Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā |
౭. సతిపట్ఠానవిభఙ్గో
7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
౧. సుత్తన్తభాజనీయం
1. Suttantabhājanīyaṃ
ఉద్దేసవారవణ్ణనా
Uddesavāravaṇṇanā
౩౫౫. సమానసద్దవచనీయానం అత్థానం ఉద్ధరణం అత్థుద్ధారో. సో యస్మా సద్దత్థవిచారో న హోతి, తస్మా వుత్తం ‘‘న ఇధ…పే॰… అత్థదస్సన’’న్తి. ప-సద్దో పధానత్థదీపకో ‘‘పణీతా ధమ్మా’’తిఆదీసు (ధ॰ స॰ తికమాతికా ౧౪) వియ.
355. Samānasaddavacanīyānaṃ atthānaṃ uddharaṇaṃ atthuddhāro. So yasmā saddatthavicāro na hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘na idha…pe… atthadassana’’nti. Pa-saddo padhānatthadīpako ‘‘paṇītā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 14) viya.
అనవస్సుతతా అనుపకిలిట్ఠతా. తేనాహ ‘‘తదుభయవీతివత్తతా’’తి.
Anavassutatā anupakiliṭṭhatā. Tenāha ‘‘tadubhayavītivattatā’’ti.
భుసత్థం పక్ఖన్దనన్తి భుసత్థవిసిట్ఠం పక్ఖన్దనం అనుపవిసనం.
Bhusatthaṃ pakkhandananti bhusatthavisiṭṭhaṃ pakkhandanaṃ anupavisanaṃ.
అస్సాదస్సాతి తణ్హాయ. ‘‘నిచ్చం అత్తా’’తి అభినివేసవత్థుతాయ దిట్ఠియా విసేసకారణానం చిత్తధమ్మానం తణ్హాయపి వత్థుభావతో విసేసగ్గహణం, తథా కాయవేదనానం దిట్ఠియాపి వత్థుభావసమ్భవతో ‘‘విసేసేనా’’తి వుత్తం. సరాగవీతరాగాదివిభాగద్వయవసేనేవ చిత్తానుపస్సనాయ వుత్తత్తా తం ‘‘నాతిపభేదగత’’న్తి వుత్తం. ధమ్మాతి ఇధ సఞ్ఞాసఙ్ఖారక్ఖన్ధా అధిప్పేతా, సఙ్ఖారక్ఖన్ధో చ ఫస్సాదివసేన అనేకభేదోతి ధమ్మానుపస్సనా ‘‘అతిపభేదగతా’’తి వుత్తా. సరాగాదివిభాగవసేన సోళసభేదత్తా వా చిత్తానుపస్సనా నాతిపభేదగతా వుత్తా, సుత్తే ఆగతనయేన నీవరణాదివసేన అనేకభేదత్తా ధమ్మానుపస్సనా అతిపభేదగతా వుత్తా. ‘‘విసుద్ధిమగ్గోతి వుత్తానీ’’తి ఆనేత్వా యోజేతబ్బం. తా అనుపస్సనా ఏతేసన్తి తదనుపస్సనా, చిత్తధమ్మానుపస్సినో పుగ్గలా, తేసం.
Assādassāti taṇhāya. ‘‘Niccaṃ attā’’ti abhinivesavatthutāya diṭṭhiyā visesakāraṇānaṃ cittadhammānaṃ taṇhāyapi vatthubhāvato visesaggahaṇaṃ, tathā kāyavedanānaṃ diṭṭhiyāpi vatthubhāvasambhavato ‘‘visesenā’’ti vuttaṃ. Sarāgavītarāgādivibhāgadvayavaseneva cittānupassanāya vuttattā taṃ ‘‘nātipabhedagata’’nti vuttaṃ. Dhammāti idha saññāsaṅkhārakkhandhā adhippetā, saṅkhārakkhandho ca phassādivasena anekabhedoti dhammānupassanā ‘‘atipabhedagatā’’ti vuttā. Sarāgādivibhāgavasena soḷasabhedattā vā cittānupassanā nātipabhedagatā vuttā, sutte āgatanayena nīvaraṇādivasena anekabhedattā dhammānupassanā atipabhedagatā vuttā. ‘‘Visuddhimaggoti vuttānī’’ti ānetvā yojetabbaṃ. Tā anupassanā etesanti tadanupassanā, cittadhammānupassino puggalā, tesaṃ.
తత్థ ‘‘అసుభభావదస్సనేనా’’తి యథాఠితవసేనాపి యోజనా లబ్భతేవ. భవోఘస్స వేదనా వత్థు భవస్సాదభావతో. నిచ్చగ్గహణవసేనాతి అత్తాభినివేసవిసిట్ఠస్స నిచ్చగ్గహణస్స వసేన. తథా హి వుత్తం ‘‘సస్సతస్స అత్తనో’’తి. ఓఘేసు వుత్తనయా ఏవ యోగాసవేసుపి యోజనా అత్థతో అభిన్నత్తాతి తే న గహితా. నిచ్చగ్గహణవసేనాతి అత్తాభినివేసవిసిట్ఠస్స నిచ్చగ్గహణస్స వసేన. పఠమోఘతతియచతుత్థగన్థయోజనాయం వుత్తనయేనేవ కాయచిత్తధమ్మానం ఇతరుపాదానవత్థుతా గహేతబ్బాతి వేదనాయ దిట్ఠుపాదానవత్థుతా దస్సితా. తథా కాయవేదనానం ఛన్దదోసాగతివత్థుతా కామోఘబ్యాపాదకాయగన్థవత్థుతావచనేన వుత్తాతి. తేనాహ ‘‘అవుత్తానం వుత్తనయేన వత్థుభావో యోజేతబ్బో’’తి.
Tattha ‘‘asubhabhāvadassanenā’’ti yathāṭhitavasenāpi yojanā labbhateva. Bhavoghassa vedanā vatthu bhavassādabhāvato. Niccaggahaṇavasenāti attābhinivesavisiṭṭhassa niccaggahaṇassa vasena. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sassatassa attano’’ti. Oghesu vuttanayā eva yogāsavesupi yojanā atthato abhinnattāti te na gahitā. Niccaggahaṇavasenāti attābhinivesavisiṭṭhassa niccaggahaṇassa vasena. Paṭhamoghatatiyacatutthaganthayojanāyaṃ vuttanayeneva kāyacittadhammānaṃ itarupādānavatthutā gahetabbāti vedanāya diṭṭhupādānavatthutā dassitā. Tathā kāyavedanānaṃ chandadosāgativatthutā kāmoghabyāpādakāyaganthavatthutāvacanena vuttāti. Tenāha ‘‘avuttānaṃ vuttanayena vatthubhāvo yojetabbo’’ti.
ధారణతా అసమ్ముస్సనతా, అనుస్సరణమేవ వా. ఏకత్తేతి ఏకసభావే నిస్సరణాదివసేన. సమాగమో సచ్ఛికిరియా. సతిపట్ఠానసభావో సమ్మాసతితా నియ్యానసతితా సమానభాగతా ఏకజాతితా సభాగతా. పురిమస్మిన్తి ‘‘ఏకత్తే నిబ్బానే సమాగమో ఏకత్తసమోసరణ’’న్తి ఏతస్మిం అత్థే. విసున్తి నానాఅత్థద్వయభావేన. తదేవ గమనం సమోసరణన్తి సతిసద్దత్థన్తరాభావా…పే॰… ఏకభావస్సాతి యోజేతబ్బం. సతిసద్దత్థవసేన అవుచ్చమానేతి ‘‘ఏకో సతిపట్ఠానసభావో ఏకత్త’’న్తిఆదినా అవుచ్చమానే, ‘‘ఏకత్తే నిబ్బానే సమాగమో ఏకత్తసమోసరణ’’న్తి ఏవం వుచ్చమానేతి అత్థో. ధారణతావ సతీతి ‘‘సరణతా’’తి (ధ॰ స॰ ౧౪) వుత్తధారణతా ఏవ సతీతి కత్వా. సతిసద్దత్థన్తరాభావాతి సతిసఙ్ఖాతస్స సరణేకత్తసమోసరణసద్దత్థతో అఞ్ఞస్స అత్థస్స అభావా. పురిమన్తి సరణపదం. నిబ్బానసమోసరణేపీతి యథావుత్తే దుతియే అత్థే సరణేకత్తసమోసరణపదాని సహితానేవ సతిపట్ఠానేకభావస్స ఞాపకాని, ఏవం నిబ్బానసమోసరణేపి ‘‘ఏకత్తే నిబ్బానే సమాగమో ఏకత్తసమోసరణ’’న్తి ఏతస్మిమ్పి అత్థే సతి…పే॰… కారణాని.
Dhāraṇatā asammussanatā, anussaraṇameva vā. Ekatteti ekasabhāve nissaraṇādivasena. Samāgamo sacchikiriyā. Satipaṭṭhānasabhāvo sammāsatitā niyyānasatitā samānabhāgatā ekajātitā sabhāgatā. Purimasminti ‘‘ekatte nibbāne samāgamo ekattasamosaraṇa’’nti etasmiṃ atthe. Visunti nānāatthadvayabhāvena. Tadeva gamanaṃ samosaraṇanti satisaddatthantarābhāvā…pe… ekabhāvassāti yojetabbaṃ. Satisaddatthavasena avuccamāneti ‘‘eko satipaṭṭhānasabhāvo ekatta’’ntiādinā avuccamāne, ‘‘ekatte nibbāne samāgamo ekattasamosaraṇa’’nti evaṃ vuccamāneti attho. Dhāraṇatāva satīti ‘‘saraṇatā’’ti (dha. sa. 14) vuttadhāraṇatā eva satīti katvā. Satisaddatthantarābhāvāti satisaṅkhātassa saraṇekattasamosaraṇasaddatthato aññassa atthassa abhāvā. Purimanti saraṇapadaṃ. Nibbānasamosaraṇepīti yathāvutte dutiye atthe saraṇekattasamosaraṇapadāni sahitāneva satipaṭṭhānekabhāvassa ñāpakāni, evaṃ nibbānasamosaraṇepi ‘‘ekatte nibbāne samāgamo ekattasamosaraṇa’’nti etasmimpi atthe sati…pe… kāraṇāni.
ఆనాపానపబ్బాదీనన్తి ఆనాపానపబ్బఇరియాపథచతుసమ్పజఞ్ఞ కోట్ఠాస ధాతుమనసికారనవసివథికపబ్బానీతి ఏతేసం. ఇమేసు పన యస్మా కేసుచి దేవానం కమ్మట్ఠానం న ఇజ్ఝతి, తస్మా తాని అనామసిత్వా యదిపి కోట్ఠాసధాతుమనసికారవసేనేవేత్థ దేసనా పవత్తా, దేసనన్తరే పన ఆగతం అనవసేసం కాయానుపస్సనావిభాగం దస్సేతుం ‘‘చుద్దసవిధేన కాయానుపస్సనం భావేత్వా’’తి (విభ॰ అట్ఠ॰ ౩౫౫) వుత్తం. తేనాహ ‘‘మహాసతిపట్ఠానసుత్తే వుత్తాన’’న్తి. ‘‘తథా’’తి ఇమినా ‘‘మహాసతిపట్ఠానసుత్తే (దీ॰ ని॰ ౨.౩౮౨) వుత్తాన’’న్తి ఇమమేవ ఉపసంహరతి. పఞ్చవిధేనాతి నీవరణఉపాదానక్ఖన్ధాయతనబోజ్ఝఙ్గఅరియసచ్చానం వసేన పఞ్చధా. భావనానుభావో అరియమగ్గగ్గహణసమత్థతా.
Ānāpānapabbādīnanti ānāpānapabbairiyāpathacatusampajañña koṭṭhāsa dhātumanasikāranavasivathikapabbānīti etesaṃ. Imesu pana yasmā kesuci devānaṃ kammaṭṭhānaṃ na ijjhati, tasmā tāni anāmasitvā yadipi koṭṭhāsadhātumanasikāravasenevettha desanā pavattā, desanantare pana āgataṃ anavasesaṃ kāyānupassanāvibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘cuddasavidhena kāyānupassanaṃ bhāvetvā’’ti (vibha. aṭṭha. 355) vuttaṃ. Tenāha ‘‘mahāsatipaṭṭhānasutte vuttāna’’nti. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘mahāsatipaṭṭhānasutte (dī. ni. 2.382) vuttāna’’nti imameva upasaṃharati. Pañcavidhenāti nīvaraṇaupādānakkhandhāyatanabojjhaṅgaariyasaccānaṃ vasena pañcadhā. Bhāvanānubhāvo ariyamaggaggahaṇasamatthatā.
తంనియమతోతి తస్సా కాయానుపస్సనాదిపటిపత్తియా నియమతో. తస్సా భిక్ఖుభావే నియతే సాపి భిక్ఖుభావే నియతాయేవ నామ హోతి.
Taṃniyamatoti tassā kāyānupassanādipaṭipattiyā niyamato. Tassā bhikkhubhāve niyate sāpi bhikkhubhāve niyatāyeva nāma hoti.
కాయానుపస్సనాఉద్దేసవణ్ణనా
Kāyānupassanāuddesavaṇṇanā
ఏత్థాతి కాయే. అవయవా అస్స అత్థీతి అవయవీ, సముదాయో, సమూహోతి అత్థో, సో పన అవయవవినిముత్తం ద్రబ్యన్తరన్తి గాహో లద్ధి అవయవీగాహో. హత్థపాదాదిఅఙ్గులినఖాదిఅఙ్గపచ్చఙ్గే సన్నివేసవిసిట్ఠే ఉపాదాయ యాయం అఙ్గపచ్చఙ్గసమఞ్ఞా చేవ కాయసమఞ్ఞా చ, తం అతిక్కమిత్వా ఇత్థిపురిసరథఘటాదిద్రబ్యన్తిపరికప్పనం సమఞ్ఞాతిధావనం. అథ వా యథావుత్తసమఞ్ఞం అతిక్కమిత్వా పకతిఆదిద్రబ్యాదిజీవాదికాయాదిపదత్థన్తరపరికప్పనం సమఞ్ఞాతిధావనం. నిచ్చసారాదిగాహభూతో అభినివేసో సారాదానాభినివేసో.
Etthāti kāye. Avayavā assa atthīti avayavī, samudāyo, samūhoti attho, so pana avayavavinimuttaṃ drabyantaranti gāho laddhi avayavīgāho. Hatthapādādiaṅgulinakhādiaṅgapaccaṅge sannivesavisiṭṭhe upādāya yāyaṃ aṅgapaccaṅgasamaññā ceva kāyasamaññā ca, taṃ atikkamitvā itthipurisarathaghaṭādidrabyantiparikappanaṃ samaññātidhāvanaṃ. Atha vā yathāvuttasamaññaṃ atikkamitvā pakatiādidrabyādijīvādikāyādipadatthantaraparikappanaṃ samaññātidhāvanaṃ. Niccasārādigāhabhūto abhiniveso sārādānābhiniveso.
న తం దిట్ఠన్తి తం ఇత్థిపురిసాది దిట్ఠం న హోతి. దిట్ఠం వా ఇత్థిపురిసాది న హోతీతి యోజనా. యథావుత్తన్తి కేసాదిభూతుపాదాయసమూహసఙ్ఖాతం.
Na taṃ diṭṭhanti taṃ itthipurisādi diṭṭhaṃ na hoti. Diṭṭhaṃ vā itthipurisādi na hotīti yojanā. Yathāvuttanti kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ.
కేసాదిపథవిన్తి కేసాదిసఞ్ఞితం ససమ్భారపథవిం. పుబ్బాపరియభావేనాతి సన్తానవసేన. అఞ్ఞత్థాతి ‘‘ఆపోకాయ’’న్తి ఏవమాదీసు.
Kesādipathavinti kesādisaññitaṃ sasambhārapathaviṃ. Pubbāpariyabhāvenāti santānavasena. Aññatthāti ‘‘āpokāya’’nti evamādīsu.
అజ్ఝత్తబహిద్ధాతి సపరసన్తానే కాయో వుత్తోతి. ‘‘కాయో’’తి చేత్థ సమ్మసనుపగా రూపధమ్మా అధిప్పేతాతి ఆహ ‘‘అజ్ఝత్తబహిద్ధాధమ్మాన’’న్తి. ఘటితం ఏకాబద్ధం ఆరమ్మణం ఘటితారమ్మణం, ఏకారమ్మణభూతన్తి అత్థో. తేనాహ ‘‘ఏకతో ఆరమ్మణభావో నత్థీ’’తి.
Ajjhattabahiddhāti saparasantāne kāyo vuttoti. ‘‘Kāyo’’ti cettha sammasanupagā rūpadhammā adhippetāti āha ‘‘ajjhattabahiddhādhammāna’’nti. Ghaṭitaṃ ekābaddhaṃ ārammaṇaṃ ghaṭitārammaṇaṃ, ekārammaṇabhūtanti attho. Tenāha ‘‘ekato ārammaṇabhāvo natthī’’ti.
