාසු, භික්ඛවෙ, දෙවානමින්දෙන සක්කෙන භාසිතාසු දෙවා අනුමොදිංසු, අසුරා තුණ්හී අහෙසුන්ති යොජනා. ඉදං ‘‘භිය්යො බාලා’’තිආදිකං වචනං සක්කවෙපචිත්තීනං වචනභාවතො පරවචනං නාම. (9)
Gāthāsu, bhikkhave, devānamindena sakkena bhāsitāsu devā anumodiṃsu, asurā tuṇhī ahesunti yojanā. Idaṃ ‘‘bhiyyo bālā’’tiādikaṃ vacanaṃ sakkavepacittīnaṃ vacanabhāvato paravacanaṃ nāma. (9)
117. පත්තං එතරහි අධිගතං යඤ්ච කාමූපකරණං, ආයතිං පත්තබ්බං අධිගතං යඤ්ච කාමූපකරණං අත්ථි, එතං උභයං රජානුකිණ්ණං රාගරජාදිකිණ්ණං ඉති ආතුරස්ස ආතුරානංයෙව පුග්ගලානං සන්තිකෙ අනුසික්ඛතො අනුසික්ඛන්තස්ස සික්ඛාසාරා හුත්වා උපට්ඨහන්ති, සීලං වතං ජීවිතං බ්රහ්මචරියං ඉමෙ සික්ඛාසාරා හුත්වා උපට්ඨහන්තීති යෙ උපට්ඨානසාරා පුග්ගලා සාරතො ගහෙත්වා ඨිතා. එත්ථ සීලං නාම ‘‘න කරොමී’’ති ඔරමණං. වතං නාම භොජනකිච්චකරණාදි. ජීවිතං නාම ආජීවො. බ්රහ්මචරියං නාම මෙථුනවිරතිවිසෙසභාවො වෙදිතබ්බො. තෙසං උපට්ඨානසාරානං පුග්ගලානං අයං වාදො එකො පඨමො අන්තො ලාමකො. යෙ ච පුග්ගලා ‘‘කාමෙසු දොසො නත්ථී’’ති එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො හුත්වා ඨිතා, තෙසං පුග්ගලානං අයං වාදො එකො දුතියො අන්තො ලාමකො. ඉච්චෙතෙ උභො අන්තා අන්තවාදා පුග්ගලා කටසිවඩ්ඪනා කටසියො දිට්ඨිං වඩ්ඪෙන්ති. එතෙ උභො අන්තෙ අත්තකිලමථානුයොගෙ කාමසුඛල්ලිකානුයොගෙ එකෙ පුග්ගලා අනභිඤ්ඤාය ඔලීයන්ති, එකෙ පුග්ගලා අතිධාවන්තීති යොජනා. ඉදං ‘‘යඤ්ච පත්ත’’න්තිආදිකං වචනං පරෙසං පුග්ගලානං වචනභාවතො පරවචනං නාම.
117.Pattaṃ etarahi adhigataṃ yañca kāmūpakaraṇaṃ, āyatiṃ pattabbaṃ adhigataṃ yañca kāmūpakaraṇaṃ atthi, etaṃ ubhayaṃ rajānukiṇṇaṃ rāgarajādikiṇṇaṃ iti āturassa āturānaṃyeva puggalānaṃ santike anusikkhato anusikkhantassa sikkhāsārā hutvā upaṭṭhahanti, sīlaṃ vataṃ jīvitaṃ brahmacariyaṃ ime sikkhāsārā hutvā upaṭṭhahantīti ye upaṭṭhānasārā puggalā sārato gahetvā ṭhitā. Ettha sīlaṃ nāma ‘‘na karomī’’ti oramaṇaṃ. Vataṃ nāma bhojanakiccakaraṇādi. Jīvitaṃ nāma ājīvo. Brahmacariyaṃ nāma methunavirativisesabhāvo veditabbo. Tesaṃ upaṭṭhānasārānaṃ puggalānaṃ ayaṃ vādo eko paṭhamo anto lāmako. Ye ca puggalā ‘‘kāmesu doso natthī’’ti evaṃvādino evaṃdiṭṭhino hutvā ṭhitā, tesaṃ puggalānaṃ ayaṃ vādo eko dutiyo anto lāmako. Iccete ubho antā antavādā puggalā kaṭasivaḍḍhanā kaṭasiyo diṭṭhiṃ vaḍḍhenti. Ete ubho ante attakilamathānuyoge kāmasukhallikānuyoge eke puggalā anabhiññāya olīyanti, eke puggalā atidhāvantīti yojanā. Idaṃ ‘‘yañca patta’’ntiādikaṃ vacanaṃ paresaṃ puggalānaṃ vacanabhāvato paravacanaṃ nāma.
යෙ ච සම්මාදිට්ඨිපුග්ගලා තෙ උභො අන්තෙ අත්තකිලමථානුයොගකාමසුඛල්ලිකානුයොගෙ අභිඤ්ඤාය තත්ර ච අන්තෙ න අහෙසුං. තෙන ච අභිජානනෙන තෙ උභො අන්තෙ න අමඤ්ඤිංසු, තෙසං සම්මාදිට්ඨිපුග්ගලානං වට්ටං තිවිධං වට්ටං පඤ්ඤාපනාය නත්ථි. ඉති එවං ඉදං ‘‘යෙ චා’’තිආදිකං වචනං භගවතො වචනභාවතො සකවචනං නාම. අයං උදානො ‘‘යඤ්ච පත්තං…පෙ.… පඤ්ඤාපනායා’’ති අයං උදානො වුත්තනයෙන සකවචනඤ්ච පරවචනඤ්ච හොති.
Ye ca sammādiṭṭhipuggalā te ubho ante attakilamathānuyogakāmasukhallikānuyoge abhiññāya tatra ca ante na ahesuṃ. Tena ca abhijānanena te ubho ante na amaññiṃsu, tesaṃ sammādiṭṭhipuggalānaṃ vaṭṭaṃ tividhaṃ vaṭṭaṃ paññāpanāya natthi. Iti evaṃ idaṃ ‘‘ye cā’’tiādikaṃ vacanaṃ bhagavato vacanabhāvato sakavacanaṃ nāma. Ayaṃ udāno ‘‘yañca pattaṃ…pe… paññāpanāyā’’ti ayaṃ udāno vuttanayena sakavacanañca paravacanañca hoti.
පසෙනදි නාම කොසලො කොසලිස්සරො රාජා භගවන්තං එතං ‘‘ඉධ මය්හං…පෙ.… තෙසං පියො අත්තා’’ති වචනං අවොච. භන්තෙ, ඉධ රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස මය්හං මම චෙතසො චිත්තස්ස එවං පරිවිතක්කො උදපාදි, කෙසං සත්තානං අත්තා පියො නු ඛො, කෙසං සත්තානං අත්තා අප්පියො නු ඛො ඉති එතං පරිවිතක්කනං උදපාදි. භන්තෙ, තස්ස මය්හං එතං පරිවිතක්කනං අහොසි, යෙ ච කෙචි සත්තා කායෙන දුච්චරිතං චරන්ති ඛො…පෙ.… මනසා දුච්චරිතං චරන්ති ඛො, තෙසං සත්තානං අත්තා අප්පියො ඛො. තෙ දුච්චරිතං චරන්තා සත්තා ‘‘නො අත්තා පියො’’ති එවං කිඤ්චාපි වදෙය්යුං, අථ ඛො තෙසං දුච්චරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා අප්පියොව. තං කිස්ස හෙතු? අප්පියො අප්පියස්ස අනත්ථාය යං දුච්චරිතං කරෙය්ය, තං දුච්චරිතං තෙ දුච්චරිතං චරන්තා සත්තා අත්තනාව. සයමෙව. අත්තනො අනත්ථාය හි යස්මා කරොන්ති, තස්මා තෙසං දුච්චරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා අප්පියොවාති එතං පරිවිතක්කනං අහොසි.
Pasenadi nāma kosalo kosalissaro rājā bhagavantaṃ etaṃ ‘‘idha mayhaṃ…pe… tesaṃ piyo attā’’ti vacanaṃ avoca. Bhante, idha rahogatassa paṭisallīnassa mayhaṃ mama cetaso cittassa evaṃ parivitakko udapādi, kesaṃ sattānaṃ attā piyo nu kho, kesaṃ sattānaṃ attā appiyo nu kho iti etaṃ parivitakkanaṃ udapādi. Bhante, tassa mayhaṃ etaṃ parivitakkanaṃ ahosi, ye ca keci sattā kāyena duccaritaṃ caranti kho…pe… manasā duccaritaṃ caranti kho, tesaṃ sattānaṃ attā appiyo kho. Te duccaritaṃ carantā sattā ‘‘no attā piyo’’ti evaṃ kiñcāpi vadeyyuṃ, atha kho tesaṃ duccaritaṃ carantānaṃ sattānaṃ attā appiyova. Taṃ kissa hetu? Appiyo appiyassa anatthāya yaṃ duccaritaṃ kareyya, taṃ duccaritaṃ te duccaritaṃ carantā sattā attanāva. sayameva. Attano anatthāya hi yasmā karonti, tasmā tesaṃ duccaritaṃ carantānaṃ sattānaṃ attā appiyovāti etaṃ parivitakkanaṃ ahosi.
භන්තෙ , යෙ ච කෙචි සත්තා කායෙන සුචරිතං චරන්ති ඛො…පෙ.… මනසා සුචරිතං චරන්ති ඛො, තෙසං සුචරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා පියො ඛො, තෙ සුචරිතං චරන්තා සත්තා ‘‘නො අත්තා අප්පියො’’ති එවං කිඤ්චාපි වදෙය්යුං, අථ ඛො තෙසං සුචරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා පියොව. තං කිස්ස හෙතු? පියො පියස්ස අත්ථාය යං සුචරිතං චරෙය්ය, තං සුචරිතං තෙ සුචරිතං චරන්තා සත්තා අත්තනාව සයමෙව අත්තනො අත්ථාය හි යස්මා කරොන්ති , තස්මා තෙසං සුචරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා පියොවාති එතං පරිවිතක්කනං අහොසි. එතං වචනං අවොචාති යොජනා.
Bhante , ye ca keci sattā kāyena sucaritaṃ caranti kho…pe… manasā sucaritaṃ caranti kho, tesaṃ sucaritaṃ carantānaṃ sattānaṃ attā piyo kho, te sucaritaṃ carantā sattā ‘‘no attā appiyo’’ti evaṃ kiñcāpi vadeyyuṃ, atha kho tesaṃ sucaritaṃ carantānaṃ sattānaṃ attā piyova. Taṃ kissa hetu? Piyo piyassa atthāya yaṃ sucaritaṃ careyya, taṃ sucaritaṃ te sucaritaṃ carantā sattā attanāva sayameva attano atthāya hi yasmā karonti , tasmā tesaṃ sucaritaṃ carantānaṃ sattānaṃ attā piyovāti etaṃ parivitakkanaṃ ahosi. Etaṃ vacanaṃ avocāti yojanā.
‘‘එවමෙතං මහාරාජා’’ති වචනං පඨමං වත්වා ‘‘යෙ හි කෙචී’’තිආදිකෙ භගවතො වුත්තවචනෙපි යොජනා තථෙව කාතබ්බා.
‘‘Evametaṃ mahārājā’’ti vacanaṃ paṭhamaṃ vatvā ‘‘ye hi kecī’’tiādike bhagavato vuttavacanepi yojanā tatheva kātabbā.
ගාථාසු පන යො පණ්ඩිතො අත්තානං ‘‘පිය’’න්ති චෙ ජඤ්ඤා, එවං සති සො පණ්ඩිතො නං අත්තානං පාපෙන කම්මෙන න සංයුජෙ න සංයොජෙය්ය, තං වචනං හි සච්චං පියං අත්තානං සුලභං න හොති, දුක්කටකාරිනා සුඛං සුලභං න හොති.
Gāthāsu pana yo paṇḍito attānaṃ ‘‘piya’’nti ce jaññā, evaṃ sati so paṇḍito naṃ attānaṃ pāpena kammena na saṃyuje na saṃyojeyya, taṃ vacanaṃ hi saccaṃ piyaṃ attānaṃ sulabhaṃ na hoti, dukkaṭakārinā sukhaṃ sulabhaṃ na hoti.
අන්තකෙන මච්චුනා අධිපන්නස්ස මානුසං භවං ජහතො පජහන්තස්ස තස්ස මරණමුඛෙ ඨිතස්ස සත්තස්ස කිං සකං හොති, මරණමුඛෙ ඨිතො සො සත්තො කිඤ්ච ආදාය පරලොකං ගච්ඡති, ඡායා ගච්ඡන්තං සත්තං අනපායිනී ඉව, එවං අස්ස පරලොකගතස්ස සත්තස්ස කිඤ්ච අනුගං හොති.
Antakena maccunā adhipannassa mānusaṃ bhavaṃ jahato pajahantassa tassa maraṇamukhe ṭhitassa sattassa kiṃ sakaṃ hoti, maraṇamukhe ṭhito so satto kiñca ādāya paralokaṃ gacchati, chāyā gacchantaṃ sattaṃ anapāyinī iva, evaṃ assa paralokagatassa sattassa kiñca anugaṃ hoti.
ඉති භගවා එවං පුච්ඡති, පුච්ඡිත්වා ‘‘උභො’’තිආදිවිස්සජ්ජනවචනඤ්ච ආහ. ඉධ ලොකෙ යො මච්චො යං පුඤ්ඤඤ්ච යං පාපඤ්ච උභො කම්මෙ කුරුතෙ කරොති, තස්ස පරලොකගතස්ස මච්චස්ස තං පුඤ්ඤපාපද්වයං සකං හොති. පරලොකං ගතො මච්චො තංව පුඤ්ඤපාපද්වයං ආදාය පරලොකං ගච්ඡති, ඡායා ගච්ඡන්තං සත්තං අනපායිනී ඉව, එවං අස්ස පරලොකගතස්ස මච්චස්ස තංව පුඤ්ඤපාපද්වයං අනුගං හොති.
Iti bhagavā evaṃ pucchati, pucchitvā ‘‘ubho’’tiādivissajjanavacanañca āha. Idha loke yo macco yaṃ puññañca yaṃ pāpañca ubho kamme kurute karoti, tassa paralokagatassa maccassa taṃ puññapāpadvayaṃ sakaṃ hoti. Paralokaṃ gato macco taṃva puññapāpadvayaṃ ādāya paralokaṃ gacchati, chāyā gacchantaṃ sattaṃ anapāyinī iva, evaṃ assa paralokagatassa maccassa taṃva puññapāpadvayaṃ anugaṃ hoti.
තස්මා පණ්ඩිතො සම්පරායිකං සම්පරායෙ ඵලනිබ්බත්තාපකං කල්යාණං නිචයං නිචයන්තො හුත්වා කරෙය්ය. පාණිනං පරලොකස්මිං පුඤ්ඤානි පතිට්ඨා හොන්ති, ඉති භගවා ආහාති යොජනා කාතබ්බා. ඉදං ‘‘රාජා පසෙනදී’’තිආදිකං සුත්තං කොසලරඤ්ඤො වචනභාවතො පරවචනං හොති. ‘‘එවමෙතං , මහාරාජ, එවමෙතං මහාරාජා’’තිආදිකා අනුගීති භගවතො වචනභාවතො සකවචනං හොති. ඉදං ද්වයං වචනං සකවචනඤ්ච පරවචනඤ්ච හොති. (10)
Tasmā paṇḍito samparāyikaṃ samparāye phalanibbattāpakaṃ kalyāṇaṃ nicayaṃ nicayanto hutvā kareyya. Pāṇinaṃ paralokasmiṃ puññāni patiṭṭhā honti, iti bhagavā āhāti yojanā kātabbā. Idaṃ ‘‘rājā pasenadī’’tiādikaṃ suttaṃ kosalarañño vacanabhāvato paravacanaṃ hoti. ‘‘Evametaṃ , mahārāja, evametaṃ mahārājā’’tiādikā anugīti bhagavato vacanabhāvato sakavacanaṃ hoti. Idaṃ dvayaṃ vacanaṃ sakavacanañca paravacanañca hoti. (10)
118. පඤ්හෙ පුච්ඡිතෙ ඉදං දුක්ඛසච්චං අභිඤ්ඤෙය්යං, ඉදං සමුදයසච්චං පහාතබ්බං, ඉදං මග්ගසච්චං භාවෙතබ්බං, ඉදං නිරොධසච්චං, ඵලං වා සච්ඡිකාතබ්බං, ඉමෙ කුසලාකුසලා ධම්මා එවං කුසලාකුසලභාවෙන ගහිතා අනවජ්ජසාවජ්ජභාවෙන වා ගහිතා සුඛවිපාකදුක්ඛවිපාකභාවෙන වා ගහිතා , ඉදං ඉට්ඨවිපාකං ඉදං අනිට්ඨවිපාකං ඵලං නිබ්බත්තයඉති එවංගහිතානං තෙසං කුසලාකුසලධම්මානං අයං වුඩ්ඪි අත්ථො, අයං හානි අත්ථොති. ඉති ඉදං ‘‘පඤ්හෙ පුච්ඡිතෙ’’තිආදිකං සුත්තං විස්සජ්ජනීයෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො විස්සජ්ජනීයං නාම.
118. Pañhe pucchite idaṃ dukkhasaccaṃ abhiññeyyaṃ, idaṃ samudayasaccaṃ pahātabbaṃ, idaṃ maggasaccaṃ bhāvetabbaṃ, idaṃ nirodhasaccaṃ, phalaṃ vā sacchikātabbaṃ, ime kusalākusalā dhammā evaṃ kusalākusalabhāvena gahitā anavajjasāvajjabhāvena vā gahitā sukhavipākadukkhavipākabhāvena vā gahitā, idaṃ iṭṭhavipākaṃ idaṃ aniṭṭhavipākaṃ phalaṃ nibbattayaiti evaṃgahitānaṃ tesaṃ kusalākusaladhammānaṃ ayaṃ vuḍḍhi attho, ayaṃ hāni atthoti. Iti idaṃ ‘‘pañhe pucchite’’tiādikaṃ suttaṃ vissajjanīye atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato vissajjanīyaṃ nāma.
‘‘උළාරො බුද්ධො භගවා’’ති ඉමිනා පදෙන බුද්ධඋළාරතං එකංසෙනෙව එකකොට්ඨාසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘ස්වාක්ඛාතො ධම්මො’’ති ඉමිනා පදෙන ධම්මස්වාක්ඛාතතං එකංසෙනෙව එකකොට්ඨාසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’’ති ඉමිනා පදෙන සඞ්ඝසුප්පටිපත්තිං එකංසෙනෙව එකකොට්ඨාසෙනෙව නිද්දිසෙ ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති ඉමිනා පදෙන සඞ්ඛාරානිච්චතං එකංසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති ඉමිනා පදෙන සඞ්ඛාරදුක්ඛතං එකංසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති ඉමිනා පදෙන ධම්මානත්තතං එකංසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනත්තා’’ති අවත්වා ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති වුත්තෙන ඉමිනා පදෙන සඞ්ඛාරෙහි අඤ්ඤං යං වා පන මග්ගඵලනිරොධසමාපත්තිධම්මජාතං අත්ථි, තං මග්ගඵලනිරොධසමාපත්තිධම්මජාතම්පි එවංජාතියං එවං එකංසබ්යාකරණීයන්ති මග්ගඵලනිරොධසමාපත්තිධම්මජාතස්සාපි අනත්තතං එකංසෙනෙව නිද්දිසෙති යොජනා. ඉදං ‘‘උළාරො’’තිආදිකං සුත්තං විස්සජ්ජනීයෙ බුද්ධඋළාරතාදිකෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො විස්සජ්ජනීයං නාම.
‘‘Uḷāro buddho bhagavā’’ti iminā padena buddhauḷārataṃ ekaṃseneva ekakoṭṭhāseneva niddise. ‘‘Svākkhāto dhammo’’ti iminā padena dhammasvākkhātataṃ ekaṃseneva ekakoṭṭhāseneva niddise. ‘‘Suppaṭipanno saṅgho’’ti iminā padena saṅghasuppaṭipattiṃ ekaṃseneva ekakoṭṭhāseneva niddise ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti iminā padena saṅkhārāniccataṃ ekaṃseneva niddise. ‘‘Sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti iminā padena saṅkhāradukkhataṃ ekaṃseneva niddise. ‘‘Sabbe dhammā anattā’’ti iminā padena dhammānattataṃ ekaṃseneva niddise. ‘‘Sabbe saṅkhārā anattā’’ti avatvā ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti vuttena iminā padena saṅkhārehi aññaṃ yaṃ vā pana maggaphalanirodhasamāpattidhammajātaṃ atthi, taṃ maggaphalanirodhasamāpattidhammajātampi evaṃjātiyaṃ evaṃ ekaṃsabyākaraṇīyanti maggaphalanirodhasamāpattidhammajātassāpi anattataṃ ekaṃseneva niddiseti yojanā. Idaṃ ‘‘uḷāro’’tiādikaṃ suttaṃ vissajjanīye buddhauḷāratādike vācakañāpakabhāvena pavattanato vissajjanīyaṃ nāma.
නරදම්මසාරථි ආකඞ්ඛතො තෙ භගවතො මනසා සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණසහිතාදිමනසා විචින්තිතං ඤෙය්යධම්මං දෙවා මනුස්සා සබ්බෙ පාණිනො න ජඤ්ඤා න ජානෙය්යුං. සන්තං අරණං සමාධිං නිසෙවතො තෙ භගවතො මනසා විචින්තිතා කසිණාපි සබ්බෙ පාණිනො න ජඤ්ඤා න ජානෙය්යුං. කසිණාපි වා කසිණාරම්මණාය පඤ්ඤායපි න ජඤ්ඤා න ජානෙය්යුං. කසිණාපීති එත්ථ ච ‘‘කසිණායපී’’ති වත්තබ්බෙපි ය-කාර ලොපවසෙන ‘‘කසිණාපී’’ති වුත්තං. අථ වා ‘‘යං ආකඞ්ඛති යං ආකඞ්ඛනං කරොති, තං ආකඞ්ඛනං කිං කතම’’න්ති පුච්ඡිතං පඤ්හං අඤ්ඤෙසං අවිසයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං හොතීති යොජනා. ඉදං ‘‘ආකඞ්ඛතො’’තිආදිකං සුත්තං අවිස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අවිස්සජ්ජනීයං නාම.
Naradammasārathi ākaṅkhato te bhagavato manasā sabbaññutaññāṇasahitādimanasā vicintitaṃ ñeyyadhammaṃ devā manussā sabbe pāṇino na jaññā na jāneyyuṃ. Santaṃ araṇaṃ samādhiṃ nisevato te bhagavato manasā vicintitā kasiṇāpi sabbe pāṇino na jaññā na jāneyyuṃ. Kasiṇāpi vā kasiṇārammaṇāya paññāyapi na jaññā na jāneyyuṃ. Kasiṇāpīti ettha ca ‘‘kasiṇāyapī’’ti vattabbepi ya-kāra lopavasena ‘‘kasiṇāpī’’ti vuttaṃ. Atha vā ‘‘yaṃ ākaṅkhati yaṃ ākaṅkhanaṃ karoti, taṃ ākaṅkhanaṃ kiṃ katama’’nti pucchitaṃ pañhaṃ aññesaṃ avisayattā avissajjanīyaṃ hotīti yojanā. Idaṃ ‘‘ākaṅkhato’’tiādikaṃ suttaṃ avissajjanīye visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato avissajjanīyaṃ nāma.
භගවා සීලක්ඛන්ධෙ සීලක්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා සමාධික්ඛන්ධෙ සමාධික්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙ පඤ්ඤාක්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා විමුත්තික්ඛන්ධෙ විමුත්තික්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙ විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා ඉරියායං කායවචීසමාචාරෙ කායවචීසමාචාරහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා පභාවෙ ආනුභාවහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා හිතෙසිතායං මෙත්තාහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා කරුණායං කරුණාහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා ඉද්ධියං ඉද්ධිවිධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණොති අවිස්සජ්ජනීයොති යොජනා. ඉදං ‘‘එත්තකො’’තිආදිකං සුත්තං අවිස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අවිස්සජ්ජනීයං නාම.
Bhagavā sīlakkhandhe sīlakkhandhahetu ettako etaparimāṇo, bhagavā samādhikkhandhe samādhikkhandhahetu ettako etaparimāṇo, bhagavā paññākkhandhe paññākkhandhahetu ettako etaparimāṇo, bhagavā vimuttikkhandhe vimuttikkhandhahetu ettako etaparimāṇo, bhagavā vimuttiñāṇadassanakkhandhe vimuttiñāṇadassanakkhandhahetu ettako etaparimāṇo, bhagavā iriyāyaṃ kāyavacīsamācāre kāyavacīsamācārahetu ettako etaparimāṇo, bhagavā pabhāve ānubhāvahetu ettako etaparimāṇo, bhagavā hitesitāyaṃ mettāhetu ettako etaparimāṇo, bhagavā karuṇāyaṃ karuṇāhetu ettako etaparimāṇo, bhagavā iddhiyaṃ iddhividhahetu ettako etaparimāṇoti avissajjanīyoti yojanā. Idaṃ ‘‘ettako’’tiādikaṃ suttaṃ avissajjanīye visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato avissajjanīyaṃ nāma.
භික්ඛවෙ, අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස තථාගතස්ස ලොකෙ උප්පාදා උප්පාදහෙතු තිණ්ණං රතනානං උප්පාදො සම්භවති, ආයතිං බුද්ධරතනස්ස උප්පාදො සම්භවති, එකස්ස බුද්ධරතනස්ස ධරමානක්ඛණෙන හි අඤ්ඤස්ස බුද්ධරතනස්ස අනුප්පජ්ජනතො ආයතින්ති වුත්තං, ධම්මරතනස්ස උප්පාදො සම්භවති, සඞ්ඝරතනස්ස උප්පාදො සම්භවතීති තීණි රතනානි. ‘‘තානි තීණි රතනානි ගුණතො කිංපමාණානී’’ති පුච්ඡිතෙ සති තානි තීණි රතනානි ගුණතො එතපරිමාණානීති න විස්සජ්ජිතබ්බානීති යොජනා. ඉදං ‘‘තථාගතස්සා’’තිආදිකං සුත්තං අවිස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අවිස්සජ්ජනීයං නාම.
Bhikkhave, arahato sammāsambuddhassa tathāgatassa loke uppādā uppādahetu tiṇṇaṃ ratanānaṃ uppādo sambhavati, āyatiṃ buddharatanassa uppādo sambhavati, ekassa buddharatanassa dharamānakkhaṇena hi aññassa buddharatanassa anuppajjanato āyatinti vuttaṃ, dhammaratanassa uppādo sambhavati, saṅgharatanassa uppādo sambhavatīti tīṇi ratanāni. ‘‘Tāni tīṇi ratanāni guṇato kiṃpamāṇānī’’ti pucchite sati tāni tīṇi ratanāni guṇato etaparimāṇānīti na vissajjitabbānīti yojanā. Idaṃ ‘‘tathāgatassā’’tiādikaṃ suttaṃ avissajjanīye visaye vācakañāpakabhāvena pavattanato avissajjanīyaṃ nāma.
බුද්ධවිසයො පුග්ගලපරො පුග්ගලපධානො පඤ්හො අවිස්සජ්ජනීයො, බුද්ධවිසයාව පුග්ගලපරොපරඤ්ඤුතා අවිස්සජ්ජනීයා. භික්ඛවෙ, අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති තණ්හාසංයොජනානං, සකිං නිරයං සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං තිරච්ඡානයොනිං සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං පෙත්තිවිසයං සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං අසුරයොනිං සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං දෙවෙ සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං මනුස්සෙ සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති න දිස්සති න උපලබ්භතීති. ‘‘සා පුබ්බා කොටි කතමා’’ති කෙනචි කතං පුච්ඡනං අවිස්සජ්ජනීයං සංසාරස්ස පුබ්බකොටියා අභාවතො අවිස්සජ්ජනීයං හොති. ‘‘න පඤ්ඤායතී’’ති දෙසනා සාවකානං ඤාණවෙකල්ලෙන කතා, න අත්තනො ඤාණවෙකල්ලෙන. ‘‘න පඤ්ඤායතී’’ති දෙසනා අත්තනො චෙව සාවකානඤ්ච ඤාණවෙකල්ලෙන කාතබ්බා සියාති චොදනං මනසි කත්වා ‘‘දුවිධා බුද්ධානං භගවන්තානං දෙසනා’’තිආදි වුත්තං. අත්තා උපනෙතබ්බො එතිස්සා දෙසනායාති අත්තූපනායිකා. පරො උපනෙතබ්බො එතිස්සා දෙසනායාති පරූපනායිකා. ‘‘කතමා අත්තූපනායිකා දෙසනා, කතමා පරූපනායිකා දෙසනා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා නියමෙත්වා දස්සෙතුං ‘‘න පඤ්ඤායතී’’තිආදි වුත්තං. ‘‘න පඤ්ඤායතී’’ති දෙසනා සාවකානං නෙතබ්බානං වසෙන දෙසිතත්තා පරූපනායිකා දෙසනා නාම, ‘‘නත්ථි බුද්ධානං භගවන්තානං අවිජානනා’’ති දෙසනා අත්තනො නෙතබ්බස්ස වසෙන දෙසිතත්තා අත්තූපනායිකා දෙසනා නාම. ‘‘නත්ථි බුද්ධානං භගවන්තානං අවිජානනා’’ති වුත්තත්තා පුබ්බාය කොටියා අභාවතො එව න පඤ්ඤායතීති විඤ්ඤායති, භගවතො ඤාණස්ස පඤ්ඤාපනං කාතුං අසමත්ථත්තා න පඤ්ඤායතීති න විඤ්ඤායති තෙන අට්ඨකථායං ‘‘නත්ථි බුද්ධානං භගවන්තානං අවිජානනාති එතෙන පුරිමාය කොටියා අභාවතො එව න පඤ්ඤායති, න තත්ථ ඤාණස්ස පටිඝාතොති දස්සෙතී’’ති (නෙත්ති. අට්ඨ. 118) වුත්තං.
Buddhavisayo puggalaparo puggalapadhāno pañho avissajjanīyo, buddhavisayāva puggalaparoparaññutā avissajjanīyā. Bhikkhave, avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ pubbā koṭi na paññāyati taṇhāsaṃyojanānaṃ, sakiṃ nirayaṃ sandhāvataṃ saṃsarataṃ sattānaṃ, sakiṃ tiracchānayoniṃ sandhāvataṃ saṃsarataṃ sattānaṃ, sakiṃ pettivisayaṃ sandhāvataṃ saṃsarataṃ sattānaṃ, sakiṃ asurayoniṃ sandhāvataṃ saṃsarataṃ sattānaṃ, sakiṃ deve sandhāvataṃ saṃsarataṃ sattānaṃ, sakiṃ manusse sandhāvataṃ saṃsarataṃ sattānaṃ pubbā koṭi na paññāyati na dissati na upalabbhatīti. ‘‘Sā pubbā koṭi katamā’’ti kenaci kataṃ pucchanaṃ avissajjanīyaṃ saṃsārassa pubbakoṭiyā abhāvato avissajjanīyaṃ hoti. ‘‘Na paññāyatī’’ti desanā sāvakānaṃ ñāṇavekallena katā, na attano ñāṇavekallena. ‘‘Na paññāyatī’’ti desanā attano ceva sāvakānañca ñāṇavekallena kātabbā siyāti codanaṃ manasi katvā ‘‘duvidhā buddhānaṃ bhagavantānaṃ desanā’’tiādi vuttaṃ. Attā upanetabbo etissā desanāyāti attūpanāyikā. Paro upanetabbo etissā desanāyāti parūpanāyikā. ‘‘Katamā attūpanāyikā desanā, katamā parūpanāyikā desanā’’ti pucchitabbattā niyametvā dassetuṃ ‘‘na paññāyatī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Na paññāyatī’’ti desanā sāvakānaṃ netabbānaṃ vasena desitattā parūpanāyikā desanā nāma, ‘‘natthi buddhānaṃ bhagavantānaṃ avijānanā’’ti desanā attano netabbassa vasena desitattā attūpanāyikā desanā nāma. ‘‘Natthi buddhānaṃ bhagavantānaṃ avijānanā’’ti vuttattā pubbāya koṭiyā abhāvato eva na paññāyatīti viññāyati, bhagavato ñāṇassa paññāpanaṃ kātuṃ asamatthattā na paññāyatīti na viññāyati tena aṭṭhakathāyaṃ ‘‘natthi buddhānaṃ bhagavantānaṃ avijānanāti etena purimāya koṭiyā abhāvato eva na paññāyati, na tattha ñāṇassa paṭighātoti dassetī’’ti (netti. aṭṭha. 118) vuttaṃ.
‘‘කථං පන බුද්ධානං භගවන්තානං අවිජානනාය නත්ථිභාවොවිජානිතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා අවිජානනාය නත්ථිභාවං ජානාපෙතුං ‘‘යථා භගවා කොකාලිකං භික්ඛු’’න්තිආදි වුත්තං. අට්ඨකථායං පන – ‘‘යං පන අත්ථි, තං අඤ්ඤෙසං අප්පමෙය්යම්පි භගවතො න අප්පමෙය්යන්ති භගවතො සබ්බත්ථ අප්පටිහතඤාණතං දස්සෙතුං ‘යථා භගවා කොකාලිකං භික්ඛුං ආරබ්භා’තිආදිමාහා’’ති වුත්තං. භගවා කොකාලිකං භික්ඛුං ආරබ්භ ‘‘කීව දීඝං නු ඛො, භන්තෙ, පදුමෙ නිරයෙ ආයුප්පමාණ’’න්ති පඤ්හං පුච්ඡිත්වා නිසින්නං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං යථා යෙන පකාරෙන ‘‘සෙය්යථාපි…පෙ.… ආඝාතෙත්වා’’ති එවමාහ. තතො තෙන පකාරෙන අවිජානනාය නත්ථිභාවො විජානිතබ්බොති අත්ථො ගහෙතබ්බො.
‘‘Kathaṃ pana buddhānaṃ bhagavantānaṃ avijānanāya natthibhāvovijānitabbo’’ti vattabbattā avijānanāya natthibhāvaṃ jānāpetuṃ ‘‘yathā bhagavā kokālikaṃ bhikkhu’’ntiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘yaṃ pana atthi, taṃ aññesaṃ appameyyampi bhagavato na appameyyanti bhagavato sabbattha appaṭihatañāṇataṃ dassetuṃ ‘yathā bhagavā kokālikaṃ bhikkhuṃ ārabbhā’tiādimāhā’’ti vuttaṃ. Bhagavā kokālikaṃ bhikkhuṃ ārabbha ‘‘kīva dīghaṃ nu kho, bhante, padume niraye āyuppamāṇa’’nti pañhaṃ pucchitvā nisinnaṃ aññataraṃ bhikkhuṃ yathā yena pakārena ‘‘seyyathāpi…pe… āghātetvā’’ti evamāha. Tato tena pakārena avijānanāya natthibhāvo vijānitabboti attho gahetabbo.
භික්ඛු, ත්වං සල්ලක්ඛෙහි, කොකාලිකො වීසතිඛාරිකො කොසලකො තිලවාහො රාසිං කත්වා ඨපිතො, තතො තිලතො පුරිසො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයෙන එකමෙකං තිලං උද්ධරෙය්ය, සො වීසතිඛාරිකො කොසලකො තිලවාහො ඉමිනා උද්ධරානුපක්කමෙන ඛිප්පතරං පරික්ඛයං පරියාදානං සෙය්යථාපි ගච්ඡෙය්ය, එකො අබ්බුදො නිරයො පරික්ඛයං පරියාදානං න ත්වෙව ගච්ඡෙය්ය. වීසති අබ්බුදා නිරයා තත්තකෙ කාලෙ පරික්ඛයං පරියාදානං සෙය්යථාපි ගච්ඡෙය්යුං, එවමෙව එකො නිරබ්බුදො නිරයො තත්තකෙ කාලෙ පරික්ඛයං පරියාදානං න ත්වෙව ගච්ඡෙය්ය. එස නයො සෙසෙසුපි. සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු චිත්තං ආඝාතෙත්වා පදුමං නිරයං කොකාලිකො භික්ඛු උපපන්නො ඛො, භික්ඛු, ත්වං එවං සල්ලක්ඛෙහීති භගවා ආහාති යොජනා. භගවා ‘‘අයං අප්පමෙය්යො අයං අසඞ්ඛ්යෙය්යො’’ති වා න කිඤ්චි ආහ. ‘‘තස්මිං අප්පමෙය්යෙ කතමො අප්පමෙය්යො, තස්මිං අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ කතමො අසඞ්ඛ්යෙය්යො’’ති කෙනචි කතං පුච්ඡනං බුද්ධවිසයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ඉදං අප්පමෙය්යඅසඞ්ඛ්යෙය්යසුත්තං වුත්තනයෙන අවිස්සජ්ජනීයං. (11)
Bhikkhu, tvaṃ sallakkhehi, kokāliko vīsatikhāriko kosalako tilavāho rāsiṃ katvā ṭhapito, tato tilato puriso vassasatassa vassasatassa accayena ekamekaṃ tilaṃ uddhareyya, so vīsatikhāriko kosalako tilavāho iminā uddharānupakkamena khippataraṃ parikkhayaṃ pariyādānaṃ seyyathāpi gaccheyya, eko abbudo nirayo parikkhayaṃ pariyādānaṃ na tveva gaccheyya. Vīsati abbudā nirayā tattake kāle parikkhayaṃ pariyādānaṃ seyyathāpi gaccheyyuṃ, evameva eko nirabbudo nirayo tattake kāle parikkhayaṃ pariyādānaṃ na tveva gaccheyya. Esa nayo sesesupi. Sāriputtamoggallānesu cittaṃ āghātetvā padumaṃ nirayaṃ kokāliko bhikkhu upapanno kho, bhikkhu, tvaṃ evaṃ sallakkhehīti bhagavā āhāti yojanā. Bhagavā ‘‘ayaṃ appameyyo ayaṃ asaṅkhyeyyo’’ti vā na kiñci āha. ‘‘Tasmiṃ appameyye katamo appameyyo, tasmiṃ asaṅkhyeyye katamo asaṅkhyeyyo’’ti kenaci kataṃ pucchanaṃ buddhavisayattā avissajjanīyaṃ. Idaṃ appameyyaasaṅkhyeyyasuttaṃ vuttanayena avissajjanīyaṃ. (11)
119. ‘‘යදා සො උපකො’’තිආදීසු යොජනා පාකටා.
119.‘‘Yadā so upako’’tiādīsu yojanā pākaṭā.
‘‘කථං කෙන පකාරෙන ජිනො’’ති උපකෙන කතං පුච්ඡනං ‘‘කිලෙසප්පහානපකාරෙන ජිනො’’ති විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘කෙන පකාරෙන ජිනො’’ති උපකෙන කතං පුච්ඡනං ‘‘පාපකානං ධම්මානං ජිතත්තා ජිනො’’ති විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘කතමො ජිනො’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘රූපාදිකො ජිනො’’ති වා ‘‘රූපාදිකං මුඤ්චිත්වා අඤ්ඤො ජිනො’’ති වා විස්සජ්ජෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ‘‘කතමො ආසවක්ඛයො, කතමො රාගක්ඛයො, කතමො දොසක්ඛයො, කතමො මොහක්ඛයො’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘නිබ්බානං ආසවක්ඛයො’’ති වා ‘‘අරහත්තමග්ගො ආසවක්ඛයො’’ති වා ‘‘අරහත්තඵලං රාගක්ඛයො’’ති වා ඉති එවමාදිනා විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘කිත්තකො ආසවක්ඛයො, කිත්තකො රාගක්ඛයො, කිත්තකො දොසක්ඛයො, කිත්තකො මොහක්ඛයො’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘එත්තකො එතපරිමාණො ආසවක්ඛයො’’ති එවමාදිනා අවිස්සජ්ජනීයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ඉදං වුත්තප්පකාරං සුත්තං වුත්තනයෙන විස්සජ්ජනීයඤ්ච අවිස්සජ්ජනීයඤ්ච හොති. (12)
‘‘Kathaṃ kena pakārena jino’’ti upakena kataṃ pucchanaṃ ‘‘kilesappahānapakārena jino’’ti vissajjanīyattā vissajjanīyaṃ. ‘‘Kena pakārena jino’’ti upakena kataṃ pucchanaṃ ‘‘pāpakānaṃ dhammānaṃ jitattā jino’’ti vissajjanīyattā vissajjanīyaṃ. ‘‘Katamo jino’’ti kataṃ pucchanaṃ ‘‘rūpādiko jino’’ti vā ‘‘rūpādikaṃ muñcitvā añño jino’’ti vā vissajjetuṃ asakkuṇeyyattā avissajjanīyaṃ. ‘‘Katamo āsavakkhayo, katamo rāgakkhayo, katamo dosakkhayo, katamo mohakkhayo’’ti kataṃ pucchanaṃ ‘‘nibbānaṃ āsavakkhayo’’ti vā ‘‘arahattamaggo āsavakkhayo’’ti vā ‘‘arahattaphalaṃ rāgakkhayo’’ti vā iti evamādinā vissajjanīyattā vissajjanīyaṃ. ‘‘Kittako āsavakkhayo, kittako rāgakkhayo, kittako dosakkhayo, kittako mohakkhayo’’ti kataṃ pucchanaṃ ‘‘ettako etaparimāṇo āsavakkhayo’’ti evamādinā avissajjanīyattā avissajjanīyaṃ. Idaṃ vuttappakāraṃ suttaṃ vuttanayena vissajjanīyañca avissajjanīyañca hoti. (12)
‘‘තථාගතො සත්තො අත්ථී’’ති පුච්ඡනං ‘‘පඤ්චක්ඛන්ධෙ උපාදාය පඤ්ඤාපෙතබ්බො සත්තභූතො අත්ථී’’ති විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘අත්ථි රූප’’න්ති කතං පුච්ඡනං රූපස්ස විස්සජ්ජමානත්තා ‘‘ආමන්තා’’ති විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං, ‘‘රූපං තථාගතො’’ති කතං පුච්ඡනං තථාභාවතො අලබ්භනතො අවිස්සජ්ජනීයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ‘‘රූපවා තථාගතො’’තිආදීසුපි එස නයො යථාසම්භවං යොජෙතබ්බො. ඉදං වුත්තප්පකාරං සුත්තං වුත්තනයෙන විස්සජ්ජනීයඤ්ච අවිස්සජ්ජනීයඤ්ච හොති.
‘‘Tathāgato satto atthī’’ti pucchanaṃ ‘‘pañcakkhandhe upādāya paññāpetabbo sattabhūto atthī’’ti vissajjanīyattā vissajjanīyaṃ. ‘‘Atthi rūpa’’nti kataṃ pucchanaṃ rūpassa vissajjamānattā ‘‘āmantā’’ti vissajjanīyattā vissajjanīyaṃ, ‘‘rūpaṃ tathāgato’’ti kataṃ pucchanaṃ tathābhāvato alabbhanato avissajjanīyattā avissajjanīyaṃ. ‘‘Rūpavā tathāgato’’tiādīsupi esa nayo yathāsambhavaṃ yojetabbo. Idaṃ vuttappakāraṃ suttaṃ vuttanayena vissajjanīyañca avissajjanīyañca hoti.
