Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
10. සාටිමත්තියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
10. Sāṭimattiyattheragāthāvaṇṇanā
අහු තුය්හං පුරෙ සද්ධාති ආයස්මතො සාටිමත්තියත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසො තාලවණ්ටං අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මගධරට්ඨෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා සාටිමත්තියොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො හෙතුසම්පන්නතාය ආරඤ්ඤකභික්ඛූනං සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.38.43-47) –
Ahu tuyhaṃ pure saddhāti āyasmato sāṭimattiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso tālavaṇṭaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā sāṭimattiyoti laddhanāmo vayappatto hetusampannatāya āraññakabhikkhūnaṃ santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.38.43-47) –
‘‘සිද්ධත්ථස්ස භගවතො, තාලවණ්ටමදාසහං;
‘‘Siddhatthassa bhagavato, tālavaṇṭamadāsahaṃ;
සුමනෙහි පටිච්ඡන්නං, ධාරයාමි මහාරහං.
Sumanehi paṭicchannaṃ, dhārayāmi mahārahaṃ.
‘‘චතුන්නවුතිතො කප්පෙ, තාලවණ්ටමදාසහං;
‘‘Catunnavutito kappe, tālavaṇṭamadāsahaṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, තාලවණ්ටස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, tālavaṇṭassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා භික්ඛූ ඔවදති අනුසාසති බහූ ච සත්තෙ ධම්මං කථෙත්වා සරණෙසු ච සීලෙසු ච පතිට්ඨාපෙසි. අඤ්ඤතරඤ්ච කුලං අස්සද්ධං අප්පසන්නං සද්ධං පසන්නං අකාසි. තෙන තස්මිං කුලෙ මනුස්සා ථෙරෙ අභිප්පසන්නා අහෙසුං. තත්ථෙකා දාරිකා අභිරූපා දස්සනීයා ථෙරං පිණ්ඩාය පවිට්ඨං සක්කච්චං භොජනෙන පරිවිසති. අථෙකදිවසං මාරො ‘‘එවං ඉමස්ස අයසො වඩ්ඪිස්සති, අප්පතිට්ඨො භවිස්සතී’’ති චින්තෙත්වා ථෙරස්ස රූපෙන ගන්ත්වා තං දාරිකං හත්ථෙ අග්ගහෙසි. දාරිකා ‘‘නායං මනුස්සසම්ඵස්සො’’ති ච අඤ්ඤාසි, හත්ථඤ්ච මුඤ්චාපෙසි. තං දිස්වා ඝරජනො ථෙරෙ අප්පසාදං ජනෙසි. පුනදිවසෙ ථෙරො තං කාරණං අනාවජ්ජෙන්තො තං ඝරං අගමාසි. තත්ථ මනුස්සා අනාදරං අකංසු. ථෙරො තං කාරණං ආවජ්ජෙන්තො මාරස්ස කිරියං දිස්වා ‘‘තස්ස ගීවායං කුක්කුරකුණපං පටිමුඤ්චතූ’’ති අධිට්ඨහිත්වා තස්ස මොචනත්ථං උපගතෙන මාරෙන අතීතදිවසෙ කතකිරියං කථාපෙත්වා තං තජ්ජෙත්වා විස්සජ්ජෙසි. තං දිස්වා ඝරසාමිකො ‘‘ඛමථ, භන්තෙ, අච්චය’’න්ති ඛමාපෙත්වා ‘‘අජ්ජතග්ගෙ අහමෙව, භන්තෙ, තුම්හෙ උපට්ඨහාමී’’ති ආහ. ථෙරො තස්ස ධම්මං කථෙන්තො –
Chaḷabhiñño pana hutvā bhikkhū ovadati anusāsati bahū ca satte dhammaṃ kathetvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpesi. Aññatarañca kulaṃ assaddhaṃ appasannaṃ saddhaṃ pasannaṃ akāsi. Tena tasmiṃ kule manussā there abhippasannā ahesuṃ. Tatthekā dārikā abhirūpā dassanīyā theraṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ sakkaccaṃ bhojanena parivisati. Athekadivasaṃ māro ‘‘evaṃ imassa ayaso vaḍḍhissati, appatiṭṭho bhavissatī’’ti cintetvā therassa rūpena gantvā taṃ dārikaṃ hatthe aggahesi. Dārikā ‘‘nāyaṃ manussasamphasso’’ti ca aññāsi, hatthañca muñcāpesi. Taṃ disvā gharajano there appasādaṃ janesi. Punadivase thero taṃ kāraṇaṃ anāvajjento taṃ gharaṃ agamāsi. Tattha manussā anādaraṃ akaṃsu. Thero taṃ kāraṇaṃ āvajjento mārassa kiriyaṃ disvā ‘‘tassa gīvāyaṃ kukkurakuṇapaṃ paṭimuñcatū’’ti adhiṭṭhahitvā tassa mocanatthaṃ upagatena mārena atītadivase katakiriyaṃ kathāpetvā taṃ tajjetvā vissajjesi. Taṃ disvā gharasāmiko ‘‘khamatha, bhante, accaya’’nti khamāpetvā ‘‘ajjatagge ahameva, bhante, tumhe upaṭṭhahāmī’’ti āha. Thero tassa dhammaṃ kathento –
246.