అన్తోఓలీయనా అన్తోసఙ్కోచో అన్తరావోసానం.
Antoolīyanā antosaṅkoco antarāvosānaṃ.
ద్వీహీతి అభిజ్ఝావినయదోమనస్సవినయేహి.
Dvīhīti abhijjhāvinayadomanassavinayehi.
సతి చ సమ్పజఞ్ఞఞ్చ సతిసమ్పజఞ్ఞం, తేన. ఏతేన కరణభూతేన. విపక్ఖధమ్మేహి అనన్తరితత్తా అవిచ్ఛిన్నస్స. తస్స సబ్బత్థికకమ్మట్ఠానస్స.
Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ, tena. Etena karaṇabhūtena. Vipakkhadhammehi anantaritattā avicchinnassa. Tassa sabbatthikakammaṭṭhānassa.
కాయానుపస్సనాఉద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Kāyānupassanāuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
వేదనానుపస్సనాదిఉద్దేసవణ్ణనా
Vedanānupassanādiuddesavaṇṇanā
సుఖాదీనన్తి సుఖదుక్ఖాదుక్ఖమసుఖానం.
Sukhādīnanti sukhadukkhādukkhamasukhānaṃ.
రూపాదిఆరమ్మణనానత్తభేదానం వసేన యోజేతబ్బన్తి సమ్బన్ధో. తథా చ సేసేసుపి. సవత్థుకావత్థుకాదీతి ఆది-సద్దేన హీనాదియోనిఆదిభేదం సఙ్గణ్హాతి. విసుం విసుం న వత్తబ్బన్తి చోదనం దస్సేతీతి యోజనా. ఏకత్థాతి కాయాదీసు ఏకస్మిం. పురిమచోదనాయాతి ‘‘పుబ్బే పహీనత్తా పున పహానం న వత్తబ్బ’’న్తి చోదనాయ. పహీనన్తి విక్ఖమ్భితం. పటిపక్ఖభావనాయాతి మగ్గభావనాయ. ఉభయత్థాతి ఉభయచోదనాయ. ఉభయన్తి పరిహారద్వయం. యస్మా పురిమచోదనాయ నానాపుగ్గలపరిహారో, నానాచిత్తక్ఖణికపరిహారో చ సమ్భవతి, దుతియచోదనాయ పన నానాచిత్తక్ఖణికపరిహారోయేవ, తస్మా వుత్తం ‘‘సమ్భవతో యోజేతబ్బ’’న్తి. మగ్గసతిపట్ఠానభావనం సన్ధాయ వుత్తం. సబ్బత్థాతి సబ్బేసు కాయాదీసు.
Rūpādiārammaṇanānattabhedānaṃ vasena yojetabbanti sambandho. Tathā ca sesesupi. Savatthukāvatthukādīti ādi-saddena hīnādiyoniādibhedaṃ saṅgaṇhāti. Visuṃ visuṃ na vattabbanti codanaṃ dassetīti yojanā. Ekatthāti kāyādīsu ekasmiṃ. Purimacodanāyāti ‘‘pubbe pahīnattā puna pahānaṃ na vattabba’’nti codanāya. Pahīnanti vikkhambhitaṃ. Paṭipakkhabhāvanāyāti maggabhāvanāya. Ubhayatthāti ubhayacodanāya. Ubhayanti parihāradvayaṃ. Yasmā purimacodanāya nānāpuggalaparihāro, nānācittakkhaṇikaparihāro ca sambhavati, dutiyacodanāya pana nānācittakkhaṇikaparihāroyeva, tasmā vuttaṃ ‘‘sambhavato yojetabba’’nti. Maggasatipaṭṭhānabhāvanaṃ sandhāya vuttaṃ. Sabbatthāti sabbesu kāyādīsu.
వేదనానుపస్సనాదిఉద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Vedanānupassanādiuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ఉద్దేసవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
కాయానుపస్సనానిద్దేసవణ్ణనా
Kāyānupassanāniddesavaṇṇanā
౩౫౬. అజ్ఝత్తాదీతి ఆది-సద్దేన ఇధ వుత్తా బహిద్ధాఅజ్ఝత్తబహిద్ధాఅనుపస్సనప్పకారా వియ మహాసతిపట్ఠానసుత్తే వుత్తా సముదయధమ్మానుపస్సిఆదిఅనుపస్సనప్పకారాపి కాయానుపస్సనాభావతో గహితా ఇచ్చేవ వేదితబ్బం. తత్థాతి అజ్ఝత్తాదిఅనుపస్సనాయం. చుద్దస పకారా మహాసతిపట్ఠానసుత్తే ఆగతచుద్దసప్పకారాదికే అపేక్ఖిత్వా ఇధ వుత్తా. అజ్ఝత్తాదిప్పకారో ఏకో పకారోతి ఆహ ‘‘ఏకప్పకారనిద్దేసేనా’’తి. బాహిరేసూతి ఏకచ్చేసు అఞ్ఞతిత్థియేసు. తేసమ్పి హి ఆనాపానాదివసేన సమథపక్ఖికా కాయానుపస్సనా సమ్భవతి. తేనాహ ‘‘ఏకదేససమ్భవతో’’తి.
356. Ajjhattādīti ādi-saddena idha vuttā bahiddhāajjhattabahiddhāanupassanappakārā viya mahāsatipaṭṭhānasutte vuttā samudayadhammānupassiādianupassanappakārāpi kāyānupassanābhāvato gahitā icceva veditabbaṃ. Tatthāti ajjhattādianupassanāyaṃ. Cuddasa pakārā mahāsatipaṭṭhānasutte āgatacuddasappakārādike apekkhitvā idha vuttā. Ajjhattādippakāro eko pakāroti āha ‘‘ekappakāraniddesenā’’ti. Bāhiresūti ekaccesu aññatitthiyesu. Tesampi hi ānāpānādivasena samathapakkhikā kāyānupassanā sambhavati. Tenāha ‘‘ekadesasambhavato’’ti.
తచస్స చ అతచపరిచ్ఛిన్నతా తచేన అపరిచ్ఛిన్నతా అత్థీతి యోజనా. ‘‘దీఘబాహు నచ్చతూ’’తిఆదీసు వియ అఞ్ఞపదత్థేపి సమాసే అవయవపదత్థసఙ్గహో లబ్భతేవాతి వుత్తం ‘‘కాయేకదేసభూతో తచో గహితో ఏవా’’తి. తచపటిబద్ధానం నఖదన్తన్హారుమంసానం, తచపటిబద్ధానం తదనుప్పవిట్ఠమూలానం కేసలోమానం, తప్పటిబద్ధపటిబద్ధానం ఇతరేసం సమూహభూతో సబ్బో కాయో ‘‘తచపరియన్తో’’త్వేవ వుత్తోతి దస్సేన్తో ‘‘తప్పటిబద్ధా’’తిఆదిమాహ. అత్థి కేసా, అత్థి లోమాతి సమ్బన్ధో. తత్థ అత్థీతి పుథుత్తవాచీ ఏకం నిపాతపదం, న కిరియాపదం. కిరియాపదత్తే హి సన్తీతి వత్తబ్బం సియా, వచనవిపల్లాసేన వా వుత్తన్తి.
Tacassa ca atacaparicchinnatā tacena aparicchinnatā atthīti yojanā. ‘‘Dīghabāhu naccatū’’tiādīsu viya aññapadatthepi samāse avayavapadatthasaṅgaho labbhatevāti vuttaṃ ‘‘kāyekadesabhūto taco gahito evā’’ti. Tacapaṭibaddhānaṃ nakhadantanhārumaṃsānaṃ, tacapaṭibaddhānaṃ tadanuppaviṭṭhamūlānaṃ kesalomānaṃ, tappaṭibaddhapaṭibaddhānaṃ itaresaṃ samūhabhūto sabbo kāyo ‘‘tacapariyanto’’tveva vuttoti dassento ‘‘tappaṭibaddhā’’tiādimāha. Atthi kesā, atthi lomāti sambandho. Tattha atthīti puthuttavācī ekaṃ nipātapadaṃ, na kiriyāpadaṃ. Kiriyāpadatte hi santīti vattabbaṃ siyā, vacanavipallāsena vā vuttanti.
కమ్మట్ఠానస్స వాచుగ్గతకరణాదినా ఉగ్గణ్హనం ఉగ్గహో. కోట్ఠాసపాళియా హి వాచుగ్గతకరణం, మనసికిరియాయ కేసాదీనం వణ్ణాదితో ఉపధారణస్స చ పగుణభావాపాదనం ఇధ ఉగ్గహో. యేన పన నయేన యోగావచరో తత్థ కుసలో హోతి, సో విధీతి వుత్తో.
