| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
९. सासङ्कसिक्खापदवण्णना
9. Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā
६५२. तेन समयेनाति सासङ्कसिक्खापदं। तत्थ वुत्थवस्सा आरञ्ञकेसूति ते पुब्बेपि अरञ्ञेयेव विहरिंसु। दुब्बलचीवरत्ता पन पच्चयवसेन गामन्तसेनासने वस्सं वसित्वा निट्ठितचीवरा हुत्वा ‘‘इदानि निप्पलिबोधा समणधम्मं करिस्सामा’’ति आरञ्ञकेसु सेनासनेसु विहरन्ति। कत्तिकचोरकाति कत्तिकमासे चोरा। परिपातेन्तीति उपद्दवन्ति, तत्थ तत्थ आधावित्वा उत्तासेन्ति पलापेन्ति। अन्तरघरे निक्खिपितुन्ति अन्तोगामे निक्खिपितुं। भगवा यस्मा पच्चया नाम धम्मेन समेन दुल्लभा, सल्लेखवा हि भिक्खु मातरम्पि विञ्ञापेतुं न सक्कोति। तस्मा चीवरगुत्तत्थं अन्तरघरे निक्खिपितुं अनुजानाति। भिक्खूनं पन अनुरूपत्ता अरञ्ञवासं न पटिक्खिपि।
652.Tenasamayenāti sāsaṅkasikkhāpadaṃ. Tattha vutthavassā āraññakesūti te pubbepi araññeyeva vihariṃsu. Dubbalacīvarattā pana paccayavasena gāmantasenāsane vassaṃ vasitvā niṭṭhitacīvarā hutvā ‘‘idāni nippalibodhā samaṇadhammaṃ karissāmā’’ti āraññakesu senāsanesu viharanti. Kattikacorakāti kattikamāse corā. Paripātentīti upaddavanti, tattha tattha ādhāvitvā uttāsenti palāpenti. Antaraghare nikkhipitunti antogāme nikkhipituṃ. Bhagavā yasmā paccayā nāma dhammena samena dullabhā, sallekhavā hi bhikkhu mātarampi viññāpetuṃ na sakkoti. Tasmā cīvaraguttatthaṃ antaraghare nikkhipituṃ anujānāti. Bhikkhūnaṃ pana anurūpattā araññavāsaṃ na paṭikkhipi.
६५३. उपवस्सं खो पनाति एत्थ उपवस्सन्ति उपवस्स; उपवसित्वाति वुत्तं होति। उपसम्पज्जन्तिआदीसु विय हि एत्थ अनुनासिको दट्ठब्बो। वस्सं उपगन्त्वा वसित्वा चाति अत्थो। इमस्स च पदस्स ‘‘तथारूपेसु भिक्खु सेनासनेसु विहरन्तो’’ति इमिना सम्बन्धो। किं वुत्तं होति? वस्सं उपगन्त्वा वसित्वा च ततो परं पच्छिमकत्तिकपुण्णमपरियोसानकालं यानि खो पन तानि आरञ्ञकानि सेनासनानि सासङ्कसम्मतानि सप्पटिभयानि; तथारूपेसु भिक्खु सेनासनेसु विहरन्तो आकङ्खमानो तिण्णं चीवरानं अञ्ञतरं चीवरं अन्तरघरे निक्खिपेय्याति। यस्मा पन यो वस्सं उपगन्त्वा याव पठमकत्तिकपुण्णमं वसति, सो वुट्ठवस्सानं अब्भन्तरो होति, तस्मा इदं अतिगहनं ब्यञ्जनविचारणं अकत्वा पदभाजने केवलं चीवरनिक्खेपारहं पुग्गलं दस्सेतुं ‘‘वुट्ठवस्सान’’न्ति वुत्तं। तस्सापि ‘‘भिक्खु सेनासनेसु विहरन्तो’’ति इमिना सम्बन्धो। अयञ्हि एत्थ अत्थो ‘‘वुट्ठवस्सानं भिक्खु सेनासनेसु विहरन्तो’’ति एवरूपानं भिक्खूनं अब्भन्तरे यो कोचि भिक्खूति वुत्तं होति।
653.Upavassaṃ kho panāti ettha upavassanti upavassa; upavasitvāti vuttaṃ hoti. Upasampajjantiādīsu viya hi ettha anunāsiko daṭṭhabbo. Vassaṃ upagantvā vasitvā cāti attho. Imassa ca padassa ‘‘tathārūpesu bhikkhu senāsanesu viharanto’’ti iminā sambandho. Kiṃ vuttaṃ hoti? Vassaṃ upagantvā vasitvā ca tato paraṃ pacchimakattikapuṇṇamapariyosānakālaṃ yāni kho pana tāni āraññakāni senāsanāni sāsaṅkasammatāni sappaṭibhayāni; tathārūpesu bhikkhu senāsanesu viharanto ākaṅkhamāno tiṇṇaṃ cīvarānaṃ aññataraṃ cīvaraṃ antaraghare nikkhipeyyāti. Yasmā pana yo vassaṃ upagantvā yāva paṭhamakattikapuṇṇamaṃ vasati, so vuṭṭhavassānaṃ abbhantaro hoti, tasmā idaṃ atigahanaṃ byañjanavicāraṇaṃ akatvā padabhājane kevalaṃ cīvaranikkhepārahaṃ puggalaṃ dassetuṃ ‘‘vuṭṭhavassāna’’nti vuttaṃ. Tassāpi ‘‘bhikkhu senāsanesu viharanto’’ti iminā sambandho. Ayañhi ettha attho ‘‘vuṭṭhavassānaṃ bhikkhu senāsanesu viharanto’’ti evarūpānaṃ bhikkhūnaṃ abbhantare yo koci bhikkhūti vuttaṃ hoti.
