| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
१०. साटिमत्तियत्थेरगाथावण्णना
10. Sāṭimattiyattheragāthāvaṇṇanā
अहु तुय्हं पुरे सद्धाति आयस्मतो साटिमत्तियत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनन्तो सिद्धत्थस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो एकदिवसं सत्थारं दिस्वा पसन्नमानसो तालवण्टं अदासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे मगधरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा साटिमत्तियोति लद्धनामो वयप्पत्तो हेतुसम्पन्नताय आरञ्ञकभिक्खूनं सन्तिके पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मं करोन्तो छळभिञ्ञो अहोसि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर १.३८.४३-४७) –
Ahu tuyhaṃ pure saddhāti āyasmato sāṭimattiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso tālavaṇṭaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā sāṭimattiyoti laddhanāmo vayappatto hetusampannatāya āraññakabhikkhūnaṃ santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.38.43-47) –
‘‘सिद्धत्थस्स भगवतो, तालवण्टमदासहं।
‘‘Siddhatthassa bhagavato, tālavaṇṭamadāsahaṃ;
सुमनेहि पटिच्छन्नं, धारयामि महारहं॥
Sumanehi paṭicchannaṃ, dhārayāmi mahārahaṃ.
‘‘चतुन्नवुतितो कप्पे, तालवण्टमदासहं।
‘‘Catunnavutito kappe, tālavaṇṭamadāsahaṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, तालवण्टस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, tālavaṇṭassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
छळभिञ्ञो पन हुत्वा भिक्खू ओवदति अनुसासति बहू च सत्ते धम्मं कथेत्वा सरणेसु च सीलेसु च पतिट्ठापेसि। अञ्ञतरञ्च कुलं अस्सद्धं अप्पसन्नं सद्धं पसन्नं अकासि। तेन तस्मिं कुले मनुस्सा थेरे अभिप्पसन्ना अहेसुं। तत्थेका दारिका अभिरूपा दस्सनीया थेरं पिण्डाय पविट्ठं सक्कच्चं भोजनेन परिविसति। अथेकदिवसं मारो ‘‘एवं इमस्स अयसो वड्ढिस्सति, अप्पतिट्ठो भविस्सती’’ति चिन्तेत्वा थेरस्स रूपेन गन्त्वा तं दारिकं हत्थे अग्गहेसि। दारिका ‘‘नायं मनुस्ससम्फस्सो’’ति च अञ्ञासि, हत्थञ्च मुञ्चापेसि। तं दिस्वा घरजनो थेरे अप्पसादं जनेसि। पुनदिवसे थेरो तं कारणं अनावज्जेन्तो तं घरं अगमासि। तत्थ मनुस्सा अनादरं अकंसु। थेरो तं कारणं आवज्जेन्तो मारस्स किरियं दिस्वा ‘‘तस्स गीवायं कुक्कुरकुणपं पटिमुञ्चतू’’ति अधिट्ठहित्वा तस्स मोचनत्थं उपगतेन मारेन अतीतदिवसे कतकिरियं कथापेत्वा तं तज्जेत्वा विस्सज्जेसि। तं दिस्वा घरसामिको ‘‘खमथ, भन्ते, अच्चय’’न्ति खमापेत्वा ‘‘अज्जतग्गे अहमेव, भन्ते, तुम्हे उपट्ठहामी’’ति आह। थेरो तस्स धम्मं कथेन्तो –
Chaḷabhiñño pana hutvā bhikkhū ovadati anusāsati bahū ca satte dhammaṃ kathetvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpesi. Aññatarañca kulaṃ assaddhaṃ appasannaṃ saddhaṃ pasannaṃ akāsi. Tena tasmiṃ kule manussā there abhippasannā ahesuṃ. Tatthekā dārikā abhirūpā dassanīyā theraṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ sakkaccaṃ bhojanena parivisati. Athekadivasaṃ māro ‘‘evaṃ imassa ayaso vaḍḍhissati, appatiṭṭho bhavissatī’’ti cintetvā therassa rūpena gantvā taṃ dārikaṃ hatthe aggahesi. Dārikā ‘‘nāyaṃ manussasamphasso’’ti ca aññāsi, hatthañca muñcāpesi. Taṃ disvā gharajano there appasādaṃ janesi. Punadivase thero taṃ kāraṇaṃ anāvajjento taṃ gharaṃ agamāsi. Tattha manussā anādaraṃ akaṃsu. Thero taṃ kāraṇaṃ āvajjento mārassa kiriyaṃ disvā ‘‘tassa gīvāyaṃ kukkurakuṇapaṃ paṭimuñcatū’’ti adhiṭṭhahitvā tassa mocanatthaṃ upagatena mārena atītadivase katakiriyaṃ kathāpetvā taṃ tajjetvā vissajjesi. Taṃ disvā gharasāmiko ‘‘khamatha, bhante, accaya’’nti khamāpetvā ‘‘ajjatagge ahameva, bhante, tumhe upaṭṭhahāmī’’ti āha. Thero tassa dhammaṃ kathento –
२४६.
246.
‘‘अहु तुय्हं पुरे सद्धा, सा ते अज्ज न विज्जति।
‘‘Ahu tuyhaṃ pure saddhā, sā te ajja na vijjati;
यं तुय्हं तुय्हमेवेतं, नत्थि दुच्चरितं मम॥
Yaṃ tuyhaṃ tuyhamevetaṃ, natthi duccaritaṃ mama.
२४७.
247.
‘‘अनिच्चा हि चला सद्धा, एवं दिट्ठा हि सा मया।
‘‘Aniccā hi calā saddhā, evaṃ diṭṭhā hi sā mayā;
रज्जन्तिपि विरज्जन्ति, तत्थ किं जिय्यते मुनि॥
Rajjantipi virajjanti, tattha kiṃ jiyyate muni.
२४८.
248.
‘‘पच्चति मुनिनो भत्तं, थोकं थोकं कुले कुले।
‘‘Paccati munino bhattaṃ, thokaṃ thokaṃ kule kule;
पिण्डिकाय चरिस्सामि, अत्थि जङ्घबलं ममा’’ति॥ –
Piṇḍikāya carissāmi, atthi jaṅghabalaṃ mamā’’ti. –
तिस्सो गाथा अभासि।
Tisso gāthā abhāsi.
तत्थ अहु तुय्हं पुरे सद्धा, सा ते अज्ज न विज्जतीति, उपासक, इतो पुब्बे तव मयि ‘‘अय्यो धम्मचारी समचारी’’तिआदिना सद्धा अहोसि, सा सद्धा ते तव अज्ज इदानि न उपलब्भति। तस्मा यं तुय्हं तुय्हमेवेतन्ति चतुपच्चयदानं, तुय्हमेव एतं होतु, न तेन मय्हं अत्थो, सम्मा पसन्नचित्तेन हि दानं नाम दातब्बन्ति अधिप्पायो। अथ वा यं तुय्हं तुय्हमेवेतन्ति यं तव मयि अज्ज अगारवं पवत्तं, तं तुय्हमेव, तस्स फलं तया एव पच्चनुभवितब्बं, न मयाति अत्थो। नत्थि दुच्चरितं ममाति मम पन दुच्चरितं नाम नत्थि मग्गेनेव दुच्चरितहेतूनं किलेसानं समुच्छिन्नत्ता।
Tattha ahu tuyhaṃ pure saddhā, sā te ajja na vijjatīti, upāsaka, ito pubbe tava mayi ‘‘ayyo dhammacārī samacārī’’tiādinā saddhā ahosi, sā saddhā te tava ajja idāni na upalabbhati. Tasmā yaṃ tuyhaṃ tuyhamevetanti catupaccayadānaṃ, tuyhameva etaṃ hotu, na tena mayhaṃ attho, sammā pasannacittena hi dānaṃ nāma dātabbanti adhippāyo. Atha vā yaṃ tuyhaṃ tuyhamevetanti yaṃ tava mayi ajja agāravaṃ pavattaṃ, taṃ tuyhameva, tassa phalaṃ tayā eva paccanubhavitabbaṃ, na mayāti attho. Natthi duccaritaṃ mamāti mama pana duccaritaṃ nāma natthi maggeneva duccaritahetūnaṃ kilesānaṃ samucchinnattā.
अनिच्चा हि चला सद्धाति यस्मा पोथुज्जनिका सद्धा अनिच्चा एकन्तिका न होति, ततो एव चला अस्सपिट्ठे ठपितकुम्भण्डं विय, थुसरासिम्हि निखातखाणुकं विय च अनवट्ठिता। एवं दिट्ठा हि सा मयाति एवं भूता च सा सद्धा मया तयि दिट्ठा पच्चक्खतो विदिता। रज्जन्तिपि विरज्जन्तीति एवं तस्सा अनवट्ठितत्ता एव इमे सत्ता कदाचि कत्थचि मित्तसन्थववसेन रज्जन्ति सिनेहम्पि करोन्ति, कदाचि विरज्जन्ति विरत्तचित्ता होन्ति। तत्थ किं जिय्यते मुनीति तस्मिं पुथुज्जनानं रज्जने विरज्जने च मुनि पब्बजितो किं जिय्यति, का तस्स हानीति अत्थो।
Aniccā hi calā saddhāti yasmā pothujjanikā saddhā aniccā ekantikā na hoti, tato eva calā assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍaṃ viya, thusarāsimhi nikhātakhāṇukaṃ viya ca anavaṭṭhitā. Evaṃ diṭṭhā hi sā mayāti evaṃ bhūtā ca sā saddhā mayā tayi diṭṭhā paccakkhato viditā. Rajjantipi virajjantīti evaṃ tassā anavaṭṭhitattā eva ime sattā kadāci katthaci mittasanthavavasena rajjanti sinehampi karonti, kadāci virajjanti virattacittā honti. Tattha kiṃ jiyyate munīti tasmiṃ puthujjanānaṃ rajjane virajjane ca muni pabbajito kiṃ jiyyati, kā tassa hānīti attho.
‘‘सचे मम पच्चये न गण्हथ, कथं तुम्हे यापेथा’’ति एवं मा चिन्तयीति दस्सेन्तो ‘‘पच्चती’’ति गाथमाह। तस्सत्थो मुनिनो पब्बजितस्स भत्तं नाम कुले कुले अनुघरं दिवसे दिवसे थोकं थोकं पच्चते, न च तुय्हं एव गेहे। पिण्डिकाय चरिस्सामि, अत्थि जङ्घबलं ममाति अत्थि मे जङ्घबलं, नाहं ओभग्गजङ्घो न खञ्जो न च पादरोगी, तस्मा पिण्डिकाय मिस्सकभिक्खाय चरिस्सामि, ‘‘यथापि भमरो पुप्फ’’न्तिआदिना (ध॰ प॰ ४९; नेत्ति॰ १२३) सत्थारा वुत्तनयेन पिण्डाय चरित्वा यापेस्सामीति दस्सेति।
‘‘Sace mama paccaye na gaṇhatha, kathaṃ tumhe yāpethā’’ti evaṃ mā cintayīti dassento ‘‘paccatī’’ti gāthamāha. Tassattho munino pabbajitassa bhattaṃ nāma kule kule anugharaṃ divase divase thokaṃ thokaṃ paccate, na ca tuyhaṃ eva gehe. Piṇḍikāya carissāmi, atthi jaṅghabalaṃ mamāti atthi me jaṅghabalaṃ, nāhaṃ obhaggajaṅgho na khañjo na ca pādarogī, tasmā piṇḍikāya missakabhikkhāya carissāmi, ‘‘yathāpi bhamaro puppha’’ntiādinā (dha. pa. 49; netti. 123) satthārā vuttanayena piṇḍāya caritvā yāpessāmīti dasseti.
साटिमत्तियत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Sāṭimattiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / १०. साटिमत्तियत्थेरगाथा • 10. Sāṭimattiyattheragāthā