Kammaṭṭhānassa vācuggatakaraṇādinā uggaṇhanaṃ uggaho. Koṭṭhāsapāḷiyā hi vācuggatakaraṇaṃ, manasikiriyāya kesādīnaṃ vaṇṇādito upadhāraṇassa ca paguṇabhāvāpādanaṃ idha uggaho. Yena pana nayena yogāvacaro tattha kusalo hoti, so vidhīti vutto.
పురిమేహీతి పురిమపురిమేహి పఞ్చకఛక్కేహి సమ్బన్ధో వుత్తో. ‘‘మంసం…పే॰… వక్క’’న్తి హి అనులోమతో వక్కపఞ్చకస్స పున ‘‘వక్కం…పే॰… కేసా’’తి వక్కపఞ్చకస్స, తచపఞ్చకస్స చ పటిలోమతో సజ్ఝాయక్కమో సమ్బన్ధో దస్సితో. స్వాయం సజ్ఝాయోతి సమ్బన్ధో. విసుం తిపఞ్చాహన్తి అనులోమతో పఞ్చాహం, పటిలోమతో పఞ్చాహం, అనులోమపటిలోమతో పఞ్చాహన్తి ఏవం పఞ్చకఛక్కేసు పచ్చేకం తిపఞ్చాహం. పురిమేహి ఏకతో తిపఞ్చాహన్తి తచపఞ్చకాదీహి సద్ధిం అనులోమతో వక్కపఞ్చకాదీని ఏకజ్ఝం కత్వా వుత్తనయేనేవ తిపఞ్చాహం . ఆదిఅన్తదస్సనవసేనాతిఆదిభూతస్స అనులోమతో సజ్ఝాయస్స, అనులోమపటిలోమతో సజ్ఝాయే అన్తభూతస్స పటిలోమతో సజ్ఝాయస్స దస్సనవసేన. తేనాహ ‘‘అనులోమ…పే॰… అన్తిమో’’తి. ఏతమ్పీతి యదిదం పురిమేహి సద్ధిం పచ్ఛిమస్స పఞ్చకాదినో ఏకతో సజ్ఝాయకరణం, పఞ్చకాదీనం పచ్చేకం అనులోమాదినా సజ్ఝాయప్పకారతో అఞ్ఞో సజ్ఝాయప్పకారో ఏసోతి అత్థో. ద్విన్నం హత్థానం ఏకముఖా అఞ్ఞమఞ్ఞసమ్బన్ధా ఠపితా అఙ్గులియో ఇధ హత్థసఙ్ఖలికాతి అధిప్పేతాతి ఆహ ‘‘అఙ్గులిపన్తీ’’తి. అసుభలక్ఖణం కేసాదీనం పటిక్కూలభావో. థద్ధాదిభావో ధాతులక్ఖణం.
Purimehīti purimapurimehi pañcakachakkehi sambandho vutto. ‘‘Maṃsaṃ…pe… vakka’’nti hi anulomato vakkapañcakassa puna ‘‘vakkaṃ…pe… kesā’’ti vakkapañcakassa, tacapañcakassa ca paṭilomato sajjhāyakkamo sambandho dassito. Svāyaṃ sajjhāyoti sambandho. Visuṃ tipañcāhanti anulomato pañcāhaṃ, paṭilomato pañcāhaṃ, anulomapaṭilomato pañcāhanti evaṃ pañcakachakkesu paccekaṃ tipañcāhaṃ. Purimehi ekato tipañcāhanti tacapañcakādīhi saddhiṃ anulomato vakkapañcakādīni ekajjhaṃ katvā vuttanayeneva tipañcāhaṃ . Ādiantadassanavasenātiādibhūtassa anulomato sajjhāyassa, anulomapaṭilomato sajjhāye antabhūtassa paṭilomato sajjhāyassa dassanavasena. Tenāha ‘‘anuloma…pe… antimo’’ti. Etampīti yadidaṃ purimehi saddhiṃ pacchimassa pañcakādino ekato sajjhāyakaraṇaṃ, pañcakādīnaṃ paccekaṃ anulomādinā sajjhāyappakārato añño sajjhāyappakāro esoti attho. Dvinnaṃ hatthānaṃ ekamukhā aññamaññasambandhā ṭhapitā aṅguliyo idha hatthasaṅkhalikāti adhippetāti āha ‘‘aṅgulipantī’’ti. Asubhalakkhaṇaṃ kesādīnaṃ paṭikkūlabhāvo. Thaddhādibhāvo dhātulakkhaṇaṃ.
అత్తనో కోట్ఠాసో, సమానో వా కోట్ఠాసో సకోట్ఠాసో, తత్థ భవో సకోట్ఠాసికో, కమ్మట్ఠానం.
Attano koṭṭhāso, samāno vā koṭṭhāso sakoṭṭhāso, tattha bhavo sakoṭṭhāsiko, kammaṭṭhānaṃ.
కాయానుపస్సనం హిత్వాతి అసుభతో వా ధాతుతో అనుపస్సనం మనసికారం అకత్వా. పుబ్బే వియ పరియన్తతాలఞ్చ ఆదితాలఞ్చ అగన్త్వా.
Kāyānupassanaṃ hitvāti asubhato vā dhātuto anupassanaṃ manasikāraṃ akatvā. Pubbe viya pariyantatālañca āditālañca agantvā.
సమాధానాదివిసేసయోగేన అధికం చిత్తన్తి అధిచిత్తం. తేన వుత్తం ‘‘సమథవిపస్సనాచిత్త’’న్తి. మనసికరణం చిత్తన్తి ఏకన్తం సమాధినిమిత్తస్సేవ సమన్నాహారకం చిత్తం. విక్ఖేపవసేన చిత్తస్స నానారమ్మణే విసటప్పవత్తి ఇధ పభఞ్జనం, సమాధానేన తదభావతో న చ పభఞ్జనసభావం.
Samādhānādivisesayogena adhikaṃ cittanti adhicittaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘samathavipassanācitta’’nti. Manasikaraṇaṃ cittanti ekantaṃ samādhinimittasseva samannāhārakaṃ cittaṃ. Vikkhepavasena cittassa nānārammaṇe visaṭappavatti idha pabhañjanaṃ, samādhānena tadabhāvato na ca pabhañjanasabhāvaṃ.
సక్ఖిభవనతా పచ్చక్ఖకారితా. పుబ్బహేతాదికేతి ఆది-సద్దేన తదనురూపమనసికారానుయోగాదిం సఙ్గణ్హాతి.
Sakkhibhavanatā paccakkhakāritā. Pubbahetādiketi ādi-saddena tadanurūpamanasikārānuyogādiṃ saṅgaṇhāti.
సమప్పవత్తన్తి లీనుద్ధచ్చరహితం. తథాపవత్తియాతి మజ్ఝిమసమథనిమిత్తం పటిపత్తియా, తత్థ చ పక్ఖన్దనేన సిద్ధాయ యథావుత్తసమప్పవత్తియా. పఞ్ఞాయ తోసేతీతి యాయం తత్థ జాతానం ధమ్మానం అనతివత్తనా, ఇన్ద్రియానం ఏకరసతా, తదుపగవీరియవాహనా, ఆసేవనాతి ఇమాసం సాధికా భావనాపఞ్ఞా, తాయ అధిచిత్తం తోసేతి పహట్ఠం కరోతి. యథావుత్తవిసేససిద్ధియావ హి తంసాధికాయ పఞ్ఞాయ తం చిత్తం సమ్పహంసితం నామ హోతి. ఏవం సమ్పహంసన్తో చ యస్మా సబ్బసో పరిబన్ధవిసోధనేన పఞ్ఞాయ చిత్తం వోదాపేతీతి చ వుచ్చతి, తస్మా ‘‘సముత్తేజేతి చా’’తి వుత్తం. నిరస్సాదన్తి పుబ్బేనాపరం విసేసాలాభేన భావనారసవిరహితం. సమ్పహంసేతీతి భావనాయ చిత్తం సమ్మా పహాసేతి పమోదేతి. సముత్తేజేతీతి సమ్మా తత్థ ఉత్తేజేతి.
Samappavattanti līnuddhaccarahitaṃ. Tathāpavattiyāti majjhimasamathanimittaṃ paṭipattiyā, tattha ca pakkhandanena siddhāya yathāvuttasamappavattiyā. Paññāya tosetīti yāyaṃ tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanā, indriyānaṃ ekarasatā, tadupagavīriyavāhanā, āsevanāti imāsaṃ sādhikā bhāvanāpaññā, tāya adhicittaṃ toseti pahaṭṭhaṃ karoti. Yathāvuttavisesasiddhiyāva hi taṃsādhikāya paññāya taṃ cittaṃ sampahaṃsitaṃ nāma hoti. Evaṃ sampahaṃsanto ca yasmā sabbaso paribandhavisodhanena paññāya cittaṃ vodāpetīti ca vuccati, tasmā ‘‘samuttejeti cā’’ti vuttaṃ. Nirassādanti pubbenāparaṃ visesālābhena bhāvanārasavirahitaṃ. Sampahaṃsetīti bhāvanāya cittaṃ sammā pahāseti pamodeti. Samuttejetīti sammā tattha uttejeti.
ఆసయో పవత్తిట్ఠానం.
Āsayo pavattiṭṭhānaṃ.
వవత్థితతన్తి అసంకిణ్ణతం.
Vavatthitatanti asaṃkiṇṇataṃ.
అన్తోతి అబ్భన్తరే కోట్ఠాసే. సుఖుమన్తి సుఖుమన్హారుఆదిం సన్ధాయ వదతి.
Antoti abbhantare koṭṭhāse. Sukhumanti sukhumanhāruādiṃ sandhāya vadati.
తాలపట్టికా తాలపత్తవిలివేహి కతకటసారకో.
Tālapaṭṭikā tālapattavilivehi katakaṭasārako.
గణనాయ మత్తా-సద్దో కతిపయేహి ఊనభావదీపనత్థం వుచ్చతి. దన్తట్ఠివజ్జితాని తీహి ఊనాని తీణి అట్ఠిసతాని. తస్మా ‘‘తిమత్తానీ’’తి వుత్తం. యం పన విసుద్ధిమగ్గే ‘‘అతిరేకతిసతఅట్ఠికసముస్సయ’’న్తి (విసుద్ధి॰ ౧.౧౨౨) వుత్తం, తం దన్తట్ఠీనిపి గహేత్వా సబ్బసఙ్గాహికనయేన వుత్తం. ‘‘గోప్ఫకట్ఠికాదీని అవుత్తానీ’’తి న వత్తబ్బం ‘‘ఏకేకస్మిం పాదే ద్వే గోప్ఫకట్ఠీనీ’’తి వుత్తత్తా, ‘‘ఆనిసదట్ఠిఆదీనీ’’తి పన వత్తబ్బం.
Gaṇanāya mattā-saddo katipayehi ūnabhāvadīpanatthaṃ vuccati. Dantaṭṭhivajjitāni tīhi ūnāni tīṇi aṭṭhisatāni. Tasmā ‘‘timattānī’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana visuddhimagge ‘‘atirekatisataaṭṭhikasamussaya’’nti (visuddhi. 1.122) vuttaṃ, taṃ dantaṭṭhīnipi gahetvā sabbasaṅgāhikanayena vuttaṃ. ‘‘Gopphakaṭṭhikādīni avuttānī’’ti na vattabbaṃ ‘‘ekekasmiṃ pāde dve gopphakaṭṭhīnī’’ti vuttattā, ‘‘ānisadaṭṭhiādīnī’’ti pana vattabbaṃ.
తేన అట్ఠినాతి ఊరుట్ఠినా.
Tena aṭṭhināti ūruṭṭhinā.
మరుమ్పేహీతి మరుమ్పచుణ్ణేహి.
Marumpehīti marumpacuṇṇehi.
సుసమాహితచిత్తేన హేతుభూతేన. నానారమ్మణవిప్ఫన్దనవిరహేనాతి నానారమ్మణభావేన విప్ఫన్దనం నానారమ్మణవిప్ఫన్దనం, తేన విరహేన. అనతిక్కన్తపీతిసుఖస్స ఝానచిత్తస్స. తంసమఙ్గీపుగ్గలస్స వా.
Susamāhitacittena hetubhūtena. Nānārammaṇavipphandanavirahenāti nānārammaṇabhāvena vipphandanaṃ nānārammaṇavipphandanaṃ, tena virahena. Anatikkantapītisukhassa jhānacittassa. Taṃsamaṅgīpuggalassa vā.
పటిక్కూలధాతువణ్ణవిసేసన్తి పటిక్కూలవిసేసం, ధాతువిసేసం, వణ్ణకసిణవిసేసం. వక్కపఞ్చకాదీసు పఞ్చసు విసుం, హేట్ఠిమేహి ఏకతో చ సజ్ఝాయే ఛన్నం ఛన్నం పఞ్చాహానం వసేన పఞ్చ మాసా పరిపుణ్ణా లబ్భన్తి, తచపఞ్చకే పన విసుం తిపఞ్చాహమేవాతి ఆహ ‘‘అద్ధమాసే ఊనేపీ’’తి. మాసన్తరగమనం సజ్ఝాయస్స సత్తమాదిమాసగమనం.
Paṭikkūladhātuvaṇṇavisesanti paṭikkūlavisesaṃ, dhātuvisesaṃ, vaṇṇakasiṇavisesaṃ. Vakkapañcakādīsu pañcasu visuṃ, heṭṭhimehi ekato ca sajjhāye channaṃ channaṃ pañcāhānaṃ vasena pañca māsā paripuṇṇā labbhanti, tacapañcake pana visuṃ tipañcāhamevāti āha ‘‘addhamāse ūnepī’’ti. Māsantaragamanaṃ sajjhāyassa sattamādimāsagamanaṃ.
యమేన్తన్తి బన్ధేన్తం.
Yamentanti bandhentaṃ.
‘‘నీలం పీత’’న్తిఆదినా సఙ్ఘాటే నీలాదివవత్థానం తంనిస్సయత్తా మహాభూతే ఉపాదాయాతి ఆహ ‘‘మహాభూతం…పే॰… దుగ్గన్ధన్తిఆదినా’’తి. ఉపాదాయరూపం మహాభూతేన పరిచ్ఛిన్నన్తి యోజనా. తస్సాతి ఉపాదారూపస్స. తతోతి మహాభూతతో. ఛాయాయ ఆతపపచ్చయభావో ఆతపో పచ్చయో ఏతిస్సాతి, ఆతపస్స ఛాయాయ ఉప్పాదకభావో ఛాయాతపానం ఆతపపచ్చయఛాయుప్పాదకభావో. తేన ఉప్పాదేతబ్బఉప్పాదకభావో అఞ్ఞమఞ్ఞపరిచ్ఛేదకతాతి దస్సేతి. ఆయతనాని చ ద్వారాని చాతి ద్వాదసాయతనాని, తదేకదేసభూతాని ద్వారాని చ.
‘‘Nīlaṃ pīta’’ntiādinā saṅghāṭe nīlādivavatthānaṃ taṃnissayattā mahābhūte upādāyāti āha ‘‘mahābhūtaṃ…pe… duggandhantiādinā’’ti. Upādāyarūpaṃ mahābhūtena paricchinnanti yojanā. Tassāti upādārūpassa. Tatoti mahābhūtato. Chāyāya ātapapaccayabhāvo ātapo paccayo etissāti, ātapassa chāyāya uppādakabhāvo chāyātapānaṃ ātapapaccayachāyuppādakabhāvo. Tena uppādetabbauppādakabhāvo aññamaññaparicchedakatāti dasseti. Āyatanāni ca dvārāni cāti dvādasāyatanāni, tadekadesabhūtāni dvārāni ca.
సప్పచ్చయభావాతి సప్పచ్చయత్తా.
Sappaccayabhāvāti sappaccayattā.
యథావుత్తేన ఆకారేనాతి ‘‘ఇతి ఇదం సత్తవిధం ఉగ్గహకోసల్లం సుగ్గహితం కత్వా’’తిఆదినా (విభ॰ అట్ఠ॰ ౩౫౬), ‘‘ఇమం పన కమ్మట్ఠానం భావేత్వా అరహత్తం పాపుణితుకామేనా’’తిఆదినా (విభ॰ అట్ఠ॰ ౩౫౬) వా వుత్తప్పకారేన విధినా. ‘‘అవిసేసతో పన సాధారణవసేన ఏవం వేదితబ్బా’’తి, ‘‘ఇతో పట్ఠాయా’’తి చ వదన్తి. వణ్ణాదిముఖేనాతి వణ్ణపటిక్కూలసుఞ్ఞతాముఖేన. ఉపట్ఠానన్తి కమ్మట్ఠానస్స ఉపట్ఠానం, యో ఉగ్గహోతి వుత్తో. ఏత్థాతి చతుక్కపఞ్చకజ్ఝానపఠమజ్ఝానవిపస్సనాసు ఏకస్మిం సన్ధీయతి. కేన? కమ్మట్ఠానమనసికారేనేవ, తస్మా ఉగ్గహోవ సన్ధి ఉగ్గహసన్ధీతి వేదితబ్బం.
