| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-අභිනව-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
9. සාසඞ්‌කසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
9. Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā
උපසම්‌පජ්‌ජන්‌තිආදීසු වියාති ‘‘පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරතී’’ති (විභ. 508) ඉමස්‌ස විභඞ්‌ගෙ ‘‘උපසම්‌පජ්‌ජා’’ති උද්‌ධරිතබ්‌බෙ ‘‘උපසම්‌පජ්‌ජ’’න්‌ති උද්‌ධටං. තදිහ නිදස්‌සනං කතං. ආදිසද්‌දෙන පන ‘‘අනාපුච්‌ඡං වා ගච්‌ඡෙය්‍යා’’තිආදීනං (පාචි. 111, 115) සඞ්‌ගහො දට්‌ඨබ්‌බො. උපගන්‌ත්‌වාති උපසද්‌දස්‌සත්‌ථමාහ. වසිත්‌වාති අක්‌ඛණ්‌ඩං වසිත්‌වා. ‘‘යෙන යස්‌ස හි සම්‌බන්‌ධො, දූරට්‌ඨම්‌පි ච තස්‌ස ත’’න්‌ති වචනතො ‘‘ඉමස්‌ස…පෙ.… ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො’’ති වුත්‌තං. තත්‌ථ ඉමස්‌සාති ‘‘උපවස්‌ස’’න්‌ති පදස්‌ස. විනයපරියායෙන අරඤ්‌ඤලක්‌ඛණං අදින්‌නාදානපාරාජිකෙ ආගතං. තත්‌ථ හි ‘‘ගාමා වා අරඤ්‌ඤා වා’’ති අනවසෙසතො අවහාරට්‌ඨානපරිග්‌ගහෙන තදුභයං අසඞ්‌කරතො දස්‌සෙතුං ‘‘ඨපෙත්‌වා ගාමඤ්‌චා’’තිආදි වුත්‌තං. ගාමූපචාරො හි ලොකෙ ගාමසඞ්‌ඛමෙව ගච්‌ඡතීති. ඉධ පන සුත්‌තන්‌තපරියායෙන ‘‘පඤ්‌චධනුසතිකං පච්‌ඡිම’’න්‌ති (පාරා. 654) ආගතං ආරඤ්‌ඤකං භික්‌ඛුං සන්‌ධාය. න හි සො විනයපරියායිකෙ අරඤ්‌ඤෙ වසන්‌තො ‘‘ආරඤ්‌ඤකො පන්‌ථසෙනාසනො’’ති (ම. නි. 1.61) සුත්‌තෙ වුත්‌තො, තස්‌මා තත්‌ථ ආගතමෙව ලක්‌ඛණං ගහෙතබ්‌බන්‌ති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සබ්‌බපච්‌ඡිමානි ආරොපිතෙන ආචරියධනුනා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ ‘‘ආචරියධනු නාම පකතිහත්‌ථෙන නවවිදත්‌ථිපමාණං. ජියාය පන ආරොපිතාය චතුහත්‌ථපමාණ’’න්‌ති වදන්‌ති. ගාමස්‌සාති පරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස. ඉන්‌දඛීලතොති උම්‌මාරතො. පරික්‌ඛෙපාරහට්‌ඨානතොති පරියන්‌තෙ ඨිතඝරස්‌ස උපචාරෙ ඨිතස්‌ස මජ්‌ඣිමස්‌ස පුරිසස්‌ස පඨමලෙඩ්‌ඩුපාතතො. කිත්‌තකෙන මග්‌ගෙන මිනිතබ්‌බන්‌ති ආහ ‘‘සචෙ’’තිආදි. මජ්‌ඣිමට්‌ඨකථායං පන ‘‘විහාරස්‌සාපි ගාමස්‌සෙව උපචාරං නීහරිත්‌වා උභින්‌නං ලෙඩ්‌ඩුපාතානං අන්‌තරා මිනිතබ්‌බ’’න්‌ති වුත්‌තං. චොරානං නිවිට්‌ඨොකාසාදිදස්‌සනෙනාති ආරාමෙ, ආරාමූපචාරෙ ච චොරානං නිවිට්‌ඨොකාසාදිදස්‌සනෙන කාරණෙන. ආදිසද්‌දෙන භුත්‌තොකාසට්‌ඨිතොකාසනිසින්‌නොකාසනිපන්‌නොකාසානං ගහණං. චොරෙහි මනුස්‌සානං හතවිලුත්‌තාකොටිතභාවදස්‌සනතොති ආරාමෙ, ආරාමූපචාරෙ ච හතවිලුත්‌තාකොටිතභාවදස්‌සනතො.
