Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ೧೦. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā

    ೧೦೫. ಜಾನಪದಿನೋತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೯೫) ಜನಪದವನ್ತೋ, ಜನಪದಸ್ಸ ವಾ ಇಸ್ಸರಾ ರಾಜಕುಮಾರಾ। ಗೋತ್ತವಸೇನ ಕುರೂ ನಾಮ। ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಯದಿ ಏಕೋ ಜನಪದೋ, ಕಥಂ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನಾ’’ತಿ। ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಯುತ್ತೇ ವಿಯ ಸಲಿಙ್ಗವಚನಾನಿ (ಪಾಣಿನಿ ೧.೨೫೧) ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಮೇತ್ಥ ರುಳ್ಹೀ ಯಥಾ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅಙ್ಗೇಸು ವಿಹರತಿ, ಮಲ್ಲೇಸು ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಚ। ತಬ್ಬಿಸೇಸನೇ ಪನ ಜನಪದ-ಸದ್ದೇ ಜಾತಿ-ಸದ್ದೇ ಏಕವಚನಮೇವ। ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನಾತಿ ಪನ-ಸದ್ದೋ ವಿಸೇಸತ್ಥಜೋತನೋ। ತೇನ ಪುಥುಅತ್ಥವಿಸಯತಾಯ ಏವಂ ತಂ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ‘‘ಬಹುಕೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದೀಪೇತಿ। ಸುತ್ವಾತಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಆನುಭಾವದಸ್ಸನಾನುಸಾರೇನ ಪರಮ್ಪರಾಗತಂ ಕಥಂ ಸುತ್ವಾ। ಅನುಸಂಯಾಯನ್ತೇನಾತಿ ಅನುವಿಚರನ್ತೇನ। ಏತೇಸಂ ಠಾನನ್ತಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಮುಖೇನ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಭವನಮಾಹ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸೀ’’ತಿಆದಿ। ಸೋತಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾರಾಜಾ। ತನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕರಜ್ಜಂ। ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ। ಪುನ ಪುಚ್ಛಿ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ। ದೋವಾರಿಕಭೂಮಿಯಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸುಧಮ್ಮಾಯ ದೇವಸಭಾಯ ದೇವಪುರಸ್ಸ ಚ ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಆರಕ್ಖಾಯ ಅಧಿಕತತ್ತಾ। ದಿಬ್ಬರುಕ್ಖಸಹಸ್ಸಪಟಿಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಚಿತ್ತಲತಾವನ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    105.Jānapadinoti (dī. ni. ṭī. 2.95) janapadavanto, janapadassa vā issarā rājakumārā. Gottavasena kurū nāma. Tesaṃ nivāso yadi eko janapado, kathaṃ bahuvacananti āha ‘‘ruḷhīsaddenā’’ti. Akkharacintakā hi īdisesu ṭhānesu yutte viya saliṅgavacanāni (pāṇini 1.251) icchanti, ayamettha ruḷhī yathā aññatthāpi ‘‘aṅgesu viharati, mallesu viharatī’’ti ca. Tabbisesane pana janapada-sadde jāti-sadde ekavacanameva. Aṭṭhakathācariyā panāti pana-saddo visesatthajotano. Tena puthuatthavisayatāya evaṃ taṃ bahuvacananti ‘‘bahuke panā’’tiādinā vakkhamānaṃ visesaṃ dīpeti. Sutvāti mandhātumahārājassa ānubhāvadassanānusārena paramparāgataṃ kathaṃ sutvā. Anusaṃyāyantenāti anuvicarantena. Etesaṃ ṭhānanti candimasūriyamukhena cātumahārājikabhavanamāha. Tenāha ‘‘tattha agamāsī’’tiādi. Soti mandhātumahārājā. Tanti cātumahārājikarajjaṃ. Gahetvāti sampaṭicchitvā. Puna pucchi pariṇāyakaratanaṃ. Dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti sudhammāya devasabhāya devapurassa ca catūsu dvāresu ārakkhāya adhikatattā. Dibbarukkhasahassapaṭimaṇḍitanti idaṃ ‘‘cittalatāvana’’ntiādīsupi yojetabbaṃ.

    ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ಭಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಾ ಆಸನ್ನೇ ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಠತ್ವಾ ಚ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅನ್ತರಧಾಯಿ ತೇನತ್ತಭಾವೇನ ರಞ್ಞೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸ್ಸರಿಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ‘‘ಚಿರತರಂ ಕಾಲಂ ಠತ್ವಾ’’ತಿ ಅಪರೇ। ದೇವಭಾವೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ ದೇವಲೋಕೇ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕದಾಯಿನೋ ಅಪರಾಪರಿಯಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತೋಕಾಸತ್ತಾ। ಅವಯವೇ ಸಿದ್ಧೋ ವಿಸೇಸೋ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕೋ ಹೋತೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ರಟ್ಠಂ ಬಹುವಚನೇನ ವೋಹರೀಯತಿ।

    Pathaviyaṃ patiṭṭhāsīti bhassitvā pathaviyā āsanne ṭhāne aṭṭhāsi, ṭhatvā ca nacirasseva antaradhāyi tenattabhāvena rañño cakkavattissariyassa abhāvato. ‘‘Cirataraṃ kālaṃ ṭhatvā’’ti apare. Devabhāvo pāturahosi devaloke pavattivipākadāyino aparāpariyāyavedanīyassa kammassa katokāsattā. Avayave siddho viseso samudāyassa visesako hotīti ekampi raṭṭhaṃ bahuvacanena voharīyati.

    ದ-ಕಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ। ಕಮ್ಮಾಸೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ವುಚ್ಚತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಯಥಾ ‘‘ರೂಪಭವೋ ರೂಪ’’ನ್ತಿ। ಕಥಂ ಪನ ಸೋ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ದಮಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಕೀದಿಸಂ ದಮನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪೋರಿಸಾದಭಾವತೋ ಪಟಿಸೇಧಿತೋ’’ತಿ। ಇಮೇ ಪನ ಥೇರಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕೇ ವದತಿ, ತೇ ಪನ ಚೂಳಕಮ್ಮಾಸದಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾ ವದನ್ತಿ। ಯಕ್ಖಿನಿಪುತ್ತೋ ಹಿ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ಅಲೀನಸತ್ತುಕುಮಾರಕಾಲೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ತತ್ಥ ದಮಿತೋ, ಸುತಸೋಮಕಾಲೇ ಪನ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಪೋರಿಸಾದಭಾವಪಟಿಸೇಧನೇನ ಯತ್ಥ ದಮಿತೋ, ತಂ ಮಹಾಕಮ್ಮಾಸದಮ್ಮಂ ನಾಮ। ಪುತ್ತೋತಿ ವತ್ವಾ ಅತ್ರಜೋತಿ ವಚನಂ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ।

    Da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti niruttinayena. Kammāsoti kammāsapādo vuccati uttarapadalopena yathā ‘‘rūpabhavo rūpa’’nti. Kathaṃ pana so kammāsapādoti āha ‘‘tassa kirā’’tiādi. Damitoti ettha kīdisaṃ damanaṃ adhippetanti āha ‘‘porisādabhāvato paṭisedhito’’ti. Ime pana therāti majjhimabhāṇake vadati, te pana cūḷakammāsadammaṃ sandhāya tathā vadanti. Yakkhiniputto hi kammāsapādo alīnasattukumārakāle bodhisattena tattha damito, sutasomakāle pana bārāṇasirājā porisādabhāvapaṭisedhanena yattha damito, taṃ mahākammāsadammaṃ nāma. Puttoti vatvā atrajoti vacanaṃ orasaputtabhāvadassanatthaṃ.

    ಯೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ಕುರುರಟ್ಠನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ತೇ ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಆಗತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ರಕ್ಖಿತನಿಯಾಮೇನೇವ ಪಞ್ಚ ಸೀಲಾನಿ ರಕ್ಖಿಂಸು, ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಾನುಗತಿಯಾ ಪಚ್ಛಿಮಾ ಜನತಾತಿ, ಸೋ ದೇಸಧಮ್ಮವಸೇನ ಅವಿಚ್ಛೇದತೋ ವತ್ತಮಾನೋ ಕುರುವತ್ತಧಮ್ಮೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ, ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಕುರುಧಮ್ಮಜಾತಕೇನ (ಜಾ॰ ೧.೩.೭೬-೭೮) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಯತ್ಥ ಪಠಮಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೋ ಜಾತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯತ್ಥ ಭಗವತೋ ವಸನೋಕಾಸೋ ಕೋಚಿ ವಿಹಾರೋ ನ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಕೇವಲಂ ಗೋಚರಗಾಮಕಿತ್ತನಂ ನಿದಾನಕಥಾಯ ಪಕತಿ, ಯಥಾ ತಂಸಕ್ಕೇಸು ವಿಹರತಿ ದೇವದಹಂ ನಾಮ ಸಕ್ಕಾನಂ ನಿಗಮೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅವಸನೋಕಾಸತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Yehi āvasitapadeso kururaṭṭhanti nāmaṃ labhi, te uttarakuruto āgatā manussā tattha rakkhitaniyāmeneva pañca sīlāni rakkhiṃsu, tesaṃ diṭṭhānugatiyā pacchimā janatāti, so desadhammavasena avicchedato vattamāno kuruvattadhammoti paññāyittha, ayañca attho kurudhammajātakena (jā. 1.3.76-78) dīpetabbo. So aparabhāge yattha paṭhamaṃ saṃkiliṭṭho jāto, taṃ dassetuṃ ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādi vuttaṃ. Yattha bhagavato vasanokāso koci vihāro na hoti, tattha kevalaṃ gocaragāmakittanaṃ nidānakathāya pakati, yathā taṃsakkesu viharati devadahaṃ nāma sakkānaṃ nigamoti imamatthaṃ dassento ‘‘avasanokāsato’’tiādimāha.

    ಉದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Uddesavārakathāvaṇṇanā

    ೧೦೬. ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಸುತ್ತಮಭಾಸೀತಿ ಅಸಾಧಾರಣಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಸಾಧಾರಣಂ ಪನ ಪಾಕಟನ್ತಿ ಅನಾಮಟ್ಠಂ, ತೇನ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋ ಪುಚ್ಛಿತೋತಿ ಕತ್ವಾ ಇತರೋ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠವಾಸೀನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಪರಜ್ಝಾಸಯೋಯಂ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತೇನ ಬಾಹಿರಸಮುಟ್ಠಾನಂ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಪನ ಅಸಾಧಾರಣಞ್ಚ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತಾದಿಟೀಕಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕುರುರಟ್ಠಂ ಕಿರ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೭೩) ತದಾ ತನ್ನಿವಾಸೀನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವನ್ತತಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಾಬಲೇನ ಉತುಆದಿಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉತುಪಚ್ಚಯಾದಿಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಭೋಜನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಕುರುವತ್ತಧಮ್ಮಾನುಟ್ಠಾನವಾಸನಾಯ ಉತ್ತರಕುರು ವಿಯ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಉತುಆದಿಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ ಹೋನ್ತಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾತಿಸಯಂ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಾದಿಯುತ್ತಂ ತಂ ರಟ್ಠಂ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಚಿತ್ತಸರೀರಕಲ್ಲತಾಯಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ಚ ಅರೋಗತಾಯ। ಅನುಗ್ಗಹಿತಪಞ್ಞಾಬಲಾತಿ ಲದ್ಧುಪಕಾರಞಾಣಾನುಭಾವಾ, ಅನು ಅನು ವಾ ಆಚಿಣ್ಣಪಞ್ಞಾತೇಜಾ। ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸೂತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಚುದ್ದಸಸುಠಾನೇಸು, ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ, ತಥಾ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ, ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಏವಂ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಯಥಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪೇತಿ, ಏವಂ ದೇಸನಾವಸೇನ ಅರಹತ್ತೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಸುವಣ್ಣಚಙ್ಕೋಟಕಸುವಣ್ಣಮಞ್ಜೂಸಾಸು ಪಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ ಸುಮನಚಮ್ಪಕಾದಿನಾನಾಪುಪ್ಫಾನಿ ಮಣಿಪುತ್ತಾದಿಸತ್ತರತನಾನಿ ಚ ಯಥಾ ಭಾಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಸೋಭನ್ತಿ, ಕಿಚ್ಚಕರಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಮನುಞ್ಞಾಭಾವತೋ, ಏವಂ ಸೀಲದಸ್ಸನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಭಾಜನವಿಸೇಸಭೂತಾಯ ಕುರುರಟ್ಠವಾಸಿಪರಿಸಾಯ ದೇಸಿತಾ ಚ ಭಗವತೋ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಸೋಭತಿ, ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ಚ ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಕುರುರಟ್ಠೇ।

    106.Kasmā bhagavā imaṃ suttamabhāsīti asādhāraṇasamuṭṭhānaṃ pucchati, sādhāraṇaṃ pana pākaṭanti anāmaṭṭhaṃ, tena suttanikkhepo pucchitoti katvā itaro ‘‘kururaṭṭhavāsīna’’ntiādinā aparajjhāsayoyaṃ suttanikkhepoti dasseti. Etena bāhirasamuṭṭhānaṃ vibhāvitanti daṭṭhabbaṃ. Ajjhattikaṃ pana asādhāraṇañca mūlapariyāyasuttādiṭīkāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Kururaṭṭhaṃ kira (dī. ni. ṭī. 2.373) tadā tannivāsīnaṃ sattānaṃ yebhuyyena yonisomanasikāravantatāya pubbe ca katapuññatābalena utuādisampannameva ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘utupaccayādisampannattā’’ti. Ādi-saddena bhojanādisampattiṃ saṅgaṇhāti. Keci pana ‘‘pubbe kuruvattadhammānuṭṭhānavāsanāya uttarakuru viya yebhuyyena utuādisampannameva hontaṃ bhagavato kāle sātisayaṃ utusappāyādiyuttaṃ taṃ raṭṭhaṃ ahosī’’ti vadanti. Cittasarīrakallatāyāti cittassa sarīrassa ca arogatāya. Anuggahitapaññābalāti laddhupakārañāṇānubhāvā, anu anu vā āciṇṇapaññātejā. Ekavīsatiyā ṭhānesūti kāyānupassanāvasena cuddasasuṭhānesu, vedanānupassanāvasena ekasmiṃ ṭhāne, tathā cittānupassanāvasena, dhammānupassanāvasena pañcasu ṭhānesūti evaṃ ekavīsatiyā ṭhānesu. Kammaṭṭhānaṃ arahatte pakkhipitvāti catusaccakammaṭṭhānaṃ yathā arahattaṃ pāpeti, evaṃ desanāvasena arahatte pakkhipitvā. Suvaṇṇacaṅkoṭakasuvaṇṇamañjūsāsu pakkhittāni sumanacampakādinānāpupphāni maṇiputtādisattaratanāni ca yathā bhājanasampattiyā savisesaṃ sobhanti, kiccakarāni ca honti manuññābhāvato, evaṃ sīladassanādisampattiyā bhājanavisesabhūtāya kururaṭṭhavāsiparisāya desitā ca bhagavato ayaṃ desanā bhiyyosomattāya sobhati, kiccakārī ca hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘yathā hi puriso’’tiādinā. Etthāti kururaṭṭhe.

    ಪಕತಿಯಾತಿ ಸರಸತೋ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ಪುಬ್ಬೇಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನುಯುತ್ತಾ ವಿಹರನ್ತಿ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾನುಸಾರತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠಅತ್ತಭಾವನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ಚಿತ್ತಂ ಅನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಚಿತ್ತೇನ ಭವಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಪಮಾದವಿಹಾರಂ ಪಹಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Pakatiyāti sarasato, imissā satipaṭṭhānasuttadesanāya pubbepīti adhippāyo. Anuyuttā viharanti satthu desanānusāratoti adhippāyo. Vissaṭṭhaattabhāvanāti aniccādivasena kismiñci yonisomanasikāre cittaṃ aniyojetvā rūpādiārammaṇe abhirativasena vissaṭṭhacittena bhavituṃ na vaṭṭati, pamādavihāraṃ pahāya appamattena bhavitabbanti adhippāyo.

    ಏಕಾಯನೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಯನ-ಸದ್ದೋ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೋ। ನ ಕೇವಲಮಯನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಬಹೂ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯಾತಿ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವತ್ವಾ ಯದಿ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಯೋ ಅಯನ-ಸದ್ದೋ, ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ಮಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಏಕಮಗ್ಗೋತಿ ಏಕೋ ಏವ ಮಗ್ಗೋ। ನ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮೀ ಮಗ್ಗೋ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥೀತಿ। ನನು ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಇಧ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತದಞ್ಞೇ ಚ ಬಹೂ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ಪನ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಞಾಣವೀರಿಯಾದಯೋ ನಿದ್ದೇಸೇ ಗಹಿತಾ। ಉದ್ದೇಸೇ ಪನ ಸತಿಯಾ ಏವ ಗಹಣಂ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನ ದ್ವೇಧಾಪಥಭೂತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಇಮಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನೇಕಮಗ್ಗತಾಭಾವಂ ವಿಯ ಅನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಭಾವಾಭಾವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏಕೇನಾತಿ ಅಸಹಾಯೇನ। ಅಸಹಾಯತಾ ಚ ದುವಿಧಾ ಅತ್ತದುತಿಯತಾಭಾವೇನ ವಾ, ಯಾ ‘‘ವೂಪಕಟ್ಠಕಾಯತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಣ್ಹಾದುತಿಯತಾಭಾವೇನ ವಾ, ಯಾ ‘‘ಪವಿವಿತ್ತಚಿತ್ತತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೂಪಕಟ್ಠೇನ ಪವಿವಿತ್ತಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ। ಸೇಟ್ಠೋಪಿ ಲೋಕೇ ‘‘ಏಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಯಾವ ಪರೇ ಏಕತೋ ಕರೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸೂತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಸ್ಸಾತಿ ಸೇಟ್ಠಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಯದಿ ಸಂಸಾರತೋ ನಿಸ್ಸರಣಟ್ಠೋ ಅಯನಟ್ಠೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಾಧಾರಣೋ ಕಥಂ ಭಗವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೇಸನಾಭೇದೋಯೇವ ಹೇಸೋ, ಯದಿದಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ವಾ ಅಯನೋತಿ ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥೋ ಪನೇಕೋ’’ತಿ।

    Ekāyanoti ettha ayana-saddo maggapariyāyo. Na kevalamayanameva, atha kho aññepi bahū maggapariyāyāti paduddhāraṃ karonto ‘‘maggassa hī’’tiādi vatvā yadi maggapariyāyo ayana-saddo, kasmā puna maggoti vuttanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tasmā’’tiādi. Tattha ekamaggoti eko eva maggo. Na hi nibbānagāmī maggo añño atthīti. Nanu satipaṭṭhānaṃ idha ‘‘maggo’’ti adhippetaṃ, tadaññe ca bahū maggadhammā atthīti? Saccaṃ atthi, te pana satipaṭṭhānaggahaṇeneva gahitā tadavinābhāvato. Tathā hi ñāṇavīriyādayo niddese gahitā. Uddese pana satiyā eva gahaṇaṃ veneyyajjhāsayavasenāti daṭṭhabbaṃ. Na dvedhāpathabhūtoti iminā imassa maggassa anekamaggatābhāvaṃ viya anibbānagāmibhāvābhāvañca dasseti. Ekenāti asahāyena. Asahāyatā ca duvidhā attadutiyatābhāvena vā, yā ‘‘vūpakaṭṭhakāyatā’’ti vuccati, taṇhādutiyatābhāvena vā, yā ‘‘pavivittacittatā’’ti vuccati. Tenāha ‘‘vūpakaṭṭhena pavivittacittenā’’ti. Seṭṭhopi loke ‘‘eko’’ti vuccati ‘‘yāva pare ekato karosī’’tiādīsūti āha ‘‘ekassāti seṭṭhassā’’ti. Yadi saṃsārato nissaraṇaṭṭho ayanaṭṭho aññesampi upanissayasampannānaṃ sādhāraṇo kathaṃ bhagavatoti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Imasmiṃ khoti ettha kho-saddo avadhāraṇe, tasmā imasmiṃ yevāti attho. Desanābhedoyeva heso, yadidaṃ maggoti vā ayanoti vā. Tenāha ‘‘attho paneko’’ti.

    ನಾನಾಮುಖಭಾವನಾನಯಪ್ಪವತ್ತೋತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಮುಖೇನ ತತ್ಥಾಪಿ ಆನಾಪಾನಾದಿಮುಖೇನ ಭಾವನಾನಯೇನ ಪವತ್ತೋ। ಏಕಾಯನನ್ತಿ ಏಕಗಾಮಿನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಅದುತಿಯತ್ತಾ ಸೇಟ್ಠತ್ತಾ ಚ ‘‘ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಏಕಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ನ ದುತೀಯಮತ್ಥೀ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೦) ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ಇತಿವು॰ ೯೦) ಚ। ಖಯೋ ಏವ ಅನ್ತೋತಿ ಖಯನ್ತೋ , ಜಾತಿಯಾ ಖಯನ್ತಂ ದಿಟ್ಠವಾತಿ ಜಾತಿಖಯನ್ತದಸ್ಸೀ। ಅವಿಭಾಗೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತೇ ಹಿತೇನ ಅನುಕಮ್ಪತೀತಿ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ। ಅತರಿಂಸೂತಿ ತರಿಂಸು। ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪುರಿಮಕಾ ಬುದ್ಧಾ, ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಅತೀತಕಾಲೇ।

    Nānāmukhabhāvanānayappavattoti kāyānupassanādimukhena tatthāpi ānāpānādimukhena bhāvanānayena pavatto. Ekāyananti ekagāminaṃ, nibbānagāminanti attho. Nibbānañhi adutiyattā seṭṭhattā ca ‘‘eka’’nti vuccati. Yathāha ‘‘ekañhi saccaṃ na dutīyamatthī’’ti (su. ni. 890) ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90) ca. Khayo eva antoti khayanto , jātiyā khayantaṃ diṭṭhavāti jātikhayantadassī. Avibhāgena sabbepi satte hitena anukampatīti hitānukampī. Atariṃsūti tariṃsu. Pubbeti purimakā buddhā, pubbe vā atītakāle.

    ತನ್ತಿ ತಂ ತೇಸಂ ವಚನಂ, ತಂ ವಾ ಕಿರಿಯಾವುತ್ತಿವಾಚಕತ್ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ಸಙ್ಖೇಯ್ಯಪ್ಪಧಾನತಾಯ ಸತ್ತವಾಚಿನೋ ಏಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾವುತ್ತಿವಾಚಕತಾ ಅತ್ಥಿ। ‘‘ಸಕಿಮ್ಪಿ ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೭೨) ವಿಯ ‘‘ಸಕಿಂ ಅಯನೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಅತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಪದತ್ಥಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ। ಉಭಯಥಾಪೀತಿ ಪುರಿಮನಯೇನ ಪಚ್ಛಿಮನಯೇನ ಚ। ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನೇಕವಾರಂ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಅನೇಕವಾರಮ್ಪಿ ಅಯತೀತಿ ಪುರಿಮನಯಸ್ಸ, ಅನೇಕಞ್ಚಸ್ಸ ಅಯನಂ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮನಯಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ।

    Tanti taṃ tesaṃ vacanaṃ, taṃ vā kiriyāvuttivācakattaṃ na yujjati. Na hi saṅkheyyappadhānatāya sattavācino eka-saddassa kiriyāvuttivācakatā atthi. ‘‘Sakimpi uddhaṃ gaccheyyā’’tiādīsu (a. ni. 7.72) viya ‘‘sakiṃ ayano’’ti iminā byañjanena bhavitabbaṃ. Evaṃ atthaṃ yojetvāti evaṃ padatthaṃ yojetvā. Ubhayathāpīti purimanayena pacchimanayena ca. Na yujjati idhādhippetamaggassa anekavāraṃ pavattisabbhāvato. Tenāha ‘‘kasmā’’tiādi. Anekavārampi ayatīti purimanayassa, anekañcassa ayanaṃ hotīti pacchimanayassa ca paṭikkhepo.

    ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇತಿ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾಕ್ಯೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಸಂಸಯಟ್ಠಾನೇ। ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋತಿ ಲೋಕಿಯೇನ ಮಿಸ್ಸಕೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ। ವಿಸುದ್ಧಿಆದೀನಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಹೇತುಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಚರಿಯತ್ಥೇರೋ ‘‘ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಆಹ, ಇತರೋ ಪರಿಯಾಯಹೇತು ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ’’ತಿ।

    Imasmiṃ padeti ‘‘ekāyano ayaṃ bhikkhave maggo’’ti imasmiṃ vākye, imasmiṃ vā ‘‘pubbabhāgamaggo lokuttaramaggo’’ti saṃsayaṭṭhāne. Missakamaggoti lokiyena missako lokuttaramaggo. Visuddhiādīnaṃ nippariyāyahetuṃ saṅgaṇhanto ācariyatthero ‘‘missakamaggo’’ti āha, itaro pariyāyahetu idhādhippetoti ‘‘pubbabhāgamaggo’’ti.

    ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾವಾತಿ ‘‘ಕಾಲೋ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಯಾ’’ತಿ ಕಾಲಾರೋಚನಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ। ಏವಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ। ಏವಂ ‘‘ಮಧುರಂ ಇಮಂ ಕುಹಿಂ ಛಡ್ಡೇಮಾ’’ತಿ ಅಛಡ್ಡೇನ್ತಾ ಉಚ್ಛುಭಾರಂ ವಿಯ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನ ವಿಚರನ್ತಿ। ಆಲುಳೇತೀತಿ ವಿಲುಳಿತೋ ಆಕುಲೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಾಯನಮಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗೋತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇ ತಸ್ಸೇವ ಅಲಙ್ಕಾರತ್ಥಂ ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ಗಾಥಾಪಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗತೋವ ಆನೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ।

    Saddaṃ sutvāvāti ‘‘kālo, bhante, dhammassavanāyā’’ti kālārocanasaddaṃ sutvā. Evaṃ ukkhipitvāti. Evaṃ ‘‘madhuraṃ imaṃ kuhiṃ chaḍḍemā’’ti achaḍḍentā ucchubhāraṃ viya paggahetvā na vicaranti. Āluḷetīti viluḷito ākulo hotīti attho. Ekāyanamaggo vuccati pubbabhāgasatipaṭṭhānamaggoti. Ettāvatā idhādhippetatthe siddhe tasseva alaṅkāratthaṃ so pana yassa pubbabhāgamaggo, taṃ dassetuṃ ‘‘maggānaṭṭhaṅgiko’’tiādikā gāthāpi paṭisambhidāmaggatova ānetvā ṭhapitā.

    ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಂ, ಸೋ ಏವ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತಾಯ ಅತ್ಥೋ, ತೇನ ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಟ್ಠೇನ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮುಪಾಯತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಗ್ಗನೀಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಗವೇಸಿತಬ್ಬತಾಯ, ‘‘ಗಮನೀಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಾಗಾದೀಹೀತಿ। ಇಮಿನಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ‘‘ರಾಗೋ ಮಲಂ, ದೋಸೋ ಮಲಂ, ಮೋಹೋ ಮಲ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೨೪) ವಚನತೋ। ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಾದೀಹೀ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ತೇ ವಿಸುಂ ಉದ್ಧಟಾ। ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಾಮಂ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ ಏವ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರೂಪಮಲವಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಕೇವಲಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಇದಮೇತ್ಥ ಆಹಚ್ಚಭಾಸಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Nibbānagamanaṭṭhenāti nibbānaṃ gacchati adhigacchati etenāti nibbānagamanaṃ, so eva aviparītasabhāvatāya attho, tena nibbānagamanaṭṭhena, nibbānādhigamupāyatāyāti attho. Magganīyaṭṭhenāti gavesitabbatāya, ‘‘gamanīyaṭṭhenā’’ti vā pāṭho, upagantabbattāti attho. Rāgādīhīti. Iminā rāgadosamohānaṃyeva gahaṇaṃ ‘‘rāgo malaṃ, doso malaṃ, moho mala’’nti (vibha. 924) vacanato. ‘‘Abhijjhāvisamalobhādīhī’’ti pana iminā sabbesampi upakkilesānaṃ saṅgaṇhanatthaṃ te visuṃ uddhaṭā. Sattānaṃ visuddhiyāti vuttassa atthassa ekantikataṃ dassento ‘‘tathā hī’’tiādimāha. Kāmaṃ ‘‘visuddhiyā’’ti sāmaññajotanā, cittavisuddhi eva panettha adhippetāti dassetuṃ ‘‘rūpamalavasena panā’’tiādi vuttaṃ. Na kevalaṃ aṭṭhakathāvacanameva, atha kho idamettha āhaccabhāsitanti dassento ‘‘tathā hī’’tiādimāha.

    ಸಾ ಪನಾಯಂ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ ಸಿಜ್ಝಮಾನಾ ಯಸ್ಮಾ ಸೋಕಾದೀನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಸೋಚನಂ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇತಸೋ ಸನ್ತಾಪೋ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಂ ಸೋಕೋ। ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಿಮಿತ್ತಮೇವ ಸೋಕಾಧಿಕತಾಯ ‘‘ಕಹಂ, ಏಕಪುತ್ತಕ, ಕಹಂ, ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿ ಪರಿದೇವವಸೇನ ಲಪನಂ ಪರಿದೇವೋ, ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಂ ಇಧ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ। ತಂ ಪನಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾವಹತಂ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Sā panāyaṃ cittavisuddhi sijjhamānā yasmā sokādīnaṃ anuppādāya saṃvattati, tasmā vuttaṃ ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamāyā’’tiādi. Tattha socanaṃ ñātibyasanādinimittaṃ cetaso santāpo antonijjhānaṃ soko. Ñātibyasanādinimittameva sokādhikatāya ‘‘kahaṃ, ekaputtaka, kahaṃ, ekaputtakā’’ti paridevavasena lapanaṃ paridevo, āyatiṃ anuppajjanaṃ idha samatikkamoti āha ‘‘pahānāyā’’ti. Taṃ panassa samatikkamāvahataṃ nidassanavasena dassento ‘‘ayaṃ hī’’tiādimāha.

    ತತ್ಥ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ತಂ ವಿಸೋಧೇಹೀತಿ ಅತೀತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಛಾತಿ ಪರತೋ। ತೇತಿ ತುಯ್ಹಂ। ಮಾಹೂತಿ ಮಾ ಅಹು। ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನಂ। ಏತೇನ ಅನಾಗತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಮಜ್ಝೇತಿ ತದುಭಯವೇಮಜ್ಝೇ। ನೋ ಚೇ ಗಹೇಸ್ಸಸೀತಿ ನ ಉಪಾದಿಯಿಸ್ಸಸಿ ಚೇ। ಏತೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಖನ್ಧಪಬನ್ಧೇ ಉಪಾದಾನಪ್ಪವತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಏವಂ ಅದ್ಧತ್ತಯಗತಸಂಕಿಲೇಸವಿಸೋಧನೇ ಸತಿ ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹತಾಯ ಉಪಸನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸಸೀತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ಗಾಥಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಂ ಗಾಥ’’ನ್ತಿಆದಿ।

    Tattha yaṃ pubbe taṃ visodhehīti atītesu khandhesu taṇhāsaṃkilesavisodhanaṃ vuttaṃ. Pacchāti parato. Teti tuyhaṃ. Māhūti mā ahu. Kiñcananti rāgādikiñcanaṃ. Etena anāgatesu khandhesu saṃkilesavisodhanaṃ vuttaṃ. Majjheti tadubhayavemajjhe. No ce gahessasīti na upādiyissasi ce. Etena paccuppanne khandhapabandhe upādānappavatti vuttā. Upasanto carissasīti evaṃ addhattayagatasaṃkilesavisodhane sati nibbutasabbapariḷāhatāya upasanto hutvā viharissasīti arahattanikūṭena gāthaṃ niṭṭhapesi. Tenāha ‘‘imaṃ gātha’’ntiādi.

    ಪುತ್ತಾತಿ ಓರಸಾ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ವಾ ಯೇ ಕೇಚಿ। ಪಿತಾತಿ ಜನಕೋ। ಬನ್ಧವಾತಿ ಞಾತಕಾ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪುತ್ತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ಬನ್ಧವಾ ವಾ ಅನ್ತಕೇನ ಮಚ್ಚುನಾ ಅಧಿಪನ್ನಸ್ಸ ಅಭಿಭೂತಸ್ಸ ಮರಣತೋ ತಾಣಾಯ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಞಾತೀಸು ತಾಣತಾತಿ। ನ ಹಿ ಞಾತೀನಂ ವಸೇನ ಮರಣತೋ ಆರಕ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಾಚಾರೇ ‘‘ಉಭೋ ಪುತ್ತಾ ಕಾಲಕತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅಪ॰ ಥೇರೀ ೨.೨.೪೯೮) ಮಾ ನಿರತ್ಥಕಂ ಪರಿದೇವಿ, ಧಮ್ಮಂಯೇವ ಪನ ಯಾಥಾವತೋ ಪಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Puttāti orasā, aññepi vā ye keci. Pitāti janako. Bandhavāti ñātakā. Ayañhettha attho – puttā vā pitā vā bandhavā vā antakena maccunā adhipannassa abhibhūtassa maraṇato tāṇāya na honti, tasmā natthi ñātīsu tāṇatāti. Na hi ñātīnaṃ vasena maraṇato ārakkhā atthi, tasmā paṭācāre ‘‘ubho puttā kālakatā’’tiādinā (apa. therī 2.2.498) mā niratthakaṃ paridevi, dhammaṃyeva pana yāthāvato passāti adhippāyo.

    ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಯಥಾನುಲೋಮಂ ಪವತ್ತಿತಾಯ ಸಾಮುಕ್ಕಂಸಿಕಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಹಸ್ಸನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ। ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಮಗ್ಗವಸೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ನ ಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥಾಯ ವಿನಾ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೋ ಅತ್ಥಿ। ‘‘ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ’’ತಿ ಪನ ಇದಂ ಸೋಕವಿನೋದನವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಠಮಂ ಸುತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಏಸ ನಯೋ ಇತರಗಾಥಾಯಪಿ। ಭಾವನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾ। ಸಾ ಹಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಾದೀನಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ, ತಸ್ಮಾ। ತೇಪೀತಿ ಸನ್ತತಿಮಹಾಮತ್ತಪಟಾಚಾರಾ।

    Sotāpattiphale patiṭṭhitāti yathānulomaṃ pavattitāya sāmukkaṃsikāya dhammadesanāya pariyosāne sahassanayapaṭimaṇḍite sotāpattiphale patiṭṭhahi. Kathaṃ panāyaṃ satipaṭṭhānamaggavasena sotāpattiphale patiṭṭhāsīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Na hi catusaccakammaṭṭhānakathāya vinā sāvakānaṃ ariyamaggādhigamo atthi. ‘‘Imaṃ gāthaṃ sutvā’’ti pana idaṃ sokavinodanavasena pavattitāya gāthāya paṭhamaṃ sutattā vuttaṃ. Esa nayo itaragāthāyapi. Bhāvanāti paññābhāvanā. Sā hi idhādhippetā. Tasmāti yasmā rūpādīnaṃ aniccādito anupassanāpi satipaṭṭhānabhāvanā, tasmā. Tepīti santatimahāmattapaṭācārā.

    ಪಞ್ಚಸತೇ ಚೋರೇತಿ ಸತಸತಚೋರಪರಿವಾರೇ ಪಞ್ಚ ಚೋರೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪೇಸೇಸಿ। ತೇ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಥೇರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ ಸಮಾಗಚ್ಛಿಂಸು। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸೂ’’ತಿ। ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಊರುಟ್ಠಿಭೇದಜನಿತಂ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇಸಿ। ಪಾದಾನೀತಿ ಪಾದೇ। ಸಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ। ಅಡ್ಡಿಯಾಮೀತಿ ಜಿಗುಚ್ಛಾಮಿ। ಹರಾಯಾಮೀತಿ ಲಜ್ಜಾಮಿ। ವಿಪಸ್ಸಿಸನ್ತಿ ಸಮ್ಮಸಿಂ।

    Pañcasate coreti satasatacoraparivāre pañca core paṭipāṭiyā pesesi. Te araññaṃ pavisitvā theraṃ pariyesantā anukkamena therassa samīpe samāgacchiṃsu. Tenāha ‘‘te gantvā theraṃ parivāretvā nisīdiṃsū’’ti. Vedanaṃ vikkhambhetvā pītipāmojjaṃ uppajjīti sambandho. Therassa hi sīlaṃ paccavekkhato suparisuddhaṃ sīlaṃ nissāya uḷāraṃ pītipāmojjaṃ uppajjamānaṃ ūruṭṭhibhedajanitaṃ dukkhavedanaṃ vikkhambhesi. Pādānīti pāde. Saññapessāmīti saññattiṃ karissāmi. Aḍḍiyāmīti jigucchāmi. Harāyāmīti lajjāmi. Vipassisanti sammasiṃ.

    ಪಚಲಾಯನ್ತಾನನ್ತಿ ಪಚಲಾಯನಂ ನಿದ್ದಂ ಉಪಗತಾನಂ। ವತಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಧುತಚರಣಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಪಮಾದನ್ತಿ ಪಚಲಾಯನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಓರುದ್ಧಮಾನಸೋತಿ ಉಪರುದ್ಧಅಧಿಚಿತ್ತೋ। ಪಞ್ಜರಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸರೀರೇ। ಸರೀರಞ್ಹಿ ನ್ಹಾರುಸಮ್ಬನ್ಧಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾತತಾಯ ಇಧ ‘‘ಪಞ್ಜರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Pacalāyantānanti pacalāyanaṃ niddaṃ upagatānaṃ. Vatasampannoti dhutacaraṇasampanno. Pamādanti pacalāyanaṃ sandhāyāha. Oruddhamānasoti uparuddhaadhicitto. Pañjarasminti sarīre. Sarīrañhi nhārusambandhaaṭṭhisaṅghātatāya idha ‘‘pañjara’’nti vuttaṃ.

    ಪೀತವಣ್ಣಾಯ ಪಟಾಕಾಯ ಪರಿಹರಣತೋ ಮಲ್ಲಯುದ್ಧಚಿತ್ತಕತಾಯ ಚ ಪೀತಮಲ್ಲೋ। ತೀಸು ರಜ್ಜೇಸೂತಿ ಪಣ್ಡುಚೋಳಗೋಳರಜ್ಜೇಸು। ಮಲ್ಲಾ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಆಗಮ್ಮ। ತಂಯೇವ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ರೂಪಾದಯೋ ‘ಮಮಾ’ತಿ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ನ ತುಮ್ಹಾಕವಗ್ಗೇನ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩-೩೪) ಪಕಾಸಿತಮತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಮತ್ತಹತ್ಥಿನೋ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ। ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ಚಙ್ಕಮತಿ ‘‘ನಿಸಿನ್ನೇ ನಿದ್ದಾಯ ಅವಸರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಸಫಲತಾಪವೇದನಮುಖೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ। ಭಾಸಿತನ್ತಿ ವಚನಂ। ಕಸ್ಸ ಪನ ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಲೋಕಗ್ಗವಾದಿನೋ’’ತಿ। ನ ತುಮ್ಹಾಕನ್ತಿಆದಿ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನಂ। ತಯಿದಂ ಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವೂಪಸಮಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತಾ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಆಹರಿ। ತೇನ ಇದಾನಾಹಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ರೋಗಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅರೋಗೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Pītavaṇṇāya paṭākāya pariharaṇato mallayuddhacittakatāya ca pītamallo. Tīsu rajjesūti paṇḍucoḷagoḷarajjesu. Mallā sīhaḷadīpe sakkārasammānaṃ labhantīti tambapaṇṇidīpaṃ āgamma. Taṃyeva aṅkusaṃ katvāti ‘‘rūpādayo ‘mamā’ti na gahetabbā’’ti na tumhākavaggena (saṃ. ni. 3.33-34) pakāsitamatthaṃ attano cittamattahatthino aṅkusaṃ katvā. Jaṇṇukehi caṅkamati ‘‘nisinne niddāya avasaro hotī’’ti. Byākaritvāti attano vīriyārambhassa saphalatāpavedanamukhena sabrahmacārīnaṃ ussāhaṃ janento aññaṃ byākaritvā. Bhāsitanti vacanaṃ. Kassa pana tanti āha ‘‘buddhaseṭṭhassa,sabbalokaggavādino’’ti. Na tumhākantiādi tassa pavattiākāradassanaṃ. Tayidaṃ me saṅkhārānaṃ accantavūpasamakāraṇanti dassento ‘‘aniccā vatā’’ti gāthaṃ āhari. Tena idānāhaṃ saṅkhārānaṃ khaṇe khaṇe bhaṅgasaṅkhātassa rogassa abhāvena arogo parinibbutoti dasseti.

    ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ। ಉಪಪತ್ತೀತಿ ದೇವೂಪಪತ್ತಿ। ಪುನಪಾಕತಿಕಾವ ಅಹೋಸಿ ಸಕ್ಕಭಾವೇನೇವ ಉಪಪನ್ನತ್ತಾ। ಸುಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಏವಂ ನಾಮೋ। ಅಚ್ಛರಾನಂ ನಿರಯೂಪಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತತೋ ಪಭುತಿ ಸತತಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಉತ್ರಸ್ತಮಿದಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಉತ್ರಸ್ತನ್ತಿ ಸನ್ತಸ್ತಂ ಭೀತಂ। ಉಬ್ಬಿಗ್ಗನ್ತಿ ಸಂವಿಗ್ಗಂ। ಉತ್ರಸ್ತನ್ತಿ ವಾ ಸಂವಿಗ್ಗಂ। ಉಬ್ಬಿಗ್ಗನ್ತಿ ಭಯವಸೇನ ಸಹ ಕಾಯೇನ ಸಞ್ಚಲಿತಂ। ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಸೂತಿ ಅನಾಗತೇಸು। ಕಿಚ್ಛೇಸೂತಿ ದುಕ್ಖೇಸು। ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ಭಾವೀದುಕ್ಖಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪ್ಪತಿತೇಸೂತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಕಿಚ್ಛೇಸೂತಿ ಯೋಜನಾ, ತದಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನದುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Assāti sakkassa. Upapattīti devūpapatti. Punapākatikāva ahosi sakkabhāveneva upapannattā. Subrahmāti evaṃ nāmo. Accharānaṃ nirayūpapattiṃ disvā tato pabhuti satataṃ pavattamānaṃ attano cittutrāsaṃ sandhāyāha ‘‘niccaṃ utrastamidaṃ citta’’ntiādi. Tattha utrastanti santastaṃ bhītaṃ. Ubbigganti saṃviggaṃ. Utrastanti vā saṃviggaṃ. Ubbigganti bhayavasena saha kāyena sañcalitaṃ. Anuppannesūti anāgatesu. Kicchesūti dukkhesu. Nimittatthe bhummavacanaṃ, bhāvīdukkhapavattinimittanti attho. Uppatitesūti uppannesu kicchesūti yojanā, tadā attano parivārassa uppannadukkhanimittanti adhippāyo.

    ಬೋಜ್ಝಾತಿ ಬೋಧಿತೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞತ್ರಾತಿ ಚ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ತಪಸಾತಿ ತಪೋಕಮ್ಮತೋ। ತೇನ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪಾಯಭೂತಂ ಧುತಙ್ಗಸೇವನಾದಿಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾತಿ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಂವರಣತೋ। ಏತೇನ ಸತಿಸಂವರಸೀಸೇನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಂವರಸೀಲಂ, ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಬ್ಬನಿಸ್ಸಗ್ಗಾತಿ ಸಬ್ಬುಪಧಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ। ಕಿಲೇಸೇಸು ಹಿ ನಿಸ್ಸಟ್ಠೇಸು ಕಮ್ಮವಟ್ಟಂ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ಸೋತ್ಥಿನ್ತಿ ಖೇಮಂ ಅನುಪದ್ದವತಂ।

    Bojjhāti bodhito, ariyamaggatoti attho. Aññatrāti ca padaṃ apekkhitvā nissakkavacanaṃ, tasmā bodhiṃ ṭhapetvāti attho. Esa nayo sesesupi. Tapasāti tapokammato. Tena maggādhigamassa upāyabhūtaṃ dhutaṅgasevanādisallekhapaṭipadaṃ dasseti. Indriyasaṃvarāti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ saṃvaraṇato. Etena satisaṃvarasīsena sabbampi saṃvarasīlaṃ, lakkhaṇahāranayena vā sabbampi catupārisuddhisīlaṃ dasseti. Sabbanissaggāti sabbupadhinissajjanato sabbakilesappahānato. Kilesesu hi nissaṭṭhesu kammavaṭṭaṃ vipākavaṭṭañca nissaṭṭhameva hotīti. Sotthinti khemaṃ anupaddavataṃ.

    ಞಾಯತಿ ನಿಚ್ಛಯೇನ ಕಮತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ವಾ ಞಾಯತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಞಾಯೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ । ತಣ್ಹಾವಾನವಿರಹಿತತ್ತಾತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತವಾನವಿವಿತ್ತತ್ತಾ। ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಖನ್ಧಂ, ಕಮ್ಮುನಾ ವಾ ಫಲಂ, ಸತ್ತೇಹಿ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಿನತಿ ಸಂಸಿಬ್ಬತೀತಿ ವಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಯಿದಂ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ವಾನಂ, ನ ವಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಗತೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತು। ಪರಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯಾ’’ತಿ।

    Ñāyati nicchayena kamati nibbānaṃ, taṃ vā ñāyati paṭivijjhīyati etenāti ñāyo, ariyamaggoti āha ‘‘ñāyo vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti . Taṇhāvānavirahitattāti taṇhāsaṅkhātavānavivittattā. Taṇhā hi khandhehi khandhaṃ, kammunā vā phalaṃ, sattehi vā dukkhaṃ vinati saṃsibbatīti vānanti vuccati. Tayidaṃ natthi ettha vānaṃ, na vā etasmiṃ adhigate puggalassa vānanti nibbānaṃ, asaṅkhatā dhātu. Parapaccayena vinā paccakkhakaraṇaṃ sacchikiriyāti āha ‘‘attapaccakkhatāyā’’ti.

    ನನು ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇನೇವೇತ್ಥ ಸೋಕಸಮತಿಕ್ಕಮಾದಯೋಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಪುನ ಕಸ್ಮಾ ಗಹಿತಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾಸನಯುತ್ತಿಕೋವಿದೇತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣಾಯಂ ಧಮ್ಮನೀತಿಯಂ ಛೇಕೇ। ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ಞಾಪೇತೀತಿ ಯೇ ಯೇ ಬೋಧನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾ ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರಾದಿವಸೇನ ಯಥಾ ಯಥಾ ಬೋಧೇತಬ್ಬಾ, ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಭಗವಾ ತೇ ತೇ ತಥಾ ತಥಾ ಬೋಧೇನ್ತೋ ತಂ ತಮತ್ಥಂ ಞಾಪೇತಿ। ತಂ ತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಂ ಅಗಣೇನ್ತೋ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ। ನ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಞಾಪಕಾದಿಸಾಧನೀಯವಚನಾತಿ। ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಜಾಯತಿ, ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತಸೋಕಪರಿದೇವಸ್ಸ ನ ಕದಾಚಿ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ ಅತ್ಥಿ ಸೋಕಪರಿದೇವಸಮತಿಕ್ಕಮಮುಖೇನೇವ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಇಜ್ಝನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯೇಹಿ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ ಪುಟ್ಠಂ ಪುಥುಜ್ಜನಂ ಸೋಕಾದಯೋ ಅಭಿಭವನ್ತಿ, ಪರಿಞ್ಞಾತೇಸು ಚ ತೇಸು ತೇ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಕಪರಿದೇವಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇನಾ’’ತಿ। ಞಾಯಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸ್ಸ ತತಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ। ತದಧಿಗಮೇನ ಹಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೋ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಸಹಭಾವೀಪಿ ಇತರಾಭಿಸಮಯೋ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯಹೇತುಕೋ ವಿಯ ವುತ್ತೋ ‘‘ಞಾಯಸ್ಸಾಧಿಗಮೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ। ಫಲಞಾಣೇನ ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ। ಸಮ್ಪದಾನವಚನಞ್ಚೇತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Nanu ‘‘visuddhiyā’’ti cittavisuddhiyā adhippetattā visuddhiggahaṇenevettha sokasamatikkamādayopi gahitā eva honti, te puna kasmā gahitāti anuyogaṃ sandhāya ‘‘tattha kiñcāpī’’tiādi vuttaṃ. Sāsanayuttikovideti saccapaṭiccasamuppādādilakkhaṇāyaṃ dhammanītiyaṃ cheke. Taṃ taṃ atthaṃ ñāpetīti ye ye bodhaneyyapuggalā saṅkhepavitthārādivasena yathā yathā bodhetabbā, attano desanāvilāsena bhagavā te te tathā tathā bodhento taṃ tamatthaṃ ñāpeti. Taṃ taṃ pākaṭaṃ katvā dassentoti atthāpattiṃ agaṇento taṃ taṃ atthaṃ pākaṭaṃ katvā dassento. Na hi sammāsambuddhā atthāpattiñāpakādisādhanīyavacanāti. Saṃvattatīti jāyati, hotīti attho. Yasmā anatikkantasokaparidevassa na kadāci cittavisuddhi atthi sokaparidevasamatikkamamukheneva cittavisuddhiyā ijjhanato, tasmā āha ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamena hotī’’ti. Yasmā pana domanassapaccayehi dukkhadhammehi puṭṭhaṃ puthujjanaṃ sokādayo abhibhavanti, pariññātesu ca tesu te na honti, tasmā vuttaṃ ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamo dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamenā’’ti. Ñāyassāti aggamaggassa tatiyamaggassa ca. Tadadhigamena hi yathākkamaṃ dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamo. Sacchikiriyābhisamayasahabhāvīpi itarābhisamayo tadavinābhāvato sacchikiriyābhisamayahetuko viya vutto ‘‘ñāyassādhigamo nibbānassa sacchikiriyāyā’’ti. Phalañāṇena vā paccakkhakaraṇaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘nibbānassa sacchikiriyāyā’’ti. Sampadānavacanañcetaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ವಣ್ಣಭಣನನ್ತಿ ಪಸಂಸಾವಚನಂ। ತಯಿದಂ ನ ಇಧೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಸತ್ಥಾ ಅಕಾಸಿಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥಆದಿಮ್ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಆದಿ ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಂ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತ್ಥಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ। ಸೀಲಾದಿಪಞ್ಚಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಪಾರಿಪೂರಿತೋ ಉಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಚ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತೋ ಅಪನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧಂ। ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಭಾವತೋ ಸಾಸನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ವೋ ಪಕಾಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೪೭) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅರಿಯವಂಸಾತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ವಂಸಾ ಪವೇಣಿಯೋ। ಅಗ್ಗಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಅಗ್ಗಾ’’ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ ಸಬ್ಬವಂಸೇಹಿ ಸೇಟ್ಠಭಾವತೋ। ರತ್ತಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಚಿರರತ್ತಾ’’ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ವಂಸಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ವಂಸಾ’’ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ಪೋರಾಣಾತಿ ಪುರಾತನಾ ಅನಧುನಾತನತ್ತಾ। ಅಸಂಕಿಣ್ಣಾತಿ ಅವಿಕಿಣ್ಣಾ ಅನಪನೀತಾ। ಅಸಂಕಿಣ್ಣಪುಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇಹೀ’’ತಿ ಅರಿಯೇಹಿ ನ ಅಪನೀತಪುಬ್ಬಾ। ನ ಸಂಕೀಯನ್ತೀತಿ ಇದಾನಿಪಿ ತೇಹಿ ನ ಅಪನೀಯನ್ತಿ। ನ ಸಂಕೀಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅನಾಗತೇಪಿ ತೇಹಿ ನ ಅಪನೀಯಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಅಪ್ಪಟಿಕುಟ್ಠಾ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞೂಹೀತಿ ಯೇ ಲೋಕೇ ವಿಞ್ಞೂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ, ತೇಹಿ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖತಾ ಅನಿನ್ದಿತಾ, ಅಗರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿಆದೀಹೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಆದಿದೀಪನೇಹಿ। ಪದೇಹೀತಿ ವಾಕ್ಯೇಹಿ, ವಿಸುದ್ಧಿಅತ್ಥತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನೇಹಿ ವಾ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ।

    Vaṇṇabhaṇananti pasaṃsāvacanaṃ. Tayidaṃ na idheva, atha kho aññatthāpi satthā akāsiyevāti dassento ‘‘yatheva hī’’tiādimāha. Tatthaādimhi kalyāṇaṃ, ādi vā kalyāṇaṃ etassāti ādikalyāṇaṃ. Sesapadadvayepi eseva nayo. Atthasampattiyā sātthaṃ. Byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Sīlādipañcadhammakkhandhapāripūrito upanetabbassa abhāvā ca kevalaparipuṇṇaṃ. Nirupakkilesato apanetabbassa abhāvā ca parisuddhaṃ. Seṭṭhacariyabhāvato sāsana brahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca vo pakāsessāmīti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.147) vuttanayena veditabbo. Ariyavaṃsāti ariyānaṃ buddhādīnaṃ vaṃsā paveṇiyo. Aggaññāti ‘‘aggā’’ti jānitabbā sabbavaṃsehi seṭṭhabhāvato. Rattaññāti ‘‘cirarattā’’ti jānitabbā. Vaṃsaññāti ‘‘buddhādīnaṃ vaṃsā’’ti jānitabbā. Porāṇāti purātanā anadhunātanattā. Asaṃkiṇṇāti avikiṇṇā anapanītā. Asaṃkiṇṇapubbāti ‘‘kiṃ imehī’’ti ariyehi na apanītapubbā. Na saṃkīyantīti idānipi tehi na apanīyanti. Na saṃkīyissantīti anāgatepi tehi na apanīyissanti. Appaṭikuṭṭhā…pe… viññūhīti ye loke viññū samaṇabrāhmaṇā, tehi apaccakkhatā aninditā, agarahitāti attho. Visuddhiyātiādīhīti visuddhiādidīpanehi. Padehīti vākyehi, visuddhiatthatādibhedabhinnehi vā dhammakoṭṭhāsehi.

    ಉಪದ್ದವೇತಿ ಅನತ್ಥೇ। ವಿಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ವಿಸುಜ್ಝನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ। ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಂ ಉಗ್ಗಹೋ। ಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಪರಿಚಯೋ। ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹದಯೇ ಠಪನಂ ಧಾರಣಂ। ಪರಿವತ್ತನಂ ವಾಚನಂ। ಗನ್ಧಾರಕೋತಿ ಗನ್ಧಾರದೇಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ। ಪಹೋನ್ತೀತಿ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಮಗ್ಗಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಾ, ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಾನಿಯತಮಗ್ಗಾಪಿ ವಾ। ಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಕೂಟಸುವಣ್ಣಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಣೀತಿ ಕಾಚಮಣಿಪಿ। ಮುತ್ತಾತಿ ವೇಳುಜಾಪಿ। ಪವಾಳನ್ತಿ ಪಲ್ಲವೋಪಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ರತ್ತಜಮ್ಬುನದಾದಿಪದೇಹಿ ತೇ ವಿಸೇಸಿತಾ।

    Upaddaveti anatthe. Visuddhinti visujjhanaṃ saṃkilesappahānaṃ. Vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Pariyāpuṇanaṃ paricayo. Atthassa hadaye ṭhapanaṃ dhāraṇaṃ. Parivattanaṃ vācanaṃ. Gandhārakoti gandhāradese uppanno. Pahontīti sakkonti aniyyānamaggāti micchāmaggā, micchattaniyatāniyatamaggāpi vā. Suvaṇṇanti kūṭasuvaṇṇampi vuccati. Paṇīti kācamaṇipi. Muttāti veḷujāpi. Pavāḷanti pallavopi vuccatīti rattajambunadādipadehi te visesitā.

    ನ ತತೋ ಹೇಟ್ಠಾತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೫.೩೬೭; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೭೩) ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಕಾಯಾದೀನಂ ವೇದನಾದಿಸಭಾವತ್ತಾಭಾವಾ, ಕಾಯವೇದನಾಚಿತ್ತವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥನ್ತರಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಚ ಹೇಟ್ಠಾಗಹಣೇಸು ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥೂನಂ ಅನಿಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪನ ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥುನೋ ಅಭಾವಾ ‘‘ನ ಉದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗೇನ ಹೇತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಾಗೋತಿ। ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರದಸ್ಸನಂ, ನ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನನ್ತಿ। ಆದೀಸು ಹಿ ಸತಿಗೋಚರೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ವೇದನಾನಂ ಸಮುದಯೋ, ನಾಮರೂಪಸಮುದಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ, ಮನಸಿಕಾರಸಮುದಯಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸತಿಗೋಚರಾನಂ ಪಕಾಸಕೇ ಸುತ್ತಪದೇಸೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೩೪) ಅವಸೇಸಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸತಿಯಾ ಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ಪತಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ। ದಾನಾದೀನಿ ಸತಿಯಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ರೂಪಾದೀನಿ ಕಸಿಣಾದೀನಿ ಚ ಸತಿಯಾ ಠಾನಂ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಂನಿವಾರಣತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಪಧಾನಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ। ಪ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಇಧ ‘‘ಪಣೀತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೪ ತಿಕಮಾತಿಕಾ) ವಿಯ ಪಧಾನತ್ಥದೀಪಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Na tato heṭṭhāti (saṃ. ni. ṭī. 2.5.367; dī. ni. ṭī. 2.373) idhādhippetakāyādīnaṃ vedanādisabhāvattābhāvā, kāyavedanācittavimuttassa tebhūmakadhammassa visuṃ vipallāsavatthantarabhāvena gahitattā ca heṭṭhāgahaṇesu vipallāsavatthūnaṃ aniṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ, pañcamassa pana vipallāsavatthuno abhāvā ‘‘na uddha’’nti āha. Ārammaṇavibhāgena hettha satipaṭṭhānavibhāgoti. Tayo satipaṭṭhānāti satipaṭṭhānasaddassa atthuddhāradassanaṃ, na idha pāḷiyaṃ vuttassa satipaṭṭhānasaddassa atthadassananti. Ādīsu hi satigocaroti ettha ādi-saddena ‘‘phassasamudayā vedanānaṃ samudayo, nāmarūpasamudayā cittassa samudayo, manasikārasamudayā dhammānaṃ samudayo’’ti satipaṭṭhānāti vuttānaṃ satigocarānaṃ pakāsake suttapadese saṅgaṇhāti. Evaṃ paṭisambhidāpāḷiyampi (paṭi. ma. 3.34) avasesapāḷippadesadassanattho ādi-saddo daṭṭhabbo. Satiyā paṭṭhānanti satiyā patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ. Dānādīni satiyā karontassa rūpādīni kasiṇādīni ca satiyā ṭhānaṃ hontīti taṃnivāraṇatthamāha ‘‘padhānaṃ ṭhāna’’nti. Pa-saddo hi idha ‘‘paṇītā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 14 tikamātikā) viya padhānatthadīpakoti adhippāyo.

    ಅರಿಯೋತಿ ಅರಿಯಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸೇಟ್ಠಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಮಾಹ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸಳಾಯತನವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೧)। ಸುತ್ತೇಕದೇಸೇನ ಹಿ ಸುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ –

    Ariyoti ariyaṃ sabbasattaseṭṭhaṃ sammāsambuddhamāha. Etthāti etasmiṃ saḷāyatanavibhaṅgasutte (ma. ni. 3.311). Suttekadesena hi suttaṃ dasseti. Tattha hi –

    ‘‘ತಯೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಯದರಿಯೋ…ಪೇ॰… ಮರಹತೀತಿ ಇತಿ ಖೋ ಪನೇತಂ ವುತ್ತಂ, ಕಿಞ್ಚೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತಂ। ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಅನುಕಮ್ಪಕೋ ಹಿತೇಸೀ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಇದಂ ವೋ ಹಿತಾಯ ಇದಂ ವೋ ಸುಖಾಯಾ’ತಿ। ತಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ, ನ ಸೋತಂ ಓದಹನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ, ವೋಕ್ಕಮ್ಮ ಚ ಸತ್ಥುಸಾಸನಾ ವತ್ತನ್ತಿ। ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ನ ಚೇವ ಅನತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅನತ್ತಮನತಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಅನವಸ್ಸುತೋ ಚ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ। ಇದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ, ಯದರಿಯೋ…ಪೇ॰… ಅರಹತಿ।

    ‘‘Tayo satipaṭṭhānā yadariyo…pe… marahatīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ. Idha, bhikkhave, satthā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti anukampako hitesī anukampaṃ upādāya ‘‘idaṃ vo hitāya idaṃ vo sukhāyā’ti. Tassa sāvakā na sussūsanti, na sotaṃ odahanti, na aññā cittaṃ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ, yadariyo…pe… arahati.

    ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ಥಾ…ಪೇ॰… ಇದಂ ವೋ ಸುಖಾಯಾತಿ। ತಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚೇ ಸಾವಕಾ ನ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ವತ್ತನ್ತಿ। ಏಕಚ್ಚೇ ಸಾವಕಾ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ನ ಚ ವೋಕ್ಕಮ್ಮ ಸತ್ಥುಸಾಸನಾ ವತ್ತನ್ತಿ। ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ನ ಚೇವ ಅನತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅನತ್ತಮನತಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ನ ಚೇವ ಅತ್ತಮನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅತ್ತಮನತಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ। ಅನತ್ತಮನತಞ್ಚ ಅತ್ತಮನತಞ್ಚ ತದುಭಯಂ ಅಭಿನಿವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉಪೇಕ್ಖತೋ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುತಿಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ…ಪೇ॰… ಅರಹತಿ।

    Puna caparaṃ, bhikkhave, satthā…pe… idaṃ vo sukhāyāti. Tassa ekacce sāvakā na sussūsanti…pe… vattanti. Ekacce sāvakā sussūsanti…pe… na ca vokkamma satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, na ceva attamano hoti, na ca attamanataṃ paṭisaṃvedeti. Anattamanatañca attamanatañca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhato viharati sato sampajāno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dutiyaṃ satipaṭṭhānaṃ…pe… arahati.

    ಪುನ ಚಪರಂ…ಪೇ॰… ಸುಖಾಯಾತಿ। ತಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸುಸ್ಸೂಸನ್ತಿ…ಪೇ॰… ವತ್ತನ್ತಿ। ತತ್ರ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಅತ್ತಮನೋ ಚೇವ ಹೋತಿ, ಅತ್ತಮನತಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಅನವಸ್ಸುತೋ ಚ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ । ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತತಿಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ…ಪೇ॰… ಅರಹತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೧) –

    Puna caparaṃ…pe… sukhāyāti. Tassa sāvakā sussūsanti…pe… vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato attamano ceva hoti, attamanatañca paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno . Idaṃ vuccati, bhikkhave, tatiyaṃ satipaṭṭhānaṃ…pe… arahatī’’ti (ma. ni. 3.311) –

    ಏವಂ ಪಟಿಘಾನುನಯೇಹಿ ಅನವಸ್ಸುತತಾ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿತಾಯ ತದುಭಯವೀತಿವತ್ತತಾ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಹಿ ನಿಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿತಾ ಹೋತಿ ಆವೇಣಿಕಧಮ್ಮಭಾವತೋ, ನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದೀನಂ। ಪ-ಸದ್ದೋ ಆರಮ್ಭಂ ಜೋತೇತಿ, ಆರಮ್ಭೋ ಚ ಪವತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಪವತ್ತಯಿತಬ್ಬತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಸತಿಯಾ ಕರಣಭೂತಾಯ ಪಟ್ಠಾನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ। ಅನ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಬಹುಲವಚನೇನ ಕಮ್ಮತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿ।

    Evaṃ paṭighānunayehi anavassutatā, niccaṃ upaṭṭhitassatitāya tadubhayavītivattatā ‘‘satipaṭṭhāna’’nti vuttā. Buddhānaṃyeva hi niccaṃ upaṭṭhitassatitā hoti āveṇikadhammabhāvato, na paccekabuddhādīnaṃ. Pa-saddo ārambhaṃ joteti, ārambho ca pavattīti katvā āha ‘‘pavattayitabbatoti attho’’ti. Satiyā karaṇabhūtāya paṭṭhānaṃ paṭṭhapetabbaṃ satipaṭṭhānaṃ. Ana-saddo hi bahulavacanena kammatthopi hotīti.

    ತಥಾಸ್ಸ ಕತ್ತುಅತ್ಥೋಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪ-ಸದ್ದೋ ಭೂಸತ್ಥವಿಸಿಟ್ಠಂ ಪಕ್ಖನ್ಧನಂ ದೀಪೇತೀತಿ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಆಹ। ಪುನ ಭಾವತ್ಥಂ ಸತಿ-ಸದ್ದಂ ಪಟ್ಠಾನ-ಸದ್ದಞ್ಚ ವಣ್ಣೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನ ಪುರಿಮವಿಕಪ್ಪೇ ಸತಿ-ಸದ್ದೋ ಪಟ್ಠಾನ-ಸದ್ದೋ ಚ ಕತ್ಥುಅತ್ಥೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಸರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಚಿರಕತಸ್ಸ ಚಿರಭಾಸಿತಸ್ಸ ಚ ಅನುಸ್ಸರಣಟ್ಠೇನ। ಇದನ್ತಿ ಯಂ ‘‘ಸತಿಯೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತಪದೇಸೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।

    Tathāssa kattuatthopi labbhatīti ‘‘patiṭṭhātīti paṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Tattha pa-saddo bhūsatthavisiṭṭhaṃ pakkhandhanaṃ dīpetīti ‘‘okkantitvā pakkhanditvā pavattatīti attho’’ti āha. Puna bhāvatthaṃ sati-saddaṃ paṭṭhāna-saddañca vaṇṇento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tena purimavikappe sati-saddo paṭṭhāna-saddo ca katthuatthoti viññāyati. Saraṇaṭṭhenāti cirakatassa cirabhāsitassa ca anussaraṇaṭṭhena. Idanti yaṃ ‘‘satiyeva satipaṭṭhāna’’nti vuttaṃ, idaṃ idha imasmiṃ suttapadese adhippetaṃ.

    ಯದಿ ಏವನ್ತಿ ಯದಿ ಸತಿ ಏವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ, ಸತಿ ನಾಮ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿಬಹುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಬಹುಕಾ ಏತಾ ಸತಿಯೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏಕವಚನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೇನ। ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ, ತೇನೇವ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವೇನ ಏಕತ್ತುಪಗತೋ ಏಕನ್ತತೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಚ ತದತ್ಥಂ ಮಗ್ಗೀಯತೀತಿ ಅತ್ತನಾವ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಾಹರತಿ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಚೇತ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಪಿ ಚ ಏತಾ ಸತಿಯೋ। ಅಪರಭಾಗೇತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ। ಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಯಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಸುಭಸಞ್ಞಾದಿವಿಧಮನೇನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಕಿಂಯೇವ ತತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹಾನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಚತುಬ್ಬಿಧಕಿಚ್ಚಸಾಧನೇನೇವ ಹೇತ್ಥ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ। ಏವಞ್ಚ ಸತೀತಿ ಮಗ್ಗಟ್ಠೇನ ಏಕತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏಕವಚನೇನ ಆರಮ್ಮಣಭೇದೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಸತಿವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ। ವಚನಾನುಸನ್ಧಿನಾ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ದೇಸನಾ ಸಾನುಸನ್ಧಿಕಾವ, ನ ಅನನುಸನ್ಧಿಕಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಪಾದೇತುಂ ‘‘ಮಾರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತಪದಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೨೪) ಆನೇತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿದಸ್ಸನಂ ಸಂಸನ್ದೇತಿ। ತಸ್ಮಾತಿಆದಿ ನಿಗಮನಂ।

    Yadi evanti yadi sati eva satipaṭṭhānaṃ, sati nāma eko dhammo, evaṃ sante kasmā ‘‘satipaṭṭhānā’’ti bahuvacananti āha ‘‘satibahuttā’’tiādi. Yadi bahukā etā satiyo, atha kasmā ‘‘maggo’’ti ekavacananti yojanā. Maggaṭṭhenāti niyyānaṭṭhena. Niyyāniko hi maggadhammo, teneva niyyānikabhāvena ekattupagato ekantato nibbānaṃ gacchati, atthikehi ca tadatthaṃ maggīyatīti attanāva pubbe vuttaṃ paccāharati ‘‘vuttañceta’’nti. Tattha catassopi cetāti kāyānupassanādivasena catubbidhāpi ca etā satiyo. Aparabhāgeti ariyamaggakkhaṇe. Kiccaṃ sādhayamānāti pubbabhāge kāyādīsu ārammaṇesu subhasaññādividhamanena visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe sakiṃyeva tattha catubbidhassapi vipallāsassa samucchedavasena pahānakiccaṃ sādhayamānā ārammaṇakaraṇavasena nibbānaṃ gacchanti. Catubbidhakiccasādhaneneva hettha bahuvacananiddeso. Evañca satīti maggaṭṭhena ekattaṃ upādāya ‘‘maggo’’ti ekavacanena ārammaṇabhedena catubbidhataṃ upādāya ‘‘cattāro’’ti ca vattabbatāya sativijjamānattā. Vacanānusandhinā ‘‘ekāyano aya’’ntiādikā desanā sānusandhikāva, na ananusandhikāti adhippāyo. Vuttamevatthaṃ nidassanena paṭipādetuṃ ‘‘mārasenappamaddana’’nti suttapadaṃ (saṃ. ni. 5.224) ānetvā ‘‘yathā’’tiādinā nidassanaṃ saṃsandeti. Tasmātiādi nigamanaṃ.

    ವಿಸೇಸತೋ ಕಾಯೋ ಚ ವೇದನಾ ಚ ಅಸ್ಸಾದಸ್ಸಕಾರಣನ್ತಿ ತಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ತೇಸು ತಣ್ಹಾವತ್ಥೂಸು ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮೇಸು ಅಸುಭದುಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನಾನಿ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೇಹಿ ತಣ್ಹಾಚರಿತೇಹಿ ಸುಕರಾನೀತಿ ತಾನಿ ತೇಸಂ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ ತಥಾ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವೇಸವತ್ಥುತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಸೇಸಕಾರಣೇಸು ಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಅನಿಚ್ಚಾನತ್ತತಾದಸ್ಸನಾನಿ ಸರಾಗಾದಿವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಫಸ್ಸಾದಿವಸೇನ ನೀವರಣಾದಿವಸೇನ ಚ ನಾತಿಪ್ಪಭೇದಅತಿಪ್ಪಭೇದಗತೇಸು ತೇಸು ತಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಚರಿತಾನಂ ಸುಕರಾನೀತಿ ತೇಸಂ ತಾನಿ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ವತ್ಥುಭಾವೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾ ಕಾಯವೇದನಾನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಸತಿಪಿ ನೇಸಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವತ್ಥುಭಾವೇ ಯೋ ಯಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಪಚ್ಚಯೋ, ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸಮಥಯಾನಿಕೋ ಓಳಾರಿಕಾರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ವೇದನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಓಳಾರಿಕಾರಮ್ಮಣೇ ಅಸಣ್ಠಹನತೋ’’ತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಸ್ಸ ಪನ ಸುಖುಮೇ ಚಿತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಮನ್ದತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನಿಕಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗತಾ ವುತ್ತಾ।

    Visesato kāyo ca vedanā ca assādassakāraṇanti tappahānatthaṃ tesu taṇhāvatthūsu oḷārikasukhumesu asubhadukkhabhāvadassanāni mandatikkhapaññehi taṇhācaritehi sukarānīti tāni tesaṃ ‘‘visuddhimaggo’’ti vuttāni tathā ‘‘niccaṃ attā’’ti abhinivesavatthutāya diṭṭhiyā visesakāraṇesu cittadhammesu aniccānattatādassanāni sarāgādivasena saññāphassādivasena nīvaraṇādivasena ca nātippabhedaatippabhedagatesu tesu tappahānatthaṃ mandatikkhapaññānaṃ diṭṭhicaritānaṃ sukarānīti tesaṃ tāni ‘‘visuddhimaggo’’ti vuttāni. Ettha ca yathā cittadhammānampi taṇhāya vatthubhāvo sambhavati, tathā kāyavedanānampi diṭṭhiyāti satipi nesaṃ catunnampi taṇhādiṭṭhiyā vatthubhāve yo yassa sātisayapaccayo, taṃdassanatthaṃ visesaggahaṇaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Tikkhapaññasamathayāniko oḷārikārammaṇaṃ pariggaṇhanto tattha aṭṭhatvā jhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya vedanaṃ pariggaṇhātīti vuttaṃ. ‘‘Oḷārikārammaṇe asaṇṭhahanato’’ti. Vipassanāyānikassa pana sukhume citte dhammesu ca cittaṃ pakkhandatīti cittadhammānupassanānaṃ mandatikkhapaññāvipassanāyānikānaṃ visuddhimaggatā vuttā.

    ತೇಸಂ ತತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ತತ್ಥ-ಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಪಹಾನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಯೋಜನಾ। ಪರತೋ ತೇಸಂ ತತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವನಯೋ। ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ ಸವಿಸೇಸಾ ಕಾಯೇ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಕಾಯೋ ಕಾಮೋಘಸ್ಸ ವತ್ಥು, ಭವೇಸು ಸುಖಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಭವಸ್ಸಾದೋ ಹೋತಿ ಭವೋಘಸ್ಸ ವೇದನಾ ವತ್ಥು, ಸನ್ತತಿಘನಗಹಣವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಚಿತ್ತೇ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ದಿಟ್ಠೋಘಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ಥು, ಧಮ್ಮೇಸು ವಿನಿಬ್ಭೋಗಸ್ಸ ದುಕ್ಕರತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತತಾಯ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝತ್ತಾ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಹೋತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜೋಘಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥು, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಪಹಾನತ್ಥಂ ಚತ್ತಾರೋವ ವುತ್ತಾ।

    Tesaṃ tatthāti ettha tattha-saddassa ‘‘pahānattha’’nti etena yojanā. Parato tesaṃ tatthāti etthāpi esevanayo. Pañca kāmaguṇā savisesā kāye labbhantīti visesena kāyo kāmoghassa vatthu, bhavesu sukhaggahaṇavasena bhavassādo hoti bhavoghassa vedanā vatthu, santatighanagahaṇavasena visesato citte attābhiniveso hotīti diṭṭhoghassa cittaṃ vatthu, dhammesu vinibbhogassa dukkarattā dhammānaṃ dhammamattatāya duppaṭivijjhattā sammoho hotīti avijjoghassa dhammā vatthu, tasmā tesaṃ pahānatthaṃ cattārova vuttā.

    ಯದಗ್ಗೇನ ಚ ಕಾಯೋ ಕಾಮೋಘಸ್ಸ ವತ್ಥು, ತದಗ್ಗೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥಸ್ಸ ವತ್ಥು, ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಭೂತಾ ವೇದನಾ ವಿಸೇಸೇನ ಬ್ಯಾಪಾದಕಾಯಗನ್ಥಸ್ಸ ವತ್ಥು, ಚಿತ್ತೇ ನಿಚ್ಚಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಸಸ್ಸತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧೀತಿಆದಿ ಪರಾಮಸನಂ ಹೋತೀತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ಥು, ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಭೂತಂ ಭೂತತೋ ಅಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಭವವಿಭವದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೋ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥು, ಸುಖವೇದನಾಸ್ಸಾದವಸೇನ ಪರಲೋಕನಿರಪೇಕ್ಖೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಪರಾಮಾಸಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಸ್ಸ ವೇದನಾ ವತ್ಥು ಸನ್ತತಿಘನಗಹಣವಸೇನ ಸರಾಗಾದಿಚಿತ್ತೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಹೋತೀತಿ ಮೋಹಾಗತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ಥು, ಧಮ್ಮಸಭಾವಾನವಬೋಧೇನ ಭಯಂ ಹೋತೀತಿ ಭಯಾಗತಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥು। ಯೇ ಪನೇತ್ಥ ಅವುತ್ತಾ, ತೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನ ವತ್ಥುಭಾವೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ತಥಾ ಹಿ ಓಘೇಸು ವುತ್ತನಯಾ ಏವ ಯೋಗಾಸವೇಸುಪಿ ಯೋಜನಾ ಅತ್ಥತೋ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾ। ತಥಾ ಪಠಮೋಘತತಿಯಚತುತ್ಥಗನ್ಥಯೋಜನಾಯ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ ಕಾಯಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಇತರೂಪಾದಾನವತ್ಥುತಾ ಯೋಜನಾ, ತಥಾ ಕಾಮೋಘಬ್ಯಾಪಾದಕಾಯಗನ್ಥಯೋಜನಾಯ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ ಕಾಯವೇದನಾನಂ ಛನ್ದದೋಸಾಗತಿ ವತ್ಥುತಾ ಯೋಜನಾ ವಾ।

    Yadaggena ca kāyo kāmoghassa vatthu, tadaggena abhijjhākāyaganthassa vatthu, dukkhāya vedanāya paṭighānusayo anusetīti dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhabhūtā vedanā visesena byāpādakāyaganthassa vatthu, citte niccaggahaṇavasena sassatassa attano sīlena suddhītiādi parāmasanaṃ hotīti sīlabbataparāmāsassa cittaṃ vatthu, nāmarūpaparicchedena bhūtaṃ bhūtato apassantassa bhavavibhavadiṭṭhisaṅkhāto idaṃsaccābhiniveso hotīti tassa dhammā vatthu, sukhavedanāssādavasena paralokanirapekkho ‘‘natthi dinna’’ntiādikaṃ parāmāsaṃ uppādetīti diṭṭhupādānassa vedanā vatthu santatighanagahaṇavasena sarāgādicitte sammoho hotīti mohāgatiyā cittaṃ vatthu, dhammasabhāvānavabodhena bhayaṃ hotīti bhayāgatiyā dhammā vatthu. Ye panettha avuttā, tesaṃ vuttanayena vatthubhāvo yojetabbo. Tathā hi oghesu vuttanayā eva yogāsavesupi yojanā atthato abhinnattā. Tathā paṭhamoghatatiyacatutthaganthayojanāya vuttanayā eva kāyacittadhammānaṃ itarūpādānavatthutā yojanā, tathā kāmoghabyāpādakāyaganthayojanāya vuttanayā eva kāyavedanānaṃ chandadosāgati vatthutā yojanā vā.

    ‘‘ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ಕಾಯಸಮುದಯೋ, ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ವೇದನಾಸಮುದಯೋ, (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೦೮) ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬; ಉದಾ॰ ೧; ವಿಭ॰ ೨೨೫) ವಚನತೋ ಕಾಯಾದೀನಂ ಸಮುದಯಭೂತಾ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಫಸ್ಸಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರಾ ಕಾಯಾದಿಪರಿಜಾನನೇನ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಬ್ಬಿಧಾಹಾರಪರಿಞ್ಞತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಪಕರಣನಯೋತಿ ನೇತ್ತಿಪಕರಣವಸೇನ ಸುತ್ತನ್ತಸಂವಣ್ಣನಾನಯೋ।

    ‘‘Āhārasamudayā kāyasamudayo, phassasamudayā vedanāsamudayo, (saṃ. ni. 5.408) saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti (ma. ni. 3.126; udā. 1; vibha. 225) vacanato kāyādīnaṃ samudayabhūtā kabaḷīkārāhāraphassamanosañcetanāviññāṇāhārā kāyādiparijānanena pariññātā hontīti āha ‘‘catubbidhāhārapariññattha’’nti pakaraṇanayoti nettipakaraṇavasena suttantasaṃvaṇṇanānayo.

    ಸರಣವಸೇನಾತಿ ಕಾಯಾದೀನಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಉಪಧಾರಣವಸೇನ। ಸರನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಏತಾಯಾತಿ ಸತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಏಕತ್ತೇ ಏಕಸಭಾವೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಸಮೋಸರಣಂ ಸಮಾಗಮೋ ಏಕತ್ತಸಮೋಸರಣಂ। ಏತದೇವ ಹಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕನಿಬ್ಬಾನಪವೇಸಹೇತುಭೂತಾ ವಾ ಸಮಾನತಾ ಏಕೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಏಕತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಸಮೋಸರಣಂ ತಂಸಭಾಗತಾ ಏಕತ್ತಸಮೋಸರಣಂ। ಏಕನಿಬ್ಬಾನಪವೇಸಹೇತುಭಾವಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಸರಣೇಕತ್ತಸಮೋಸರಣಾನಿ ಸಹೇವ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಕಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ಥೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ, ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ವಿಸುಂ। ಸರಣವಸೇನಾತಿ ವಾ ‘‘ಗಮನವಸೇನಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ತದೇವ ಗಮನಂ ಸಮೋಸರಣನ್ತಿ, ಸಮೋಸರಣೇ ವಾ ಸತಿಸದ್ದತ್ಥವಸೇನ ಅವುಚ್ಚಮಾನೇ ಧಾರಣತಾವ ಸತೀತಿ ಸತಿಸದ್ದತ್ಥನ್ತರಾಭಾವಾ ಪುರಿಮಂ ಸತಿಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಏಕಭಾವಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಮೋಸರಣೇಪಿ ಸಹಿತಾನೇವ ತಾನಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಕಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ, ನವವಿಧೇನ, ಸೋಳಸವಿಧೇನ, ಪಞ್ಚವಿಧೇನಾತಿ ಇದಂ ಉಪರಿ ಪಾಳಿಯಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೭) ಆಗತಾನಂ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬಾದೀನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತೇಸಂ ಪನ ಅನ್ತರಭೇದವಸೇನ ತದನುಗತಭೇದವಸೇನ ಚ ಭಾವನಾಯ ಅನೇಕವಿಧತಾ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ। ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಉಟ್ಠಾನಕಭಣ್ಡಸದಿಸತಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿತಂತಂಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾನುಭಾವಸ್ಸ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Saraṇavasenāti kāyādīnaṃ kusalādidhammānañca upadhāraṇavasena. Saranti gacchanti nibbānaṃ etāyāti satīti imasmiṃ atthe ekatte ekasabhāve nibbāne samosaraṇaṃ samāgamo ekattasamosaraṇaṃ. Etadeva hi dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Ekanibbānapavesahetubhūtā vā samānatā eko satipaṭṭhānassa bhāvo ekattaṃ, tattha samosaraṇaṃ taṃsabhāgatā ekattasamosaraṇaṃ. Ekanibbānapavesahetubhāvaṃ pana dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Etasmiṃ atthe saraṇekattasamosaraṇāni saheva satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇatthena vuttānīti daṭṭhabbāni, purimasmiṃ visuṃ. Saraṇavasenāti vā ‘‘gamanavasenā’’ti atthe sati tadeva gamanaṃ samosaraṇanti, samosaraṇe vā satisaddatthavasena avuccamāne dhāraṇatāva satīti satisaddatthantarābhāvā purimaṃ satibhāvassa kāraṇaṃ, pacchimaṃ ekabhāvassāti nibbānasamosaraṇepi sahitāneva tāni satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇāni vuttāni honti. Cuddasavidhena,navavidhena, soḷasavidhena, pañcavidhenāti idaṃ upari pāḷiyaṃ (ma. ni. 1.107) āgatānaṃ ānāpānapabbādīnaṃ vasena vuttaṃ, tesaṃ pana antarabhedavasena tadanugatabhedavasena ca bhāvanāya anekavidhatā labbhatiyeva. Catūsu disāsu uṭṭhānakabhaṇḍasadisatā kāyānupassanāditaṃtaṃsatipaṭṭhānabhāvanānubhāvassa daṭṭhabbā.

    ‘‘ಗೋಚರೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚರಥ ಸಕೇ ಪೇತ್ತಿಕೇ ವಿಸಯೇ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೮೦; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೨) ಭಿಕ್ಖುಗೋಚರಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ, ಯದಿದಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಯೋ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಿಕ್ಖುಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಭಿಕ್ಖುಮ್ಹಿ ತಂ ನಿಯಮತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ। ಸತ್ಥು ಚರಿಯಾನುವಿಧಾಯಕತ್ತಾ ಸಕಲಸಾಸನಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಾಯ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ ಭಾಜನಭಾವೋ।

    ‘‘Gocare, bhikkhave, caratha sake pettike visaye’’tiādivacanato (dī. ni. 3.80; saṃ. ni. 5.372) bhikkhugocarā ete dhammā, yadidaṃ kāyānupassanādayo. Tattha yasmā kāyānupassanādipaṭipattiyā bhikkhu hoti, tasmā ‘‘kāyānupassī viharatī’’tiādinā bhikkhuṃ dasseti, bhikkhumhi taṃ niyamatoti āha ‘‘paṭipattiyā bhikkhubhāvadassanato’’ti. Satthu cariyānuvidhāyakattā sakalasāsanasampaṭiggāhakattā ca sabbappakārāya anusāsaniyā bhājanabhāvo.

    ಸಮಂ ಚರೇಯ್ಯಾತಿ ಕಾಯಾದಿವಿಸಮಚರಿಯಂ ಪಹಾಯ ಕಾಯಾದೀಹಿ ಸಮಂ ಚರೇಯ್ಯ। ರಾಗಾದಿವೂಪಸಮೇನ ಸನ್ತೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯದಮೇನ ದನ್ತೋ। ಚತುಮಗ್ಗನಿಯಾಮೇನ ನಿಯತೋ। ಸೇಟ್ಠಚರಿತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ। ಕಾಯದಣ್ಡಾದಿಓರೋಪನೇನ ನಿಧಾಯ ದಣ್ಡಂ। ಅರಿಯಭಾವೇ ಠಿತೋ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಬಾಹಿತಪಾಪಸಮಿತಪಾಪಭಿನ್ನಕಿಲೇಸತಾಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸಮಣೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Samaṃ careyyāti kāyādivisamacariyaṃ pahāya kāyādīhi samaṃ careyya. Rāgādivūpasamena santo. Indriyadamena danto. Catumagganiyāmena niyato. Seṭṭhacaritāya brahmacārī. Kāyadaṇḍādioropanena nidhāya daṇḍaṃ. Ariyabhāve ṭhito so evarūpo bāhitapāpasamitapāpabhinnakilesatāhi brāhmaṇo samaṇo bhikkhūti veditabbo.

    ‘‘ಅಯಞ್ಚೇವ ಕಾಯೋ ಬಹಿದ್ಧೋ ಚ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೭೩) ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ, ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೧, ೨೮೭; ಪಾರಾ॰ ೧೧) ನಾಮಕಾಯೋ ಕಾಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕಾಯೇತಿ ರೂಪಕಾಯೇ’’ತಿ ಆಹ।

    ‘‘Ayañceva kāyo bahiddho ca nāmarūpa’’ntiādīsu (dī. ni. ṭī. 2.373) khandhapañcakaṃ, ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’tiādīsu (ma. ni. 1.271, 287; pārā. 11) nāmakāyo kāyoti vuccatīti tato visesanatthaṃ ‘‘kāyeti rūpakāye’’ti āha.

    ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋತಿ ‘‘ವೇದನಾದಯೋಪಿ ಏತ್ಥ ಸಿತಾ ಏತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧಾ’’ತಿ ಕಾಯೇ ವೇದನಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾಪಸಙ್ಗೇಪಿ ಆಪನ್ನೇ ತತೋ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮೂಹವಿಸಯತಾಯ ಚಸ್ಸ ಕಾಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮುದಾಯುಪಾದಾನತಾಯ ಚ ಅಸುಭಾಕಾರಸ್ಸ ‘‘ಕಾಯೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ, ತಥಾ ಆರಮ್ಮಣಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಚಿತ್ತೇ’’ತಿ ಏಕವಚನಂ, ವೇದನಾ ಪನ ಸುಖಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ವೇದನಾಸೂ’’ತಿ ಬಹುವಚನೇನ ವುತ್ತಾ, ತಥೇವ ಚ ನಿದ್ದೇಸೋ ಪವತ್ತಿತೋ, ಧಮ್ಮಾ ಚ ಪರೋಪಣ್ಣಾಸಭೇದಾ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದಾ ಏವಾತಿ ತೇಪಿ ಬಹುವಚನವಸೇನೇವ ವುತ್ತಾ। ಅವಯವೀಗಾಹ-ಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನ-ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸನಿಸೇಧನತ್ಥಂ ಕಾಯಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇಹಿ, ತಾನಿ ಚ ಕೇಸಾದೀಹಿ, ಕೇಸಾದಿಕೇ ಚ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪೇಹಿ ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ನ ಕಾಯೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಾಸಾದಾದಿನಗರಾವಯವಸಮೂಹೇ ಅವಯವೀವಾದಿನೋಪಿ ಅವಯವೀಗಾಹಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ನಗರಂ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಪನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನಂ ಸಿಯಾತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿಸಮಞ್ಞಾತಿಧಾವನೇ ನಗರನಿದಸ್ಸನಂ ವುತ್ತಂ। ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಮೂಹೋ, ಕೇಸಲೋಮಾದಿಸಮೂಹೋ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಸಮೂಹೇ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತೋ ಕಾಯೋಪಿ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ, ಪಗೇವ ಇತ್ಥಿಆದಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯೋ ವಾ…ಪೇ॰… ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸತ್ತಜೀವಾದಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಅವಯವೀ ಪನ ಕಾಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಕಾಯಾದಿಸಞ್ಞಾಭಿಧಾನಾನೀತಿಆಹ ‘‘ಯಥಾವುತ್ತ…ಪೇ॰… ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ।

    Asammissatoti ‘‘vedanādayopi ettha sitā ettha paṭibaddhā’’ti kāye vedanādianupassanāpasaṅgepi āpanne tato asammissatoti attho. Samūhavisayatāya cassa kāya-saddassa samudāyupādānatāya ca asubhākārassa ‘‘kāye’’ti ekavacanaṃ, tathā ārammaṇādivibhāgena anekabhedabhinnampi cittaṃ cittabhāvasāmaññena ekajjhaṃ gahetvā ‘‘citte’’ti ekavacanaṃ, vedanā pana sukhādibhedabhinnā visuṃ visuṃ anupassitabbāti dassentena ‘‘vedanāsū’’ti bahuvacanena vuttā, tatheva ca niddeso pavattito, dhammā ca paropaṇṇāsabhedā anupassitabbākārena ca anekabhedā evāti tepi bahuvacanavaseneva vuttā. Avayavīgāha-samaññātidhāvana-sārādānābhinivesanisedhanatthaṃ kāyaṃ aṅgapaccaṅgehi, tāni ca kesādīhi, kesādike ca bhūtupādāyarūpehi vinibbhujjanto ‘‘tathā na kāye’’tiādimāha. Pāsādādinagarāvayavasamūhe avayavīvādinopi avayavīgāhaṃ na karonti, nagaraṃ nāma koci attho atthīti pana kesañci samaññātidhāvanaṃ siyāti itthipurisādisamaññātidhāvane nagaranidassanaṃ vuttaṃ. Aṅgapaccaṅgasamūho, kesalomādisamūho bhūtupādāyasamūho ca yathāvuttasamūhe tabbinimutto kāyopi nāma koci natthi, pageva itthiādayoti āha ‘‘kāyo vā…pe… dissatī’’ti. Koci dhammoti iminā sattajīvādiṃ paṭikkhipati, avayavī pana kāyapaṭikkhepeneva paṭikkhittoti. Yadi evaṃ kathaṃ kāyādisaññābhidhānānītiāha ‘‘yathāvutta…pe… karontī’’ti.

    ಯಂ ಪಸ್ಸತಿ ಇತ್ಥಿಂ ಪುರಿಸಂ ವಾ। ನನು ಚಕ್ಖುನಾ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸದಸ್ಸನಂ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ‘‘ಇತ್ಥಿಂ ಪಸ್ಸಾಮಿ, ಪುರಿಸಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ ‘‘ಯಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ತಂ ದಿಟ್ಠಂ, ತಂ ರೂಪಾಯತನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಪರಿಕಪ್ಪಿತರೂಪತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ತಂ ಕೇಸಾದಿಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಂ ದಿಟ್ಠಂ ನ ಹೋತಿ ಅಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ, ದಿಟ್ಠಂ ವಾ ತಂ ನ ಹೋತಿ। ಯಂ ದಿಟ್ಠಂ ತಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಂ ರೂಪಾಯತನಂ ಕೇಸಾದಿಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಂ ದಿಟ್ಠಂ, ತಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಭೂತತೋ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಸ್ಸಂ ಬಜ್ಝತೇತಿ ಇಮಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತೋ’’ತಿ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನೇನ ಬಜ್ಝತಿ।

    Yaṃ passati itthiṃ purisaṃ vā. Nanu cakkhunā itthipurisadassanaṃ natthīti? Saccametaṃ, ‘‘itthiṃ passāmi, purisaṃ passāmī’’ti pana pavattasaññāya vasena ‘‘yaṃ passatī’’ti vuttaṃ. Micchādassanena vā diṭṭhiyā yaṃ passati, na taṃ diṭṭhaṃ, taṃ rūpāyatanaṃ na hotīti attho viparītaggāhavasena micchāparikappitarūpattā. Atha vā taṃ kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ diṭṭhaṃ na hoti acakkhuviññāṇaviññeyyattā, diṭṭhaṃ vā taṃ na hoti. Yaṃ diṭṭhaṃ taṃ na passatīti yaṃ rūpāyatanaṃ kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ diṭṭhaṃ, taṃ paññācakkhunā bhūtato na passatīti attho. Apassaṃ bajjhateti imaṃ attabhāvaṃ yathābhūtaṃ paññācakkhunā apassanto ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me atto’’ti kilesabandhanena bajjhati.

    ನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ನ ಅಞ್ಞಸಭಾವಾನುಪಸ್ಸೀ, ಅಸುಭಾದಿತೋ ಅಞ್ಞಾಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿಆದಿನಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ। ಪಥವೀಕಾಯನ್ತಿ ಕೇಸಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸಪಥವಿಂ ಧಮ್ಮಸಮೂಹತ್ತಾ ‘‘ಕಾಯೋ’’ತಿ ವದತಿ, ಲಕ್ಖಣಪಥವಿಮೇವ ವಾ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಂ ಸಕಲಸರೀರಗತಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಭಾವೇನ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸಮೂಹವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯೋ’’ತಿ ವದತಿ। ಆಪೋಕಾಯನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Naaññadhammānupassīti na aññasabhāvānupassī, asubhādito aññākārānupassī na hotīti attho. Kiṃ vuttaṃ hotītiādinā tamevatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Pathavīkāyanti kesādikoṭṭhāsapathaviṃ dhammasamūhattā ‘‘kāyo’’ti vadati, lakkhaṇapathavimeva vā anekappabhedaṃ sakalasarīragataṃ pubbāpariyabhāvena ca pavattamānaṃ samūhavasena gahetvā ‘‘kāyo’’ti vadati. Āpokāyantiādīsupi eseva nayo.

    ಏವಂ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಮ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಭಾವೇನ ಅನ್ಧಬಾಲೇಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ। ಇದಾನಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾಕಾರಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಕಾಯಂ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏವಂ ಚಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರಮ್ಪಿ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಲೇಸೋಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ ತಥಾಹೇಸ ‘‘ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೩೫) ವುತ್ತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಏವ ಅನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವ-ಕಾರೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ತೇನ ನಿವತ್ತಿತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾದಿನಿವತ್ತನಮಾಸಙ್ಕಿತಬ್ಬಂ ಪಟಿಯೋಗೀನಿವತ್ತನಪರತ್ತಾ ಏವ-ಕಾರಸ್ಸ, ಉಪರಿದೇಸನಾರುಳ್ಹತ್ತಾ ಚ ತಾಸಂ।

    Evaṃ gahetabbassāti ‘‘ahaṃ mama’’nti evaṃ attattaniyabhāvena andhabālehi gahetabbassa. Idāni sattannaṃ anupassanākārānampi vasena kāyānupassanaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha aniccato anupassatīti catusamuṭṭhānikakāyaṃ ‘‘anicca’’nti anupassati, evaṃ passanto evaṃ cassa aniccākārampi anupassatīti vuccati. Tathābhūtassa cassa niccaggāhassa lesopi na hotīti vuttaṃ ‘‘no niccato’’ti tathāhesa ‘‘niccasaññaṃ pajahatī’’ti (paṭi. ma. 3.35) vutto. Ettha ca ‘‘aniccato eva anupassatī’’ti eva-kāro luttaniddiṭṭhoti tena nivattitamatthaṃ dassetuṃ ‘‘no niccato’’ti vuttaṃ. Na cettha dukkhato anupassanādinivattanamāsaṅkitabbaṃ paṭiyogīnivattanaparattā eva-kārassa, uparidesanāruḷhattā ca tāsaṃ.

    ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ದುಕ್ಖತ್ತಾ ತಮೇವ ಕಾಯಂ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನತ್ತತ್ತಾ ಅನತ್ತತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ, ತಂ ಅನಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ನ ತತ್ಥ ರಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ನೋ ನನ್ದತಿ, ವಿರಜ್ಜತಿ ನೋ ರಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ಅರಜ್ಜನ್ತೋ ರಾಗಂ ನಿರೋಧೇತಿ ನೋ ಸಮುದೇತಿ, ಸಮುದಯಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಚ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ ನೋ ಆದಿಯತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಾಯತನ್ನಿಸ್ಸಯಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನತೋ, ಸಙ್ಖತದೋಸದಸ್ಸನೇನ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ತನ್ನಿನ್ನತಾಯ ಪಕ್ಖನ್ದನತೋ ‘‘ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚೇವ ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ವುತ್ತನಯೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಚ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ , ತಥಾಭೂತೋ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತನವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಆದಿಯತಿ, ನಾಪಿ ಅದೋಸದಸ್ಸಿತಾವಸೇನ ಸಙ್ಖತಾರಮ್ಮಣಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ ನೋ ಆದಿಯತೀ’’ತಿ। ಇದಾನಿಸ್ಸ ತಾಹಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಹಿ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ತಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಿಪರೀತಸಞ್ಞಂ। ದಿಟ್ಠಿಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸಪಹಾನಮುಖೇನೇವ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಗಹಣಂ, ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನನ್ದಿನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಂ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇಮೇವ।

    Dukkhato anupassatītiādīsupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – aniccassa dukkhattā tameva kāyaṃ dukkhato anupassati, dukkhassa anattattā anattato anupassati. Yasmā pana yaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, taṃ anabhinanditabbaṃ, na tattha rajjitabbaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘nibbindati no nandati,virajjati no rajjatī’’ti. So evaṃ arajjanto rāgaṃ nirodheti no samudeti, samudayaṃ na karotīti attho. Evaṃ paṭipanno ca paṭinissajjati no ādiyati. Ayañhi aniccādianupassanā tadaṅgavasena saddhiṃ kāyatannissayakhandhābhisaṅkhārehi kilesānaṃ pariccajanato, saṅkhatadosadassanena tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandanato ‘‘pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggo cā’’ti vuccati, tasmā tāya samannāgato bhikkhu vuttanayena kilese ca pariccajati, nibbāne ca pakkhandati , tathābhūto ca nibbattanavasena kilese na ādiyati, nāpi adosadassitāvasena saṅkhatārammaṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘paṭinissajjati no ādiyatī’’ti. Idānissa tāhi anupassanāhi yesaṃ dhammānaṃ pahānaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘so taṃ aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahatī’’ti. Tattha niccasaññanti ‘‘saṅkhārā niccā’’ti evaṃ pavattaviparītasaññaṃ. Diṭṭhicittavipallāsapahānamukheneva saññāvipallāsappahānanti saññāgahaṇaṃ, saññāsīsena vā tesampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Nandinti sappītikataṇhaṃ. Sesaṃ vuttanayemeva.

    ವಿಹರತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸಮಙ್ಗಿನೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇರಿಯತೀ’’ತಿ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನತೋ ‘‘ತೀಸು ಭವೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ಪನ ಕಿಲೇಸಾ ಪರಿತ್ತಭೂಮಕಾ ಏವಾತಿ। ಯದಿಪಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನಂ ಆತಾಪನನ್ತಿ ತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೇವ, ಆತಾಪ-ಸದ್ದೋ ಪನ ವೀರಿಯೇಯೇವ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವೀರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಪಹಾನೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಬ್ಭುಸ್ಸಹನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಂ ತದಾತಾಪನನ್ತಿ ವೀರಿಯಮೇವ ತಥಾ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮಾ। ಆತಾಪೀತಿ ಚಾಯಮೀಕಾರೋ ಪಸಂಸಾಯ, ಅತಿಸಯಸ್ಸ ವಾ ದೀಪಕೋತಿ ಆತಾಪೀಗಹಣೇನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸಮಙ್ಗಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮ್ಮಾ, ಸಮನ್ತತೋ, ಸಾಮಞ್ಚ ಪಜಾನನ್ತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನೇ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸಿತಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಪರೀತಂ, ಸಬ್ಬಾಕಾರಪಜಾನನೇನ ಸಮನ್ತತೋ, ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸಾವಹಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಯಂ ಪಜಾನನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯದಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ಕಥಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಭವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲೀನೇ ಉದ್ಧತೇ ಚ ಚಿತ್ತೇ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಬ್ಬೇ ವಾ ಲೀನೇ ಉದ್ಧತೇ ಚ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಅತ್ಥಿಕಾ ಏತಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ। ಸತಿಯಾ ಲದ್ಧೂಪಕಾರಾಯ ಏವ ಪಞ್ಞಾಯ ಏತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಕಾಯೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ। ಅನ್ತೋಸಙ್ಖೇಪೋ ಅನ್ತೋ ಓಲೀಯನೋ, ಕೋಸಜ್ಜನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಾಯಪರಿಗ್ಗಹೇತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಲವಿಸೋಧನಾದಿ ಗಣನಾದಿ ಉಗ್ಗಹಕೋಸಲ್ಲಾದಿ ಚ ಉಪಾಯೋ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಅನುಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ ಯಥಾವುತ್ತಉಪಾಯಂ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಅನುಪಾಯಞ್ಚ ನ ಉಪಾದಿಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿ…ಪೇ॰… ಅಸಮತ್ಥೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತೇನಾತಿ ಉಪಾಯಾನುಪಾಯಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಪರಿವಜ್ಜನೇಸು ಅಪರಿಚ್ಚಾಗಾಪರಿಗ್ಗಹೇಸು ಚ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಅಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ।

    Viharatīti iminā kāyānupassanāsamaṅgino iriyāpathavihāro vuttoti āha ‘‘iriyatī’’ti iriyāpathaṃ pavattetīti attho. Ārammaṇakaraṇavasena abhibyāpanato ‘‘tīsu bhavesū’’ti vuttaṃ, uppajjanavasena pana kilesā parittabhūmakā evāti. Yadipi kilesānaṃ pahānaṃ ātāpananti taṃ sammādiṭṭhiādīnampi attheva, ātāpa-saddo pana vīriyeyeva niruḷhoti vuttaṃ ‘‘vīriyassetaṃ nāma’’nti. Atha vā paṭipakkhapahāne sampayuttadhammānaṃ abbhussahanavasena pavattamānassa vīriyassa sātisayaṃ tadātāpananti vīriyameva tathā vuccati, na aññe dhammā. Ātāpīti cāyamīkāro pasaṃsāya, atisayassa vā dīpakoti ātāpīgahaṇena sammappadhānasamaṅgitaṃ dasseti. Sammā, samantato, sāmañca pajānanto sampajāno, asammissato vavatthāne aññadhammānupassitābhāvena sammā aviparītaṃ, sabbākārapajānanena samantato, uparūpari visesāvahabhāvena pavattiyā sayaṃ pajānantoti attho. Yadi paññāya anupassati, kathaṃ satipaṭṭhānatāti āha ‘‘na hī’’tiādi. Sabbatthikanti sabbattha bhavaṃ sabbattha līne uddhate ca citte icchitabbattā, sabbe vā līne uddhate ca bhāvetabbā bojjhaṅgā atthikā etāyāti sabbatthikā. Satiyā laddhūpakārāya eva paññāya ettha yathāvutte kāye kammaṭṭhāniko bhikkhu kāyānupassī viharati. Antosaṅkhepo anto olīyano, kosajjanti attho. Upāyapariggaheti ettha sīlavisodhanādi gaṇanādi uggahakosallādi ca upāyo, tabbipariyāyato anupāyo veditabbo. Yasmā ca upaṭṭhitassati yathāvuttaupāyaṃ na pariccajati, anupāyañca na upādiyati, tasmā vuttaṃ ‘‘muṭṭhassati…pe… asamatthohotī’’ti. Tenāti upāyānupāyānaṃ pariggahaparivajjanesu apariccāgāpariggahesu ca asamatthabhāvena assa yogino.

    ಯಸ್ಮಾ ಸತಿಯೇವೇತ್ಥ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ವೀರಿಯಾದಯೋ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಞ್ಚಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಪರಿಯಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಸತಿಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿಸ್ಸತಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ತಸ್ಸಾ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಸತಿಸೀಸೇನಾಯಂ ದೇಸನಾ। ನ ಹಿ ಕೇವಲಾಯ ಸತಿಯಾ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೋ ವಾ, ನ ಚ ಕೇವಲಾ ಸತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಝಾನದೇಸನಾಯಂ ಸವಿತಕ್ಕಾದಿವಚನಸ್ಸ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗದಸ್ಸನತಾತಿ ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಯವಪರಿಯಾಯತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಪಹಾನಙ್ಗನ್ತಿ ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೧, ೨೮೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೩; ಪಾರಾ॰ ೧೧) ವಿಯ ಪಹಾತಬ್ಬಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ। ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಮೇವ ವಿನಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತದಙ್ಗವಿನಯೇನ ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿನಯೇನ ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವೇದನಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನೇತಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Yasmā satiyevettha satipaṭṭhānaṃ vuttā, tasmāssa sampayuttā dhammā vīriyādayo aṅganti āha ‘‘sampayogaṅgañcassa dassetvā’’ti. Aṅga-saddo cettha kāraṇapariyāyo daṭṭhabbo, satiggahaṇeneva cettha samādhissati gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ tassā samādhikkhandhe saṅgahitattā. Yasmā vā satisīsenāyaṃ desanā. Na hi kevalāya satiyā kilesappahānaṃ hoti, nibbānādhigamo vā, na ca kevalā sati pavattati, tasmāssa jhānadesanāyaṃ savitakkādivacanassa viya sampayogaṅgadassanatāti aṅga-saddassa avayavapariyāyatā daṭṭhabbā. Pahānaṅganti ‘‘vivicceva kāmehī’’tiādīsu (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.271, 287; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123; pārā. 11) viya pahātabbaṅgaṃ dassetuṃ. Yasmā ettha lokiyamaggo adhippeto, na lokuttaramaggo, tasmā pubbabhāgiyameva vinayaṃ dassento ‘‘tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā’’ti āha. Tesaṃ dhammānanti vedanādidhammānaṃ. Tesañhi tattha anadhippetattā ‘‘atthuddhāranayenetaṃ vutta’’nti vuttaṃ.

    ಅವಿಸೇಸೇನ ದ್ವೀಹಿಪಿ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಏಕೇಕೇನ ವುತ್ತಂ ಪಹಾನವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಥ ವಾ ‘‘ವಿನೇಯ್ಯ ನೀವರಣಾನೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸವಚನಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ ಹಿ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಅನುರೋಧಾದೀನಂ ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ಏತಸ್ಸ ಪಯೋಜನನ್ತಿ। ಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಮೂಲಕಸ್ಸಾತಿ ರೂಪ-ಬಲ-ಯೋಬ್ಬನಾರೋಗ್ಯಾದಿ-ಸರೀರಸಮ್ಪದಾ-ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಕಾಯವಿಪತ್ತಿಮೂಲಕೋ ವಿರೋಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಾಯಭಾವನಾಯಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಯ। ಸಾ ಹಿ ಇಧ ‘‘ಕಾಯಭಾವನಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇನಾತಿ ಅನುರೋಧಾದಿಪ್ಪಹಾನವಚನೇನ। ಯೋಗಾನುಭಾವೋ ಹೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣಂ।

    Avisesena dvīhipi nīvaraṇappahānaṃ vuttanti katvā puna ekekena vuttaṃ pahānavisesaṃ dassetuṃ ‘‘visesenā’’ti āha. Atha vā ‘‘vineyya nīvaraṇānī’’ti avatvā abhijjhādomanassavacanassa payojanaṃ dassento ‘‘visesenā’’tiādimāha. Kāyānupassanābhāvanāya hi ujuvipaccanīkānaṃ anurodhādīnaṃ pahānaṃ dassanaṃ etassa payojananti. Kāyasampattimūlakassāti rūpa-bala-yobbanārogyādi-sarīrasampadā-nimittassa. Vuttavipariyāyato kāyavipattimūlako virodho veditabbo. Kāyabhāvanāyāti kāyānupassanābhāvanāya. Sā hi idha ‘‘kāyabhāvanā’’ti adhippetā. Tenāti anurodhādippahānavacanena. Yogānubhāvo hītiādi vuttassevatthassa pākaṭakaraṇaṃ.

    ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನಾತಿ ಅತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಗ್ಗಹಣೇನ। ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ ಮೇತ್ತಾ ಮರಣಸ್ಸತಿ ಅಸುಭಭಾವನಾ ಚ। ಇದಞ್ಹಿ ಚತುಕ್ಕಂ ಯೋಗಿನಾ ಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಬಲೇನ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸತಿಯಾ ವಾ ಸಮಥೋ ವುತ್ತೋ ತಸ್ಸಾ ಸಮಾದ್ಧಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ।

    Satisampajaññenāti atisampajaññaggahaṇena. Sabbatthikakammaṭṭhānanti buddhānussati mettā maraṇassati asubhabhāvanā ca. Idañhi catukkaṃ yoginā parihariyamānaṃ ‘‘sabbatthikakammaṭṭhāna’’nti vuccati atisampajaññabalena avicchinnassa tassa pariharitabbattā, satiyā vā samatho vutto tassā samāddhikkhandhena saṅgahitattā.

    ತೇನಾತಿ ಸದ್ದತ್ಥಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಭಾವತ್ಥಸ್ಸೇವ ವಿಭಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೇನ ವಿಭಙ್ಗಪಾಠೇನ ಸಹ। ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋತಿ ಸದ್ದತ್ಥಸ್ಸಪಿ ವಿವರಣವಸೇನ ಯಥಾರಹಂ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾನಯೋ। ಯಥಾ ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ಯಥಾ ಅತ್ಥತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತೋ ಚ ಅವಿಲೋಮೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ, ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tenāti saddatthaṃ anādiyitvā bhāvatthasseva vibhajanavasena pavattena vibhaṅgapāṭhena saha. Aṭṭhakathānayoti saddatthassapi vivaraṇavasena yathārahaṃ vutto atthasaṃvaṇṇanānayo. Yathā saṃsandatīti yathā atthato adhippāyato ca avilomento aññadatthu saṃsandati sameti, evaṃ veditabbo.

    ವೇದನಾದೀನಂ ಪುನ ವಚನೇತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವವಸೇನ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವೇದನಾಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ರೂಪಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತೋ ಚ ವೇದನಾಯ ಕಾಯಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾಪಸಙ್ಗೇಪಿ ಆಪನ್ನೇ ತದಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ದುತಿಯವೇದನಾಗಹಣಂ। ತೇನ ನ ವೇದನಾಯಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ, ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ, ಅಥ ಖೋ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವಾತಿ ವೇದನಾಸಙ್ಖಾತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಕಾರಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸುಖಾ ವೇದನಾ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವಾ ವೇದನಾ। ಯಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪನ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವಾ ವೇದನಾ, ನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಇತರಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ವೇದನಾಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ತಂ ತಂ ವೇದನಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ಧುವಭಾವವಿವೇಕೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ತೇನ ತಾಸಂ ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾನದಸ್ಸನೇನ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ತತೋ ಏವ ದುಕ್ಖತಾಯ ಅನತ್ತತಾಯ ಚ ದಸ್ಸನಂ ವಿಭಾವಿತಂ ಹೋತಿ। ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ವೇದನಾಯಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ನಾಮ ಬಾಲೋ ಅಮಣಿಸಭಾವೇಪಿ ಉದಕಬುಬ್ಬುಳಕೇ ಮಣಿಆಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ ಹೋತಿ, ನ ಏವಮಯಂ ಠಿತಿರಮಣೀಯೇಪಿ ವೇದಯಿತೇ, ಪಗೇವ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಮನುಞ್ಞಾಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ, ಅಥ ಖೋ ಖಣಭಙ್ಗುರತಾಯ ಅವಸವತ್ತಿತಾಯ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತಾಯ ಚ ಅನಿಚ್ಚಅನತ್ತಅಸುಭಾಕಾರಾನುಪಸ್ಸೀ, ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಾಯ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾಯ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಪುನ ವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ‘‘ಕೇವಲಂ ಪನಿಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಧ ‘ಏತ್ತಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏಸ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಧಮ್ಮಾ ಚ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ತಾನಿ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸೀ, ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ।

    Vedanādīnaṃpuna vacaneti ettha nissayapaccayabhāvavasena cittadhammānaṃ vedanāsannissitattā pañcavokārabhave arūpadhammānaṃ rūpapaṭibaddhavuttito ca vedanāya kāyādianupassanāpasaṅgepi āpanne tadasammissato vavatthānadassanatthaṃ ghanavinibbhogādidassanatthañca dutiyavedanāgahaṇaṃ. Tena na vedanāyaṃ kāyānupassī, cittadhammānupassī vā, atha kho vedanānupassīyevāti vedanāsaṅkhāte vatthusmiṃ vedanānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Tathā ‘‘yasmiṃ samaye sukhā vedanā, na tasmiṃ samaye dukkhā adukkhamasukhā vā vedanā. Yasmiṃ vā pana samaye dukkhā adukkhamasukhā vā vedanā, na tasmiṃ samaye itarā vedanā’’ti vedanābhāvasāmaññe aṭṭhatvā taṃ taṃ vedanaṃ vinibbhujitvā dassanena ghanavinibbhogo dhuvabhāvaviveko dassito hoti. Tena tāsaṃ khaṇamattāvaṭṭhānadassanena aniccatāya tato eva dukkhatāya anattatāya ca dassanaṃ vibhāvitaṃ hoti. Ghanavinibbhogādīti ādi-saddena ayampi attho veditabbo. Ayañhi vedanāyaṃ vedanānupassīyeva, na aññadhammānupassī. Kiṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma bālo amaṇisabhāvepi udakabubbuḷake maṇiākārānupassī hoti, na evamayaṃ ṭhitiramaṇīyepi vedayite, pageva itarasmiṃ manuññākārānupassī, atha kho khaṇabhaṅguratāya avasavattitāya kilesāsucipaggharaṇatāya ca aniccaanattaasubhākārānupassī, vipariṇāmadukkhatāya saṅkhāradukkhatāya ca visesato dukkhānupassīyevāti vuttaṃ hoti. Evaṃ cittadhammesupi yathārahaṃ puna vacane payojanaṃ vattabbaṃ. ‘‘Kevalaṃ panidhā’’tiādinā idha ‘ettakaṃ veditabba’’nti veditabbaparicchedaṃ dasseti. Esa nayoti iminā yathā cittaṃ dhammā ca anupassitabbā, tathā tāni anupassanto ‘‘citte cittānupassī, dhammesu dhammānupassī’’ti veditabboti imamatthaṃ atidisati.

    ಯೋ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖತೋ ಅದ್ದಾತಿ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಸುಖವೇದನಂ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಾಯ ‘‘ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅದ್ದಕ್ಖಿ। ದುಕ್ಖಮದ್ದಕ್ಖಿ ಸಲ್ಲತೋತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಂ ಪೀಳಾಜನನತೋ ಅನ್ತೋತುದನತೋ ದುನ್ನೀಹರಣತೋ ಚ ಸಲ್ಲನ್ತಿ ಅದ್ದಕ್ಖಿ ಪಸ್ಸಿ। ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಂ। ಸನ್ತನ್ತಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಯ ಅನೋಳಾರಿಕತಾಯ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವೂಪಸನ್ತಸಭಾವತಾಯ ಚ ಸನ್ತಂ। ಅನಿಚ್ಚತೋತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ ಉದಯಬ್ಬಯವನ್ತತೋ ತಾವಕಾಲಿಕತೋನಿಚ್ಚಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ಚ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಯೋ ಅದ್ದಕ್ಖಿ। ಸ ವೇ ಸಮ್ಮದ್ದಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಏಕಂಸೇನ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ ವಾ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಮಾ ಪಸ್ಸನಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Yosukhaṃ dukkhato addāti yo bhikkhu sukhavedanaṃ vipariṇāmadukkhatāya ‘‘dukkha’’nti paññācakkhunā addakkhi. Dukkhamaddakkhi sallatoti dukkhavedanaṃ pīḷājananato antotudanato dunnīharaṇato ca sallanti addakkhi passi. Adukkhamasukhanti upekkhāvedanaṃ. Santanti sukhadukkhāni viya anoḷārikatāya paccayavasena vūpasantasabhāvatāya ca santaṃ. Aniccatoti hutvā abhāvato udayabbayavantato tāvakālikatoniccapaṭikkhepato ca ‘‘anicca’’nti yo addakkhi. Sa ve sammaddaso bhikkhu ekaṃsena paribyattaṃ vā vedanāya sammā passanakoti attho.

    ದುಕ್ಖಾತಿಪೀತಿ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾಯ ದುಕ್ಖಾ ಇತಿಪಿ। ಸಬ್ಬಂ ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ವೇದಯಿತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ವದಾಮಿ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾನತಿವತ್ತನತೋ। ಸುಖದುಕ್ಖತೋಪಿ ಚಾತಿ ಸುಖಾದೀನಂ ಠಿತಿವಿಪರಿಣಾಮಞ್ಞಾಣಸುಖತಾಯ ವಿಪರಿಣಾಮಠಿತಿಅಞ್ಞಾಣದುಕ್ಖತಾಯ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಸುಖತೋ, ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಾದಿ-ಆರಮ್ಮಣಛನ್ದಾದಿ-ಅಧಿಪತಿ-ಞಾಣಾದಿ-ಸಹಜಾತ- ಕಾಮಾವಚರಾದಿ-ಭೂಮಿನಾನತ್ತಭೇದಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲ-ತಂವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾ-ನಾನತ್ತಾದಿಭೇದಾನಞ್ಚ, ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಖಾರಿಕಾಸಙ್ಖಾರಿಕಸ-ವತ್ಥುಕಾವತ್ಥುಕಾದಿ-ನಾನತ್ತಭೇದಾನಞ್ಚ ವಸೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸುಞ್ಞತಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೧) ಸುಞ್ಞತವಾರೇ ಆಗತಸುಞ್ಞತಸಭಾವಸ್ಸ ವಸೇನ। ‘‘ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಹೀನತ್ತಾ ಪುನ ಪಹಾನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೋದನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ವಾ ಏಕತ್ಥ ಪಹೀನಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಹೀನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾಯ ಚೋದನಾಯ ನಾನಾಪುಗ್ಗಲಪರಿಹಾರೋ, ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ನಾನಾಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಪರಿಹಾರೋ। ಲೋಕಿಯಭಾವನಾಯ ಹಿ ಕಾಯೇ ಪಹೀನಂ ನ ವೇದನಾದೀಸು ಪಹೀನಂ ಹೋತಿ ಯದಿಪಿ ನ ಪವತ್ತೇಯ್ಯ, ನ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾಯ ತತ್ಥ ಸಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಪುನ ತಪ್ಪಹಾನಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ। ಏಕತ್ಥ ಪಹೀನಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಪಹೀನಂ ಹೋತೀತಿ ಮಗ್ಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಂ, ಲೋಕಿಯಭಾವನಾಯ ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೩೬೨, ೩೬೪, ೩೬೬, ೩೭೩) ಚತೂಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ವುತ್ತನ್ತಿ।

    Dukkhātipīti saṅkhāradukkhatāya dukkhā itipi. Sabbaṃ taṃ dukkhasminti sabbaṃ taṃ vedayitaṃ dukkhasmiṃ antogadhaṃ pariyāpannaṃ vadāmi saṅkhāradukkhatānativattanato. Sukhadukkhatopi cāti sukhādīnaṃ ṭhitivipariṇāmaññāṇasukhatāya vipariṇāmaṭhitiaññāṇadukkhatāya ca vuttattā tissopi sukhato, tissopi ca dukkhato anupassitabbāti attho. Rūpādi-ārammaṇachandādi-adhipati-ñāṇādi-sahajāta- kāmāvacarādi-bhūminānattabhedānaṃ kusalākusala-taṃvipākakiriyā-nānattādibhedānañca, ādi-saddena saṅkhārikāsaṅkhārikasa-vatthukāvatthukādi-nānattabhedānañca vasenāti yojetabbaṃ. Suññatadhammassāti ‘‘dhammā hontī’’tiādinā (dha. sa. 121) suññatavāre āgatasuññatasabhāvassa vasena. ‘‘Kāmañcetthā’’tiādinā pubbe pahīnattā puna pahānaṃ na vattabbanti codanaṃ dasseti, maggacittakkhaṇe vā ekattha pahīnaṃ sabbattha pahīnameva hotīti visuṃ visuṃ na vattabbanti. Tattha purimāya codanāya nānāpuggalaparihāro, pacchimāya nānācittakkhaṇikaparihāro. Lokiyabhāvanāya hi kāye pahīnaṃ na vedanādīsu pahīnaṃ hoti yadipi na pavatteyya, na paṭipakkhabhāvanāya tattha sā abhijjhādomanassassa appavatti hotīti puna tappahānaṃ vattabbamevāti. Ekattha pahīnaṃ sesesupi pahīnaṃ hotīti maggasatipaṭṭhānabhāvanaṃ, lokiyabhāvanāya vā sabbattha appavattimattaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Pañcapi khandhā loko’’ti hi vibhaṅge (vibha. 362, 364, 366, 373) catūsupi ṭhānesu vuttanti.

    ಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।

    Uddesavāravaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.

    ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

    Kāyānupassanāvaṇṇanā

    ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Ānāpānapabbavaṇṇanā

    ೧೦೭. ಬಾಹಿರಕೇಸುಪಿ ಇತೋ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತೇನ ಯೇ ಇಮೇ ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬಾದಿವಸೇನ ಆಗತಾ ಚುದ್ದಸಪ್ಪಕಾರಾ, ತದನ್ತೋಗಧಾ ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಕಾರಾ, ತಥಾ ಕಾಯಗತಾಸತಿಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫೪) ವುತ್ತಾ ಕೇಸಾದಿವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಪ್ಪಕಾರಾ, ಲೋಕಿಯಾದಿಪ್ಪಕಾರಾ ಚ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಇಮೇ ಚ ಪಕಾರಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಾಸನೇ, ನ ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರ…ಪೇ॰… ಪಟಿಸೇಧನೋ ಚಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋ। ಏತೇನ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಅನ್ತೋಗಧಏವಸದ್ದತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ । ಸನ್ತಿ ಹಿ ಏಕಪದಾನಿಪಿ ಸಾವಧಾರಣಾನಿ ಯಥಾ ‘‘ವಾಯುಭಕ್ಖೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೭೪)। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧೇವ ಸಮಣೋ’’ತಿಆದಿ। ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮಣಕರಣಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಸೋ, ಯೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ। ಪರಪ್ಪವಾದಾತಿ ಪರೇಸಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ವಾದಾ ತಿತ್ಥಾಯತನಾನಿ।

    107. Bāhirakesupi ito ekadesassa sambhavato sabbappakāraggahaṇaṃ kataṃ ‘‘sabbappakārakāyānupassanānibbattakassā’’ti. Tena ye ime ānāpānapabbādivasena āgatā cuddasappakārā, tadantogadhā ca ajjhattādianupassanā pakārā, tathā kāyagatāsatisutte (ma. ni. 3.154) vuttā kesādivaṇṇasaṇṭhānakasiṇārammaṇacatukkajjhānappakārā, lokiyādippakārā ca, te sabbepi anavasesato saṅgaṇhāti. Ime ca pakārā imasmiṃyeva sāsane, na ito bahiddhāti vuttaṃ ‘‘sabbappakāra…pe… paṭisedhano cā’’ti. Tattha tathābhāvapaṭisedhanoti sabbappakārakāyānupassanānibbattakassa puggalassa aññasāsanassa nissayabhāvapaṭisedhano. Etena ‘‘idha, bhikkhave’’ti ettha idha-saddo antogadhaevasaddatthoti dasseti . Santi hi ekapadānipi sāvadhāraṇāni yathā ‘‘vāyubhakkho’’ti (dī. ni. ṭī. 2.374). Tenāha ‘‘idheva samaṇo’’tiādi. Paripuṇṇasamaṇakaraṇadhammo hi so, yo sabbappakārakāyānupassanānibbattako. Parappavādāti paresaṃ aññatitthiyānaṃ nānappakārā vādā titthāyatanāni.

    ಅರಞ್ಞಾದಿಕಸ್ಸೇವ ಭಾವನಾನುರೂಪಸೇನಾಸನತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದುದ್ದಮೋ ದಮಥಂ ಅನುಪಗತೋ ಗೋಣೋ ಕೂಟಗೋಣೋ। ದೋಹನಕಾಲೇ ಯಥಾ ಥನೇಹಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಖೀರಂ ನ ಪಗ್ಘರತಿ, ಏವಂ ದೋಹಪಟಿಬನ್ಧಿನೀ ಕೂಟಧೇನು। ರೂಪಸದ್ದಾದಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅಸ್ಸಾದೋ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿರಸೋ। ಪುಬ್ಬೇ ಆಚಿಣ್ಣಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಅನಾದಿಮತಿ ವಾ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಚಿತಾರಮ್ಮಣಂ।

    Araññādikasseva bhāvanānurūpasenāsanataṃ dassetuṃ ‘‘imassa hī’’tiādi vuttaṃ. Duddamo damathaṃ anupagato goṇo kūṭagoṇo. Dohanakāle yathā thanehi anavasesato khīraṃ na paggharati, evaṃ dohapaṭibandhinī kūṭadhenu. Rūpasaddādike paṭicca uppajjanakaassādo rūpārammaṇādiraso. Pubbe āciṇṇārammaṇanti pabbajjāto pubbe, anādimati vā saṃsāre paricitārammaṇaṃ.

    ನಿಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಬನ್ಧೇಯ್ಯ। ಸತಿಯಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ। ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾರಮ್ಮಣೇ। ದಳ್ಹನ್ತಿ ಥಿರಂ, ಯಥಾ ಸತೋಕಾರಿಸ್ಸ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೋ ಸಮಾಧಿ ಇಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಥಾಮಗತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Nibandheyyāti bandheyya. Satiyāti sammadeva kammaṭṭhānassa sallakkhaṇavasena pavattāya satiyā. Ārammaṇeti kammaṭṭhānārammaṇe. Daḷhanti thiraṃ, yathā satokārissa upacārappanābhedo samādhi ijjhati, tathā thāmagataṃ katvāti attho.

    ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ, ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಞ್ಚ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ, ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸ್ಸ ಚ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ। ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೋ ವಿಯ ಭಗವಾ ಯೋಗೀನಂ ಅನುರೂಪನಿವಾಸಟ್ಠಾನುಪದಿಸನತೋ। ಭಿಕ್ಖು ದೀಪಿಸದಿಸೋ ಅರಞ್ಞೇ ಏಕಾಕೀ ವಿಹರಿತ್ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖನಿಮ್ಮಥನೇನ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸಾಧನತೋ। ಫಲಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಪರಕ್ಕಮಜವಯೋಗ್ಗಭೂಮಿನ್ತಿ ಭಾವನುಸ್ಸಾಹಜವಸ್ಸ ಯೋಗ್ಗಕರಣಭೂಮಿಭೂತಂ।

    Visesādhigamadiṭṭhadhammasukhavihārapadaṭṭhānanti sabbesaṃ buddhānaṃ, ekaccānaṃ paccekabuddhānaṃ, buddhasāvakānañca visesādhigamassa, aññena kammaṭṭhānena adhigatavisesānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārassa ca padaṭṭhānabhūtaṃ. Vatthuvijjācariyo viya bhagavā yogīnaṃ anurūpanivāsaṭṭhānupadisanato. Bhikkhu dīpisadiso araññe ekākī viharitvā paṭipakkhanimmathanena icchitatthasādhanato. Phalamuttamanti sāmaññaphalaṃ sandhāyāha. Parakkamajavayoggabhūminti bhāvanussāhajavassa yoggakaraṇabhūmibhūtaṃ.

    ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ವಸೇನ ಸಿಕ್ಖತೋತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ದೀಘರಸ್ಸತಾಪಜಾನನ-ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದನ-ಓಳಾರಿಕೋಳಾರಿಕಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನವಸೇನ ಭಾವನಾನುಯೋಗಂ ಸಿಕ್ಖತೋ, ತಥಾಭೂತೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಪವತ್ತಯತೋ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಮಿತ್ತೇತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ, ಯೋ ‘‘ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಮ್ಮಿಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಅರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ। ವತ್ಥು ನಾಮ ಕರಜಕಾಯೋ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ। ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿ ‘‘ತಯಿದಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಂ ನ ಅಹೇತುಕಂ, ನಾಪಿ ಇಸ್ಸರಾದಿವಿಸಮಹೇತುಕಂ, ಅಥ ಖೋ ಅವಿಜ್ಜಾದೀಹಿ ಏವ ಸಹೇತುಕ’’ನ್ತಿ ಅದ್ಧತ್ತಯೇಪಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೬೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೧೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೮೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೮೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೪೮) ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ।

    Assāsapassāsānaṃ vasena sikkhatoti assāsapassāsānaṃ dīgharassatāpajānana-sabbakāyapaṭisaṃvedana-oḷārikoḷārikapaṭippassambhanavasena bhāvanānuyogaṃ sikkhato, tathābhūto vā hutvā tisso sikkhā pavattayato. Assāsapassāsanimitteti assāsapassāsasannissayena upaṭṭhitapaṭibhāganimitte. Assāsapassāse pariggaṇhāti rūpamukhena vipassanaṃ abhinivisanto, yo ‘‘assāsapassāsakammiko’’ti vutto. Jhānaṅgāni pariggaṇhāti arūpamukhena vipassanaṃ abhinivisanto. Vatthu nāma karajakāyo cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato. Añño satto vā puggalo vā natthīti visuddhadiṭṭhi ‘‘tayidaṃ dhammamattaṃ na ahetukaṃ, nāpi issarādivisamahetukaṃ, atha kho avijjādīhi eva sahetuka’’nti addhattayepi kaṅkhāvitaraṇena vitiṇṇakaṅkho ‘‘yaṃ kiñci rūpa’’ntiādinā (ma. ni. 1.361; ma. ni. 2.113; ma. ni. 3.86; a. ni. 4.181; paṭi. ma. 1.48) kalāpasammasanavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā udayabbayānupassanādivasena vipassanaṃ vaḍḍhento anukkamena maggapaṭipāṭiyā.

    ಪರಸ್ಸ ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇತಿ ಇದಂ ಸಮ್ಮಸನಚಾರವಸೇನಾಯಂ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಸಮಥವಸೇನ ಪನ ಪರಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ ಅಪ್ಪನಾನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ। ಇದಂ ಉಭಯಂ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ, ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ ಇದಂ ಧಮ್ಮದ್ವಯಘಟಿತಂ ಏಕತೋ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ನ ಲಬ್ಭತಿ।

    Parassa vā assāsapassāsakāyeti idaṃ sammasanacāravasenāyaṃ pāḷi pavattāti katvā vuttaṃ, samathavasena pana parassa assāsapassāsakāye appanānimittuppatti eva natthīti. Idaṃ ubhayaṃ na labbhatīti ‘‘ajjhattaṃ, bahiddhā’’ti ca vuttaṃ idaṃ dhammadvayaghaṭitaṃ ekato ārammaṇabhāvena na labbhati.

    ಸಮುದೇತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಸಮುದಯೋ, ಸೋ ಏವ ಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮೋ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಪವತ್ತಿಹೇತುಕರಜಕಾಯಾದಿ। ತಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಸೀಲೋ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ। ತಂ ಪನ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ ಉಪಮಾಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಭಸ್ತನ್ತಿ ರುತ್ತಿಂ। ಗಗ್ಗರನಾಳಿನ್ತಿ ಉಕ್ಕಾಪನಾಳಿಂ। ತೇತಿ ಕರಜಕಾಯಾದಿಕೇ। ಯಥಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೋ ಕರಜಕಾಯಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಫಲಭಾವೇನ, ಏವಂ ತೇಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಹೇತುಭಾವೇನಾತಿ ‘‘ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾ ಕಾಯಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮುದಯ…ಪೇ॰… ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಪಕತಿವಾಚೀ ವಾ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೭೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩೩) ವಿಯಾತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಪಕತಿಕಾನುಪಸ್ಸೀ ‘‘ಸಮುದಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಕರಜಕಾಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಕಾಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಞ್ಚ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಹೇತುಕತ್ತೇಪಿ ವಿನಾಸಸ್ಸ ಯೇಸಂ ಹೇತುಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಾವೇ ಯಂ ನ ಹೋತಿ, ತದಭಾವೋ ತಸ್ಸ ಅಭಾವಸ್ಸ ಹೋತು ವಿಯ ವೋಹರೀಯತೀತಿ ಉಪಚಾರತೋ ಕರಜಕಾಯಾದಿಅಭಾವೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಸ್ಸ ವಯಕಾರಣಂ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಭಸ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಪನ ಉಪಚಾರೇನ ವಿನಾಯೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾನುಪಸ್ಸನಾ ವಿಯ ಭಿನ್ನವತ್ಥುವಿಸಯತಾಯ ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಏಕಕಾಲೇ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಲೇನ ಸಮುದಯಂ ಕಾಲೇನ ವಯಂ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತೋ’’ತಿ।

    Samudeti etasmāti samudayo, so eva kāraṇaṭṭhena dhammoti samudayadhammo, assāsapassāsānaṃ pavattihetukarajakāyādi. Tassa anupassanasīlo samudayadhammānupassī. Taṃ pana samudayadhammaṃ upamāmukhena dassento ‘‘yathā nāmā’’tiādimāha. Tattha bhastanti ruttiṃ. Gaggaranāḷinti ukkāpanāḷiṃ. Teti karajakāyādike. Yathā assāsapassāsakāyo karajakāyādisambandhī phalabhāvena, evaṃ tepi assāsapassāsakāyasambandhino hetubhāvenāti ‘‘samudayadhammā kāyasmi’’nti vattabbataṃ labhantīti vuttaṃ ‘‘samudaya…pe… vuccatī’’ti. Pakativācī vā dhamma-saddo ‘‘jātidhammāna’’ntiādīsu (ma. ni. 1.131; ma. ni. 3.373; paṭi. ma. 1.33) viyāti kāyassa paccayasamavāye uppajjanapakatikānupassī ‘‘samudayadhammānupassī’’ti vutto. Tenāha – ‘‘karajakāyañcā’’tiādi. Evañca katvā kāyasminti bhummavacanañca samatthitaṃ hoti. Vayadhammānupassīti ettha ahetukattepi vināsassa yesaṃ hetudhammānaṃ abhāve yaṃ na hoti, tadabhāvo tassa abhāvassa hotu viya voharīyatīti upacārato karajakāyādiabhāvo assāsapassāsakāyassa vayakāraṇaṃ vutto. Tenāha ‘‘yathā bhastāyā’’tiādi. Ayaṃ tāvettha paṭhamavikappavasena atthavibhāvanā. Dutiyavikappavasena pana upacārena vināyeva attho veditabbo. Ajjhattabahiddhānupassanā viya bhinnavatthuvisayatāya samudayavayadhammānupassanāpi ekakāle na labbhatīti āha ‘‘kālena samudayaṃ kālena vayaṃ anupassanto’’ti.

    ಅತ್ಥಿ ಕಾಯೋತಿ ಏವ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ‘‘ಕಾಯೋವ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ಥಿತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಸತ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತವಿಸತ್ತತಾಯ ಪರೇಸಞ್ಚ ಸಜ್ಜಾಪನಟ್ಠೇನ, ಸತ್ವಗುಣಯೋಗತೋ ವಾ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಪರೇಹಿ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ। ತಸ್ಸ ಸತ್ತನಿಕಾಯಸ್ಸ ಪೂರಣತೋ ಚ ಚವನುಪಪಜ್ಜನಧಮ್ಮತಾಯ ಗಲನತೋ ಚ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ। ಥೀಯತಿ ಸಂಹಞ್ಞತಿ ಏತ್ಥ ಗಬ್ಭೋತಿ ‘‘ಇತ್ಥೀ’’ತಿ। ಪುರಿ ಪುರೇ ಭಾಗೇ ಸೇತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ‘‘ಪುರಿಸೋ’’ತಿ। ಆಹಿತೋ ಅಹಂಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ ‘‘ಅತ್ತನಿಯ’’ನ್ತಿ। ಪರೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ, ಮಮ ಸನ್ತಕನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ। ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅಞ್ಞೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕೋಚೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ ‘‘ಕಸ್ಸಚೀ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬೋ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ, ಕೇವಲಂ ಕಾಯೋ ಏವ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯಸುಞ್ಞತಮೇವ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿಭಾವೇತಿ। ಏವನ್ತಿ ‘‘ಕಾಯೋವ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ। ಞಾಣಪಮಾಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಪರಂ ಪಮಾಣಂ ಪಾಪನತ್ಥಾಯ। ಸತಿಪಮಾಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಸತಿಪವತ್ತಂ ಸತಿಪರಂ ಪಮಾಣಂ ಪಾಪನತ್ಥಾಯ। ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಾಯೋ’’ತಿ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ತತ್ಥ ಞಾಣಸ್ಸ ಸತಿಯಾ ಚ ಪರಿಬ್ರೂಹನಾಯ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನಂ ವಡ್ಢತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ।

    Atthi kāyoti eva-saddo luttaniddiṭṭhoti ‘‘kāyova atthī’’ti vatvā avadhāraṇena nivatthitaṃ dassento ‘‘na satto’’tiādimāha. Tassattho – yo rūpādīsu sattavisattatāya paresañca sajjāpanaṭṭhena, satvaguṇayogato vā ‘‘satto’’ti parehi parikappito. Tassa sattanikāyassa pūraṇato ca cavanupapajjanadhammatāya galanato ca ‘‘puggalo’’ti. Thīyati saṃhaññati ettha gabbhoti ‘‘itthī’’ti. Puri pure bhāge seti pavattatīti ‘‘puriso’’ti. Āhito ahaṃmāno etthāti ‘‘attā’’ti, attano santakabhāvena ‘‘attaniya’’nti. Paro na hotīti katvā ‘‘aha’’nti, mama santakanti katvā ‘‘mama’’nti. Vuttappakāravinimutto aññoti katvā ‘‘kocī’’ti, tassa santakabhāvena ‘‘kassacī’’ti parikappetabbo koci natthi, kevalaṃ kāyo eva atthīti attattaniyasuññatameva kāyassa vibhāveti. Evanti ‘‘kāyova atthī’’tiādinā vuttappakārena. Ñāṇapamāṇatthāyāti kāyānupassanāñāṇaparaṃ pamāṇaṃ pāpanatthāya. Satipamāṇatthāyāti kāyapariggāhikasatipavattaṃ satiparaṃ pamāṇaṃ pāpanatthāya. Imassa hi vuttanayena ‘‘atthi kāyo’’ti aparāparuppattivasena paccupaṭṭhitā sati bhiyyoso mattāya tattha ñāṇassa satiyā ca paribrūhanāya hoti. Tenāha ‘‘satisampajaññānaṃ vaḍḍhatthāyā’’ti.

    ಇಮಿಸ್ಸಾ ಭಾವನಾಯ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಗಾಹಾನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಣ್ಹಾ…ಪೇ॰… ವಿಹರತೀ’’ತಿ। ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಲೋಕೇ ಕಿಞ್ಚಿ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಕುತೋ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಚ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿಆದಿ। ಏವಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪರಿ ಅತ್ಥಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಪನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾಕಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ನಿಗಮನವಸೇನ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪನ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಸತಿಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ। ಸಾ ಪನ ಸತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ, ತಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ತಣ್ಹಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ ತದಭಾವೇ ಅಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ’’ತಿ। ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ, ನ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ। ಚತುಸಚ್ಚವಸೇನಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ। ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಪರಮ್ಪರಾಯ ಆರುಹಿತ್ವಾ, ಭಾವನಂ ಉಪರಿ ನೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಯ್ಯಾನಮುಖನ್ತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಸ್ಸರಣೂಪಾಯೋ।

    Imissā bhāvanāya taṇhādiṭṭhigāhānaṃ ujupaṭipakkhattā vuttaṃ ‘‘taṇhā…pe… viharatī’’ti. Tathābhūto ca loke kiñci ‘‘aha’’nti vā ‘‘mama’’nti vā gahetabbaṃ na passati, kuto gaṇheyya. Tenāha ‘‘na ca kiñcī’’tiādi. Evampīti ettha pi-saddo heṭṭhā niddiṭṭhassa tādisassa atthassa abhāvato avuttasamuccayatthoti dassento ‘‘upari atthaṃ upādāyā’’ti āha. ‘‘Eva’’nti pana niddiṭṭhākārassa paccāmasanaṃ nigamanavasena katanti āha ‘‘iminā pana…pe… dassetī’’ti. Pubbabhāgasatipaṭṭhānassa idhādhippetattā vuttaṃ ‘‘sati dukkhasacca’’nti. Sā pana sati yasmiṃ attabhāve, tassa samuṭṭhāpikā taṇhā tassāpi samuṭṭhāpikā eva nāma hoti tadabhāve abhāvatoti āha ‘‘tassā samuṭṭhāpikā purimataṇhā’’ti. Appavattīti appavattinimittaṃ, na pavattati etthāti vā appavatti. Catusaccavasenāti catusaccakammaṭṭhānavasena. Ussakkitvāti visuddhiparamparāya āruhitvā, bhāvanaṃ upari netvāti attho. Niyyānamukhanti vaṭṭadukkhato nissaraṇūpāyo.

    ಆನಾಪಾನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Ānāpānapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Iriyāpathapabbavaṇṇanā

    ೧೦೮. ಇರಿಯಾಪಥವಸೇನಾತಿ ಇರಿಯನಂ ಇರಿಯಾ, ಕಿರಿಯಾ, ಇಧ ಪನ ಕಾಯಿಕಪಯೋಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇರಿಯಾನಂ ಪಥೋ ಪವತ್ತಿಮಗ್ಗೋತಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ, ಗಮನಾದಿಸರೀರಾವತ್ಥಾ। ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾ ಹಿ ಸತ್ತೋ ಕಾಯೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿರಿಯಂ ಕರೇಯ್ಯ ಠಿತೋ ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ವಾತಿ। ತೇಸಂ ವಸೇನ, ಇರಿಯಾಪಥವಿಭಾಗೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುನ ಚಪರನ್ತಿ ಪುನ ಚ ಅಪರಂ, ಯಥಾವುತ್ತಆನಾಪಾನಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಮಿ, ಸುಣಾಥಾತಿ ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಾತಿಆದಿ ಗಮನಾದಿಮತ್ತಜಾನನಸ್ಸ ಗಮನಾದಿಗತವಿಸೇಸಜಾನನಸ್ಸ ಚ ಸಾಧಾರಣವಚನಂ। ತತ್ಥ ಗಮನಾದಿಮತ್ತಜಾನನಂ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಗಮನಾದಿಗತವಿಸೇಸಜಾನನಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕಾಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸತ್ತೂಪಲದ್ಧಿನ್ತಿ ಸತ್ತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಉಪಲದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಗ್ಗಾಹಂ ನ ಜಹತಿ ನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ ‘‘ಅಹಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ, ಮಮ ಗಮನ’’ನ್ತಿ ಗಾಹಸಬ್ಭಾವತೋ। ತತೋ ಏವ ಅತ್ತಸಞ್ಞಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅತ್ತಾ ಕಾರಕೋ ವೇದಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಂ ನ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ ನಾಪನೇತಿ ಅಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ, ಅನನಬ್ರೂಹನತೋ ವಾ। ಏವಂ ಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಕುತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾದಿಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ವಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಇಮಸ್ಸ ಪನಾತಿಆದಿಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಸ್ಸ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಇದಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಪುಚ್ಛಾ, ಸಾ ಕತ್ತುಭಾವವಿಸಿಟ್ಠಅತ್ತಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಮನಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ। ಕಸ್ಸ ಗಮನನ್ತಿ ಅಕತ್ತುತಾವಿಸಿಟ್ಠಅತ್ತಗ್ಗಾಹಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥಾ। ಕಿಂಕಾರಣಾತಿ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಕತ್ತುಕಾಯ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಅವಿಪರೀತಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ ‘‘ಗಮನನ್ತಿ ಅತ್ತಾ ಮನಸಾ ಸಂಯುಜ್ಜತಿ, ಮನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅತ್ತೇಹೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಗಮನಕಾರಣಪಟಿಕ್ಖೇಪನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ।

    108.Iriyāpathavasenāti iriyanaṃ iriyā, kiriyā, idha pana kāyikapayogo veditabbo. Iriyānaṃ patho pavattimaggoti iriyāpatho, gamanādisarīrāvatthā. Gacchanto vā hi satto kāyena kattabbakiriyaṃ kareyya ṭhito vā nisinno vā nipanno vāti. Tesaṃ vasena, iriyāpathavibhāgenāti attho. Puna caparanti puna ca aparaṃ, yathāvuttaānāpānakammaṭṭhānato bhiyyopi aññaṃ kāyānupassanākammaṭṭhānaṃ kathemi, suṇāthāti vā adhippāyo. Gacchanto vātiādi gamanādimattajānanassa gamanādigatavisesajānanassa ca sādhāraṇavacanaṃ. Tattha gamanādimattajānanaṃ idha nādhippetaṃ, gamanādigatavisesajānanaṃ pana adhippetanti taṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘tattha kāma’’ntiādi vuttaṃ. Sattūpaladdhinti satto atthīti upaladdhiṃ sattaggāhaṃ na jahati na pariccajati ‘‘ahaṃ gacchāmi, mama gamana’’nti gāhasabbhāvato. Tato eva attasaññaṃ ‘‘atthi attā kārako vedako’’ti evaṃ pavattaṃ viparītasaññaṃ na ugghāṭeti nāpaneti apaṭipakkhabhāvato, ananabrūhanato vā. Evaṃ bhūtassa cassa kuto kammaṭṭhānādibhāvoti āha ‘‘kammaṭṭhānaṃ vā satipaṭṭhānabhāvanā vā na hotī’’ti. Imassa panātiādisukkapakkhassa vuttavipariyāyena attho veditabbo. Tameva hi atthaṃ vivarituṃ ‘‘idaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ko gacchatīti gamanakiriyāya kattupucchā, sā kattubhāvavisiṭṭhaattapaṭikkhepatthā dhammamattasseva gamanasiddhidassanato. Kassa gamananti akattutāvisiṭṭhaattaggāhapaṭikkhepatthā. Kiṃkāraṇāti pana paṭikkhittakattukāya gamanakiriyāya aviparītakāraṇapucchā ‘‘gamananti attā manasā saṃyujjati, mano indriyehi, indriyāni attehī’’ti evamādigamanakāraṇapaṭikkhepanato. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi.

    ನ ಕೋಚಿ ಸತ್ತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಗಚ್ಛತಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಮನಸಿದ್ಧಿತೋ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ। ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಮನಸಿದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾ ಚ ಸಾ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿಪ್ಫಾರೋ ವಿಪ್ಫನ್ದನಞ್ಚಾತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೋ, ತೇನ। ಏತ್ಥ ಚ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಗ್ಗಹಣೇನ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತನಾವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಭೇದಂ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಉಭಯೇನ ಪನ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ‘‘ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಯಥಾ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಕಾಯೇ ‘‘ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತನ್ತಿ ಗನ್ತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಂ। ವಾಯಂ ಜನೇತೀತಿ ವಾಯೋಧಾತುಅಧಿಕಂ ರೂಪಕಲಾಪಂ ಜನೇತಿ, ಅಧಿಕತಾ ಚೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ, ನ ಪಮಾಣತೋ। ಗಮನಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಸಹಜಾತರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಥಮ್ಭನಸನ್ಧಾರಣಚಲನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ಆಕಾರವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಾಯೋಧಾತುಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವಾಯೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸಹಭಾವೀ ಹಿ ವಿಕಾರೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಅಧಿಕಭಾವೇನೇವ ಚ ವಾಯೋಗಹಣಂ, ನ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಏವ ಜನಕಭಾವತೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾಯರೂಪಭಾವೋ ದುರುಪಪಾದೋ ಸಿಯಾ। ಪುರತೋ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಪುರತೋಭಾಗೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತನಂ, ಯೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Na koci satto vā puggalo vā gacchati dhammamattasseva gamanasiddhito tabbinimuttassa ca kassaci abhāvato. Idāni dhammamattasseva gamanasiddhiṃ dassetuṃ ‘‘cittakiriyavāyodhātuvipphārenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha cittakiriyā ca sā vāyodhātuyā vipphāro vipphandanañcāti cittakiriyavāyodhātuvipphāro, tena. Ettha ca cittakiriyaggahaṇena anindriyabaddhavāyodhātuvipphāraṃ nivatteti, vāyodhātuvipphāraggahaṇena cetanāvacīviññattibhedaṃ cittakiriyaṃ nivatteti, ubhayena pana kāyaviññattiṃ vibhāveti. ‘‘Gacchatī’’ti vatvā yathā pavattamāne kāye ‘‘gacchatī’’ti vohāro hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Tanti gantukāmatāvasena pavattacittaṃ. Vāyaṃ janetīti vāyodhātuadhikaṃ rūpakalāpaṃ janeti, adhikatā cettha sāmatthiyato, na pamāṇato. Gamanacittasamuṭṭhitaṃ sahajātarūpakāyassa thambhanasandhāraṇacalanānaṃ paccayabhūtena ākāravisesena pavattamānaṃ vāyodhātuṃ sandhāyāha ‘‘vāyo viññattiṃ janetī’’ti. Adhippāyasahabhāvī hi vikāro viññatti, yathāvuttaadhikabhāveneva ca vāyogahaṇaṃ, na vāyodhātuyā eva janakabhāvato, aññathā viññattiyā upādāyarūpabhāvo durupapādo siyā. Purato abhinīhāro puratobhāgena kāyassa pavattanaṃ, yo ‘‘abhikkamo’’ti vuccati.

    ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಅತಿದೇಸವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವತ್ವಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ತತ್ರಾಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಉಸ್ಸಿತಭಾವೋತಿ ಉಬ್ಬಿದ್ಧಭಾವೋ।

    ‘‘Esevanayo’’ti atidesavasena saṅkhepato vatvā tamevatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatrāpi hī’’tiādi vuttaṃ. Koṭito paṭṭhāyāti heṭṭhimakoṭito paṭṭhāya. Ussitabhāvoti ubbiddhabhāvo.

    ಏವಂ ಪಜಾನತೋತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರೇನೇವ ಗಮನಾದಿಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ ಪಜಾನತೋ ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಜಾನನಾಯ ನಿಚ್ಛಯಗಮನತ್ಥಂ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಿಚಾರಣಾ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಕೇ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಜಾನನ್ತೇಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ, ಲೋಕವೋಹಾರವಸೇನ ವಾ। ಅತ್ಥಿ ಪನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಏವ ವೀಮಂಸನವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ। ನತ್ಥೀತಿ ನಿಚ್ಛಯವಸೇನ ಸತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ। ಯಥಾ ಪನಾತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವನಂ।

    Evaṃpajānatoti evaṃ cittakiriyavāyodhātuvipphāreneva gamanādibhāvo hotīti pajānato tassa evaṃ pajānanāya nicchayagamanatthaṃ ‘‘evaṃ hotī’’ti vicāraṇā vuccati loke yathābhūtaṃ ajānantehi micchābhinivesavasena, lokavohāravasena vā. Atthi panāti attano eva vīmaṃsanavasena pucchāvacanaṃ. Natthīti nicchayavasena sattassa paṭikkhepavacanaṃ. Yathā panātiādi tassevatthassa upamāya vibhāvanaṃ.

    ನಾವಾ ಮಾಲುತವೇಗೇನಾತಿ ಯಥಾ ಅಚೇತನಾ ನಾವಾ ವಾತವೇಗೇನ ದೇಸನ್ತರಂ ಯಾತಿ, ಯಥಾ ಚ ಅಚೇತನೋ ತೇಜನಂ ಕಣ್ಡೋ ಜಿಯಾವೇಗೇನ ದೇಸನ್ತರಂ ಯಾತಿ, ತಥಾ ಅಚೇತನೋ ಕಾಯೋ ವಾತಾಹತೋ ಯಥಾವುತ್ತವಾಯುನಾ ನೀತೋ ದೇಸನ್ತರಂ ಯಾತೀತಿ ಏವಂ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಪನ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಯಥಾ ನಾವಾಯ ತೇಜನಸ್ಸ ಚ ಪೇಲ್ಲಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಸೇನ ದೇಸನ್ತರಗಮನಂ, ಏವಂ ಕಾಯಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ, ಹೋತು, ಏವಂ ಇಚ್ಛಿತೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಹಿ ನಾವಾ ತೇಜನಾನಂ ಸಂಹತಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಮನಂ, ನ ಅಸಂಹತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ, ಏವಂ ಕಾಯಸ್ಸಾಪೀತಿ ಕಾ ನೋ ಹಾನಿ, ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತತಾವ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲಭತಿ, ನ ಪುರಿಸವಾದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯನ್ತಂ ಸುತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ।

    Nāvā mālutavegenāti yathā acetanā nāvā vātavegena desantaraṃ yāti, yathā ca acetano tejanaṃ kaṇḍo jiyāvegena desantaraṃ yāti, tathā acetano kāyo vātāhato yathāvuttavāyunā nīto desantaraṃ yātīti evaṃ upamāsaṃsandanaṃ veditabbaṃ. Sace pana koci vadeyya ‘‘yathā nāvāya tejanassa ca pellakassa purisassa vasena desantaragamanaṃ, evaṃ kāyassāpī’’ti, hotu, evaṃ icchitovāyamattho. Yathā hi nāvā tejanānaṃ saṃhatalakkhaṇasseva purisassa vasena gamanaṃ, na asaṃhatalakkhaṇassa, evaṃ kāyassāpīti kā no hāni, bhiyyopi dhammamattatāva patiṭṭhaṃ labhati, na purisavādo. Tenāha ‘‘yantaṃ suttavasenā’’tiādi.

    ತತ್ಥ ಪಯುತ್ತನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಮನಾದಿಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪಯೋಜಿತಂ। ಠಾತೀತಿ ತಿಟ್ಠತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ। ವಿನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇತಿ ಗನ್ತುಕಾಮತಾಚಿತ್ತ-ತಂಸಮುಟ್ಠಾನ-ವಾಯೋಧಾತು-ಆದಿಹೇತುಪಚ್ಚಯೇಹಿ ವಿನಾ। ತಿಟ್ಠೇತಿ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ। ವಜೇತಿ ವಜೇಯ್ಯ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕೋ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥೋ ಚೇತ್ಥ ಕಿಂ-ಸದ್ದೋತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಿರಹೇನ ಠಾನಗಮನಪಟಿಕ್ಖೇಪಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಾಧೀನವುತ್ತಿತಾವಿಭಾವನೇನ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾ ವಿಯ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖತಾಪಿ ವಿಭಾವಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Tattha payuttanti heṭṭhā vuttanayena gamanādikiriyāvasena payojitaṃ. Ṭhātīti tiṭṭhati. Etthāti imasmiṃ loke. Vinā hetupaccayeti gantukāmatācitta-taṃsamuṭṭhāna-vāyodhātu-ādihetupaccayehi vinā. Tiṭṭheti tiṭṭheyya. Vajeti vajeyya gaccheyya ko nāmāti sambandho. Paṭikkhepattho cettha kiṃ-saddoti hetupaccayavirahena ṭhānagamanapaṭikkhepamukhena sabbāyapi dhammappavattiyā paccayādhīnavuttitāvibhāvanena attasuññatā viya aniccadukkhatāpi vibhāvitāti daṭṭhabbā.

    ಪಣಿಹಿತೋತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಕಾರತೋ ನಿಹಿತೋ ಠಪಿತೋ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಚನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನವಚನಂ, ಪುಬ್ಬೇ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಂ ತೇಸಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮನಯೋ ವಾ ಇರಿಯಾಪಥಪ್ಪಧಾನೋ ವುತ್ತೋತಿ ತತ್ಥ ಕಾಯೋ ಅಪ್ಪಧಾನೋ ಅನುನಿಪ್ಫಾದೀತಿ ಇಧ ಕಾಯಂ ಪಧಾನಂ ಅಪ್ಪಧಾನಞ್ಚ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಅನುನಿಪ್ಫಾದಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ದುತಿಯನಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ನಯಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಠಿತೋತಿ ಪವತ್ತೋ।

    Paṇihitoti yathā yathā paccayehi pakārato nihito ṭhapito. Sabbasaṅgāhikavacananti sabbesaṃ catunnampi iriyāpathānaṃ saṅgaṇhanavacanaṃ, pubbe visuṃ visuṃ iriyāpathānaṃ vuttattā idaṃ tesaṃ ekajjhaṃ gahetvā vacananti attho. Purimanayo vā iriyāpathappadhāno vuttoti tattha kāyo appadhāno anunipphādīti idha kāyaṃ padhānaṃ appadhānañca iriyāpathaṃ anunipphādaṃ katvā dassetuṃ dutiyanayo vuttoti evampettha dvinnaṃ nayānaṃ viseso veditabbo. Ṭhitoti pavatto.

    ಇರಿಯಾಪಥಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಮ್ಪಿ ಇರಿಯಾಪಥವತೋ ಕಾಯಸ್ಸೇವ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ತಸ್ಸ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇರಿಯಾಪಥಪರಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧವಸೇನೇವ ಸಮುದಯಾದಯೋ ಉದ್ಧಟಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ। ಆದಿನಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾ ‘‘ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ಕಮ್ಮಸಮುದಯಾ ಆಹಾರಸಮುದಯಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ರುಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಉದಯಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಏವಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧಾ’’ತಿಆದಯೋಪಿ ಪಞ್ಚ ಆಕಾರಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Iriyāpathapariggaṇhanampi iriyāpathavato kāyasseva pariggaṇhanaṃ tassa avatthāvisesabhāvatoti vuttaṃ ‘‘iriyāpathapariggahaṇena kāye kāyānupassī viharatī’’ti. Tenevettha rūpakkhandhavaseneva samudayādayo uddhaṭā. Esa nayo sesavāresupi. Ādināti ettha ādi-saddena yathā ‘‘taṇhāsamudayā kammasamudayā āhārasamudayā’’ti nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rupakkhandhassa udayaṃ passatīti ime cattāro āhārā saṅgayhanti, evaṃ ‘‘avijjānirodhā rūpanirodhā’’tiādayopi pañca ākārā saṅgahitāti daṭṭhabbo. Sesaṃ vuttanayameva.

    ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Iriyāpathapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Catusampajaññapabbavaṇṇanā

    ೧೦೯. ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನಾತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೨೮೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೬೮; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಭಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೨೧೪) ಸಮನ್ತತೋ ಪಕಾರೇಹಿ, ಪಕಟ್ಠಂ ವಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತಥಾಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ। ಚತ್ತಾರಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನಿ ಸಮಾಹಟಾನಿ ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ಅಭಿಕ್ಕಮನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಗಮನ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಪಟಿಕ್ಕಮನಂ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಕ್ಕನ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿವತ್ತನ’’ನ್ತಿ। ನಿವತ್ತನನ್ತಿ ಚ ನಿವತ್ತಿಮತ್ತಂ, ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪನ ಗಮನಂ ಗಮನಮೇವ। ಅಭಿಹರನ್ತೋತಿ ಗಮನವಸೇನ ಕಾಯಂ ಉಪನೇನ್ತೋ।

    109.Catusampajaññavasenāti (dī. ni. ṭī. 1.284; saṃ. ni. 5.368; dī. ni. abhi. ṭī. 2.214) samantato pakārehi, pakaṭṭhaṃ vā savisesaṃ jānātīti sampajāno, sampajānassa bhāvo sampajaññaṃ, tathāpavattaṃ ñāṇaṃ. Cattāri sampajaññāni samāhaṭāni catusampajaññaṃ, tassa vasena. Abhikkamanaṃ abhikkantanti āha ‘‘abhikkantaṃ vuccati gamana’’nti. Tathā paṭikkamanaṃ paṭikkantanti āha ‘‘paṭikkantaṃ vuccati nivattana’’nti. Nivattananti ca nivattimattaṃ, nivattitvā pana gamanaṃ gamanameva. Abhiharantoti gamanavasena kāyaṃ upanento.

    ಸಮ್ಮಾ ಪಜಾನನಂ ಸಮ್ಪಜಾನಂ, ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಕರಣಸೀಲೋ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕಾರೀ’’ತಿ। ಸಮ್ಪಜಾನಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪರಿಯಾಯತಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾಯೇವ। ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಕರೋತೇವಾತಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಏವ। ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ವಾ ಕಾರೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ। ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಹ ಅತ್ಥೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಾತ್ಥಕಂ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದಿ। ಸಾತ್ಥಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಸಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಾವಹಸ್ಸ ಹಿತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಚ ಪವತ್ತೇಸು ಅವಿಜಹಿತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಗೋಚರೇ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಮೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ।

    Sammā pajānanaṃ sampajānaṃ, tena attanā kātabbassa karaṇasīlo sampajānakārīti āha ‘‘sampajaññena sabbakiccakārī’’ti. Sampajānasaddassa sampajaññapariyāyatā pubbe vuttāyeva. Sampajaññaṃ karotevāti abhikkantādīsu asammohaṃ uppādeti eva. Sampajānassa vā kāro etassa atthīti sampajānakārī. Dhammato vaḍḍhisaṅkhātena saha atthena pavattatīti sātthakaṃ, abhikkantādi. Sātthakassa sampajānanaṃ sātthakasampajaññaṃ. Sappāyassa attano upakārāvahassa hitassa sampajānanaṃ sappāyasampajaññaṃ abhikkamādīsu bhikkhācāragocare, aññatthāpi ca pavattesu avijahite kammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ. Pariggaṇhitvāti paṭisaṅkhāya.

    ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಅತ್ಥೇ। ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢೀತಿ ಯಂ ಸಾತ್ಥಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಗಮನಂ, ತಂ ಸಪ್ಪಾಯಮೇವಾತಿ ಸಿಯಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಸಙ್ಕಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಂ ತಾವಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಚಿತ್ತಕಮ್ಮರೂಪಕಾನಿ ವಿಯಾತಿ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕತಪಟಿಮಾಯೋ ವಿಯ, ಯನ್ತಪಯೋಗೇನ ವಾ ವಿಚಿತ್ತಕಮ್ಮಪಟಿಮಾಯೋ ವಿಯ। ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಂ ಗೇಹಸಿತಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋ ಗಹಣಂ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೮)। ಹತ್ಥಿಆದಿಸಮ್ಮದ್ದೇನ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ, ವಿಸಭಾಗರೂಪದಸ್ಸನಾದಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋ।

    Tasminti sātthakasampajaññavasena pariggahitaatthe. Attho nāma dhammato vaḍḍhīti yaṃ sātthakanti adhippetaṃ gamanaṃ, taṃ sappāyamevāti siyā kassaci āsaṅkāti tannivattanatthaṃ ‘‘cetiyadassanaṃ tāvā’’tiādi āraddhaṃ. Cittakammarūpakāni viyāti cittakammakatapaṭimāyo viya, yantapayogena vā vicittakammapaṭimāyo viya. Asamapekkhanaṃ gehasitaaññāṇupekkhāvasena ārammaṇassa ayoniso gahaṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassā’’tiādi (ma. ni. 3.308). Hatthiādisammaddena jīvitantarāyo, visabhāgarūpadassanādinā brahmacariyantarāyo.

    ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುವತ್ತನಕಥಾ ಆಚಿಣ್ಣಾ, ಅನನುವತ್ತನಕಥಾ ಪನ ತಸ್ಸಾ ದುತಿಯಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇ ಕಥಾ ನಾಮ ನ ಕಥಿತಪುಬ್ಬಾ’’ತಿ।

    Pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhūnaṃ anuvattanakathā āciṇṇā, ananuvattanakathā pana tassā dutiyā nāma hotīti āha ‘‘dve kathā nāma na kathitapubbā’’ti.

    ಏವನ್ತಿ ‘‘ಸಚೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವುತ್ತಾಕಾರಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ, ನ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮಾಸುಭ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ। ಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಭಾವನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಗೋಚರ’’ನ್ತಿ। ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಉಗ್ಗಹಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾದನವಸೇನ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ಹರತೀತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ಯಾವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕಮಾ ಅನುಯುಞ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಪಚ್ಚಾಹರತೀತಿ ಆಹಾರೂಪಭೋಗತೋ ಯಾವ ದಿವಾಟ್ಠಾನುಪಸಙ್ಕಮನಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಪಟಿನೇತಿ।

    Evanti ‘‘sace panā’’tiādikaṃ sabbampi vuttākāraṃ paccāmasati, na ‘‘purisassa mātugāmāsubha’’ntiādikaṃ vuccamānaṃ. Yogakammassa pavattiṭṭhānatāya bhāvanāya ārammaṇaṃ kammaṭṭhānanti vuccatīti āha ‘‘kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocara’’nti. Uggahetvāti yathā uggahanimittaṃ uppajjati, evaṃ uggahakosallassa sampādanavasena uggahetvā. Haratīti kammaṭṭhānaṃ pavatteti, yāva piṇḍapātapaṭikkamā anuyuñjatīti attho. Napaccāharatīti āhārūpabhogato yāva divāṭṭhānupasaṅkamanā kammaṭṭhānaṃ na paṭineti.

    ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮುಖಧೋವನಾದಿಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ। ದ್ವೇ ತಯೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇತಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ನಿಸಜ್ಜಾವಾರೇ, ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಉಣ್ಹಾಸನಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಸುಮಂ ಗಾಹಾಪೇನ್ತೋ’’ತಿ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗ್ಗೇನೇವ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಧಾನಂ ಕತ್ವಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ‘‘ಪತ್ತೋಪಿ ಅಚೇತನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೯) ವಕ್ಖಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಯಥಾಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ವಾ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯತೋ ಸರೀರಚೇತಿಯಂ ಗರುತರ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೦೯; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೧೨೮; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೭೫) ‘‘ಚೇತಿಯಂ ಬಾಧಯಮಾನಾ ಬೋಧಿಸಾಖಾ ಹರಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ।

    Sarīraparikammanti mukhadhovanādisarīrapaṭijagganaṃ. Dve tayo pallaṅketi dve tayo nisajjāvāre, dve tīṇi uṇhāsanāni. Tenāha ‘‘usumaṃ gāhāpento’’ti. Kammaṭṭhānasīsenevāti kammaṭṭhānaggeneva, kammaṭṭhānaṃ padhānaṃ katvā evāti attho. Tena ‘‘pattopi acetano’’tiādinā (ma. ni. aṭṭha. 1.109) vakkhamānaṃ kammaṭṭhānaṃ, yathāparihariyamānaṃ vā avijahitvāti dasseti. ‘‘Paribhogacetiyato sarīracetiyaṃ garutara’’nti katvā ‘‘cetiyaṃ vanditvā’’ti pubbakālakiriyāvasena vuttaṃ. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 809; ma. ni. aṭṭha. 3.128; a. ni. aṭṭha. 1.1.275) ‘‘cetiyaṃ bādhayamānā bodhisākhā haritabbā’’ti vuttā.

    ಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಮಯಿ ಅಕಥೇನ್ತೇ ಏತೇಸಂ ಕೋ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಾನುಗ್ಗಹೇನ ಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ। ತಸ್ಮಾತಿ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮಕಥಾ ನಾಮ ಕಥೇತಬ್ಬಾಯೇವಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ। ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇನೇವಾತಿ ‘‘ಪರಿಚಿತೋ ಅಪರಿಚಿತೋ’’ತಿಆದಿವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಕೋಟಿಯಾವ। ಭಯೇತಿ ಪರಚಕ್ಕಾದಿಭಯೇ।

    Janasaṅgahatthanti ‘‘mayi akathente etesaṃ ko kathessatī’’ti dhammānuggahena janasaṅgahatthaṃ. Tasmāti. Yasmā ‘‘dhammakathā nāma kathetabbāyevā’’ti aṭṭhakathācariyā vadanti, yasmā ca dhammakathā kammaṭṭhānavinimuttā nāma natthi, tasmā. Anumodanaṃ katvāti etthāpi ‘‘kammaṭṭhānasīsenevā’’ti ānetvā sambandho. Sampattaparicchedenevāti ‘‘paricito aparicito’’tiādivibhāgaṃ akatvā sampattakoṭiyāva. Bhayeti paracakkādibhaye.

    ಕಮ್ಮಜತೇಜೋತಿ ಗಹಣಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವೀಥಿಂ ನಾರೋಹತಿ ಖುದಾಪರಿಸ್ಸಮೇನ ಕಿಲನ್ತಕಾಯತ್ತಾ ಸಮಾಧಾನಾಭಾವತೋ। ಅವಸೇಸಟ್ಠಾನೇತಿ ಯಾಗುಯಾ ಅಗ್ಗಹಿತಟ್ಠಾನೇ। ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನುಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನವಚನಮೇತಂ, ಯಥಾ ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖಪವತ್ತಾಯ ಸರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅವಿಚ್ಛೇದೋ, ಏವಮೇತಸ್ಸಾಪೀತಿ।

    Kammajatejoti gahaṇiṃ sandhāyāha. Kammaṭṭhānavīthiṃ nārohati khudāparissamena kilantakāyattā samādhānābhāvato. Avasesaṭṭhāneti yāguyā aggahitaṭṭhāne. Poṅkhānupoṅkhanti kammaṭṭhānupaṭṭhānassa avicchedadassanavacanametaṃ, yathā poṅkhānupoṅkhapavattāya sarapaṭipāṭiyā avicchedo, evametassāpīti.

    ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ ಭಾವನಾನುಯೋಗೇ। ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪೂರಣೇನ ಸಬ್ಬವತ್ಥಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ। ‘‘ಕಾಮೇ ಅವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ, ಕಾಯೇ ಅವೀತರಾಗೋ, ರೂಪೇ ಅವೀತರಾಗೋ, ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಂ ಪಸ್ಸಸುಖಂ ಮಿದ್ಧಸುಖಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ, ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೨೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬) ಏವಂ ವುತ್ತ ಪಞ್ಚವಿಧಚೇತೋಖಿಲವಿನಿಬನ್ಧಚಿತ್ತೋ। ಚರಿತ್ವಾತಿ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ।

    Nikkhittadhuro bhāvanānuyoge. Vattapaṭipattiyā apūraṇena sabbavatthāni bhinditvā. ‘‘Kāme avītarāgo hoti, kāye avītarāgo, rūpe avītarāgo, yāvadatthaṃ udarāvadehakaṃ bhuñjitvā seyyasukhaṃ passasukhaṃ middhasukhaṃ anuyutto viharati, aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyaṃ caratī’’ti (dī. ni. 3.320; ma. ni. 1.186) evaṃ vutta pañcavidhacetokhilavinibandhacitto. Caritvāti pavattitvā.

    ಅತ್ತಕಾಮಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಸುಖಂ ಇಚ್ಛನ್ತಾ, ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಹಿ ಹಿತಂ, ತನ್ನಿಮಿತ್ತಕಞ್ಚ ಸುಖನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ವಿಞ್ಞೂನಂ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸತ್ತಾ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮೋ, ತಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ತಕಾಮಾ। ಉಸಭಂ ನಾಮ ವೀಸತಿ ಯಟ್ಠಿಯೋ। ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಾಯ ಪಾಸಾಣಸಞ್ಞಾಯ, ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಆಗತಾತಿ ಜಾನನ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೋಯೇವ ನಯೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿಕೋ ಯೋ ಠಾನೇ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಏವ ನಿಸಜ್ಜಾಯಪಿ ನಯೋ। ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಛಿನ್ನಭತ್ತಭಾವಭಯೇನಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತಿ।

    Attakāmāti attano hitasukhaṃ icchantā, dhammacchandavantoti attho. Dhammoti hi hitaṃ, tannimittakañca sukhanti. Atha vā viññūnaṃ nibbisesattā attabhāvapariyāpannattā ca attā nāma dhammo, taṃ kāmenti icchantīti attakāmā. Usabhaṃ nāma vīsati yaṭṭhiyo. Tāya saññāyāti tāya pāsāṇasaññāya, ettakaṃ ṭhānaṃ āgatāti jānantāti adhippāyo. Soyeva nayoti ‘‘ayaṃ bhikkhū’’tiādiko yo ṭhāne vutto, so eva nisajjāyapi nayo. Pacchato āgacchantānaṃ chinnabhattabhāvabhayenapi yonisomanasikāraṃ paribrūheti.

    ಬಹಾಪಧಾನಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅತ್ಥಾಯ ಲೋಕನಾಥೇನ ಛ ವಸ್ಸಾನಿ ಕತಂ ದುಕ್ಕರಚರಿಯಂ ಏವಾಹಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂಜಾ ಹಿ ಸತ್ಥುಪೂಜಾ, ನ ಆಮಿಸಪೂಜಾ। ಠಾನಚಙ್ಕಮನಮೇವಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಭೋಜನಾದಿಕಾಲೇಸು ಅವಸ್ಸಂ ಕತ್ತಬ್ಬನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ।

    Bahāpadhānaṃ pūjessāmīti amhākaṃ atthāya lokanāthena cha vassāni kataṃ dukkaracariyaṃ evāhaṃ yathāsatti pūjessāmīti. Paṭipattipūjā hi satthupūjā, na āmisapūjā. Ṭhānacaṅkamanamevāti adhiṭṭhātabbairiyāpathavasena vuttaṃ, na bhojanādikālesu avassaṃ kattabbanisajjāya paṭikkhepavasena.

    ವೀಥಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾ’’ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Vīthiṃ otaritvā ito cito ca anoloketvā paṭhamameva vīthiyo sallakkhetabbāti āha ‘‘vīthiyo sallakkhetvā’’ti. Yaṃ sandhāya vuccati ‘‘pāsādikena abhikkantenā’’ti, taṃ dassetuṃ ‘‘tattha cā’’tiādi vuttaṃ.

    ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಯದಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪದಾ ಕಪ್ಪಾನಂ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ತಜ್ಜಂ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭರಣಂ, ಸಾವಕಬೋಧಿಯಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮೇವ, ಇತರೇಸಂ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಕುಸಲಂ। ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋತಿ ಬಹಿ ವಿಸಯೇ ಸಞ್ಜಾತಸಂವಡ್ಢತಾಯ ಬಾಹಿಯೋ, ದಾರುಚೀರಪರಿಹರಣೇನ ದಾರುಚೀರಿಯೋತಿ ಚ ಸಮಞ್ಞಾತೋ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ –

    Paccekabodhiṃ sacchikaroti, yadi upanissayasampanno hotīti sambandho. Evaṃ sabbattha ito paresupi. Tattha paccekabodhiyā upanissayasampadā kappānaṃ dve asaṅkhyeyyāni satasahassañca tajjaṃ puññañāṇasambharaṇaṃ, sāvakabodhiyaṃ aggasāvakānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca, mahāsāvakānaṃ kappasatasahassameva, itaresaṃ atītāsu jātīsu vivaṭṭasannissayavasena nibbattitaṃ nibbedhabhāgiyaṃ kusalaṃ. Bāhiyo dārucīriyoti bahi visaye sañjātasaṃvaḍḍhatāya bāhiyo, dārucīrapariharaṇena dārucīriyoti ca samaññāto. So hi āyasmā –

    ‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತೇ, ಬಾಹಿಯ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸುತೇ… ಮುತೇ… ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ। ಯತೋ ಖೋ ತೇ, ಬಾಹಿಯ, ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸುತೇ… ಮುತೇ… ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತೇನ। ಯತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತೇನ, ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತತ್ಥ। ಯತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತತ್ಥ, ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನೇವಿಧ ನ ಹುರಂ ನ ಉಭಯಮನ್ತರೇನ, ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೧೦) – ಏತ್ತಕಾಯ ದೇಸನಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ।

    ‘‘Tasmā tiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute… mute… viññāte viññātamattaṃ bhavissatī’ti. Yato kho te, bāhiya, diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute… mute… viññāte viññātamattaṃ bhavissati, tato tvaṃ, bāhiya, na tena. Yato tvaṃ, bāhiya, na tena, tato tvaṃ, bāhiya, na tattha. Yato tvaṃ, bāhiya, na tattha, tato tvaṃ, bāhiya, nevidha na huraṃ na ubhayamantarena, esevanto dukkhassā’’ti (udā. 10) – ettakāya desanāya arahattaṃ sacchākāsi.

    ತನ್ತಿ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ। ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತ್ತಾ ಅಭಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಅಭಿಕ್ಕಮೇ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಹಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಮಾನಗ್ಗಾಹವಸೇನ, ತದುಭಯಂ ಪನ ತಣ್ಹಾಯ ವಿನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹವಸೇನಪಿ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ‘‘ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಯೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೇನ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ತೇಜೋಧಾತು ಉದ್ಧರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಉದ್ಧರಣಗತಿಕಾ ಹಿ ತೇಜೋಧಾತೂತಿ ಉದ್ಧರಣೇ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕೇಕ…ಪೇ॰… ಬಲವತಿಯೋ’’ತಿ ಆಹ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ವಾಯೋಧಾತು ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ। ತಿರಿಯಗತಿಕಾಯ ಹಿ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸು ಸಾತಿಸಯೋ ಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸೂ’’ತಿ ಆಹ। ಸತಿಪಿ ಅನುಗಮನಾನುಗನ್ತಬ್ಬತಾವಿಸೇಸೇ ತೇಜೋಧಾತು-ವಾಯೋಧಾತು-ಭಾವಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ। ತತ್ಥ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಪಾದಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಉದ್ಧರಣಂ, ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ಹರಣಂ ಅತಿಹರಣಂ ಖಾಣುಆದಿಪರಿಹರಣತ್ಥಂ, ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದಘಟ್ಟನಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ವಾ ಪಸ್ಸೇನ ಹರಣಂ ವೀತಿಹರಣಂ, ಯಾವ ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ, ತಾವ ಆಹರಣಂ ಅತಿಹರಣಂ, ತತೋ ಪರಂ ಹರಣಂ ವೀತಿಹರಣನ್ತಿ ಅಯಂ ವಾ ಏತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ।

    Tanti asammuyhanaṃ. Evanti idāni vuccamānākārena veditabbaṃ. Attā abhikkamatīti iminā andhaputhujjanassa diṭṭhiggāhavasena abhikkame sammuyhanaṃ dasseti, ahaṃ abhikkamāmīti pana iminā mānaggāhavasena, tadubhayaṃ pana taṇhāya vinā na hotīti taṇhāggāhavasenapi sammuyhanaṃ dassitameva hoti. ‘‘Tathā asammuyhanto’’ti vatvā taṃ asammuyhanaṃ yena ghanavinibbhogena hoti, taṃ dassento ‘‘abhikkamāmī’’tiādimāha. Tattha yasmā vāyodhātuyā anugatā tejodhātu uddharaṇassa paccayo. Uddharaṇagatikā hi tejodhātūti uddharaṇe vāyodhātuyā tassā anugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘ekeka…pe… balavatiyo’’ti āha. Yasmā pana tejodhātuyā anugatā vāyodhātu atiharaṇavītiharaṇānaṃ paccayo. Tiriyagatikāya hi vāyodhātuyā atiharaṇavītiharaṇesu sātisayo byāpāroti tejodhātuyā tassā anugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘tathā atiharaṇavītiharaṇesū’’ti āha. Satipi anugamanānugantabbatāvisese tejodhātu-vāyodhātu-bhāvamattaṃ sandhāya tathā-saddaggahaṇaṃ. Tattha akkantaṭṭhānato pādassa ukkhipanaṃ uddharaṇaṃ, ṭhitaṭṭhānaṃ atikkamitvā purato haraṇaṃ atiharaṇaṃ khāṇuādipariharaṇatthaṃ, patiṭṭhitapādaghaṭṭanapariharaṇatthaṃ vā passena haraṇaṃ vītiharaṇaṃ, yāva patiṭṭhitapādo, tāva āharaṇaṃ atiharaṇaṃ, tato paraṃ haraṇaṃ vītiharaṇanti ayaṃ vā etesaṃ viseso.

    ಯಸ್ಮಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ಆಪೋಧಾತು ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಗರುತರಸಭಾವಾ ಹಿ ಆಪೋಧಾತೂತಿ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ…ಪೇ॰… ಬಲವತಿಯೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ಪಥವೀಧಾತು ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೇ ವಿಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪನೇಪಿ ತಸ್ಸಾ ಸಾತಿಸಯಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಥಾ ಘಟ್ಟನಕಿರಿಯಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ವಸೇನ ಸನ್ನಿರುಮ್ಭನಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ ತತ್ಥಾಪಿ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಆಪೋಧಾತುಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಥಾ ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸನ್ನಿರುಮ್ಭನೇಸೂ’’ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಭಿಕ್ಕಮನೇ, ತೇಸು ವಾ ವುತ್ತೇಸು ಉದ್ಧರಣಾದೀಸು ಛಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು। ಉದ್ಧರಣೇತಿ ಉದ್ಧರಣಕ್ಖಣೇ। ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾತಿ ಉದ್ಧರಣಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಚ ಅತಿಹರಣಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾನತೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ। ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ದೇಸನ್ತರಸಙ್ಕಮನಂ ಅತ್ಥಿ। ಪಬ್ಬಂ ಪಬ್ಬನ್ತಿಆದಿ ಉದ್ಧರಣಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಭಾಗಸನ್ತತಿವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತಿಇತ್ತರೋ ಹಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೋ ಗಮನಸ್ಸಾದಾನಂ ದೇವಪುತ್ತಾನಂ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯೇನ ಪಟಿಮುಖಂ ಧಾವನ್ತಾನಂ ಸಿರಸಿ ಪಾದೇ ಚ ಬದ್ಧಧುರಧಾರಾಸಮಾಗಮತೋಪಿ ಸೀಘತರೋ। ಯಥಾ ತಿಲಾನಂ ಭಜ್ಜಿಯಮಾನಾನಂ ಪಟಪಟಾಯನೇನ ಭೇದೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಪಟಾಯನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹಿ ಏಕನ್ತತೋ ಭಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ।

    Yasmā pathavīdhātuyā anugatā āpodhātu vossajjanassa paccayo. Garutarasabhāvā hi āpodhātūti vossajjane pathavīdhātuyā tassā anugatabhāvo, tasmā tāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento āha ‘‘vossajjane…pe… balavatiyo’’ti. Yasmā pana āpodhātuyā anugatā pathavīdhātu sannikkhepanassa paccayo, patiṭṭhābhāve viya patiṭṭhāpanepi tassā sātisayakiccattā āpodhātuyā tassā anugatabhāvo, tathā ghaṭṭanakiriyāya pathavīdhātuyā vasena sannirumbhanassa sijjhanato tatthāpi pathavīdhātuyā āpodhātuanugatabhāvo, tasmā vuttaṃ ‘‘tathā sannikkhepanasannirumbhanesū’’ti. Tatthāti tasmiṃ abhikkamane, tesu vā vuttesu uddharaṇādīsu chasu koṭṭhāsesu. Uddharaṇeti uddharaṇakkhaṇe. Rūpārūpadhammāti uddharaṇākārena pavattā rūpadhammā, taṃsamuṭṭhāpakā arūpadhammā ca atiharaṇaṃ na pāpuṇanti khaṇamattāvaṭṭhānato. Tattha tatthevāti yattha yattha uppannā, tattha tattheva. Na hi dhammānaṃ desantarasaṅkamanaṃ atthi. Pabbaṃ pabbantiādi uddharaṇādikoṭṭhāse sandhāya vuttaṃ, taṃ sabhāgasantativasena vuttanti veditabbaṃ. Atiittaro hi rūpadhammānampi pavattikkhaṇo gamanassādānaṃ devaputtānaṃ heṭṭhupariyena paṭimukhaṃ dhāvantānaṃ sirasi pāde ca baddhadhuradhārāsamāgamatopi sīghataro. Yathā tilānaṃ bhajjiyamānānaṃ paṭapaṭāyanena bhedo lakkhīyati, evaṃ saṅkhatadhammānaṃ uppādenāti dassanatthaṃ ‘‘paṭapaṭāyantā’’ti vuttaṃ. Uppannā hi ekantato bhijjantīti.

    ಸದ್ಧಿಂ ರೂಪೇನಾತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝನಕರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಯಂ ತತೋ ಸತ್ತರಸಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಯದಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಸಮಾನಕ್ಖಣಾ ಸಿಯುಂ, ‘‘ರೂಪಂ ಗರುಪರಿಣಾಮಂ ದನ್ಧನಿರೋಧ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನೇಹಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೬) ವಿರೋಧೋ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ, ಯಥಯಿದಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಪಾಳಿಯಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೮)। ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಹಿ ಸಾರಮ್ಮಣಸಭಾವಾ ಯಥಾಬಲಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ತಂಸಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿಅನನ್ತರಂ ನಿರೋಧೋ, ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪನ ಅನಾರಮ್ಮಣಾ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ತೇಸಂ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಭಾವನಿವತ್ತಿ ಸೋಳಸಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹೋತೀತಿ ತಙ್ಖಣಾಯುಕತಾ ತೇಸಂ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಲಹುವಿಞ್ಞಾಣವಿಸಯಸಙ್ಗತಿಮತ್ತಪಚ್ಚಯತಾಯ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ವಿಸಯಸಙ್ಗತಿಮತ್ತತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾ, ದನ್ಧಮಹಾಭೂತಪಚ್ಚಯತಾಯ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ದನ್ಧಪರಿವತ್ತಿತಾ, ನಾನಾಧಾತುಯಾ ಯಥಾಭೂತಞಾಣಂ ಖೋ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ, ತೇನ ಚ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪಧಮ್ಮೋವ ವುತ್ತೋ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಚ ತಸ್ಸೇವಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾನಕ್ಖಣತಾ ನ ಯುಜ್ಜತೇವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Saddhiṃ rūpenāti idaṃ tassa tassa cittassa nirodhena saddhiṃ nirujjhanakarūpadhammānaṃ vasena vuttaṃ, yaṃ tato sattarasamacittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ. Aññathā yadi rūpārūpadhammā samānakkhaṇā siyuṃ, ‘‘rūpaṃ garupariṇāmaṃ dandhanirodha’’ntiādivacanehi (vibha. aṭṭha. 26) virodho siyā, tathā ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ lahuparivattaṃ, yathayidaṃ citta’’nti evamādipāḷiyā (a. ni. 1.48). Cittacetasikā hi sārammaṇasabhāvā yathābalaṃ attano ārammaṇapaccayabhūtamatthaṃ vibhāvento eva uppajjantīti tesaṃ taṃsabhāvanipphattianantaraṃ nirodho, rūpadhammā pana anārammaṇā pakāsetabbā, evaṃ tesaṃ pakāsetabbabhāvanivatti soḷasahi cittehi hotīti taṅkhaṇāyukatā tesaṃ icchitā, lahuviññāṇavisayasaṅgatimattapaccayatāya tiṇṇaṃ khandhānaṃ, visayasaṅgatimattatāya ca viññāṇassa lahuparivattitā, dandhamahābhūtapaccayatāya rūpadhammānaṃ dandhaparivattitā, nānādhātuyā yathābhūtañāṇaṃ kho pana tathāgatasseva, tena ca purejātapaccayo rūpadhammova vutto, pacchājātapaccayo ca tassevāti rūpārūpadhammānaṃ samānakkhaṇatā na yujjateva, tasmā vuttanayenevettha attho veditabbo.

    ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಯಂ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಅಞ್ಞಂ, ತಂ ಪನ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಂ ಅಪರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನೇವ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ತತೋ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಂ ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ತೇಸಂ ಅನ್ತರೋ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯಾತಿ ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವೀಚಿಮನುಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ, ಯಥಾ ವೀಚಿ ಅನ್ತರೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತದೇವೇತನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸವಿದು ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನು ಅನು ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೋ ರೂಪಸನ್ತಾನೋ ಚ ನದೀಸೋತೋವ ನದಿಯಂ ಉದಕಪ್ಪವಾಹೋ ವಿಯ ವತ್ತತಿ।

    Aññaṃ uppajjate cittaṃ,aññaṃ cittaṃ nirujjhatīti yaṃ purimuppannaṃ cittaṃ, taṃ aññaṃ, taṃ pana nirujjhantaṃ aparassa anantarādipaccayabhāveneva nirujjhatīti tato laddhapaccayaṃ aññaṃ uppajjate cittaṃ. Yadi evaṃ tesaṃ antaro labbheyyāti noti āha ‘‘avīcimanusambandho’’ti, yathā vīci antaro na labbhati, tadevetanti avisesavidu maññanti, evaṃ anu anu sambandho cittasantāno rūpasantāno ca nadīsotova nadiyaṃ udakappavāho viya vattati.

    ಅಭಿಮುಖಂ ಲೋಕಿತಂ ಆಲೋಕಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರತೋಪೇಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಯಂದಿಸಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ನಿಸೀದತಿ ವಾ, ತದಭಿಮುಖಂ ಪೇಕ್ಖನಂ ಆಲೋಕಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ತದನುಗತಂ ವಿದಿಸಾಲೋಕನಂ ವಿಲೋಕಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಅನುದಿಸಾಪೇಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಜ್ಜನಪರಿಭಣ್ಡಾದಿಕರಣೇ ಓಲೋಕಿತಸ್ಸ, ಉಲ್ಲೋಕಹರಣಾದೀಸು ಉಲ್ಲೋಕಿತಸ್ಸ, ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಪರಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನಾದೀಸು ಅಪಲೋಕಿತಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ವಾ ಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತಾನಿ ಗಹಿತಾನೇವಾ’’ತಿ।

    Abhimukhaṃlokitaṃ ālokitanti āha ‘‘puratopekkhana’’nti. Yasmā yaṃdisābhimukho gacchati tiṭṭhati nisīdati vā, tadabhimukhaṃ pekkhanaṃ ālokitaṃ, tasmā tadanugataṃ vidisālokanaṃ vilokitanti āha ‘‘vilokitaṃ nāma anudisāpekkhana’’nti. Sammajjanaparibhaṇḍādikaraṇe olokitassa, ullokaharaṇādīsu ullokitassa, pacchato āgacchantaparissayassa parivajjanādīsu apalokitassa siyā sambhavoti āha ‘‘iminā vā mukhena sabbānipi tāni gahitānevā’’ti.

    ಕಾಯಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕತವನ್ತಂ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಿನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೇ ಏವ ‘‘ಯಮೇವಾಹಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಸನೇ ಅನಭಿರತಿಆದಿವಿಪ್ಪಕಾರಂ ಪತ್ತೋ, ತಮೇವ ಸುಟ್ಠು ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಬಲವಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೋ, ತತ್ಥ ಚ ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ತೇನೇವ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾನಂ ಯದಿದಂ ನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೫) ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ।

    Kāyasakkhinti kāyena sacchikatavantaṃ, paccakkhakārinanti attho. So hi āyasmā vipassanākāle eva ‘‘yamevāhaṃ indriyesu aguttadvārataṃ nissāya sāsane anabhiratiādivippakāraṃ patto, tameva suṭṭhu niggaṇhissāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo, tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramippatto, teneva naṃ satthā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.235) etadagge ṭhapesi.

    ಸಾತ್ಥಕತಾ ಚ ಸಪ್ಪಾಯತಾ ಚ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಸ್ಸ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನಸ್ಸೇವ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಭಾವತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಹೇತುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಖನ್ಧಾದಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾ ಅಞ್ಞೋ ಉಪಾಯೋ ನ ಗವೇಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆಲೋಕಿತಾದಿಸಮಞ್ಞಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Sātthakatā ca sappāyatā ca ālokitavilokitassa veditabbā. Tasmāti ‘‘kammaṭṭhānāvijahanasseva gocarasampajaññabhāvato’’ti vuttamevatthaṃ hetubhāvena paccāmasati. Attano kammaṭṭhānavaseneva ālokanavilokanaṃ kātabbaṃ, khandhādikammaṭṭhānā añño upāyo na gavesitabboti adhippāyo. Ālokitādisamaññāpi yasmā dhammamattasseva pavattiviseso, tasmā tassa yāthāvato jānanaṃ asammohasampajaññanti dassetuṃ ‘‘abbhantare’’tiādi vuttaṃ.

    ‘‘ಪಠಮಜವನೇಪಿ …ಪೇ॰… ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಂ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನಾದೀನಂ ಅಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಆವಜ್ಜನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಆವಜ್ಜನವೋಟ್ಠಬ್ಬನವಸೇನ ಇಟ್ಠೇ ಇತ್ಥಿರೂಪಾದಿಮ್ಹಿ ಲೋಭೋ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಚ ಪಟಿಘೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನಾದಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಜವನಂ ಮೂಲಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಭವಙ್ಗಾದಿ, ಏವಂ ಮನೋದ್ವಾರಜವನಸ್ಸ ಮೂಲವಸೇನ ಮೂಲಪರಿಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ। ಆಗನ್ತುಕತಾವಕಾಲಿಕತಾ ಪನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಜವನಸ್ಸೇವ ಅಪುಬ್ಬಭಾವವಸೇನ ಇತ್ತರಭಾವವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಾ। ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತಿತೇಸೂತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಚ ಅಪರಾಪರಂ ಭಙ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಮಾಹ। ತನ್ತಿ ಜವನಂ। ತಸ್ಸ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆಗನ್ತುಕೋ ಅಬ್ಭಾಗತೋ। ಉದಯಬ್ಬಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ತಾವತಕೋ ಕಾಲೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಾವಕಾಲಿಕಾನಿ।

    ‘‘Paṭhamajavanepi…pe… na hotī’’ti idaṃ pañcadvāraviññāṇavīthiyaṃ ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādīnaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha hi āvajjanavoṭṭhabbanānaṃ ayoniso āvajjanavoṭṭhabbanavasena iṭṭhe itthirūpādimhi lobho, aniṭṭhe ca paṭigho uppajjati, manodvāre pana ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādi hoti, tassa pañcadvārajavanaṃ mūlaṃ, yathāvuttaṃ vā sabbaṃ bhavaṅgādi, evaṃ manodvārajavanassa mūlavasena mūlapariññā vuttā. Āgantukatāvakālikatā pana pañcadvārajavanasseva apubbabhāvavasena ittarabhāvavasena ca vuttā. Heṭṭhupariyavasena bhijjitvā patitesūti heṭṭhimassa uparimassa ca aparāparaṃ bhaṅgappattimāha. Tanti javanaṃ. Tassa na yuttanti sambandho. Āgantuko abbhāgato. Udayabbayaparicchinno tāvatako kālo etesanti tāvakālikāni.

    ಏತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನೇ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನೇ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತೋ ಕೋ ಏಕೋ ಆಲೋಕೇತಿ, ಕೋ ವಿಲೋಕೇತಿ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ವುತ್ತಂ। ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ-ಸಮ್ಪಯುತ್ತ-ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭನತೋ।

    Etaṃ asammohasampajaññaṃ. Tatthāti pañcakkhandhavasena ālokanavilokane paññāyamāne tabbinimutto ko eko āloketi, ko viloketi. Upanissayapaccayoti idaṃ suttantanayena pariyāyato vuttaṃ. Sahajātapaccayoti nidassanamattametaṃ aññamañña-sampayutta-atthiavigatādipaccayānampi labbhanato.

    ಮಣಿಸಪ್ಪೋ ನಾಮ ಏಕಾ ಸಪ್ಪಜಾತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಲಳನನ್ತಿ ಕಮ್ಪನನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಲೀಳಾಕರಣಂ ವಾ ಲಳನಂ।

    Maṇisappo nāma ekā sappajātīti vadanti. Laḷananti kampananti vadanti, līḷākaraṇaṃ vā laḷanaṃ.

    ಉಣ್ಹಪಕತಿಕೋ ಪರಿಳಾಹಬಹುಲೋ। ಸೀಲಸ್ಸ ವಿದೂಸನೇನ ಅಹಿತಾವಹತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ। ಚೀವರಮ್ಪಿ ಅಚೇತನನ್ತಿಆದಿನಾ ಚೀವರಸ್ಸ ವಿಯ ‘‘ಕಾಯೋಪಿ ಅಚೇತನೋ’’ತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾವಿಭಾವನೇನ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಇತರೀತರಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹತೋತಿ ಆಹತಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕೋ, ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹಿ ವಾ ಹತಸೋಭೋ।

    Uṇhapakatiko pariḷāhabahulo. Sīlassa vidūsanena ahitāvahattā micchājīvavasena uppannaṃ asappāyaṃ. Cīvarampi acetanantiādinā cīvarassa viya ‘‘kāyopi acetano’’ti kāyassa attasuññatāvibhāvanena ‘‘abbhantare’’tiādinā vuttamevatthaṃ vibhāvento itarītarasantosassa kāraṇaṃ dasseti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Catupañcagaṇṭhikāhatoti āhatacatupañcagaṇṭhiko, catupañcagaṇṭhikāhi vā hatasobho.

    ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸೋ। ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಜಲಸ್ಸ ತಂಸನ್ಧಾರಕವಾಯುನಾ ವಿಯ ಪರಿಭುತ್ತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ವಾಯೋಧಾತುನಾವ ಆಸಯೇ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಾಯೋಧಾತುವಸೇನೇವ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ಅತಿಹರತೀತಿ ಯಾವ ಮುಖಾ ಅಭಿಹರತಿ। ವೀತಿಹರತೀತಿ ತತೋ ಯಾವ ಕುಚ್ಛಿ, ತಾವ ಹರತಿ। ಅತಿಹರತೀತಿ ವಾ ಮುಖದ್ವಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತೋ ಹರತಿ। ವೀತಿಹರತೀತಿ ಕುಚ್ಛಿಗತಂ ಪಸ್ಸತೋ ಹರತಿ। ಪರಿವತ್ತೇತೀತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಚಾರೇತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಆಹಾರಸ್ಸ ಧಾರಣಪರಿವತ್ತನಸಂಚುಣ್ಣನವಿಸೋಸನಾನಿ ಪಥವೀಧಾತುಸಹಿತಾ ಏವ ವಾಯೋಧಾತು ಕರೋತಿ, ನ ಕೇವಲಾತಿ ತಾನಿ ಪಥವೀಧಾತುಯಾಪಿ ಕಿಚ್ಚಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಅಲ್ಲತ್ತಞ್ಚ ಅನುಪಾಲೇತೀತಿ ವಾಯುಆದೀಹಿ ಅತಿಸೋಸನಂ ಯಥಾ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅನುಪಾಲೇತಿ ಅಲ್ಲಆದೀಹಿ ಅತಿಸೋಸನಂ ಯಥಾ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅನುಪಾಲೇತಿ ಅಲ್ಲಭಾವಂ। ತೇಜೋಧಾತೂತಿ ಗಹಣೀಸಙ್ಖಾತಾ ತೇಜೋಧಾತು। ಸಾ ಹಿ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠಂ ಆಹಾರಂ ಪರಿಪಾಚೇತಿ। ಅಞ್ಜಸೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪವೇಸನಾದೀನಂ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ। ಆಭುಜತೀತಿ ಪರಿಯೇಸನಜ್ಝೋಹರಣಜಿಣ್ಣಾಜಿಣ್ಣತಾದಿಂ ಆವಜ್ಜೇತಿ, ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂತಂವಿಜಾನನನಿಪ್ಫಾದಕೋಯೇವ ಹಿ ಪಯೋಗೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಯೇನ ಹಿ ಪಯೋಗೇನ ಪರಿಯೇಸನಾದಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಬ್ಬಿಸಯವಿಜಾನನಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ ನಾಮ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅನ್ವಾಯ ಆಗಮ್ಮ ಆಭುಜತಿ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ। ಆಭೋಗಪುಬ್ಬಕೋ ಹಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ।

    Aṭṭhavidhopi atthoti aṭṭhavidhopi payojanaviseso. Pathavīsandhārakajalassa taṃsandhārakavāyunā viya paribhuttassa āhārassa vāyodhātunāva āsaye avaṭṭhānanti āha ‘‘vāyodhātuvaseneva tiṭṭhatī’’ti. Atiharatīti yāva mukhā abhiharati. Vītiharatīti tato yāva kucchi, tāva harati. Atiharatīti vā mukhadvāraṃ atikkāmento harati. Vītiharatīti kucchigataṃ passato harati. Parivattetīti aparāparaṃ cāreti. Ettha ca āhārassa dhāraṇaparivattanasaṃcuṇṇanavisosanāni pathavīdhātusahitā eva vāyodhātu karoti, na kevalāti tāni pathavīdhātuyāpi kiccabhāvena vuttāni. Allattañca anupāletīti vāyuādīhi atisosanaṃ yathā na hoti, tathā anupāleti allaādīhi atisosanaṃ yathā na hoti, tathā anupāleti allabhāvaṃ. Tejodhātūti gahaṇīsaṅkhātā tejodhātu. Sā hi anto paviṭṭhaṃ āhāraṃ paripāceti. Añjaso hotīti āhārassa pavesanādīnaṃ maggo hoti. Ābhujatīti pariyesanajjhoharaṇajiṇṇājiṇṇatādiṃ āvajjeti, vijānātīti attho. Taṃtaṃvijānananipphādakoyeva hi payogo ‘‘sammāpayogo’’ti vutto. Yena hi payogena pariyesanādi nipphajjati, so tabbisayavijānanampi nipphādeti nāma tadavinābhāvato. Atha vā sammāpayogaṃ sammāpaṭipattiṃ anvāya āgamma ābhujati samannāharati. Ābhogapubbako hi sabbopi viññāṇabyāpāroti tathā vuttaṃ.

    ಗಮನತೋತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವಸೇನ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಗಮನತೋ। ಪರಿಯೇಸನತೋತಿ ಗೋಚರಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖತ್ಥಂ ಆಹಿಣ್ಡನತೋ। ಪರಿಭೋಗತೋತಿ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಭುಞ್ಜನತೋ। ಆಸಯತೋತಿ ಪಿತ್ತಾದಿಆಸಯತೋ। ಆಸಯತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಜ್ಝಂ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಕಮ್ಮಬಲವತ್ಥಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಮರಿಯಾದವಸೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಸಯತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಸಯೋ, ಆಮಾಸಯಸ್ಸ ಉಪರಿ ತಿಟ್ಠನಕೋ ಪಿತ್ತಾದಿಕೋ। ಮರಿಯಾದತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಮಾಕಾರೋ। ನಿಧೇತಿ ಯಥಾಭುತ್ತೋ ಆಹಾರೋ ನಿಚಿತೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ನಿಧಾನಂ, ಆಮಾಸಯೋ। ತತೋ ನಿಧಾನತೋ। ಅಪರಿಪಕ್ಕತೋತಿ ಗಹಣೀಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಮ್ಮಜತೇಜೇನ ಅವಿಪಕ್ಕತೋ। ಪರಿಪಕ್ಕತೋತಿ ಯಥಾಭುತ್ತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ವಿಪಕ್ಕಭಾವತೋ। ಫಲತೋತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ। ನಿಸ್ಸನ್ದತೋತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಸ್ಸನ್ದನತೋ। ಸಮ್ಮಕ್ಖನತೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಕ್ಖನತೋ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೧.೨೯೪) ಗಹೇತಬ್ಬೋ।

    Gamanatoti bhikkhācāravasena gocaragāmaṃ uddissa gamanato. Pariyesanatoti gocaragāme bhikkhatthaṃ āhiṇḍanato. Paribhogatoti āhārassa paribhuñjanato. Āsayatoti pittādiāsayato. Āsayati ettha ekajjhaṃ pavattamānopi kammabalavatthito hutvā mariyādavasena aññamaññaṃ asaṅkarato sayati tiṭṭhati pavattatīti āsayo, āmāsayassa upari tiṭṭhanako pittādiko. Mariyādattho hi ayamākāro. Nidheti yathābhutto āhāro nicito hutvā tiṭṭhati etthāti nidhānaṃ, āmāsayo. Tato nidhānato. Aparipakkatoti gahaṇīsaṅkhātena kammajatejena avipakkato. Paripakkatoti yathābhuttassa āhārassa vipakkabhāvato. Phalatoti nipphattito. Nissandatoti ito cito ca vissandanato. Sammakkhanatoti sabbaso makkhanato. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāya (visuddhi. mahāṭī. 1.294) gahetabbo.

    ಅಞ್ಞೇ ಚ ರೋಗಾ ಕಣ್ಣಸೂಲಭಗನ್ದರಾದಯೋ। ಅಟ್ಠಾನೇತಿ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ಅಯುತ್ತೇ ಠಾನೇ ಖೇತ್ತದೇವಾಯತನಾದಿಕೇ। ನಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ ನೇವ ಅತ್ತನೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ಚ ನ ಪರಸ್ಸ। ಉದಕತುಮ್ಬತೋತಿ ವೇಳುನಾಳಿಆದಿಉದಕಭಾಜನತೋ। ತನ್ತಿ ಛಡ್ಡಿತಉದಕಂ।

    Aññe ca rogā kaṇṇasūlabhagandarādayo. Aṭṭhāneti manussāmanussapariggahite ayutte ṭhāne khettadevāyatanādike. Nissaṭṭhattā neva attano kassaci anissajjitattā jigucchanīyattā ca na parassa. Udakatumbatoti veḷunāḷiādiudakabhājanato. Tanti chaḍḍitaudakaṃ.

    ಅದ್ಧಾನಇರಿಯಾಪಥಾ ಚಿರಪ್ಪವತ್ತಿಕಾ ದೀಘಕಾಲಿಕಾ ಇರಿಯಾಪಥಾ। ಮಜ್ಝಿಮಾ ಭಿಕ್ಖಾಚರಣಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ। ಚುಣ್ಣಿಕಇರಿಯಾಪಥಾ ವಿಹಾರೇ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿವತ್ತನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಗತೇತಿ ಗಮನೇ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಪಟಿಕ್ಕಮಗ್ಗಹಣೇನ ಗಮನೇನಪಿ ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ಅತಿಹರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ಗಮನಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ಕೇಚಿ।

    Addhānairiyāpathā cirappavattikā dīghakālikā iriyāpathā. Majjhimā bhikkhācaraṇādivasena pavattā. Cuṇṇikairiyāpathā vihāre aññatthāpi ito cito ca parivattanādivasena pavattāti vadanti. ‘‘Gateti gamane’’ti pubbe abhikkamapaṭikkamaggahaṇena gamanenapi purato pacchato ca kāyassa atiharaṇaṃ vuttanti idha gamanameva gahitanti keci.

    ಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರವಾದೇ ಅನನ್ತರೇ ಅನನ್ತರೇ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪವತ್ತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ನಿರೋಧದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಾ ಗಹಿತಾ, ಇದಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರವಸೇನ ಆಗತಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಯಿದಂ ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಧುರಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭುತ್ತೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ। ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೪; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೧೪; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೨೧೪) ಪನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಲಬ್ಭತಿ ಯಾವದೇವ ಸಾಮಞ್ಞಫಲವಿಸೇಸದಸ್ಸನಪರತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ। ಸತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಇದಂ ಯಥಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪಧಾನತಾ, ಏವಂ ಸತಿಕಿಚ್ಚಸ್ಸಾಪೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ನ ಸತಿಯಾ ಸಬ್ಭಾವಮತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ನ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಸತಿರಹಿತಾ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ। ಏತಾನಿ ಪದಾನೀತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪದಾನಿ। ವಿಭತ್ತಾನೇವಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಭತ್ತಾನೇವ। ಇಮಿನಾಪಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಯ ಸತಿಯಾಪಿ ಪಧಾನತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ।

    Yasmā mahāsīvattheravāde anantare anantare iriyāpathe pavattarūpārūpadhammānaṃ tattha tattheva nirodhadassanavasena sampajānakāritā gahitā, idañcettha sampajaññavipassanācāravasena āgataṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘tayidaṃ mahāsīvattherena vuttaṃ asammohadhuraṃ imasmiṃ satipaṭṭhānabhutte adhippeta’’nti. Sāmaññaphale (dī. ni. 1.214; dī. ni. aṭṭha. 1.214; dī. ni. ṭī. 1.214) pana sabbampi catubbidhaṃ sampajaññaṃ labbhati yāvadeva sāmaññaphalavisesadassanaparattā tassā desanāya. Satisampayuttassevāti idaṃ yathā sampajaññakiccassa padhānatā, evaṃ satikiccassāpīti dassanatthaṃ, na satiyā sabbhāvamattadassanatthaṃ. Na hi kadāci satirahitā ñāṇappavatti atthi. Etāni padānīti sampajaññapadāni. Vibhattānevāti visuṃ vibhattāneva. Imināpi sampajaññassa viya satiyāpi padhānataṃyeva vibhāveti.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಗಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ಏಕೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ ನಿಸೀದನ್ತೋ ಸಯನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಸಯತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಸಯತಿ, ಏತ್ಥಕೇನ ಪನ ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಚಙ್ಕಮನೇನ ದೀಪೇನ್ತಿ। ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಚಙ್ಕಮನಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಠಿತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ‘‘ಪಾಚೀನಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಪಚ್ಛಿಮಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪವತ್ತಾಪಿ ಪಾಚೀನಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ದಾ, ಚಙ್ಕಮನಮಜ್ಝೇ ಪವತ್ತಾ ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಚಙ್ಕಮೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಠಾನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಠಾನೇ ಪವತ್ತಾ ನಿಸಜ್ಜಂ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪವತ್ತಾ ಸಯನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ, ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಾರೇತಿ, ಉಟ್ಠಹನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಗತಾದೀಸು ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಭೂತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಾವ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಾವ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಯಮಾನೋ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಯತಿ ‘‘ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೋ, ಮಞ್ಚೋ ಅಚೇತನೋ, ಕಾಯೋ ನ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಞ್ಚೇ ಸಯಿತೋ’ತಿ, ಮಞ್ಚೋ ನ ಜಾನಾತಿ ‘‘ಮಯಿ ಕಾಯೋ ಸಯಿತೋ’’ತಿ, ಅಚೇತನೋ ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೇ ಮಞ್ಚೇ ಸಯಿತೋ’’ತಿ, ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಾರೇತಿ, ಪಬುಜ್ಝನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಪಬುಜ್ಝತಿ, ಅಯಂ ಸುತ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ।

    Aparo nayo – eko bhikkhu gacchanto aññaṃ cintento aññaṃ vitakkento gacchati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva gacchati, tathā eko tiṭṭhanto nisīdanto sayanto aññaṃ cintento aññaṃ vitakkento sayati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva sayati, etthakena pana na pākaṭaṃ hotīti caṅkamanena dīpenti. Yo hi bhikkhu caṅkamanaṃ otaritvā caṅkamanakoṭiyaṃ ṭhito pariggaṇhāti ‘‘pācīnacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattā rūpārūpadhammā pacchimacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, pacchimacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattāpi pācīnacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddā, caṅkamanamajjhe pavattā ubho koṭiyo appatvā ettheva niruddhā, caṅkame pavattā rūpārūpadhammā ṭhānaṃ appatvā ettheva niruddhā, ṭhāne pavattā nisajjaṃ, nisajjāya pavattā sayanaṃ appatvā etthevaniruddhā’’ti, evaṃ pariggaṇhanto pariggaṇhantoyeva cittaṃ bhavaṅgaṃ otāreti, uṭṭhahanto kammaṭṭhānaṃ gahetvāva uṭṭhahati, ayaṃ bhikkhu gatādīsu sampajānakārī nāma hoti, evampi sutte kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ hoti, tasmā yo bhikkhu yāva sakkoti, tāva caṅkamitvā ṭhatvā nisīditvā sayamāno evaṃ pariggahetvā sayati ‘‘kāyo acetano, mañco acetano, kāyo na jānāti ‘‘ahaṃ mañce sayito’ti, mañco na jānāti ‘‘mayi kāyo sayito’’ti, acetano kāyo acetane mañce sayito’’ti, evaṃ pariggaṇhantoyeva cittaṃ bhavaṅgaṃ otāreti, pabujjhanto kammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhati, ayaṃ sutte sampajānakārī nāma hotīti.

    ಕಾಯಾದಿಕಿರಿಯಾನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ತಮ್ಮಯತ್ತಾ ಆವಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಚ ಜವನಂ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ಛದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಕಿರಿಯಾಮಯಪವತ್ತಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಜಾಗರಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾಗರಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ। ಅಪಿಚ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಜಗ್ಗನ್ತೋಪಿ ಜಾಗರಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ। ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ಬಾತ್ತಿಂಸತಿರಚ್ಛಾನಕಥಂ ಪಹಾಯ ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಭಾಸಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ। ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತರುಚಿಯಂ ಮನಸಿಕಾರಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋಪಿ ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನೋಪಿ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ। ದುತಿಯಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ವಚೀಸಙ್ಖಾರವಿರಹತೋ ವಿಸೇಸತೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ನಾಮ। ರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸಾ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸೇವ ಸಮುದಯೋ ಚ ವಯೋ ಚ ನೀಹರಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Kāyādikiriyānibbattanena tammayattā āvajjanakiriyāsamuṭṭhitattā ca javanaṃ, sabbampi vā chadvārappavattaṃ kiriyāmayapavattaṃ nāma, tasmiṃ sati jāgaritaṃ nāma hotīti pariggaṇhanto jāgarite sampajānakārī nāma. Apica rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā pañca koṭṭhāse jaggantopi jāgarite sampajānakārī nāma hoti. Vimuttāyatanasīsena dhammaṃ desentopi bāttiṃsatiracchānakathaṃ pahāya dasakathāvatthunissitaṃ sappāyakathaṃ kathentopi bhāsite sampajānakārī nāma. Aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu cittaruciyaṃ manasikāraṃ pavattentopi dutiyaṃ jhānaṃ samāpannopi tuṇhībhāve sampajānakārī nāma. Dutiyañhi jhānaṃ vacīsaṅkhāravirahato visesato tuṇhībhāvo nāma. Rūpadhammasseva pavattiākāravisesā abhikkamādayoti vuttaṃ ‘‘rūpakkhandhasseva samudayo ca vayo ca nīharitabbo’’ti. Sesaṃ vuttanayameva.

    ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Catusampajaññapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Paṭikūlamanasikārapabbavaṇṇanā

    ೧೧೦. ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಸೇನಾತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೭೭) ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತಾಯ। ಪಟಿಕೂಲಮೇವ ಪಟಿಕೂಲಂ ಯೋ ಪಟಿಕೂಲಸಭಾವೋ ಪಟಿಕೂಲಾಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ಮನಸಿಕರಣವಸೇನ। ಅನ್ತರೇನಪಿ ಹಿ ಭಾವವಾಚಿನಂ ಸದ್ದಂ ಭಾವತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ಪಟಸ್ಸ ಸುಕ್ಕ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೮೨-೧೮೩) ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವತ್ಥಾದೀಹಿ ಪಸಿಬ್ಬಕಾಕಾರೇನ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕತಂ ಆವಟನಂ ಪುತೋಳಿ। ವಿಭೂತಾಕಾರೋತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಸುಭಭಾವಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಿತಾಕಾರೋ। ಇತಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಆಕಾರತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಕಾರಣಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕೇಸಾದಿಪರಿಗ್ಗಹಣೇನಾ’’ತಿ ಆಹ।

    110.Paṭikūlamanasikāravasenāti (dī. ni. ṭī. 2.377) jigucchanīyatāya. Paṭikūlameva paṭikūlaṃ yo paṭikūlasabhāvo paṭikūlākāro, tassa manasikaraṇavasena. Antarenapi hi bhāvavācinaṃ saddaṃ bhāvattho viññāyati yathā ‘‘paṭassa sukka’’nti. Yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.182-183) vuttaṃ, tasmā tattha taṃsaṃvaṇṇanāyañca vuttanayena veditabbaṃ. Vatthādīhi pasibbakākārena bandhitvā kataṃ āvaṭanaṃ putoḷi. Vibhūtākāroti paṇṇattiṃ samatikkamitvā asubhabhāvassa upaṭṭhitākāro. Iti-saddassa ākāratthataṃ dassento ‘‘eva’’nti vatvā taṃ kāraṇaṃ sarūpato dassento ‘‘kesādipariggahaṇenā’’ti āha.

    ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paṭikūlamanasikārapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Dhātumanasikārapabbavaṇṇanā

    ೧೧೧. ಧಾತುಮನಸಿಕಾರವಸೇನಾತಿ ಪಥವೀಧಾತುಆದಿಕಾ ಚತಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರವಸೇನ, ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಾತುಮನಸಿಕಾರೋ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ಗೋಘಾತಕೋತಿ ಜೀವಿಕತ್ಥಾಯ ಗುನ್ನಂ ಘಾತಕೋ। ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋತಿ ಕಮ್ಮಕರಣವಸೇನ ತಸ್ಸ ಸಮೀಪವಾಸೀ। ಠಿತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಠಿತೋ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೨೮) ಠಾನಸಙ್ಖಾತಇರಿಯಾಪಥಸಮಙ್ಗಿತಾಯ, ಠಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಾ ಗತಿವಿನಿವತ್ತಿಅತ್ಥತಾಯ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ಗಮನಂ ಸೇಸಇರಿಯಾಪಥಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಬೋಧಕೋ, ಇಧ ಪನ ಯಥಾ ತಥಾ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಬೋಧಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಠಿತತ್ತಾ ಯಥಾಠಿತ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಆಕಾರೇನಾತಿ ಠಾನಾದಿನಾ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೇನ। ಠಾನಾದಯೋ ಹಿ ಇರಿಯಾಪಥಸಙ್ಖಾತಾಯ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಪಥೋ ಪವತ್ತಿಮಗ್ಗೋತಿ ‘‘ಇರಿಯಾಪಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯಥಾಠಿತನ್ತಿ ಯಥಾಪವತ್ತಂ। ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನಮೇವೇತ್ಥ ‘‘ಪಣಿಧಾನ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾಠಿತತ್ತಾ ಚ ಯಥಾಪಣಿಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಠಿತನ್ತಿ ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಾನಸಙ್ಖಾತಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ। ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ತದಞ್ಞಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ। ಠಿತನ್ತಿ ವಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಅವಟ್ಠಾನಪರಿದೀಪನಂ। ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚವಸೇನ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಕಾರತೋ ನಿಹಿತಂ ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೀತಿ ಪತಿ ಪತಿ ಅವೇಕ್ಖತಿ, ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಸ್ಸತಿ।

    111.Dhātumanasikāravasenāti pathavīdhātuādikā catasso dhātuyo ārabbha pavattabhāvanāmanasikāravasena, catudhātuvavatthānavasenāti attho. Dhātumanasikāro dhātukammaṭṭhānaṃ catudhātuvavatthānanti hi atthato ekaṃ. Goghātakoti jīvikatthāya gunnaṃ ghātako. Antevāsikoti kammakaraṇavasena tassa samīpavāsī. Ṭhita-saddo ‘‘ṭhito vā’’tiādīsu (dī. ni. 1.263; a. ni. 5.28) ṭhānasaṅkhātairiyāpathasamaṅgitāya, ṭhā-saddassa vā gativinivattiatthatāya aññattha ṭhapetvā gamanaṃ sesairiyāpathasamaṅgitāya bodhako, idha pana yathā tathā rūpakāyassa pavattiākārabodhako adhippetoti āha ‘‘catunnaṃ iriyāpathānaṃ yena kenaci ākārena ṭhitattā yathāṭhita’’nti. Tattha ākārenāti ṭhānādinā rūpakāyassa pavattiākārena. Ṭhānādayo hi iriyāpathasaṅkhātāya kāyikakiriyāya patho pavattimaggoti ‘‘iriyāpatho’’ti vuccanti. Yathāṭhitanti yathāpavattaṃ. Yathāvuttaṭṭhānamevettha ‘‘paṇidhāna’’nti adhippetanti āha ‘‘yathāṭhitattā ca yathāpaṇihita’’nti. Ṭhitanti vā kāyassa ṭhānasaṅkhātairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ. Paṇihitanti tadaññairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ. Ṭhitanti vā kāyasaṅkhātānaṃ rūpadhammānaṃ tasmiṃ tasmiṃ khaṇe sakiccavasena avaṭṭhānaparidīpanaṃ. Paṇihitanti paccayakiccavasena tehi tehi paccayehi pakārato nihitaṃ paṇihitanti evampettha attho veditabbo. Paccavekkhatīti pati pati avekkhati, ñāṇacakkhunā vinibbhujitvā visuṃ visuṃ passati.

    ಇದಾನಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಭಾವತ್ಥವಿಭಾವನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಗೋಘಾತಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪೋಸೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಮಂಸೂಪಚಯಪರಿಬ್ರೂಹನಾಯ ಕುಣ್ಡಕಭತ್ತಕಪ್ಪಾಸಟ್ಠಿಆದೀಹಿ ಸಂವಡ್ಢೇನ್ತಸ್ಸ। ವಧಿತಂ ಮತನ್ತಿ ಹಿಂಸಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಮತಂ। ಮತನ್ತಿ ಚ ಮತಮತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಾವದೇವಾ’’ತಿ। ಗಾವೀತಿ ಸಞ್ಞಾ ನ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ ಯಾನಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಿ ಯಥಾಸನ್ನಿವಿಟ್ಠಾನಿ ಉಪಾದಾಯ ಗಾವೀಸಮಞ್ಞಾ ಮತಮತ್ತಾಯಪಿ ಗಾವಿಯಾ, ತೇಸಂ ತಂಸನ್ನಿವೇಸಸ್ಸ ಅವಿನಟ್ಠತ್ತಾ। ವಿಲೀಯನ್ತಿ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ವಿಭುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಬೀಲಾ ಭಾಗಾ ವ-ಕಾರಸ್ಸ ಬ-ಕಾರಂ, ಇ-ಕಾರಸ್ಸ ಈ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ। ಬೀಲಸೋತಿ ಬೀಲಂ ಬೀಲಂ ಕತ್ವಾ। ವಿಭಜಿತ್ವಾತಿ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾಟತೋ ಮಂಸಂ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ, ತತೋ ವಾ ವಿವೇಚಿತಮಂಸಂ ಭಾಗಸೋ ಕತ್ವಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಮಂಸಸಞ್ಞಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ। ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸಪಿ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ। ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗನ್ತಿ ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಘನಾನಂ ವಿನಿಬ್ಭುಜನಂ ವಿವೇಚನಂ। ಧಾತುಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋತಿ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಕರಣೇನ ಧಾತುಂ ಧಾತುಂ ಪಥವೀಆದಿಧಾತುಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ। ಸತ್ತಸಞ್ಞಾತಿ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾತಿ ವದನ್ತಿ, ವೋಹಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಸತ್ತಸಞ್ಞಾಯಪಿ ತದಾ ಅನ್ತರಧಾನಂ ಯುತ್ತಮೇವ ಯಾಥಾವತೋ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾದನತೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಯಥಾವುತ್ತಓಪಮ್ಮತ್ಥೇನ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಧಾತುವಸೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ದಕ್ಖೋತಿ ಛೇಕೋ ತಂತಂಸಮಞ್ಞಾಯ ಕುಸಲೋ, ಯಥಾಜಾತೇ ಸೂನಸ್ಮಿಂ ನಙ್ಗುಟ್ಠಖುರವಿಸಾಣಾದಿವನ್ತೇ ಅಟ್ಠಿಮಂಸಾದಿಅವಯವಸಮುದಾಯೇ ಅವಿಭತ್ತೇ ಗಾವೀಸಮಞ್ಞಾ, ನ ವಿಭತ್ತೇ, ವಿಭತ್ತೇ ಪನ ಅಟ್ಟಿಂಮಂಸಾದಿಅವಯವಸಮಞ್ಞಾತಿ ಜಾನನಕೋ। ಚತುಮಹಾಪಥೋ ವಿಯ ಚತುಇರಿಯಾಪಥೋತಿ ಗಾವಿಯಾ ಠಿತಚತುಮಹಾಪಥೋ ವಿಯ ಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಮಗ್ಗಭೂತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೩೦೬) ವಿತ್ಥಾರಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೧.೩೦೬) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Idāni vuttamevatthaṃ bhāvatthavibhāvanavasena dassetuṃ ‘‘yathā goghātakassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha posentassāti maṃsūpacayaparibrūhanāya kuṇḍakabhattakappāsaṭṭhiādīhi saṃvaḍḍhentassa. Vadhitaṃ matanti hiṃsitaṃ hutvā mataṃ. Matanti ca matamattaṃ. Tenevāha ‘‘tāvadevā’’ti. Gāvīti saññā na antaradhāyati yāni aṅgapaccaṅgāni yathāsanniviṭṭhāni upādāya gāvīsamaññā matamattāyapi gāviyā, tesaṃ taṃsannivesassa avinaṭṭhattā. Vilīyanti bhijjanti vibhujjantīti bīlā bhāgā va-kārassa ba-kāraṃ, i-kārassa ī-kāraṃ katvā. Bīlasoti bīlaṃ bīlaṃ katvā. Vibhajitvāti aṭṭhisaṅghāṭato maṃsaṃ vivecetvā, tato vā vivecitamaṃsaṃ bhāgaso katvā. Tenevāha ‘‘maṃsasaññā pavattatī’’ti. Pabbajitassapi apariggahitakammaṭṭhānassa. Ghanavinibbhoganti santatisamūhakiccaghanānaṃ vinibbhujanaṃ vivecanaṃ. Dhātuso paccavekkhatoti ghanavinibbhogakaraṇena dhātuṃ dhātuṃ pathavīādidhātuṃ visuṃ visuṃ katvā paccavekkhantassa. Sattasaññāti attānudiṭṭhivasena pavattā saññāti vadanti, vohāravasena pavattasattasaññāyapi tadā antaradhānaṃ yuttameva yāthāvato ghanavinibbhogassa sampādanato. Evañhi sati yathāvuttaopammatthena upameyyattho aññadatthu saṃsandati sameti. Tenevāha ‘‘dhātuvaseneva cittaṃ santiṭṭhatī’’ti. Dakkhoti cheko taṃtaṃsamaññāya kusalo, yathājāte sūnasmiṃ naṅguṭṭhakhuravisāṇādivante aṭṭhimaṃsādiavayavasamudāye avibhatte gāvīsamaññā, na vibhatte, vibhatte pana aṭṭiṃmaṃsādiavayavasamaññāti jānanako. Catumahāpatho viya catuiriyāpathoti gāviyā ṭhitacatumahāpatho viya kāyassa pavattimaggabhūto catubbidho iriyāpatho. Yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.306) vitthāritā, tasmā tattha taṃsaṃvaṇṇanāyañca (visuddhi. mahāṭī. 1.306) vuttanayeneva veditabbā.

    ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dhātumanasikārapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ನವಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Navasivathikapabbavaṇṇanā

    ೧೧೨. ಸಿವಥಿಕಾಯ ಅಪವಿದ್ಧಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನಂ ಓಧಿಸೋ ಪವತ್ತಾನಂ ಕಥಾನಂ ತದಭಿಧೇಯ್ಯಾನಞ್ಚ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದಿಅಸುಭಭಾಗಾನಂ ಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬಾನೀತಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರೇಹಿ ಗಹಿತಸಮಞ್ಞಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬೇಹಿ ವಿಭಜಿತು’’ನ್ತಿ। ಉದ್ಧಂ ಜೀವಿತಪರಿಯಾದಾನಾತಿ ಜೀವಿತಕ್ಖಯತೋ ಉಪರಿ ಮರಣತೋ ಪರಂ। ಸಮುಗ್ಗತೇನಾತಿ ಉಟ್ಠಿತೇನ। ಉದ್ಧುಮಾತತ್ತಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಧುಮಾತತ್ತಾ ಸೂನತ್ತಾ। ಸೇತರತ್ತೇಹಿ ವಿಪರಿಭಿನ್ನಂ ವಿಮಿಸ್ಸಿತಂ ನೀಲಂ ವಿನೀಲಂ, ಪುರಿಮವಣ್ಣವಿಪರಿಣಾಮಭೂತಂ ವಾ ನೀಲಂವಿನೀಲಂ, ವಿನೀಲಮೇವ ವಿನೀಲಕನ್ತಿ ಕ-ಕಾರೇನ ಪದವಡ್ಢನಮಾಹ ಅನತ್ಥನ್ತರತೋ ಯಥಾ ‘‘ಪೀತಕಂ ಲೋಹಿತಕ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೧೬)। ಪಟಿಕೂಲಕತ್ತಾತಿ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ। ಕುಚ್ಛಿತಂ ವಿನೀಲಂ ವಿನೀಲಕನ್ತಿ ಕುಚ್ಛನತ್ಥೋ ವಾ ಅಯಂ ಕ-ಕಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಪಾಪಕೋ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೨೧೩; ಮಹಾವ॰ ೨೮೫)। ಪರಿಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇಹಿ ಕಾಕಕಙ್ಕಾದೀಹಿ। ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಸ್ಸವನ್ತಂ ಪುಬ್ಬಂ, ತಹಂ ತಹಂ ಪಗ್ಘರನ್ತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾಭಾವನ್ತಿ ವಿಸ್ಸನ್ದಮಾನಪುಬ್ಬಭಾವಂ।

    112. Sivathikāya apaviddhauddhumātakādipaṭisaṃyuttānaṃ odhiso pavattānaṃ kathānaṃ tadabhidheyyānañca uddhumātakādiasubhabhāgānaṃ sivathikapabbānīti saṅgītikārehi gahitasamaññā. Tenāha ‘‘sivathikapabbehi vibhajitu’’nti. Uddhaṃ jīvitapariyādānāti jīvitakkhayato upari maraṇato paraṃ. Samuggatenāti uṭṭhitena. Uddhumātattāti uddhaṃ uddhaṃ dhumātattā sūnattā. Setarattehi viparibhinnaṃ vimissitaṃ nīlaṃ vinīlaṃ, purimavaṇṇavipariṇāmabhūtaṃ vā nīlaṃvinīlaṃ, vinīlameva vinīlakanti ka-kārena padavaḍḍhanamāha anatthantarato yathā ‘‘pītakaṃ lohitaka’’nti (dha. sa. 616). Paṭikūlakattāti jigucchanīyattā. Kucchitaṃ vinīlaṃ vinīlakanti kucchanattho vā ayaṃ ka-kāroti dassetuṃ vuttaṃ yathā ‘‘pāpako kittisaddo abbhuggacchatī’’ti (dī. ni. 3.316; a. ni. 5.213; mahāva. 285). Paribhinnaṭṭhānehi kākakaṅkādīhi. Vissandamānaṃ pubbanti vissavantaṃ pubbaṃ, tahaṃ tahaṃ paggharantapubbanti attho. Tathābhāvanti vissandamānapubbabhāvaṃ.

    ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯೋ ‘‘ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ ಸರೀರಂ ಸಿವಥಿಕಾಯ ಛಡ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು। ಉಪಸಂಹರತಿ ಸದಿಸತಂ। ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋತಿಆದಿ ಉಪಸಂಹರಣಾಕಾರದಸ್ಸನಂ । ಆಯೂತಿ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಗತಿಕಮೇವ। ಉಸ್ಮಾತಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ। ಏವಂಪೂತಿಕಸಭಾವೋತಿ ಏವಂ ಅತಿವಿಯ ಪೂತಿಕಸಭಾವೋ, ನ ಆಯುಆದೀನಂ ಅವಿಗಮೇ ವಿಯ ಮತ್ತಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏದಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂಭಾವೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂಉದ್ಧುಮಾತಾದಿಭೇದೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ।

    So bhikkhūti yo ‘‘passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍita’’nti vutto, so bhikkhu. Upasaṃharati sadisataṃ. Ayampi khotiādi upasaṃharaṇākāradassanaṃ . Āyūti rūpajīvitindriyaṃ, arūpajīvitindriyaṃ panettha viññāṇagatikameva. Usmāti kammajatejo. Evaṃpūtikasabhāvoti evaṃ ativiya pūtikasabhāvo, na āyuādīnaṃ avigame viya mattasoti adhippāyo. Ediso bhavissatīti evaṃbhāvīti āha ‘‘evaṃuddhumātādibhedo bhavissatī’’ti.

    ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಲುಞ್ಚಿತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ। ಸೇಸಾವಸೇಸಮಂಸಲೋಹಿತಯುತ್ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಖಾದಿತತ್ತಾ ತಹಂ ತಹಂ ಸೇಸೇನ ಅಪ್ಪಾವಸೇಸೇನ ಮಂಸಲೋಹಿತೇನ ಯುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞೇನ ಹತ್ಥಟ್ಠಿಕನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಹತ್ಥಟ್ಠಿಕಾನಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಾ ಜೋತಿತಾತಿ ಅನವಸೇಸತೋ ತೇಸಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತುಸಟ್ಠಿಭೇದಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇರೋವಸ್ಸಿಕಾನೀತಿ ತಿರೋವಸ್ಸಂ ಗತಾನಿ। ತಾನಿ ಪನ ಸಂವಚ್ಛರಂ ವೀತಿವತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸಂವಚ್ಛರಾನೀ’’ತಿ। ಪುರಾಣತಾಯ ಘನಭಾವವಿಗಮೇನ ವಿಚುಣ್ಣತಾ ಇಧ ಪೂತಿಭಾವೋತಿ ಸೋ ಯಥಾ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಖಜ್ಜಮಾನತಾದಿವಸೇನ ದುತಿಯಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬಾದೀನಂ ವವತ್ಥಿತತ್ಥಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಖಜ್ಜಮಾನಾದೀನಂ ವಸೇನ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ।

    Luñcitvā luñcitvāti uppāṭetvā uppāṭetvā. Sesāvasesamaṃsalohitayuttanti sabbaso akhāditattā tahaṃ tahaṃ sesena appāvasesena maṃsalohitena yuttaṃ. Aññena hatthaṭṭhikanti avisesena hatthaṭṭhikānaṃ vippakiṇṇatā jotitāti anavasesato tesaṃ vippakiṇṇataṃ dassento ‘‘catusaṭṭhibhedampī’’tiādimāha. Terovassikānīti tirovassaṃ gatāni. Tāni pana saṃvaccharaṃ vītivattāni hontīti āha ‘‘atikkantasaṃvaccharānī’’ti. Purāṇatāya ghanabhāvavigamena vicuṇṇatā idha pūtibhāvoti so yathā hoti, taṃ dassento ‘‘abbhokāse’’tiādimāha. Khajjamānatādivasena dutiyasivathikapabbādīnaṃ vavatthitatthā vuttaṃ ‘‘khajjamānādīnaṃ vasena yojanā kātabbā’’ti.

    ನವಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Navasivathikapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಇಮಾನೇವ ದ್ವೇತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಅಪ್ಪನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತತ್ಥ ನಿಯಮೇತಿ ಅಞ್ಞಪಬ್ಬೇಸು ತದಭಾವತೋ। ಯತೋ ಹಿ ಏವ-ಕಾರೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನಿಯಮೇತಿ, ತೇನ ಪಬ್ಬದ್ವಯಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತಾಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಿದ್ಧಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿದಸ್ಸನತೋ। ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಆದೀನವವಿಭಾವನಾನಿ ಸಿವಥಿಕಪಬ್ಬಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿವಥಿಕಾನಂ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ। ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬಾದೀನಂ ಅನಪ್ಪನಾವಹತಾ ಪಾಕಟಾ ಏವಾತಿ ‘‘ಸೇಸಾನಿ ದ್ವಾದಸಾಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ।

    Imānevadveti avadhāraṇena appanākammaṭṭhānaṃ tattha niyameti aññapabbesu tadabhāvato. Yato hi eva-kāro, tato aññattha niyameti, tena pabbadvayassa vipassanākammaṭṭhānatāpi appaṭisiddhāti daṭṭhabbā aniccādidassanato. Saṅkhāresu ādīnavavibhāvanāni sivathikapabbānīti āha ‘‘sivathikānaṃ ādīnavānupassanāvasena vuttattā’’ti. Iriyāpathapabbādīnaṃ anappanāvahatā pākaṭā evāti ‘‘sesāni dvādasāpī’’ti vuttaṃ. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.

    ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Kāyānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

    Vedanānupassanāvaṇṇanā

    ೧೧೩. ಸುಖಂ ವೇದನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸುಖಯತೀತಿ ಸುಖಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಕಾಯಞ್ಚ ಲದ್ಧಸ್ಸಾದೇ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಟ್ಠು ವಾ ಖಾದತಿ, ಖನತಿ ವಾ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಆಬಾಧನ್ತಿ ಸುಖಾ। ಸುಕರಂ ಓಕಾಸದಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸುಖಾತಿ ಅಪರೇ। ವೇದಯತಿ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವತೀತಿ ವೇದನಾ। ವೇದಯಮಾನೋತಿ ಅನುಭವಮಾನೋ। ಕಾಮನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಇರಿಯಾಪಥಪಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮೇವ। ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ವೇದಿಯನಂ ಸಮ್ಪಜಾನವೇದಿಯನಂ।

    113.Sukhaṃ vedananti ettha sukhayatīti sukhā, sampayuttadhamme kāyañca laddhassāde karotīti attho. Suṭṭhu vā khādati, khanati vā kāyikaṃ cetasikañca ābādhanti sukhā. Sukaraṃ okāsadānaṃ etissāti sukhāti apare. Vedayati ārammaṇarasaṃ anubhavatīti vedanā. Vedayamānoti anubhavamāno. Kāmantiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ iriyāpathapabbe vuttameva. Sampajānassa vediyanaṃ sampajānavediyanaṃ.

    ‘‘ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೋ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ವೋಹಾರಮತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ವತ್ಥುಆರಮ್ಮಣಾತಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾ। ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಞ್ಹಿ ವೇದನಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ‘‘ವತ್ಥೂ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ। ಧಮ್ಮವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕತ್ತು ಅಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸೇವ ಕತ್ತುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವೇದನಾವ ವೇದಯತೀ’’ತಿ ಆಹ। ನಿತ್ಥುನನ್ತೋತಿ। ಬಲವತೋ ವೇದನಾವೇಗಸ್ಸ ನಿರೋಧನೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅವಸರದಾನವಸೇನ ನಿತ್ಥುನನ್ತೋ। ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿವಾಸನವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಹಾಪನವಸೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮರಸತಾಪಾದನೇನ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ। ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಸಹ। ಲೋಕಿಯಾನಮ್ಪಿ ವಾ ಸತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ತತ್ಥ ಸಮತ್ಥತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹೀ’’ತಿ। ಸಮಸೀಸೀತಿ ವಾರಸಮಸೀಸೀ ಹುತ್ವಾ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಾರಸ್ಸ ಅನನ್ತರವಾರೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    ‘‘Vohāramattaṃ hotī’’ti etena ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’’ti idaṃ vohāramattanti dasseti. Vatthuārammaṇāti rūpādiārammaṇā. Rūpādiārammaṇañhi vedanāya pavattiṭṭhānatāya ‘‘vatthū’’ti adhippetaṃ. Assāti bhaveyya. Dhammavinimuttassa aññassa kattu abhāvato dhammasseva kattubhāvaṃ dassento ‘‘vedanāva vedayatī’’ti āha. Nitthunantoti. Balavato vedanāvegassa nirodhane ādīnavaṃ disvā tassa avasaradānavasena nitthunanto. Vīriyasamataṃ yojetvāti adhivāsanavīriyassa adhimattattā tassa hāpanavasena samādhinā samarasatāpādanena vīriyasamataṃ yojetvā. Saha paṭisambhidāhīti lokuttarapaṭisambhidāhi saha. Lokiyānampi vā sati uppattikāle tattha samatthataṃ sandhāyāha ‘‘saha paṭisambhidāhī’’ti. Samasīsīti vārasamasīsī hutvā, paccavekkhaṇavārassa anantaravāre parinibbāyīti attho.

    ಯಥಾ ಚ ಸುಖಂ, ಏವಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದಯತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಪಜಾನವೇದಿಯನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ದುಕ್ಖಮ್ಪಿ। ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಯತೀತಿ ದುಕ್ಖಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಕಾಯಞ್ಚ ಪೀಳೇತಿ ವಿಬಾಧತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಟ್ಠುಂ ವಾ ಖಾದತಿ, ಖನತಿ ವಾ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ಸಾತನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾ। ದುಕ್ಕರಂ ಓಕಾಸದಾನಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಾತಿ ಅಪರೇ। ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಂ, ಅರೂಪಧಮ್ಮಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ಪನ ಸಮಥಾಭಿನಿವೇಸೋಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ। ‘‘ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋತಿಪಿ ಏತದೇವ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಂ ಕಥೇಸೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾ’’ತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತದುಭಯನ್ತಿ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರದ್ವಯಮಾಹ। ಸಙ್ಖೇಪಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ, ವಿತ್ಥಾರಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ರಾಹುಲೋವಾದ- (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೧೫-೧೧೭) ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು (ವಿಭ॰ ೧೭೪-೧೭೫)।

    Yathā ca sukhaṃ, evaṃ dukkhanti yathā ‘‘sukhaṃ vedayatī’’tiādinā sampajānavediyanaṃ sandhāya vuttaṃ, evaṃ dukkhampi. Tattha dukkhayatīti dukkhā, sampayuttadhamme kāyañca pīḷeti vibādhatīti attho. Duṭṭhuṃ vā khādati, khanati vā kāyikaṃ cetasikañca sātanti dukkhā. Dukkaraṃ okāsadānaṃ etissāti dukkhāti apare. Arūpakammaṭṭhānanti arūpapariggahaṃ, arūpadhammamukhena vipassanābhinivesanti attho. Rūpakammaṭṭhānena pana samathābhinivesopi saṅgayhati, vipassanābhiniveso pana idhādhippetoti dassento āha. ‘‘Rūpapariggaho arūpapariggahotipi etadeva vuccatī’’ti. Catudhātuvavatthānaṃ kathesīti etthāpi ‘‘yebhuyyenā’’ti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Tadubhayanti catudhātuvavatthānassa saṅkhepavitthāradvayamāha. Saṅkhepamanasikāravasena mahāsatipaṭṭhāne, vitthāramanasikāravasena rāhulovāda- (ma. ni. 2.115-117) dhātuvibhaṅgādīsu (vibha. 174-175).

    ಯೇಭುಯ್ಯಗ್ಗಹಣೇನ ತದಞ್ಞಧಮ್ಮವಸೇನಪಿ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥಾಯ ಅತ್ಥಿತಾ ದೀಪಿತಾತಿ ತಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಿವಿಧೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಅನುಪ್ಪವೇಸೋ, ಆರಮ್ಭೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆರಮ್ಭೇ ಏವ ಹಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ, ಸಮ್ಮಸನಂ ಪನ ಅನವಸೇಸತೋವ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತತಿ। ಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇತಿ ಇದಂ ರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅರೂಪಮುಖೇನ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಯೇಭೂಯ್ಯೇನ ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಚ ಪಠಮಂ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಸೇಸಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋತಿ ಸಬ್ಬೇ ಚೇತಸಿಕಾ ಚಿತ್ತಾಯತ್ತಾ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಭಾವೇನ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಫಸ್ಸೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ವುತ್ತೋ, ಉಪ್ಪನ್ನಫಸ್ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕರಾಸಿ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಫಸ್ಸಸಹಜಾತಾಯ ವೇದನಾಯ ತಂಸಮಕಾಲಮೇವ ವೇದೇತಿ, ಫಸ್ಸೋ ಪನ ಓಭಾಸಸ್ಸ ವಿಯ ಪದೀಪೋ ವೇದನಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಪುರಿಮಕಾಲೋ ವಿಯ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಾ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣತಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಫುಸನ್ತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಫುಸನಾಕಾರೇನ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮತಾ ಏಕದೇಸೇನ ಅನಲ್ಲೀಯಮಾನೋಪಿ ರೂಪಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖು, ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಚ ಸೋತಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಫುಸನ್ತೋ ವಿಯ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಪವತ್ತತಿ। ತಥಾಹೇಸ ‘‘ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Yebhuyyaggahaṇena tadaññadhammavasenapi arūpakammaṭṭhānakathāya atthitā dīpitāti taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘tividho hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhinivesoti anuppaveso, ārambhoti attho. Ārambhe eva hi ayaṃ vibhāgo, sammasanaṃ pana anavasesatova dhamme pariggahetvā vattati. Pariggahite rūpakammaṭṭhāneti idaṃ rūpamukhena vipassanābhinivesaṃ sandhāya vuttaṃ, arūpamukhena pana vipassanābhiniveso yebhūyyena samathayānikassa icchitabbo, so ca paṭhamaṃ jhānaṅgāni pariggahetvā tato paraṃ sesadhamme pariggaṇhāti. Paṭhamābhinipātoti sabbe cetasikā cittāyattā cittakiriyabhāvena vuccantīti phasso cittassa paṭhamābhinipāto vutto, uppannaphasso puggalo, cittacetasikarāsi vā ārammaṇena phuṭṭho phassasahajātāya vedanāya taṃsamakālameva vedeti, phasso pana obhāsassa viya padīpo vedanādīnaṃ paccayaviseso hotīti purimakālo viya vuccati, yā tassa ārammaṇābhiniropanalakkhaṇatā vuccati. Phusantoti ārammaṇassa phusanākārena. Ayañhi arūpadhammatā ekadesena anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhu, saddo viya ca sotaṃ cittaṃ ārammaṇañca phusanto viya saṅghaṭṭento viya ca pavattati. Tathāhesa ‘‘saṅghaṭṭanaraso’’ti vuccati.

    ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಭವನ್ತೀತಿ ಇಸ್ಸರವತಾಯ ವಿಸವಿತಾಯ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಅನುಭವನ್ತೀ। ಫಸ್ಸಾದೀನಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕದೇಸೇನೇವ ಪವತ್ತಿ ಫುಸನಾದಿಮತ್ತಭಾವತೋ, ವೇದನಾಯ ಪನ ಇಟ್ಠಾಕಾರಸಮ್ಭೋಗಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಪವತ್ತಿ। ಫುಸನಾದಿಭಾವೇನ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ ಏಕದೇಸಾನುಭವನಂ, ವೇದಯಿತಾಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಯಥಾಕಾಮಂ ಸಬ್ಬಾನುಭವನಂ ಏವಸಭಾವಾನೇವ ತಾನಿ ಗಹಣಾನೀತಿ ನ ವೇದನಾಯ ವಿಯ ಫಸ್ಸಾದೀನಮ್ಪಿ ಯಥಾಸಕಂ ಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಸಾಮಿಭಾವಾನುಭವನಂ ಚೋದೇತಬ್ಬಂ। ವಿಜಾನನ್ತನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಜಾನನ್ತಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ಮಿನಿತಬ್ಬವತ್ಥುಂ ನಾಳಿಯಾ ಮಿನನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ವಿಭಾವೇನ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಸಞ್ಞಾ ವಿಯ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ। ತಥಾ ಹಿ ಅನೇನ ಕದಾಚಿ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯವಿಭಾವನಾಪಿ ಹೋತಿ। ಇಮೇಸಂ ಪನ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವೋ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸಸಿದ್ಧಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Ārammaṇaṃ anubhavantīti issaravatāya visavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasaṃ anubhavantī. Phassādīnañhi sampayuttadhammānaṃ ārammaṇe ekadeseneva pavatti phusanādimattabhāvato, vedanāya pana iṭṭhākārasambhogādivasena pavattanato ārammaṇe nippadesato pavatti. Phusanādibhāvena hi ārammaṇaggahaṇaṃ ekadesānubhavanaṃ, vedayitābhāvena gahaṇaṃ yathākāmaṃ sabbānubhavanaṃ evasabhāvāneva tāni gahaṇānīti na vedanāya viya phassādīnampi yathāsakaṃ kiccakaraṇena sāmibhāvānubhavanaṃ codetabbaṃ. Vijānantanti paricchindanavasena visesato jānantaṃ. Viññāṇañhi minitabbavatthuṃ nāḷiyā minanto puriso viya ārammaṇaṃ paricchijja vibhāventaṃ pavattati, na saññā viya sañjānanamattaṃ hutvā. Tathā hi anena kadāci lakkhaṇattayavibhāvanāpi hoti. Imesaṃ pana phassādīnaṃ tassa tassa pākaṭabhāvo paccayavisesasiddhassa pubbābhogassa vasena veditabbā.

    ಏವಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಪಾಕಟಭಾವೇಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೪೬; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩) ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಜಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೬) ಚ ಏವಮಾದಿವಚನತೋ ಸಬ್ಬೇ ಸಮ್ಮಸನುಪಗಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕೇಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ। ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಗ್ಗಹಣಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ, ತತ್ಥ ಚ ಫಸ್ಸಚೇತನಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೋ ಚೇತನಾಪಧಾನತ್ತಾ ತೇಸಂ। ತಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೧೨) ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೇತನಾವ ವಿಭತ್ತಾ, ಇತರೇ ಪನ ಖನ್ಧಾ ಸರೂಪೇನೇವ ಗಹಿತಾ।

    Evaṃ tassa tasseva pākaṭabhāvepi ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3) ‘‘sabbañca kho, bhikkhave, abhijāna’’nti (saṃ. ni. 4.26) ca evamādivacanato sabbe sammasanupagā dhammā pariggahetabbāti dassento ‘‘tattha yassā’’tiādimāha. Tattha phassapañcamakeyevāti avadhāraṇaṃ tadantogadhattā taggahaṇeneva gahitattā catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ. Phassapañcamakaggahaṇañhi tassa sabbacittuppādasādhāraṇabhāvato, tattha ca phassacetanāggahaṇena sabbasaṅkhārakkhandhadhammasaṅgaho cetanāpadhānattā tesaṃ. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhaṅge (vibha. 12) ‘‘cakkhusamphassajā cetanā’’tiādinā cetanāva vibhattā, itare pana khandhā sarūpeneva gahitā.

    ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು-ಸದ್ದೋ ಕರಜಕಾಯವಿಸಯೋತಿ ಕಥಮಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕತ್ಥ ಪನ ವುತ್ತಂ? ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇ। ಸೋತಿ ಕರಜಕಾಯೋ। ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಂ ನಾಮರೂಪಂ ನತ್ಥೀತಿ ಇದಂ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಮಂ ಅತ್ಥೇವಾತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾದಿಹೇತುಕಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹುಪಾದಾನಾದಿಹೇತುಕಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ…ಪೇ॰… ವಿಚರತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಸ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪನಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Vatthuṃ nissitāti ettha vatthu-saddo karajakāyavisayoti kathamidaṃ viññāyatīti āha ‘‘yaṃ sandhāya vutta’’ntiādi. Kattha pana vuttaṃ? Sāmaññaphale. Soti karajakāyo. Pañcakkhandhavinimuttaṃ nāmarūpaṃ natthīti idaṃ adhikāravasena vuttaṃ. Aññathā hi khandhavinimuttampi nāmaṃ atthevāti. Avijjādihetukāti avijjātaṇhupādānādihetukā. Vipassanāpaṭipāṭiyā…pe… vicaratīti iminā balavavipassanaṃ vatvā puna tassa ussukkāpanaṃ visesādhigamanañca dassento ‘‘so’’tiādimāha.

    ಇಧಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಂ ದುತಿಯಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಾಯಂ, ತಸ್ಸಾ ಪನ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಕಥೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಭಗವಾ ವೇದನಾವಸೇನ ಕಥೇಸಿ। ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಚ ತೀಸು ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸೇಸು ವೇದನಾವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಸುಕರೋ ವೇದನಾನಂ ವಿಭೂತಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಫಸ್ಸವಸೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ತಾದಿಸೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಯೇಸಂ ಆದಿತೋ ವೇದನಾವ ವಿಭೂತತರಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಂ ಅವಿರೋಧಿತಂ ಹೋತಿ। ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಾಕಟತಾಯಾತಿ ಚ ಇದಂ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಾಸಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿ ಓಳಾರಿಕಾ, ನ ಇತರಾಯ। ತದುಭಯಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಇತರಾಯಪಿ ಪವತ್ತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಕಟಾ ಏವಾತಿ ‘‘ವೇದನಾನ’’ನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯದಾ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿಆದಿ ಸುಖವೇದನಾಯ ಪಾಕಟಭಾವವಿಭಾವನಂ। ನೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುಖವೇದನಾಸಮಙ್ಗಿಸಮಯೇ ನೇವ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ, ಅನುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅತೀತಾನಾಗತಾನಂ , ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪನ ಅಸಮ್ಭವೋ ವುತ್ತೋಯೇವ। ಸಕಿಚ್ಚಕ್ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾನತೋ ಅನಿಚ್ಚಾ। ಸಮೇಚ್ಚಸಮ್ಭುಯ್ಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತತ್ತಾ ಸಙ್ಖತಾ। ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾದಿಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ। ಖಯವಯಪಲುಜ್ಜನನಿರುಜ್ಝನಪಕತಿತಾಯ ಖಯಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ನಿರೋಧಧಮ್ಮಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Idhāti imissaṃ dutiyasatipaṭṭhānadesanāyaṃ, tassā pana vedanānupassanāvasena kathetabbattā bhagavā vedanāvasena kathesi. Yathāvuttesu ca tīsu kammaṭṭhānābhinivesesu vedanāvasena kammaṭṭhānābhiniveso sukaro vedanānaṃ vibhūtabhāvatoti dassetuṃ ‘‘phassavasena hī’’tiādi vuttaṃ. Na pākaṭaṃ hotīti idaṃ tādise puggale sandhāya vuttaṃ, yesaṃ ādito vedanāva vibhūtatarā hutvā upaṭṭhāti. Evañhi yaṃ vuttaṃ ‘‘phasso pākaṭo hoti, viññāṇaṃ pākaṭaṃ hotī’’ti, taṃ avirodhitaṃ hoti. Vedanānaṃ uppattipākaṭatāyāti ca idaṃ sukhadukkhavedanānaṃ vasena vuttaṃ. Tāsañhi pavatti oḷārikā, na itarāya. Tadubhayaggahaṇamukhena vā gahetabbattā itarāyapi pavatti viññūnaṃ pākaṭā evāti ‘‘vedanāna’’nti avisesaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Yadā sukhaṃ uppajjatītiādi sukhavedanāya pākaṭabhāvavibhāvanaṃ. Neva tasmiṃ samaye dukkhaṃ vedanaṃ vedetīti tasmiṃ sukhavedanāsamaṅgisamaye neva dukkhaṃ vedanaṃ vedeti niruddhattā, anuppannattā ca yathākkamaṃ atītānāgatānaṃ , paccuppannāya pana asambhavo vuttoyeva. Sakiccakkhaṇamattāvaṭṭhānato aniccā. Sameccasambhuyya paccayehi katattā saṅkhatā. Vatthārammaṇādipaccayaṃ paṭicca uppannattā paṭiccasamuppannā. Khayavayapalujjananirujjhanapakatitāya khayadhammā…pe… nirodhadhammāti daṭṭhabbā.

    ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆಮಸಿತಬ್ಬತೋ ಆಮಿಸಂ ನಾಮ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ, ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಸಹ ಆಮಿಸೇಹೀತಿ ಆಮಿಸಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾಮಿಸನಿಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ। ಇತೋ ಪರನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ವೇದನಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಪಾಳಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾ’’ತಿ।

    Kilesehi āmasitabbato āmisaṃ nāma pañca kāmaguṇā, ārammaṇakaraṇavasena saha āmisehīti āmisā. Tenāha ‘‘pañcakāmaguṇāmisanissitā’’ti. Ito paranti ‘‘atthi vedanā’’ti evamādipāḷiṃ sandhāyāha ‘‘kāyānupassanāyaṃ vuttanayamevā’’ti.

    ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vedanānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

    Cittānupassanāvaṇṇanā

    ೧೧೪. ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೮೧) ಪವತ್ತಮಾನೇನ ಸಹ ರಾಗೇನಾತಿ ಸರಾಗಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲೋಭಸಹಗತ’’ನ್ತಿ। ವೀತರಾಗನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಕಾಮಂ ಸರಾಗಪದಪಟಿಯೋಗಿನಾ ವೀತರಾಗವಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸಮ್ಮಸನಚಾರಸ್ಸ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತೇಭೂಮಕಸ್ಸೇವ ಗಹಣನ್ತಿ ‘‘ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರತಿ। ಸೇಸಾನಿ ದ್ವೇ ದೋಸಮೂಲಾನಿ, ದ್ವೇ ಮೋಹಮೂಲಾನೀತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ। ತೇಸಞ್ಹಿ ರಾಗೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ನತ್ಥೇವ ಸರಾಗತಾ, ತನ್ನಿಮಿತ್ತಕತಾಯ ಪನ ಸಿಯಾ ತಂಸಹಿತತಾಲೇಸೋತಿ ನತ್ಥೇವ ವೀತರಾಗತಾಪೀತಿ ದುಕವಿನಿಮುತ್ತತಾ ಏವೇತ್ಥ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನೇವ ಪುರಿಮಪದಂ, ನ ಪಚ್ಛಿಮಪದಂ ಭಜನ್ತೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಪದೇಸಿಕಂ ಪಜಾನನಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ದುಕನ್ತರಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ತೇಸಂ। ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ಸಹ ಮೋಹೇನೇವ ವತ್ತತೀತಿ ಸಮೋಹನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಞ್ಚೇವ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಞ್ಚಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಸಹೇವ ಮೋಹೇನಾತಿ ಸಮೋಹನ್ತಿ ಪುರಿಮಪದಾವಧಾರಣಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾ ಪನ ಅತಿಮೂಳ್ಹತಾಯ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕನಯೇನ ಸವಿಸೇಸಂ ಮೋಹವನ್ತತಾಯ ಮೋಮೂಹಚಿತ್ತನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತದ್ವಯಂ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಸಮೋಹ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ತಥಾ ಸೇಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತಾನೀತಿ ‘‘ವಟ್ಟನ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಥಿನಮಿದ್ಧೇನ ಅನುಪತಿತಂ ಅನುಗತನ್ತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾನುಪತಿತಂ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಸಙ್ಕುಟಿತಚಿತ್ತಂ। ಸಙ್ಕುಟಿತಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಙ್ಕೋಚನವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸವಸೇನ ಥಾಮಜಾತೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಹಗತಂ ಪವತ್ತಂ ಸಂಸಟ್ಠನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಮೇವಾತಿ। ಪಸಟಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಸಾತಿಸಯಂ ವಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ।

    114. Sampayogavasena (dī. ni. ṭī. 2.381) pavattamānena saha rāgenāti sarāgaṃ. Tenāha ‘‘lobhasahagata’’nti. Vītarāganti. Ettha kāmaṃ sarāgapadapaṭiyoginā vītarāgavasena bhavitabbaṃ, sammasanacārassa pana idhādhippetattā tebhūmakasseva gahaṇanti ‘‘lokiyakusalābyākata’’nti vatvā ‘‘idaṃ panā’’tiādinā tameva adhippāyaṃ vivarati. Sesāni dve dosamūlāni, dve mohamūlānīti cattāri akusalacittāni. Tesañhi rāgena sampayogābhāvato nattheva sarāgatā, tannimittakatāya pana siyā taṃsahitatālesoti nattheva vītarāgatāpīti dukavinimuttatā evettha labbhatīti āha ‘‘neva purimapadaṃ, na pacchimapadaṃ bhajantī’’ti. Yadi evaṃ padesikaṃ pajānanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati dukantarapariyāpannattā tesaṃ. Akusalamūlesu saha moheneva vattatīti samohanti āha ‘‘vicikicchāsahagatañceva uddhaccasahagatañcā’’ti. Yasmā cettha saheva mohenāti samohanti purimapadāvadhāraṇampi labbhatiyeva, tasmā vuttaṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi. Yathā pana atimūḷhatāya pāṭipuggalikanayena savisesaṃ mohavantatāya momūhacittanti vattabbato vicikicchuddhaccasahagatadvayaṃ visesato ‘‘samoha’’nti vuccati, na tathā sesākusalacittānīti ‘‘vaṭṭantiyevā’’ti vuttaṃ. Sampayogavasena thinamiddhena anupatitaṃ anugatanti thinamiddhānupatitaṃ pañcavidhaṃ sasaṅkhārikākusalacittaṃ saṅkuṭitacittaṃ. Saṅkuṭitacittaṃ nāma ārammaṇe saṅkocanavasena pavattanato. Paccayavisesavasena thāmajātena uddhaccena sahagataṃ pavattaṃ saṃsaṭṭhanti uddhaccasahagataṃ, aññathā sabbampi akusalacittaṃ uddhaccasahagatamevāti. Pasaṭacittaṃ nāma sātisayaṃ vikkhepavasena pavattanato.

    ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥತಾಯ ವಿಪುಲಫಲತಾಯ ದೀಘಸನ್ತಾನತಾಯ ಚ ಮಹನ್ತಭಾವಂ ಗತಂ, ಮಹನ್ತೇಹಿ ವಾ ಉಳಾರಚ್ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಗತಂ ಪಟಿಪನ್ನನ್ತಿ ಮಹಗ್ಗತಂ। ತಂ ಪನ ರೂಪಾರೂಪಭೂಮಿಕಂ ತತೋ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಅಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ರೂಪಾರೂಪಾವಚರ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಚೇತ್ಥ ಪಟಿಯೋಗೀ ಪರಿತ್ತಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಮಹಗ್ಗತನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿ। ಅತ್ತಾನಂ ಉತ್ತರಿತುಂ ಸಮತ್ಥೇಹಿ ಸಹ ಉತ್ತರೇಹೀತಿ ಸಉತ್ತರಂ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅನುತ್ತರಂ, ತದುಭಯಂ ಉಪಾದಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಉತ್ತರನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಹಿತಂ ಸಮಾಹಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ನ ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅಸಮಾಹಿತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭಯಸಮಾಧಿರಹಿತ’’ನ್ತಿ। ತದಙ್ಗವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಂ, ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಂ, ಮಹಗ್ಗತನ್ತಿ ತದುಭಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತೀಹಿ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಯತ್ಥ ತದುಭಯವಿಮುತ್ತಿ ನತ್ಥಿ, ತಂ ಉಭಯವಿಮುತ್ತಿರಹಿತನ್ತಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಪಿ ಸಿಯಾ ಆಸಙ್ಕಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಸಮುಚ್ಛೇದ…ಪೇ॰… ಓಕಾಸೋವ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಹ। ಓಕಾಸಾಭಾವೋ ಚ ಸಮ್ಮಸನಚಾರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ।

    Kilesavikkhambhanasamatthatāya vipulaphalatāya dīghasantānatāya ca mahantabhāvaṃ gataṃ, mahantehi vā uḷāracchandādīhi gataṃ paṭipannanti mahaggataṃ. Taṃ pana rūpārūpabhūmikaṃ tato mahantassa loke abhāvato. Tenāha ‘‘rūpārūpāvacara’’nti. Tassa cettha paṭiyogī parittamevāti āha ‘‘amahaggatanti kāmāvacara’’nti. Attānaṃ uttarituṃ samatthehi saha uttarehīti sauttaraṃ, tappaṭipakkhena anuttaraṃ, tadubhayaṃ upādāya veditabbanti āha ‘‘sauttaranti kāmāvacara’’ntiādi. Paṭipakkhavikkhambhanasamatthena samādhinā sammadeva āhitaṃ samāhitaṃ. Tenāha ‘‘yassā’’tiādi. Yassāti yassa cittassa. Yathāvuttena samādhinā na samāhitanti asamāhitaṃ. Tenāha ‘‘ubhayasamādhirahita’’nti. Tadaṅgavimuttiyā vimuttaṃ, kāmāvacaraṃ kusalaṃ. Vikkhambhanavimuttiyā vimuttaṃ, mahaggatanti tadubhayaṃ sandhāyāha ‘‘tadaṅgavikkhambhanavimuttīhi vimutta’’nti. Yattha tadubhayavimutti natthi, taṃ ubhayavimuttirahitanti gayhamāne lokuttaracittepi siyā āsaṅkāti tannivattanatthaṃ ‘‘samuccheda…pe… okāsova natthī’’ti āha. Okāsābhāvo ca sammasanacārassa adhippetattā veditabbo. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayamevāti.

    ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Cittānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

    Dhammānupassanāvaṇṇanā

    ನೀವರಣಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Nīvaraṇapabbavaṇṇanā

    ೧೧೫. ಪಹಾತಬ್ಬಾದಿಧಮ್ಮವಿಭಾಗದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಪಾಳಿತೋ ಏವ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ತಮತ್ಥಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ನೀವರಣಾದಿವಸೇನೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ? ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯತೋ। ಯೇಸಞ್ಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಪಠಮಂ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಭಾಗೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನೇತ್ಥ ಭಗವತಾ ಪಠಮಂ ನೀವರಣೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ದೇಸಿತಾ, ತತೋ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಆಯತನೇಸು, ಭಾವೇತಬ್ಬೇಸು ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಪರಿಞ್ಞೇಯಾದಿವಿಭಾಗೇಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚ ಉತ್ತರಾ ದೇಸನಾ ದೇಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಸಮಥಭಾವನಾಪಿ ಯಾವದೇವ ವಿಪಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇಚ್ಛಿತಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಧಾನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಬಹುಲಾ ಚ ಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಾತಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸವಿಭಾಗೇನ ದೇಸಿತಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಾಯತನದುಕ್ಖಸಚ್ಚವಸೇನ ಮಿಸ್ಸಕಪರಿಗ್ಗಹಕಥನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಕಲಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಗ್ಗಹಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ ಇತರೇಸಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ। ‘‘ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಾನಂ ಯುಗನ್ಧತಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪಜಾನನಕಾಲೇ ಅಭಾವಾ ‘‘ಅಭಿಣ್ಹಸಮುದಾಚಾರವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ। ಸೋ ಪನ ‘‘ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಕಾರಣಾಕಾರೋವ, ಅತ್ಥತೋ ಕಾರಣಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ಚ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನತ್ಥಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ।

    115. Pahātabbādidhammavibhāgadassanavasena pañcadhā dhammānupassanā niddiṭṭhāti ayamattho pāḷito eva viññāyatīti tamatthaṃ ulliṅgento ‘‘pañcavidhenadhammānupassanaṃ kathetu’’nti vuttaṃ. Yadi evaṃ kasmā nīvaraṇādivaseneva niddiṭṭhanti? Veneyyajjhāsayato. Yesañhi veneyyānaṃ pahātabbadhammesu paṭhamaṃ nīvaraṇāni vibhāgena vattabbāni, tesaṃ vasenettha bhagavatā paṭhamaṃ nīvaraṇesu dhammānupassanā kathitā. Tathā hi kāyānupassanāpi samathapubbaṅgamā desitā, tato pariññeyyesu khandhesu āyatanesu, bhāvetabbesu bojjhaṅgesu pariññeyādivibhāgesu saccesu ca uttarā desanā desitā, tasmā cettha samathabhāvanāpi yāvadeva vipassanatthaṃ icchitā, vipassanāpadhānā vipassanābahulā ca satipaṭṭhānadesanāti tassā vipassanābhinivesavibhāgena desitabhāvaṃ vibhāvento ‘‘apicā’’tiādimāha. Tattha khandhāyatanadukkhasaccavasena missakapariggahakathanaṃ daṭṭhabbaṃ. Saññāsaṅkhārakkhandhapariggahampīti pi-saddena sakalapañcupādānakkhandhapariggahaṃ sampiṇḍeti itaresaṃ tadantogadhattā. ‘‘Kaṇhasukkānaṃ yugandhatā natthī’’ti pajānanakāle abhāvā ‘‘abhiṇhasamudācāravasenā’’ti vuttaṃ. Yathāti yenākārena. So pana ‘‘kāmacchandassa uppādo hotī’’ti vuttattā kāmacchandassa kāraṇākārova, atthato kāraṇamevāti āha ‘‘yena kāraṇenā’’ti. Ca-saddo vakkhamānatthasamuccayattho.

    ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ಯಥಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪದೇ। ಸುಭಮ್ಪೀತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋಪಿ। ಸೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗಹಣಾಕಾರೇನ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತನಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸುಭನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ। ಇಟ್ಠಂ, ಇಟ್ಠಾಕಾರೇನ ವಾ ಗಯ್ಹಮಾನಂ ರೂಪಾದಿ ಸುಭಾರಮ್ಮಣಂ। ಆಕಙ್ಖಿತಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಸ್ಸ ಅನುಪಾಯಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಅನುಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋ। ತನ್ತಿ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ। ತತ್ಥಾತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇ ಚ ದುವಿಧೇಪಿ ಸುಭನಿಮಿತ್ತೇ। ಆಹಾರೋತಿ ಪಚ್ಚಯೋ।

    Tatthāti ‘‘yathā cā’’tiādinā vuttapade. Subhampīti kāmacchandopi. So hi attano gahaṇākārena ‘‘subha’’nti vuccati, tenākārena pavattanakassa aññassa kāmacchandassa nimittattā ‘‘subhanimitta’’nti ca. Iṭṭhaṃ, iṭṭhākārena vā gayhamānaṃ rūpādi subhārammaṇaṃ. Ākaṅkhitassa hitasukhassa anupāyabhūto manasikāro anupāyamanasikāro. Tanti ayonisomanasikāraṃ. Tatthāti nipphādetabbe ārammaṇabhūte ca duvidhepi subhanimitte. Āhāroti paccayo.

    ಅಸುಭಮ್ಪೀತಿ ಅಸುಭಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ। ತಂ ಪನ ದಸಸು ಅವಿಞ್ಞಾಣಕಾಸುಭೇಸು, ಕೇಸಾದೀಸು ಚ ಪವತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕೇಸಾದೀಸು ಹಿ ಸಞ್ಞಾ ಅಸುಭಸಞ್ಞಾತಿ ಗಿರಿಮಾನನ್ದಸುತ್ತೇ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೬೦) ವುತ್ತಾತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಚ ಗಹಣಂ ನಿರವಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇಸು ಪನ ಅಸುಭೇ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಅಸುಭ’’ನ್ತಿ ಚ ಮನಸಿಕಾರೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತದನುಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಇತರೇಪೀತಿ।

    Asubhampīti asubhajjhānampi uttarapadalopena. Taṃ pana dasasu aviññāṇakāsubhesu, kesādīsu ca pavattaṃ daṭṭhabbaṃ. Kesādīsu hi saññā asubhasaññāti girimānandasutte (a. ni. 10.60) vuttāti. Ettha ca catubbidhassa ayonisomanasikārassa yonisomanasikārassa ca gahaṇaṃ niravasesadassanatthaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Tesu pana asubhe ‘‘subha’’nti, ‘‘asubha’’nti ca manasikāro idhādhippeto, tadanukūlattā vā itarepīti.

    ಏಕಾದಸಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೧೬) ಅಸುಭೇಸು ಪಟಿಕೂಲಾಕಾರಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ, ಯಥಾ ವಾ ತತ್ಥ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ। ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾವಹಾಯ ಅಸುಭಭಾವನಾಯ ಅನುಯುಞ್ಜನಂ ಅಸುಭಭಾವನಾನುಯೋಗೋ। ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುನೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭವಾಭಾವಾ ಓತಾರಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಭೋಜನನಿಸ್ಸಿತಂ ಪನ ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಂ, ತಬ್ಬಿಪರಿಣಾಮಸ್ಸ, ತದಾಧಾರಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಚ ಉದರಿಯಭೂತಸ್ಸ ಅಸುಭತಾದಸ್ಸನಂ, ಕಾಯಸ್ಸ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕತಾದಸ್ಸನಞ್ಚ ಯೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ವಿಸೇಸತೋ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞೂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತೇವ। ಅಸುಭಕಮ್ಮಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ದನ್ತಟ್ಠಿದಸ್ಸಾವೀ। ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೫೯, ೧೫೦೩) ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಭೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನಾ’’ತಿ।

    Ekādasasu (a. ni. ṭī. 1.1.16) asubhesu paṭikūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā paṭipatti asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanaṃ asubhabhāvanānuyogo. Bhojane mattaññuno thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyatīti vadanti. Bhojananissitaṃ pana āhāre paṭikūlasaññaṃ, tabbipariṇāmassa, tadādhārassa, tassa ca udariyabhūtassa asubhatādassanaṃ, kāyassa āhāraṭṭhitikatādassanañca yo sammadeva jānāti, so visesato bhojane mattaññū nāma, tassa ca kāmacchando pahīyateva. Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī. Abhidhammapariyāyena (dha. sa. 1159, 1503) sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇanti āha ‘‘arahattamaggenā’’ti.

    ಪಟಿಘಮ್ಪಿ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಂ ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಪಟಿಘಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ಮೇಜ್ಜತಿ ಹಿತಫರಣವಸೇನ ಸಿನಿಯ್ಹತೀತಿ ಮಿತ್ತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಮಿತ್ತೇ ಭವಾ, ಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಏಸಾತಿ ಮೇತ್ತಾ, ತಸ್ಸಾ ಮೇತ್ತಾಯ।

    Paṭighampi purimuppannaṃ paṭighanimittaṃ parato uppajjanakapaṭighassa kāraṇanti katvā. Mejjati hitapharaṇavasena siniyhatīti mitto, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, tassā mettāya.

    ಮೇತ್ತಾಯನಸ್ಸ ಸತ್ತೇಸು ಹಿತಫರಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಂ ಪವತ್ತನಂ ಮೇತ್ತಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ। ಓಧಿಸಕಅನೋಧಿಸಕದಿಸಾಫರಣಾನನ್ತಿ ಅತ್ತಅತಿಪಿಯಸಹಾಯಮಜ್ಝತ್ತವೇರೀವಸೇನ ಓಧಿಸಕತಾ, ಸೀಮಾಸಮ್ಭೇದೇ ಕತೇ ಅನೋಧಿಸಕತಾ, ಏಕಾದಿದಿಸಾಫರಣವಸೇನ ದಿಸಾಫರಣತಾ ಮೇತ್ತಾಯ ಉಗ್ಗಹಣೇ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿಹಾರರಚ್ಛಾಗಾಮಾದಿವಸೇನ ವಾ ಓಧಿಸಕದಿಸಾಫರಣಂ, ವಿಹಾರಾದಿಉದ್ದೇಸರಹಿತಂ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿದಿಸಾವಸೇನ ಅನೋಧಿಸಕದಿಸಾಫರಣನ್ತಿ ಏವಂ ವಾ ದ್ವಿಧಾ ಉಗ್ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಓಧಿಸಕಅನೋಧಿಸಕದಿಸಾಫರಣಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಗ್ಗಹೋ ಚ ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಉಗ್ಗಹಿತಾಯ ಆಸೇವನಾ ಭಾವನಾ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ, ಪಾಣಾ, ಭೂತಾ, ಪುಗ್ಗಲಾ, ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನಾ’’ತಿ ಏತೇಸಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ‘‘ಅವೇರಾ ಹೋನ್ತು, ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜಾ, ಅನೀಘಾ, ಸುಖೀ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರನ್ತೂ’’ತಿ ಚತುಧಾ ಪವತ್ತಿತೋ ವೀಸತಿವಿಧಾ ಅನೋಧಿಸಕಫರಣಾ ಮೇತ್ತಾ, ‘‘ಸಬ್ಬಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಪುರಿಸಾ, ಅರಿಯಾ, ಅನರಿಯಾ, ದೇವಾ, ಮನುಸ್ಸಾ, ವಿನಿಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ಸತ್ತೋಧಿಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಸತ್ತವಿಧಾ ಅಟ್ಠವೀಸತಿವಿಧಾ ವಾ, ದಸಹಿ ದಿಸಾಹಿ ದಿಸೋಧಿಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ದಸವಿಧಾ ಚ, ಏಕೇಕಾಯ ವಾ ದಿಸಾಯ ಸತ್ತಾದಿಇತ್ಥಾದಿಅವೇರಾದಿಭೇದೇನ ಅಸೀತಾಧಿಕಚತುಸತಪ್ಪಭೇದಾ ಚ ಓಧಿಭೋಫರಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Mettāyanassa sattesu hitapharaṇassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho. Odhisakaanodhisakadisāpharaṇānanti attaatipiyasahāyamajjhattaverīvasena odhisakatā, sīmāsambhede kate anodhisakatā, ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggahaṇe veditabbā. Vihāraracchāgāmādivasena vā odhisakadisāpharaṇaṃ, vihārādiuddesarahitaṃ puratthimādidisāvasena anodhisakadisāpharaṇanti evaṃ vā dvidhā uggahaṇaṃ sandhāya ‘‘odhisakaanodhisakadisāpharaṇāna’’nti vuttaṃ. Uggaho ca yāva upacārā daṭṭhabbo, uggahitāya āsevanā bhāvanā. Tattha ‘‘sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannā’’ti etesaṃ vasena pañcavidhā, ekekasmiṃ ‘‘averā hontu, abyāpajjā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantū’’ti catudhā pavattito vīsatividhā anodhisakapharaṇā mettā, ‘‘sabbā itthiyo, purisā, ariyā, anariyā, devā, manussā, vinipātikā’’ti sattodhikaraṇavasena pavattā sattavidhā aṭṭhavīsatividhā vā, dasahi disāhi disodhikaraṇavasena pavattā dasavidhā ca, ekekāya vā disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhibhopharaṇā veditabbā.

    ಯೇನ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಅರತಿಆದಿಕಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ಅರತಿಆದೀಸು ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ, ತೇನ। ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ ಹಿ ಇದಂ ಭುಮ್ಮಂ। ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾ ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಭಾವರಿಞ್ಚನಾ। ಕಾಯವಿನಾಮನಾತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿರೂಪೇನಾಕಾರೇನ ನಾಮನಾ।

    Yena ayonisomanasikārena aratiādikāni uppajjanti, so aratiādīsu ayonisomanasikāro, tena. Nipphādetabbe hi idaṃ bhummaṃ. Esa nayo ito paresupi. Ukkaṇṭhitā pantasenāsanesu adhikusalesu dhammesu ca uppajjanabhāvariñcanā. Kāyavināmanāti kāyassa virūpenākārena nāmanā.

    ಕುಸಲಧಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟ್ಠಪನಸಭಾವತಾಯ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ವಿಸೋಸನಸಭಾವತಾಯ ಚ ಆರಮ್ಭಧಾತುಆದಿತೋ ಪವತ್ತವೀರಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಠಮಾರಮ್ಭವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪಠಮಾರಮ್ಭಮತ್ತಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜವಿಧಮನಂ ಥಾಮಗಮನಞ್ಚ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತಾಯ ತತೋ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ಉಪರೂಪರಿವಿಸೇಸಂ ಆವಹನ್ತಂ ಅತಿವಿಯ ಥಾಮಗತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನತೋ ತತೋಪಿ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ।

    Kusaladhammasampaṭipattiyā paṭṭhapanasabhāvatāya, tappaṭipakkhānaṃ visosanasabhāvatāya ca ārambhadhātuādito pavattavīriyanti āha ‘‘paṭhamārambhavīriya’’nti. Yasmā paṭhamārambhamattassa kosajjavidhamanaṃ thāmagamanañca natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘kosajjato nikkhantatāya tato balavatara’’nti. Yasmā pana aparāparuppattiyā laddhāsevanaṃ uparūparivisesaṃ āvahantaṃ ativiya thāmagatameva hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavatara’’nti.

    ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಅತಿಭೋಜನೇ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ‘‘ಏತ್ತಕೇ ಭುತ್ತೇ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಏತ್ತಕೇ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಕಾರಣಾಕಾರಣಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿವಾ ಸೂರಿಯಾಲೋಕನ್ತಿ ದಿವಾ ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತಂ ಸೂರಿಯಾಲೋಕಂ ರತ್ತಿಯಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸಪೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಧುತಙ್ಗಾನಂ ವೀರಿಯನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧುತಙ್ಗನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪೀ’’ತಿ।

    Atibhojane nimittaggāhoti atibhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte thinamiddhassa kāraṇaṃ hoti, ettake na hotī’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāho hotīti attho. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ rattiyaṃ manasikarontassapīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.

    ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮ್ಪಿ ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮಾವಹತಾಯ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣಮೇವಾತಿ ‘‘ಅವೂಪಸಮೋ ನಾಮ ಅವೂಪಸನ್ತಾಕಾರೋ, ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮೇವೇತಂ ಅತ್ಥತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇamevāti ‘‘avūpasamo nāma avūpasantākāro, uddhaccakukkuccamevetaṃ atthato’’ti vuttaṃ.

    ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸ ಗನ್ಥತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಸುತ್ತಾದೀನಿ ವಿಚಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವೇದಾದಿಪಟಿಲಾಭಸಬ್ಭಾವತೋ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ನ ಹೋತಿ, ಯಥಾವಿಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಯಥಾನುರೂಪಪಟಿಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚ ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನಞ್ಚ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನಪಿ…ಪೇ॰… ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಯದಗ್ಗೇನ ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾವಿನಯಪಕತಞ್ಞುತಾಹಿಪಿ ತಂ ಪಹೀಯತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಬುದ್ಧಸೇವಿತಾ ಚ ಬುದ್ಧಸೀಲಿತಂ ಆವಹತೀತಿ ಚೇತಸೋ ವೂಪಸಮಕರತ್ತಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪಹಾನಕಾರೀ ವುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪನ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿನಯಧರಾ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿನೋದಕಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಹೇತುಕೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಪರಿಪುಚ್ಛಾಮಹುಲಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿನಯನಯೇನೇವ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾದಯೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಪಹೀನೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತ್ತಾ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ವುತ್ತೋ।

    Bahussutassa ganthato atthato ca suttādīni vicārentassa atthavedādipaṭilābhasabbhāvato vikkhepo na hoti, yathāvidhipaṭipattiyā yathānurūpapaṭikārappavattiyā ca katākatānusocanañca na hotīti ‘‘bāhusaccenapi…pe… uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti āha. Yadaggena bāhusaccena uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayapakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Buddhasevitā ca buddhasīlitaṃ āvahatīti cetaso vūpasamakarattā uddhaccakukkuccapahānakārī vuttā. Buddhattaṃ pana anapekkhitvā vinayadharā kukkuccavinodakā kalyāṇamittā vuttāti daṭṭhabbā. Vikkhepo ca bhikkhuno yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchāmahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā. Pahīne uddhaccakukkucceti niddhāraṇe bhummaṃ. Kukkuccassa domanassasahagatattā anāgāmimaggena āyatiṃ anuppādo vutto.

    ತಿಟ್ಠತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಠಾನೀಯಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಠಾನೀಯಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಟ್ಠಾನೀಯಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಕಾರಣಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ। ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವಾ ಠಾನೀಯಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಠಾನೀಯಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಟ್ಠಾನೀಯಾ, ಅತ್ಥತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಏವ। ಸಾ ಹಿ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಸಭಾಗಹೇತುತಾಯ ಅಸಾಧಾರಣಂ।

    Tiṭṭhati pavattati etthāti ṭhānīyā, vicikicchāya ṭhānīyā vicikicchāṭṭhānīyā, vicikicchāya kāraṇabhūtā dhammā. Tiṭṭhatīti vā ṭhānīyā, vicikicchā ṭhānīyā etissāti vicikicchāṭṭhānīyā, atthato vicikicchā eva. Sā hi purimuppannā parato uppajjanakavicikicchāya sabhāgahetutāya asādhāraṇaṃ.

    ಕುಸಲಾಕುಸಲಾತಿ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಾ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಕುಸಲಾ। ಯೇ ಅಕುಸಲಾ, ತೇ ಸಾವಜ್ಜಾ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಾ ಹೀನಾ ಚ। ಯೇ ಕುಸಲಾ, ತೇ ಅನವಜ್ಜಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ ಪಣೀತಾ ಚ। ಕುಸಲಾಪಿ ವಾ ಹೀನೇಹಿ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ಆರದ್ಧಾ ಹೀನಾ, ಪಣೀತೇಹಿ ಪಣೀತಾ। ಕಣ್ಹಾತಿ ಕಾಳಕಾ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಾ। ಸುಕ್ಕಾತಿ ಓದಾತಾ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಾ। ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತೋ ವಾ ಕಣ್ಹಾ, ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿಹೇತುತೋ ಸುಕ್ಕಾ। ತೇ ಏವ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ। ಕಣ್ಹಾ ಹಿ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕತಾಯ ಸುಕ್ಕೇಹಿ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ, ತಥಾ ಸುಕ್ಕಾಪಿ ಇತರೇಹಿ। ಅಥ ವಾ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಾ ಚ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ ಚ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ। ಸುಖಾ ಹಿ ವೇದನಾ ದುಕ್ಖಾಯವೇದನಾಯ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ, ದುಕ್ಖಾ ಚ ವೇದನಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾತಿ।

    Kusalākusalāti kosallasambhūtaṭṭhena kusalā, tappaṭipakkhato akusalā. Ye akusalā, te sāvajjā asevitabbā hīnā ca. Ye kusalā, te anavajjā sevitabbā paṇītā ca. Kusalāpi vā hīnehi chandādīhi āraddhā hīnā, paṇītehi paṇītā. Kaṇhāti kāḷakā, cittassa apabhassarabhāvakaraṇā. Sukkāti odātā, cittassa pabhassarabhāvakaraṇā. Kaṇhābhijātihetuto vā kaṇhā, sukkābhijātihetuto sukkā. Te eva sappaṭibhāgā. Kaṇhā hi ujuvipaccanīkatāya sukkehi sappaṭibhāgā, tathā sukkāpi itarehi. Atha vā kaṇhasukkā ca sappaṭibhāgā ca kaṇhasukkasappaṭibhāgā. Sukhā hi vedanā dukkhāyavedanāya sappaṭibhāgā, dukkhā ca vedanā sukhāya vedanāya sappaṭibhāgāti.

    ಕಾಮಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾಹಿ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾಪಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀಯತಿ, ತಥಾಪಿ ರತನತ್ತಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮೂಲಿಕಾ ಸೇಸವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ। ರತನತ್ತಯಗುಣಾವಬೋಧೇ ಹಿ ‘‘ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೦೮, ೧೧೨೩, ೧೧೬೭, ೧೨೪೧, ೧೨೬೩, ೧೨೭೦; ವಿಭ॰ ೯೧೫) ಆದಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅಸಮ್ಭವೋತಿ। ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಯ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೦೮, ೧೧೨೩, ೧೧೬೭, ೧೨೪೧, ೧೨೬೩, ೧೨೭೦; ವಿಭ॰ ೯೧೫) ವುತ್ತಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಹಾನಂ ಕರೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿನಯೇ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವಸ್ಸಪೀ’’ತಿ। ಓಕಪ್ಪನೀಯಸದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲಸ್ಸಾತಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುನೋ ಅನುಪವಿಸನಸದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತಅಧಿಮೋಕ್ಖೇನ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಬಹುಲಸ್ಸ । ಅಧಿಮುಚ್ಚನಞ್ಚ ಅಧಿಮೋಕ್ಖುಪ್ಪಾದನಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸದ್ಧಾಯ ವಾ ನಿನ್ನಪೋಣತಾ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ।

    Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi aṭṭhavatthukāpi vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti katvā āha ‘‘tīṇi ratanāni ārabbhā’’ti. Ratanattayaguṇāvabodhe hi ‘‘satthari kaṅkhatī’’ti (dha. sa. 1008, 1123, 1167, 1241, 1263, 1270; vibha. 915) ādivicikicchāya asambhavoti. Vinaye pakataññutā ‘‘sikkhāya kaṅkhatī’’ti (dha. sa. 1008, 1123, 1167, 1241, 1263, 1270; vibha. 915) vuttāya vicikicchāya pahānaṃ karotīti āha ‘‘vinaye ciṇṇavasībhāvassapī’’ti. Okappanīyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāti saddheyyavatthuno anupavisanasaddhāsaṅkhātaadhimokkhena adhimuccanabahulassa . Adhimuccanañca adhimokkhuppādanamevāti daṭṭhabbaṃ. Saddhāya vā ninnapoṇatā adhimutti adhimokkho.

    ಸುಭನಿಮಿತ್ತಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದೀಸೂತಿ ‘‘ಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದೀಸು ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದೀಸೂ’’ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ದುತಿಯೇನ ಮೇತ್ತಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಆದೀನಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ।

    Subhanimittaasubhanimittādīsūti ‘‘subhanimittādīsu asubhanimittādīsū’’ti ādi-saddo paccekaṃ yojetabbo. Tattha paṭhamena ādi-saddena paṭighanimittādīnaṃ saṅgaho, dutiyena mettācetovimuttiādīnaṃ. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttanayamevāti.

    ನೀವರಣಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Nīvaraṇapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಖನ್ಧಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Khandhapabbavaṇṇanā

    ೧೧೬. ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಾದಿವಸೇನ ಉಪಾದಾತಬ್ಬಾ ವಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ದಾ। ಇತಿ ರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಇದಂ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ। ತಯಿದಂ ಸರೂಪತೋ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಏತ್ತಕಂ ರೂಪಂ, ನ ಇತೋ ಪರಂ ರೂಪಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ। ಇತೀತಿ ವಾ ಪಕಾರತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇತಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಭೂತುಪಾದಾದಿವಸೇನ ಯತ್ತಕೋ ರೂಪಸ್ಸ ಭೇದೋ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರೂಪಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಭಾವತೋತಿ ರುಪ್ಪನಸಭಾವತೋ ಚಕ್ಖಾದಿವಣ್ಣಾದಿಸಭಾವತೋ ಚ। ವೇದನಾದೀಸುಪೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಏತ್ತಕಾ ವೇದನಾ, ನ ಇತೋ ಪರಂ ವೇದನಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಭಾವತೋ ವೇದನಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ, ಸಭಾವತೋತಿ ಚ ಅನುಭವನಸಭಾವತೋ ಸಾತಾದಿಸಭಾವತೋ ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    116. Upādānehi ārammaṇakaraṇādivasena upādātabbā vā khandhā upādānakkhandā. Iti rūpanti ettha iti-saddo idaṃ-saddena samānatthoti adhippāyenāha ‘‘idaṃ rūpa’’nti. Tayidaṃ sarūpato anavasesapariyādānaṃ hotīti āha – ‘‘ettakaṃ rūpaṃ, na ito paraṃ rūpaṃ atthī’’ti. Itīti vā pakāratthe nipāto, tasmā ‘‘iti rūpa’’nti iminā bhūtupādādivasena yattako rūpassa bhedo, tena saddhiṃ rūpaṃ anavasesato pariyādiyitvā dasseti. Sabhāvatoti ruppanasabhāvato cakkhādivaṇṇādisabhāvato ca. Vedanādīsupīti ettha ‘‘ayaṃ vedanā, ettakā vedanā, na ito paraṃ vedanā atthīti sabhāvato vedanaṃ pajānātī’’tiādinā, sabhāvatoti ca anubhavanasabhāvato sātādisabhāvato cāti evamādinā yojetabbaṃ.

    ಖನ್ಧಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Khandhapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಆಯತನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Āyatanapabbavaṇṇanā

    ೧೧೭. ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇಸೂತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೮೪) ‘‘ಛಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಛಸು ಬಾಹಿರೇಸು’’ತಿ ‘‘ಛಸೂ’’ತಿ ಪದಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಾನಿ ಉಭಯಾನಿ ಛಳೇವ ವುತ್ತಾನಿ? ಛವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯುಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನತೋ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾಯತನಮೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಂ, ರೂಪಾಯತನಮೇವ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತಥಾ ಇತರಾನಿ ಇತರೇಸಂ, ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಪನ ಭವಙ್ಗಮನಸಙ್ಖಾತೋ ಮನಾಯತನೇಕದೇಸೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಂ, ಅಸಾಧಾರಣಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ಚಕ್ಖತೀತಿ ಚಕ್ಖು, ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ವಿಭಾವೇತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಣಾತೀತಿ ಸೋತಂ। ಘಾಯತೀತಿ ಘಾನಂ। ಜೀವಿತನಿಮಿತ್ತತಾಯ ರಸೋ ಜೀವಿತಂ, ತಂ ಜೀವಿತಮವ್ಹಾಯತೀತಿ ಜಿವ್ಹಾ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸಾಸವಧಮ್ಮಾನಂ ಆಯೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋತಿ ಕಾಯೋ। ಮುನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಮನೋ। ರೂಪಯತಿ ವಣ್ಣವಿಕಾರಂ ಆಪಜ್ಜಮಾನಂ ಹದಯಙ್ಗತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ ರೂಪಂ। ಸಪ್ಪತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಹರೀಯತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವಂ ಗಮೀಯತೀತಿ ಸದ್ದೋ। ಗನ್ಧಯತಿ ಅತ್ತನೋ ವತ್ಥುಂ ಸೂಚೇತೀತಿ ಗನ್ಧೋ। ರಸನ್ತಿ ತಂ ಸತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀತಿ ರಸೋ। ಫುಸೀಯತೀತಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅತ್ತನೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಧಮ್ಮಾ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಪನ ಆಯಾನಂ ತನನಾದಿಅತ್ಥೇನ ಆಯತನಾನಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೧೦-೫೧೨) ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೨.೫೧೦) ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    117.Chasu ajjhattikabāhiresūti (dī. ni. ṭī. 2.384) ‘‘chasu ajjhattikesu chasu bāhiresu’’ti ‘‘chasū’’ti padaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ. Kasmā panetāni ubhayāni chaḷeva vuttāni? Chaviññāṇakāyuppattidvārārammaṇavavatthānato. Cakkhuviññāṇavīthiyā pariyāpannassa hi viññāṇakāyassa cakkhāyatanameva uppattidvāraṃ, rūpāyatanameva ca ārammaṇaṃ, tathā itarāni itaresaṃ, chaṭṭhassa pana bhavaṅgamanasaṅkhāto manāyatanekadeso uppattidvāraṃ, asādhāraṇañca dhammāyatanaṃ ārammaṇaṃ. Cakkhatīti cakkhu, rūpaṃ assādeti vibhāveti cāti attho. Suṇātīti sotaṃ. Ghāyatīti ghānaṃ. Jīvitanimittatāya raso jīvitaṃ, taṃ jīvitamavhāyatīti jivhā. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyo uppattidesoti kāyo. Munāti ārammaṇaṃ vijānātīti mano. Rūpayati vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsetīti rūpaṃ. Sappati attano paccayehi harīyati sotaviññeyyabhāvaṃ gamīyatīti saddo. Gandhayati attano vatthuṃ sūcetīti gandho. Rasanti taṃ sattā assādentīti raso. Phusīyatīti phoṭṭhabbaṃ. Attano lakkhaṇaṃ dhārentīti dhammā. Sabbāni pana āyānaṃ tananādiatthena āyatanāni. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 2.510-512) taṃsaṃvaṇṇanāya (visuddhi. mahāṭī. 2.510) ca vuttanayena veditabbo.

    ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಖು ನಾಮ ಪಸಾದಚಕ್ಖು, ನ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖು, ನಾಪಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಆದಿಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಪಸಾದ’’ನ್ತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ಚಕ್ಖು ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೫೯೬-೫೯೯)। ಚ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನತ್ಥಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಅವಿಪರೀತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ರಸಸ್ಸ ಚೇವ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ, ರೂಪೇಸು ಆವಿಞ್ಛನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚೇವ ರೂಪಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪಸಾದಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ೩.೪೨೧, ೪೨೫-೪೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩-೪೫; ೪.೫೪-೫೫; ಕಥಾ॰ ೪೬೫, ೪೬೭) ಸಮುದಿತಾನಿಯೇವ ರೂಪಾಯತನಾನಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತು, ನ ವಿಸುಂ ವಿಸುನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ರೂಪೇ ಚಾ’’ತಿ ಪುಥುವಚನಗ್ಗಹಣಂ, ತಾಯ ಏವ ಚ ದೇಸನಾಗತಿಯಾ ಕಾಮಂ ಇಧಾಪಿ ‘‘ರೂಪೇ ಚ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ರೂಪಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಞ್ಚಾ’’ತಿ ಏಕವಚನವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚೇವ ಚಕ್ಖುಪಟಿಹನನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Cakkhuñcapajānātīti ettha cakkhu nāma pasādacakkhu, na sasambhāracakkhu, nāpi dibbacakkhuādikanti āha ‘‘cakkhupasāda’’nti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo’’ti (dha. sa. 596-599). Ca-saddo vakkhamānatthasamuccayattho. Yāthāvasarasalakkhaṇavasenāti aviparītassa attano rasassa ceva lakkhaṇassa ca vasena, rūpesu āviñchanakiccassa ceva rūpābhighātārahabhūtapasādalakkhaṇassa ca vasenāti attho. ‘‘Cakkhuñca paṭicca rūpe cā’’tiādīsu (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425-426; saṃ. ni. 2.43-45; 4.54-55; kathā. 465, 467) samuditāniyeva rūpāyatanāni cakkhuviññāṇuppattihetu, na visuṃ visunti imassa atthassa dassanatthaṃ ‘‘rūpe cā’’ti puthuvacanaggahaṇaṃ, tāya eva ca desanāgatiyā kāmaṃ idhāpi ‘‘rūpe ca pajānātī’’ti vuttaṃ, rūpabhāvasāmaññena pana sabbaṃ ekajjhaṃ gahetvā ‘‘bahiddhā catusamuṭṭhānikarūpañcā’’ti ekavacanavasena attho vutto. Sarasalakkhaṇavasenāti cakkhuviññāṇassa visayabhāvakiccassa ceva cakkhupaṭihananalakkhaṇassa ca vasenāti yojetabbaṃ.

    ಉಭಯಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಚಕ್ಖುಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ, ರೂಪೇ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ। ಕಾಮಞ್ಚಾಯಂ ಸುತ್ತನ್ತಸಂವಣ್ಣನಾ , ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಕಥಾ ನಾಮ ಅಭಿಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಏವಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನೇವ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮರಾಗ…ಪೇ॰… ಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಕಾಮೇಸು ರಾಗೋ, ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ರಾಗೋ ಚಾತಿ ಕಾಮರಾಗೋ, ಸೋ ಏವ ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಸಂಯೋಜನಂ। ಅಯಞ್ಹಿ ಯಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ, ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಸಂಯೋಜೇತಿ ಬನ್ಧತಿ, ಇತಿ ದುಕ್ಖೇನ ಸತ್ತಂ, ಭವಾದಿಕೇ ವಾ ಭವನ್ತರಾದೀಹಿ, ಕಮ್ಮುನಾ ವಾ ವಿಪಾಕಂ ಸಂಯೋಜೇತಿ ಬನ್ಧತೀತಿ ಸಂಯೋಜನಂ। ಏವಂ ಪಟಿಘಸಂಯೋಜನಾದೀನಮ್ಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸತ್ತಸ್ಸ ವಟ್ಟತೋ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚೇವ ಯಥಾವುತ್ತಬನ್ಧನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Ubhayaṃ paṭiccāti cakkhuṃ upanissayapaccayavasena paccayabhūtaṃ, rūpe ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayavasena paccayabhūte ca paṭicca. Kāmañcāyaṃ suttantasaṃvaṇṇanā , nippariyāyakathā nāma abhidhammasannissitā evāti abhidhammanayeneva saṃyojanāni dassento ‘‘kāmarāga…pe… avijjāsaṃyojana’’nti āha. Tattha kāmesu rāgo, kāmo ca so rāgo cāti kāmarāgo, so eva bandhanaṭṭhena saṃyojanaṃ. Ayañhi yassa saṃvijjati, taṃ puggalaṃ vaṭṭasmiṃ saṃyojeti bandhati, iti dukkhena sattaṃ, bhavādike vā bhavantarādīhi, kammunā vā vipākaṃ saṃyojeti bandhatīti saṃyojanaṃ. Evaṃ paṭighasaṃyojanādīnampi yathārahaṃ attho vattabbo. Sarasalakkhaṇavasenāti ettha pana sattassa vaṭṭato anissajjanasaṅkhātassa attano kiccassa ceva yathāvuttabandhanasaṅkhātassa lakkhaṇassa ca vasenāti yojetabbaṃ.

    ಭವಸ್ಸಾದ-ದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಾದ-ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಕಾಮಸ್ಸಾದಗ್ಗಹಣಂ। ಅಸ್ಸಾದಯತೋತಿ ಅಭಿರಮನ್ತಸ್ಸ। ಅಭಿನನ್ದತೋತಿ ಸಪ್ಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಾವಸೇನ ನನ್ದನ್ತಸ್ಸ। ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ಬಲವತೋ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಕಾಮರಾಗುಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಏತಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಏತಂ ಏವಂಸುಖುಮಂ ಏವಂದುಬ್ಬಿಭಾಗಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ನಿಚ್ಚಂ ಧುವನ್ತಿ ಏತಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ‘‘ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಗಣ್ಹತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ। ಭವಂ ಪತ್ಥೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಈದಿಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಯಸ್ಮಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಇದಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಸುಲಭಂ ಜಾತಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಯತಿಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಭವಂ ನಿಕಾಮೇನ್ತಸ್ಸ। ಏವರೂಪಂ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಉಸೂಯತೋತಿ ಉಸೂಯಂ ಇಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದಯತೋ। ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮಚ್ಛರಾಯತೋತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವಕರಣೇನ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಕರೋತೋ। ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ನವಹಿ ಸಂಯೋಜನೇಹಿ।

    Bhavassāda-diṭṭhissāda-nivattanatthaṃ kāmassādaggahaṇaṃ. Assādayatoti abhiramantassa. Abhinandatoti sapppītikataṇhāvasena nandantassa. Padadvayenapi balavato kāmarāgassa paccayabhūtā kāmarāguppatti vuttā. Esa nayo sesesupi. Etaṃ ārammaṇanti etaṃ evaṃsukhumaṃ evaṃdubbibhāgaṃ ārammaṇaṃ. Niccaṃ dhuvanti etaṃ nidassanamattaṃ, ‘‘ucchijjissati vinassissatīti gaṇhato’’ti evamādīnampi saṅgaho icchitabbo. Bhavaṃ patthentassāti ‘‘īdise sampattibhave yasmā amhākaṃ idaṃ iṭṭhārammaṇaṃ sulabhaṃ jātaṃ, tasmā āyatimpi sampattibhavo bhaveyyā’’ti bhavaṃ nikāmentassa. Evarūpaṃ sakkā laddhunti yojanā. Usūyatoti usūyaṃ issaṃ uppādayato. Aññassa maccharāyatoti aññena asādhāraṇabhāvakaraṇena macchariyaṃ karoto. Sabbeheva yathāvuttehi navahi saṃyojanehi.

    ತಞ್ಚ ಕಾರಣನ್ತಿ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಾದಿವಿಭಾವಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದಿರೂಪಾರಮ್ಮಣಞ್ಚೇವ ತಜ್ಜಾಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಞ್ಚಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಅಸಮೂಹತಭೂಮಿಲದ್ಧುಪ್ಪನ್ನತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನತಾ ಸಮುದಾಚಾರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಾ। ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಯೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಥಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಾರಣೇನ। ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಚೇವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಚ ಪಹಾನಕಾರಣಂ। ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಾನಂ ಅಪಾಯಗಮನೀಯತಾಯ ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝತಾ ವುತ್ತಾ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧) ಸುತ್ತಪದಂ ಕಥನ್ತಿ? ತಂ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾನುಲೋಮಸಾಸನಞ್ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ, ಅಯಂ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮನಯೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾತಿ ನಾಯಂ ದೋಸೋ। ಓಳಾರಿಕಸ್ಸಾತಿ ಥೂಲಸ್ಸ, ಯತೋ ಅಭಿಣ್ಹಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನತಿಬ್ಬತಾವ ಹೋತಿ। ಅಣುಸಹಗತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಓಳಾರಿಕಾಭಾವೇನ ಅಣುಭಾವಂ ಸುಖುಮಭಾವಂ ಗತಸ್ಸ। ಉದ್ಧಚ್ಚಸಂಯೋಜನಸ್ಸಪೇತ್ಥ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ವುತ್ತೋಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಅವಿನಾಭಾವತೋ। ಸೋತಾದೀನಂ ಸಭಾವಸರಸಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಜಾನನಾ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಪಜಾನನಾ ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಅತಿದಿಸತಿ।

    Tañca kāraṇanti subhanimittapaṭighanimittādivibhāvaṃ iṭṭhāniṭṭhādirūpārammaṇañceva tajjāyonisomanasikārañcāti tassa tassa saṃyojanassa kāraṇaṃ. Avikkhambhitaasamūhatabhūmiladdhuppannataṃ sandhāya ‘‘appahīnaṭṭhena uppannassā’’ti vuttaṃ. Vattamānuppannatā samudācāraggahaṇeneva gahitā. Yena kāraṇenāti yena vipassanāsamathabhāvanāsaṅkhātena kāraṇena. Tañhi tassa tadaṅgavasena ceva vikkhambhanavasena ca pahānakāraṇaṃ. Issāmacchariyānaṃ apāyagamanīyatāya paṭhamamaggavajjhatā vuttā. Yadi evaṃ ‘‘tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hotī’’ti (a. ni. 4.241) suttapadaṃ kathanti? Taṃ suttantapariyāyena vuttaṃ. Yathānulomasāsanañhi suttantadesanā, ayaṃ pana abhidhammanayena saṃvaṇṇanāti nāyaṃ doso. Oḷārikassāti thūlassa, yato abhiṇhasamuppattipariyuṭṭhānatibbatāva hoti. Aṇusahagatassāti vuttappakāraoḷārikābhāvena aṇubhāvaṃ sukhumabhāvaṃ gatassa. Uddhaccasaṃyojanassapettha anuppādo vuttoyeva yathāvuttasaṃyojanehi avinābhāvato. Sotādīnaṃ sabhāvasarasalakkhaṇavasena pajānanā, tappaccayānaṃ saṃyojanānaṃ uppādādipajānanā ca vuttanayeneva veditabbāti dassento ‘‘eseva nayo’’ti atidisati.

    ಅತ್ತನೋ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಧಮ್ಮೇಸು, ಅತ್ತನೋ ಉಭಯಧಮ್ಮೇಸು ವಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಪರಿಗ್ಗಹಣೇನಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಮುಖೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಞ್ಚ ಅನವಸೇಸತೋ ಸಪರಸನ್ತಾನೇಸು ಆಯತನಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಪರಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ರೂಪಾಯತನಸ್ಸಾತಿ ಅಡ್ಢೇಕಾದಸಪಭೇದರೂಪಸಭಾವಸ್ಸ ಆಯತನಸ್ಸ। ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ವುತ್ತನಯೇನ ನೀಹರಿತಬ್ಬಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಖನ್ಧೇಸೂತಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇಸು। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅತಿದೇಸೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಆಹಾರಸಮುದಯಾತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೇ ನಾಮರೂಪಸಮುದಯಾತಿ, ಸೇಸಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾತಿ ಇಮಂ ವಿಸೇಸಂ ವಿಭಾವೇತಿ, ಇತರಂ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಾನನ್ತಿ। ಖನ್ಧಪಬ್ಬೇ ವಿಯ ಆಯತನಪಬ್ಬೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರನಿವತ್ತನಂ ಪಾಳಿಯಂ ಗಹಿತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ।

    Attano vā dhammesūti attano ajjhattikāyatanadhammesu, attano ubhayadhammesu vā. Imasmiṃ pakkhe ajjhattikāyatanapariggahaṇenāti ajjhattikāyatanapariggaṇhanamukhenāti attho, evañca anavasesato saparasantānesu āyatanānaṃ pariggaho siddho hoti. Parassa vā dhammesūti etthāpi eseva nayo. Rūpāyatanassāti aḍḍhekādasapabhedarūpasabhāvassa āyatanassa. Rūpakkhandhe vuttanayena nīharitabbāti ānetvā sambandhitabbaṃ. Sesakhandhesūti vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhesu. Vuttanayenāti iminā atidesena rūpakkhandhe āhārasamudayāti, viññāṇakkhandhe nāmarūpasamudayāti, sesakkhandhesu phassasamudayāti imaṃ visesaṃ vibhāveti, itaraṃ pana sabbattha samānanti. Khandhapabbe viya āyatanapabbepi lokuttaranivattanaṃ pāḷiyaṃ gahitaṃ natthīti āha ‘‘lokuttaradhammā na gahetabbā’’ti.

    ಆಯತನಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Āyatanapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā

    ೧೧೮. ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಿಲೇಸನಿದ್ದಾಯ ಪಟಿಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸ। ಅಙ್ಗೇಸೂತಿ ಕಾರಣೇಸು, ಅವಯವೇಸು ವಾ। ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣುಪ್ಪಾದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪದಾಯಂ ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯೋಗಾವಚರೋತಿ ಸಮ್ಬೋಧೀ’’ತಿ।

    118.Bujjhanakasattassāti kilesaniddāya paṭibujjhanakasattassa, ariyasaccānaṃ vā paṭivijjhanakasattassa. Aṅgesūti kāraṇesu, avayavesu vā. Udayabbayañāṇuppādato paṭṭhāya sambodhipaṭipadāyaṃ ṭhito nāma hotīti āha ‘‘āraddhavipassakato paṭṭhāya yogāvacaroti sambodhī’’ti.

    ‘‘ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಟ್ಠಾನೀಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಸತಿಯಂ। ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ।

    ‘‘Satisambojjhaṅgaṭṭhānīyā’’ti padassa attho ‘‘vicikicchaṭṭhānīyā’’ti ettha vuttanayena veditabbo. Tanti yonisomanasikāraṃ. Tatthāti satiyaṃ. Nipphādetabbe cetaṃ bhummaṃ.

    ಸತಿ ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩೮೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೫.೨೩೨; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೪೧೮)। ಅಥ ವಾ ಸತಿಪಧಾನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದಿಸಾತ್ಥಕಭಾವಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಞಾಣಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ತಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸತೋಕಾರಿಭಾವಾವಹತ್ತಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮಸೇವನಾ ಚ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸತಿರಹಿತಪುಗ್ಗಲವಿವಜ್ಝನಾ, ಸತೋಕಾರೀಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ತತ್ಥ ಚ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತತಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ।

    Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ (dī. ni. ṭī. 2.385; saṃ. ni. ṭī. 2.5.232; a. ni. ṭī. 1.1.418). Atha vā satipadhānaṃ abhikkantādisātthakabhāvapariggaṇhanañāṇaṃ satisampajaññaṃ. Taṃ sabbattha satokāribhāvāvahattā satisambojjhaṅgassa uppādāya hoti. Yathā paccanīkadhammānaṃ pahānaṃ anurūpadhammasevanā ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya hoti, evaṃ satirahitapuggalavivajjhanā, satokārīpuggalasevanā, tattha ca yuttapayuttatā satisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘satisampajañña’’ntiādinā.

    ಧಮ್ಮಾನಂ, ಧಮ್ಮೇಸು ವಾ ವಿಚಯೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ, ಸೋ ಏವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ। ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋತಿ ಕುಸಲಾದೀಸು ತಂತಂಸಭಾವರಸಲಕ್ಖಣಾದಿಕಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಅವಬುಜ್ಝನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ। ಸೋ ಹಿ ಅವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರತಾಯ ‘‘ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತದಾಭೋಗತಾಯ ಆವಜ್ಜನಾಪಿ ತಗ್ಗತಿಕಾವ, ತಸ್ಸ ಅಭಿಣ್ಹಪವತ್ತನಂ ಬಹುಲೀಕಾರೋ। ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಭಾವಾಯ। ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾತಿ ವಿಪುಲಭಾವಾಯ। ಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಪರಿಬ್ರೂಹನಾಯ।

    Dhammānaṃ, dhammesu vā vicayo dhammavicayo, so eva sambojjhaṅgo, tassa dhammavicayasambojjhaṅgassa. ‘‘Kusalākusalā dhammā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Tattha yonisomanasikārabahulīkāroti kusalādīsu taṃtaṃsabhāvarasalakkhaṇādikassa yāthāvato avabujjhanavasena uppanno ñāṇasampayuttacittuppādo. So hi aviparītamanasikāratāya ‘‘yonisomanasikāro’’ti vutto, tadābhogatāya āvajjanāpi taggatikāva, tassa abhiṇhapavattanaṃ bahulīkāro. Bhiyyobhāvāyāti punappunabhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya. Pāripūriyāti paribrūhanāya.

    ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾತಿ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಕಭಾವೋ। ಆಚರಿಯೇ ಪಯಿರುಪಾಸಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯೇ ಸಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಯಂ ಯಂ ತತ್ಥ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ, ತಂ ತಂ ‘‘ಇದಂ ಭನ್ತೇ ಕಥಂ, ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಅತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖನ್ಧಧಾತು…ಪೇ॰… ಬಹುಲತಾ’’ತಿ।

    Paripucchakatāti pariyogāhetvā pucchakabhāvo. Ācariye payirupāsitvā pañcapi nikāye saha aṭṭhakathāya pariyogāhetvā yaṃ yaṃ tattha gaṇṭhiṭṭhānabhūtaṃ, taṃ taṃ ‘‘idaṃ bhante kathaṃ, imassa ko attho’’ti khandhāyatanādiatthaṃ pucchantassa dhammavicayasambojjhaṅgo uppajjati. Tenāha ‘‘khandhadhātu…pe… bahulatā’’ti.

    ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಸರೀರಂ, ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾನಿ ಚೀವರಾದೀನಿ ಚ ಇಧ ‘‘ವತ್ಥೂನೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ। ತಾನಿ ಯಥಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸುಖಾವಹಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಕರಣಂ ತೇಸಂ ವಿಸದಭಾವಕರಣಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಉಸ್ಸನ್ನದೋಸನ್ತಿ ವಾತಾದಿಉಸ್ಸನ್ನದೋಸಂ। ಸೇದಮಲಮಕ್ಖಿತನ್ತಿ ಸೇದೇನ ಚೇವ ಜಲ್ಲಿಕಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಸರೀರಮಲೇನ ಚ ಮಕ್ಖಿತಂ। ಚ-ಸದ್ದೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸರೀರಸ್ಸ ಪೀಳಾವಹಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೇನಾಸನಂ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಪತ್ತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅವಿಸದೇ ಸತಿ, ವಿಸಯಭೂತೇ ವಾ। ಕಥಂ ಭಾವನಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ತಾನಿ ವಿಸಯೋ? ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಪವತ್ತನಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನೇವಂ ವುತ್ತಂ। ತೇ ಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ। ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತೇಸು। ಞಾಣಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ತಂ ವತ್ಥುಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇ ಞಾಣಮ್ಪಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ನಿಸ್ಸಯಾಪರಿಸುದ್ಧಿಯಾ ತಂನಿಸ್ಸಿತಾಪರಿಸುದ್ಧಿ ವಿಯ ವಿಸಯಸ್ಸ ಅಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ವಿಸಯೀನಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Vatthuvisadakiriyāti ettha cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato sarīraṃ, tappaṭibaddhāni cīvarādīni ca idha ‘‘vatthūnī’’ti adhippetāni. Tāni yathā cittassa sukhāvahāni honti, tathā karaṇaṃ tesaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ajjhattikabāhirāna’’ntiādi. Ussannadosanti vātādiussannadosaṃ. Sedamalamakkhitanti sedena ceva jallikāsaṅkhātena sarīramalena ca makkhitaṃ. Ca-saddena aññampi sarīrassa pīḷāvahaṃ saṅgaṇhāti. Senāsanaṃ vāti vā-saddena pattādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Avisade sati, visayabhūte vā. Kathaṃ bhāvanamanuyuttassa tāni visayo? Antarantarā pavattanakacittuppādavasenevaṃ vuttaṃ. Te hi cittuppādā cittekaggatāya aparisuddhabhāvāya saṃvattanti. Cittacetasikesu nissayādipaccayabhūtesu. Ñāṇampīti pi-saddo sampiṇḍanattho. Tena na kevalaṃ taṃ vatthuyeva, atha kho tasmiṃ aparisuddhe ñāṇampi aparisuddhaṃ hotīti nissayāparisuddhiyā taṃnissitāparisuddhi viya visayassa aparisuddhatāya visayīnaṃ aparisuddhiṃ dasseti.

    ಸಮಭಾವಕರಣನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅನೂನಾಧಿಕಭಾವಕರಣಂ। ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟುತರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಿಸದತಾಯ ವೀರಿಯಾದೀನಞ್ಚ ಸಿಥಿಲತಾದಿನಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತರಾನಿ ಮನ್ದಾನೀ’’ತಿ। ತತೋತಿ ತಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ ಇತರೇಸಞ್ಚ ಮನ್ದತ್ತಾ। ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾನಂ ಪಗ್ಗಹೋ, ಪಗ್ಗಹೋವ ಕಿಚ್ಚಂ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ। ‘‘ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ, ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ। ವಿಕ್ಖೇಪಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಯೇನ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ। ರೂಪಗತಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುನಾ ಯೇನ ಯಾಥಾವತೋ ವಿಸಯಸಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಬಲವತಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ। ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇಸು ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇನ್ತಾನಂ ಸಹಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕರಸತಾವಸೇನೇವ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ।

    Samabhāvakaraṇanti kiccato anūnādhikabhāvakaraṇaṃ. Yathāpaccayaṃ saddheyyavatthusmiṃ adhimokkhakiccassa paṭutarabhāvena paññāya avisadatāya vīriyādīnañca sithilatādinā saddhindriyaṃ balavaṃ hoti. Tenāha ‘‘itarāni mandānī’’ti. Tatoti tasmā saddhindriyassa balavabhāvato itaresañca mandattā. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho, paggahova kiccaṃ paggahakiccaṃ. ‘‘Kātuṃ na sakkotī’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā upaṭṭhānaṃ. Vikkhepapaṭipakkho, yena vā sampayuttā avikkhittā honti, so avikkhepo. Rūpagataṃ viya cakkhunā yena yāthāvato visayasabhāvaṃ passati, taṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti balavatā saddhindriyena abhibhūtattā. Sahajātadhammesu indaṭṭhaṃ kārentānaṃ sahapavattamānānaṃ dhammānaṃ ekarasatāvaseneva atthasiddhi, na aññathā.

    ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ತನ್ತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುನೋ ಉಳಾರತಾದಿಗುಣೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಯಾಥಾವತೋ ವೀಮಂಸನೇನ। ಏವಞ್ಹಿ ಏವಂಧಮ್ಮತಾನಯೇನ ಸಭಾವಸರಸತೋ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಸವಿಪ್ಫಾರೋ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ನ ಹೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವೋ’’ತಿ ಪರಿಜಾನನವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ। ಧುರಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಹಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಾಯ ಬಲವಭಾವೇ ಪಞ್ಞಾಯ ಮನ್ದಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಬಲವಭಾವೇ ಸದ್ಧಾಯ ಮನ್ದಭಾವೋ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ…ಪೇ॰… ಹಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಭಾವನಾಯ ಅನನುಯುಞ್ಜನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಧ ದುವಿಧೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸವಸೇನ ಕಿಚ್ಚುತ್ತರಿಯತೋ ವೀರಿಯಾದೀನಂ ವಾ ಮನ್ದಕಿಚ್ಚತಾಯ। ತತ್ಥ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೇ ಹಾಪನವಿಧಿ ದಸ್ಸಿತೋ, ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಯಥಾ ಮನಸಿಕರೋತೋ ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಮನ್ದಕಿಚ್ಚತಾಯ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ, ವೀರಿಯಾದೀನಂ ಪಟುಕಿಚ್ಚಭಾವಾವಹೇನ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ತೇಹಿ ಸಮರಸಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಹಾಪೇತಬ್ಬಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ ಹಾಪನವಿಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Tanti saddhindriyaṃ. Dhammasabhāvapaccavekkhaṇenāti yassa saddheyyavatthuno uḷāratādiguṇe adhimuccanassa sātisayappavattiyā saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tassa paccayapaccayuppannatādivibhāgato yāthāvato vīmaṃsanena. Evañhi evaṃdhammatānayena sabhāvasarasato pariggayhamāne savipphāro adhimokkho na hoti ‘‘ayaṃ imesaṃ dhammānaṃ sabhāvo’’ti parijānanavasena paññābyāpārassa sātisayattā. Dhuriyadhammesu hi yathā saddhāya balavabhāve paññāya mandabhāvo hoti, evaṃ paññāya balavabhāve saddhāya mandabhāvo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena…pe… hāpetabba’’nti. Tathāamanasikārenāti yenākārena bhāvanamanuyuñjantassa saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tenākārena bhāvanāya ananuyuñjanatoti vuttaṃ hoti. Idha duvidhena saddhindriyassa balavabhāvo attano vā paccayavisesavasena kiccuttariyato vīriyādīnaṃ vā mandakiccatāya. Tattha paṭhamavikappe hāpanavidhi dassito, dutiyavikappe pana yathā manasikaroto vīriyādīnaṃ mandakiccatāya saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena, vīriyādīnaṃ paṭukiccabhāvāvahena manasikārena saddhindriyaṃ tehi samarasaṃ karontena hāpetabbaṃ. Iminā nayena sesindriyesupi hāpanavidhi veditabbo.

    ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥೂತಿ ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಸತ್ಥು ರೂಪಕಾಯದಸ್ಸನಪಸುತೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಾ ‘‘ಕಿಂ ತೇ, ವಕ್ಕಲಿ, ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ, ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೭) ಓವದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಿತೋಪಿ ತಂ ಅನನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಣಾಮಿತೋ ಅತ್ತಾನಂ ವಿನಿಪಾತೇತುಂ ಪಪಾತಟ್ಠಾನಂ ಅಭಿರುಹಿ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೋವ ಓಭಾಸಗಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಅತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ –

    Vakkalittheravatthūti so hi āyasmā saddhādhimuttāya katādhikāro satthu rūpakāyadassanapasuto eva hutvā viharanto satthārā ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’tiādinā (saṃ. ni. 3.87) ovaditvā kammaṭṭhāne niyojitopi taṃ ananuyuñjanto paṇāmito attānaṃ vinipātetuṃ papātaṭṭhānaṃ abhiruhi. Atha naṃ satthā yathānisinnova obhāsagissajjanena atthānaṃ dassetvā –

    ‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಭಿಕ್ಖು, ಪಸನ್ನೋ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ।

    ‘‘Pāmojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhasāsane;

    ಅಧಿಗಚ್ಛೇ ಪದಂ ಸನ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರೂಪಸಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೮೧)।

    Adhigacche padaṃ santaṃ, saṅkhārūpasamaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 381);

    ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಏಹಿವಕ್ಕಲೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸೋ ತೇನ ಅಮತೇನೇವ ಅಭಿಸಿತ್ತೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ, ಸದ್ಧಾಯ ಪನ ಬಲವಭಾವತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿಂ ನ ಓತರತಿ। ತಂ ಞತ್ವಾ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ।

    Gāthaṃ vatvā ‘‘ehivakkalī’’ti āha. So tena amateneva abhisitto haṭṭhatuṭṭho hutvā vipassanaṃ paṭṭhapesi, saddhāya pana balavabhāvato vipassanāvīthiṃ na otarati. Taṃ ñatvā bhagavā tassa indriyasamattapaṭipādanāya kammaṭṭhānaṃ sodhetvā adāsi. So satthārā dinnanayena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ ‘‘vakkalittheravatthu cettha nidassana’’nti.

    ಇತರಕಿಚ್ಚಭೇದನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಾದಿಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಂ। ಪಸ್ಸದ್ಧಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಹಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಹಾಯತಿ, ಏವಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಯತಿ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಯತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ। ತಥಾಹಿ ಸಾ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ ರಕ್ಖನ್ತೀ ವೀರಿಯಾದಿಭಾವನಾ ವಿಯ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಾತತೋ ರಕ್ಖನ್ತೀ ಏಕಂಸತೋ ಹಾಪೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಾದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥೂತಿ ಸುಖುಮಾಲಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ, ಸತ್ಥು, ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀತವನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಮಮ ಸರೀರಂ ಸುಖುಮಾಲಂ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನೇವ ಸುಖಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ, ಕಾಯಂ ಕಿಲಮೇತ್ವಾಪಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಪಾದತಲೇಸು ಫೋಟೇಸು ಉಟ್ಠಿತೇಸುಪಿ ವೇದನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದಳ್ಹವೀರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ವೀಣೂಪಮೋವಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಂ ಗತೋ। ಥೇರೋಪಿ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯೇನ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಭಾವೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋಣತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಸೇಸೇಸುಪೀತಿ ಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯೇಸುಪಿ।

    Itarakiccabhedanti upaṭṭhānādikiccavisesaṃ. Passaddhādīti ādi-saddena samādhiupekkhāsambojjhaṅgānaṃ saṅgaho. Hāpetabbanti yathā saddhindriyassa balavabhāvo dhammasabhāvapaccavekkhaṇena hāyati, evaṃ vīriyindriyassa adhimattatā passaddhiādibhāvanāya hāyati samādhipakkhiyattā tassā. Tathāhi sā samādhindriyassa adhimattataṃ kosajjapātato rakkhantī vīriyādibhāvanā viya vīriyindriyassa adhimattataṃ uddhaccapātato rakkhantī ekaṃsato hāpeti. Tena vuttaṃ ‘‘passaddhādibhāvanāya hāpetabba’’nti. Soṇattherassa vatthūti sukhumālasoṇattherassa vatthu. So hi āyasmā, satthu, santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā sītavane viharanto ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kāyaṃ kilametvāpi samaṇadhammo kātabbo’’ti ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhavīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Satthā tattha gantvā vīṇūpamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Theropi satthārā dinnanayena vīriyasamataṃ yojetvā bhāvento vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘soṇattherassa vatthu dassetabba’’nti. Sesesupīti satisamādhipaññindriyesupi.

    ಸಮತನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನೂನಾನಧಿಕಭಾವಂ, ತಥಾ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಧುರಿಯಧಮ್ಮಭೂತಾನಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನಾತಿವತ್ತನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಯತೋ ನೇಸಂ ಸಮಧುರತಾಯ ಅಪ್ಪನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಕೋಸಜ್ಜುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಸಮರಸತಾಯ ಸತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪತ್ಥಮ್ಭನತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅನ್ತದ್ವಯಪಾತಾಭಾವೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಪ್ಪನಾ ಇಜ್ಝತೀತಿ। ಬಲವಸದ್ಧೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಸಮತ್ಥನಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ಬಲವತಿಯಾ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅವಿಸದಞಾಣೋ, ಸೋ ಮುಧಾಪಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸನ್ನೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಾವಕಾ। ಕೇರಾಟಿಕಪಕ್ಖನ್ತಿ ಸಾಠೇಯ್ಯಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ। ಸದ್ಧಾಹೀನಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತಿಧಾವನ್ತೋ ‘‘ದೇಯ್ಯವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ವಿನಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನಪಿ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಿ ಹೇತುಪತಿರೂಪಕೇಹಿ ವಞ್ಚಿತೋ, ಏವಂಭೂತೋ ಚ ಸುಕ್ಖತಕ್ಕವಿಲುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಚನಂ ನಾದಿಯತಿ, ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭೇಸಜ್ಜಸಮುಟ್ಠಿತೋ ವಿಯ ರೋಗೋ ಅತೇಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಭಾವೋ ಅತ್ಥಾವಹೋ, ಅನತ್ಥಾವಹೋ ವಿಸಮಭಾವೋ, ಏವಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಾವಹೋ ಸಮಭಾವೋ, ಇತರೋ ವಿಕ್ಖೇಪಾವಹೋ ಚಾತಿ। ಕೋಸಜ್ಜಂ ಅಧಿಭವತಿ, ತೇನ ಅಪ್ಪನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ । ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಧಿಭವತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತದುಭಯನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾದ್ವಯಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯದ್ವಯಞ್ಚ। ಸಮಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮರಸಂ ಕಾತಬ್ಬಂ।

    Samatanti saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ anūnānadhikabhāvaṃ, tathā samādhivīriyānaṃ. Yathā hi saddhāpaññānaṃ visuṃ visuṃ dhuriyadhammabhūtānaṃ kiccato aññamaññānātivattanaṃ visesato icchitabbaṃ, yato nesaṃ samadhuratāya appanā sampajjati, evaṃ samādhivīriyānaṃ kosajjuddhaccapakkhikānaṃ samarasatāya sati aññamaññūpatthambhanato sampayuttadhammānaṃ antadvayapātābhāvena sammadeva appanā ijjhatīti. Balavasaddhotiādi vuttassevatthassa byatirekamukhena samatthanaṃ. Tassattho – yo balavatiyā saddhāya samannāgato avisadañāṇo, so mudhāpasanno hoti,na aveccappasanno. Tathā hi so avatthusmiṃ pasīdati seyyathāpi titthiyasāvakā. Kerāṭikapakkhanti sāṭheyyapakkhaṃ bhajati. Saddhāhīnāya paññāya atidhāvanto ‘‘deyyavatthupariccāgena vinā cittuppādamattenapi dānamayaṃ puññaṃ hotī’’tiādīni parikappeti hetupatirūpakehi vañcito, evaṃbhūto ca sukkhatakkaviluttacitto paṇḍitānaṃ vacanaṃ nādiyati, saññattiṃ na gacchati. Tenāha ‘‘bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hotī’’ti. Yathā cettha saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, anatthāvaho visamabhāvo, evaṃ samādhivīriyānaṃ aññamaññaṃ avikkhepāvaho samabhāvo, itaro vikkhepāvaho cāti. Kosajjaṃ adhibhavati, tena appanaṃ na pāpuṇātīti adhippāyo . Uddhaccaṃ adhibhavatīti etthāpi eseva nayo. Tadubhayanti saddhāpaññādvayaṃ samādhivīriyadvayañca. Samaṃ kātabbanti samarasaṃ kātabbaṃ.

    ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾತಿ ಸಮಥಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ। ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ, ಸದ್ಧಾಯ ಥೋಕಂ ಬಲವಭಾವೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ದಹನ್ತೋತಿ ‘‘ಪಥವೀತಿ ಮನಸಿಕಾರಮತ್ತೇನ ಕಥಂ ಝಾನುಪ್ಪತ್ತೀ’’ತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅದ್ಧಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ವುತ್ತವಿಧಿ ಇಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಸದ್ಧಂ ಜನೇನ್ತೋ। ಓಕಪ್ಪೇನ್ತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚನವಸೇನ ಅವಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೋ। ಏಕಗ್ಗತಾ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಝಾನಸ್ಸ। ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ। ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಮತ್ತತಾಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮತಾಯಪೀ’’ತಿ, ಸಮಭಾವೇನಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪನಾತಿ ಲೋಕಿಯಅಪ್ಪನಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಹೋತಿಯೇವಾ’’ತಿ ಸಾಸಙ್ಕಂ ವದತಿ। ಲೋಕುತ್ತರಪ್ಪನಾ ಪನ ತೇಸಂ ಸಮಭಾವೇನೇವ ಇಚ್ಛಿತಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಯುಗನದ್ಧಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೭; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೫)। ಯದಿ ವಿಸೇಸತೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಞ್ಚ ಸಮತಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಕಥಂ ಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು। ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕೇಕದೇಸೇ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಪಞ್ಞಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಞ್ಞಥಾ ಪೀತಿ ಚ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಕೇನ ಸಮಾಧಿನಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಹೀ’’ತಿ। ಸಾತಿ ಸತಿ। ಸಬ್ಬೇಸು ರಾಜಕಮ್ಮೇಸು ನಿಯುತ್ತೋ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಿಕೋ। ತೇನಾತಿ ತೇನಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ಥೇನ ಕಾರಣೇನ। ಆಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ, ಸಬ್ಬೇನ ವಾ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಯೇನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇನ ಅತ್ಥೇತಬ್ಬಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಯಾ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಯಾವ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಾ। ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಸತಿ ಪಟಿಸರಣಂ ಪರಾಯಣಂ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ಅನಧಿಗತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿ।

    Samādhikammikassāti samathakammaṭṭhānikassa. Evanti evaṃ sante, saddhāya thokaṃ balavabhāve satīti attho. Saddahantoti ‘‘pathavīti manasikāramattena kathaṃ jhānuppattī’’ti acintetvā ‘‘addhā sammāsambuddhena vuttavidhi ijjhissatī’’ti saddahanto saddhaṃ janento. Okappentoti ārammaṇaṃ anupavisitvā viya adhimuccanavasena avakappento pakkhandanto. Ekaggatā balavatī vaṭṭati samādhippadhānattā jhānassa. Ubhinnanti samādhipaññānaṃ. Samādhikammikassa samādhino adhimattatāya paññāya adhimattatāpi icchitabbāti āha ‘‘samatāyapī’’ti, samabhāvenapīti attho. Appanāti lokiyaappanā. Tathā hi ‘‘hotiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Lokuttarappanā pana tesaṃ samabhāveneva icchitā. Yathāha ‘‘samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.17; paṭi. ma. 2.5). Yadi visesato saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samatā icchitā, kathaṃ satīti āha ‘‘sati pana sabbattha balavatī vaṭṭatī’’ti. Sabbatthāti līnuddhaccapakkhikesu pañcasu indriyesu. Uddhaccapakkhikekadese gaṇhanto ‘‘saddhāvīriyapaññāna’’nti āha. Aññathā pīti ca gahetabbā siyā. Tathā hi ‘‘kosajjapakkhikena samādhinā’’icceva vuttaṃ, na ‘‘passaddhisamādhiupekkhāhī’’ti. Sāti sati. Sabbesu rājakammesu niyutto sabbakammiko. Tenāti tenā sabbattha icchitabbatthena kāraṇena. Āha aṭṭhakathāyaṃ. Sabbattha niyuttā sabbatthikā, sabbena vā līnuddhaccapakkhiyena bojjhaṅgena atthetabbā sabbatthiyā, sabbatthiyāva sabbatthikā. Cittanti kusalacittaṃ. Tassa hi sati paṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya. Tenāha ‘‘ārakkhapaccupaṭṭhānā’’tiādi.

    ಖನ್ಧಾದಿಭೇದೇ ಅನೋಗಾಳ್ಹಪಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಬಾಹುಸಚ್ಚವಸೇನಪಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಬುದ್ಧೀನಂ। ಬಹುಸ್ಸುತಸೇವನಾ ಹಿ ಸುತಮಯಞಾಣಾವಹಾ। ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಙ್ಗೀಪಿ ಭಾವನಾಮಯಞಾಣೇ ಠಿತತ್ತಾ ಏಕಂಸತೋ ಪಞ್ಞವಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಪಞ್ಞಾಸ…ಪೇ॰… ಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ’’ತಿ। ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವವಸೇನ ತಪ್ಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಪವತ್ತಾಯ ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ। ತಞ್ಹಿ ಞೇಯ್ಯಂ ತಾದಿಸಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಚರಿತಬ್ಬತೋ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಂ, ತಸ್ಸಾ ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ತತ್ಥ ಪಭೇದತೋ ಪವತ್ತಿ ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾಯ ಪಭೇದಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋ ನಾಮ ಅರಹಾ ಏವ, ಏವಂ ಸೋ ಏವ ಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀ’’ತಿ। ವೀರಿಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Khandhādibhede anogāḷhapaññānanti pariyattibāhusaccavasenapi khandhāyatanādīsu appatiṭṭhitabuddhīnaṃ. Bahussutasevanā hi sutamayañāṇāvahā. Taruṇavipassanāsamaṅgīpi bhāvanāmayañāṇe ṭhitattā ekaṃsato paññavā eva nāma hotīti āha ‘‘samapaññāsa…pe… puggalasevanā’’ti. Ñeyyadhammassa gambhīrabhāvavasena tapparicchedakañāṇassa gambhīrabhāvaggahaṇanti āha ‘‘gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāyā’’ti. Tañhi ñeyyaṃ tādisāya paññāya caritabbato gambhīrañāṇacariyaṃ, tassā vā paññāya tattha pabhedato pavatti gambhīrañāṇacariyā, tassā paccavekkhaṇāti āha ‘‘gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā’’ti. Yathā sativepullappatto nāma arahā eva, evaṃ so eva paññāvepullappattopīti āha ‘‘arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotī’’ti. Vīriyādīsupi eseva nayo.

    ‘‘ತತ್ತಂ ಅಯೋಖಿಲಂ ಹತ್ಥೇ ಗಮೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೦, ೨೬೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೬) ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣಂ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ದೇವದೂತಸುತ್ತಾದೀಸು ತಸ್ಸಾ ಆದಿತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಕಮ್ಮಕಾರಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ। ಸಕಟವಾಹನಾದಿಕಾಲೇತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತದಞ್ಞಂ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ತಿರಚ್ಛಾನೇಹಿ ಚ ವಿಬಾಧಿಯಮಾನಕಾಲಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರನ್ತಿ ಇದಂ ಅಪರಾಪರಂ ಪೇತೇಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವಾ ಪೇತಾನಂ ಏಕಚ್ಚತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ವಿಯ ತಥಾ ದೀಘಾಯುಕಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಕಾಳೋ ನಾಗರಾಜಾ ಚತುನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಧಿಗತರೂಪದಸ್ಸನೋ।

    ‘‘Tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādinā (ma. ni. 3.250, 267; a. ni. 3.36) pañcavidhabandhanakammakāraṇaṃ niraye nibbattasattassa yebhuyyena sabbapaṭhamaṃ karontīti devadūtasuttādīsu tassā ādito vuttattā ca āha ‘‘pañcavidhabandhanakammakāraṇato paṭṭhāyā’’ti. Sakaṭavāhanādikāleti ādi-saddena tadaññaṃ manussehi tiracchānehi ca vibādhiyamānakālaṃ saṅgaṇhāti. Ekaṃ buddhantaranti idaṃ aparāparaṃ petesuyeva uppajjanakasattavasena vuttaṃ, ekaccānaṃ vā petānaṃ ekaccatiracchānānaṃ viya tathā dīghāyukabhāvato. Tathā hi kāḷo nāgarājā catunnaṃ buddhānaṃ adhigatarūpadassano.

    ಏವಂ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿನೋತಿ ವೀರಿಯಾಯತ್ತೋ ಏವ ಸಬ್ಬೋ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಲೋಕಿಯೋ ಚ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋತಿ ಏವಂ ವೀರಿಯೇ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸನಸೀಲಸ್ಸ। ಗಮನವೀಥಿನ್ತಿ ಸಪುಬ್ಬಭಾಗಂ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿಪದಂ। ಸಾ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸರಣಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಪಟಿಪದಾತಿ ಕತ್ವಾ ಗಮನವೀಥಿ ನಾಮ। ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲೋತಿ ಯಥಾ ತಥಾ ಕಾಯಸ್ಸ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಪಸುತೋ। ಪಿಣ್ಡನ್ತಿ ರಟ್ಠಪಿಣ್ಡಂ। ಪಚ್ಚಯದಾಯಕಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಕಾರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಸ್ಸ ಕರಣೇನ ಪಿಣ್ಡಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪೂಜನಾ ಪಿಣ್ಡಾಪಚಾಯನಂ।

    Evaṃ ānisaṃsadassāvinoti vīriyāyatto eva sabbo lokuttaro lokiyo ca visesādhigamoti evaṃ vīriye ānisaṃsadassanasīlassa. Gamanavīthinti sapubbabhāgaṃ nibbānagāminiṃ ariyamaggapaṭipadaṃ. Sā hi bhikkhuno vaṭṭanissaraṇāya gantabbā paṭipajjitabbā paṭipadāti katvā gamanavīthi nāma. Kāyadaḷhībahuloti yathā tathā kāyassa daḷhīkammapasuto. Piṇḍanti raṭṭhapiṇḍaṃ. Paccayadāyakānaṃ attani kārassa attano sammāpaṭipattiyā mahapphalabhāvassa karaṇena piṇḍassa bhikkhāya paṭipūjanā piṇḍāpacāyanaṃ.

    ನೀಹರನ್ತೋತಿ ಪತ್ತತ್ಥವಿಕತೋ ನೀಹರನ್ತೋ। ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾತಿ ತಂ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ವಚನಂ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರೇ ಠಿತೋವ ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞತಾಯ ದಿಬ್ಬಸೋತೇನ ಸುತ್ವಾ। ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅನ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ । ದಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ ‘‘ತಯಿ ಕತೇನ ದಾನಮಯೇನ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಮಯೇನ ಚ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಖೇತ್ತವಿಸೇಸಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಅಪರಾಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಅನ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ದಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಥೇರೋ ಅತ್ತಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋವಾತಿ ‘‘ಅಕಿಚ್ಛೇನೇವ ಮಯಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಸಾನೇ ಸಞ್ಜಾತಪಾಮೋಜ್ಜವಸೇನ ಸಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏವ।

    Nīharantoti pattatthavikato nīharanto. Taṃ saddaṃ sutvāti taṃ upāsikāya vacanaṃ paṇṇasāladvāre ṭhitova pañcābhiññatāya dibbasotena sutvā. Manussasampatti dibbasampatti ante nibbānasampattīti tisso sampattiyo. Dātuṃ sakkhissasīti ‘‘tayi katena dānamayena veyyāvaccamayena ca puññakammena khettavisesabhāvūpagamanena aparāparaṃ devamanussasampattiyo ante nibbānasampattiñca dātuṃ sakkhissasī’’ti thero attānaṃ pucchati. Sitaṃ karontovāti ‘‘akiccheneva mayā vaṭṭadukkhaṃ samatikkanta’’nti paccavekkhaṇāvasāne sañjātapāmojjavasena sitaṃ karonto eva.

    ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನನ್ತಿ ಜಾತಿಧಮ್ಮಕುಲಧಮ್ಮಾದಿಲಙ್ಘನೇನ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಂ। ಏವಂ ಯಥಾ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ಪುತ್ತೋ ತಾಯ ಏವ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕುಲಸನ್ತಾನತೋ ಬಾಹಿರೋ ಹುತ್ವಾ ಪಿತು ಸನ್ತಿಕಾ ದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ನ ಭಾಗೀ, ಏವಂ ಕುಸೀತೋಪಿ ತೇನೇವ ಕುಸೀತಭಾವೇನ ಅಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಾ ಲದ್ಧಬ್ಬಅರಿಯಧನದಾಯಜ್ಜಸ್ಸ ನ ಭಾಗೀ। ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋವ ಲಭತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜನತೋ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ।

    Vippaṭipannanti jātidhammakuladhammādilaṅghanena asammāpaṭipannaṃ. Evaṃ yathā asammāpaṭipanno putto tāya eva asammāpaṭipattiyā kulasantānato bāhiro hutvā pitu santikā dāyajjassa na bhāgī, evaṃ kusītopi teneva kusītabhāvena asammāpaṭipanno satthu santikā laddhabbaariyadhanadāyajjassa na bhāgī. Āraddhavīriyova labhati sammāpaṭipajjanato. Uppajjati vīriyasambojjhaṅgoti yojanā. Evaṃ sabbattha.

    ಮಹಾತಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಮಹನ್ತೋ ವಿಪುಲೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ। ತಂ ಪನಸ್ಸ ಗುಣಮಹತ್ತಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಕಮ್ಪನೇನ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸತ್ಥುನೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Mahāti sīlādīhi guṇehi mahanto vipulo anaññasādhāraṇo. Taṃ panassa guṇamahattaṃ dasasahassilokadhātukampanena loke pākaṭanti dassento ‘‘satthuno hī’’tiādimāha.

    ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಗಮೇನ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯಭಾವೋ ಸಮ್ಪಜಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಪುತ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Yasmā satthusāsane pabbajitassa pabbajjupagamena sakyaputtiyabhāvo sampajāyati, tasmā buddhaputtabhāvaṃ dassento ‘‘asambhinnāyā’’tiādimāha.

    ಅಲಸಾನಂ ಭಾವನಾಯ ನಾಮಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲಾನಂ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಾದಿಅನುಯುಞ್ಜನಕಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ದೂರತೋ ವಜ್ಜನಾ ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ। ‘‘ದಿವಸಂ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೨೩; ೩.೭೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬; ವಿಭ॰ ೫೧೯; ಮಹಾನಿ॰ ೧೬೧) ಭಾವನಾರಮ್ಭವಸೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಾನಂ ದಳ್ಹಪರಕ್ಕಮಾನಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಾ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಕುಚ್ಛಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪನ ಜಾತಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ನ ಗಹಿತಂ, ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನತಾ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಗಹಿತಂ। ತತ್ಥ ಆನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ಏವ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ವೀರಿಯಾಯತ್ತತಾದಸ್ಸನಭಾವತೋ। ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಂ ತದಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಏವ ಗಹಿತಂ, ವೀರಿಯುಪ್ಪಾದನೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನಂ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಮೇವ। ತತ್ಥ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನ-ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನ-ಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನ-ತದಧಿಮುತ್ತತಾ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಪಚ್ಚಯೂಪಸಂಹಾರವಸೇನ, ಅಪಾಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಯೋ ಸಮುತ್ತೇಜನವಸೇನ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Alasānaṃ bhāvanāya nāmamattampi ajānantānaṃ kāyadaḷhībahulānaṃ yāvadatthaṃ bhuñjitvā seyyasukhādianuyuñjanakānaṃ tiracchānakathikānaṃ puggalānaṃ dūrato vajjanā kusītapuggalaparivajjanā. ‘‘Divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.423; 3.75; saṃ. ni. 4.120; a. ni. 3.16; vibha. 519; mahāni. 161) bhāvanārambhavasena āraddhavīriyānaṃ daḷhaparakkamānaṃ kālena kālaṃ upasaṅkamanā āraddhavīriyapuggalasevanā. Tenāha – ‘‘kucchiṃ pūretvā’’tiādi. Visuddhimagge pana jātimahattapaccavekkhaṇā sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇāti idaṃ dvayaṃ na gahitaṃ, thinamiddhavinodanatā sammappadhānapaccavekkhaṇatāti idaṃ dvayaṃ gahitaṃ. Tattha ānisaṃsadassāvitāya eva sammappadhānapaccavekkhaṇā gahitā hoti lokiyalokuttaravisesādhigamassa vīriyāyattatādassanabhāvato. Thinamiddhavinodanaṃ tadadhimuttatāya eva gahitaṃ, vīriyuppādane yuttappayuttassa thinamiddhavinodanaṃ atthasiddhameva. Tattha thinamiddhavinodana-kusītapuggalaparivajjana-āraddhavīriyapuggalasevana-tadadhimuttatā paṭipakkhavidhamanapaccayūpasaṃhāravasena, apāyapaccavekkhaṇādayo samuttejanavasena vīriyasambojjhaṅgassa uppādakā daṭṭhabbā.

    ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಪೀತಿ ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಪೀತಿಯಾ ಕಾರಣಭಾವತೋ ‘‘ಪೀತಿಯೇವ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಸಾ ಪನ ಬಹುಸೋ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪುಥುತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ, ಯಥಾ ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪಾದಕಮನಸಿಕಾರೋ।

    Purimuppannā pīti parato uppajjanakapītiyā kāraṇabhāvato ‘‘pītiyeva pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā’’ti vuttā, tassā pana bahuso pavattiyā puthuttaṃ upādāya bahuvacananiddeso, yathā sā uppajjati, evaṃ paṭipatti, tassā uppādakamanasikāro.

    ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಿಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ’’ತಿ। ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋತಿ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋ। ಧಮ್ಮಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸಪಿ ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ ಸಕಲಸರೀರಂ ಫರಮಾನೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಏವಂ ಸೇಸಅನುಸ್ಸತೀಸು ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯಞ್ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಭಾವೇನ ತಗ್ಗತಿಕತ್ತಾ। ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ…ಪೇ॰… ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಇದಞ್ಚ ಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿದಸ್ಸನಂ। ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಹಿ ಸಪ್ಪದೇಸವೂಪಸಮೇಪಿ ನಿಪ್ಪದೇಸವೂಪಸಮೇ ವಿಯ ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೋ ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ಆವಹನ್ತೋ ತಥಾರೂಪಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಹೋತೀತಿ। ಪಸಾದನೀಯೇಸು ಠಾನೇಸು ಪಸಾದಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ಥುಸಸಮಹದಯತಾ ಲೂಖತಾ, ಸಾ ತತ್ಥ ಆದರಗಾರವಾಕರಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಸಂಸೂಚಿತಲೂಖಭಾವೇ’’ತಿ।

    Buddhānussatiyā upacārasamādhiniṭṭhattā vuttaṃ ‘‘yāva upacārā’’ti. Sakalasarīraṃ pharamānoti pītisamuṭṭhānehi paṇītarūpehi sakalasarīraṃ pharamāno. Dhammaguṇe anussarantassapi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjatīti. Evaṃ sesaanussatīsu pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇāyañca yojetabbaṃ tassāpi vimuttāyatanabhāvena taggatikattā. Samāpattiyā…pe… samudācarantīti idañca upasamānussatidassanaṃ. Saṅkhārānañhi sappadesavūpasamepi nippadesavūpasame viya tathā paññāya pavattito bhāvanāmanasikāro kilesavikkhambhanasamattho hutvā upacārasamādhiṃ āvahanto tathārūpapītisomanassasamannāgato pītisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti. Pasādanīyesu ṭhānesu pasādasinehābhāvena thusasamahadayatā lūkhatā, sā tattha ādaragāravākaraṇena viññāyatīti āha ‘‘asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve’’ti.

    ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಏವ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ।

    Kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā passaddhi eva passaddhisambojjhaṅgo, tassa passaddhisambojjhaṅgassa.

    ಪಣೀತಭೋಜನಸೇವನತಾತಿ ಪಣೀತಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಸೇವನತಾ। ಉತುಇರಿಯಾಪಥಸುಖಗ್ಗಹಣೇನ ಸಪ್ಪಾಯಉತುಇರಿಯಾಪಥಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹಿ ತಿವಿಧಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇವಿಯಮಾನಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಕಲ್ಲತಾಪಾದನವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಲ್ಲತಂ ಆವಹನ್ತಂ ದುವಿಧಾಯಪಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ। ಅಹೇತುಕಂ ಸತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ, ಇಸ್ಸರಾದಿವಿಸಮಹೇತುಕನ್ತಿ ಪನ ಅಯಂ ದುತಿಯೋ, ಏತೇ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಮ್ಮ ಯಥಾಸಕಂ ಕಮ್ಮುನಾ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ಮಜ್ಝತ್ತೋ ಪಯೋಗೋ ಯಸ್ಸ ಹೋತಿ ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮಜ್ಝತ್ತಪಯೋಗತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಪಹಾಯ ಸಾರದ್ಧಕಾಯತಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯತಾಯ ಕಾರಣಂ ಹೋನ್ತೀ ಪಸ್ಸದ್ಧಿದ್ವಯಂ ಆವಹತಿ, ಏತೇನೇವ ಸಾರದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲವಸೇನಾನಂ ತದಾವಹನತಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Paṇītabhojanasevanatāti paṇītasappāyabhojanasevanatā. Utuiriyāpathasukhaggahaṇena sappāyautuiriyāpathaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tañhi tividhaṃ sappāyaṃ seviyamānaṃ kāyassa kallatāpādanavasena cittassa kallataṃ āvahantaṃ duvidhāyapi passaddhiyā kāraṇaṃ hoti. Ahetukaṃ sattesu labbhamānaṃ sukhaṃ dukkhanti ayameko anto, issarādivisamahetukanti pana ayaṃ dutiyo, ete ubho ante anupagamma yathāsakaṃ kammunā hotīti ayaṃ majjhimā paṭipatti. Majjhatto payogo yassa hoti majjhattapayogo, tassa bhāvo majjhattapayogatā. Ayañhi pahāya sāraddhakāyataṃ passaddhakāyatāya kāraṇaṃ hontī passaddhidvayaṃ āvahati, eteneva sāraddhakāyapuggalaparivajjanapassaddhakāyapuggalavasenānaṃ tadāvahanatā saṃvaṇṇitāti daṭṭhabbaṃ.

    ಯಥಾಸಮಾಹಿತಾಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಗಯ್ಹಮಾನೋ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಸಮಥೋ ಏವ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ। ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಪರಿಬ್ಭಮನೇನ ವಿವಿಧಂ ಅಗ್ಗಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ಯಗ್ಗೋ, ವಿಕ್ಖೇಪೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಅನವಟ್ಠಾನರಸೋ ಭನ್ತತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ಚ ವುತ್ತೋ। ಏಕಗ್ಗತಾಭಾವತೋ ಬ್ಯಗ್ಗಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಅಬ್ಯಗ್ಗೋ, ಸಮಾಧಿ। ಸೋ ಏವ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ಚ ಅಬ್ಯಗ್ಗನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    Yathāsamāhitākārasallakkhaṇavasena gayhamāno purimuppanno samatho eva samathanimittaṃ. Nānārammaṇe paribbhamanena vividhaṃ aggaṃ etassāti byaggo, vikkhepo. Tathā hi so anavaṭṭhānaraso bhantatāpaccupaṭṭhāno ca vutto. Ekaggatābhāvato byaggapaṭipakkhoti abyaggo, samādhi. So eva nimittanti pubbe viya vattabbaṃ. Tenāha ‘‘avikkhepaṭṭhena ca abyagganimitta’’nti.

    ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ ಚ ಪಞ್ಞಾವಹಾ ವುತ್ತಾ, ಸಮಾಧಾನಾವಹಾಪಿ ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಾಧಾನಾವಹಭಾವೇನೇವ ಪಞ್ಞಾವಹಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವತ್ಥುವಿಸದ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ।

    Vatthuvisadakiriyā indriyasamattapaṭipādanā ca paññāvahā vuttā, samādhānāvahāpi tā honti samādhānāvahabhāveneva paññāvahabhāvatoti vuttaṃ ‘‘vatthuvisada…pe… veditabbā’’ti.

    ಕರಣಭಾವನಾಕೋಸಲ್ಲಾನಂ ಅವಿನಾಭಾವತೋ, ರಕ್ಖಣಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಚ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ನಾಮ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಕುಸಲತಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾದಿಕಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಝಾನುಪ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಣಕೋಸಲ್ಲಂ ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ಏವಾತಿ।

    Karaṇabhāvanākosallānaṃ avinābhāvato, rakkhaṇakosallassa ca tammūlakattā ‘‘nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahaṇakusalatā’’icceva vuttaṃ. Kasiṇanimittassāti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Asubhanimittassādikassapi hi yassa kassaci jhānuppattinimittassa uggahaṇakosallaṃ nimittakusalatā evāti.

    ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಂ ಪಮೋದವೇಕಲ್ಲಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಲೀನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ಲಯಾಪತ್ತಿತೋ ಸಮುದ್ಧರಣಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Atisithilavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogamandataṃ pamodavekallañca saṅgaṇhāti. Tassa paggahaṇanti tassa līnassa cittassa dhammavicayasambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena layāpattito samuddharaṇaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ । ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಲೀನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಸಮುಟ್ಠಾಪಯಂ ಹೋತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚ ಗೋಮಯಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚ ಕಟ್ಠಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಮುಖವಾತಞ್ಚ ದದೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಪಂಸುಕೇನ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುನ್ತಿ? ಏವಂ ಸನ್ತೇ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya . Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni ca gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni ca kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletunti? Evaṃ sante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಸಾ ಅನನ್ತರಂ ವಿಭಾವಿತಾ ಏವ।

    Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbaṃ, sā anantaraṃ vibhāvitā eva.

    ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಬಲವತಂ ಪಮೋದುಪ್ಪಿಲಾವನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉದ್ಧತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ಉದ್ಧತಾಪತ್ತಿತೋ ನಿಸೇಧನಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Accāraddhavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogabalavataṃ pamoduppilāvanañca saṅgaṇhāti. Tassa niggahaṇanti tassa uddhatacittassa samādhisambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena uddhatāpattito nisedhanaṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಉದ್ಧತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುವೂಪಸಮಯಂ ಹೋತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಅಲ್ಲಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ…ಪೇ॰… ಪಂಸುಕೇನ ಚ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುನ್ತಿ? ಏವಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi suvūpasamayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni…pe… paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti? Evaṃ bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾ ವುತ್ತಾ ಏವ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ವುಚ್ಚಮಾನಾ, ಇತರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ವಕ್ಖತಿ।

    Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā. Tattha passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanā vuttā eva, samādhisambojjhaṅgassa vuccamānā, itarassa anantaraṃ vakkhati.

    ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯಾತಿ ಪಞ್ಞಾಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ಅಪ್ಪಭಾವೇನ। ಯಥಾ ಹಿ ದಾನಂ ಅಲೋಭಪ್ಪಧಾನಂ, ಸೀಲಂ ಅದೋಸಪ್ಪಧಾನಂ, ಏವಂ ಭಾವನಾ ಅಮೋಹಪ್ಪಧಾನಾ। ತತ್ಥ ಯದಾ ಪಞ್ಞಾ ನ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ, ತದಾ ಭಾವನಾ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಾವಹಾ ನ ಹೋತಿ, ಅನಭಿಸಙ್ಖತೋ ವಿಯ ಆಹಾರೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿರುಚಿಂ ನ ಜನೇತಿ, ತೇನ ತಂ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಭಾವನಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ಅವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಸಮಸುಖಂ ನ ವಿನ್ದತಿ, ತೇನಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗ…ಪೇ॰… ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ಸಂವೇಗುಪ್ಪಾದನಂ ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನಞ್ಚ ತಿಕಿಚ್ಛನನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಟ್ಠ ಸಂವೇಗವತ್ಥೂನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾನಿ ಯಥಾರಹಂ ಸುಗತಿಯಂ ದುಗ್ಗತಿಯಞ್ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ತದಞ್ಞಮೇವ ಪಞ್ಚವಿಧಬನ್ಧನಾದಿ-ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿ-ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಬಾಧನಾದಿಹೇತುಕಂ ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವನಿಸ್ಸಿತಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅತೀತೇ ಅನಾಗತೇ ಚ ಕಾಲೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಾನಿ। ಯೇ ಪನ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರೂಪಜೀವಿನೋ, ತತ್ಥ ಚ ಉಟ್ಠಾನಫಲೂಪಜೀವಿನೋ, ತೇಸಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಜೀವಿಕದುಕ್ಖಂ ಅಟ್ಠಮಂ ಸಂವೇಗವತ್ಥು ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮಯೇ ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾತಿ ಅಯಂ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತಬ್ಬಸಮಯೇ ವುತ್ತನಯೇನ ತೇನ ಸಂವೇಜನವಸೇನ ಚೇವ ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಹಂಸನಾ, ಸಂವೇಗಜನನಪುಬ್ಬಕಪಸಾದುಪ್ಪಾದನೇನ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ತೋಸನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Paññāpayogamandatāyāti paññābyāpārassa appabhāvena. Yathā hi dānaṃ alobhappadhānaṃ, sīlaṃ adosappadhānaṃ, evaṃ bhāvanā amohappadhānā. Tattha yadā paññā na balavatī hoti, tadā bhāvanā pubbenāparaṃ visesāvahā na hoti, anabhisaṅkhato viya āhāro purisassa yogino cittassa abhiruciṃ na janeti, tena taṃ nirassādaṃ hoti, tathā bhāvanāya sammadeva avīthipaṭipattiyā upasamasukhaṃ na vindati, tenāpi cittaṃ nirassādaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘paññāpayoga…pe… nirassādaṃ hotī’’ti. Tassa saṃveguppādanaṃ pasāduppādanañca tikicchananti taṃ dassento ‘‘aṭṭha saṃvegavatthūnī’’tiādimāha. Tattha jātijarābyādhimaraṇāni yathārahaṃ sugatiyaṃ duggatiyañca hontīti tadaññameva pañcavidhabandhanādi-khuppipāsādi-aññamaññavibādhanādihetukaṃ apāyadukkhaṃ daṭṭhabbaṃ, tayidaṃ sabbaṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ paccuppannabhavanissitaṃ gahitanti atīte anāgate ca kāle vaṭṭamūlakadukkhāni visuṃ gahitāni. Ye pana sattā āhārūpajīvino, tattha ca uṭṭhānaphalūpajīvino, tesaṃ aññehi asādhāraṇaṃ jīvikadukkhaṃ aṭṭhamaṃ saṃvegavatthu gahitanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye sampahaṃsanatāti ayaṃ sampahaṃsitabbasamaye vuttanayena tena saṃvejanavasena ceva pasāduppādanavasena ca sammadeva pahaṃsanā, saṃvegajananapubbakapasāduppādanena bhāvanācittassa tosanāti attho.

    ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚವಿರಹೇನ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾ ಅವಿಸಮಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಭಾವನಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ। ಅಲೀನನ್ತಿಆದೀಸು ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಧಿಮತ್ತತಾಯ ಅಲೀನಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಯಾನಂ ಅನಧಿಮತ್ತತಾಯ ಅನುದ್ಧತಂ, ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಸತ್ತಿಯಾ ಉಪಸಮಸುಖಾಧಿಗಮೇನ ಚ ಅನಿರಸ್ಸಾದಂ, ತತೋ ಏವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಅಲೀನತಾಯ ಪಗ್ಗಹೇ, ಅನುದ್ಧತತಾಯ ನಿಗ್ಗಹೇ, ಅನಿರಸ್ಸಾದತಾಯ ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ ನ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಅಲೀನಾನುದ್ಧತತಾಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ, ಅನಿರಸ್ಸಾದತಾಯ ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪನ್ನಂ। ಸಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವಾ ಅಲೀನಂ ಅನುದ್ಧತಂ, ಸಮಥವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನಿರಸ್ಸಾದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಮಯೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾತಿ ಅಯಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಸಮಯೇ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಬ್ಯಾವಟತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಪೇಕ್ಖನಾ ವುಚ್ಚತಿ।

    Sammāpaṭipattiṃ āgammāti līnuddhaccavirahena samathavīthipaṭipattiyā ca sammā avisamaṃ sammadeva bhāvanāpaṭipattiṃ āgamma. Alīnantiādīsu kosajjapakkhiyānaṃ dhammānaṃ anadhimattatāya alīnaṃ, uddhaccapakkhiyānaṃ anadhimattatāya anuddhataṃ, paññāpayogasattiyā upasamasukhādhigamena ca anirassādaṃ, tato eva ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannañca. Tattha alīnatāya paggahe, anuddhatatāya niggahe, anirassādatāya sampahaṃsane na byāpāraṃ āpajjati, alīnānuddhatatāhi ārammaṇe samappavattaṃ, anirassādatāya samathavīthipaṭipannaṃ. Samappavattiyā vā alīnaṃ anuddhataṃ, samathavīthipaṭipattiyā anirassādanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye ajjhupekkhanatāti ayaṃ ajjhupekkhitabbasamaye bhāvanācittassa paggahaniggahasampahaṃsanesu byāvaṭatāsaṅkhātaṃ paṭipakkhaṃ abhibhuyya pekkhanā vuccati.

    ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೂಪಗಮನತೋ ಚ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಸಮಾದಾನಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮಾಹಿತಭಾವಸಾಧನಮೇವಾತಿ ತತ್ಥ ಸಮಧುರಭಾವೇನಾಹ ‘‘ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ’’ತಿ।

    Paṭipakkhavikkhambhanato vipassanāya adhiṭṭhānabhāvūpagamanato ca upacārajjhānampi samādānakiccanipphattiyā puggalassa samāhitabhāvasādhanamevāti tattha samadhurabhāvenāha ‘‘upacāraṃ vā appanaṃ vā’’ti.

    ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Upekkhāsambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammāti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttānusārena veditabbaṃ.

    ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಸಿಜ್ಝನತೋ, ಅಸತಿ ಚ ಅಸಿಜ್ಝನತೋ, ಸೋ ಚ ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವೋ ವಿಸಯವಸೇನ ದುವಿಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಾ’’ತಿ। ತದುಭಯೇ ಚ ವಿರುಜ್ಝನಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಯ ಏವ ದೂರೀಕತನ್ತಿ ಅನುರುಜ್ಝನಸ್ಸೇವ ಪಹಾನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ’’ತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಹಿ ವಿಸೇಸತೋ ರಾಗೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ರಾಗಬಹುಲಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೬೯)।

    Anurodhavirodhavippahānavasena majjhattabhāvo upekkhāsambojjhaṅgassa kāraṇaṃ tasmiṃ sati sijjhanato, asati ca asijjhanato, so ca majjhattabhāvo visayavasena duvidhoti āha ‘‘sattamajjhattatā saṅkhāramajjhattatā’’ti. Tadubhaye ca virujjhanaṃ passaddhisambojjhaṅgabhāvanāya eva dūrīkatanti anurujjhanasseva pahānavidhiṃ dassentena ‘‘sattamajjhattatā’’tiādi vuttaṃ. Tenevāha ‘‘sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatā’’ti. Upekkhāya hi visesato rāgo paṭipakkho. Tathā cāha ‘‘upekkhā rāgabahulassa visuddhimaggo’’ti (visuddhi. 1.269).

    ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ದ್ವೀಹೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾಸಮಾನತಾಯ। ಅಸ್ಸಾಮಿಕಭಾವೋ ಅನತ್ತನಿಯತಾ। ಸತಿ ಹಿ ಅತ್ತನಿ ತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನಭಾವೇನ ಚೀವರಂ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನಿಯಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ಸೋ ಪನ ಕೋಚಿ ನತ್ಥೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನದ್ಧನಿಯನ್ತಿ ನ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಂ, ನ ಚಿರಟ್ಠಾಯಿ ಇತ್ತರಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾವಕಾಲಿಕನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ।

    Dvīhākārehīti kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ attasuññatāpaccavekkhaṇanti imehi dvīhi kāraṇehi. Dvīhevāti avadhāraṇaṃ saṅkhyāsamānatāya. Assāmikabhāvo anattaniyatā. Sati hi attani tassa kiñcanabhāvena cīvaraṃ aññañca kiñci attaniyaṃ nāma siyā, so pana koci natthevāti adhippāyo. Anaddhaniyanti na addhānakkhamaṃ, na ciraṭṭhāyi ittaraṃ aniccanti attho. Tāvakālikanti tasseva vevacanaṃ.

    ಮಮಾಯತೀತಿ ಮಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠತಿ। ಧನಾಯನ್ತಾತಿ ಧನಂ ದ್ರಬ್ಯಂ ಕರೋನ್ತಾ।

    Mamāyatīti mamattaṃ karoti, ‘‘mama’’nti taṇhāya pariggayha tiṭṭhati. Dhanāyantāti dhanaṃ drabyaṃ karontā.

    ಅಯಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗವಸೇನ ದೇಸಿತಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ।

    Ayaṃ satipaṭṭhānadesanā pubbabhāgamaggavasena desitāti pubbabhāgiyabojjhaṅge sandhāyāha ‘‘bojjhaṅgapariggāhikā sati dukkhasacca’’nti.

    ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಚತುಸಚ್ಚಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ

    Catusaccapabbavaṇṇanā

    ೧೧೯. ಯಥಾಸಭಾವತೋತಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತೋ ಬಾಧನಲಕ್ಖಣತೋ, ಯೋ ಯೋ ವಾ ಸಭಾವೋ ಯಥಾಸಭಾವೋ, ತತೋ, ರುಪ್ಪನಾದಿಕಕ್ಖಳಾದಿಸಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜನಿಕಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕನ್ತಿ ಪವತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಜನಿಕಂ ನಿಮಿತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಂ। ಪುರಿಮತಣ್ಹನ್ತಿ ದುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಸಿದ್ಧಂ ತಣ್ಹಂ।

    119.Yathāsabhāvatoti aviparītasabhāvato bādhanalakkhaṇato, yo yo vā sabhāvo yathāsabhāvo, tato, ruppanādikakkhaḷādisabhāvatoti attho. Janikaṃ samuṭṭhāpikanti pavattalakkhaṇassa dukkhassa janikaṃ nimittalakkhaṇassa samuṭṭhāpikaṃ. Purimataṇhanti dukkhanibbattito puretarasiddhaṃ taṇhaṃ.

    ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನೋ ನಿರೋಧೋಪಿ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನೀ’’ತಿ। ಪರಸ್ಸ ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಬ್ಯಾಮಮತ್ತೇ ಕಳೇವರೇ ಸಸಞ್ಞಿಮ್ಹಿ ಸಮನಕೇ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ, ಲೋಕಸಮುದಯಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ, ಲೋಕನಿರೋಧಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮಿ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇಮೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೭)। ಕಥಂ ಪನ ಆದಿಕಮ್ಪಿಕೋ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ? ಅನುಸ್ಸವಾದಿಸಿದ್ಧಮಾಕಾರಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹೋ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಯಥಾಸಮ್ಭವತೋತಿ ಸಮ್ಭವಾನುರೂಪಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಸೇಸಸಚ್ಚವಸೇನ ಸಮುದಯವಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Sasantatipariyāpannānaṃ dukkhasamudayānaṃ appavattibhāvena pariggayhamāno nirodhopi sasantatipariyāpanno viya hotīti katvā vuttaṃ ‘‘attano vā cattāri saccānī’’ti. Parassa vāti etthāpi eseva nayo. Tenāha bhagavā – ‘‘imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi, lokasamudayañca paññapemi, lokanirodhañca paññapemi, lokanirodhagāminipaṭipadañca paññapemī’’ti (saṃ. ni. 1.107). Kathaṃ pana ādikampiko nirodhasaccāni pariggaṇhātīti? Anussavādisiddhamākāraṃ pariggaṇhāti, evañca katvā lokuttarabojjhaṅge uddissapi pariggaho na virujjhati. Yathāsambhavatoti sambhavānurūpaṃ, ṭhapetvā nirodhasaccaṃ sesasaccavasena samudayavayā veditabbāti attho.

    ಚತುಸಚ್ಚಪಬ್ಬವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Catusaccapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ‘‘ಅಟ್ಠಿಕಸಙ್ಖಲಿಕಂ ಸಮಂಸ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ಸತ್ತ ಸಿವಥಿಕಾ ಅಟ್ಠಿಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತಾಯ ಇತರಾಸಂ ಉದ್ಧುಮಾತಕಾದೀನಂ ಸಭಾವೇನೇವಾತಿ ನವನ್ನಂ ಸಿವಥಿಕಾನಂ ಅಪ್ಪನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತಾ ವುತ್ತಾ। ದ್ವೇಯೇವಾತಿ ‘‘ಆನಾಪಾನಂ, ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೋ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇಯೇವ। ಅಭಿನಿವೇಸೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ, ಸೋ ಪನ ಸಮ್ಮಸನೀಯಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಹೋ। ಇರಿಯಾಪಥಾ ಆಲೋಕಿತಾದಯೋ ಚ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಮತ್ತತಾಯ ನ ಸಮ್ಮಸನುಪಗಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಆದಯೋ ವಿಯ। ನೀವರಣಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಆದಿತೋ ನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇರಿಯಾಪಥ…ಪೇ॰… ನ ಜಾಯತೀ’’ತಿ। ಕೇಸಾದಿಅಪದೇಸೇನ ತದುಪಾದಾನಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಇರಿಯಾಪಥಾದಿಅಪದೇಸೇನ ತದವತ್ಥಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ನೀವರಣಾದಿಮುಖೇನ ಚ ತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ತಂನಿಸ್ಸಯಧಮ್ಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ‘‘ಇರಿಯಾಪಥಾದೀಸುಪಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮೇತಿಆದಿ ಪನ ಸಭಾವತೋ ಇರಿಯಾಪಥಾದೀನಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಛಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ। ಅಪರಿಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಿಕಾ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾತಿ।

    ‘‘Aṭṭhikasaṅkhalikaṃ samaṃsa’’ntiādikā satta sivathikā aṭṭhikakammaṭṭhānatāya itarāsaṃ uddhumātakādīnaṃ sabhāvenevāti navannaṃ sivathikānaṃ appanākammaṭṭhānatā vuttā. Dveyevāti ‘‘ānāpānaṃ, dvattiṃsākāro’’ti imāni dveyeva. Abhinivesoti vipassanābhiniveso, so pana sammasanīyadhamme pariggaho. Iriyāpathā ālokitādayo ca rūpadhammānaṃ avatthāvisesamattatāya na sammasanupagā viññattiādayo viya. Nīvaraṇabojjhaṅgā ādito na pariggahetabbāti vuttaṃ ‘‘iriyāpatha…pe… na jāyatī’’ti. Kesādiapadesena tadupādānadhammā viya iriyāpathādiapadesena tadavatthā rūpadhammā pariggayhanti, nīvaraṇādimukhena ca taṃ sampayuttā taṃnissayadhammāti adhippāyena mahāsīvatthero ‘‘iriyāpathādīsupiabhiniveso jāyatī’’ti āha. Atthi nu kho metiādi pana sabhāvato iriyāpathādīnaṃ ādikammikassa anicchitabhāvadassanaṃ. Apariññāpubbikā hi pariññāti.

    ೧೩೭. ಕಾಮಂ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸೇಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ, ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ದೇಸನಾ ಪನ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ಭಿಕ್ಖುಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ, ಭಿಕ್ಖು ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ದಸ್ಸನಮಗ್ಗೇನ ಞಾತಮರಿಯಾದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಜಾನನ್ತೀ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಅಞ್ಞಾ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಫಲಭಾವತೋ ಅಗ್ಗಫಲಮ್ಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞಾತಿ ಅರಹತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಅಪ್ಪತರೇಪಿ ಕಾಲೇ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ।

    137. Kāmaṃ ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhū’’tiādinā uddesaniddesesu tattha tattha bhikkhuggahaṇaṃ kataṃ, taṃ paṭipattiyā bhikkhubhāvadassanatthaṃ, desanā pana sabbasādhāraṇāti dassetuṃ ‘‘yo hi koci, bhikkhave’’icceva vuttaṃ, na bhikkhuyevāti dassento ‘‘yo hi koci, bhikkhu vā’’tiādimāha. Dassanamaggena ñātamariyādaṃ anatikkamitvā jānantī sikhāppattā aggamaggapaññā aññā nāma, tassa phalabhāvato aggaphalampīti āha ‘‘aññāti arahatta’’nti. Appatarepi kāle sāsanassa niyyānikabhāvaṃ dassentoti yojanā.

    ೧೩೮. ನಿಯ್ಯಾತೇನ್ತೋತಿ ನಿಗಮೇನ್ತೋ।

    138.Niyyātentoti nigamento.

    ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।

    Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.

    ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಮೂಲಪರಿಯಾಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ।

    Niṭṭhitā ca mūlapariyāyavaggavaṇṇanā.

    ಪಠಮೋ ಭಾಗೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ।

    Paṭhamo bhāgo niṭṭhito.

    ॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ

    Majjhimanikāye




    Next: ೧. ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Cūḷasīhanādasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೧೦. ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತಂ • 10. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೧೦. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact