Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૧૦. સાટિમત્તિયત્થેરગાથાવણ્ણના
10. Sāṭimattiyattheragāthāvaṇṇanā
અહુ તુય્હં પુરે સદ્ધાતિ આયસ્મતો સાટિમત્તિયત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો સિદ્ધત્થસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થારં દિસ્વા પસન્નમાનસો તાલવણ્ટં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે મગધરટ્ઠે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા સાટિમત્તિયોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો હેતુસમ્પન્નતાય આરઞ્ઞકભિક્ખૂનં સન્તિકે પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૩૮.૪૩-૪૭) –
Ahu tuyhaṃ pure saddhāti āyasmato sāṭimattiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso tālavaṇṭaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā sāṭimattiyoti laddhanāmo vayappatto hetusampannatāya āraññakabhikkhūnaṃ santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.38.43-47) –
‘‘સિદ્ધત્થસ્સ ભગવતો, તાલવણ્ટમદાસહં;
‘‘Siddhatthassa bhagavato, tālavaṇṭamadāsahaṃ;
સુમનેહિ પટિચ્છન્નં, ધારયામિ મહારહં.
Sumanehi paṭicchannaṃ, dhārayāmi mahārahaṃ.
‘‘ચતુન્નવુતિતો કપ્પે, તાલવણ્ટમદાસહં;
‘‘Catunnavutito kappe, tālavaṇṭamadāsahaṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, તાલવણ્ટસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, tālavaṇṭassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા ભિક્ખૂ ઓવદતિ અનુસાસતિ બહૂ ચ સત્તે ધમ્મં કથેત્વા સરણેસુ ચ સીલેસુ ચ પતિટ્ઠાપેસિ. અઞ્ઞતરઞ્ચ કુલં અસ્સદ્ધં અપ્પસન્નં સદ્ધં પસન્નં અકાસિ. તેન તસ્મિં કુલે મનુસ્સા થેરે અભિપ્પસન્ના અહેસું. તત્થેકા દારિકા અભિરૂપા દસ્સનીયા થેરં પિણ્ડાય પવિટ્ઠં સક્કચ્ચં ભોજનેન પરિવિસતિ. અથેકદિવસં મારો ‘‘એવં ઇમસ્સ અયસો વડ્ઢિસ્સતિ, અપ્પતિટ્ઠો ભવિસ્સતી’’તિ ચિન્તેત્વા થેરસ્સ રૂપેન ગન્ત્વા તં દારિકં હત્થે અગ્ગહેસિ. દારિકા ‘‘નાયં મનુસ્સસમ્ફસ્સો’’તિ ચ અઞ્ઞાસિ, હત્થઞ્ચ મુઞ્ચાપેસિ. તં દિસ્વા ઘરજનો થેરે અપ્પસાદં જનેસિ. પુનદિવસે થેરો તં કારણં અનાવજ્જેન્તો તં ઘરં અગમાસિ. તત્થ મનુસ્સા અનાદરં અકંસુ. થેરો તં કારણં આવજ્જેન્તો મારસ્સ કિરિયં દિસ્વા ‘‘તસ્સ ગીવાયં કુક્કુરકુણપં પટિમુઞ્ચતૂ’’તિ અધિટ્ઠહિત્વા તસ્સ મોચનત્થં ઉપગતેન મારેન અતીતદિવસે કતકિરિયં કથાપેત્વા તં તજ્જેત્વા વિસ્સજ્જેસિ. તં દિસ્વા ઘરસામિકો ‘‘ખમથ, ભન્તે, અચ્ચય’’ન્તિ ખમાપેત્વા ‘‘અજ્જતગ્ગે અહમેવ, ભન્તે, તુમ્હે ઉપટ્ઠહામી’’તિ આહ. થેરો તસ્સ ધમ્મં કથેન્તો –
Chaḷabhiñño pana hutvā bhikkhū ovadati anusāsati bahū ca satte dhammaṃ kathetvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpesi. Aññatarañca kulaṃ assaddhaṃ appasannaṃ saddhaṃ pasannaṃ akāsi. Tena tasmiṃ kule manussā there abhippasannā ahesuṃ. Tatthekā dārikā abhirūpā dassanīyā theraṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ sakkaccaṃ bhojanena parivisati. Athekadivasaṃ māro ‘‘evaṃ imassa ayaso vaḍḍhissati, appatiṭṭho bhavissatī’’ti cintetvā therassa rūpena gantvā taṃ dārikaṃ hatthe aggahesi. Dārikā ‘‘nāyaṃ manussasamphasso’’ti ca aññāsi, hatthañca muñcāpesi. Taṃ disvā gharajano there appasādaṃ janesi. Punadivase thero taṃ kāraṇaṃ anāvajjento taṃ gharaṃ agamāsi. Tattha manussā anādaraṃ akaṃsu. Thero taṃ kāraṇaṃ āvajjento mārassa kiriyaṃ disvā ‘‘tassa gīvāyaṃ kukkurakuṇapaṃ paṭimuñcatū’’ti adhiṭṭhahitvā tassa mocanatthaṃ upagatena mārena atītadivase katakiriyaṃ kathāpetvā taṃ tajjetvā vissajjesi. Taṃ disvā gharasāmiko ‘‘khamatha, bhante, accaya’’nti khamāpetvā ‘‘ajjatagge ahameva, bhante, tumhe upaṭṭhahāmī’’ti āha. Thero tassa dhammaṃ kathento –
૨૪૬.