‘‘පස්සති භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනා…පෙ.… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාතී’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘පස්සති භගවා’’ති වා…පෙ.… ‘‘පජානාති භගවා’’ති වා විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘කතමෙ සත්තා, කතමො තථාගතො’’ති කතං පුච්ඡනං පරමත්ථතො අලබ්භනතො අවිස්සජ්ජනීයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං.
‘‘Passati bhagavā dibbena cakkhunā…pe… yathākammūpage satte pajānātī’’ti kataṃ pucchanaṃ ‘‘passati bhagavā’’ti vā…pe… ‘‘pajānāti bhagavā’’ti vā vissajjanīyattā vissajjanīyaṃ. ‘‘Katame sattā, katamo tathāgato’’ti kataṃ pucchanaṃ paramatthato alabbhanato avissajjanīyattā avissajjanīyaṃ.
‘‘අත්ථි තථාගතො’’ති කතං පුච්ඡනං හෙට්ඨා වුත්තනයෙන විස්සජ්ජනීයං. ‘‘අත්ථි තථාගතො පරං මරණා’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘අත්ථි තථාගතො පරං මරණා’’ති විස්සජ්ජමානෙ සති ච ඉධලොකො එව පරලොකොති ආපජ්ජති, ‘‘නත්ථි තථාගතො පරං මරණා’’ති විස්සජ්ජමානෙ සති ච ඉධලොකතො අඤ්ඤො පරලොකොති ආපජ්ජති, තස්මා අවිස්සජ්ජනීයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ඉදං වුත්තප්පකාරං සුත්තං විස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ ච අවිස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො විස්සජ්ජනීයඤ්ච අවිස්සජ්ජනීයඤ්ච හොති.
‘‘Atthitathāgato’’ti kataṃ pucchanaṃ heṭṭhā vuttanayena vissajjanīyaṃ. ‘‘Atthi tathāgato paraṃ maraṇā’’ti kataṃ pucchanaṃ ‘‘atthi tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vissajjamāne sati ca idhaloko eva paralokoti āpajjati, ‘‘natthi tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vissajjamāne sati ca idhalokato añño paralokoti āpajjati, tasmā avissajjanīyattā avissajjanīyaṃ. Idaṃ vuttappakāraṃ suttaṃ vissajjanīye visaye ca avissajjanīye visaye ca vācakañāpakabhāvena pavattanato vissajjanīyañca avissajjanīyañca hoti.
120. නානාවිධං විස්සජ්ජනීයාවිස්සජ්ජනීයසුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සුත්තං කම්ම’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං කම්ම’’න්තිආදි වුත්තං.
120. Nānāvidhaṃ vissajjanīyāvissajjanīyasuttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ suttaṃ kamma’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ kamma’’ntiādi vuttaṃ.
‘‘අන්තකෙනාධිපන්නස්සා’’තිආදීසු අත්ථො හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා පාකටො ‘‘මරණෙනාභිභූතස්ස…පෙ.… ඡායාව අනපායිනී’’ති ඉදං සුත්තං පුඤ්ඤකම්මපාපකම්මද්වයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කම්මං නාම.
‘‘Antakenādhipannassā’’tiādīsu attho heṭṭhā vuttanayattā pākaṭo ‘‘maraṇenābhibhūtassa…pe… chāyāva anapāyinī’’ti idaṃ suttaṃ puññakammapāpakammadvaye vācakañāpakabhāvena pavattanato kammaṃ nāma.
භික්ඛවෙ, තුම්හෙ පුන චපරං කම්මං සල්ලක්ඛෙථ. (අනුට්ඨානගිලානං) අනුට්ඨානගිලානස්ස පීඨසමාරුළ්හං පීඨසමාරුළ්හස්ස බාලං බාලස්ස වා මඤ්චසමාරුළ්හං මඤ්චසමාරුළ්හස්ස බාලං බාලස්ස වා ඡමායං භූමියං සෙමානං සෙමානස්ස සයන්තස්ස බාලං බාලස්ස වා කායෙන දුච්චරිතානි වාචාය දුච්චරිතානි මනසා දුච්චරිතානි පාපකානි යානි කම්මානි පුබ්බෙ පුබ්බකාලෙ වා අතීතෙ අනෙකකප්පකොටිසතසහස්සෙ වා අස්ස බාලෙන කතානි, තානි පාපකානි කම්මානි තම්හි පීඨසමාරුළ්හාදිසමයෙ ඔලම්බන්ති විය උපට්ඨහන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති විය උපට්ඨහන්ති අභිප්පලම්බන්ති විය උපට්ඨහන්ති. භික්ඛවෙ , මහතං මහන්තානං පබ්බතකූටානං ඡායා සායන්හසමයං පථවියං සෙය්යථාපි ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති යථා, භික්ඛවෙ, එවමෙව බාලං…පෙ.… අභිප්පලම්බන්ති. භික්ඛවෙ, තත්ර තස්මිං උපට්ඨානාකාරෙ උපට්ඨානාකාරහෙතු බාලස්ස කතපාපස්ස එවං පරිවිතක්කො හොති ‘‘මෙ මයා කල්යාණං අකතං වත, මෙ මයා කුසලං අකතං වත, භීරුත්තාණං කතං වත, මෙ මයා පාපං කතං වත, මෙ මයා ලුද්දං කතං වත, මෙ මයා කිබ්බිසං කතං වත, භො අගිලාන සප්පුරිස අකතකල්යාණානං අකතකුසලානං අකතභීරුත්තාණානං කතපාපානං කතලුද්දානං කතකිබ්බිසානං යාවතා ගති දුග්ගති අත්ථි, තං ගතිං අහං පෙච්ච ගච්ඡාමී’’ති එවං පරිවිතක්කො හොති. එවං විතක්කෙන්තො සො බාලො සොචති කිලමති පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති සම්මොහං ආපජ්ජතීති යොජනා.
Bhikkhave, tumhe puna caparaṃ kammaṃ sallakkhetha. (Anuṭṭhānagilānaṃ) anuṭṭhānagilānassa pīṭhasamāruḷhaṃ pīṭhasamāruḷhassa bālaṃ bālassa vā mañcasamāruḷhaṃ mañcasamāruḷhassa bālaṃ bālassa vā chamāyaṃ bhūmiyaṃ semānaṃ semānassa sayantassa bālaṃ bālassa vā kāyena duccaritāni vācāya duccaritāni manasā duccaritāni pāpakāni yāni kammāni pubbe pubbakāle vā atīte anekakappakoṭisatasahasse vā assa bālena katāni, tāni pāpakāni kammāni tamhi pīṭhasamāruḷhādisamaye olambanti viya upaṭṭhahanti ajjholambanti viya upaṭṭhahanti abhippalambanti viya upaṭṭhahanti. Bhikkhave , mahataṃ mahantānaṃ pabbatakūṭānaṃ chāyā sāyanhasamayaṃ pathaviyaṃ seyyathāpi olambanti ajjholambanti abhippalambanti yathā, bhikkhave, evameva bālaṃ…pe… abhippalambanti. Bhikkhave, tatra tasmiṃ upaṭṭhānākāre upaṭṭhānākārahetu bālassa katapāpassa evaṃ parivitakko hoti ‘‘me mayā kalyāṇaṃ akataṃ vata, me mayā kusalaṃ akataṃ vata, bhīruttāṇaṃ kataṃ vata, me mayā pāpaṃ kataṃ vata, me mayā luddaṃ kataṃ vata, me mayā kibbisaṃ kataṃ vata, bho agilāna sappurisa akatakalyāṇānaṃ akatakusalānaṃ akatabhīruttāṇānaṃ katapāpānaṃ kataluddānaṃ katakibbisānaṃ yāvatā gati duggati atthi, taṃ gatiṃ ahaṃ pecca gacchāmī’’ti evaṃ parivitakko hoti. Evaṃ vitakkento so bālo socati kilamati paridevati, urattāḷiṃ kandati sammohaṃ āpajjatīti yojanā.
පබ්බතකූටානං ඡායා නාම සූරියුග්ගමනකාලෙපි පථවියා ඔලම්බන්තීපි ඡායා හායනවසෙන ඔලම්බන්ති. සායන්හසමයං පන ඡායා වඩ්ඪනවසෙන ඔලම්බන්ති, තථෙව කම්මානිපි තස්මිං කාලෙ වඩ්ඪනවසෙන උපට්ඨහන්ති, තස්මා තමෙව වඩ්ඪනුපට්ඨානං සන්ධාය ‘‘සායන්හසමය’’න්ති වුත්තං. සුක්කපක්ඛෙපි යොජනා කණ්හපක්ඛෙ යොජනානුසාරෙන කාතබ්බා. ඉදං ‘‘පුන චපර’’න්තිආදිකං සුත්තද්වයං කුසලකම්මඅකුසලකම්මෙසු වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කම්මං නාම.
Pabbatakūṭānaṃ chāyā nāma sūriyuggamanakālepi pathaviyā olambantīpi chāyā hāyanavasena olambanti. Sāyanhasamayaṃ pana chāyā vaḍḍhanavasena olambanti, tatheva kammānipi tasmiṃ kāle vaḍḍhanavasena upaṭṭhahanti, tasmā tameva vaḍḍhanupaṭṭhānaṃ sandhāya ‘‘sāyanhasamaya’’nti vuttaṃ. Sukkapakkhepi yojanā kaṇhapakkhe yojanānusārena kātabbā. Idaṃ ‘‘puna capara’’ntiādikaṃ suttadvayaṃ kusalakammaakusalakammesu vācakañāpakabhāvena pavattanato kammaṃ nāma.
නානාවිධං කම්මං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමො විපාකො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා තත්ථ කතමො විපාකො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානෙසු කතමො විපාකොති පුච්ඡති. භික්ඛවෙ, වො තුම්හෙහි යෙ මනුස්සත්තසද්ධාපටිලාභාදයො පටිලද්ධා, තෙ මනුස්සත්තසද්ධාපටිලාභාදයො වො තුම්හාකං ලාභා භවන්ති. තුම්හෙහි පබ්බජිත්වා යං චතුපාරිසුද්ධිසීලාදිසම්පාදනං ලද්ධං, තං චතුපාරිසුද්ධිසීලාදිසම්පාදනං වො තුම්හාකං සුලද්ධං භවති. භික්ඛවෙ, යො බුද්ධුප්පාදො නවමො ඛණො තුම්හෙහි ලද්ධො, සො බුද්ධුප්පාදො නවමො ඛණො වො තුම්හාකං බ්රහ්මචරියවාසාය පටිලද්ධො භවති.
Nānāvidhaṃ kammaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamo vipāko’’ti pucchitabbattā tattha katamo vipāko’’tiādi vuttaṃ. Tattha tesu aṭṭhavīsatividhesu lokiyādīsu sāsanapaṭṭhānesu katamo vipākoti pucchati. Bhikkhave, vo tumhehi ye manussattasaddhāpaṭilābhādayo paṭiladdhā, te manussattasaddhāpaṭilābhādayo vo tumhākaṃ lābhā bhavanti. Tumhehi pabbajitvā yaṃ catupārisuddhisīlādisampādanaṃ laddhaṃ, taṃ catupārisuddhisīlādisampādanaṃ vo tumhākaṃ suladdhaṃ bhavati. Bhikkhave, yo buddhuppādo navamo khaṇo tumhehi laddho, so buddhuppādo navamo khaṇo vo tumhākaṃ brahmacariyavāsāya paṭiladdho bhavati.
භික්ඛවෙ, මයා ඡඵස්සායතනිකා නාම නිරයා දිට්ඨා, තත්ථ තෙසු දිට්ඨෙසු ඡඵස්සායතනිකෙසු නාම නිරයෙසු යං කිඤ්චි රූපං චක්ඛුනා පස්සති, තං අනිට්ඨරූපංයෙව පස්සති, නො ඉට්ඨරූපං. අකන්තරූපංයෙව පස්සති, නො කන්තරූපං. අමනාපරූපංයෙව පස්සති, නො මනාපරූපං.
Bhikkhave, mayā chaphassāyatanikā nāma nirayā diṭṭhā, tattha tesu diṭṭhesu chaphassāyatanikesu nāma nirayesu yaṃ kiñci rūpaṃ cakkhunā passati, taṃ aniṭṭharūpaṃyeva passati, no iṭṭharūpaṃ. Akantarūpaṃyeva passati, no kantarūpaṃ. Amanāparūpaṃyeva passati, no manāparūpaṃ.
යං කිඤ්චි සද්දං සොතෙන…පෙ.… ඝානෙන…පෙ.… ජිව්හාය…පෙ.… කායෙන…පෙ.… යං කිඤ්චි ධම්මං මනසා විජානාති, තං අනිට්ඨධම්මංයෙව විජානාති, නො ඉට්ඨධම්මං. අකන්තධම්මංයෙව විජානාති, නො කන්තධම්මං. අමනාපධම්මංයෙව විජානාති, නො මනාපධම්මන්ති පාඨො යුත්තො. ‘‘අනිට්ඨරූපංයෙව විජානාති, නො ඉට්ඨරූප’’න්තිආදිපාඨො අයුත්තො, කත්ථචි පාළියං අයුත්තපාඨො දිට්ඨො. සුක්කපක්ඛෙ වුත්තනයවිපරියායෙන යොජනා කාතබ්බා. අයං වුත්තප්පකාරා ‘‘ලාභා වො, භික්ඛවෙ’’තිආදිකො පාඨො විපාකෙ වාචකඤාපකභාවෙනෙව පවත්තනතො විපාකො නාම.
Yaṃ kiñci saddaṃ sotena…pe… ghānena…pe… jivhāya…pe… kāyena…pe… yaṃ kiñci dhammaṃ manasā vijānāti, taṃ aniṭṭhadhammaṃyeva vijānāti, no iṭṭhadhammaṃ. Akantadhammaṃyeva vijānāti, no kantadhammaṃ. Amanāpadhammaṃyeva vijānāti, no manāpadhammanti pāṭho yutto. ‘‘Aniṭṭharūpaṃyeva vijānāti, no iṭṭharūpa’’ntiādipāṭho ayutto, katthaci pāḷiyaṃ ayuttapāṭho diṭṭho. Sukkapakkhe vuttanayavipariyāyena yojanā kātabbā. Ayaṃ vuttappakārā ‘‘lābhā vo, bhikkhave’’tiādiko pāṭho vipāke vācakañāpakabhāveneva pavattanato vipāko nāma.
මාරිසා නිරයෙ පච්චමානානං අම්හාකං සබ්බසො නිමුජ්ජනඋම්මුජ්ජනවසෙන සට්ඨිවස්සසහස්සානි පරිපුණ්ණානි, නිරයස්ස අන්තො පරියොසානං කදා කස්මිං කාලෙ භවිස්සති.
Mārisā niraye paccamānānaṃ amhākaṃ sabbaso nimujjanaummujjanavasena saṭṭhivassasahassāni paripuṇṇāni, nirayassa anto pariyosānaṃ kadā kasmiṃ kāle bhavissati.
නිරයස්ස අන්තො පරියොසානං නත්ථි. නිරයස්ස අන්තො පරියොසානං කුතො අත්ථි? නිරයස්ස අන්තො පරියොසානං අම්හාකං න පටිදිස්සති. මාරිසා, යදා තුම්හෙ ච අහඤ්ච සෙට්ඨිපුත්තා ජාතා, තදා තුය්හං තුම්හාකඤ්ච මය්හං මම ච පාපං හි යස්මා පකතං පකාරෙහි කතං, තස්මා නිරයස්ස අන්තො පරියොසානං අම්හාකං න දිස්සතීති අයං පාඨො විපාකෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො විපාකො නාම. (13)
Nirayassa anto pariyosānaṃ natthi. Nirayassa anto pariyosānaṃ kuto atthi? Nirayassa anto pariyosānaṃ amhākaṃ na paṭidissati. Mārisā, yadā tumhe ca ahañca seṭṭhiputtā jātā, tadā tuyhaṃ tumhākañca mayhaṃ mama ca pāpaṃ hi yasmā pakataṃ pakārehi kataṃ, tasmā nirayassa anto pariyosānaṃ amhākaṃ na dissatīti ayaṃ pāṭho vipāke vācakañāpakabhāvena pavattanato vipāko nāma. (13)
121. අධම්මචාරී නරො කුසලධම්මෙසු පමත්තො හි යස්මා හොති, තස්මා සො අධම්මචාරී පමත්තො නරො යහිං යහිං යං යං දුග්ගතිං ගච්ඡති, තං තං ගච්ඡන්තං අධම්මචාරිං නං නරං අත්තනා චරිතො සො ධම්මොව හනති. කිමිව හනති? සයං අත්තනා ගහිතො කණ්හසප්පො ගණ්හන්තං ජනං හනති යථා, එවං අත්තනා චරිතො අධම්මො අධම්මචාරිං නං හනති. ‘‘න හි ධම්මො අධම්මො චා’’තිආදිගාථාය අත්ථො පාකටො. ඉදං සුත්තද්වයං කම්මෙ ච විපාකෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කම්මඤ්ච විපාකො ච හොති.
121. Adhammacārī naro kusaladhammesu pamatto hi yasmā hoti, tasmā so adhammacārī pamatto naro yahiṃ yahiṃ yaṃ yaṃ duggatiṃ gacchati, taṃ taṃ gacchantaṃ adhammacāriṃ naṃ naraṃ attanā carito so dhammova hanati. Kimiva hanati? Sayaṃ attanā gahito kaṇhasappo gaṇhantaṃ janaṃ hanati yathā, evaṃ attanā carito adhammo adhammacāriṃ naṃ hanati. ‘‘Na hi dhammo adhammo cā’’tiādigāthāya attho pākaṭo. Idaṃ suttadvayaṃ kamme ca vipāke ca vācakañāpakabhāvena pavattanato kammañca vipāko ca hoti.
භික්ඛවෙ, තුම්හෙ පුඤ්ඤානං මා භායිත්ථ; භික්ඛවෙ, යදිදං යං ඉදං ‘‘පුඤ්ඤානී’’ති අධිවචනං පවත්තං; එතං ‘‘පුඤ්ඤානී’’ති අධිවචනං ඉට්ඨස්ස කන්තස්ස පියස්ස මනාපස්ස සුඛස්ස සුඛවිපාකජනකස්ස කම්මස්ස අධිවචනං හොති. භික්ඛවෙ, අහං දීඝරත්තං කතානං පුඤ්ඤානං දීඝරත්තං පච්චනුභූතං ඉට්ඨං කන්තං පියං මනාපං අභිජානාමි ඛො. ‘‘කථං අභිජානාමී’’ති චෙ පුච්ඡෙය්ය , පුබ්බෙ සත්ත වස්සානි මෙත්තචිත්තං මෙත්තාය සහිතං දුතියජ්ඣානචිත්තං භාවෙත්වා සත්ත සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ ඉමං ලොකං මනුස්සලොකං පුන න ආගමාසිං. සත්ත සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙති චෙත්ථ සංවට්ටග්ගහණෙන සංවට්ටට්ඨායී, විවට්ටග්ගහණෙන විවට්ටට්ඨායීපි ගහිතාති වෙදිතබ්බා. සෙසෙසුපි එවමෙව ගහෙතබ්බො. භික්ඛවෙ, සංවට්ටමානෙ කප්පෙ අහං ආභස්සරූපගො හොමි, විවට්ටකප්පෙ සුඤ්ඤං බ්රහ්මවිමානං උපපජ්ජාමි. භික්ඛවෙ, තත්ර බ්රහ්මවිමානෙ තත්ර උපපජ්ජමානෙ උපපජ්ජමානහෙතු අහං බ්රහ්මා හොමි, අඤ්ඤෙ මහානුභාවෙන අභිභවනතො අභිභූ, අඤ්ඤෙහි අනභිභවනතො අනභිභූතො මහාබ්රහ්මා හොමි, අඤ්ඤදත්ථු එකංසෙන දසො අහං වසවත්තී හොමි.
Bhikkhave, tumhe puññānaṃ mā bhāyittha; bhikkhave, yadidaṃ yaṃ idaṃ ‘‘puññānī’’ti adhivacanaṃ pavattaṃ; etaṃ ‘‘puññānī’’ti adhivacanaṃ iṭṭhassa kantassa piyassa manāpassa sukhassa sukhavipākajanakassa kammassa adhivacanaṃ hoti. Bhikkhave, ahaṃ dīgharattaṃ katānaṃ puññānaṃ dīgharattaṃ paccanubhūtaṃ iṭṭhaṃ kantaṃ piyaṃ manāpaṃ abhijānāmi kho. ‘‘Kathaṃ abhijānāmī’’ti ce puccheyya , pubbe satta vassāni mettacittaṃ mettāya sahitaṃ dutiyajjhānacittaṃ bhāvetvā satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappe imaṃ lokaṃ manussalokaṃ puna na āgamāsiṃ. Satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappeti cettha saṃvaṭṭaggahaṇena saṃvaṭṭaṭṭhāyī, vivaṭṭaggahaṇena vivaṭṭaṭṭhāyīpi gahitāti veditabbā. Sesesupi evameva gahetabbo. Bhikkhave, saṃvaṭṭamāne kappe ahaṃ ābhassarūpago homi, vivaṭṭakappe suññaṃ brahmavimānaṃ upapajjāmi. Bhikkhave, tatra brahmavimāne tatra upapajjamāne upapajjamānahetu ahaṃ brahmā homi, aññe mahānubhāvena abhibhavanato abhibhū, aññehi anabhibhavanato anabhibhūto mahābrahmā homi, aññadatthu ekaṃsena daso ahaṃ vasavattī homi.
භික්ඛවෙ, අහං දෙවානමින්දො සක්කො ඡත්තිංසක්ඛත්තුං අහොසිං ඛො, ධම්මිකො ධම්මරාජා චාතුරන්තො විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තො චක්කරතනාදිසත්තරතනසමන්නාගතො චක්කවත්තිරාජා අනෙකසතක්ඛත්තුං අහොසිං, පදෙසරජ්ජස්ස රාජභාවෙ කො පන වාදො.