Yathāvuttena ākārenāti ‘‘iti idaṃ sattavidhaṃ uggahakosallaṃ suggahitaṃ katvā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 356), ‘‘imaṃ pana kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā arahattaṃ pāpuṇitukāmenā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 356) vā vuttappakārena vidhinā. ‘‘Avisesato pana sādhāraṇavasena evaṃ veditabbā’’ti, ‘‘ito paṭṭhāyā’’ti ca vadanti. Vaṇṇādimukhenāti vaṇṇapaṭikkūlasuññatāmukhena. Upaṭṭhānanti kammaṭṭhānassa upaṭṭhānaṃ, yo uggahoti vutto. Etthāti catukkapañcakajjhānapaṭhamajjhānavipassanāsu ekasmiṃ sandhīyati. Kena? Kammaṭṭhānamanasikāreneva, tasmā uggahova sandhi uggahasandhīti veditabbaṃ.
ఉట్ఠానకం ఉప్పజ్జనకం. సాతిరేకాని ఛ అమ్బణాని కుమ్భం. తతోతి ముఖధోవనఖాదనభోజనకిచ్చతో. నివత్తతీతి అరహత్తాధిగమేన అచ్చన్తనివత్తివసేన నివత్తతి.
Uṭṭhānakaṃ uppajjanakaṃ. Sātirekāni cha ambaṇāni kumbhaṃ. Tatoti mukhadhovanakhādanabhojanakiccato. Nivattatīti arahattādhigamena accantanivattivasena nivattati.
కమ్మమేవాతి మనసికారకమ్మమేవ. ఆరమ్మణన్తి పుబ్బభాగభావనారమ్మణం.
Kammamevāti manasikārakammameva. Ārammaṇanti pubbabhāgabhāvanārammaṇaṃ.
తథాతి వనమక్కటో వియ.
Tathāti vanamakkaṭo viya.
ఏకన్తి ఏకం కోట్ఠాసం.
Ekanti ekaṃ koṭṭhāsaṃ.
సత్తగహణరహితేతి సత్తపఞ్ఞత్తిమ్పి అనామసిత్వా దేసితత్తా వుత్తం. ససన్తానతాయ అహంకారవత్థుమ్హి అప్పహీనమానస్స పహీనాకారం సన్ధాయాహ ‘‘విద్ధస్తాహంకారే’’తి. తత్థాతి పరస్స కాయే.
Sattagahaṇarahiteti sattapaññattimpi anāmasitvā desitattā vuttaṃ. Sasantānatāya ahaṃkāravatthumhi appahīnamānassa pahīnākāraṃ sandhāyāha ‘‘viddhastāhaṃkāre’’ti. Tatthāti parassa kāye.
౩౫౭. ఆదిమ్హి సేవనా మనసికారస్స ఉప్పాదనా ఆరమ్భో.
357. Ādimhi sevanā manasikārassa uppādanā ārambho.
౩౬౨. గమితాతి విగమితా.
362. Gamitāti vigamitā.
కాయానుపస్సనానిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Kāyānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
వేదనానుపస్సనానిద్దేసవణ్ణనా
Vedanānupassanāniddesavaṇṇanā
౩౬౩. సమ్పజానస్సాతి సమ్మా పకారేహి జానన్తస్స, వత్థారమ్మణేహి సద్ధిం సుఖసామిసాదిప్పకారేహి అవిపరీతం వేదనం జానన్తస్సాతి అత్థో. పుబ్బభాగభావనా వోహారానుసారేనేవ పవత్తతీతి ఆహ ‘‘వోహారమత్తేనా’’తి. వేదయామీతి ‘‘అహం వేదయామీ’’తి అత్తుపనాయికా వుత్తాతి, పరిఞ్ఞాతవేదనోపి వా ఉప్పన్నాయ సుఖవేదనాయ లోకవోహారేన ‘‘సుఖం వేదనం వేదయామీ’’తి జానాతి, వోహరతి చ, పగేవ ఇతరో. తేనాహ ‘‘వోహారమత్తేన వుత్త’’న్తి.
363. Sampajānassāti sammā pakārehi jānantassa, vatthārammaṇehi saddhiṃ sukhasāmisādippakārehi aviparītaṃ vedanaṃ jānantassāti attho. Pubbabhāgabhāvanā vohārānusāreneva pavattatīti āha ‘‘vohāramattenā’’ti. Vedayāmīti ‘‘ahaṃ vedayāmī’’ti attupanāyikā vuttāti, pariññātavedanopi vā uppannāya sukhavedanāya lokavohārena ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’’ti jānāti, voharati ca, pageva itaro. Tenāha ‘‘vohāramattena vutta’’nti.
ఉభయన్తి వీరియసమాధిం. సహ యోజేత్వాతి సమధురకిచ్చతో అనూనాధికం కత్వా. అత్థధమ్మాదీసు సమ్మోహవిద్ధంసనవసేన పవత్తా మగ్గపఞ్ఞా ఏవ లోకుత్తరపటిసమ్భిదా.
Ubhayanti vīriyasamādhiṃ. Saha yojetvāti samadhurakiccato anūnādhikaṃ katvā. Atthadhammādīsu sammohaviddhaṃsanavasena pavattā maggapaññā eva lokuttarapaṭisambhidā.
వణ్ణముఖాదీసు తీసుపి ముఖేసు. పరిగ్గహస్సాతి అరూపపరిగ్గహస్స. ‘‘వత్థు నామ కరజకాయో’’తి వచనేన నివత్తితం దస్సేన్తో ‘‘న చక్ఖాదీని ఛ వత్థూనీ’’తి ఆహ. అఞ్ఞమఞ్ఞుపత్థమ్భేన ఠితేసు ద్వీసు నళకలాపేసు ఏకస్స ఇతరపటిబద్ధట్ఠితితా వియ నామకాయస్స రూపకాయపటిబద్ధవుత్తితాదస్సనఞ్హేతం నిస్సయపచ్చయవిసేసదస్సనన్తి.
Vaṇṇamukhādīsu tīsupi mukhesu. Pariggahassāti arūpapariggahassa. ‘‘Vatthu nāma karajakāyo’’ti vacanena nivattitaṃ dassento ‘‘na cakkhādīni cha vatthūnī’’ti āha. Aññamaññupatthambhena ṭhitesu dvīsu naḷakalāpesu ekassa itarapaṭibaddhaṭṭhititā viya nāmakāyassa rūpakāyapaṭibaddhavuttitādassanañhetaṃ nissayapaccayavisesadassananti.
తేసన్తి యేసం ఫస్సవిఞ్ఞాణాని పాకటాని, తేసం. అఞ్ఞేసన్తి తతో అఞ్ఞేసం, యేసం ఫస్సవిఞ్ఞాణాని న పాకటాని. సుఖదుక్ఖవేదనానం సువిభూతవుత్తితాయ వుత్తం ‘‘సబ్బేసం వినేయ్యానం వేదనా పాకటా’’తి. విలాపేత్వా విలాపేత్వాతి సువిసుద్ధం నవనీతం విలాపేత్వా సీతిభూతం అతిసీతలే ఉదకే పక్ఖిపిత్వా పత్థిన్నం ఠితం మత్థేత్వా పరిపిణ్డేత్వా పున విలాపేత్వాతి సతవారం ఏవం కత్వా.
Tesanti yesaṃ phassaviññāṇāni pākaṭāni, tesaṃ. Aññesanti tato aññesaṃ, yesaṃ phassaviññāṇāni na pākaṭāni. Sukhadukkhavedanānaṃ suvibhūtavuttitāya vuttaṃ ‘‘sabbesaṃ vineyyānaṃ vedanā pākaṭā’’ti. Vilāpetvā vilāpetvāti suvisuddhaṃ navanītaṃ vilāpetvā sītibhūtaṃ atisītale udake pakkhipitvā patthinnaṃ ṭhitaṃ matthetvā paripiṇḍetvā puna vilāpetvāti satavāraṃ evaṃ katvā.
తత్థాపీతి యత్థ అరూపకమ్మట్ఠానం ఏవ…పే॰… దస్సితం, తత్థాపి. యేసు సుత్తేసు తదన్తోగధం రూపకమ్మట్ఠానన్తి యోజనా.
Tatthāpīti yattha arūpakammaṭṭhānaṃ eva…pe… dassitaṃ, tatthāpi. Yesu suttesu tadantogadhaṃ rūpakammaṭṭhānanti yojanā.
వేదనానుపస్సనానిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Vedanānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
చిత్తానుపస్సనానిద్దేసవణ్ణనా
Cittānupassanāniddesavaṇṇanā
౩౬౫. కిలేససమ్పయుత్తానం న విసుద్ధతా హోతీతి సమ్బన్ధో. ఇతరేహిపీతి అత్తనా సమ్పయుత్తకిలేసతో ఇతరేహిపి అసమ్పయుత్తేహి. విసుం వచనన్తి అఞ్ఞాకుసలతో విసుం కత్వా వచనం. విసిట్ఠగ్గహణన్తి విసిట్ఠతాగహణం, ఆవేణికసమోహతాదస్సనన్తి అత్థో, యతో తదుభయం మోమూహచిత్తన్తి వుచ్చతి.
365. Kilesasampayuttānaṃ na visuddhatā hotīti sambandho. Itarehipīti attanā sampayuttakilesato itarehipi asampayuttehi. Visuṃ vacananti aññākusalato visuṃ katvā vacanaṃ. Visiṭṭhaggahaṇanti visiṭṭhatāgahaṇaṃ, āveṇikasamohatādassananti attho, yato tadubhayaṃ momūhacittanti vuccati.
చిత్తానుపస్సనానిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Cittānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ధమ్మానుపస్సనానిద్దేసో
Dhammānupassanāniddeso
క. నీవరణపబ్బవణ్ణనా
Ka. nīvaraṇapabbavaṇṇanā
౩౬౭. ఏకస్మిం యుగే బద్ధగోణానం వియ ఏకతో పవత్తి యుగనద్ధతా.
367. Ekasmiṃ yuge baddhagoṇānaṃ viya ekato pavatti yuganaddhatā.
గహణాకారేనాతి అసుభేపి ఆరమ్మణే ‘‘సుభ’’న్తి గహణాకారేన. నిమిత్తన్తి చాతి సుభనిమిత్తన్తి చ వుచ్చతీతి యోజనా. ఏకంసేన సత్తా అత్తనో అత్తనో హితసుఖమేవ ఆసీసన్తీతి కత్వా వుత్తం ‘‘ఆకఙ్ఖితస్స హితసుఖస్సా’’తి. అనుపాయో ఏవ చ హితవిసిట్ఠస్స సుఖస్స అయోనిసోమనసికారో, ఆకఙ్ఖితస్స వా యథాధిప్పేతస్స హితసుఖస్స అనుపాయభూతో. అవిజ్జన్ధా హి తాదిసేపి పవత్తన్తీతి. నిప్ఫాదేతబ్బేతి అయోనిసోమనసికారేన నిబ్బత్తేతబ్బే కామచ్ఛన్దేతి అత్థో.
Gahaṇākārenāti asubhepi ārammaṇe ‘‘subha’’nti gahaṇākārena. Nimittanti cāti subhanimittanti ca vuccatīti yojanā. Ekaṃsena sattā attano attano hitasukhameva āsīsantīti katvā vuttaṃ ‘‘ākaṅkhitassa hitasukhassā’’ti. Anupāyo eva ca hitavisiṭṭhassa sukhassa ayonisomanasikāro, ākaṅkhitassa vā yathādhippetassa hitasukhassa anupāyabhūto. Avijjandhā hi tādisepi pavattantīti. Nipphādetabbeti ayonisomanasikārena nibbattetabbe kāmacchandeti attho.
తదనుకూలత్తాతి తేసం అసుభే ‘‘సుభ’’న్తి, ‘‘అసుభ’’న్తి చ పవత్తానం అయోనిసోమనసికారయోనిసోమనసికారానం అనుకూలత్తా. రూపాదీసు అనిచ్చాదిఅభినివేసస్స, అనిచ్చసఞ్ఞాదీనఞ్చ యథావుత్తమనసికారూపనిస్సయతా తదనుకూలతా.
Tadanukūlattāti tesaṃ asubhe ‘‘subha’’nti, ‘‘asubha’’nti ca pavattānaṃ ayonisomanasikārayonisomanasikārānaṃ anukūlattā. Rūpādīsu aniccādiabhinivesassa, aniccasaññādīnañca yathāvuttamanasikārūpanissayatā tadanukūlatā.
ఆహారే పటిక్కూలసఞ్ఞం సో ఉప్పాదేతీతి సమ్బన్ధో. తబ్బిపరిణామస్సాతి భోజనపరిణామస్స నిస్సన్దాదికస్స. తదాధారస్సాతి ఉదరస్స, కాయస్సేవ వా. సోతి భోజనేమత్తఞ్ఞూ. సుత్తన్తపరియాయేన కామరాగో ‘‘కామచ్ఛన్దనీవరణ’’న్తి వుచ్చతీతి ఆహ ‘‘అభిధమ్మపరియాయేనా’’తి. అభిధమ్మే హి ‘‘నీవరణం ధమ్మం పటిచ్చ నీవరణో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి నపురేజాతపచ్చయా’’తి (పట్ఠా॰ ౩.౮.౮) ఏతస్స విభఙ్గే ‘‘అరూపే కామచ్ఛన్దనీవరణం పటిచ్చ థినమిద్ధనీవరణం ఉద్ధచ్చనీవరణం అవిజ్జానీవరణం ఉప్పజ్జతీ’’తిఆదివచనతో భవరాగోపి కామచ్ఛన్దనీవరణం వుత్తన్తి విఞ్ఞాయతి. తేనాహ ‘‘సబ్బోపి లోభో కామచ్ఛన్దనీవరణ’’న్తి.
Āhāre paṭikkūlasaññaṃ so uppādetīti sambandho. Tabbipariṇāmassāti bhojanapariṇāmassa nissandādikassa. Tadādhārassāti udarassa, kāyasseva vā. Soti bhojanemattaññū. Suttantapariyāyena kāmarāgo ‘‘kāmacchandanīvaraṇa’’nti vuccatīti āha ‘‘abhidhammapariyāyenā’’ti. Abhidhamme hi ‘‘nīvaraṇaṃ dhammaṃ paṭicca nīvaraṇo dhammo uppajjati napurejātapaccayā’’ti (paṭṭhā. 3.8.8) etassa vibhaṅge ‘‘arūpe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇaṃ uppajjatī’’tiādivacanato bhavarāgopi kāmacchandanīvaraṇaṃ vuttanti viññāyati. Tenāha ‘‘sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇa’’nti.
సీమాభేదే కతేతి అత్తాదిమరియాదాయ భిన్నాయ, అత్తాదీసు సబ్బత్థ ఏకరూపాయ మేత్తాభావనాయాతి అత్థో. విహారాదిఉద్దేసరహితన్తి విహారాదిపదేసపరిచ్ఛేదరహితం. ఉగ్గహితాయ మేత్తాయ. అట్ఠవీసతివిధాతి ఇత్థిఆదివసేన సత్తవిధా పచ్చేకం అవేరాదీహి యోజనావసేన అట్ఠవీసతివిధా. సత్తాదిఇత్థిఆదిఅవేరాదియోగేనాతి ఏత్థ సత్తాదిఅవేరాదియోగేన వీసతి, ఇత్థిఆదిఅవేరాదియోగేన అట్ఠవీసతీతి అట్ఠచత్తారీసం ఏకిస్సా దిసాయ. తథా సేసదిసాసుపీతి సబ్బా సఙ్గహేత్వా ఆహ ‘‘అసీతాధికచతుసతప్పభేదా’’తి.
Sīmābhede kateti attādimariyādāya bhinnāya, attādīsu sabbattha ekarūpāya mettābhāvanāyāti attho. Vihārādiuddesarahitanti vihārādipadesaparicchedarahitaṃ. Uggahitāya mettāya. Aṭṭhavīsatividhāti itthiādivasena sattavidhā paccekaṃ averādīhi yojanāvasena aṭṭhavīsatividhā. Sattādiitthiādiaverādiyogenāti ettha sattādiaverādiyogena vīsati, itthiādiaverādiyogena aṭṭhavīsatīti aṭṭhacattārīsaṃ ekissā disāya. Tathā sesadisāsupīti sabbā saṅgahetvā āha ‘‘asītādhikacatusatappabhedā’’ti.
కతాకతానుసోచనఞ్చ న హోతీతి యోజనా. ‘‘బహుకం సుతం హోతి సుత్తం గేయ్య’’న్తిఆదివచనతో (అ॰ ని॰ ౪.౬) బహుస్సుతతా నవఙ్గస్స సాసనస్స వసేన వేదితబ్బా, న వినయమత్తస్సేవాతి వుడ్ఢతం పన అనపేక్ఖిత్వా ఇచ్చేవ వుత్తం, న బహుస్సుతతఞ్చాతి.
