| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๘. สติปฎฺฐานกถา
8. Satipaṭṭhānakathā
สติปฎฺฐานกถาวณฺณนา
Satipaṭṭhānakathāvaṇṇanā
๓๔. อิทานิ สมสีสกถานนฺตรํ อตฺตนา วุตฺตสฺส อิทฺธิปาฎิหาริยสฺส สาธเก สตฺต อนุปสฺสนาวิเสเส ทเสฺสเนฺตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย สติปฎฺฐานกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ ตตฺถ สุตฺตเนฺต ตาว จตฺตาโรติ คณนปริเจฺฉโท, เตน น ตโต เหฎฺฐา, น อุทฺธนฺติ สติปฎฺฐานปริเจฺฉทํ ทีเปติฯ อิเมติ นิทฺทิสิตพฺพนิทสฺสนํฯ ภิกฺขเวติ ธมฺมปฎิคฺคาหกปุคฺคลาลปนํฯ สติปฎฺฐานาติ ตโย สติปฎฺฐานา สติโคจโรปิ, ติธา ปฎิปเนฺนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน ปฎิฆานุนยวีติวตฺตตาปิ, สติปิฯ ‘‘จตุนฺนํ, ภิกฺขเว, สติปฎฺฐานานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ เทเสสฺสามี’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. ๕.๔๐๘) หิ สติโคจโร ‘‘สติปฎฺฐาน’’นฺติ วุโตฺตฯ ตสฺสโตฺถ – ปติฎฺฐาติ ตสฺมินฺติ ปฎฺฐานํฯ กา ปติฎฺฐาติ? สติฯ สติยา ปฎฺฐานํ สติปฎฺฐานนฺติฯ
34. Idāni samasīsakathānantaraṃ attanā vuttassa iddhipāṭihāriyassa sādhake satta anupassanāvisese dassentena kathitāya suttantapubbaṅgamāya satipaṭṭhānakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha suttante tāva cattāroti gaṇanaparicchedo, tena na tato heṭṭhā, na uddhanti satipaṭṭhānaparicchedaṃ dīpeti. Imeti niddisitabbanidassanaṃ. Bhikkhaveti dhammapaṭiggāhakapuggalālapanaṃ. Satipaṭṭhānāti tayo satipaṭṭhānā satigocaropi, tidhā paṭipannesu sāvakesu satthuno paṭighānunayavītivattatāpi, satipi. ‘‘Catunnaṃ, bhikkhave, satipaṭṭhānānaṃ samudayañca atthaṅgamañca desessāmī’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.408) hi satigocaro ‘‘satipaṭṭhāna’’nti vutto. Tassattho – patiṭṭhāti tasminti paṭṭhānaṃ. Kā patiṭṭhāti? Sati. Satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānanti.
‘‘ตโย สติปฎฺฐานา ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหตี’’ติ (ม. นิ. ๓.๓๐๔, ๓๑๑) เอตฺถ ติธา ปฎิปเนฺนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน ปฎิฆานุนยวีติวตฺตตา ‘‘สติปฎฺฐาน’’นฺติ วุตฺตาฯ ตสฺสโตฺถ – ปฎฺฐเปตพฺพโต ปฎฺฐานํ, ปวตฺตยิตพฺพโตติ อโตฺถฯ เกน ปฎฺฐเปตพฺพโตติ? สติยาฯ สติยา ปฎฺฐานํ สติปฎฺฐานนฺติฯ ‘‘จตฺตาโร สติปฎฺฐานา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต โพชฺฌเงฺค ปริปูเรนฺตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. ๓.๑๔๗) ปน สติเยว ‘‘สติปฎฺฐาน’’นฺติ วุตฺตาฯ ตสฺสโตฺถ – ปติฎฺฐาตีติ ปฎฺฐานํ, อุปฎฺฐาติ โอกฺกนฺทิตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา วตฺตตีติ อโตฺถฯ สติเยว ปฎฺฐานํ สติปฎฺฐานํฯ อถ วา สรณเฎฺฐน สติ, อุปฎฺฐานเฎฺฐน อุปฎฺฐานํฯ อิติ สติ จ สา อุปฎฺฐานญฺจาติปิ สติปฎฺฐานํฯ อิทมิธ อธิเปฺปตํฯ ยทิ เอวํ กสฺมา สติปฎฺฐานาติ พหุวจนํ กตนฺติ? สติพหุตฺตาฯ อารมฺมณเภเทน หิ พหุกา ตา สติโยติฯ
‘‘Tayo satipaṭṭhānā yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahatī’’ti (ma. ni. 3.304, 311) ettha tidhā paṭipannesu sāvakesu satthuno paṭighānunayavītivattatā ‘‘satipaṭṭhāna’’nti vuttā. Tassattho – paṭṭhapetabbato paṭṭhānaṃ, pavattayitabbatoti attho. Kena paṭṭhapetabbatoti? Satiyā. Satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānanti. ‘‘Cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā bahulīkatā satta bojjhaṅge paripūrentī’’tiādīsu (ma. ni. 3.147) pana satiyeva ‘‘satipaṭṭhāna’’nti vuttā. Tassattho – patiṭṭhātīti paṭṭhānaṃ, upaṭṭhāti okkanditvā pakkhanditvā vattatīti attho. Satiyeva paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. Atha vā saraṇaṭṭhena sati, upaṭṭhānaṭṭhena upaṭṭhānaṃ. Iti sati ca sā upaṭṭhānañcātipi satipaṭṭhānaṃ. Idamidha adhippetaṃ. Yadi evaṃ kasmā satipaṭṭhānāti bahuvacanaṃ katanti? Satibahuttā. Ārammaṇabhedena hi bahukā tā satiyoti.
กตเม จตฺตาโรติ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ ภิกฺขูติ สํสาเร ภยํ อิกฺขตีติ ภิกฺขุฯ เสสปทานํ อตฺถวณฺณนา ปเนตฺถ สุตมยญาณกถาย มคฺคสจฺจนิเทฺทสวณฺณนายํ วุตฺตาเยวาติฯ
Katame cattāroti kathetukamyatāpucchā. Idhāti imasmiṃ sāsane. Bhikkhūti saṃsāre bhayaṃ ikkhatīti bhikkhu. Sesapadānaṃ atthavaṇṇanā panettha sutamayañāṇakathāya maggasaccaniddesavaṇṇanāyaṃ vuttāyevāti.
กสฺมา ปน ภควตา จตฺตาโรว สติปฎฺฐานา วุตฺตา อนูนา อนธิกาติ? เวเนยฺยหิตตฺตาฯ ตณฺหาจริตทิฎฺฐิจริตสมถยานิกวิปสฺสนายานิเกสุ หิ มนฺทติกฺขวเสน เทฺวธา เทฺวธา ปวเตฺตสุ มนฺทสฺส ตณฺหาจริตสฺส โอฬาริกํ กายานุปสฺสนาสติปฎฺฐานํ วิสุทฺธิมโคฺค, ติกฺขสฺส สุขุมํ เวทนานุปสฺสนาสติปฎฺฐานํฯ ทิฎฺฐิจริตสฺสาปิ มนฺทสฺส นาติปฺปเภทคตํ จิตฺตานุปสฺสนาสติปฎฺฐานํ วิสุทฺธิมโคฺค, ติกฺขสฺส อติปฺปเภทคตํ ธมฺมานุปสฺสนาสติปฎฺฐานํฯ สมถยานิกสฺส จ มนฺทสฺส อกิเจฺฉน อธิคนฺตพฺพนิมิตฺตํ ปฐมํ สติปฎฺฐานํ วิสุทฺธิมโคฺค, ติกฺขสฺส โอฬาริการมฺมเณ อสณฺฐหนโต ทุติยํฯ วิปสฺสนายานิกสฺสปิ มนฺทสฺส นาติปฺปเภทคตารมฺมณํ ตติยํ, ติกฺขสฺส อติปฺปเภทคตารมฺมณํ จตุตฺถํฯ อิติ จตฺตาโรว วุตฺตา อนูนา อนธิกาติฯ
Kasmā pana bhagavatā cattārova satipaṭṭhānā vuttā anūnā anadhikāti? Veneyyahitattā. Taṇhācaritadiṭṭhicaritasamathayānikavipassanāyānikesu hi mandatikkhavasena dvedhā dvedhā pavattesu mandassa taṇhācaritassa oḷārikaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ visuddhimaggo, tikkhassa sukhumaṃ vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ. Diṭṭhicaritassāpi mandassa nātippabhedagataṃ cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ visuddhimaggo, tikkhassa atippabhedagataṃ dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ. Samathayānikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimittaṃ paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ visuddhimaggo, tikkhassa oḷārikārammaṇe asaṇṭhahanato dutiyaṃ. Vipassanāyānikassapi mandassa nātippabhedagatārammaṇaṃ tatiyaṃ, tikkhassa atippabhedagatārammaṇaṃ catutthaṃ. Iti cattārova vuttā anūnā anadhikāti.
สุภสุขนิจฺจอตฺตวิปลฺลาสปฺปหานตฺถํ วาฯ กาโย หิ อสุโภ, ตตฺถ จ สุภวิปลฺลาสวิปลฺลตฺถา สตฺตาฯ เตสํ ตตฺถ อสุภภาวทสฺสเนน ตสฺส วิปลฺลาสสฺส ปหานตฺถํ ปฐมํ สติปฎฺฐานํ วุตฺตํฯ สุขํ นิจฺจํ อตฺตาติ คหิเตสุปิ จ เวทนาทีสุ เวทนา ทุกฺขา, จิตฺตํ อนิจฺจํ, ธมฺมา อนตฺตา, เตสุ จ สุขนิจฺจอตฺตวิปลฺลาสวิปลฺลตฺถา สตฺตาฯ เตสํ ตตฺถ ทุกฺขาทิภาวทสฺสเนน เตสํ วิปลฺลาสานํ ปหานตฺถํ เสสานิ ตีณิ วุตฺตานีติ เอวํ สุภสุขนิจฺจอตฺตวิปลฺลาสปฺปหานตฺถํ วา จตฺตาโรว วุตฺตาฯ น เกวลญฺจ วิปลฺลาสปฺปหานตฺถเมว, จตุโรฆโยคาสวคนฺถอุปาทานอคติปฺปหานตฺถมฺปิ จตุพฺพิธาหารปริญฺญตฺถมฺปิ จตฺตาโรว วุตฺตาติ เวทิตพฺพํฯ
Subhasukhaniccaattavipallāsappahānatthaṃ vā. Kāyo hi asubho, tattha ca subhavipallāsavipallatthā sattā. Tesaṃ tattha asubhabhāvadassanena tassa vipallāsassa pahānatthaṃ paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ vuttaṃ. Sukhaṃ niccaṃ attāti gahitesupi ca vedanādīsu vedanā dukkhā, cittaṃ aniccaṃ, dhammā anattā, tesu ca sukhaniccaattavipallāsavipallatthā sattā. Tesaṃ tattha dukkhādibhāvadassanena tesaṃ vipallāsānaṃ pahānatthaṃ sesāni tīṇi vuttānīti evaṃ subhasukhaniccaattavipallāsappahānatthaṃ vā cattārova vuttā. Na kevalañca vipallāsappahānatthameva, caturoghayogāsavaganthaupādānaagatippahānatthampi catubbidhāhārapariññatthampi cattārova vuttāti veditabbaṃ.
๓๕. (ก) สุตฺตนฺตนิเทฺทเส ปถวีกายนฺติ อิมสฺมิํ รูปกาเย ปถวีธาตุฯ สกลสรีเร ปน ปถวีธาตูนํ พหุกตฺตา สพฺพปถวีธาตุสงฺคหตฺถํ สมูหเตฺถน กายคฺคหณํ กตํฯ อาโปกายาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เกสกายาทีนมฺปิ พหุกตฺตา เกสกายาทิคหณํ กตํฯ วกฺกาทีนิ ปน ปริจฺฉินฺนตฺตา กายคฺคหณํ นารหนฺตีติ เตสํ คหณํ น กตนฺติ เวทิตพฺพํฯ
35. (Ka) suttantaniddese pathavīkāyanti imasmiṃ rūpakāye pathavīdhātu. Sakalasarīre pana pathavīdhātūnaṃ bahukattā sabbapathavīdhātusaṅgahatthaṃ samūhatthena kāyaggahaṇaṃ kataṃ. Āpokāyādīsupi eseva nayo. Kesakāyādīnampi bahukattā kesakāyādigahaṇaṃ kataṃ. Vakkādīni pana paricchinnattā kāyaggahaṇaṃ nārahantīti tesaṃ gahaṇaṃ na katanti veditabbaṃ.
(ข) สุขํ เวทนนฺติอาทีสุ สุขํ เวทนนฺติ กายิกํ วา เจตสิกํ วา สุขํ เวทนํฯ ตถา ทุกฺขํ เวทนํฯ อทุกฺขมสุขํ เวทนนฺติ ปน เจตสิกเมว อุเปกฺขาเวทนํฯ สามิสํ สุขํ เวทนนฺติ ฉ เคหสิตโสมนสฺสเวทนาฯ นิรามิสํ สุขํ เวทนนฺติ ฉ เนกฺขมฺมสิตโสมนสฺสเวทนา ฯ สามิสํ ทุกฺขํ เวทนนฺติ ฉ เคหสิตโทมนสฺสเวทนาฯ นิรามิสํ ทุกฺขํ เวทนนฺติ ฉ เนกฺขมฺมสิตโทมนสฺสเวทนาฯ สามิสํ อทุกฺขมสุขํ เวทนนฺติ ฉ เคหสิตอุเปกฺขาเวทนาฯ นิรามิสํ อทุกฺขมสุขํ เวทนนฺติ ฉ เนกฺขมฺมสิตอุเปกฺขาเวทนาฯ
(Kha) sukhaṃvedanantiādīsu sukhaṃ vedananti kāyikaṃ vā cetasikaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ. Tathā dukkhaṃ vedanaṃ. Adukkhamasukhaṃ vedananti pana cetasikameva upekkhāvedanaṃ. Sāmisaṃ sukhaṃ vedananti cha gehasitasomanassavedanā. Nirāmisaṃ sukhaṃ vedananti cha nekkhammasitasomanassavedanā . Sāmisaṃ dukkhaṃ vedananti cha gehasitadomanassavedanā. Nirāmisaṃ dukkhaṃ vedananti cha nekkhammasitadomanassavedanā. Sāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedananti cha gehasitaupekkhāvedanā. Nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedananti cha nekkhammasitaupekkhāvedanā.
(ค) สราคํ จิตฺตนฺติอาทีนิ ญาณกถายํ วุตฺตตฺถานิฯ
(Ga) sarāgaṃ cittantiādīni ñāṇakathāyaṃ vuttatthāni.
(ฆ) ตทวเสเส ธเมฺมติ เตหิ กายเวทนาจิเตฺตหิ อวเสเส เตภูมกธเมฺมฯ สพฺพตฺถ เตน ญาเณนาติ เตน สตฺตวิเธน อนุปสฺสนาญาเณนฯ ยานิ ปเนตฺถ อนฺตรนฺตรา อวุตฺตตฺถานิ, ตานิ เหฎฺฐา ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตตฺถาเนวาติฯ
(Gha) tadavasese dhammeti tehi kāyavedanācittehi avasese tebhūmakadhamme. Sabbattha tena ñāṇenāti tena sattavidhena anupassanāñāṇena. Yāni panettha antarantarā avuttatthāni, tāni heṭṭhā tattha tattha vuttatthānevāti.
สติปฎฺฐานกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Satipaṭṭhānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๘. สติปฎฺฐานกถา • 8. Satipaṭṭhānakathā