Bhikkhave, ahaṃ devānamindo sakko chattiṃsakkhattuṃ ahosiṃ kho, dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto cakkaratanādisattaratanasamannāgato cakkavattirājā anekasatakkhattuṃ ahosiṃ, padesarajjassa rājabhāve ko pana vādo.
භික්ඛවෙ, තස්ස චක්කවත්තිරාජභූතස්ස මය්හං එතං පරිවිතක්කනං අහොසි ‘‘යෙන ඵලෙන යෙන විපාකෙන අහං එතරහි එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො අම්හි, තං ඉදං ඵලං කිස්ස කම්මස්ස ඵලං නු ඛො, සො අයං විපාකො කිස්ස කම්මස්ස විපාකො නු ඛො’’ති එතං පරිවිතක්කනං අහොසි. භික්ඛවෙ, තස්ස විතක්කෙන්තස්ස මය්හං එතං පරිවිතක්කනං අහොසි ‘‘යෙන ඵලෙන යෙන විපාකෙන අහං එතරහි එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො අම්හි, මෙ පවත්තං තං ඉදං ඵලං තිණ්ණං කම්මානං ඵලං ඛො, සො අයං විපාකො තිණ්ණං කම්මානං විපාකො ඛො, සෙය්යථිදං කතමෙසං තිණ්ණං කම්මානං ඵලං විපාකො? දානස්ස දමස්ස සංයමස්සාති තිණ්ණං කම්මානං ඵලං විපාකො’’ති එතං පරිවිතක්කනං අහොසීති අවොචාති යොජනා.
Bhikkhave, tassa cakkavattirājabhūtassa mayhaṃ etaṃ parivitakkanaṃ ahosi ‘‘yena phalena yena vipākena ahaṃ etarahi evaṃmahiddhiko evaṃmahānubhāvo amhi, taṃ idaṃ phalaṃ kissa kammassa phalaṃ nu kho, so ayaṃ vipāko kissa kammassa vipāko nu kho’’ti etaṃ parivitakkanaṃ ahosi. Bhikkhave, tassa vitakkentassa mayhaṃ etaṃ parivitakkanaṃ ahosi ‘‘yena phalena yena vipākena ahaṃ etarahi evaṃmahiddhiko evaṃmahānubhāvo amhi, me pavattaṃ taṃ idaṃ phalaṃ tiṇṇaṃ kammānaṃ phalaṃ kho, so ayaṃ vipāko tiṇṇaṃ kammānaṃ vipāko kho, seyyathidaṃ katamesaṃ tiṇṇaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko? Dānassa damassa saṃyamassāti tiṇṇaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti etaṃ parivitakkanaṃ ahosīti avocāti yojanā.
තත්ථ තස්මිං ‘‘මා, භික්ඛවෙ, පුඤ්ඤානං භායිත්ථා’’තිආදිකෙ සුත්තෙ යඤ්ච දානං, යො ච දමො, යො ච සංයමො අත්ථි, ඉදං දානාදිත්තයං කම්මං, තංවාචකඤාපකං සුත්තම්පි කම්මං නාම. තප්පච්චයො තංකම්මපච්චයො පච්චයුප්පන්නභූතො පච්චනුභූතො යො විපාකො අත්ථි, එතං විපාකෙ ඵලම්පි පක්ඛිපිතබ්බං, අයං විපාකො තංවාචකඤාපකො පාඨොපි විපාකො නාම. චූළකම්මවිභඞ්ගො චූළකම්මවිපාකපුථුත්තවිභාගො තථා වත්තබ්බො.
Tattha tasmiṃ ‘‘mā, bhikkhave, puññānaṃ bhāyitthā’’tiādike sutte yañca dānaṃ, yo ca damo, yo ca saṃyamo atthi, idaṃ dānādittayaṃ kammaṃ, taṃvācakañāpakaṃ suttampi kammaṃ nāma. Tappaccayo taṃkammapaccayo paccayuppannabhūto paccanubhūto yo vipāko atthi, etaṃ vipāke phalampi pakkhipitabbaṃ, ayaṃ vipāko taṃvācakañāpako pāṭhopi vipāko nāma. Cūḷakammavibhaṅgo cūḷakammavipākaputhuttavibhāgo tathā vattabbo.
තොදෙය්යපුත්තස්ස සුභස්ස මාණවස්ස යං සුත්තං භගවතා දෙසිතං, තත්ථ සුත්තෙ වුත්තා යෙ පාණාතිපාතාදයො ධම්මා අප්පායුකදීඝායුකතාය සංවත්තන්ති, යෙ හිංසනාදයො ධම්මා බහ්වාබාධඅප්පාබාධතාය සංවත්තන්ති, යෙ උසූයනාදයො ධම්මා අප්පෙසක්ඛමහෙසක්ඛතාය සංවත්තන්ති, යෙ කොධාදයො ධම්මා දුබ්බණ්ණසුවණ්ණතාය සංවත්තන්ති, යෙ අගාරවාදයො ධම්මා නීචකුලිකඋච්චකුලිකතාය සංවත්තන්ති, යෙ මච්ඡෙරාදයො ධම්මා අප්පභොගමහාභොගතාය සංවත්තන්ති, යෙ අසල්ලක්ඛණාදයො ධම්මා දුප්පඤ්ඤපඤ්ඤවන්තතාය සංවත්තන්ති. ඉදං පාණාතිපාතසත්තයුගං කම්මං, තංවාචකඤාපකං සුත්තම්පි කම්මං නාම. තත්ථ සුභසුත්තෙ යා අප්පායුකදීඝායුකතා වුත්තා…පෙ.… යා දුප්පඤ්ඤපඤ්ඤවන්තතා වුත්තා, සො අයං අප්පායුකදීඝායුකතාදිකො විපාකො, තංවාචකඤාපකපාඨොපි විපාකො. ඉදං සුභසුත්තං කුසලාකුසලකම්මෙ චෙව විපාකෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කම්මඤ්ච විපාකො ච හොති. (14)
Todeyyaputtassa subhassa māṇavassa yaṃ suttaṃ bhagavatā desitaṃ, tattha sutte vuttā ye pāṇātipātādayo dhammā appāyukadīghāyukatāya saṃvattanti, ye hiṃsanādayo dhammā bahvābādhaappābādhatāya saṃvattanti, ye usūyanādayo dhammā appesakkhamahesakkhatāya saṃvattanti, ye kodhādayo dhammā dubbaṇṇasuvaṇṇatāya saṃvattanti, ye agāravādayo dhammā nīcakulikauccakulikatāya saṃvattanti, ye maccherādayo dhammā appabhogamahābhogatāya saṃvattanti, ye asallakkhaṇādayo dhammā duppaññapaññavantatāya saṃvattanti. Idaṃ pāṇātipātasattayugaṃ kammaṃ, taṃvācakañāpakaṃ suttampi kammaṃ nāma. Tattha subhasutte yā appāyukadīghāyukatā vuttā…pe… yā duppaññapaññavantatā vuttā, so ayaṃ appāyukadīghāyukatādiko vipāko, taṃvācakañāpakapāṭhopi vipāko. Idaṃ subhasuttaṃ kusalākusalakamme ceva vipāke ca vācakañāpakabhāvena pavattanato kammañca vipāko ca hoti. (14)
122. යො පුග්ගලො වචීදුච්චරිතපරිවජ්ජනෙන වාචානුරක්ඛී භවෙය්ය, අභිජ්ඣාදිඅනුප්පාදනෙන මනසා සංවුතො භවෙය්ය, පාණාතිපාතාදිපජහනෙන කායෙන අකුසලං න කයිරා, ඉති තයො එතෙ කම්මපථෙ විසොධයෙ, සො පුග්ගලො ඉසිප්පවෙදිතං මග්ගං අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං ආරාධයෙ ආරාධයෙය්යාති යොජනා. ඉදං ‘‘වාචානුරක්ඛී’’තිආදිකං සුත්තං කුසලෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කුසලං නාම.
122. Yo puggalo vacīduccaritaparivajjanena vācānurakkhī bhaveyya, abhijjhādianuppādanena manasā saṃvuto bhaveyya, pāṇātipātādipajahanena kāyena akusalaṃ na kayirā, iti tayo ete kammapathe visodhaye, so puggalo isippaveditaṃ maggaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ ārādhaye ārādhayeyyāti yojanā. Idaṃ ‘‘vācānurakkhī’’tiādikaṃ suttaṃ kusale vācakañāpakabhāvena pavattanato kusalaṃ nāma.
යස්ස පුග්ගලස්ස කායෙන දුක්කටං දුග්ගතිසංවත්තනියකම්මං නත්ථි, වාචාය දුක්කටකම්මං නත්ථි, මනසා දුක්කටකම්මං නත්ථි, තීහි ඨානෙහි උප්පජ්ජනට්ඨානෙහි සංවුතං තං පුග්ගලං ‘‘බ්රාහ්මණ’’න්ති අහං වදාමීති යොජනා. ඉදං ගාථාවචනං වුත්තනයෙන කුසලං නාම.
Yassa puggalassa kāyena dukkaṭaṃ duggatisaṃvattaniyakammaṃ natthi, vācāya dukkaṭakammaṃ natthi, manasā dukkaṭakammaṃ natthi, tīhi ṭhānehi uppajjanaṭṭhānehi saṃvutaṃ taṃ puggalaṃ ‘‘brāhmaṇa’’nti ahaṃ vadāmīti yojanā. Idaṃ gāthāvacanaṃ vuttanayena kusalaṃ nāma.
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ…පෙ.… කුසලමූලානී’’ති ඉදං වචනං වුත්තනයෙන කුසලං. භික්ඛවෙ, කුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා විජ්ජා පුබ්බඞ්ගමා හොති, හිරී ච ඔත්තප්පඤ්ච අනුදෙවාති යොජනා. ඉදං වචනං වුත්තනයෙන කුසලං නාම.
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave…pe… kusalamūlānī’’ti idaṃ vacanaṃ vuttanayena kusalaṃ. Bhikkhave, kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā vijjā pubbaṅgamā hoti, hirī ca ottappañca anudevāti yojanā. Idaṃ vacanaṃ vuttanayena kusalaṃ nāma.
මාලුවා සාලං රුක්ඛං ඔනතං භූමියං පතනං කරොති ඉව, තථා යස්ස ජනස්ස අච්චන්තං ද්වීසු තීසු භවෙසු දුස්සීල්යං අත්ථි, සො ජනො අත්තානං ඔනතං අපායෙසු පාකටං කරොති. අනත්ථකාමො ජනො යථා අනත්ථං ඉච්ඡති, තථා අනත්ථං කරොති යථා, තථා ඊදිසො දුස්සීලො නං අත්තානං අනත්ථං කරොතීති යොජනා. ඉදං ‘‘යස්සා’’තිආදිකං වචනං වුත්තනයෙන අකුසලං.
Māluvā sālaṃ rukkhaṃ onataṃ bhūmiyaṃ patanaṃ karoti iva, tathā yassa janassa accantaṃ dvīsu tīsu bhavesu dussīlyaṃ atthi, so jano attānaṃ onataṃ apāyesu pākaṭaṃ karoti. Anatthakāmo jano yathā anatthaṃ icchati, tathā anatthaṃ karoti yathā, tathā īdiso dussīlo naṃ attānaṃ anatthaṃ karotīti yojanā. Idaṃ ‘‘yassā’’tiādikaṃ vacanaṃ vuttanayena akusalaṃ.
අස්මමයං අස්මසඞ්ඛාතං පාසාණමණිමයං වජිරං වජිරස්ස උට්ඨානසඞ්ඛාතං පාසාණමණිං අභිමත්ථති විධංසෙති ඉව, තථා අත්තනා හි සයමෙව කතං අත්තජං අත්තසම්භවං පාපං දුම්මෙධං පාපං කරොන්තං ජනං අභිමත්ථතීති යොජනා. ඉදං ‘‘අත්තනා හී’’තිආදිකං වචනං වුත්තනයෙන අකුසලං.
Asmamayaṃ asmasaṅkhātaṃ pāsāṇamaṇimayaṃ vajiraṃ vajirassa uṭṭhānasaṅkhātaṃ pāsāṇamaṇiṃ abhimatthati vidhaṃseti iva, tathā attanā hi sayameva kataṃ attajaṃ attasambhavaṃ pāpaṃ dummedhaṃ pāpaṃ karontaṃ janaṃ abhimatthatīti yojanā. Idaṃ ‘‘attanā hī’’tiādikaṃ vacanaṃ vuttanayena akusalaṃ.
දෙවතෙ කුසලෙහි විවජ්ජිතා අකුසලා දස කම්මපථෙ නිසෙවිය කත්වා ගරහා ගාරය්හා භවන්ති, බාලමතී මන්දබුද්ධිනො නිරයෙසු පච්චරෙති යොජනා. ඉදං ‘‘දස කම්මපථෙ’’තිආදිකං සුත්තං වුත්තනයෙන අකුසලං.
Devate kusalehi vivajjitā akusalā dasa kammapathe niseviya katvā garahā gārayhā bhavanti, bālamatī mandabuddhino nirayesu paccareti yojanā. Idaṃ ‘‘dasa kammapathe’’tiādikaṃ suttaṃ vuttanayena akusalaṃ.
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ…පෙ.… අකුසලමූලානී’’ති ඉදං වචනං වුත්තනයෙන අකුසලං. (15)
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave…pe… akusalamūlānī’’ti idaṃ vacanaṃ vuttanayena akusalaṃ. (15)
යාදිසං යං බීජං වපතෙ, තං බීජං තාදිසං ඵලං හරතෙ ඉව, තථා කල්යාණකාරී පණ්ඩිතො කල්යාණං ඵලං හරතෙ, පාපකාරී බාලො ච පාපකං ඵලං හරතෙති යොජනා. තත්ථ ‘‘යාදිස’’න්තිආදිකෙ සුත්තෙ ‘‘කල්යාණකාරී කල්යාණ’’න්ති යං වචනං ආහ, ඉදං වචනං කුසලං. ‘‘පාපකාරී ච පාපක’’න්ති යං වචනං ආහ, ඉදං වචනං අකුසලං. ඉදං ද්විවචනං වුත්තනයෙන කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච හොති.
Yādisaṃ yaṃ bījaṃ vapate, taṃ bījaṃ tādisaṃ phalaṃ harate iva, tathā kalyāṇakārī paṇḍito kalyāṇaṃ phalaṃ harate, pāpakārī bālo ca pāpakaṃ phalaṃ harateti yojanā. Tattha ‘‘yādisa’’ntiādike sutte ‘‘kalyāṇakārī kalyāṇa’’nti yaṃ vacanaṃ āha, idaṃ vacanaṃ kusalaṃ. ‘‘Pāpakārī ca pāpaka’’nti yaṃ vacanaṃ āha, idaṃ vacanaṃ akusalaṃ. Idaṃ dvivacanaṃ vuttanayena kusalañca akusalañca hoti.
කල්යාණකාරී සප්පුරිසා සුභෙන කම්මෙන සුග්ගතිං වජන්ති ගච්ඡන්ති, පාපකාරී කාපුරිසා අසුභෙන කම්මුනා අපායභූමිං වජන්ති ගච්ඡන්ති, කම්මස්ස අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණසහගතකම්මස්ස ඛයා ඛයනතො විමුත්තචෙතසා සමුච්ඡෙදවිමුත්තිපටිප්පස්සද්ධිවිමුත්තිචිත්තා තෙ සප්පුරිසා අසුභෙ නිබ්බන්ති. කිමිව නිබ්බන්ති? ඉන්ධනක්ඛයා ජොති නිබ්බාති ඉව, තථා තෙ සප්පුරිසා කම්මස්ස ඛයා අනවසෙසඛයනතො නිබ්බන්තීති යොජනා. තත්ථ තස්මිං ‘‘සුභෙනා’’තිආදිගාථාවචනෙ ‘‘සුභෙන…පෙ.… සුග්ගති’’න්ති යං වචනං ආහ, ඉදං ‘‘සුභෙන…පෙ.…සුග්ගති’’න්ති වචනං කුසලෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කුසලං නාම. ‘‘අපායභූමිං අසුභෙන කම්මුනා’’ති යං වචනං ආහ , ඉදං ‘‘අපාය…පෙ.… කම්මුනා’’ති වචනං අකුසලෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අකුසලං නාම. ඉදං ‘‘සුභෙනා’’තිආදිකං ගාථාවචනං වුත්තනයෙන කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච හොති. (16)
Kalyāṇakārī sappurisā subhena kammena suggatiṃ vajanti gacchanti, pāpakārī kāpurisā asubhena kammunā apāyabhūmiṃ vajanti gacchanti, kammassa abhisaṅkhāraviññāṇasahagatakammassa khayā khayanato vimuttacetasā samucchedavimuttipaṭippassaddhivimutticittā te sappurisā asubhe nibbanti. Kimiva nibbanti? Indhanakkhayā joti nibbāti iva, tathā te sappurisā kammassa khayā anavasesakhayanato nibbantīti yojanā. Tattha tasmiṃ ‘‘subhenā’’tiādigāthāvacane ‘‘subhena…pe… suggati’’nti yaṃ vacanaṃ āha, idaṃ ‘‘subhena…pe…suggati’’nti vacanaṃ kusale vācakañāpakabhāvena pavattanato kusalaṃ nāma. ‘‘Apāyabhūmiṃ asubhena kammunā’’ti yaṃ vacanaṃ āha , idaṃ ‘‘apāya…pe… kammunā’’ti vacanaṃ akusale vācakañāpakabhāvena pavattanato akusalaṃ nāma. Idaṃ ‘‘subhenā’’tiādikaṃ gāthāvacanaṃ vuttanayena kusalañca akusalañca hoti. (16)
123. ‘‘යථාපි භමරො පුප්ඵං…පෙ.… මුනී චරෙ’’ති ඉදං ගාථාවචනං අනුඤ්ඤාතෙ චරණෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම.
123.‘‘Yathāpi bhamaro pupphaṃ…pe… munī care’’ti idaṃ gāthāvacanaṃ anuññāte caraṇe vācakañāpakabhāvena pavattanato anuññātaṃ nāma.
භමරො නාම පුප්ඵරසපිවනගහණවසෙන චරණකො මධුකරාදිකො භමරො. සො පුප්ඵරසං ගණ්හන්තො මන්දවෙගො හුත්වා පුප්ඵඤ්ච වණ්ණඤ්ච ගන්ධඤ්ච අවිනාසෙත්වා යාවදත්ථං පුප්ඵරසං පිවිත්වා මධුකරණත්ථාය ච පුප්ඵරසං ගහෙත්වා මධුකරණට්ඨානං වනසණ්ඩං පලෙති. පුප්ඵවණ්ණගන්ධා පාකතිකාව හොන්ති. එවමෙව පිණ්ඩාය ගාමං පවිසන්තො මුනි පසාදජනකං ආලොකනවිලොකනගමනතිට්ඨනාදිකං ජනෙත්වා පීතිසොමනස්සසහිතං පසාදං ජනෙත්වා සද්ධාදෙය්යං පිණ්ඩපාතං යාපනමත්තං පටිග්ගහෙත්වා ගාමතො නික්ඛමිත්වා උදකඵාසුකට්ඨානෙ වනෙ භෙසජ්ජං ලිම්පන්තො විය, කන්තාරෙ පුත්තමංසං ඛාදන්තො විය, පිණ්ඩපාතං පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජිත්වා භමරො වනෙ මධුං කරොති විය, කම්මට්ඨානානුරූපං වනසණ්ඩං පවිසිත්වා ඣානමග්ගඵලනිබ්බත්තනත්ථාය සමණධම්මකරණත්ථාය ගාමෙ චරෙ චරෙය්යාති අධිප්පායො වෙදිතබ්බො.
Bhamaro nāma puppharasapivanagahaṇavasena caraṇako madhukarādiko bhamaro. So puppharasaṃ gaṇhanto mandavego hutvā pupphañca vaṇṇañca gandhañca avināsetvā yāvadatthaṃ puppharasaṃ pivitvā madhukaraṇatthāya ca puppharasaṃ gahetvā madhukaraṇaṭṭhānaṃ vanasaṇḍaṃ paleti. Pupphavaṇṇagandhā pākatikāva honti. Evameva piṇḍāya gāmaṃ pavisanto muni pasādajanakaṃ ālokanavilokanagamanatiṭṭhanādikaṃ janetvā pītisomanassasahitaṃ pasādaṃ janetvā saddhādeyyaṃ piṇḍapātaṃ yāpanamattaṃ paṭiggahetvā gāmato nikkhamitvā udakaphāsukaṭṭhāne vane bhesajjaṃ limpanto viya, kantāre puttamaṃsaṃ khādanto viya, piṇḍapātaṃ paccavekkhitvā paribhuñjitvā bhamaro vane madhuṃ karoti viya, kammaṭṭhānānurūpaṃ vanasaṇḍaṃ pavisitvā jhānamaggaphalanibbattanatthāya samaṇadhammakaraṇatthāya gāme care careyyāti adhippāyo veditabbo.
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං කරණීයානි…පෙ.… ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං තීණි කරණීයානී’’ති ඉදං සුත්තං භගවතා අනුඤ්ඤාතෙ ආචාරෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම. තස්මිං සුත්තෙ යො භික්ඛු සීලං පාති රක්ඛති, ඉති රක්ඛණතො සො භික්ඛු පාති නාම. යං සීලං තං පාතිං භික්ඛුං අපායාදිදුක්ඛතො මොචෙති, ඉති මොචනතො තං සීලං පාතිමොක්ඛං නාම. යෙන සීලෙන භික්ඛු සංවරිතබ්බචක්ඛුන්ද්රියාදිකං සංවරති, ඉති සංවරණකරණතො තං සීලං සංවරං නාම, පාතිමොක්ඛං එව සංවරං පාතිමොක්ඛසංවරං, පාතිමොක්ඛසංවරෙන සංවුතො සමන්නාගතො හුත්වා සංවුණනතො චතුඉරියාපථෙසු චාරකො හොති, ඉති සංවුණනතො භික්ඛු පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො නාම. විහරති චතුඉරියාපථෙ පවත්තෙති. වාරිත්තචාරං වජ්ජෙත්වා චාරිත්තසීලං ආදාය චරණං ආචාරො, අගොචරෙ වජ්ජෙත්වා ගොචරෙ චරණං ගොචරොති. අත්ථො වුච්චමානො අතිවිත්ථාරො භවිස්සති, තස්මා කිඤ්චිමත්තං කථෙත්වා සාසනපට්ඨානසුත්තභාවං කථෙස්සාම.