Upasampajjantiādīsu viyāti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti (vibha. 508) imassa vibhaṅge ‘‘upasampajjā’’ti uddharitabbe ‘‘upasampajja’’nti uddhaṭaṃ. Tadiha nidassanaṃ kataṃ. Ādisaddena pana ‘‘anāpucchaṃ vā gaccheyyā’’tiādīnaṃ (pāci. 111, 115) saṅgaho daṭṭhabbo. Upagantvāti upasaddassatthamāha. Vasitvāti akkhaṇḍaṃ vasitvā. ‘‘Yena yassa hi sambandho, dūraṭṭhampi ca tassa ta’’nti vacanato ‘‘imassa…pe… iminā sambandho’’ti vuttaṃ. Tattha imassāti ‘‘upavassa’’nti padassa. Vinayapariyāyena araññalakkhaṇaṃ adinnādānapārājike āgataṃ. Tattha hi ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti anavasesato avahāraṭṭhānapariggahena tadubhayaṃ asaṅkarato dassetuṃ ‘‘ṭhapetvā gāmañcā’’tiādi vuttaṃ. Gāmūpacāro hi loke gāmasaṅkhameva gacchatīti. Idha pana suttantapariyāyena ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) āgataṃ āraññakaṃ bhikkhuṃ sandhāya. Na hi so vinayapariyāyike araññe vasanto ‘‘āraññako panthasenāsano’’ti (ma. ni. 1.61) sutte vutto, tasmā tattha āgatameva lakkhaṇaṃ gahetabbanti dassento ‘‘sabbapacchimāni āropitena ācariyadhanunā’’tiādimāha. Tattha ‘‘ācariyadhanu nāma pakatihatthena navavidatthipamāṇaṃ. Jiyāya pana āropitāya catuhatthapamāṇa’’nti vadanti. Gāmassāti parikkhittassa gāmassa. Indakhīlatoti ummārato. Parikkhepārahaṭṭhānatoti pariyante ṭhitagharassa upacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa paṭhamaleḍḍupātato. Kittakena maggena minitabbanti āha ‘‘sace’’tiādi. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vihārassāpi gāmasseva upacāraṃ nīharitvā ubhinnaṃ leḍḍupātānaṃ antarā minitabba’’nti vuttaṃ. Corānaṃ niviṭṭhokāsādidassanenāti ārāme, ārāmūpacāre ca corānaṃ niviṭṭhokāsādidassanena kāraṇena. Ādisaddena bhuttokāsaṭṭhitokāsanisinnokāsanipannokāsānaṃ gahaṇaṃ. Corehi manussānaṃ hataviluttākoṭitabhāvadassanatoti ārāme, ārāmūpacāre ca hataviluttākoṭitabhāvadassanato.
අන්‌තරඝරෙ නික්‌ඛිපෙය්‍යාති අන්‌තරෙ අන්‌තරෙ ඝරානි එත්‌ථ, එතස්‌සාති වා අන්‌තරඝරං, ගාමො, තස්‌මිං ඨපෙය්‍යාති අත්‌ථො. තෙනාහ ‘‘ආරඤ්‌ඤකස්‌සා’’තිආදි. තඤ්‌චාති නික්‌ඛිපනඤ්‌ච. ‘‘මහාපවාරණාය පවාරිතො හොතී’’ති ඉදං වස්‌සච්‌ඡෙදං අකත්‌වා වුට්‌ඨභාවං දස්‌සෙතුං වුත්‌තං, න පන පවාරණාය අඞ්‌ගභාවං. තෙනෙව හි බ්‍යතිරෙකං දස්‌සෙන්‌තෙන සමන්‌තපාසාදිකායං (පාරා. අට්‌ඨ. 2.653-654) වුත්‌තං ‘‘සචෙ පච්‌ඡිමිකාය වා උපගතො හොති ඡින්‌නවස්‌සො වා, නික්‌ඛිපිතුං න ලභතී’’ති. කත්‌තිකමාසො