| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१७९] ९. सतधम्मजातकवण्णना
[179] 9. Satadhammajātakavaṇṇanā
तञ्च अप्पन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकवीसतिविधं अनेसनं आरब्भ कथेसि। एकस्मिञ्हि काले बहू भिक्खू वेज्जकम्मेन दूतकम्मेन पहिणकम्मेन जङ्घपेसनिकेन पिण्डपटिपिण्डेनाति एवरूपाय एकवीसतिविधाय अनेसनाय जीविकं कप्पेसुं। सा साकेतजातके (जा॰ १.२.१७३-१७४) आविभविस्सति। सत्था तेसं तथा जीविककप्पनभावं ञत्वा ‘‘एतरहि खो बहू भिक्खू अनेसनाय जीविकं कप्पेन्ति, ते पन एवं जीविकं कप्पेत्वा यक्खत्तभावा पेतत्तभावा न मुच्चिस्सन्ति, धुरगोणा हुत्वाव निब्बत्तिस्सन्ति, निरये पटिसन्धिं गण्हिस्सन्ति, एतेसं हितत्थाय सुखत्थाय अत्तज्झासयं सकपटिभानं एकं धम्मदेसनं कथेतुं वट्टती’’ति भिक्खुसङ्घं सन्निपातापेत्वा ‘‘न, भिक्खवे, एकवीसतिविधाय अनेसनाय पच्चया उप्पादेतब्बा। अनेसनाय हि उप्पन्नो पिण्डपातो आदित्तलोहगुळसदिसो हलाहलविसूपमो। अनेसना हि नामेसा बुद्धपच्चेकबुद्धसावकेहि गरहितब्बा पटिकुट्ठा। अनेसनाय उप्पन्नं पिण्डपातं भुञ्जन्तस्स हि हासो वा सोमनस्सं वा नत्थि। एवं उप्पन्नो हि पिण्डपातो मम सासने चण्डालस्स उच्छिट्ठभोजनसदिसो, तस्स परिभोगो सतधम्ममाणवस्स चण्डालुच्छिट्ठभत्तपरिभोगो विय होती’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Tañcaappanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekavīsatividhaṃ anesanaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi kāle bahū bhikkhū vejjakammena dūtakammena pahiṇakammena jaṅghapesanikena piṇḍapaṭipiṇḍenāti evarūpāya ekavīsatividhāya anesanāya jīvikaṃ kappesuṃ. Sā sāketajātake (jā. 1.2.173-174) āvibhavissati. Satthā tesaṃ tathā jīvikakappanabhāvaṃ ñatvā ‘‘etarahi kho bahū bhikkhū anesanāya jīvikaṃ kappenti, te pana evaṃ jīvikaṃ kappetvā yakkhattabhāvā petattabhāvā na muccissanti, dhuragoṇā hutvāva nibbattissanti, niraye paṭisandhiṃ gaṇhissanti, etesaṃ hitatthāya sukhatthāya attajjhāsayaṃ sakapaṭibhānaṃ ekaṃ dhammadesanaṃ kathetuṃ vaṭṭatī’’ti bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā ‘‘na, bhikkhave, ekavīsatividhāya anesanāya paccayā uppādetabbā. Anesanāya hi uppanno piṇḍapāto ādittalohaguḷasadiso halāhalavisūpamo. Anesanā hi nāmesā buddhapaccekabuddhasāvakehi garahitabbā paṭikuṭṭhā. Anesanāya uppannaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjantassa hi hāso vā somanassaṃ vā natthi. Evaṃ uppanno hi piṇḍapāto mama sāsane caṇḍālassa ucchiṭṭhabhojanasadiso, tassa paribhogo satadhammamāṇavassa caṇḍālucchiṭṭhabhattaparibhogo viya hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो चण्डालयोनियं निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो केनचिदेव करणीयेन पाथेय्यतण्डुले च भत्तपुटञ्च गहेत्वा मग्गं पटिपज्जि। तस्मिञ्हि काले बाराणसियं एको माणवो अत्थि सतधम्मो नाम उदिच्चब्राह्मणमहासालकुले निब्बत्तो। सोपि केनचिदेव करणीयेन तण्डुले च भत्तपुटञ्च अगहेत्वाव मग्गं पटिपज्जि, ते उभोपि महामग्गे समागच्छिंसु। माणवो बोधिसत्तं ‘‘किंजातिकोसी’’ति पुच्छि। सो ‘‘अहं चण्डालो’’ति वत्वा ‘‘त्वं किंजातिकोसी’’ति माणवं पुच्छि । ‘‘उदिच्चब्राह्मणो अह’’न्ति। ‘‘साधु गच्छामा’’ति ते उभोपि मग्गं अगमंसु। बोधिसत्तो पातरासवेलाय उदकफासुकट्ठाने निसीदित्वा हत्थे धोवित्वा भत्तपुटं मोचेत्वा ‘‘माणव, भत्तं भुञ्जाही’’ति आह। ‘‘नत्थि, अरे चण्डाल, मम भत्तेन अत्थो’’ति। बोधिसत्तो ‘‘साधू’’ति पुटकभत्तं उच्छिट्ठं अकत्वाव अत्तनो यापनमत्तं अञ्ञस्मिं पण्णे पक्खिपित्वा पुटकभत्तं बन्धित्वा एकमन्ते ठपेत्वा भुञ्जित्वा पानीयं पिवित्वा धोतहत्थपादो तण्डुले च सेसभत्तञ्च आदाय ‘‘गच्छाम, माणवा’’ति मग्गं पटिपज्जि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto caṇḍālayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto kenacideva karaṇīyena pātheyyataṇḍule ca bhattapuṭañca gahetvā maggaṃ paṭipajji. Tasmiñhi kāle bārāṇasiyaṃ eko māṇavo atthi satadhammo nāma udiccabrāhmaṇamahāsālakule nibbatto. Sopi kenacideva karaṇīyena taṇḍule ca bhattapuṭañca agahetvāva maggaṃ paṭipajji, te ubhopi mahāmagge samāgacchiṃsu. Māṇavo bodhisattaṃ ‘‘kiṃjātikosī’’ti pucchi. So ‘‘ahaṃ caṇḍālo’’ti vatvā ‘‘tvaṃ kiṃjātikosī’’ti māṇavaṃ pucchi . ‘‘Udiccabrāhmaṇo aha’’nti. ‘‘Sādhu gacchāmā’’ti te ubhopi maggaṃ agamaṃsu. Bodhisatto pātarāsavelāya udakaphāsukaṭṭhāne nisīditvā hatthe dhovitvā bhattapuṭaṃ mocetvā ‘‘māṇava, bhattaṃ bhuñjāhī’’ti āha. ‘‘Natthi, are caṇḍāla, mama bhattena attho’’ti. Bodhisatto ‘‘sādhū’’ti puṭakabhattaṃ ucchiṭṭhaṃ akatvāva attano yāpanamattaṃ aññasmiṃ paṇṇe pakkhipitvā puṭakabhattaṃ bandhitvā ekamante ṭhapetvā bhuñjitvā pānīyaṃ pivitvā dhotahatthapādo taṇḍule ca sesabhattañca ādāya ‘‘gacchāma, māṇavā’’ti maggaṃ paṭipajji.
ते सकलदिवसं गन्त्वा सायं उभोपि एकस्मिं उदकफासुकट्ठाने न्हत्वा पच्चुत्तरिंसु। बोधिसत्तो फासुकट्ठाने निसीदित्वा भत्तपुटं मोचेत्वा माणवं अनापुच्छित्वा भुञ्जितुं आरभि। माणवो सकलदिवसं मग्गगमनेन किलन्तो छातज्झत्तो ‘‘सचे मे भत्तं दस्सति, भुञ्जिस्सामी’’ति ओलोकेन्तो अट्ठासि। इतरो किञ्चि अवत्वा भुञ्जतेव। माणवो चिन्तेसि – ‘‘अयं चण्डालो मय्हं अवत्वाव सब्बं भुञ्जति निप्पीळेत्वापि तं गहेत्वा उपरि उच्छिट्ठभत्तं छड्डेत्वा सेसं भुञ्जितुं वट्टती’’ति। सो तथा कत्वा उच्छिट्ठभत्तं भुञ्जि। अथस्स भुत्तमत्तस्सेव ‘‘मया अत्तनो जातिगोत्तकुलपदेसानं अननुच्छविकं कतं, चण्डालस्स नाम मे उच्छिट्ठभत्तं भुत्त’’न्ति बलवविप्पटिसारो उप्पज्जि, तावदेवस्स सलोहितं भत्तं मुखतो उग्गच्छि। सो ‘‘अप्पमत्तकस्स वत मे कारणा अननुच्छविकं कम्मं कत’’न्ति उप्पन्नबलवसोकताय परिदेवमानो पठमं गाथमाह –
Te sakaladivasaṃ gantvā sāyaṃ ubhopi ekasmiṃ udakaphāsukaṭṭhāne nhatvā paccuttariṃsu. Bodhisatto phāsukaṭṭhāne nisīditvā bhattapuṭaṃ mocetvā māṇavaṃ anāpucchitvā bhuñjituṃ ārabhi. Māṇavo sakaladivasaṃ maggagamanena kilanto chātajjhatto ‘‘sace me bhattaṃ dassati, bhuñjissāmī’’ti olokento aṭṭhāsi. Itaro kiñci avatvā bhuñjateva. Māṇavo cintesi – ‘‘ayaṃ caṇḍālo mayhaṃ avatvāva sabbaṃ bhuñjati nippīḷetvāpi taṃ gahetvā upari ucchiṭṭhabhattaṃ chaḍḍetvā sesaṃ bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti. So tathā katvā ucchiṭṭhabhattaṃ bhuñji. Athassa bhuttamattasseva ‘‘mayā attano jātigottakulapadesānaṃ ananucchavikaṃ kataṃ, caṇḍālassa nāma me ucchiṭṭhabhattaṃ bhutta’’nti balavavippaṭisāro uppajji, tāvadevassa salohitaṃ bhattaṃ mukhato uggacchi. So ‘‘appamattakassa vata me kāraṇā ananucchavikaṃ kammaṃ kata’’nti uppannabalavasokatāya paridevamāno paṭhamaṃ gāthamāha –
५७.
57.
‘‘तञ्च अप्पञ्च उच्छिट्ठं, तञ्च किच्छेन नो अदा।
‘‘Tañca appañca ucchiṭṭhaṃ, tañca kicchena no adā;
सोहं ब्राह्मणजातिको, यं भुत्तं तम्पि उग्गत’’न्ति॥
Sohaṃ brāhmaṇajātiko, yaṃ bhuttaṃ tampi uggata’’nti.
तत्रायं सङ्खेपत्थो – यं मया भुत्तं, तं अप्पञ्च उच्छिट्ठञ्च, तञ्च सो चण्डालो न अत्तनो रुचिया मं अदासि, अथ खो निप्पीळियमानो किच्छेन कसिरेन अदासि, सोहं परिसुद्धब्राह्मणजातिको, तेनेव मे यं भुत्तं, तम्पि सद्धिं लोहितेन उग्गतन्ति।
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ mayā bhuttaṃ, taṃ appañca ucchiṭṭhañca, tañca so caṇḍālo na attano ruciyā maṃ adāsi, atha kho nippīḷiyamāno kicchena kasirena adāsi, sohaṃ parisuddhabrāhmaṇajātiko, teneva me yaṃ bhuttaṃ, tampi saddhiṃ lohitena uggatanti.
एवं माणवो परिदेवित्वा ‘‘किं दानि मे एवरूपं अननुच्छविकं कम्मं कत्वा जीवितेना’’ति अरञ्ञं पविसित्वा कस्सचि अत्तानं अदस्सेत्वाव अनाथमरणं पत्तो।
Evaṃ māṇavo paridevitvā ‘‘kiṃ dāni me evarūpaṃ ananucchavikaṃ kammaṃ katvā jīvitenā’’ti araññaṃ pavisitvā kassaci attānaṃ adassetvāva anāthamaraṇaṃ patto.
सत्था इमं अतीतं दस्सेत्वा ‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, सतधम्ममाणवस्स तं चण्डालुच्छिट्ठकं भुञ्जित्वा अत्तनो अयुत्तभोजनस्स भुत्तत्ता नेव हासो, न सोमनस्सं उप्पज्जि, एवमेव यो इमस्मिं सासने पब्बजितो अनेसनाय जीविकं कप्पेन्तो तथालद्धपच्चयं परिभुञ्जति, तस्स बुद्धपटिकुट्ठगरहितजीवितभावतो नेव हासो, न सोमनस्सं उप्पज्जती’’ति वत्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा दुतियं गाथमाह –
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, satadhammamāṇavassa taṃ caṇḍālucchiṭṭhakaṃ bhuñjitvā attano ayuttabhojanassa bhuttattā neva hāso, na somanassaṃ uppajji, evameva yo imasmiṃ sāsane pabbajito anesanāya jīvikaṃ kappento tathāladdhapaccayaṃ paribhuñjati, tassa buddhapaṭikuṭṭhagarahitajīvitabhāvato neva hāso, na somanassaṃ uppajjatī’’ti vatvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gāthamāha –
५८.
58.
‘‘एवं धम्मं निरंकत्वा, यो अधम्मेन जीवति।
‘‘Evaṃ dhammaṃ niraṃkatvā, yo adhammena jīvati;
सतधम्मोव लाभेन, लद्धेनपि न नन्दती’’ति॥
Satadhammova lābhena, laddhenapi na nandatī’’ti.
तत्थ धम्मन्ति आजीवपारिसुद्धिसीलधम्मं। निरंकत्वाति नीहरित्वा छड्डेत्वा। अधम्मेनाति एकवीसतिया अनेसनसङ्खातेन मिच्छाजीवेन। सतधम्मोति तस्स नामं, ‘‘सन्तधम्मो’’तिपि पाठो। न नन्दतीति यथा सतधम्मो माणवो ‘‘चण्डालुच्छिट्ठकं मे लद्ध’’न्ति तेन लाभेन न नन्दति, एवं इमस्मिम्पि सासने पब्बजितो कुलपुत्तो अनेसनाय लद्धलाभं परिभुञ्जन्तो न नन्दति न तुस्सति, ‘‘बुद्धगरहितजीविकाय जीवामी’’ति दोमनस्सप्पत्तो होति। तस्मा अनेसनाय जीविकं कप्पेन्तस्स सतधम्ममाणवस्सेव अरञ्ञं पविसित्वा अनाथमरणं मरितुं वरन्ति।
Tattha dhammanti ājīvapārisuddhisīladhammaṃ. Niraṃkatvāti nīharitvā chaḍḍetvā. Adhammenāti ekavīsatiyā anesanasaṅkhātena micchājīvena. Satadhammoti tassa nāmaṃ, ‘‘santadhammo’’tipi pāṭho. Na nandatīti yathā satadhammo māṇavo ‘‘caṇḍālucchiṭṭhakaṃ me laddha’’nti tena lābhena na nandati, evaṃ imasmimpi sāsane pabbajito kulaputto anesanāya laddhalābhaṃ paribhuñjanto na nandati na tussati, ‘‘buddhagarahitajīvikāya jīvāmī’’ti domanassappatto hoti. Tasmā anesanāya jīvikaṃ kappentassa satadhammamāṇavasseva araññaṃ pavisitvā anāthamaraṇaṃ marituṃ varanti.
एवं सत्था इमं धम्मदेसनं देसेत्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने बहू भिक्खू सोतापत्तिफलादीनि पापुणिंसु। ‘‘तदा माणवो आनन्दो अहोसि, अहमेव चण्डालपुत्तो अहोसि’’न्ति।
Evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ desetvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū bhikkhū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. ‘‘Tadā māṇavo ānando ahosi, ahameva caṇḍālaputto ahosi’’nti.
सतधम्मजातकवण्णना नवमा।
Satadhammajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १७९. सतधम्मजातकं • 179. Satadhammajātakaṃ