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, bhikkhūnaṃ karaṇīyāni…pe… imāni kho, bhikkhave, bhikkhūnaṃ tīṇi karaṇīyānī’’ti idaṃ suttaṃ bhagavatā anuññāte ācāre atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato anuññātaṃ nāma. Tasmiṃ sutte yo bhikkhu sīlaṃ pāti rakkhati, iti rakkhaṇato so bhikkhu pāti nāma. Yaṃ sīlaṃ taṃ pātiṃ bhikkhuṃ apāyādidukkhato moceti, iti mocanato taṃ sīlaṃ pātimokkhaṃ nāma. Yena sīlena bhikkhu saṃvaritabbacakkhundriyādikaṃ saṃvarati, iti saṃvaraṇakaraṇato taṃ sīlaṃ saṃvaraṃ nāma, pātimokkhaṃ eva saṃvaraṃ pātimokkhasaṃvaraṃ, pātimokkhasaṃvarena saṃvuto samannāgato hutvā saṃvuṇanato catuiriyāpathesu cārako hoti, iti saṃvuṇanato bhikkhu pātimokkhasaṃvarasaṃvuto nāma. Viharati catuiriyāpathe pavatteti. Vārittacāraṃ vajjetvā cārittasīlaṃ ādāya caraṇaṃ ācāro, agocare vajjetvā gocare caraṇaṃ gocaroti. Attho vuccamāno ativitthāro bhavissati, tasmā kiñcimattaṃ kathetvā sāsanapaṭṭhānasuttabhāvaṃ kathessāma.
‘‘එත්තකමෙව සුත්තං ‘අනුඤ්ඤාත’න්ති නිද්ධාරිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘දසයිමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා පබ්බජිතෙන අභිණ්හං පච්චවෙක්ඛිතබ්බා’’තිආදි වුත්තං. ඉදං ‘‘දසා’’තිආදිකං සුත්තම්පි අනුඤ්ඤාතෙ දසවිධෙ පච්චවෙක්ඛිතබ්බෙ ධම්මෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම. ‘‘තීණිමානි…පෙ.… කරණීයානී’’ති ඉදං සුත්තම්පි අනුඤ්ඤාතෙ තිවිධෙ සුචරිතෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම.
‘‘Ettakameva suttaṃ ‘anuññāta’nti niddhāritabba’’nti vattabbattā ‘‘dasayime, bhikkhave, dhammā pabbajitena abhiṇhaṃ paccavekkhitabbā’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ ‘‘dasā’’tiādikaṃ suttampi anuññāte dasavidhe paccavekkhitabbe dhamme vācakañāpakabhāvena pavattanato anuññātaṃ nāma. ‘‘Tīṇimāni…pe… karaṇīyānī’’ti idaṃ suttampi anuññāte tividhe sucarite vācakañāpakabhāvena pavattanato anuññātaṃ nāma.
නානාවිධං අනුඤ්ඤාතං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සුත්තං පටික්ඛිත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං පටික්ඛිත්ත’’න්තිආදි වුත්තං.
Nānāvidhaṃ anuññātaṃ suttaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ suttaṃ paṭikkhitta’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ paṭikkhitta’’ntiādi vuttaṃ.
‘‘නත්ථි පුත්තසමං පෙමං, නත්ථි ගොසමිතං ධනං;
‘‘Natthi puttasamaṃ pemaṃ, natthi gosamitaṃ dhanaṃ;
නත්ථි සූරියසමා ආභා, සමුද්දපරමා සරා’’ති. –
Natthi sūriyasamā ābhā, samuddaparamā sarā’’ti. –
ඉදං දෙවපුත්තවචනං පටික්ඛිපන්තො භගවා –
Idaṃ devaputtavacanaṃ paṭikkhipanto bhagavā –
‘‘නත්ථි අත්තසමං පෙමං, නත්ථි ධඤ්ඤසමං ධනං;
‘‘Natthi attasamaṃ pemaṃ, natthi dhaññasamaṃ dhanaṃ;
නත්ථි පඤ්ඤාසමා ආභා, වුට්ඨි වෙ පරමා සරා’’ති. –
Natthi paññāsamā ābhā, vuṭṭhi ve paramā sarā’’ti. –
ගාථං ආහ. එත්ථ එතස්මිං ගාථාද්වයෙ යං ‘‘නත්ථි පුත්තසමං පෙම’’න්තිආදිකං පුරිමකං හොති. ඉදං ‘‘නත්ථි පුත්තසමං පෙම’’න්තිආදිකං දෙවපුත්තවචනං භගවතා පටික්ඛිත්තත්තා, පටික්ඛිත්තෙ අත්ථෙ පවත්තනතො ච පටික්ඛිත්තං නාම.
Gāthaṃ āha. Ettha etasmiṃ gāthādvaye yaṃ ‘‘natthi puttasamaṃ pema’’ntiādikaṃ purimakaṃ hoti. Idaṃ ‘‘natthi puttasamaṃ pema’’ntiādikaṃ devaputtavacanaṃ bhagavatā paṭikkhittattā, paṭikkhitte atthe pavattanato ca paṭikkhittaṃ nāma.
දුබ්භික්ඛකාලෙ වා කන්තාරෙ වා මාතාපිතරො පුත්තධීතරො ඝාතෙත්වාපි අත්තානමෙව පොසෙන්ති, තස්මා ‘‘නත්ථි අත්තසමං පෙම’’න්ති වුත්තං. දුබ්භික්ඛකාලාදීසු හිරඤ්ඤසුවණ්ණසාරාදීනි, ගොමහිංසාදීනිපි ධඤ්ඤගහණත්ථාය ධඤ්ඤස්සාමිකානං දත්වා ධඤ්ඤමෙව ගණ්හන්ති, තස්මා ‘‘නත්ථි ධඤ්ඤසමං ධන’’න්ති වුත්තං. සූරියාදීනං ආභා පච්චුප්පන්නතමං එකදෙසංව විනොදෙති, පඤ්ඤා පන දසසහස්සිලොකධාතුම්පි එකපජ්ජොතං එකොභාසං කාතුං සමත්ථා, අතීතානාගතපච්චුප්පන්නධම්මකොට්ඨාසෙසුපි පටිච්ඡාදකං කිලෙසතමම්පි විධමති, තස්මා ‘‘නත්ථි පඤ්ඤාසමා ආභා’’ති වුත්තං. සමුද්දො භූමියා ච එකදෙසෙයෙව තිට්ඨති, සො ච දෙවෙ අවුට්ඨෙ සති ඛයනසභාවො භවෙය්ය, වුට්ඨි පන කොටිසතසහස්සචක්කවාළෙසුපි යාව ආභස්සරා බ්රහ්මලොකාපි පූරා භවති, තස්මා ‘‘වුට්ඨි වෙ පරමාසරා’’ති වුත්තං.
Dubbhikkhakāle vā kantāre vā mātāpitaro puttadhītaro ghātetvāpi attānameva posenti, tasmā ‘‘natthi attasamaṃ pema’’nti vuttaṃ. Dubbhikkhakālādīsu hiraññasuvaṇṇasārādīni, gomahiṃsādīnipi dhaññagahaṇatthāya dhaññassāmikānaṃ datvā dhaññameva gaṇhanti, tasmā ‘‘natthi dhaññasamaṃdhana’’nti vuttaṃ. Sūriyādīnaṃ ābhā paccuppannatamaṃ ekadesaṃva vinodeti, paññā pana dasasahassilokadhātumpi ekapajjotaṃ ekobhāsaṃ kātuṃ samatthā, atītānāgatapaccuppannadhammakoṭṭhāsesupi paṭicchādakaṃ kilesatamampi vidhamati, tasmā ‘‘natthi paññāsamā ābhā’’ti vuttaṃ. Samuddo bhūmiyā ca ekadeseyeva tiṭṭhati, so ca deve avuṭṭhe sati khayanasabhāvo bhaveyya, vuṭṭhi pana koṭisatasahassacakkavāḷesupi yāva ābhassarā brahmalokāpi pūrā bhavati, tasmā ‘‘vuṭṭhi ve paramāsarā’’ti vuttaṃ.
‘‘ඉදමෙව පටික්ඛිත්තං නිද්ධාරිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තීණිමානි භික්ඛවෙ’’තිආදි වුත්තං. ඉදං ‘‘තීණිමානී’’තිආදිකං සුත්තම්පි පටික්ඛිත්තෙ දුච්චරිතෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො පටික්ඛිත්තං නාම. (17)
‘‘Idameva paṭikkhittaṃ niddhāritabba’’nti vattabbattā ‘‘tīṇimāni bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ ‘‘tīṇimānī’’tiādikaṃ suttampi paṭikkhitte duccarite vācakañāpakabhāvena pavattanato paṭikkhittaṃ nāma. (17)
124. නානාවිධං පටික්ඛිත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්චා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං අනුඤ්ඤාතඤ්චා’’තිආදි වුත්තං.
124. Nānāvidhaṃ paṭikkhittaṃ ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ anuññātañca paṭikkhittañcā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamaṃ anuññātañcā’’tiādi vuttaṃ.
භූරිපඤ්ඤභූරිපඤ්ඤවන්ත ගොතම, තං භූරිපඤ්ඤං ගොතමං අහං පුච්ඡාමි. ඉධ ලොකෙ අනෙකා යා ජනතා භීතා, සා ජනතා කිංසු කතමා භවෙ. යො ච මග්ගො අනෙකායතනො ඉති පවුත්තො, සො ච මග්ගො කිංසු කතමො භවෙ. කිස්මිං ධම්මෙ ඨිතො ජනො පරලොකං න භායෙ න භායෙය්යාති පුච්ඡතීති යොජනා.
Bhūripaññabhūripaññavanta gotama, taṃ bhūripaññaṃ gotamaṃ ahaṃ pucchāmi. Idha loke anekā yā janatā bhītā, sā janatā kiṃsu katamā bhave. Yo ca maggo anekāyatano iti pavutto, so ca maggo kiṃsu katamo bhave. Kismiṃ dhamme ṭhito jano paralokaṃ na bhāye na bhāyeyyāti pucchatīti yojanā.
දෙවපුත්ත යො ජනො සම්මාවාචඤ්ච පණිධාය, සම්මාමනඤ්ච පණිධාය, කායෙන පාපානි අකුබ්බමානො ච භවෙ, අයං එකො. බහ්වන්නපානං ඝරං ආවසන්තො ච භවෙ, අයං එකො. සද්ධො සද්ධාසම්පන්නො චිත්තමුදුභාවෙන මුදු ච භවෙ, අයං එකො. වදඤ්ඤූ යාචකානං යාචනවසෙන වුත්තවචනඤ්ඤූ හුත්වා සංවිභාගී ච භවෙ, අයං එකො. ඉති එතෙසු චතූසු ධම්මෙසු ඨිතො ජනො ධම්මෙසු ඨිතො හුත්වා පරලොකං න භායෙ න භායෙය්යාති යොජනා.
Devaputta yo jano sammāvācañca paṇidhāya, sammāmanañca paṇidhāya, kāyena pāpāni akubbamāno ca bhave, ayaṃ eko. Bahvannapānaṃ gharaṃ āvasanto ca bhave, ayaṃ eko. Saddho saddhāsampanno cittamudubhāvena mudu ca bhave, ayaṃ eko. Vadaññū yācakānaṃ yācanavasena vuttavacanaññū hutvā saṃvibhāgī ca bhave, ayaṃ eko. Iti etesu catūsu dhammesu ṭhito jano dhammesu ṭhito hutvā paralokaṃ na bhāye na bhāyeyyāti yojanā.
‘‘තස්මිං සුත්තෙ කතමං අනුඤ්ඤාතං, කතමං පටික්ඛිත්තං නාමා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ යං ආහා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තස්මිං ‘‘කිංසූධා’’තිආදිපඤ්හාය විස්සජ්ජනෙ ‘‘වාචං මනඤ්චා’’තිආදිවචනෙ ‘‘වාචං මනඤ්ච පණිධාය සම්මා’’ති යං වචනං භගවා ආහ, ඉදං ‘‘වාචං…පෙ.… සම්මා’’ති වචනං අනුඤ්ඤාතෙ වචනීයාදිකෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම. ‘‘කායෙන පාපානි අකුබ්බමානො’’ති යං වචනං ආහ, ඉදං ‘‘කායෙන …පෙ.… මානො’’ති වචනං පාපකුබ්බෙන පටික්ඛිත්තෙ වුත්තනයෙන පවත්තනතො පටික්ඛිත්තං නාම. ‘‘බහ්වන්න…පෙ.… න භායෙ’’ති යං වචනං ආහ, ඉදං ‘‘බහ්වන්න…පෙ.… න භායෙ’’ති වචනං වුත්තනයෙන අනුඤ්ඤාතං නාම. ඉදං ‘‘වාච’’න්තිආදිකං වචනං වුත්තනයද්වයෙන අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච හොති.
‘‘Tasmiṃ sutte katamaṃ anuññātaṃ, katamaṃ paṭikkhittaṃ nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yaṃ āhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tasmiṃ ‘‘kiṃsūdhā’’tiādipañhāya vissajjane ‘‘vācaṃ manañcā’’tiādivacane ‘‘vācaṃ manañca paṇidhāya sammā’’ti yaṃ vacanaṃ bhagavā āha, idaṃ ‘‘vācaṃ…pe… sammā’’ti vacanaṃ anuññāte vacanīyādike atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato anuññātaṃ nāma. ‘‘Kāyena pāpāni akubbamāno’’ti yaṃ vacanaṃ āha, idaṃ ‘‘kāyena …pe… māno’’ti vacanaṃ pāpakubbena paṭikkhitte vuttanayena pavattanato paṭikkhittaṃ nāma. ‘‘Bahvanna…pe… na bhāye’’ti yaṃ vacanaṃ āha, idaṃ ‘‘bahvanna…pe… na bhāye’’ti vacanaṃ vuttanayena anuññātaṃ nāma. Idaṃ ‘‘vāca’’ntiādikaṃ vacanaṃ vuttanayadvayena anuññātañca paṭikkhittañca hoti.
‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණ’’න්තිආදිකො වුත්තත්ථොව. ‘‘තස්මිං සබ්බපාපස්සාතිආදිකෙ කතමං අනුඤ්ඤාතං, කතමං පටික්ඛිත්ත’’න්ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘තත්ථ ය’’න්තිආදි වුත්තං.
‘‘Sabbapāpassa akaraṇa’’ntiādiko vuttatthova. ‘‘Tasmiṃ sabbapāpassātiādike katamaṃ anuññātaṃ, katamaṃ paṭikkhitta’’nti vattabbabhāvato ‘‘tattha ya’’ntiādi vuttaṃ.
දෙවානමින්ද, අහං කායසමාචාරම්පි දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බං අනවජ්ජං කායසමාචාරම්පි වදාමි, අසෙවිතබ්බං සාවජ්ජං කායසමාචාරම්පි අහං වදාමි. වචීසමාචාරාදීසුපි වුත්තනයානුසාරෙන යොජනා කාතබ්බා.
Devānaminda, ahaṃ kāyasamācārampi duvidhena vadāmi – sevitabbaṃ anavajjaṃ kāyasamācārampi vadāmi, asevitabbaṃ sāvajjaṃ kāyasamācārampi ahaṃ vadāmi. Vacīsamācārādīsupi vuttanayānusārena yojanā kātabbā.
‘‘කිඤ්ච වඩ්ඪනහායනං ආගම්ම කායසමාචාරාදිකං සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බභෙදෙන වුත්ත’’න්ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘කිඤ්චෙතං පටිච්චා’’තිආදි වුත්තං. අකුසලධම්මවඩ්ඪනං, කුසලධම්මහායනඤ්ච පටිච්ච කායසමාචාරාදයො න සෙවිතබ්බා, කුසලධම්මවඩ්ඪනං, අකුසලධම්මහායනඤ්ච පටිච්ච කායසමාචාරාදයො සෙවිතබ්බාති සල්ලක්ඛෙතබ්බා. (18)
‘‘Kiñca vaḍḍhanahāyanaṃ āgamma kāyasamācārādikaṃ sevitabbāsevitabbabhedena vutta’’nti vattabbabhāvato ‘‘kiñcetaṃ paṭiccā’’tiādi vuttaṃ. Akusaladhammavaḍḍhanaṃ, kusaladhammahāyanañca paṭicca kāyasamācārādayo na sevitabbā, kusaladhammavaḍḍhanaṃ, akusaladhammahāyanañca paṭicca kāyasamācārādayo sevitabbāti sallakkhetabbā. (18)
125. නානාවිධං අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමො සුත්තවිසෙසො ථවො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා තථා පුච්ඡිත්වා අයං සුත්තවිසෙසො ථවො නාමාති විඤ්ඤාපෙතුං ‘‘තත්ථ කතමො ථවො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තත්ථාති තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තෙසු කතමො සුත්තවිසෙසො ථවො නාමාති පුච්ඡති.
125. Nānāvidhaṃ anuññātañca paṭikkhittañca ācariyena niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamo suttaviseso thavo’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā ayaṃ suttaviseso thavo nāmāti viññāpetuṃ ‘‘tattha katamo thavo’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu aṭṭhavīsatividhesu lokiyādīsu sāsanapaṭṭhānasuttesu katamo suttaviseso thavo nāmāti pucchati.
මග්ගානං ජඞ්ඝමග්ගදිට්ඨිමග්ගාදීනං අට්ඨඞ්ගිකො සම්මාදිට්ඨිමග්ගඞ්ගාදිඅට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සෙට්ඨො උත්තමො. සච්චානං වචීසච්චඛත්තියාදිසම්මුතිසච්චපරමත්ථසච්චානං චතුරො දුක්ඛසමුදයනිරොධනිරොධගාමිනිපටිපදාවසෙන චතුරො අරියසච්චා පදා සෙට්ඨා උත්තමා. ධම්මානං සබ්බසඞ්ඛතසප්පච්චයධම්මානං විරාගො අසඞ්ඛතනිබ්බානසඞ්ඛාතො විරාගො ධම්මො සෙට්ඨො උත්තමො. ද්විපදානං සබ්බදෙවමනුස්සාදීනං ද්විපදානං චක්ඛුමා පඤ්චවිධචක්ඛුමා භගවා සෙට්ඨො උත්තමොති යොජනා. අයං ‘‘මග්ගානට්ඨඞ්ගිකො’’තිආදිසුත්තවිසෙසො ථවෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ථවො නාම.
Maggānaṃ jaṅghamaggadiṭṭhimaggādīnaṃ aṭṭhaṅgiko sammādiṭṭhimaggaṅgādiaṭṭhaṅgiko maggo seṭṭho uttamo. Saccānaṃ vacīsaccakhattiyādisammutisaccaparamatthasaccānaṃ caturo dukkhasamudayanirodhanirodhagāminipaṭipadāvasena caturo ariyasaccā padā seṭṭhā uttamā. Dhammānaṃ sabbasaṅkhatasappaccayadhammānaṃ virāgo asaṅkhatanibbānasaṅkhāto virāgo dhammo seṭṭho uttamo. Dvipadānaṃ sabbadevamanussādīnaṃ dvipadānaṃ cakkhumā pañcavidhacakkhumā bhagavā seṭṭho uttamoti yojanā. Ayaṃ ‘‘maggānaṭṭhaṅgiko’’tiādisuttaviseso thave atthe vācakañāpakabhāvena pavattanato thavo nāma.
‘‘අයමෙව සුත්තවිසෙසො ථවො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තීණිමානි භික්ඛවෙ’’තිආදි වුත්තං. අපදා අහිමච්ඡාදයො වා, ද්විපදා මනුස්සසකුණපක්ඛිජාතිකාදයො වා, චතුප්පදා හත්ථිඅස්සගොමහිංසාදයො වා, බහුප්පදා සතපදිආදයො වා, රූපිනො කාමරූපසත්තා වා, අරූපිනො අරූපසත්තා වා, සඤ්ඤිනො සත්තවිඤ්ඤාණට්ඨිතිසත්තා වා, අසඤ්ඤිනො අසඤ්ඤසත්තා වා, නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිනො භවග්ගෙ නිබ්බත්තසත්තා වා යාවතා යත්තකා සත්තා සංවිජ්ජන්ති, තෙසං තත්තකානං අපදාදීනං සත්තානං යදිදං යො අයං අරහං සම්මාසම්බුද්ධො තථාගතො උප්පන්නො, සො අයං අරහං සම්මාසම්බුද්ධො තථාගතො අග්ගං අග්ගොති අක්ඛායති, සෙට්ඨං සෙට්ඨොති අක්ඛායති, පවරං පවරොති අක්ඛායති, අයං පඨමො අග්ගො.
‘‘Ayameva suttaviseso thavo’’ti vattabbattā ‘‘tīṇimāni bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Apadā ahimacchādayo vā, dvipadā manussasakuṇapakkhijātikādayo vā, catuppadā hatthiassagomahiṃsādayo vā, bahuppadā satapadiādayo vā, rūpino kāmarūpasattā vā, arūpino arūpasattā vā, saññino sattaviññāṇaṭṭhitisattā vā, asaññino asaññasattā vā, nevasaññīnāsaññino bhavagge nibbattasattā vā yāvatā yattakā sattā saṃvijjanti, tesaṃ tattakānaṃ apadādīnaṃ sattānaṃ yadidaṃ yo ayaṃ arahaṃ sammāsambuddho tathāgato uppanno, so ayaṃ arahaṃ sammāsambuddho tathāgato aggaṃ aggoti akkhāyati, seṭṭhaṃ seṭṭhoti akkhāyati, pavaraṃ pavaroti akkhāyati, ayaṃ paṭhamo aggo.