නාම පුබ්‌බකත්‌තිකමාසස්‌ස කාළපක්‌ඛපාටිපදතො පට්‌ඨාය යාව අපරකත්‌තිකපුණ්‌ණමා, තාව එකූනත්‌තිංස රත්‌තින්‌දිවා. එව-සද්‌දෙන කත්‌තිකමාසතො පරං න ලභතීති දස්‌සෙති. ඌනප්‌පමාණෙ තාව අරඤ්‌ඤලක්‌ඛණායොගතො න ලභතු, කස්‌මා ගාවුතතො අතිරෙකප්‌පමාණෙ න ලභතීති ආහ ‘‘යත්‍ර හී’’තිආදි. නිමන්‌තිතො පන අද්‌ධයොජනම්‌පි යොජනම්‌පි ගන්‌ත්‌වා වසිතුං පච්‌චෙති, ඉදමප්‌පමාණං. සාසඞ්‌කසප්‌පටිභයමෙව හොතීති සාසඞ්‌කඤ්‌චෙව සප්‌පටිභයඤ්‌ච හොති. එව-සද්‌දෙන අනාසඞ්‌කඅප්‌පටිභයෙහි අඞ්‌ගයුත්‌තෙපි සෙනාසනෙ වසන්‌තො නික්‌ඛිපිතුං න ලභතීති දස්‌සෙති. එත්‌තාවතා පුරිමිකාය උපගන්‌ත්‌වා අක්‌ඛණ්‌ඩං කත්‌වා වුට්‌ඨවස්‌සො යං ගාමං ගොචරගාමං කත්‌වා පඤ්‌චධනුසතිකපච්‌ඡිමෙ ආරඤ්‌ඤකසෙනාසනෙ විහරති, තස්‌මිං ගාමෙ චීවරං ඨපෙත්‌වා සකලකත්‌තිකමාසං තස්‌මිංයෙව සෙනාසනෙ තෙන චීවරෙන විනා වත්‌ථුං අනුජානිත්‌වා ඉදානි විහාරතො අඤ්‌ඤත්‌ථ වසන්‌තස්‌ස ඡාරත්‌තං විප්‌පවාසං අනුජානන්‌තො ‘‘සියා ච තස්‌ස භික්‌ඛුනො’’තිආදිමාහ. අසමාදානචාරඤ්‌හි අත්‌ථතකථිනා එව ලභන්‌ති, නෙතරෙති එත්‌ථ ඉදම්‌පි කාරණං දට්‌ඨබ්‌බං. තත්‌ථ ඡාරත්‌තපරමං තෙන භික්‌ඛුනා තෙන චීවරෙන විප්‌පවසිතබ්‌බන්‌ති යො භික්‌ඛු විහාරෙ වසන්‌තො තතො අඤ්‌ඤත්‌ථ ගමනකිච්‌චෙ සති අන්‌තරඝරෙ චීවරං නික්‌ඛිපති, තෙන භික්‌ඛුනා තෙන චීවරෙන ඡාරත්‌තපරමං විප්‌පවසිතබ්‌බං, ඡ රත්‌තියො තම්‌හා විහාරා අඤ්‌ඤත්‌ථ වසිතබ්‌බාති වුත්‌තං හොති. වුත්‌තඤ්‌හි භදන්‌තෙන බුද්‌ධදත්‌තාචරියෙන –
Antaraghare nikkhipeyyāti antare antare gharāni ettha, etassāti vā antaragharaṃ, gāmo, tasmiṃ ṭhapeyyāti attho. Tenāha ‘‘āraññakassā’’tiādi. Tañcāti nikkhipanañca. ‘‘Mahāpavāraṇāya pavārito hotī’’ti idaṃ vassacchedaṃ akatvā vuṭṭhabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ, na pana pavāraṇāya aṅgabhāvaṃ. Teneva hi byatirekaṃ dassentena samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.653-654) vuttaṃ ‘‘sace pacchimikāya vā upagato hoti chinnavasso vā, nikkhipituṃ na labhatī’’ti. Kattikamāso nāma pubbakattikamāsassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya yāva aparakattikapuṇṇamā, tāva ekūnattiṃsa rattindivā. Eva-saddena kattikamāsato paraṃ na labhatīti dasseti. Ūnappamāṇe tāva araññalakkhaṇāyogato na labhatu, kasmā gāvutato atirekappamāṇe na labhatīti āha ‘‘yatrahī’’tiādi. Nimantito pana addhayojanampi yojanampi gantvā vasituṃ pacceti, idamappamāṇaṃ. Sāsaṅkasappaṭibhayameva hotīti sāsaṅkañceva sappaṭibhayañca hoti. Eva-saddena anāsaṅkaappaṭibhayehi aṅgayuttepi senāsane vasanto nikkhipituṃ na labhatīti dasseti. Ettāvatā purimikāya upagantvā akkhaṇḍaṃ katvā vuṭṭhavasso yaṃ gāmaṃ gocaragāmaṃ katvā pañcadhanusatikapacchime āraññakasenāsane viharati, tasmiṃ gāme cīvaraṃ ṭhapetvā sakalakattikamāsaṃ tasmiṃyeva senāsane tena cīvarena vinā vatthuṃ anujānitvā idāni vihārato aññattha vasantassa chārattaṃ vippavāsaṃ anujānanto ‘‘siyā ca tassa bhikkhuno’’tiādimāha. Asamādānacārañhi atthatakathinā eva labhanti, netareti ettha idampi kāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tattha chārattaparamaṃ tena bhikkhunā tena cīvarena vippavasitabbanti yo bhikkhu vihāre vasanto tato aññattha gamanakicce sati antaraghare cīvaraṃ nikkhipati, tena bhikkhunā tena cīvarena chārattaparamaṃ vippavasitabbaṃ, cha rattiyo tamhā vihārā aññattha vasitabbāti vuttaṃ hoti. Vuttañhi bhadantena buddhadattācariyena –
‘‘යං ගාමං ගොචරං කත්‌වා, භික්‌ඛු ආරඤ්‌ඤකෙ වසෙ;
‘‘Yaṃ gāmaṃ gocaraṃ katvā, bhikkhu āraññake vase;
තස්‌මිං ගාමෙ ඨපෙතුං තං, මාසමෙකං තු වට්‌ටති.
Tasmiṃ gāme ṭhapetuṃ taṃ, māsamekaṃ tu vaṭṭati.
‘‘අඤ්‌ඤත්‌ථෙව වසන්‌තස්‌ස, ඡාරත්‌තපරමං මතං;
‘‘Aññattheva vasantassa, chārattaparamaṃ mataṃ;
අයමස්‌ස අධිප්‌පායො, පටිච්‌ඡන්‌නො පකාසිතො’’ති.
Ayamassa adhippāyo, paṭicchanno pakāsito’’ti.
තෙනෙවාහ ‘‘තතො චෙ උත්‌තරි විප්‌පවසෙය්‍යාති ඡාරත්‌තතො උත්‌තරි තස්‌මිං සෙනාසනෙ සත්‌තමං අරුණං උට්‌ඨාපෙය්‍යා’’තිආදි. තථා අසක්‌කොන්‌තෙනාති ගතට්‌ඨානස්‌ස දූරතාය සෙනාසනං ආගන්‌ත්‌වා සත්‌තමං අරුණං උට්‌ඨාපෙතුං අසක්‌කොන්‌තෙන. එවම්‌පි අසක්‌කොන්‌තෙන තත්‍රෙව ඨිතෙන පච්‌චුද්‌ධරිතබ්‌බං ‘‘අතිරෙකචීවරට්‌ඨානෙ ඨස්‌සතී’’ති. වසිත්‌වාති අරුණං උට්‌ඨාපෙත්‌වා. භික්‌ඛුසම්‌මුති උදොසිතසික්‌ඛාපදෙ වුත්‌තාව.
Tenevāha ‘‘tato ce uttari vippavaseyyāti chārattato uttari tasmiṃ senāsane sattamaṃ aruṇaṃ uṭṭhāpeyyā’’tiādi. Tathā asakkontenāti gataṭṭhānassa dūratāya senāsanaṃ āgantvā sattamaṃ aruṇaṃ uṭṭhāpetuṃ asakkontena. Evampi asakkontena tatreva ṭhitena paccuddharitabbaṃ ‘‘atirekacīvaraṭṭhāne ṭhassatī’’ti. Vasitvāti aruṇaṃ uṭṭhāpetvā. Bhikkhusammuti udositasikkhāpade vuttāva.
සෙසන්‌ති ‘‘අඤ්‌ඤත්‍ර භික්‌ඛුසම්‌මුතියාති අයමෙත්‌ථ අනුපඤ්‌ඤත්‌තී’’තිආදිකං. තත්‌ථ හි අඞ්‌ගෙසු යං රත්‌තිවිප්‌පවාසො චතුත්‌ථමඞ්‌ගං, තං ඉධ ඡාරත්‌තතො උත්‌තරි විප්‌පවාසො හොතීති අයමෙව විසෙසො.
Sesanti ‘‘aññatra bhikkhusammutiyāti ayamettha anupaññattī’’tiādikaṃ. Tattha hi aṅgesu yaṃ rattivippavāso catutthamaṅgaṃ, taṃ idha chārattato uttari vippavāso hotīti ayameva viseso.
සාසඞ්‌කසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