अरञ्ञलक्खणं अदिन्नादानवण्णनायं वुत्तं। अयं पन विसेसो – सचे विहारो परिक्खित्तो होति, परिक्खित्तस्स गामस्स इन्दखीलतो अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानतो पट्ठाय याव विहारपरिक्खेपा मिनितब्बं। सचे विहारो अपरिक्खित्तो होति, यं सब्बपठमं सेनासनं वा भत्तसाला वा धुवसन्निपातट्ठानं वा बोधिवा चेतियं वा दूरे चेपि सेनासनतो होति, तं परिच्छेदं कत्वा मिनितब्बं। सचेपि आसन्ने गामो होति, विहारे ठितेहि घरमानुसकानं सद्दो सूयति, पब्बतनदीआदीहि पन अन्तरितत्ता न सक्का उजुं गन्तुं, यो चस्स पकतिमग्गो होति, सचेपि नावाय सञ्चरितब्बो, तेन मग्गेन गामतो पञ्चधनुसतिकं गहेतब्बं। यो आसन्नगामस्स अङ्गसम्पादनत्थं ततो ततो मग्गं पिदहति, अयं ‘‘धुतङ्गचोरो’’ति वेदितब्बो।
Araññalakkhaṇaṃ adinnādānavaṇṇanāyaṃ vuttaṃ. Ayaṃ pana viseso – sace vihāro parikkhitto hoti, parikkhittassa gāmassa indakhīlato aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato paṭṭhāya yāva vihāraparikkhepā minitabbaṃ. Sace vihāro aparikkhitto hoti, yaṃ sabbapaṭhamaṃ senāsanaṃ vā bhattasālā vā dhuvasannipātaṭṭhānaṃ vā bodhivā cetiyaṃ vā dūre cepi senāsanato hoti, taṃ paricchedaṃ katvā minitabbaṃ. Sacepi āsanne gāmo hoti, vihāre ṭhitehi gharamānusakānaṃ saddo sūyati, pabbatanadīādīhi pana antaritattā na sakkā ujuṃ gantuṃ, yo cassa pakatimaggo hoti, sacepi nāvāya sañcaritabbo, tena maggena gāmato pañcadhanusatikaṃ gahetabbaṃ. Yo āsannagāmassa aṅgasampādanatthaṃ tato tato maggaṃ pidahati, ayaṃ ‘‘dhutaṅgacoro’’ti veditabbo.
सासङ्कसम्मतानीति ‘‘सासङ्कानी’’ति सम्मतानि; एवं सञ्ञातानीति अत्थो। पदभाजने पन येन कारणेन तानि सासङ्कसम्मतानि, तं दस्सेतुं ‘‘आरामे आरामूपचारे’’तिआदि वुत्तं।
Sāsaṅkasammatānīti ‘‘sāsaṅkānī’’ti sammatāni; evaṃ saññātānīti attho. Padabhājane pana yena kāraṇena tāni sāsaṅkasammatāni, taṃ dassetuṃ ‘‘ārāme ārāmūpacāre’’tiādi vuttaṃ.
सह पटिभयेन सप्पटिभयानि, सन्निहितबलवभयानीति अत्थो। पदभाजने पन येन कारणेन तानि सप्पटिभयानि; तं दस्सेतुं ‘‘आरामे आरामूपचारे’’तिआदि वुत्तं।
Saha paṭibhayena sappaṭibhayāni, sannihitabalavabhayānīti attho. Padabhājane pana yena kāraṇena tāni sappaṭibhayāni; taṃ dassetuṃ ‘‘ārāme ārāmūpacāre’’tiādi vuttaṃ.
समन्ता गोचरगामे निक्खिपेय्याति आरञ्ञकस्स सेनासनस्स समन्ता सब्बदिसाभागेसु अत्तना अभिरुचिते गोचरगामे सतिया अङ्गसम्पत्तिया निक्खिपेय्य।
Samantā gocaragāme nikkhipeyyāti āraññakassa senāsanassa samantā sabbadisābhāgesu attanā abhirucite gocaragāme satiyā aṅgasampattiyā nikkhipeyya.