Katākatānusocanañca na hotīti yojanā. ‘‘Bahukaṃ sutaṃ hoti suttaṃ geyya’’ntiādivacanato (a. ni. 4.6) bahussutatā navaṅgassa sāsanassa vasena veditabbā, na vinayamattassevāti vuḍḍhataṃ pana anapekkhitvā icceva vuttaṃ, na bahussutatañcāti.
తిట్ఠతి అనుప్పన్నా విచికిచ్ఛా ఏత్థ ఏతేసు ‘‘అహోసిం ను ఖో అహమతీతమద్ధాన’’న్తిఆదికాయ (మ॰ ని॰ ౧.౧౮; స॰ ని॰ ౨.౨౦) పవత్తియా అనేకభేదేసు పురిముప్పన్నేసు విచికిచ్ఛాధమ్మేసూతి తే ఠానీయా వుత్తా.
Tiṭṭhati anuppannā vicikicchā ettha etesu ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādikāya (ma. ni. 1.18; sa. ni. 2.20) pavattiyā anekabhedesu purimuppannesu vicikicchādhammesūti te ṭhānīyā vuttā.
అట్ఠవత్థుకాపీతి న కేవలం సోళసవత్థుకా, నాపి రతనత్తయవత్థుకా చ, అథ ఖో అట్ఠవత్థుకాపి. రతనత్తయే సంసయాపన్నస్స సిక్ఖాదీసు కఙ్ఖాసమ్భవతో, తత్థ నిబ్బేమతికస్స తదభావతో చ సేసవిచికిచ్ఛానం రతనత్తయవిచికిచ్ఛామూలికతా దట్ఠబ్బా. అనుపవిసనం ‘‘ఏవమేత’’న్తి సద్దహనవసేన ఆరమ్మణస్స పక్ఖన్దనం.
Aṭṭhavatthukāpīti na kevalaṃ soḷasavatthukā, nāpi ratanattayavatthukā ca, atha kho aṭṭhavatthukāpi. Ratanattaye saṃsayāpannassa sikkhādīsu kaṅkhāsambhavato, tattha nibbematikassa tadabhāvato ca sesavicikicchānaṃ ratanattayavicikicchāmūlikatā daṭṭhabbā. Anupavisanaṃ ‘‘evameta’’nti saddahanavasena ārammaṇassa pakkhandanaṃ.
నీవరణపబ్బవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Nīvaraṇapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.
ఖ. బోజ్ఝఙ్గపబ్బవణ్ణనా
Kha. bojjhaṅgapabbavaṇṇanā
తేనాతి అత్థసన్నిస్సితగ్గహణేన.
Tenāti atthasannissitaggahaṇena.
పచ్చయవసేన దుబ్బలభావో మన్దతా.
Paccayavasena dubbalabhāvo mandatā.
పబ్బతపదేసవనగహనన్తరితోపి గామో న దూరే, పబ్బతం పరిక్ఖిపిత్వా గన్తబ్బతాయ ఆవాసో అరఞ్ఞలక్ఖణూపేతో, తస్మా మంససోతేనేవ అస్సోసీతి వదన్తి.
Pabbatapadesavanagahanantaritopi gāmo na dūre, pabbataṃ parikkhipitvā gantabbatāya āvāso araññalakkhaṇūpeto, tasmā maṃsasoteneva assosīti vadanti.
సమ్పత్తిహేతుతాయ పసాదో సినేహపరియాయేన వుత్తో.
Sampattihetutāya pasādo sinehapariyāyena vutto.
ఇన్ద్రియానం తిక్ఖభావాపాదనం తేజనం. తోసనం పమోదనం.
Indriyānaṃ tikkhabhāvāpādanaṃ tejanaṃ. Tosanaṃ pamodanaṃ.
బోజ్ఝఙ్గపబ్బవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.
సమథవిపస్సనావసేన పఠమస్స సతిపట్ఠానస్స, సుద్ధవిపస్సనావసేన ఇతరేసం. ఆగమనవసేన వుత్తం అఞ్ఞథా మగ్గసమ్మాసతియా కథం కాయారమ్మణతా సియాతి అధిప్పాయో. కాయానుపస్సిఆదీనం చతుబ్బిధానం పుగ్గలానం వుత్తానం. తేనాహ ‘‘న హి సక్కా ఏకస్స…పే॰… వత్తు’’న్తి. అనేకసతిసమ్భవావబోధపసఙ్గాతి ఏకచిత్తుప్పాదేన అనేకిస్సా సతియా సమ్భవస్స, సతి చ తస్మిం అనేకావబోధస్స చ ఆపజ్జనతో. సకిచ్చపరిచ్ఛిన్నేతి అత్తనో కిచ్చవిసేసవిసిట్ఠే. ధమ్మభేదేనాతి ఆరమ్మణభేదవిసిట్ఠేన ధమ్మవిసేసేన. న ధమ్మస్స ధమ్మో కిచ్చన్తి ఏకస్స ధమ్మస్స అఞ్ఞధమ్మో కిచ్చం నామ న హోతి తదభావతో. ధమ్మభేదేన ధమ్మస్స విభాగేన. తస్స భేదోతి తస్స కిచ్చస్స భేదో నత్థి. తస్మాతి యస్మా నయిధ ధమ్మస్స విభాగేన కిచ్చభేదో ఇచ్ఛితో, కిచ్చభేదేన పన ధమ్మవిభాగో ఇచ్ఛితో, తస్మా. తేన వుత్తం ‘‘ఏకావా’’తిఆది.
Samathavipassanāvasena paṭhamassa satipaṭṭhānassa, suddhavipassanāvasena itaresaṃ. Āgamanavasena vuttaṃ aññathā maggasammāsatiyā kathaṃ kāyārammaṇatā siyāti adhippāyo. Kāyānupassiādīnaṃ catubbidhānaṃ puggalānaṃ vuttānaṃ. Tenāha ‘‘na hi sakkā ekassa…pe… vattu’’nti. Anekasatisambhavāvabodhapasaṅgāti ekacittuppādena anekissā satiyā sambhavassa, sati ca tasmiṃ anekāvabodhassa ca āpajjanato. Sakiccaparicchinneti attano kiccavisesavisiṭṭhe. Dhammabhedenāti ārammaṇabhedavisiṭṭhena dhammavisesena. Na dhammassa dhammo kiccanti ekassa dhammassa aññadhammo kiccaṃ nāma na hoti tadabhāvato. Dhammabhedena dhammassa vibhāgena. Tassa bhedoti tassa kiccassa bhedo natthi. Tasmāti yasmā nayidha dhammassa vibhāgena kiccabhedo icchito, kiccabhedena pana dhammavibhāgo icchito, tasmā. Tena vuttaṃ ‘‘ekāvā’’tiādi.
సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
౩౭౪. ‘‘కాయే కాయానుపస్సీ’’తి ఇదం పుగ్గలాధిట్ఠానేన సతిపట్ఠానవిసేసనం, తఞ్చ ఆగమనసిద్ధం, అఞ్ఞథా తస్స అసమ్భవతోతి ఆహ ‘‘ఆగమనవసేన…పే॰… దేసేత్వా’’తి. పుగ్గలం అనామసిత్వాతి ‘‘కాయే కాయానుపస్సీ’’తి ఏవం పుగ్గలం అగ్గహేత్వా. తథా అనామసనతో ఏవ ఆగమనవిసేసనం అకత్వా. నయద్వయేతి అనుపస్సనానయో, సుద్ధికనయోతి ఏతస్మిం నయద్వయే.
374. ‘‘Kāye kāyānupassī’’ti idaṃ puggalādhiṭṭhānena satipaṭṭhānavisesanaṃ, tañca āgamanasiddhaṃ, aññathā tassa asambhavatoti āha ‘‘āgamanavasena…pe… desetvā’’ti. Puggalaṃ anāmasitvāti ‘‘kāye kāyānupassī’’ti evaṃ puggalaṃ aggahetvā. Tathā anāmasanato eva āgamanavisesanaṃ akatvā. Nayadvayeti anupassanānayo, suddhikanayoti etasmiṃ nayadvaye.
అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
సతిపట్ఠానవిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Satipaṭṭhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౭. సతిపట్ఠానవిభఙ్గో • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
౧. సుత్తన్తభాజనీయం ఉద్దేసవారవణ్ణనా • 1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā
౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ౭. సతిపట్ఠానవిభఙ్గో • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo