Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ජාතක-අට්ඨකථා • Jātaka-aṭṭhakathā |
[179] 9. සතධම්මජාතකවණ්ණනා
[179] 9. Satadhammajātakavaṇṇanā
තඤ්ච අප්පන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකවීසතිවිධං අනෙසනං ආරබ්භ කථෙසි. එකස්මිඤ්හි කාලෙ බහූ භික්ඛූ වෙජ්ජකම්මෙන දූතකම්මෙන පහිණකම්මෙන ජඞ්ඝපෙසනිකෙන පිණ්ඩපටිපිණ්ඩෙනාති එවරූපාය එකවීසතිවිධාය අනෙසනාය ජීවිකං කප්පෙසුං. සා සාකෙතජාතකෙ (ජා. 1.2.173-174) ආවිභවිස්සති. සත්ථා තෙසං තථා ජීවිකකප්පනභාවං ඤත්වා ‘‘එතරහි ඛො බහූ භික්ඛූ අනෙසනාය ජීවිකං කප්පෙන්ති, තෙ පන එවං ජීවිකං කප්පෙත්වා යක්ඛත්තභාවා පෙතත්තභාවා න මුච්චිස්සන්ති, ධුරගොණා හුත්වාව නිබ්බත්තිස්සන්ති, නිරයෙ පටිසන්ධිං ගණ්හිස්සන්ති, එතෙසං හිතත්ථාය සුඛත්ථාය අත්තජ්ඣාසයං සකපටිභානං එකං ධම්මදෙසනං කථෙතුං වට්ටතී’’ති භික්ඛුසඞ්ඝං සන්නිපාතාපෙත්වා ‘‘න, භික්ඛවෙ, එකවීසතිවිධාය අනෙසනාය පච්චයා උප්පාදෙතබ්බා. අනෙසනාය හි උප්පන්නො පිණ්ඩපාතො ආදිත්තලොහගුළසදිසො හලාහලවිසූපමො. අනෙසනා හි නාමෙසා බුද්ධපච්චෙකබුද්ධසාවකෙහි ගරහිතබ්බා පටිකුට්ඨා. අනෙසනාය උප්පන්නං පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජන්තස්ස හි හාසො වා සොමනස්සං වා නත්ථි. එවං උප්පන්නො හි පිණ්ඩපාතො මම සාසනෙ චණ්ඩාලස්ස උච්ඡිට්ඨභොජනසදිසො, තස්ස පරිභොගො සතධම්මමාණවස්ස චණ්ඩාලුච්ඡිට්ඨභත්තපරිභොගො විය හොතී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.
Tañcaappanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekavīsatividhaṃ anesanaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi kāle bahū bhikkhū vejjakammena dūtakammena pahiṇakammena jaṅghapesanikena piṇḍapaṭipiṇḍenāti evarūpāya ekavīsatividhāya anesanāya jīvikaṃ kappesuṃ. Sā sāketajātake (jā. 1.2.173-174) āvibhavissati. Satthā tesaṃ tathā jīvikakappanabhāvaṃ ñatvā ‘‘etarahi kho bahū bhikkhū anesanāya jīvikaṃ kappenti, te pana evaṃ jīvikaṃ kappetvā yakkhattabhāvā petattabhāvā na muccissanti, dhuragoṇā hutvāva nibbattissanti, niraye paṭisandhiṃ gaṇhissanti, etesaṃ hitatthāya sukhatthāya attajjhāsayaṃ sakapaṭibhānaṃ ekaṃ dhammadesanaṃ kathetuṃ vaṭṭatī’’ti bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā ‘‘na, bhikkhave, ekavīsatividhāya anesanāya paccayā uppādetabbā. Anesanāya hi uppanno piṇḍapāto ādittalohaguḷasadiso halāhalavisūpamo. Anesanā hi nāmesā buddhapaccekabuddhasāvakehi garahitabbā paṭikuṭṭhā. Anesanāya uppannaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjantassa hi hāso vā somanassaṃ vā natthi. Evaṃ uppanno hi piṇḍapāto mama sāsane caṇḍālassa ucchiṭṭhabhojanasadiso, tassa paribhogo satadhammamāṇavassa caṇḍālucchiṭṭhabhattaparibhogo viya hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො චණ්ඩාලයොනියං නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො කෙනචිදෙව කරණීයෙන පාථෙය්යතණ්ඩුලෙ ච භත්තපුටඤ්ච ගහෙත්වා මග්ගං පටිපජ්ජි. තස්මිඤ්හි කාලෙ බාරාණසියං එකො මාණවො අත්ථි සතධම්මො නාම උදිච්චබ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්තො. සොපි කෙනචිදෙව කරණීයෙන තණ්ඩුලෙ ච භත්තපුටඤ්ච අගහෙත්වාව මග්ගං පටිපජ්ජි, තෙ උභොපි මහාමග්ගෙ සමාගච්ඡිංසු. මාණවො බොධිසත්තං ‘‘කිංජාතිකොසී’’ති පුච්ඡි. සො ‘‘අහං චණ්ඩාලො’’ති වත්වා ‘‘ත්වං කිංජාතිකොසී’’ති මාණවං පුච්ඡි . ‘‘උදිච්චබ්රාහ්මණො අහ’’න්ති. ‘‘සාධු ගච්ඡාමා’’ති තෙ උභොපි මග්ගං අගමංසු. බොධිසත්තො පාතරාසවෙලාය උදකඵාසුකට්ඨානෙ නිසීදිත්වා හත්ථෙ ධොවිත්වා භත්තපුටං මොචෙත්වා ‘‘මාණව, භත්තං භුඤ්ජාහී’’ති ආහ. ‘‘නත්ථි, අරෙ චණ්ඩාල, මම භත්තෙන අත්ථො’’ති. බොධිසත්තො ‘‘සාධූ’’ති පුටකභත්තං උච්ඡිට්ඨං අකත්වාව අත්තනො යාපනමත්තං අඤ්ඤස්මිං පණ්ණෙ පක්ඛිපිත්වා පුටකභත්තං බන්ධිත්වා එකමන්තෙ ඨපෙත්වා භුඤ්ජිත්වා පානීයං පිවිත්වා ධොතහත්ථපාදො තණ්ඩුලෙ ච සෙසභත්තඤ්ච ආදාය ‘‘ගච්ඡාම, මාණවා’’ති මග්ගං පටිපජ්ජි.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto caṇḍālayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto kenacideva karaṇīyena pātheyyataṇḍule ca bhattapuṭañca gahetvā maggaṃ paṭipajji. Tasmiñhi kāle bārāṇasiyaṃ eko māṇavo atthi satadhammo nāma udiccabrāhmaṇamahāsālakule nibbatto. Sopi kenacideva karaṇīyena taṇḍule ca bhattapuṭañca agahetvāva maggaṃ paṭipajji, te ubhopi mahāmagge samāgacchiṃsu. Māṇavo bodhisattaṃ ‘‘kiṃjātikosī’’ti pucchi. So ‘‘ahaṃ caṇḍālo’’ti vatvā ‘‘tvaṃ kiṃjātikosī’’ti māṇavaṃ pucchi . ‘‘Udiccabrāhmaṇo aha’’nti. ‘‘Sādhu gacchāmā’’ti te ubhopi maggaṃ agamaṃsu. Bodhisatto pātarāsavelāya udakaphāsukaṭṭhāne nisīditvā hatthe dhovitvā bhattapuṭaṃ mocetvā ‘‘māṇava, bhattaṃ bhuñjāhī’’ti āha. ‘‘Natthi, are caṇḍāla, mama bhattena attho’’ti. Bodhisatto ‘‘sādhū’’ti puṭakabhattaṃ ucchiṭṭhaṃ akatvāva attano yāpanamattaṃ aññasmiṃ paṇṇe pakkhipitvā puṭakabhattaṃ bandhitvā ekamante ṭhapetvā bhuñjitvā pānīyaṃ pivitvā dhotahatthapādo taṇḍule ca sesabhattañca ādāya ‘‘gacchāma, māṇavā’’ti maggaṃ paṭipajji.
තෙ සකලදිවසං ගන්ත්වා සායං උභොපි එකස්මිං උදකඵාසුකට්ඨානෙ න්හත්වා පච්චුත්තරිංසු. බොධිසත්තො ඵාසුකට්ඨානෙ නිසීදිත්වා භත්තපුටං මොචෙත්වා මාණවං අනාපුච්ඡිත්වා භුඤ්ජිතුං ආරභි. මාණවො සකලදිවසං මග්ගගමනෙන කිලන්තො ඡාතජ්ඣත්තො ‘‘සචෙ මෙ භත්තං දස්සති, භුඤ්ජිස්සාමී’’ති ඔලොකෙන්තො අට්ඨාසි. ඉතරො කිඤ්චි අවත්වා භුඤ්ජතෙව. මාණවො චින්තෙසි – ‘‘අයං චණ්ඩාලො මය්හං අවත්වාව සබ්බං භුඤ්ජති නිප්පීළෙත්වාපි තං ගහෙත්වා උපරි උච්ඡිට්ඨභත්තං ඡඩ්ඩෙත්වා සෙසං භුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති. සො තථා කත්වා උච්ඡිට්ඨභත්තං භුඤ්ජි. අථස්ස භුත්තමත්තස්සෙව ‘‘මයා අත්තනො ජාතිගොත්තකුලපදෙසානං අනනුච්ඡවිකං කතං, චණ්ඩාලස්ස නාම මෙ උච්ඡිට්ඨභත්තං භුත්ත’’න්ති බලවවිප්පටිසාරො උප්පජ්ජි, තාවදෙවස්ස සලොහිතං භත්තං මුඛතො උග්ගච්ඡි. සො ‘‘අප්පමත්තකස්ස වත මෙ කාරණා අනනුච්ඡවිකං කම්මං කත’’න්ති උප්පන්නබලවසොකතාය පරිදෙවමානො පඨමං ගාථමාහ –
Te sakaladivasaṃ gantvā sāyaṃ ubhopi ekasmiṃ udakaphāsukaṭṭhāne nhatvā paccuttariṃsu. Bodhisatto phāsukaṭṭhāne nisīditvā bhattapuṭaṃ mocetvā māṇavaṃ anāpucchitvā bhuñjituṃ ārabhi. Māṇavo sakaladivasaṃ maggagamanena kilanto chātajjhatto ‘‘sace me bhattaṃ dassati, bhuñjissāmī’’ti olokento aṭṭhāsi. Itaro kiñci avatvā bhuñjateva. Māṇavo cintesi – ‘‘ayaṃ caṇḍālo mayhaṃ avatvāva sabbaṃ bhuñjati nippīḷetvāpi taṃ gahetvā upari ucchiṭṭhabhattaṃ chaḍḍetvā sesaṃ bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti. So tathā katvā ucchiṭṭhabhattaṃ bhuñji. Athassa bhuttamattasseva ‘‘mayā attano jātigottakulapadesānaṃ ananucchavikaṃ kataṃ, caṇḍālassa nāma me ucchiṭṭhabhattaṃ bhutta’’nti balavavippaṭisāro uppajji, tāvadevassa salohitaṃ bhattaṃ mukhato uggacchi. So ‘‘appamattakassa vata me kāraṇā ananucchavikaṃ kammaṃ kata’’nti uppannabalavasokatāya paridevamāno paṭhamaṃ gāthamāha –
57.
57.
‘‘තඤ්ච අප්පඤ්ච උච්ඡිට්ඨං, තඤ්ච කිච්ඡෙන නො අදා;
‘‘Tañca appañca ucchiṭṭhaṃ, tañca kicchena no adā;
සොහං බ්රාහ්මණජාතිකො, යං භුත්තං තම්පි උග්ගත’’න්ති.
Sohaṃ brāhmaṇajātiko, yaṃ bhuttaṃ tampi uggata’’nti.
තත්රායං සඞ්ඛෙපත්ථො – යං මයා භුත්තං, තං අප්පඤ්ච උච්ඡිට්ඨඤ්ච, තඤ්ච සො චණ්ඩාලො න අත්තනො රුචියා මං අදාසි, අථ ඛො නිප්පීළියමානො කිච්ඡෙන කසිරෙන අදාසි, සොහං පරිසුද්ධබ්රාහ්මණජාතිකො, තෙනෙව මෙ යං භුත්තං, තම්පි සද්ධිං ලොහිතෙන උග්ගතන්ති.
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ mayā bhuttaṃ, taṃ appañca ucchiṭṭhañca, tañca so caṇḍālo na attano ruciyā maṃ adāsi, atha kho nippīḷiyamāno kicchena kasirena adāsi, sohaṃ parisuddhabrāhmaṇajātiko, teneva me yaṃ bhuttaṃ, tampi saddhiṃ lohitena uggatanti.
එවං මාණවො පරිදෙවිත්වා ‘‘කිං දානි මෙ එවරූපං අනනුච්ඡවිකං කම්මං කත්වා ජීවිතෙනා’’ති අරඤ්ඤං පවිසිත්වා කස්සචි අත්තානං අදස්සෙත්වාව අනාථමරණං පත්තො.
Evaṃ māṇavo paridevitvā ‘‘kiṃ dāni me evarūpaṃ ananucchavikaṃ kammaṃ katvā jīvitenā’’ti araññaṃ pavisitvā kassaci attānaṃ adassetvāva anāthamaraṇaṃ patto.
සත්ථා ඉමං අතීතං දස්සෙත්වා ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සතධම්මමාණවස්ස තං චණ්ඩාලුච්ඡිට්ඨකං භුඤ්ජිත්වා අත්තනො අයුත්තභොජනස්ස භුත්තත්තා නෙව හාසො, න සොමනස්සං උප්පජ්ජි, එවමෙව යො ඉමස්මිං සාසනෙ පබ්බජිතො අනෙසනාය ජීවිකං කප්පෙන්තො තථාලද්ධපච්චයං පරිභුඤ්ජති, තස්ස බුද්ධපටිකුට්ඨගරහිතජීවිතභාවතො නෙව හාසො, න සොමනස්සං උප්පජ්ජතී’’ති වත්වා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා දුතියං ගාථමාහ –
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, satadhammamāṇavassa taṃ caṇḍālucchiṭṭhakaṃ bhuñjitvā attano ayuttabhojanassa bhuttattā neva hāso, na somanassaṃ uppajji, evameva yo imasmiṃ sāsane pabbajito anesanāya jīvikaṃ kappento tathāladdhapaccayaṃ paribhuñjati, tassa buddhapaṭikuṭṭhagarahitajīvitabhāvato neva hāso, na somanassaṃ uppajjatī’’ti vatvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gāthamāha –
58.
58.
‘‘එවං ධම්මං නිරංකත්වා, යො අධම්මෙන ජීවති;
‘‘Evaṃ dhammaṃ niraṃkatvā, yo adhammena jīvati;
සතධම්මොව ලාභෙන, ලද්ධෙනපි න නන්දතී’’ති.
Satadhammova lābhena, laddhenapi na nandatī’’ti.
තත්ථ ධම්මන්ති ආජීවපාරිසුද්ධිසීලධම්මං. නිරංකත්වාති නීහරිත්වා ඡඩ්ඩෙත්වා. අධම්මෙනාති එකවීසතියා අනෙසනසඞ්ඛාතෙන මිච්ඡාජීවෙන. සතධම්මොති තස්ස නාමං, ‘‘සන්තධම්මො’’තිපි පාඨො. න නන්දතීති යථා සතධම්මො මාණවො ‘‘චණ්ඩාලුච්ඡිට්ඨකං මෙ ලද්ධ’’න්ති තෙන ලාභෙන න නන්දති, එවං ඉමස්මිම්පි සාසනෙ පබ්බජිතො කුලපුත්තො අනෙසනාය ලද්ධලාභං පරිභුඤ්ජන්තො න නන්දති න තුස්සති, ‘‘බුද්ධගරහිතජීවිකාය ජීවාමී’’ති දොමනස්සප්පත්තො හොති. තස්මා අනෙසනාය ජීවිකං කප්පෙන්තස්ස සතධම්මමාණවස්සෙව අරඤ්ඤං පවිසිත්වා අනාථමරණං මරිතුං වරන්ති.
Tattha dhammanti ājīvapārisuddhisīladhammaṃ. Niraṃkatvāti nīharitvā chaḍḍetvā. Adhammenāti ekavīsatiyā anesanasaṅkhātena micchājīvena. Satadhammoti tassa nāmaṃ, ‘‘santadhammo’’tipi pāṭho. Na nandatīti yathā satadhammo māṇavo ‘‘caṇḍālucchiṭṭhakaṃ me laddha’’nti tena lābhena na nandati, evaṃ imasmimpi sāsane pabbajito kulaputto anesanāya laddhalābhaṃ paribhuñjanto na nandati na tussati, ‘‘buddhagarahitajīvikāya jīvāmī’’ti domanassappatto hoti. Tasmā anesanāya jīvikaṃ kappentassa satadhammamāṇavasseva araññaṃ pavisitvā anāthamaraṇaṃ marituṃ varanti.
එවං සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං දෙසෙත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ බහූ භික්ඛූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසු. ‘‘තදා මාණවො ආනන්දො අහොසි, අහමෙව චණ්ඩාලපුත්තො අහොසි’’න්ති.
Evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ desetvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū bhikkhū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. ‘‘Tadā māṇavo ānando ahosi, ahameva caṇḍālaputto ahosi’’nti.
සතධම්මජාතකවණ්ණනා නවමා.
Satadhammajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ජාතකපාළි • Jātakapāḷi / 179. සතධම්මජාතකං • 179. Satadhammajātakaṃ