तत्रायं अङ्गसम्पत्ति – पुरिमिकाय उपगन्त्वा महापवारणाय पवारितो होति, इदमेकं अङ्गं। सचे पच्छिमिकाय वा उपगतो होति छिन्नवस्सो वा, निक्खिपितुं न लभति। कत्तिकमासोयेव होति, इदं दुतियं अङ्गं। कत्तिकमासतो परं न लभति, पञ्चधनुसतिकं पच्छिममेव पमाणयुत्तं सेनासनं होति, इदं ततियं अङ्गं। ऊनप्पमाणे वा गावुततो अतिरेकप्पमाणे वा न लभति, यत्र हि पिण्डाय चरित्वा पुन विहारं भत्तवेलायं सक्का आगन्तुं, तदेव इध अधिप्पेतं। निमन्तितो पन अद्धयोजनम्पि योजनम्पि गन्त्वा वसितुं पच्चेति, इदमप्पमाणं। सासङ्कसप्पटिभयमेव होति, इदं चतुत्थं अङ्गं। अनासङ्कअप्पटिभये हि अङ्गयुत्तेपि सेनासने वसन्तो निक्खिपितुं न लभतीति।
Tatrāyaṃ aṅgasampatti – purimikāya upagantvā mahāpavāraṇāya pavārito hoti, idamekaṃ aṅgaṃ. Sace pacchimikāya vā upagato hoti chinnavasso vā, nikkhipituṃ na labhati. Kattikamāsoyeva hoti, idaṃ dutiyaṃ aṅgaṃ. Kattikamāsato paraṃ na labhati, pañcadhanusatikaṃ pacchimameva pamāṇayuttaṃ senāsanaṃ hoti, idaṃ tatiyaṃ aṅgaṃ. Ūnappamāṇe vā gāvutato atirekappamāṇe vā na labhati, yatra hi piṇḍāya caritvā puna vihāraṃ bhattavelāyaṃ sakkā āgantuṃ, tadeva idha adhippetaṃ. Nimantito pana addhayojanampi yojanampi gantvā vasituṃ pacceti, idamappamāṇaṃ. Sāsaṅkasappaṭibhayameva hoti, idaṃ catutthaṃ aṅgaṃ. Anāsaṅkaappaṭibhaye hi aṅgayuttepi senāsane vasanto nikkhipituṃ na labhatīti.
अञ्ञत्र भिक्खुसम्मुतियाति या उदोसितसिक्खापदे कोसम्बकसम्मुति (पारा॰ ४७५) अनुञ्ञाता तस्सा सम्मुतिया अञ्ञत्र; सचे सा लद्धा होति, छारत्तातिरेकम्पि विप्पवसितुं वट्टति।
Aññatra bhikkhusammutiyāti yā udositasikkhāpade kosambakasammuti (pārā. 475) anuññātā tassā sammutiyā aññatra; sace sā laddhā hoti, chārattātirekampi vippavasituṃ vaṭṭati.
पुन गामसीमं ओक्कमित्वाति सचे गोचरगामतो पुरत्थिमाय दिसाय सेनासनं; अयञ्च पच्छिमदिसं गतो होति, सेनासनं आगन्त्वा सत्तमं अरुणं उट्ठापेतुं असक्कोन्तेन गामसीमम्पि ओक्कमित्वा सभायं वा यत्थ कत्थचि वा वसित्वा चीवरप्पवत्तिं ञत्वा पक्कमितुं वट्टतीति अत्थो। एवं असक्कोन्तेन तत्थेव ठितेन पच्चुद्धरितब्बं, अतिरेकचीवरट्ठाने ठस्सतीति। सेसं उत्तानमेव।
Puna gāmasīmaṃ okkamitvāti sace gocaragāmato puratthimāya disāya senāsanaṃ; ayañca pacchimadisaṃ gato hoti, senāsanaṃ āgantvā sattamaṃ aruṇaṃ uṭṭhāpetuṃ asakkontena gāmasīmampi okkamitvā sabhāyaṃ vā yattha katthaci vā vasitvā cīvarappavattiṃ ñatvā pakkamituṃ vaṭṭatīti attho. Evaṃ asakkontena tattheva ṭhitena paccuddharitabbaṃ, atirekacīvaraṭṭhāne ṭhassatīti. Sesaṃ uttānameva.
कथिनसमुट्ठानं – कायवाचतो कायवाचाचित्ततो च समुट्ठाति, अकिरिया, नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मवचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Kathinasamuṭṭhānaṃ – kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, akiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammavacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
सासङ्कसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ९. सासङ्कसिक्खापदं • 9. Sāsaṅkasikkhāpadaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ९. सासङ्कसिक्खापदवण्णना • 9. Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ९. सासङ्कसिक्खापदवण्णना • 9. Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ९. सासङ्कसिक्खापदवण्णना • 9. Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā
