Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / കങ്ഖാവിതരണീ-അഭിനവ-ടീകാ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
൯. സാസങ്കസിക്ഖാപദവണ്ണനാ
9. Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā
ഉപസമ്പജ്ജന്തിആദീസു വിയാതി ‘‘പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’’തി (വിഭ॰ ൫൦൮) ഇമസ്സ വിഭങ്ഗേ ‘‘ഉപസമ്പജ്ജാ’’തി ഉദ്ധരിതബ്ബേ ‘‘ഉപസമ്പജ്ജ’’ന്തി ഉദ്ധടം. തദിഹ നിദസ്സനം കതം. ആദിസദ്ദേന പന ‘‘അനാപുച്ഛം വാ ഗച്ഛേയ്യാ’’തിആദീനം (പാചി॰ ൧൧൧, ൧൧൫) സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. ഉപഗന്ത്വാതി ഉപസദ്ദസ്സത്ഥമാഹ. വസിത്വാതി അക്ഖണ്ഡം വസിത്വാ. ‘‘യേന യസ്സ ഹി സമ്ബന്ധോ, ദൂരട്ഠമ്പി ച തസ്സ ത’’ന്തി വചനതോ ‘‘ഇമസ്സ…പേ॰… ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ’’തി വുത്തം. തത്ഥ ഇമസ്സാതി ‘‘ഉപവസ്സ’’ന്തി പദസ്സ. വിനയപരിയായേന അരഞ്ഞലക്ഖണം അദിന്നാദാനപാരാജികേ ആഗതം. തത്ഥ ഹി ‘‘ഗാമാ വാ അരഞ്ഞാ വാ’’തി അനവസേസതോ അവഹാരട്ഠാനപരിഗ്ഗഹേന തദുഭയം അസങ്കരതോ ദസ്സേതും ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം. ഗാമൂപചാരോ ഹി ലോകേ ഗാമസങ്ഖമേവ ഗച്ഛതീതി. ഇധ പന സുത്തന്തപരിയായേന ‘‘പഞ്ചധനുസതികം പച്ഛിമ’’ന്തി (പാരാ॰ ൬൫൪) ആഗതം ആരഞ്ഞകം ഭിക്ഖും സന്ധായ. ന ഹി സോ വിനയപരിയായികേ അരഞ്ഞേ വസന്തോ ‘‘ആരഞ്ഞകോ പന്ഥസേനാസനോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൬൧) സുത്തേ വുത്തോ, തസ്മാ തത്ഥ ആഗതമേവ ലക്ഖണം ഗഹേതബ്ബന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘സബ്ബപച്ഛിമാനി ആരോപിതേന ആചരിയധനുനാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ‘‘ആചരിയധനു നാമ പകതിഹത്ഥേന നവവിദത്ഥിപമാണം. ജിയായ പന ആരോപിതായ ചതുഹത്ഥപമാണ’’ന്തി വദന്തി. ഗാമസ്സാതി പരിക്ഖിത്തസ്സ ഗാമസ്സ. ഇന്ദഖീലതോതി ഉമ്മാരതോ. പരിക്ഖേപാരഹട്ഠാനതോതി പരിയന്തേ ഠിതഘരസ്സ ഉപചാരേ ഠിതസ്സ മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ പഠമലേഡ്ഡുപാതതോ. കിത്തകേന മഗ്ഗേന മിനിതബ്ബന്തി ആഹ ‘‘സചേ’’തിആദി. മജ്ഝിമട്ഠകഥായം പന ‘‘വിഹാരസ്സാപി ഗാമസ്സേവ ഉപചാരം നീഹരിത്വാ ഉഭിന്നം ലേഡ്ഡുപാതാനം അന്തരാ മിനിതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം. ചോരാനം നിവിട്ഠോകാസാദിദസ്സനേനാതി ആരാമേ, ആരാമൂപചാരേ ച ചോരാനം നിവിട്ഠോകാസാദിദസ്സനേന കാരണേന. ആദിസദ്ദേന ഭുത്തോകാസട്ഠിതോകാസനിസിന്നോകാസനിപന്നോകാസാനം ഗഹണം. ചോരേഹി മനുസ്സാനം ഹതവിലുത്താകോടിതഭാവദസ്സനതോതി ആരാമേ, ആരാമൂപചാരേ ച ഹതവിലുത്താകോടിതഭാവദസ്സനതോ.
Upasampajjantiādīsu viyāti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti (vibha. 508) imassa vibhaṅge ‘‘upasampajjā’’ti uddharitabbe ‘‘upasampajja’’nti uddhaṭaṃ. Tadiha nidassanaṃ kataṃ. Ādisaddena pana ‘‘anāpucchaṃ vā gaccheyyā’’tiādīnaṃ (pāci. 111, 115) saṅgaho daṭṭhabbo. Upagantvāti upasaddassatthamāha. Vasitvāti akkhaṇḍaṃ vasitvā. ‘‘Yena yassa hi sambandho, dūraṭṭhampi ca tassa ta’’nti vacanato ‘‘imassa…pe… iminā sambandho’’ti vuttaṃ. Tattha imassāti ‘‘upavassa’’nti padassa. Vinayapariyāyena araññalakkhaṇaṃ adinnādānapārājike āgataṃ. Tattha hi ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti anavasesato avahāraṭṭhānapariggahena tadubhayaṃ asaṅkarato dassetuṃ ‘‘ṭhapetvā gāmañcā’’tiādi vuttaṃ. Gāmūpacāro hi loke gāmasaṅkhameva gacchatīti. Idha pana suttantapariyāyena ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) āgataṃ āraññakaṃ bhikkhuṃ sandhāya. Na hi so vinayapariyāyike araññe vasanto ‘‘āraññako panthasenāsano’’ti (ma. ni. 1.61) sutte vutto, tasmā tattha āgatameva lakkhaṇaṃ gahetabbanti dassento ‘‘sabbapacchimāni āropitena ācariyadhanunā’’tiādimāha. Tattha ‘‘ācariyadhanu nāma pakatihatthena navavidatthipamāṇaṃ. Jiyāya pana āropitāya catuhatthapamāṇa’’nti vadanti. Gāmassāti parikkhittassa gāmassa. Indakhīlatoti ummārato. Parikkhepārahaṭṭhānatoti pariyante ṭhitagharassa upacāre ṭhitassa majjhimassa purisassa paṭhamaleḍḍupātato. Kittakena maggena minitabbanti āha ‘‘sace’’tiādi. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vihārassāpi gāmasseva upacāraṃ nīharitvā ubhinnaṃ leḍḍupātānaṃ antarā minitabba’’nti vuttaṃ. Corānaṃ niviṭṭhokāsādidassanenāti ārāme, ārāmūpacāre ca corānaṃ niviṭṭhokāsādidassanena kāraṇena. Ādisaddena bhuttokāsaṭṭhitokāsanisinnokāsanipannokāsānaṃ gahaṇaṃ. Corehi manussānaṃ hataviluttākoṭitabhāvadassanatoti ārāme, ārāmūpacāre ca hataviluttākoṭitabhāvadassanato.
അന്തരഘരേ നിക്ഖിപേയ്യാതി അന്തരേ അന്തരേ ഘരാനി ഏത്ഥ, ഏതസ്സാതി വാ അന്തരഘരം, ഗാമോ, തസ്മിം ഠപേയ്യാതി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘ആരഞ്ഞകസ്സാ’’തിആദി. തഞ്ചാതി നിക്ഖിപനഞ്ച. ‘‘മഹാപവാരണായ പവാരിതോ ഹോതീ’’തി ഇദം വസ്സച്ഛേദം അകത്വാ വുട്ഠഭാവം ദസ്സേതും വുത്തം, ന പന പവാരണായ അങ്ഗഭാവം. തേനേവ ഹി ബ്യതിരേകം ദസ്സേന്തേന സമന്തപാസാദികായം (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൬൫൩-൬൫൪) വുത്തം ‘‘സചേ പച്ഛിമികായ വാ ഉപഗതോ ഹോതി ഛിന്നവസ്സോ വാ, നിക്ഖിപിതും ന ലഭതീ’’തി. കത്തികമാസോ നാമ പുബ്ബകത്തികമാസസ്സ കാളപക്ഖപാടിപദതോ പട്ഠായ യാവ അപരകത്തികപുണ്ണമാ, താവ ഏകൂനത്തിംസ രത്തിന്ദിവാ. ഏവ-സദ്ദേന കത്തികമാസതോ പരം ന ലഭതീതി ദസ്സേതി. ഊനപ്പമാണേ താവ അരഞ്ഞലക്ഖണായോഗതോ ന ലഭതു, കസ്മാ ഗാവുതതോ അതിരേകപ്പമാണേ ന ലഭതീതി ആഹ ‘‘യത്ര ഹീ’’തിആദി. നിമന്തിതോ പന അദ്ധയോജനമ്പി യോജനമ്പി ഗന്ത്വാ വസിതും പച്ചേതി, ഇദമപ്പമാണം. സാസങ്കസപ്പടിഭയമേവ ഹോതീതി സാസങ്കഞ്ചേവ സപ്പടിഭയഞ്ച ഹോതി. ഏവ-സദ്ദേന അനാസങ്കഅപ്പടിഭയേഹി അങ്ഗയുത്തേപി സേനാസനേ വസന്തോ നിക്ഖിപിതും ന ലഭതീതി ദസ്സേതി. ഏത്താവതാ പുരിമികായ ഉപഗന്ത്വാ അക്ഖണ്ഡം കത്വാ വുട്ഠവസ്സോ യം ഗാമം ഗോചരഗാമം കത്വാ പഞ്ചധനുസതികപച്ഛിമേ ആരഞ്ഞകസേനാസനേ വിഹരതി, തസ്മിം ഗാമേ ചീവരം ഠപേത്വാ സകലകത്തികമാസം തസ്മിംയേവ സേനാസനേ തേന ചീവരേന വിനാ വത്ഥും അനുജാനിത്വാ ഇദാനി വിഹാരതോ അഞ്ഞത്ഥ വസന്തസ്സ ഛാരത്തം വിപ്പവാസം അനുജാനന്തോ ‘‘സിയാ ച തസ്സ ഭിക്ഖുനോ’’തിആദിമാഹ. അസമാദാനചാരഞ്ഹി അത്ഥതകഥിനാ ഏവ ലഭന്തി, നേതരേതി ഏത്ഥ ഇദമ്പി കാരണം ദട്ഠബ്ബം. തത്ഥ ഛാരത്തപരമം തേന ഭിക്ഖുനാ തേന ചീവരേന വിപ്പവസിതബ്ബന്തി യോ ഭിക്ഖു വിഹാരേ വസന്തോ തതോ അഞ്ഞത്ഥ ഗമനകിച്ചേ സതി അന്തരഘരേ ചീവരം നിക്ഖിപതി, തേന ഭിക്ഖുനാ തേന ചീവരേന ഛാരത്തപരമം വിപ്പവസിതബ്ബം, ഛ രത്തിയോ തമ്ഹാ വിഹാരാ അഞ്ഞത്ഥ വസിതബ്ബാതി വുത്തം ഹോതി. വുത്തഞ്ഹി ഭദന്തേന ബുദ്ധദത്താചരിയേന –
Antaraghare nikkhipeyyāti antare antare gharāni ettha, etassāti vā antaragharaṃ, gāmo, tasmiṃ ṭhapeyyāti attho. Tenāha ‘‘āraññakassā’’tiādi. Tañcāti nikkhipanañca. ‘‘Mahāpavāraṇāya pavārito hotī’’ti idaṃ vassacchedaṃ akatvā vuṭṭhabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ, na pana pavāraṇāya aṅgabhāvaṃ. Teneva hi byatirekaṃ dassentena samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.653-654) vuttaṃ ‘‘sace pacchimikāya vā upagato hoti chinnavasso vā, nikkhipituṃ na labhatī’’ti. Kattikamāso nāma pubbakattikamāsassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya yāva aparakattikapuṇṇamā, tāva ekūnattiṃsa rattindivā. Eva-saddena kattikamāsato paraṃ na labhatīti dasseti. Ūnappamāṇe tāva araññalakkhaṇāyogato na labhatu, kasmā gāvutato atirekappamāṇe na labhatīti āha ‘‘yatrahī’’tiādi. Nimantito pana addhayojanampi yojanampi gantvā vasituṃ pacceti, idamappamāṇaṃ. Sāsaṅkasappaṭibhayameva hotīti sāsaṅkañceva sappaṭibhayañca hoti. Eva-saddena anāsaṅkaappaṭibhayehi aṅgayuttepi senāsane vasanto nikkhipituṃ na labhatīti dasseti. Ettāvatā purimikāya upagantvā akkhaṇḍaṃ katvā vuṭṭhavasso yaṃ gāmaṃ gocaragāmaṃ katvā pañcadhanusatikapacchime āraññakasenāsane viharati, tasmiṃ gāme cīvaraṃ ṭhapetvā sakalakattikamāsaṃ tasmiṃyeva senāsane tena cīvarena vinā vatthuṃ anujānitvā idāni vihārato aññattha vasantassa chārattaṃ vippavāsaṃ anujānanto ‘‘siyā ca tassa bhikkhuno’’tiādimāha. Asamādānacārañhi atthatakathinā eva labhanti, netareti ettha idampi kāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tattha chārattaparamaṃ tena bhikkhunā tena cīvarena vippavasitabbanti yo bhikkhu vihāre vasanto tato aññattha gamanakicce sati antaraghare cīvaraṃ nikkhipati, tena bhikkhunā tena cīvarena chārattaparamaṃ vippavasitabbaṃ, cha rattiyo tamhā vihārā aññattha vasitabbāti vuttaṃ hoti. Vuttañhi bhadantena buddhadattācariyena –
‘‘യം ഗാമം ഗോചരം കത്വാ, ഭിക്ഖു ആരഞ്ഞകേ വസേ;
‘‘Yaṃ gāmaṃ gocaraṃ katvā, bhikkhu āraññake vase;
തസ്മിം ഗാമേ ഠപേതും തം, മാസമേകം തു വട്ടതി.
Tasmiṃ gāme ṭhapetuṃ taṃ, māsamekaṃ tu vaṭṭati.
‘‘അഞ്ഞത്ഥേവ വസന്തസ്സ, ഛാരത്തപരമം മതം;
‘‘Aññattheva vasantassa, chārattaparamaṃ mataṃ;
അയമസ്സ അധിപ്പായോ, പടിച്ഛന്നോ പകാസിതോ’’തി.
Ayamassa adhippāyo, paṭicchanno pakāsito’’ti.
തേനേവാഹ ‘‘തതോ ചേ ഉത്തരി വിപ്പവസേയ്യാതി ഛാരത്തതോ ഉത്തരി തസ്മിം സേനാസനേ സത്തമം അരുണം ഉട്ഠാപേയ്യാ’’തിആദി. തഥാ അസക്കോന്തേനാതി ഗതട്ഠാനസ്സ ദൂരതായ സേനാസനം ആഗന്ത്വാ സത്തമം അരുണം ഉട്ഠാപേതും അസക്കോന്തേന. ഏവമ്പി അസക്കോന്തേന തത്രേവ ഠിതേന പച്ചുദ്ധരിതബ്ബം ‘‘അതിരേകചീവരട്ഠാനേ ഠസ്സതീ’’തി. വസിത്വാതി അരുണം ഉട്ഠാപേത്വാ. ഭിക്ഖുസമ്മുതി ഉദോസിതസിക്ഖാപദേ വുത്താവ.
Tenevāha ‘‘tato ce uttari vippavaseyyāti chārattato uttari tasmiṃ senāsane sattamaṃ aruṇaṃ uṭṭhāpeyyā’’tiādi. Tathā asakkontenāti gataṭṭhānassa dūratāya senāsanaṃ āgantvā sattamaṃ aruṇaṃ uṭṭhāpetuṃ asakkontena. Evampi asakkontena tatreva ṭhitena paccuddharitabbaṃ ‘‘atirekacīvaraṭṭhāne ṭhassatī’’ti. Vasitvāti aruṇaṃ uṭṭhāpetvā. Bhikkhusammuti udositasikkhāpade vuttāva.
സേസന്തി ‘‘അഞ്ഞത്ര ഭിക്ഖുസമ്മുതിയാതി അയമേത്ഥ അനുപഞ്ഞത്തീ’’തിആദികം. തത്ഥ ഹി അങ്ഗേസു യം രത്തിവിപ്പവാസോ ചതുത്ഥമങ്ഗം, തം ഇധ ഛാരത്തതോ ഉത്തരി വിപ്പവാസോ ഹോതീതി അയമേവ വിസേസോ.
Sesanti ‘‘aññatra bhikkhusammutiyāti ayamettha anupaññattī’’tiādikaṃ. Tattha hi aṅgesu yaṃ rattivippavāso catutthamaṅgaṃ, taṃ idha chārattato uttari vippavāso hotīti ayameva viseso.
സാസങ്കസിക്ഖാപദവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.