246.
‘‘અહુ તુય્હં પુરે સદ્ધા, સા તે અજ્જ ન વિજ્જતિ;
‘‘Ahu tuyhaṃ pure saddhā, sā te ajja na vijjati;
યં તુય્હં તુય્હમેવેતં, નત્થિ દુચ્ચરિતં મમ.
Yaṃ tuyhaṃ tuyhamevetaṃ, natthi duccaritaṃ mama.
૨૪૭.
247.
‘‘અનિચ્ચા હિ ચલા સદ્ધા, એવં દિટ્ઠા હિ સા મયા;
‘‘Aniccā hi calā saddhā, evaṃ diṭṭhā hi sā mayā;
રજ્જન્તિપિ વિરજ્જન્તિ, તત્થ કિં જિય્યતે મુનિ.
Rajjantipi virajjanti, tattha kiṃ jiyyate muni.
૨૪૮.
248.
‘‘પચ્ચતિ મુનિનો ભત્તં, થોકં થોકં કુલે કુલે;
‘‘Paccati munino bhattaṃ, thokaṃ thokaṃ kule kule;
પિણ્ડિકાય ચરિસ્સામિ, અત્થિ જઙ્ઘબલં મમા’’તિ. –
Piṇḍikāya carissāmi, atthi jaṅghabalaṃ mamā’’ti. –
તિસ્સો ગાથા અભાસિ.
Tisso gāthā abhāsi.
તત્થ અહુ તુય્હં પુરે સદ્ધા, સા તે અજ્જ ન વિજ્જતીતિ, ઉપાસક, ઇતો પુબ્બે તવ મયિ ‘‘અય્યો ધમ્મચારી સમચારી’’તિઆદિના સદ્ધા અહોસિ, સા સદ્ધા તે તવ અજ્જ ઇદાનિ ન ઉપલબ્ભતિ. તસ્મા યં તુય્હં તુય્હમેવેતન્તિ ચતુપચ્ચયદાનં, તુય્હમેવ એતં હોતુ, ન તેન મય્હં અત્થો, સમ્મા પસન્નચિત્તેન હિ દાનં નામ દાતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. અથ વા યં તુય્હં તુય્હમેવેતન્તિ યં તવ મયિ અજ્જ અગારવં પવત્તં, તં તુય્હમેવ, તસ્સ ફલં તયા એવ પચ્ચનુભવિતબ્બં, ન મયાતિ અત્થો. નત્થિ દુચ્ચરિતં મમાતિ મમ પન દુચ્ચરિતં નામ નત્થિ મગ્ગેનેવ દુચ્ચરિતહેતૂનં કિલેસાનં સમુચ્છિન્નત્તા.
Tattha ahu tuyhaṃ pure saddhā, sā te ajja na vijjatīti, upāsaka, ito pubbe tava mayi ‘‘ayyo dhammacārī samacārī’’tiādinā saddhā ahosi, sā saddhā te tava ajja idāni na upalabbhati. Tasmā yaṃ tuyhaṃ tuyhamevetanti catupaccayadānaṃ, tuyhameva etaṃ hotu, na tena mayhaṃ attho, sammā pasannacittena hi dānaṃ nāma dātabbanti adhippāyo. Atha vā yaṃ tuyhaṃ tuyhamevetanti yaṃ tava mayi ajja agāravaṃ pavattaṃ, taṃ tuyhameva, tassa phalaṃ tayā eva paccanubhavitabbaṃ, na mayāti attho. Natthi duccaritaṃ mamāti mama pana duccaritaṃ nāma natthi maggeneva duccaritahetūnaṃ kilesānaṃ samucchinnattā.
અનિચ્ચા હિ ચલા સદ્ધાતિ યસ્મા પોથુજ્જનિકા સદ્ધા અનિચ્ચા એકન્તિકા ન હોતિ, તતો એવ ચલા અસ્સપિટ્ઠે ઠપિતકુમ્ભણ્ડં વિય, થુસરાસિમ્હિ નિખાતખાણુકં વિય ચ અનવટ્ઠિતા. એવં દિટ્ઠા હિ સા મયાતિ એવં ભૂતા ચ સા સદ્ધા મયા તયિ દિટ્ઠા પચ્ચક્ખતો વિદિતા. રજ્જન્તિપિ વિરજ્જન્તીતિ એવં તસ્સા અનવટ્ઠિતત્તા એવ ઇમે સત્તા કદાચિ કત્થચિ મિત્તસન્થવવસેન રજ્જન્તિ સિનેહમ્પિ કરોન્તિ, કદાચિ વિરજ્જન્તિ વિરત્તચિત્તા હોન્તિ. તત્થ કિં જિય્યતે મુનીતિ તસ્મિં પુથુજ્જનાનં રજ્જને વિરજ્જને ચ મુનિ પબ્બજિતો કિં જિય્યતિ, કા તસ્સ હાનીતિ અત્થો.
Aniccā hi calā saddhāti yasmā pothujjanikā saddhā aniccā ekantikā na hoti, tato eva calā assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍaṃ viya, thusarāsimhi nikhātakhāṇukaṃ viya ca anavaṭṭhitā. Evaṃ diṭṭhā hi sā mayāti evaṃ bhūtā ca sā saddhā mayā tayi diṭṭhā paccakkhato viditā. Rajjantipi virajjantīti evaṃ tassā anavaṭṭhitattā eva ime sattā kadāci katthaci mittasanthavavasena rajjanti sinehampi karonti, kadāci virajjanti virattacittā honti. Tattha kiṃ jiyyate munīti tasmiṃ puthujjanānaṃ rajjane virajjane ca muni pabbajito kiṃ jiyyati, kā tassa hānīti attho.
‘‘સચે મમ પચ્ચયે ન ગણ્હથ, કથં તુમ્હે યાપેથા’’તિ એવં મા ચિન્તયીતિ દસ્સેન્તો ‘‘પચ્ચતી’’તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો મુનિનો પબ્બજિતસ્સ ભત્તં નામ કુલે કુલે અનુઘરં દિવસે દિવસે થોકં થોકં પચ્ચતે, ન ચ તુય્હં એવ ગેહે. પિણ્ડિકાય ચરિસ્સામિ, અત્થિ જઙ્ઘબલં મમાતિ અત્થિ મે જઙ્ઘબલં, નાહં ઓભગ્ગજઙ્ઘો ન ખઞ્જો ન ચ પાદરોગી, તસ્મા પિણ્ડિકાય મિસ્સકભિક્ખાય ચરિસ્સામિ, ‘‘યથાપિ ભમરો પુપ્ફ’’ન્તિઆદિના (ધ॰ પ॰ ૪૯; નેત્તિ॰ ૧૨૩) સત્થારા વુત્તનયેન પિણ્ડાય ચરિત્વા યાપેસ્સામીતિ દસ્સેતિ.
‘‘Sace mama paccaye na gaṇhatha, kathaṃ tumhe yāpethā’’ti evaṃ mā cintayīti dassento ‘‘paccatī’’ti gāthamāha. Tassattho munino pabbajitassa bhattaṃ nāma kule kule anugharaṃ divase divase thokaṃ thokaṃ paccate, na ca tuyhaṃ eva gehe. Piṇḍikāya carissāmi, atthi jaṅghabalaṃ mamāti atthi me jaṅghabalaṃ, nāhaṃ obhaggajaṅgho na khañjo na ca pādarogī, tasmā piṇḍikāya missakabhikkhāya carissāmi, ‘‘yathāpi bhamaro puppha’’ntiādinā (dha. pa. 49; netti. 123) satthārā vuttanayena piṇḍāya caritvā yāpessāmīti dasseti.
સાટિમત્તિયત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sāṭimattiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧૦. સાટિમત્તિયત્થેરગાથા • 10. Sāṭimattiyattheragāthā