සඞ්ඛතානං ධම්මානං වා සප්පච්චයසභාවානං වා, අසඞ්ඛතානං පච්චයෙහි අසඞ්ඛරිතානං පණ්ණත්තිමත්තභූතානං ධම්මානං වා යාවතා යත්තකා පණ්ණත්තී වොහරීයන්ති, තත්තකෙහි පණ්ණත්තීහි පඤ්ඤපෙතබ්බානං තෙසං සඞ්ඛතාසඞ්ඛතානං ධම්මානං යදිදං යො අයං මදනිම්මදනො…පෙ.… යො අයං නිරොධො, යං ඉදං නිබ්බානමග්ගඵලානමාලම්බණං භවති, සො අයං මදනිම්මදනාදිකො ධම්මො අග්ගං අග්ගොති අක්ඛායති…පෙ.… අක්ඛායති, අයං දුතියො අග්ගො.
Saṅkhatānaṃ dhammānaṃ vā sappaccayasabhāvānaṃ vā, asaṅkhatānaṃ paccayehi asaṅkharitānaṃ paṇṇattimattabhūtānaṃ dhammānaṃ vā yāvatā yattakā paṇṇattī voharīyanti, tattakehi paṇṇattīhi paññapetabbānaṃ tesaṃ saṅkhatāsaṅkhatānaṃ dhammānaṃ yadidaṃ yo ayaṃ madanimmadano…pe… yo ayaṃ nirodho, yaṃ idaṃ nibbānamaggaphalānamālambaṇaṃ bhavati, so ayaṃ madanimmadanādiko dhammo aggaṃ aggoti akkhāyati…pe… akkhāyati, ayaṃ dutiyo aggo.
සඞ්ඝානං යාවතා පණ්ණත්ති, ගණානං යාවතා පණ්ණත්ති, මහාජනසන්නිපාතානං යාවතා පණ්ණත්ති වොහරීයන්ති, තත්තකෙහි පණ්ණත්තීහි පඤ්ඤපෙතබ්බානං තෙසං සඞ්ඝගණාදීනං යානි ඉමානි චත්තාරි පුග්ගලානි පුරිසයුගානි, යෙ ඉමෙ අට්ඨ පුරිසපුග්ගලා…පෙ.… ලොකස්ස යං ඉදං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං සංවිජ්ජති, සො අයං චතුපුරිසයුගාදිකො තථාගතසාවකසඞ්ඝො අග්ගං අග්ගොති අක්ඛායති…පෙ.… අක්ඛායති, අයං තතියො අග්ගො. ඉමානි තීණි තථාගතනිබ්බානඅරියසඞ්ඝරතනානි අග්ගානි භවන්ති.
Saṅghānaṃ yāvatā paṇṇatti, gaṇānaṃ yāvatā paṇṇatti, mahājanasannipātānaṃ yāvatā paṇṇatti voharīyanti, tattakehi paṇṇattīhi paññapetabbānaṃ tesaṃ saṅghagaṇādīnaṃ yāni imāni cattāri puggalāni purisayugāni, ye ime aṭṭha purisapuggalā…pe… lokassa yaṃ idaṃ puññakkhettaṃ saṃvijjati, so ayaṃ catupurisayugādiko tathāgatasāvakasaṅgho aggaṃ aggoti akkhāyati…pe… akkhāyati, ayaṃ tatiyo aggo. Imāni tīṇi tathāgatanibbānaariyasaṅgharatanāni aggāni bhavanti.
සබ්බලොකුත්තරො අපදාදිසබ්බසත්තලොකතො උත්තරො සත්ථා ච, කුසලපක්ඛතො කුසලඅනවජ්ජපක්ඛභාවතො උත්තරො ධම්මො ච, නරසීහස්ස සත්ථුනො ගණො ච ඉති තීණි සත්ථුධම්මගණරතනානි අග්ගානි, තානි තීණි සත්ථුධම්මගණරතනානි විසිස්සරෙ ගුණවසෙන විසිස්සන්ති.
Sabbalokuttaro apadādisabbasattalokato uttaro satthā ca, kusalapakkhato kusalaanavajjapakkhabhāvato uttaro dhammo ca, narasīhassa satthuno gaṇo ca iti tīṇi satthudhammagaṇaratanāni aggāni, tāni tīṇi satthudhammagaṇaratanāni visissare guṇavasena visissanti.
සමණපදුමසඤ්චයො සරෙ රුහමානං පදුමං සොභනං ඉව සාසනෙ සොභනසමණපදුමසමූහො ගණො ච, ධම්මවරො ච, විදූනං සක්කතො නරවරදමකො නරවරානං බ්රහ්මදෙවමනුස්සරාජරාජමහාමච්චාදීනං දමකො අනුදමකො චක්ඛුමා සම්බුද්ධො ච ඉති තීණි ගණධම්මබුද්ධරතනානි ලොකස්ස උත්තරි භවන්ති.
Samaṇapadumasañcayo sare ruhamānaṃ padumaṃ sobhanaṃ iva sāsane sobhanasamaṇapadumasamūho gaṇo ca, dhammavaro ca, vidūnaṃ sakkato naravaradamako naravarānaṃ brahmadevamanussarājarājamahāmaccādīnaṃ damako anudamako cakkhumā sambuddho ca iti tīṇi gaṇadhammabuddharatanāni lokassa uttari bhavanti.
අප්පටිසමො සත්ථා ච, නිරුපදාහො නිග්ගතඋපදාහො, සබ්බො ධම්මො ච අරියො ගණවරො ච ඉති යානි තීණි බුද්ධධම්මගණරතනානි අග්ගානි, තානි තීණි…පෙ.… නානි ඛලු එකංසෙන විසිස්සරෙ විසිස්සන්ති.
Appaṭisamo satthā ca, nirupadāho niggataupadāho, sabbo dhammo ca ariyo gaṇavaro ca iti yāni tīṇi buddhadhammagaṇaratanāni aggāni, tāni tīṇi…pe… nāni khalu ekaṃsena visissare visissanti.
සච්චනාමො අවිතථසච්චදෙසනතො සච්චනාමො ඛෙමො සබ්බාභිභූ සබ්බෙ මනුස්සදෙවාදිකෙ අනභිභවමානොපි ගුණාතිරෙකවසෙන අභිභවමානො විය පවත්තනතො සබ්බාභිභූ ජිනො ච, සච්චධම්මො අවිතථසභාවතො සච්චධම්මො ච, තස්ස සච්චධම්මස්ස උත්තරි උත්තමො අඤ්ඤො ධම්මො නත්ථි, විඤ්ඤූනං නිච්චං පූජිතො පූජාරහො අරියසඞ්ඝො ච ඉති තීණි ලොකස්ස උත්තරි උත්තමානි භවන්ති.
Saccanāmo avitathasaccadesanato saccanāmo khemo sabbābhibhū sabbe manussadevādike anabhibhavamānopi guṇātirekavasena abhibhavamāno viya pavattanato sabbābhibhū jino ca, saccadhammo avitathasabhāvato saccadhammo ca, tassa saccadhammassa uttari uttamo añño dhammo natthi, viññūnaṃ niccaṃ pūjito pūjāraho ariyasaṅgho ca iti tīṇi lokassa uttari uttamāni bhavanti.
එකායනපදස්ස වචනත්ථො අට්ඨකථායං (නෙත්ති. අට්ඨ. 170) බහුධා වුත්තො. ජාතිඛයන්තදස්සී හිතානුකම්පී භගවා එකායනං මග්ගං පජානාති. ‘‘යං එකායනං මග්ගං පජානාති, තෙන මග්ගෙන කිං තරතී’’ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘එතෙන මග්ගෙනා’’තිආදි වුත්තං. යං මග්ගං භගවා ජානාති, එතෙන මග්ගෙන පුබ්බෙ අතීතමද්ධානං බුද්ධාදයො අරියා ඔඝං සංසාරොඝං තරිංසු, අනාගතමද්ධානං තරිස්සන්ති, යෙ චාපි බුද්ධාදයො පච්චුප්පන්නෙ උප්පජ්ජන්ති, තෙ චාපි බුද්ධාදයො පච්චුප්පන්නෙ තරන්ති, විසුද්ධිපෙක්ඛා විසුද්ධිං අපෙක්ඛමානා සත්තා දෙවමනුස්සසෙට්ඨං තාදිසං යථාවුත්තගුණං තං සම්මාසම්බුද්ධං නමස්සන්ති, ඉති අයං නානාවිධසුත්තවිසෙසොපි ථවෙ රතනත්තයෙ, රතනත්තයගුණෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ථවො නාම. ඉච්චෙතං සාසනපට්ඨානසුත්තවිසෙසදස්සකො සංවණ්ණනාවිසෙසොපි සාසනපට්ඨානං නාමාති වෙදිතබ්බො.
Ekāyanapadassa vacanattho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 170) bahudhā vutto. Jātikhayantadassī hitānukampī bhagavā ekāyanaṃ maggaṃ pajānāti. ‘‘Yaṃ ekāyanaṃ maggaṃ pajānāti, tena maggena kiṃ taratī’’ti vattabbabhāvato ‘‘etena maggenā’’tiādi vuttaṃ. Yaṃ maggaṃ bhagavā jānāti, etena maggena pubbe atītamaddhānaṃ buddhādayo ariyā oghaṃ saṃsāroghaṃ tariṃsu, anāgatamaddhānaṃ tarissanti, ye cāpi buddhādayo paccuppanne uppajjanti, te cāpi buddhādayo paccuppanne taranti, visuddhipekkhā visuddhiṃ apekkhamānā sattā devamanussaseṭṭhaṃ tādisaṃ yathāvuttaguṇaṃ taṃ sammāsambuddhaṃ namassanti, iti ayaṃ nānāvidhasuttavisesopi thave ratanattaye, ratanattayaguṇe ca vācakañāpakabhāvena pavattanato thavo nāma. Iccetaṃ sāsanapaṭṭhānasuttavisesadassako saṃvaṇṇanāvisesopi sāsanapaṭṭhānaṃ nāmāti veditabbo.
අම්හාකාචරිය තුම්හෙහි අම්හාකාචරියෙහි සොළසප්පභෙදසංකිලෙසභාගියාදිසාසනපට්ඨානසුත්තඤ්චෙව අට්ඨවීසතිවිධං ලොකියාදිසාසනපට්ඨානසුත්තඤ්ච නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘තෙසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තවිසෙසෙසු කතමං සුත්තවිසෙසං කතමෙන සුත්තවිසෙසෙන සංසන්දිත්වා නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ ලොකියං සුත්ත’’න්තිආදි ආරද්ධං. අට්ඨකථායං පන – ‘‘එවං දුවිධම්පි සාසනපට්ඨානං නානාසුත්තපදානි උදාහරන්තෙන විභජිත්වා ඉදානි සංකිලෙසභාගියාදීහි සංසන්දිත්වා දස්සෙතුං පුන ‘ලොකියං සුත්ත’න්තිආදි ආරද්ධ’’න්ති (නෙත්ති. අට්ඨ. 170) වුත්තං.
Amhākācariya tumhehi amhākācariyehi soḷasappabhedasaṃkilesabhāgiyādisāsanapaṭṭhānasuttañceva aṭṭhavīsatividhaṃ lokiyādisāsanapaṭṭhānasuttañca niddhāritaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘tesu saṃkilesabhāgiyādīsu sāsanapaṭṭhānasuttavisesesu katamaṃ suttavisesaṃ katamena suttavisesena saṃsanditvā niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘tattha lokiyaṃsutta’’ntiādi āraddhaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘evaṃ duvidhampi sāsanapaṭṭhānaṃ nānāsuttapadāni udāharantena vibhajitvā idāni saṃkilesabhāgiyādīhi saṃsanditvā dassetuṃ puna ‘lokiyaṃ sutta’ntiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 170) vuttaṃ.
තත්ථ තත්ථාති තෙසු සොළසවිධෙසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තවිසෙසෙසු චෙව අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තවිසෙසෙසු ච අකුසලපක්ඛෙ පවත්තං ලොකියං සුත්තං සංකිලෙසභාගියසුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, කුසලපක්ඛෙ පවත්තං ලොකියං සුත්තං වාසනාභාගියසුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, තස්මා ලොකියං සුත්තං එකවිධම්පි සංකිලෙසභාගියෙන ච වාසනාභාගියෙන ච ද්වීහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බං. දස්සනපක්ඛෙ පවත්තං ලොකුත්තරං සුත්තං දස්සනභාගියෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, භාවනාපක්ඛෙ පවත්තං ලොකුත්තරං සුත්තං භාවනාභාගියෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, අසෙක්ඛපක්ඛෙ පවත්තං ලොකුත්තරං සුත්තං අසෙක්ඛභාගියෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, තස්මා ලොකුත්තරම්පි සුත්තං දස්සනභාගියෙන ච භාවනාභාගියෙන ච අසෙක්ඛභාගියෙන ච තීහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බං. වුත්තනයානුසාරෙන සෙසෙසුපි සංසන්දනයොජනා කාතබ්බා.
Tattha tatthāti tesu soḷasavidhesu saṃkilesabhāgiyādīsu sāsanapaṭṭhānasuttavisesesu ceva aṭṭhavīsatividhesu lokiyādīsu sāsanapaṭṭhānasuttavisesesu ca akusalapakkhe pavattaṃ lokiyaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyasuttena samānatthabhāvena saṃsandati, kusalapakkhe pavattaṃ lokiyaṃ suttaṃ vāsanābhāgiyasuttena samānatthabhāvena saṃsandati, tasmā lokiyaṃ suttaṃ ekavidhampi saṃkilesabhāgiyena ca vāsanābhāgiyena ca dvīhi suttehi niddisitabbaṃ. Dassanapakkhe pavattaṃ lokuttaraṃ suttaṃ dassanabhāgiyena samānatthabhāvena saṃsandati, bhāvanāpakkhe pavattaṃ lokuttaraṃ suttaṃ bhāvanābhāgiyena samānatthabhāvena saṃsandati, asekkhapakkhe pavattaṃ lokuttaraṃ suttaṃ asekkhabhāgiyena samānatthabhāvena saṃsandati, tasmā lokuttarampi suttaṃ dassanabhāgiyena ca bhāvanābhāgiyena ca asekkhabhāgiyena ca tīhi suttehi niddisitabbaṃ. Vuttanayānusārena sesesupi saṃsandanayojanā kātabbā.
අම්හාකාචරිය තුම්හෙහි අම්හාකාචරියෙහි නයදස්සනවසෙන සුත්තවිසෙසසංසන්දනං දස්සිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කිමත්ථාය සංකිලෙසභාගියාදිභෙදෙන විභජිත්වා භගවතා වුත්ත’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘වාසනාභාගියං සුත්තං සංකිලෙසභාගියස්ස සුත්තස්ස නිග්ඝාතායා’’තිආදි වුත්තං. එත්ථ ච සුත්තවසෙන සුත්තත්ථා ගහිතා.
Amhākācariya tumhehi amhākācariyehi nayadassanavasena suttavisesasaṃsandanaṃ dassitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kimatthāya saṃkilesabhāgiyādibhedena vibhajitvā bhagavatā vutta’’nti vattabbattā ‘‘vāsanābhāgiyaṃ suttaṃ saṃkilesabhāgiyassa suttassa nigghātāyā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca suttavasena suttatthā gahitā.
‘‘යං සත්තාධිට්ඨානං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, තං සත්තාධිට්ඨානං කිත්තකෙහි සුත්තෙහි විභජිත්වා නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ලොකුත්තරං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානං ඡබ්බිසතියා පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. ‘‘තෙ ඡබ්බීසති පුග්ගලා කතිහි සුත්තෙහි සමන්වෙසිතබ්බා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙ තීහී’’තිආදි වුත්තං. දස්සනභාගියෙන සත්තාධිට්ඨානෙන, භාවනාභාගියෙන සත්තාධිට්ඨානෙන, අසෙක්ඛභාගියෙන සත්තාධිට්ඨානෙන චාති තීහි සුත්තෙහි තෙ ඡබ්බීසති පුග්ගලා සමන්වෙසිතබ්බා.
‘‘Yaṃ sattādhiṭṭhānaṃ ācariyena niddhāritaṃ, taṃ sattādhiṭṭhānaṃ kittakehi suttehi vibhajitvā niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘lokuttaraṃ suttaṃ sattādhiṭṭhānaṃ chabbisatiyā puggalehi niddisitabba’’nti vuttaṃ. ‘‘Te chabbīsati puggalā katihi suttehi samanvesitabbā’’ti vattabbattā ‘‘te tīhī’’tiādi vuttaṃ. Dassanabhāgiyena sattādhiṭṭhānena, bhāvanābhāgiyena sattādhiṭṭhānena, asekkhabhāgiyena sattādhiṭṭhānena cāti tīhi suttehi te chabbīsati puggalā samanvesitabbā.
‘‘කතමෙහි කතමෙහි කතමං කතමං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ දස්සනභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ තත්ථාති තෙසු තීසු දස්සනභාගියාදීසු සුත්තෙසු. තත්ථාති වා තෙසු ඡබ්බීසතියා පුග්ගලෙසු. සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං එකබීජිනා පුග්ගලෙන ච නිද්දිසිතබ්බං…පෙ.… ධම්මානුසාරිනා පුග්ගලෙන ච නිද්දිසිතබ්බං, ඉති ඉමෙහි පඤ්චහි පුග්ගලෙහි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං. එත්ථ ච දස්සනග්ගහණෙන සොතාපත්තිඵලට්ඨාපි ගහිතා, තස්මා එකබීජිකොලංකොලසත්තක්ඛත්තුපරමා ඵලට්ඨාපි ගහිතා.
‘‘Katamehi katamehi katamaṃ katamaṃ suttaṃ niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘tattha dassanabhāgiya’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu tīsu dassanabhāgiyādīsu suttesu. Tatthāti vā tesu chabbīsatiyā puggalesu. Sattādhiṭṭhānekadesaṃ dassanabhāgiyaṃ suttaṃ ekabījinā puggalena ca niddisitabbaṃ…pe… dhammānusārinā puggalena ca niddisitabbaṃ, iti imehi pañcahi puggalehi sattādhiṭṭhānekadesaṃ dassanabhāgiyaṃ suttaṃ niddisitabbaṃ. Ettha ca dassanaggahaṇena sotāpattiphalaṭṭhāpi gahitā, tasmā ekabījikolaṃkolasattakkhattuparamā phalaṭṭhāpi gahitā.
සද්ධානුසාරී පන යො විපස්සනාක්ඛණෙ සද්ධං ධුරං කත්වා සොතාපත්තිමග්ගං නිබ්බත්තෙති, සො පුග්ගලො නිබ්බත්තෙතබ්බසොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ සද්ධානුසාරී නාම, සද්ධාය සමාපත්තිං අනුස්සරති, ඉති සද්ධාය සමාපත්තියා අනුස්සරණතො සොතාපත්තිමග්ගට්ඨො පුග්ගලො සද්ධානුසාරී නාම. සො පුග්ගලො සොතාපත්තිඵලක්ඛණෙ සද්ධාය විමුත්තත්තා සද්ධාවිමුත්තො හුත්වා එකබීජිකොලංකොලසත්තක්ඛත්තුපරමො භවති. යො පන පුග්ගලො විපස්සනාක්ඛණෙ පඤ්ඤං ධුරං කත්වා සොතාපත්තිමග්ගං නිබ්බත්තෙති, සො පුග්ගලො නිබ්බත්තෙතබ්බසොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ ධම්මානුසාරී නාම, ධම්මෙන පඤ්ඤාය සමාපත්තිං අනුස්සරති, ඉති ධම්මෙන පඤ්ඤාය සමාපත්තියා අනුස්සරණතො ධම්මානුසාරී නාම. සො පුග්ගලො ඵලක්ඛණෙ දිට්ඨියා පඤ්ඤාය නිරොධං පත්තත්තා දිට්ඨිපත්තො හුත්වා එකබීජි…පෙ.… පරමො භවති. ධම්මොති චෙත්ථ පඤ්ඤා ගහිතා. ඉති පභෙදතො ද්වෙ මග්ගට්ඨා, ඡ ඵලට්ඨාති අට්ඨහි අරියපුග්ගලෙහි, සම්පිණ්ඩිතෙ පන පඤ්චහි අරියපුග්ගලෙහි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං.
Saddhānusārī pana yo vipassanākkhaṇe saddhaṃ dhuraṃ katvā sotāpattimaggaṃ nibbatteti, so puggalo nibbattetabbasotāpattimaggakkhaṇe saddhānusārī nāma, saddhāya samāpattiṃ anussarati, iti saddhāya samāpattiyā anussaraṇato sotāpattimaggaṭṭho puggalo saddhānusārī nāma. So puggalo sotāpattiphalakkhaṇe saddhāya vimuttattā saddhāvimutto hutvā ekabījikolaṃkolasattakkhattuparamo bhavati. Yo pana puggalo vipassanākkhaṇe paññaṃ dhuraṃ katvā sotāpattimaggaṃ nibbatteti, so puggalo nibbattetabbasotāpattimaggakkhaṇe dhammānusārī nāma, dhammena paññāya samāpattiṃ anussarati, iti dhammena paññāya samāpattiyā anussaraṇato dhammānusārī nāma. So puggalo phalakkhaṇe diṭṭhiyā paññāya nirodhaṃ pattattā diṭṭhipatto hutvā ekabīji…pe… paramo bhavati. Dhammoti cettha paññā gahitā. Iti pabhedato dve maggaṭṭhā, cha phalaṭṭhāti aṭṭhahi ariyapuggalehi, sampiṇḍite pana pañcahi ariyapuggalehi sattādhiṭṭhānekadesaṃ dassanabhāgiyaṃ suttaṃ niddisitabbaṃ.
