| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මිලින්‌දපඤ්‌හපාළි • Milindapañhapāḷi |
13. සතිලක්‌ඛණපඤ්‌හො
13. Satilakkhaṇapañho
13. රාජා ආහ ‘‘භන්‌තෙ නාගසෙන, කිංලක්‌ඛණා සතී’’ති? ‘‘අපිලාපනලක්‌ඛණා, මහාරාජ, සති, උපග්‌ගණ්‌හනලක්‌ඛණා චා’’ති. ‘‘කථං, භන්‌තෙ, අපිලාපනලක්‌ඛණා සතී’’ති? ‘‘සති, මහාරාජ, උප්‌පජ්‌ජමානා කුසලාකුසලසාවජ්‌ජානවජ්‌ජහීනප්‌පණීතකණ්‌හසුක්‌කසප්‌පටිභාගධම්‌මෙ අපිලාපෙති ‘ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා, ඉමෙ චත්‌තාරො සම්‌මප්‌පධානා, ඉමෙ චත්‌තාරො ඉද්‌ධිපාදා, ඉමානි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි, ඉමානි පඤ්‌ච බලානි, ඉමෙ සත්‌ත බොජ්‌ඣඞ්‌ගා, අයං අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො, අයං සමථො, අයං විපස්‌සනා, අයං විජ්‌ජා, අයං විමුත්‌තී’ති. තතො යොගාවචරො සෙවිතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ සෙවති, අසෙවිතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ න සෙවති. භජිතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ භජති අභජිත්‌තබ්‌බෙ ධම්‌මෙ න භජති. එවං ඛො, මහාරාජ, අපිලාපනලක්‌ඛණා සතී’’ති.
13. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, kiṃlakkhaṇā satī’’ti? ‘‘Apilāpanalakkhaṇā, mahārāja, sati, upaggaṇhanalakkhaṇā cā’’ti. ‘‘Kathaṃ, bhante, apilāpanalakkhaṇā satī’’ti? ‘‘Sati, mahārāja, uppajjamānā kusalākusalasāvajjānavajjahīnappaṇītakaṇhasukkasappaṭibhāgadhamme apilāpeti ‘ime cattāro satipaṭṭhānā, ime cattāro sammappadhānā, ime cattāro iddhipādā, imāni pañcindriyāni, imāni pañca balāni, ime satta bojjhaṅgā, ayaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ samatho, ayaṃ vipassanā, ayaṃ vijjā, ayaṃ vimuttī’ti. Tato yogāvacaro sevitabbe dhamme sevati, asevitabbe dhamme na sevati. Bhajitabbe dhamme bhajati abhajittabbe dhamme na bhajati. Evaṃ kho, mahārāja, apilāpanalakkhaṇā satī’’ti.
‘‘ඔපම්‌මං කරොහී’’ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, රඤ්‌ඤො චක්‌කවත්‌තිස්‌ස භණ්‌ඩාගාරිකො රාජානං චක්‌කවත්‌තිං සායං පාතං යසං සරාපෙති ‘එත්‌තකා, දෙව, තෙ හත්‌ථී, එත්‌තකා අස්‌සා, එත්‌තකා රථා, එත්‌තකා පත්‌තී, එත්‌තකං හිරඤ්‌ඤං, එත්‌තකං සුවණ්‌ණං, එත්‌තකං සාපතෙය්‍යං, තං දෙවො සරතූ’ති රඤ්‌ඤො සාපතෙය්‍යං අපිලාපෙති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සති උප්‌පජ්‌ජමානා කුසලාකුසලසාවජ්‌ජානවජ්‌ජහීනප්‌පණීතකණ්‌හසුක්‌කසප්‌පටිභාගධම්‌මෙ අපිලාපෙති ‘ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා, ඉමෙ චත්‌තාරො සම්‌මප්‌පධානා, ඉමෙ චත්‌තාරො ඉද්‌ධිපාදා, ඉමානි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි, ඉමානි පඤ්‌ච බලානි, ඉමෙ සත්‌ත බොජ්‌ඣඞ්‌ගා, අයං අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො, අයං සමථො, අයං විපස්‌සනා, අයං විජ්‌ජා, අයං විමුත්‌තී’ති. තතො යොගාවචරො සෙවිතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ සෙවති, අසෙවිතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ න සෙවති. භජිතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ භජති, අභජිතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ න භජති. එවං ඛො, මහාරාජ, අපිලාපනලක්‌ඛණා සතී’’ති.