246.
‘‘අහු තුය්හං පුරෙ සද්ධා, සා තෙ අජ්ජ න විජ්ජති;
‘‘Ahu tuyhaṃ pure saddhā, sā te ajja na vijjati;
යං තුය්හං තුය්හමෙවෙතං, නත්ථි දුච්චරිතං මම.
Yaṃ tuyhaṃ tuyhamevetaṃ, natthi duccaritaṃ mama.
247.
247.
‘‘අනිච්චා හි චලා සද්ධා, එවං දිට්ඨා හි සා මයා;
‘‘Aniccā hi calā saddhā, evaṃ diṭṭhā hi sā mayā;
රජ්ජන්තිපි විරජ්ජන්ති, තත්ථ කිං ජිය්යතෙ මුනි.
Rajjantipi virajjanti, tattha kiṃ jiyyate muni.
248.
248.
‘‘පච්චති මුනිනො භත්තං, ථොකං ථොකං කුලෙ කුලෙ;
‘‘Paccati munino bhattaṃ, thokaṃ thokaṃ kule kule;
පිණ්ඩිකාය චරිස්සාමි, අත්ථි ජඞ්ඝබලං මමා’’ති. –
Piṇḍikāya carissāmi, atthi jaṅghabalaṃ mamā’’ti. –
තිස්සො ගාථා අභාසි.
Tisso gāthā abhāsi.
තත්ථ අහු තුය්හං පුරෙ සද්ධා, සා තෙ අජ්ජ න විජ්ජතීති, උපාසක, ඉතො පුබ්බෙ තව මයි ‘‘අය්යො ධම්මචාරී සමචාරී’’තිආදිනා සද්ධා අහොසි, සා සද්ධා තෙ තව අජ්ජ ඉදානි න උපලබ්භති. තස්මා යං තුය්හං තුය්හමෙවෙතන්ති චතුපච්චයදානං, තුය්හමෙව එතං හොතු, න තෙන මය්හං අත්ථො, සම්මා පසන්නචිත්තෙන හි දානං නාම දාතබ්බන්ති අධිප්පායො. අථ වා යං තුය්හං තුය්හමෙවෙතන්ති යං තව මයි අජ්ජ අගාරවං පවත්තං, තං තුය්හමෙව, තස්ස ඵලං තයා එව පච්චනුභවිතබ්බං, න මයාති අත්ථො. නත්ථි දුච්චරිතං මමාති මම පන දුච්චරිතං නාම නත්ථි මග්ගෙනෙව දුච්චරිතහෙතූනං කිලෙසානං සමුච්ඡින්නත්තා.
Tattha ahu tuyhaṃ pure saddhā, sā te ajja na vijjatīti, upāsaka, ito pubbe tava mayi ‘‘ayyo dhammacārī samacārī’’tiādinā saddhā ahosi, sā saddhā te tava ajja idāni na upalabbhati. Tasmā yaṃ tuyhaṃ tuyhamevetanti catupaccayadānaṃ, tuyhameva etaṃ hotu, na tena mayhaṃ attho, sammā pasannacittena hi dānaṃ nāma dātabbanti adhippāyo. Atha vā yaṃ tuyhaṃ tuyhamevetanti yaṃ tava mayi ajja agāravaṃ pavattaṃ, taṃ tuyhameva, tassa phalaṃ tayā eva paccanubhavitabbaṃ, na mayāti attho. Natthi duccaritaṃ mamāti mama pana duccaritaṃ nāma natthi maggeneva duccaritahetūnaṃ kilesānaṃ samucchinnattā.
අනිච්චා හි චලා සද්ධාති යස්මා පොථුජ්ජනිකා සද්ධා අනිච්චා එකන්තිකා න හොති, තතො එව චලා අස්සපිට්ඨෙ ඨපිතකුම්භණ්ඩං විය, ථුසරාසිම්හි නිඛාතඛාණුකං විය ච අනවට්ඨිතා. එවං දිට්ඨා හි සා මයාති එවං භූතා ච සා සද්ධා මයා තයි දිට්ඨා පච්චක්ඛතො විදිතා. රජ්ජන්තිපි විරජ්ජන්තීති එවං තස්සා අනවට්ඨිතත්තා එව ඉමෙ සත්තා කදාචි කත්ථචි මිත්තසන්ථවවසෙන රජ්ජන්ති සිනෙහම්පි කරොන්ති, කදාචි විරජ්ජන්ති විරත්තචිත්තා හොන්ති. තත්ථ කිං ජිය්යතෙ මුනීති තස්මිං පුථුජ්ජනානං රජ්ජනෙ විරජ්ජනෙ ච මුනි පබ්බජිතො කිං ජිය්යති, කා තස්ස හානීති අත්ථො.
Aniccā hi calā saddhāti yasmā pothujjanikā saddhā aniccā ekantikā na hoti, tato eva calā assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍaṃ viya, thusarāsimhi nikhātakhāṇukaṃ viya ca anavaṭṭhitā. Evaṃ diṭṭhā hi sā mayāti evaṃ bhūtā ca sā saddhā mayā tayi diṭṭhā paccakkhato viditā. Rajjantipi virajjantīti evaṃ tassā anavaṭṭhitattā eva ime sattā kadāci katthaci mittasanthavavasena rajjanti sinehampi karonti, kadāci virajjanti virattacittā honti. Tattha kiṃ jiyyate munīti tasmiṃ puthujjanānaṃ rajjane virajjane ca muni pabbajito kiṃ jiyyati, kā tassa hānīti attho.
‘‘සචෙ මම පච්චයෙ න ගණ්හථ, කථං තුම්හෙ යාපෙථා’’ති එවං මා චින්තයීති දස්සෙන්තො ‘‘පච්චතී’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො මුනිනො පබ්බජිතස්ස භත්තං නාම කුලෙ කුලෙ අනුඝරං දිවසෙ දිවසෙ ථොකං ථොකං පච්චතෙ, න ච තුය්හං එව ගෙහෙ. පිණ්ඩිකාය චරිස්සාමි, අත්ථි ජඞ්ඝබලං මමාති අත්ථි මෙ ජඞ්ඝබලං, නාහං ඔභග්ගජඞ්ඝො න ඛඤ්ජො න ච පාදරොගී, තස්මා පිණ්ඩිකාය මිස්සකභික්ඛාය චරිස්සාමි, ‘‘යථාපි භමරො පුප්ඵ’’න්තිආදිනා (ධ. ප. 49; නෙත්ති. 123) සත්ථාරා වුත්තනයෙන පිණ්ඩාය චරිත්වා යාපෙස්සාමීති දස්සෙති.
‘‘Sace mama paccaye na gaṇhatha, kathaṃ tumhe yāpethā’’ti evaṃ mā cintayīti dassento ‘‘paccatī’’ti gāthamāha. Tassattho munino pabbajitassa bhattaṃ nāma kule kule anugharaṃ divase divase thokaṃ thokaṃ paccate, na ca tuyhaṃ eva gehe. Piṇḍikāya carissāmi, atthi jaṅghabalaṃ mamāti atthi me jaṅghabalaṃ, nāhaṃ obhaggajaṅgho na khañjo na ca pādarogī, tasmā piṇḍikāya missakabhikkhāya carissāmi, ‘‘yathāpi bhamaro puppha’’ntiādinā (dha. pa. 49; netti. 123) satthārā vuttanayena piṇḍāya caritvā yāpessāmīti dasseti.
සාටිමත්තියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Sāṭimattiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 10. සාටිමත්තියත්ථෙරගාථා • 10. Sāṭimattiyattheragāthā