ඉමෙසං එකබීජිආදීනං පුග්ගලානං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසත්ථත්තා චෙව දස්සනභාගියත්ථත්තා ච සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං එත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති නියමෙත්වා ආචරියෙන විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං කිත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා –
Imesaṃ ekabījiādīnaṃ puggalānaṃ sattādhiṭṭhānekadesatthattā ceva dassanabhāgiyatthattā ca sattādhiṭṭhānekadesaṃ dassanabhāgiyaṃ suttaṃ ettakehi puggalehi niddisitabbanti niyametvā ācariyena vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘sattādhiṭṭhānekadesaṃ dassanabhāgiyaṃ suttaṃ kittakehi puggalehi niddisitabba’’nti pucchitabbattā –
‘‘භාවනාභාගියං සුත්තං ද්වාදසහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං සකදාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නෙන, සකදාගාමිනා, අනාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නෙන, අනාගාමිනා, අන්තරාපරිනිබ්බායිනා, උපහච්චපරිනිබ්බායිනා, අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායිනා, සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායිනා , උද්ධංසොතෙන අකනිට්ඨගාමිනා, සද්ධාවිමුත්තෙන, දිට්ඨිප්පත්තෙන, කායසක්ඛිනා චාති භාවනාභාගියං සුත්තං ඉමෙහි ද්වාදසහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති –
‘‘Bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ dvādasahi puggalehi niddisitabbaṃ sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipannena, sakadāgāminā, anāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipannena, anāgāminā, antarāparinibbāyinā, upahaccaparinibbāyinā, asaṅkhāraparinibbāyinā, sasaṅkhāraparinibbāyinā , uddhaṃsotena akaniṭṭhagāminā, saddhāvimuttena, diṭṭhippattena, kāyasakkhinā cāti bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ imehi dvādasahi puggalehi niddisitabba’’nti –
වුත්තං. තත්ථාපි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං භාවනාභාගියං සුත්තන්ති ගහෙතබ්බං. සකදා…පෙ.… පන්නෙන සකදාගාමිමග්ගට්ඨෙන පුග්ගලෙන, සකදාගාමිනා සකදාගාමිඵලට්ඨෙන, අනාගාමි…පෙ.… පන්නෙන අනාගාමිමග්ගට්ඨෙන, අනාගාමිනා අනාගාමිඵලට්ඨෙන, අවිහාදීසු පඤ්චසු සුද්ධාවාසෙසු ආයුවෙමජ්ඣං අනතික්කමිත්වා අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන අන්තරාපරිනිබ්බායීනාමකෙන අනාගාමිනා, ආයුවෙමජ්ඣං අතික්කමිත්වා අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන උපහච්චපරිනිබ්බායීනාමකෙන අනාගාමිනා, අසඞ්ඛාරෙන අප්පයොගෙන අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායීනාමකෙන අනාගාමිනා, සසඞ්ඛාරෙන සප්පයොගෙන අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායීනාමකෙන අනාගාමිනා, අවිහාදීහි උද්ධං අතප්පාදීසු උපපත්තිසොතෙන අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන උද්ධංසොතනාමකෙන අනාගාමිනා, අකනිට්ඨං ගන්ත්වා අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන අකනිට්ඨගාමීනාමකෙන අනාගාමිනා, සද්ධාය විමුත්තත්තා සද්ධාවිමුත්තනාමකෙන අනාගාමිනා, දිට්ඨියා පඤ්ඤාය නිරොධං පත්තත්තා දිට්ඨිප්පත්තනාමකෙන අනාගාමිනා චාති ඉමෙහි එකාදසහි අඣානලාභීපුග්ගලෙහි ච, කායෙන නාමකායෙ ඵුට්ඨානං අරූපඣානානං අනන්තරං නිබ්බානං සච්ඡිකරොති, ඉති සච්ඡිකරණතො කායසක්ඛීනාමකෙන ඣානලාභිනා චාති ද්වාදසහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං.
Vuttaṃ. Tatthāpi sattādhiṭṭhānekadesaṃ bhāvanābhāgiyaṃ suttanti gahetabbaṃ. Sakadā…pe… pannena sakadāgāmimaggaṭṭhena puggalena, sakadāgāminā sakadāgāmiphalaṭṭhena, anāgāmi…pe… pannena anāgāmimaggaṭṭhena, anāgāminā anāgāmiphalaṭṭhena, avihādīsu pañcasu suddhāvāsesu āyuvemajjhaṃ anatikkamitvā arahattaṃ patvā parinibbāyanasabhāvena antarāparinibbāyīnāmakena anāgāminā, āyuvemajjhaṃ atikkamitvā arahattaṃ patvā parinibbāyanasabhāvena upahaccaparinibbāyīnāmakena anāgāminā, asaṅkhārena appayogena arahattaṃ patvā parinibbāyanasabhāvena asaṅkhāraparinibbāyīnāmakena anāgāminā, sasaṅkhārena sappayogena arahattaṃ patvā parinibbāyanasabhāvena sasaṅkhāraparinibbāyīnāmakena anāgāminā, avihādīhi uddhaṃ atappādīsu upapattisotena arahattaṃ patvā parinibbāyanasabhāvena uddhaṃsotanāmakena anāgāminā, akaniṭṭhaṃ gantvā arahattaṃ patvā parinibbāyanasabhāvena akaniṭṭhagāmīnāmakena anāgāminā, saddhāya vimuttattā saddhāvimuttanāmakena anāgāminā, diṭṭhiyā paññāya nirodhaṃ pattattā diṭṭhippattanāmakena anāgāminā cāti imehi ekādasahi ajhānalābhīpuggalehi ca, kāyena nāmakāye phuṭṭhānaṃ arūpajhānānaṃ anantaraṃ nibbānaṃ sacchikaroti, iti sacchikaraṇato kāyasakkhīnāmakena jhānalābhinā cāti dvādasahi puggalehi niddisitabbaṃ.
ඉමෙසං වුත්තප්පකාරානං පුග්ගලානං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසත්ථත්තා චෙව භාවනාභාගියත්ථත්තා ච සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං භාවනාභාගියං සුත්තං එත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති නියමෙත්වා ආචරියෙන විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කිත්තකෙහි පුග්ගලෙහි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා –
Imesaṃ vuttappakārānaṃ puggalānaṃ sattādhiṭṭhānekadesatthattā ceva bhāvanābhāgiyatthattā ca sattādhiṭṭhānekadesaṃ bhāvanābhāgiyaṃ suttaṃ ettakehi puggalehi niddisitabbanti niyametvā ācariyena vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kittakehi puggalehi sattādhiṭṭhānekadesaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ niddisitabba’’nti vattabbattā –
‘‘අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නවහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං සද්ධාවිමුත්තෙන, පඤ්ඤාවිමුත්තෙන, සුඤ්ඤතවිමුත්තෙන, අනිමිත්තවිමුත්තෙන, අප්පණිහිතවිමුත්තෙන, උභතොභාගවිමුත්තෙන, සමසීසිනා, පච්චෙකබුද්ධෙහි, සම්මාසම්බුද්ධෙහි චාති අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං ඉමෙහි නවහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති –
‘‘Asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ navahi puggalehi niddisitabbaṃ saddhāvimuttena, paññāvimuttena, suññatavimuttena, animittavimuttena, appaṇihitavimuttena, ubhatobhāgavimuttena, samasīsinā, paccekabuddhehi, sammāsambuddhehi cāti asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ imehi navahi puggalehi niddisitabba’’nti –
වුත්තං . තත්ථ සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බන්ති යොජෙතබ්බං. සද්ධාය කිලෙසෙහි විමුත්තත්තා අරහත්තඵලක්ඛණෙ සද්ධාවිමුත්තො අරහා, තෙන සද්ධාවිමුත්තෙන. පඤ්ඤාය විමුත්තත්තා අරහත්තඵලක්ඛණෙ පඤ්ඤාවිමුත්තො අරහා, තෙන පඤ්ඤාවිමුත්තෙන. සුඤ්ඤතවිපස්සනාසඞ්ඛාතෙන අනත්තානුපස්සනෙන විමුත්තත්තා සුඤ්ඤතවිමුත්තො අරහා, තෙන සුඤ්ඤතවිමුත්තෙන. අනිමිත්තානුපස්සනාසඞ්ඛාතෙන අනිච්චානුපස්සනෙන විමුත්තත්තා අනිමිත්තවිමුත්තො අරහා, තෙන අනිමිත්තවිමුත්තෙන. අප්පණිහිතානුපස්සනාසඞ්ඛාතෙන දුක්ඛානුපස්සනෙන විමුත්තත්තා අප්පණිහිතවිමුත්තො අරහා, තෙන අප්පණිහිතවිමුත්තෙන. උභතො රූපකායනාමකායතො උභතොභාගතො විමුත්තත්තා උභතොභාගවිමුත්තො අරහා, තෙන උභතොභාගවිමුත්තෙන. පුරිමා පඤ්ච පුග්ගලා අඣානලාභිනො ගහිතා, උභතොභාගවිමුත්තො පන ඣානලාභීගහිතො.
Vuttaṃ . Tattha sattādhiṭṭhānekadesaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ niddisitabbanti yojetabbaṃ. Saddhāya kilesehi vimuttattā arahattaphalakkhaṇe saddhāvimutto arahā, tena saddhāvimuttena. Paññāya vimuttattā arahattaphalakkhaṇe paññāvimutto arahā, tena paññāvimuttena. Suññatavipassanāsaṅkhātena anattānupassanena vimuttattā suññatavimutto arahā, tena suññatavimuttena. Animittānupassanāsaṅkhātena aniccānupassanena vimuttattā animittavimutto arahā, tena animittavimuttena. Appaṇihitānupassanāsaṅkhātena dukkhānupassanena vimuttattā appaṇihitavimutto arahā, tena appaṇihitavimuttena. Ubhato rūpakāyanāmakāyato ubhatobhāgato vimuttattā ubhatobhāgavimutto arahā, tena ubhatobhāgavimuttena. Purimā pañca puggalā ajhānalābhino gahitā, ubhatobhāgavimutto pana jhānalābhīgahito.
සමසීසී නාම ඉරියාපථසමසීසී, රොගසමසීසී, ජීවිතසමසීසීති තිවිධා හොන්ති. ඉමෙසු තීසු සමසීසීසු යො අරහා චතූසු ඉරියාපථෙසු එකෙකස්මිං ඉරියාපථෙ අරහත්තං පත්වා අඤ්ඤං ඉරියාපථං අසඞ්කමිත්වා තස්මිං තස්මිං ඉරියාපථෙයෙව පරිනිබ්බායති, අයං අරහා ඉරියාපථසමසීසී නාම. යො අරහා යස්මිං රොගෙ උප්පන්නෙ අරහත්තං පත්වා තතො රොගතො අනුට්ඨහිත්වා තස්මිං රොගෙයෙව පරිනිබ්බායති, අයං අරහා රොගසමසීසී නාම. යො අරහා පච්චවෙක්ඛණවීථියානන්තරං භවඞ්ගං ඔතරිත්වා තතො මරණාසන්නජවනවීථියානන්තරමෙව පරිනිබ්බායති, අයං අරහා වාරසමතාය ජීවිතසමසීසී නාම. වාරසමතාති ච පච්චවෙක්ඛණවීථි මග්ගවිථ්යානුවත්තකත්තා පච්චවෙක්ඛණවීථිඅනන්තරං පවත්තමානායපි මරණාසන්නවීථි මග්ගවීථිඅනන්තරං පවත්තාති වත්තබ්බාරහා, තස්මා වීථිඅනන්තරතා වාරසමතා නාම. තාය වාරසමතාය ච ජීවිතසමසීසී වුත්තො.
Samasīsī nāma iriyāpathasamasīsī, rogasamasīsī, jīvitasamasīsīti tividhā honti. Imesu tīsu samasīsīsu yo arahā catūsu iriyāpathesu ekekasmiṃ iriyāpathe arahattaṃ patvā aññaṃ iriyāpathaṃ asaṅkamitvā tasmiṃ tasmiṃ iriyāpatheyeva parinibbāyati, ayaṃ arahā iriyāpathasamasīsī nāma. Yo arahā yasmiṃ roge uppanne arahattaṃ patvā tato rogato anuṭṭhahitvā tasmiṃ rogeyeva parinibbāyati, ayaṃ arahā rogasamasīsī nāma. Yo arahā paccavekkhaṇavīthiyānantaraṃ bhavaṅgaṃ otaritvā tato maraṇāsannajavanavīthiyānantarameva parinibbāyati, ayaṃ arahā vārasamatāya jīvitasamasīsī nāma. Vārasamatāti ca paccavekkhaṇavīthi maggavithyānuvattakattā paccavekkhaṇavīthianantaraṃ pavattamānāyapi maraṇāsannavīthi maggavīthianantaraṃ pavattāti vattabbārahā, tasmā vīthianantaratā vārasamatā nāma. Tāya vārasamatāya ca jīvitasamasīsī vutto.
සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණීති එත්ථපි පච්චවෙක්ඛණවීථියානන්තරං භවඞ්ගං ඔතරිත්වා භවඞ්ගතො වුට්ඨාය පවත්තවීථියා පටිසම්භිදාඤාණානි පවත්තන්ති. වුත්තනයෙන වීථිඅනන්තරතාය වාරසමතාය ‘‘සහ පටිසම්භිදාහී’’ති වුත්තං. භගවතො සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණම්පි පච්චවෙක්ඛණවීථියානන්තරං භවඞ්ගං ඔතරිත්වා භවඞ්ගතො වුට්ඨාය පවත්තවීථියා පඨමං පවත්තතීති වෙදිතබ්බං. ඉමිනා ජීවිතසමසීසිනා, සබ්බෙහි පච්චෙකබුද්ධෙහි, සබ්බෙහි සම්මාසම්බුද්ධෙහි චාති ඉමෙහි නවහි පුග්ගලෙහි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං.
Saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇīti etthapi paccavekkhaṇavīthiyānantaraṃ bhavaṅgaṃ otaritvā bhavaṅgato vuṭṭhāya pavattavīthiyā paṭisambhidāñāṇāni pavattanti. Vuttanayena vīthianantaratāya vārasamatāya ‘‘saha paṭisambhidāhī’’ti vuttaṃ. Bhagavato sabbaññutaññāṇampi paccavekkhaṇavīthiyānantaraṃ bhavaṅgaṃ otaritvā bhavaṅgato vuṭṭhāya pavattavīthiyā paṭhamaṃ pavattatīti veditabbaṃ. Iminā jīvitasamasīsinā, sabbehi paccekabuddhehi, sabbehi sammāsambuddhehi cāti imehi navahi puggalehi sattādhiṭṭhānekadesaṃ asekkhabhāgiyaṃ suttaṃ niddisitabbaṃ.
ඉමෙසං පුග්ගලානං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසත්ථත්තා චෙව අසෙක්ඛභාගියත්ථත්තා ච එවං ඉමිනා ‘‘ලොකුත්තරං සුත්තං සත්තාධිට්ඨාන’’න්තිආදිනා පකාරෙන වුත්තෙහි ඉමෙහි ඡබ්බීසතියා පුග්ගලෙහි අරියෙහි දස්සනභාගියවාසනාභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්තානං වසෙන ලොකුත්තරං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං.
Imesaṃ puggalānaṃ sattādhiṭṭhānekadesatthattā ceva asekkhabhāgiyatthattā ca evaṃ iminā ‘‘lokuttaraṃ suttaṃ sattādhiṭṭhāna’’ntiādinā pakārena vuttehi imehi chabbīsatiyā puggalehi ariyehi dassanabhāgiyavāsanābhāgiyaasekkhabhāgiyasuttānaṃ vasena lokuttaraṃ suttaṃ sattādhiṭṭhānekadesaṃ suttaṃ niddisitabbaṃ.
ඉමෙසං ඡබ්බීසතියා පුග්ගලානං සකලලොකුත්තරසුත්තත්ථත්තා චෙව සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසසුත්තත්ථත්තා ච ලොකුත්තරං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං. එත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන නියමෙත්වා විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘ලොකියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං කිත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ලොකියං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානං එකූනවීසතියා පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්තිආදි වුත්තං. ‘‘තෙ එකූනවීසති ලොකියා පුග්ගලා කතමෙහි ධම්මෙහි නිද්දිට්ඨා සමන්වෙසිතබ්බා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙ චරිතෙහී’’තිආදි වුත්තං. තෙ එකූනවීසති ලොකියා පුග්ගලා චරිතෙහි චරිතවිසෙසෙහි නිද්දිට්ඨා සමන්වෙසිතබ්බාති. ‘‘කථං චරිතෙහි නිද්දිට්ඨා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘කෙචි රාගචරිතා’’තිආදි වුත්තං. රාගචරිතදොසචරිතාදීහි චරිතෙහි එකූනවීසති ලොකියපුග්ගලා රාගචරිතා, කෙචි දොසචරිතා…පෙ.… මොහචරිතො චාති නිද්දිට්ඨා. ඉති නිද්දිට්ඨෙහි ඉමෙහි එකූනවීසතියා පුග්ගලෙහි ලොකියසත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං. ‘‘ලොකිය’’න්ති සාමඤ්ඤවසෙන වුත්තම්පි ‘‘සංකිලෙසභාගියං ලොකිය’’න්ති විසෙසතො විඤ්ඤාතබ්බං.
Imesaṃ chabbīsatiyā puggalānaṃ sakalalokuttarasuttatthattā ceva sattādhiṭṭhānekadesasuttatthattā ca lokuttaraṃ sattādhiṭṭhānekadesaṃ suttaṃ. Ettakehi puggalehi niddisitabbanti ācariyena niyametvā vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘lokiyaṃ sattādhiṭṭhānekadesaṃ suttaṃ kittakehi puggalehi niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘lokiyaṃ suttaṃ sattādhiṭṭhānaṃ ekūnavīsatiyā puggalehi niddisitabba’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Te ekūnavīsati lokiyā puggalā katamehi dhammehi niddiṭṭhā samanvesitabbā’’ti vattabbattā ‘‘te caritehī’’tiādi vuttaṃ. Te ekūnavīsati lokiyā puggalā caritehi caritavisesehi niddiṭṭhā samanvesitabbāti. ‘‘Kathaṃ caritehi niddiṭṭhā’’ti vattabbattā ‘‘keci rāgacaritā’’tiādi vuttaṃ. Rāgacaritadosacaritādīhi caritehi ekūnavīsati lokiyapuggalā rāgacaritā, keci dosacaritā…pe… mohacarito cāti niddiṭṭhā. Iti niddiṭṭhehi imehi ekūnavīsatiyā puggalehi lokiyasattādhiṭṭhānekadesaṃ suttaṃ niddisitabbaṃ. ‘‘Lokiya’’nti sāmaññavasena vuttampi ‘‘saṃkilesabhāgiyaṃ lokiya’’nti visesato viññātabbaṃ.
ලොකියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං එත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන නියමෙත්වා විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘වාසනාභාගියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං කතමෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘වාසනාභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. වාසනාභාගියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං සීලවන්තෙහි පුග්ගලෙහි, ධම්මෙහි ච නිද්දිසිතබ්බන්ති යොජෙතබ්බං. ‘‘කිත්තකා සීලවන්තපුග්ගලා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙ සීලවන්තො පඤ්ච පුග්ගලා’’ති වුත්තං. ‘‘කිත්තකා ධම්මා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පකතිසීල’’න්තිආදි වුත්තං. ඉදං වුත්තං හොති – පකතිසීලවන්තො ච සමාදානසීලවන්තො ච චිත්තප්පසාදවන්තො ච සමථවන්තො ච විපස්සනාවන්තො චාති පඤ්ච පුග්ගලා, පකතිසීලධම්මො ච සමාදානසීලධම්මො ච චිත්තප්පසාදධම්මො ච සමථධම්මො ච විපස්සනාධම්මො චාති පඤ්ච ධම්මාති ඉමෙහි පඤ්චහි පුග්ගලෙහි, ඉමෙහි පඤ්චහි ධම්මෙහි වාසනාභාගියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසධම්මාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං යථාක්කමං නිද්දිසිතබ්බන්ති.
Lokiyaṃ sattādhiṭṭhānekadesaṃ suttaṃ ettakehi puggalehi niddisitabbanti ācariyena niyametvā vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘vāsanābhāgiyaṃ sattādhiṭṭhānekadesaṃ suttaṃ katamehi puggalehi niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘vāsanābhāgiya’’ntiādi vuttaṃ. Vāsanābhāgiyaṃ sattādhiṭṭhānekadesaṃ suttaṃ sīlavantehi puggalehi, dhammehi ca niddisitabbanti yojetabbaṃ. ‘‘Kittakā sīlavantapuggalā’’ti vattabbattā ‘‘te sīlavanto pañca puggalā’’ti vuttaṃ. ‘‘Kittakā dhammā’’ti vattabbattā ‘‘pakatisīla’’ntiādi vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – pakatisīlavanto ca samādānasīlavanto ca cittappasādavanto ca samathavanto ca vipassanāvanto cāti pañca puggalā, pakatisīladhammo ca samādānasīladhammo ca cittappasādadhammo ca samathadhammo ca vipassanādhammo cāti pañca dhammāti imehi pañcahi puggalehi, imehi pañcahi dhammehi vāsanābhāgiyaṃ sattādhiṭṭhānekadesadhammādhiṭṭhānekadesaṃ suttaṃ yathākkamaṃ niddisitabbanti.
ලොකුත්තරං සත්තාධිට්ඨානං සුත්තං දස්සනභාගියවාසනාභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන නියමෙත්වා විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘ලොකුත්තරං ධම්මාධිට්ඨානං සුත්තං කිත්තකෙහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ලොකුත්තරං සුත්තං ධම්මාධිට්ඨානං…පෙ.… අසෙක්ඛභාගියෙනා’’ති වුත්තං.
Lokuttaraṃ sattādhiṭṭhānaṃ suttaṃ dassanabhāgiyavāsanābhāgiyaasekkhabhāgiyasuttehi niddisitabbanti ācariyena niyametvā vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘lokuttaraṃ dhammādhiṭṭhānaṃ suttaṃ kittakehi suttehi niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘lokuttaraṃ suttaṃ dhammādhiṭṭhānaṃ…pe… asekkhabhāgiyenā’’ti vuttaṃ.
‘‘ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච කිත්තකෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ලොකියඤ්ච…පෙ.… උභයෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. උභයෙනාති ලොකියලොකුත්තරෙන, සත්තාධිට්ඨානධම්මාධිට්ඨානෙන සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බන්ති.
‘‘Lokiyañca lokuttarañca sattādhiṭṭhānañca dhammādhiṭṭhānañca kittakehi niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘lokiyañca…pe… ubhayena niddisitabba’’nti vuttaṃ. Ubhayenāti lokiyalokuttarena, sattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānena samānatthabhāvena niddisitabbanti.
‘‘ඤාණං කිත්තකෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඤාණං පඤ්ඤායා’’තිආදි වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ ඤාණං ආගතං, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ඤාණං ඤාණපරියායෙන පඤ්ඤාදිනා නිද්දිසිතබ්බන්ති.
‘‘Ñāṇaṃ kittakehi niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘ñāṇaṃ paññāyā’’tiādi vuttaṃ. Yasmiṃ yasmiṃ sutte ñāṇaṃ āgataṃ, tasmiṃ tasmiṃ sutte ñāṇaṃ ñāṇapariyāyena paññādinā niddisitabbanti.
‘‘ඤෙය්යං කිත්තකෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඤෙය්යං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙහී’’තිආදි වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ ඤෙය්යං ආගතං, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ඤෙය්යං ඤෙය්යපරියායෙන නිද්දිසිතබ්බන්ති.
‘‘Ñeyyaṃ kittakena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘ñeyyaṃ atītānāgatapaccuppannehī’’tiādi vuttaṃ. Yasmiṃ yasmiṃ sutte ñeyyaṃ āgataṃ, tasmiṃ tasmiṃ sutte ñeyyaṃ ñeyyapariyāyena niddisitabbanti.
‘‘ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච කිත්තකෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච තදුභයෙනා’’තිආදි වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ ඤාණඤෙය්යා ආගතා, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ඤාණඤෙය්යා ඤාණඤෙය්යපරියායෙන නිද්දිසිතබ්බන්ති.
‘‘Ñāṇañca ñeyyañca kittakena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘ñāṇañca ñeyyañca tadubhayenā’’tiādi vuttaṃ. Yasmiṃ yasmiṃ sutte ñāṇañeyyā āgatā, tasmiṃ tasmiṃ sutte ñāṇañeyyā ñāṇañeyyapariyāyena niddisitabbanti.
දස්සනසුත්තෙ යථා නිද්දිට්ඨං, තථා උපධාරයිත්වා ලබ්භමානතො නිද්දිසිතබ්බං. භාවනාසුත්තෙ යථා නිද්දිට්ඨං, තථා උපධාරයිත්වා ලබ්භමානතො නිද්දිසිතබ්බං. තදුභයං දස්සනඤ්ච භාවනා ච සුත්තෙ යථා නිද්දිට්ඨං, තථා උපධාරයිත්වා ලබ්භමානතො නිද්දිසිතබ්බං.
Dassanasutte yathā niddiṭṭhaṃ, tathā upadhārayitvā labbhamānato niddisitabbaṃ. Bhāvanāsutte yathā niddiṭṭhaṃ, tathā upadhārayitvā labbhamānato niddisitabbaṃ. Tadubhayaṃ dassanañca bhāvanā ca sutte yathā niddiṭṭhaṃ, tathā upadhārayitvā labbhamānato niddisitabbaṃ.
‘‘සකවචනං පරවචන’’න්තිආදීසුපි එවමෙව විසුං විසුං ච එකතො ච සුත්තෙ යථා නිද්දිට්ඨං, තථා උපධාරයිත්වා ලබ්භමානතො නිද්දිසිතබ්බන්ති යොජනා කාතබ්බා. ‘‘එත්තකමෙව නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘යං වා පනා’’තිආදි වුත්තං.
‘‘Sakavacanaṃparavacana’’ntiādīsupi evameva visuṃ visuṃ ca ekato ca sutte yathā niddiṭṭhaṃ, tathā upadhārayitvā labbhamānato niddisitabbanti yojanā kātabbā. ‘‘Ettakameva niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘yaṃ vā panā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘විපාකස්ස හෙතු කම්මමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘දුවිධො හෙතූ’’තිආදි වුත්තං. කිලෙසා සංකිලෙසභාගියසුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බා. තණ්හාසඞ්ඛාතො සමුදයො වා කිලෙසසඞ්ඛාතො සමුදයො වා අකුසලසඞ්ඛාතො සමුදයො වා සංකිලෙසභාගියෙන සුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බො. ලොකියකුසලහෙතුසඞ්ඛාතො සමුදයො වා ලොකියකුසලසඞ්ඛාතො සමුදයො වා වාසනාභාගියෙන සුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බො.
‘‘Vipākassa hetu kammamevā’’ti vattabbattā ‘‘duvidho hetū’’tiādi vuttaṃ. Kilesā saṃkilesabhāgiyasuttena samānatthabhāvena niddisitabbā. Taṇhāsaṅkhāto samudayo vā kilesasaṅkhāto samudayo vā akusalasaṅkhāto samudayo vā saṃkilesabhāgiyena suttena samānatthabhāvena niddisitabbo. Lokiyakusalahetusaṅkhāto samudayo vā lokiyakusalasaṅkhāto samudayo vā vāsanābhāgiyena suttena samānatthabhāvena niddisitabbo.
කම්මඤ්ච විපාකො ච යථාරහං ලබ්භමානසුත්තෙන නිද්දිසිතබ්බොති සාමඤ්ඤවසෙන විභත්තො, ‘‘කුසලං කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කුසල’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු අට්ඨවීසතියා සාසනපට්ඨානසුත්තෙසු කුසලං චතූහි සුත්තෙහි සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බං. ‘‘කතමෙහි චතූහී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘වාසනාභාගියෙනා’’තිආදි වුත්තං. ලොකියකුසලං වාසනාභාගියෙන නිද්දිසිතබ්බං සමානත්ථත්තා, ලොකුත්තරකුසලං දස්සනභාගියෙන, වාසනාභාගියෙන, අසෙක්ඛභාගියෙන ච යථාරහං සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බං. කුසලං එත්තකෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති නියමෙත්වා විභත්තං, ‘‘අකුසලං කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අකුසල’’න්තිආදි වුත්තං. ‘‘කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ තදුභයං ආගතං, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ආගතෙන තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බං.
Kammañca vipāko ca yathārahaṃ labbhamānasuttena niddisitabboti sāmaññavasena vibhatto, ‘‘kusalaṃ katamena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘tattha kusala’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu aṭṭhavīsatiyā sāsanapaṭṭhānasuttesu kusalaṃ catūhi suttehi samānatthabhāvena niddisitabbaṃ. ‘‘Katamehi catūhī’’ti vattabbattā ‘‘vāsanābhāgiyenā’’tiādi vuttaṃ. Lokiyakusalaṃ vāsanābhāgiyena niddisitabbaṃ samānatthattā, lokuttarakusalaṃ dassanabhāgiyena, vāsanābhāgiyena, asekkhabhāgiyena ca yathārahaṃ samānatthabhāvena niddisitabbaṃ. Kusalaṃ ettakehi niddisitabbanti niyametvā vibhattaṃ, ‘‘akusalaṃ katamena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘akusala’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Kusalañca akusalañca katamena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘kusalañca akusalañca tadubhayena niddisitabba’’nti vuttaṃ. Yasmiṃ yasmiṃ sutte tadubhayaṃ āgataṃ, tasmiṃ tasmiṃ sutte āgatena tadubhayena niddisitabbaṃ.
‘‘අනුඤ්ඤාතං කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අනුඤ්ඤාත’’න්තිආදි වුත්තං. අනුඤ්ඤාතං භගවතො අනුඤ්ඤාතාය සමානතාය නිද්දිසිතබ්බං. ‘‘කතිවිධං අනුඤ්ඤාත’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තං පඤ්චවිධ’’න්තිආදි වුත්තං. යං අනුඤ්ඤාතං යාසු යාසු භූමීසු දිස්සති, තං අනුඤ්ඤාතං තාසු තාසු භූමීසු ආගතෙන සමානෙන කප්පියානුලොමෙන නිද්දිසිතබ්බං.
‘‘Anuññātaṃ katamena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘anuññāta’’ntiādi vuttaṃ. Anuññātaṃ bhagavato anuññātāya samānatāya niddisitabbaṃ. ‘‘Katividhaṃ anuññāta’’nti vattabbattā ‘‘taṃ pañcavidha’’ntiādi vuttaṃ. Yaṃ anuññātaṃ yāsu yāsu bhūmīsu dissati, taṃ anuññātaṃ tāsu tāsu bhūmīsu āgatena samānena kappiyānulomena niddisitabbaṃ.
අනුඤ්ඤාතං ඉමිනා නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන නියමෙත්වා විභත්තං, ‘‘පටික්ඛිත්තං කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පටික්ඛිත්තං භගවතා’’තිආදි වුත්තං. භගවතා පටික්ඛිත්තං භගවතා පටික්ඛිත්තකාරණෙන සුත්තෙ ආගතෙන වත්ථුනා කාරණඵලභාවෙන නිද්දිසිතබ්බං. යං පටික්ඛිත්තං යාසු යාසු භූමීසු දිස්සති, තං පන පටික්ඛිත්තං තාසු තාසු භූමීසු ආගතෙන පාකටෙන අකප්පියානුලොමෙන නිද්දිසිතබ්බං.
Anuññātaṃ iminā niddisitabbanti ācariyena niyametvā vibhattaṃ, ‘‘paṭikkhittaṃ katamena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘paṭikkhittaṃ bhagavatā’’tiādi vuttaṃ. Bhagavatā paṭikkhittaṃ bhagavatā paṭikkhittakāraṇena sutte āgatena vatthunā kāraṇaphalabhāvena niddisitabbaṃ. Yaṃ paṭikkhittaṃ yāsu yāsu bhūmīsu dissati, taṃ pana paṭikkhittaṃ tāsu tāsu bhūmīsu āgatena pākaṭena akappiyānulomena niddisitabbaṃ.
‘‘අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච ආගතං, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ආගතෙන තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බං.
‘‘Anuññātañca paṭikkhittañca katamena niddisitabba’’nti vattabbattā ‘‘anuññātañca paṭikkhittañca tadubhayena niddisitabba’’nti vuttaṃ. Yasmiṃ yasmiṃ sutte anuññātañca paṭikkhittañca āgataṃ, tasmiṃ tasmiṃ sutte āgatena tadubhayena niddisitabbaṃ.
‘‘ථවො කතමෙන නිද්දිසිතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ථවො පසංසායා’’තිආදි වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ යා යා පසංසා ආගතා, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ආගතාය තාය තාය පසංසාය ථවො නිද්දිසිතබ්බො. ‘‘යො ථවො පසංසාය නිද්දිසිතබ්බො, සො ථවො කතිවිධෙන නිද්දිසිතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සො පඤ්චවිධෙනා’’තිආදි වුත්තං. භගවතො ථවො ච ධම්මස්ස ථවො ච අරියසඞ්ඝස්ස ථවො ච අරියධම්මානං සික්ඛාය ථවො ච ලොකියගුණසම්පත්තියා ථවො චාති පඤ්චවිධෙන වෙදිතබ්බො. ඉති එවං වුත්තප්පකාරෙන පඤ්චවිධෙන ථවො නිද්දිසිතබ්බො.
‘‘Thavo katamena niddisitabbo’’ti vattabbattā ‘‘thavo pasaṃsāyā’’tiādi vuttaṃ. Yasmiṃ yasmiṃ sutte yā yā pasaṃsā āgatā, tasmiṃ tasmiṃ sutte āgatāya tāya tāya pasaṃsāya thavo niddisitabbo. ‘‘Yo thavo pasaṃsāya niddisitabbo, so thavo katividhena niddisitabbo’’ti vattabbattā ‘‘so pañcavidhenā’’tiādi vuttaṃ. Bhagavato thavo ca dhammassa thavo ca ariyasaṅghassa thavo ca ariyadhammānaṃ sikkhāya thavo ca lokiyaguṇasampattiyā thavo cāti pañcavidhena veditabbo. Iti evaṃ vuttappakārena pañcavidhena thavo niddisitabbo.
අම්හාකාචරිය අම්හාකාචරියෙන අට්ඨාරස මූලපදා සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බාති වුත්තා, ‘‘කතමානි තානි අට්ඨාරස මූලපදානී’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘ඉන්ද්රියභූමී’’තිආදි වුත්තං. සාසනපට්ඨානෙ ඉන්ද්රියභූමි සද්ධින්ද්රියාදිඉන්ද්රියභූමි යෙහි නවහි පදෙහි නිද්දිසිතබ්බා, සාසනපට්ඨානෙ කිලෙසභූමි යෙහි නවහි පදෙහි නිද්දිසිතබ්බා, එවං ඉමිනා පකාරෙන එතානි මූලපදානි නව පදානි කුසලපදානි, නව පදානි අකුසලපදානීති අට්ඨාරස මූලපදානි හොන්ති. සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බා, ‘‘කෙන කාරණෙන අට්ඨාරස මූලපදා සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බාති විඤ්ඤායතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තථා හී’’තිආදි වුත්තං. තථා හීති තතො එව අට්ඨාරසමූලපදානං සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බත්තා ‘‘අට්ඨාරස මූලපදා කුහිං දට්ඨබ්බා? සාසනපට්ඨානෙ’’ති යං වචනං වුත්තං, තෙන වචනෙන විඤ්ඤායතීති. ‘‘කෙන මූලපදානං නවකුසලපදනවඅකුසලපදභාවෙන අට්ඨාරසභාවො විඤ්ඤායතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙනාහා’’තිආදි වුත්තං. තෙන මූලපදානං නවකුසලපදනවඅකුසලපදභාවතො ආයස්මා මහාකච්චානො –
Amhākācariya amhākācariyena aṭṭhārasa mūlapadā sāsanapaṭṭhāne daṭṭhabbāti vuttā, ‘‘katamāni tāni aṭṭhārasa mūlapadānī’’ti pucchitabbattā ‘‘indriyabhūmī’’tiādi vuttaṃ. Sāsanapaṭṭhāne indriyabhūmi saddhindriyādiindriyabhūmi yehi navahi padehi niddisitabbā, sāsanapaṭṭhāne kilesabhūmi yehi navahi padehi niddisitabbā, evaṃ iminā pakārena etāni mūlapadāni nava padāni kusalapadāni, nava padāni akusalapadānīti aṭṭhārasa mūlapadāni honti. Sāsanapaṭṭhāne daṭṭhabbā, ‘‘kena kāraṇena aṭṭhārasa mūlapadā sāsanapaṭṭhāne daṭṭhabbāti viññāyatī’’ti vattabbattā ‘‘tathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tathā hīti tato eva aṭṭhārasamūlapadānaṃ sāsanapaṭṭhāne daṭṭhabbattā ‘‘aṭṭhārasa mūlapadā kuhiṃ daṭṭhabbā? Sāsanapaṭṭhāne’’ti yaṃ vacanaṃ vuttaṃ, tena vacanena viññāyatīti. ‘‘Kena mūlapadānaṃ navakusalapadanavaakusalapadabhāvena aṭṭhārasabhāvo viññāyatī’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tena mūlapadānaṃ navakusalapadanavaakusalapadabhāvato āyasmā mahākaccāno –
‘‘නවහි ච පදෙහි කුසලා, නවහි ච යුජ්ජන්ති අකුසලපක්ඛා;
‘‘Navahi ca padehi kusalā, navahi ca yujjanti akusalapakkhā;
එතෙ ඛො මූලපදා, භවන්ති අට්ඨාරස පදානී’’ති. –
Ete kho mūlapadā, bhavanti aṭṭhārasa padānī’’ti. –
යං වචනං ආහ, තෙන ‘‘නවහි…පෙ.… පදානී’’ති වචනෙන මූලපදානං නවකුසලපදනවඅකුසලපදභාවෙන අට්ඨාරසභාවො විඤ්ඤායතීති.
Yaṃ vacanaṃ āha, tena ‘‘navahi…pe… padānī’’ti vacanena mūlapadānaṃ navakusalapadanavaakusalapadabhāvena aṭṭhārasabhāvo viññāyatīti.
‘‘යං යං සංකිලෙසභාගියාදිසොළසවිධං සාසනපට්ඨානඤ්චෙව යං යං ලොකියාදිඅට්ඨවීසතිවිධං සාසනපට්ඨානඤ්ච ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, එත්තකමෙව පරිපුණ්ණං, අඤ්ඤං සාසනපට්ඨානං නිද්ධාරෙත්වා යුත්තං යුජ්ජිතබ්බං නත්ථී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘නියුත්තං සාසනපට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. යථානිද්ධාරිතසාසනපට්ඨානතො යං යං අඤ්ඤං සාසනපට්ඨානං නිද්ධාරිතං අත්ථි, තං තං අඤ්ඤං සාසනපට්ඨානං නියුත්තං යථාරහං නිද්ධාරෙත්වා යුත්තං යුජ්ජිතබ්බන්ති අත්ථො ගහෙතබ්බොති.
‘‘Yaṃ yaṃ saṃkilesabhāgiyādisoḷasavidhaṃ sāsanapaṭṭhānañceva yaṃ yaṃ lokiyādiaṭṭhavīsatividhaṃ sāsanapaṭṭhānañca ācariyena niddhāritaṃ, ettakameva paripuṇṇaṃ, aññaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ niddhāretvā yuttaṃ yujjitabbaṃ natthī’’ti vattabbattā ‘‘niyuttaṃ sāsanapaṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Yathāniddhāritasāsanapaṭṭhānato yaṃ yaṃ aññaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ niddhāritaṃ atthi, taṃ taṃ aññaṃ sāsanapaṭṭhānaṃ niyuttaṃ yathārahaṃ niddhāretvā yuttaṃ yujjitabbanti attho gahetabboti.
‘‘යං ලොකො පූජයතෙ…පෙ.… නියුත්තං සාසනපට්ඨානන්ති යත්තකො වචනක්කමො භාසිතො, එත්තකෙන වචනක්කමෙන කිං නෙත්ති සමත්තා, උදාහු අසමත්තා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘එත්තාවතා’’තිආදි වුත්තං. ආයස්මතා මහාකච්චානෙන යා නෙත්ති භාසිතා, භගවතා සා නෙත්ති අනුමොදිතා, මූලසඞ්ගීතියං සඞ්ගායන්තෙහි ථෙරාසභෙහි යා නෙත්ති සඞ්ගීතා, සා නෙත්ති ‘‘යං ලොකො පූජයතෙ…පෙ.… නියුත්තං සාසනපට්ඨාන’’න්ති එත්තාවතා වචනක්කමෙන සමත්තා පරිපුණ්ණාව හොති.
‘‘Yaṃ loko pūjayate…pe… niyuttaṃ sāsanapaṭṭhānanti yattako vacanakkamo bhāsito, ettakena vacanakkamena kiṃ netti samattā, udāhu asamattā’’ti vattabbattā ‘‘ettāvatā’’tiādi vuttaṃ. Āyasmatā mahākaccānena yā netti bhāsitā, bhagavatā sā netti anumoditā, mūlasaṅgītiyaṃ saṅgāyantehi therāsabhehi yā netti saṅgītā, sā netti ‘‘yaṃ loko pūjayate…pe… niyuttaṃ sāsanapaṭṭhāna’’nti ettāvatā vacanakkamena samattā paripuṇṇāva hoti.
ඉති සමත්තාය ආයස්මතා මහාකච්චානෙන භාසිතාය භගවතා අනුමොදිතාය මූලසඞ්ගීතියං සඞ්ගායන්තෙහි ථෙරාසභෙහි සඞ්ගීතාය නෙත්තියා අත්ථවණ්ණනා සද්ධම්මපාලනාමෙන මහාධම්මරාජගුරුනා මහාථෙරෙන රචිතා ජිනපුත්තානං හිතකරා නෙත්තිවිභාවනා ඡබ්බීසාධිකනවසතෙ සක්කරාජෙ සාවණමාසෙ සුක්කපක්ඛෙ නවමදිවසෙ සූරියුග්ගමනසමයෙ සමත්තා.
Iti samattāya āyasmatā mahākaccānena bhāsitāya bhagavatā anumoditāya mūlasaṅgītiyaṃ saṅgāyantehi therāsabhehi saṅgītāya nettiyā atthavaṇṇanā saddhammapālanāmena mahādhammarājagurunā mahātherena racitā jinaputtānaṃ hitakarā nettivibhāvanā chabbīsādhikanavasate sakkarāje sāvaṇamāse sukkapakkhe navamadivase sūriyuggamanasamaye samattā.
ඉති සාසනපට්ඨානෙ සත්තිබලානුරූපා රචිතා විභාවනා
Iti sāsanapaṭṭhāne sattibalānurūpā racitā vibhāvanā
නිට්ඨිතා.
Niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / නෙත්තිප්පකරණපාළි • Nettippakaraṇapāḷi / සාසනපට්ඨානං • Sāsanapaṭṭhānaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / නෙත්තිප්පකරණ-අට්ඨකථා • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / සාසනපට්ඨානවාරවණ්ණනා • Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්තිප්පකරණ-ටීකා • Nettippakaraṇa-ṭīkā / සාසනපට්ඨානවාරවණ්ණනා • Sāsanapaṭṭhānavāravaṇṇanā