‘‘Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, rañño cakkavattissa bhaṇḍāgāriko rājānaṃ cakkavattiṃ sāyaṃ pātaṃ yasaṃ sarāpeti ‘ettakā, deva, te hatthī, ettakā assā, ettakā rathā, ettakā pattī, ettakaṃ hiraññaṃ, ettakaṃ suvaṇṇaṃ, ettakaṃ sāpateyyaṃ, taṃ devo saratū’ti rañño sāpateyyaṃ apilāpeti. Evameva kho, mahārāja, sati uppajjamānā kusalākusalasāvajjānavajjahīnappaṇītakaṇhasukkasappaṭibhāgadhamme apilāpeti ‘ime cattāro satipaṭṭhānā, ime cattāro sammappadhānā, ime cattāro iddhipādā, imāni pañcindriyāni, imāni pañca balāni, ime satta bojjhaṅgā, ayaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, ayaṃ samatho, ayaṃ vipassanā, ayaṃ vijjā, ayaṃ vimuttī’ti. Tato yogāvacaro sevitabbe dhamme sevati, asevitabbe dhamme na sevati. Bhajitabbe dhamme bhajati, abhajitabbe dhamme na bhajati. Evaṃ kho, mahārāja, apilāpanalakkhaṇā satī’’ti.
‘‘කථං, භන්‌තෙ, උපග්‌ගණ්‌හනලක්‌ඛණා සතී’’ති? ‘‘සති, මහාරාජ, උප්‌පජ්‌ජමානා හිතාහිතානං ධම්‌මානං ගතියො සමන්‌වෙති ‘ඉමෙ ධම්‌මා හිතා, ඉමෙ ධම්‌මා අහිතා. ඉමෙ ධම්‌මා උපකාරා, ඉමෙ ධම්‌මා අනුපකාරා’ති. තතො යොගාවචරො අහිතෙ ධම්‌මෙ අපනුදෙති, හිතෙ ධම්‌මෙ උපග්‌ගණ්‌හාති. අනුපකාරෙ ධම්‌මෙ අපනුදෙති, උපකාරෙ ධම්‌මෙ උපග්‌ගණ්‌හාති. එවං ඛො, මහාරාජ, උපග්‌ගණ්‌හනලක්‌ඛණා සතී’’ති.
‘‘Kathaṃ, bhante, upaggaṇhanalakkhaṇā satī’’ti? ‘‘Sati, mahārāja, uppajjamānā hitāhitānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanveti ‘ime dhammā hitā, ime dhammā ahitā. Ime dhammā upakārā, ime dhammā anupakārā’ti. Tato yogāvacaro ahite dhamme apanudeti, hite dhamme upaggaṇhāti. Anupakāre dhamme apanudeti, upakāre dhamme upaggaṇhāti. Evaṃ kho, mahārāja, upaggaṇhanalakkhaṇā satī’’ti.
‘‘ඔපම්‌මං කරොහී’’ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, රඤ්‌ඤො චක්‌කවත්‌තිස්‌ස පරිණායකරතනං රඤ්‌ඤො හිතාහිතෙ ජානාති ‘ඉමෙ රඤ්‌ඤො හිතා, ඉමෙ අහිතා. ඉමෙ උපකාරා, ඉමෙ අනුපකාරා’ති. තතො අහිතෙ අපනුදෙති, හිතෙ උපග්‌ගණ්‌හාති. අනුපකාරෙ අපනුදෙති, උපකාරෙ උපග්‌ගණ්‌හාති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සති උප්‌පජ්‌ජමානා හිතාහිතානං ධම්‌මානං ගතියො සමන්‌වෙති ‘ඉමෙ ධම්‌මා හිතා, ඉමෙ ධම්‌මා අහිතා. ඉමෙ ධම්‌මා උපකාරා, ඉමෙ ධම්‌මා අනුපකාරා’ති. තතො යොගාවචරො අහිතෙ ධම්‌මෙ අපනුදෙති, හිතෙ ධම්‌මෙ උපග්‌ගණ්‌හා’ති. අනුපකාරෙ ධම්‌මෙ අපනුදෙති, උපකාරෙ දම්‌මෙ උපග්‌ගණ්‌හාති. එවං ඛො, මහාරාජ, උපග්‌ගණ්‌හනලක්‌ඛණා සති. භාසිතම්‌පෙතං, මහාරාජ, භගවතා – ‘සතිඤ්‌ච ඛ්‌වාහං, භික්‌ඛවෙ, සබ්‌බත්‌ථිකං වදාමී’’’ති.
‘‘Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, rañño cakkavattissa pariṇāyakaratanaṃ rañño hitāhite jānāti ‘ime rañño hitā, ime ahitā. Ime upakārā, ime anupakārā’ti. Tato ahite apanudeti, hite upaggaṇhāti. Anupakāre apanudeti, upakāre upaggaṇhāti. Evameva kho, mahārāja, sati uppajjamānā hitāhitānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanveti ‘ime dhammā hitā, ime dhammā ahitā. Ime dhammā upakārā, ime dhammā anupakārā’ti. Tato yogāvacaro ahite dhamme apanudeti, hite dhamme upaggaṇhā’ti. Anupakāre dhamme apanudeti, upakāre damme upaggaṇhāti. Evaṃ kho, mahārāja, upaggaṇhanalakkhaṇā sati. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā – ‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’’ti.
‘‘කල්‌ලොසි , භන්‌තෙ නාගසෙනා’’ති.
‘‘Kallosi , bhante nāgasenā’’ti.
සතිලක්‌ඛණපඤ්‌හො තෙරසමො.
Satilakkhaṇapañho terasamo.
