| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
៧. សតិបដ្ឋានវិភង្គោ
7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយំ
1. Suttantabhājanīyaṃ
ឧទ្ទេសវារវណ្ណនា
Uddesavāravaṇṇanā
៣៥៥. តយោ សតិបដ្ឋានាតិ សតិបដ្ឋាន-សទ្ទស្ស អត្ថុទ្ធារំ ករោតិ, ន ឥធ បាឡិយំ វុត្តស្ស សតិបដ្ឋាន-សទ្ទស្ស អត្ថទស្សនំ។ អាទីសុ ហិ សតិគោចរោតិ អាទិ-សទ្ទេន ‘‘ផស្សសមុទយា វេទនានំ សមុទយោ, នាមរូបសមុទយា ចិត្តស្ស សមុទយោ, មនសិការសមុទយា ធម្មានំ សមុទយោ’’តិ (សំ. និ. ៥.៤០៨) សតិបដ្ឋានន្តិ វុត្តានំ សតិគោចរានំ ទីបកេ សុត្តប្បទេសេ សង្គណ្ហាតិ។ ឯវំ បដិសម្ភិទាបាឡិយម្បិ អវសេសបាឡិប្បទេសទស្សនត្ថោ អាទិ-សទ្ទោ ទដ្ឋព្ពោ។ ទានាទីនិបិ ករោន្តស្ស រូបាទីនិ កសិណាទីនិ ច សតិយា ឋានំ ហោតីតិ តំនិវារណត្ថមាហ ‘‘បធានំ ឋាន’’ន្តិ។ ប-សទ្ទោ ហិ បធានត្ថទីបកោតិ អធិប្បាយោ។
355. Tayosatipaṭṭhānāti satipaṭṭhāna-saddassa atthuddhāraṃ karoti, na idha pāḷiyaṃ vuttassa satipaṭṭhāna-saddassa atthadassanaṃ. Ādīsu hi satigocaroti ādi-saddena ‘‘phassasamudayā vedanānaṃ samudayo, nāmarūpasamudayā cittassa samudayo, manasikārasamudayā dhammānaṃ samudayo’’ti (saṃ. ni. 5.408) satipaṭṭhānanti vuttānaṃ satigocarānaṃ dīpake suttappadese saṅgaṇhāti. Evaṃ paṭisambhidāpāḷiyampi avasesapāḷippadesadassanattho ādi-saddo daṭṭhabbo. Dānādīnipi karontassa rūpādīni kasiṇādīni ca satiyā ṭhānaṃ hotīti taṃnivāraṇatthamāha ‘‘padhānaṃ ṭhāna’’nti. Pa-saddo hi padhānatthadīpakoti adhippāyo.
អរិយោតិ អរិយំ សេដ្ឋំ សម្មាសម្ពុទ្ធមាហ។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ សឡាយតនវិភង្គសុត្តេតិ អត្ថោ។ សុត្តេកទេសេន ហិ សុត្តំ ទស្សេតិ។ តត្ថ ហិ –
Ariyoti ariyaṃ seṭṭhaṃ sammāsambuddhamāha. Etthāti etasmiṃ saḷāyatanavibhaṅgasutteti attho. Suttekadesena hi suttaṃ dasseti. Tattha hi –
‘‘តយោ សតិបដ្ឋានា យទរិយោ…បេ.… អរហតីតិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ, កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, សត្ថា សាវកានំ ធម្មំ ទេសេតិ អនុកម្បកោ ហិតេសី អនុកម្បំ ឧបាទាយ ‘ឥទំ វោ ហិតាយ ឥទំ វោ សុខាយា’តិ។ តស្ស សាវកា ន សុស្សូសន្តិ, ន សោតំ ឱទហន្តិ, ន អញ្ញា ចិត្តំ ឧបដ្ឋាបេន្តិ, វោក្កម្ម ច សត្ថុសាសនា វត្តន្តិ។ តត្រ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ ន ចេវ អនត្តមនោ ហោតិ, ន ច អនត្តមនតំ បដិសំវេទេតិ, អនវស្សុតោ ច វិហរតិ សតោ សម្បជានោ។ ឥទំ, ភិក្ខវេ, បឋមំ សតិបដ្ឋានំ។ យទរិយោ…បេ.… អរហតិ។
‘‘Tayo satipaṭṭhānā yadariyo…pe… arahatīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, satthā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti anukampako hitesī anukampaṃ upādāya ‘idaṃ vo hitāya idaṃ vo sukhāyā’ti. Tassa sāvakā na sussūsanti, na sotaṃ odahanti, na aññā cittaṃ upaṭṭhāpenti, vokkamma ca satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ. Yadariyo…pe… arahati.
‘‘បុន ចបរំ ភិក្ខវេ សត្ថា…បេ.… ឥទំ វោ សុខាយាតិ។ តស្ស ឯកច្ចេ សាវកា ន សុស្សូសន្តិ…បេ.… វត្តន្តិ។ ឯកច្ចេ សាវកា សុស្សូសន្តិ …បេ.… ន ច វោក្កម្ម សត្ថុសាសនា វត្តន្តិ។ តត្រ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ ន ចេវ អត្តមនោ ហោតិ, ន ច អត្តមនតំ បដិសំវេទេតិ។ ន ចេវ អនត្តមនោ ហោតិ, ន ច អនត្តមនតំ បដិសំវេទេតិ។ អត្តមនតញ្ច អនត្តមនតញ្ច តទុភយំ អភិនិវជ្ជេត្វា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ សតោ សម្បជានោ។ ឥទំ, ភិក្ខវេ, ទុតិយំ…បេ.…។
‘‘Puna caparaṃ bhikkhave satthā…pe… idaṃ vo sukhāyāti. Tassa ekacce sāvakā na sussūsanti…pe… vattanti. Ekacce sāvakā sussūsanti …pe… na ca vokkamma satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva attamano hoti, na ca attamanataṃ paṭisaṃvedeti. Na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti. Attamanatañca anattamanatañca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, dutiyaṃ…pe….
‘‘បុន ចបរំ…បេ.… សុខាយាតិ។ តស្ស សាវកា សុស្សូសន្តិ…បេ.… វត្តន្តិ។ តត្រ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ អត្តមនោ ចេវ ហោតិ, អត្តមនតញ្ច បដិសំវេទេតិ, អនវស្សុតោ ច វិហរតិ សតោ សម្បជានោ។ ឥទំ, ភិក្ខវេ, តតិយ’’ន្តិ (ម. និ. ៣.៣១១) –
‘‘Puna caparaṃ…pe… sukhāyāti. Tassa sāvakā sussūsanti…pe… vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato attamano ceva hoti, attamanatañca paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, tatiya’’nti (ma. ni. 3.311) –
ឯវំ បដិឃានុនយេហិ អនវស្សុតតា, និច្ចំ ឧបដ្ឋិតសតិតា, តទុភយវីតិវត្តតា សតិបដ្ឋានន្តិ វុត្តា។ ពុទ្ធានមេវ កិរ និច្ចំ ឧបដ្ឋិតសតិតា ហោតិ, ន បច្ចេកពុទ្ធាទីនន្តិ។
Evaṃ paṭighānunayehi anavassutatā, niccaṃ upaṭṭhitasatitā, tadubhayavītivattatā satipaṭṭhānanti vuttā. Buddhānameva kira niccaṃ upaṭṭhitasatitā hoti, na paccekabuddhādīnanti.
ប-សទ្ទោ អារម្ភំ ជោតេតិ, អារម្ភោ ច បវត្តីតិ កត្វា អាហ ‘‘បវត្តយិតព្ពតោតិ អត្ថោ’’តិ។ សតិយា ករណភូតាយ បដ្ឋានំ បដ្ឋាបេតព្ពំ សតិបដ្ឋានំ។ អន-សទ្ទញ្ហិ ពហុលំ-វចនេន កម្មត្ថំ ឥច្ឆន្តិ សទ្ទវិទូ, តថេវ កត្តុអត្ថម្បិ ឥច្ឆន្តីតិ បុន តតិយនយេ ‘‘បតិដ្ឋាតីតិ បដ្ឋាន’’ន្តិ វុត្តំ។ តត្ថ ប-សទ្ទោ ភុសត្ថំ បក្ខន្ទនំ ទីបេតីតិ ‘‘ឱក្កន្តិត្វា បក្ខន្ទិត្វា វត្តតីតិ អត្ថោ’’តិ អាហ។ បុន ភាវត្ថេ សតិ-សទ្ទំ បដ្ឋាន-សទ្ទញ្ច វណ្ណេន្តោ ‘‘អថ វា’’តិអាទិមាហ។ តេន បុរិមត្ថេ សតិ-សទ្ទោ បដ្ឋាន-សទ្ទោ ច កត្តុអត្ថោតិ វិញ្ញាយតិ។
Pa-saddo ārambhaṃ joteti, ārambho ca pavattīti katvā āha ‘‘pavattayitabbatoti attho’’ti. Satiyā karaṇabhūtāya paṭṭhānaṃ paṭṭhāpetabbaṃ satipaṭṭhānaṃ. Ana-saddañhi bahulaṃ-vacanena kammatthaṃ icchanti saddavidū, tatheva kattuatthampi icchantīti puna tatiyanaye ‘‘patiṭṭhātīti paṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Tattha pa-saddo bhusatthaṃ pakkhandanaṃ dīpetīti ‘‘okkantitvā pakkhanditvā vattatīti attho’’ti āha. Puna bhāvatthe sati-saddaṃ paṭṭhāna-saddañca vaṇṇento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tena purimatthe sati-saddo paṭṭhāna-saddo ca kattuatthoti viññāyati.
វិសេសេន កាយោ ច វេទនា ច អស្សាទស្ស ការណន្តិ តប្បហានត្ថំ តេសំ តណ្ហាវត្ថូនំ ឱឡារិកសុខុមានំ អសុភទុក្ខតាទស្សនានិ មន្ទតិក្ខបញ្ញេហិ តណ្ហាចរិតេហិ សុករានីតិ តានិ តេសំ វិសុទ្ធិមគ្គោតិ វុត្តានិ, ឯវំ ទិដ្ឋិយា វិសេសការណេសុ ចិត្តធម្មេសុ អនិច្ចានត្តតាទស្សនានិ នាតិបភេទាតិបភេទគតេសុ តេសុ តប្បហានត្ថំ មន្ទតិក្ខានំ ទិដ្ឋិចរិតានំ សុករានីតិ តេសំ តានិ វិសុទ្ធិមគ្គោតិ។ តិក្ខោ សមថយានិកោ ឱឡារិការម្មណំ បរិគ្គណ្ហន្តោ តត្ថ អដ្ឋត្វា ឈានំ សមាបជ្ជិត្វា វុដ្ឋាយ វេទនំ បរិគ្គណ្ហាតីតិ អាហ ‘‘ឱឡារិការម្មណេ អសណ្ឋហនតោ’’តិ។ វិបស្សនាយានិកស្ស សុខុមេ ចិត្តេ ធម្មេសុ ច ចិត្តំ បក្ខន្ទតីតិ តទនុបស្សនានំ តំវិសុទ្ធិមគ្គតា វុត្តា។
Visesena kāyo ca vedanā ca assādassa kāraṇanti tappahānatthaṃ tesaṃ taṇhāvatthūnaṃ oḷārikasukhumānaṃ asubhadukkhatādassanāni mandatikkhapaññehi taṇhācaritehi sukarānīti tāni tesaṃ visuddhimaggoti vuttāni, evaṃ diṭṭhiyā visesakāraṇesu cittadhammesu aniccānattatādassanāni nātipabhedātipabhedagatesu tesu tappahānatthaṃ mandatikkhānaṃ diṭṭhicaritānaṃ sukarānīti tesaṃ tāni visuddhimaggoti. Tikkho samathayāniko oḷārikārammaṇaṃ pariggaṇhanto tattha aṭṭhatvā jhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya vedanaṃ pariggaṇhātīti āha ‘‘oḷārikārammaṇe asaṇṭhahanato’’ti. Vipassanāyānikassa sukhume citte dhammesu ca cittaṃ pakkhandatīti tadanupassanānaṃ taṃvisuddhimaggatā vuttā.
តេសំ តត្ថាតិ ឯត្ថ តត្ថ-សទ្ទស្ស បហានត្ថន្តិ ឯតេន យោជនា។ បញ្ច កាមគុណា សវិសេសា កាយេ លព្ភន្តីតិ វិសេសេន កាយោ កាមោឃស្ស វត្ថុ, ភវេ សុខគ្គហណវសេន ភវស្សាទោ ហោតីតិ ភវោឃស្ស វេទនា, សន្តតិឃនគ្គហណវសេន ចិត្តេ អត្តាភិនិវេសោ ហោតីតិ ទិដ្ឋោឃស្ស ចិត្តំ, ធម្មវិនិព្ភោគស្ស ធម្មានំ ធម្មមត្តតាយ ច ទុប្បដិវិជ្ឈត្តា សម្មោហោ ហោតីតិ អវិជ្ជោឃស្ស ធម្មា, តស្មា តេសុ តេសំ បហានត្ថំ ចត្តារោវ វុត្តា, ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ អនុសេតីតិ ទុក្ខទុក្ខវិបរិណាមទុក្ខសង្ខារទុក្ខភូតា វេទនា វិសេសេន ព្យាបាទកាយគន្ថស្ស វត្ថុ, ចិត្តេ និច្ចគ្គហណវសេន សស្សតស្ស អត្តនោ សីលេន សុទ្ធីតិអាទិបរាមសនំ ហោតីតិ សីលព្ពតបរាមាសស្ស ចិត្តំ, នាមរូបបរិច្ឆេទេន ភូតំ ភូតតោ អបស្សន្តស្ស ភវវិភវទិដ្ឋិសង្ខាតោ ឥទំសច្ចាភិនិវេសោ ហោតីតិ តស្ស ធម្មា…បេ.… សុខវេទនាស្សាទវសេន បរលោកនិរបេក្ខោ ‘‘នត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិអាទិបរាមាសំ ឧប្បាទេតីតិ ទិដ្ឋុបាទានស្ស វេទនា។ សន្តតិឃនគ្គហណវសេន សរាគាទិចិត្តេ សម្មោហោ ហោតីតិ មោហាគតិយា ចិត្តំ, ធម្មសភាវានវពោធេន ភយំ ហោតីតិ ភយាគតិយា ធម្មា…បេ.… អវុត្តានំ វុត្តនយេន វត្ថុភាវោ យោជេតព្ពោ។
Tesaṃ tatthāti ettha tattha-saddassa pahānatthanti etena yojanā. Pañca kāmaguṇā savisesā kāye labbhantīti visesena kāyo kāmoghassa vatthu, bhave sukhaggahaṇavasena bhavassādo hotīti bhavoghassa vedanā, santatighanaggahaṇavasena citte attābhiniveso hotīti diṭṭhoghassa cittaṃ, dhammavinibbhogassa dhammānaṃ dhammamattatāya ca duppaṭivijjhattā sammoho hotīti avijjoghassa dhammā, tasmā tesu tesaṃ pahānatthaṃ cattārova vuttā, dukkhāya vedanāya paṭighānusayo anusetīti dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhabhūtā vedanā visesena byāpādakāyaganthassa vatthu, citte niccaggahaṇavasena sassatassa attano sīlena suddhītiādiparāmasanaṃ hotīti sīlabbataparāmāsassa cittaṃ, nāmarūpaparicchedena bhūtaṃ bhūtato apassantassa bhavavibhavadiṭṭhisaṅkhāto idaṃsaccābhiniveso hotīti tassa dhammā…pe… sukhavedanāssādavasena paralokanirapekkho ‘‘natthi dinna’’ntiādiparāmāsaṃ uppādetīti diṭṭhupādānassa vedanā. Santatighanaggahaṇavasena sarāgādicitte sammoho hotīti mohāgatiyā cittaṃ, dhammasabhāvānavabodhena bhayaṃ hotīti bhayāgatiyā dhammā…pe… avuttānaṃ vuttanayena vatthubhāvo yojetabbo.
‘‘អាហារសមុទយា កាយសមុទយោ, ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោ (សំ. និ. ៥.៤០៨), សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណំ, វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូប’’ន្តិ (ម. និ. ៣.១២៦; សំ. និ. ២.១; ឧទា. ១) វចនតោ កាយាទីនំ សមុទយភូតា កពឡីការាហារផស្សមនោសញ្ចេតនាវិញ្ញាណាហារា កាយាទិបរិជាននេន បរិញ្ញាតា ហោន្តីតិ អាហ ‘‘ចតុព្ពិធាហារបរិញ្ញត្ថ’’ន្តិ។ បករណនយោតិ តម្ពបណ្ណិភាសាយ វណ្ណនានយោ។ នេត្តិបេដកប្បករណេ ធម្មកថិកានំ យោជនានយោតិបិ វទន្តិ។
‘‘Āhārasamudayā kāyasamudayo, phassasamudayā vedanāsamudayo (saṃ. ni. 5.408), saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti (ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1; udā. 1) vacanato kāyādīnaṃ samudayabhūtā kabaḷīkārāhāraphassamanosañcetanāviññāṇāhārā kāyādiparijānanena pariññātā hontīti āha ‘‘catubbidhāhārapariññattha’’nti. Pakaraṇanayoti tambapaṇṇibhāsāya vaṇṇanānayo. Nettipeṭakappakaraṇe dhammakathikānaṃ yojanānayotipi vadanti.
សរណវសេនាតិ កាយាទីនំ កុសលាទិធម្មានញ្ច ធារណតាវសេន។ សរន្តិ គច្ឆន្តិ ឯតាយាតិ សតីតិ ឥមស្មិំ អត្ថេ ឯកត្តេ និព្ពានេ សមាគមោ ឯកត្តសមោសរណំ។ ឯតទេវ ហិ ទស្សេតុំ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិមាហ។ ឯកនិព្ពានប្បវេសហេតុភូតោ វា សមានតាយ ឯកោ សតិបដ្ឋានសភាវោ ឯកត្តំ, តត្ថ សមោសរណំ តំសភាគតា ឯកត្តសមោសរណំ។ ឯកនិព្ពានប្បវេសហេតុភាវំ បន ទស្សេតុំ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិមាហ។ ឯតស្មិំ អត្ថេ សរណេកត្តសមោសរណានិ សហ សតិបដ្ឋានេកភាវស្ស ការណត្តេន វុត្តានីតិ ទដ្ឋព្ពានិ, បុរិមស្មិំ វិសុំ។ សរណវសេនាតិ វា គមនវសេនាតិ អត្ថេ សតិ តទេវ គមនំ សមោសរណន្តិ សមោសរណេ វា សតិ-សទ្ទត្ថវសេន អវុច្ចមានេ ធារណតាវ សតីតិ សតិ-សទ្ទត្ថន្តរាភាវា បុរិមំ សតិភាវស្ស ការណំ, បច្ឆិមំ ឯកភាវស្សាតិ និព្ពានសមោសរណេបិ សហិតានេវ តានិ សតិបដ្ឋានេកភាវស្ស ការណានិ។
Saraṇavasenāti kāyādīnaṃ kusalādidhammānañca dhāraṇatāvasena. Saranti gacchanti etāyāti satīti imasmiṃ atthe ekatte nibbāne samāgamo ekattasamosaraṇaṃ. Etadeva hi dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Ekanibbānappavesahetubhūto vā samānatāya eko satipaṭṭhānasabhāvo ekattaṃ, tattha samosaraṇaṃ taṃsabhāgatā ekattasamosaraṇaṃ. Ekanibbānappavesahetubhāvaṃ pana dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Etasmiṃ atthe saraṇekattasamosaraṇāni saha satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇattena vuttānīti daṭṭhabbāni, purimasmiṃ visuṃ. Saraṇavasenāti vā gamanavasenāti atthe sati tadeva gamanaṃ samosaraṇanti samosaraṇe vā sati-saddatthavasena avuccamāne dhāraṇatāva satīti sati-saddatthantarābhāvā purimaṃ satibhāvassa kāraṇaṃ, pacchimaṃ ekabhāvassāti nibbānasamosaraṇepi sahitāneva tāni satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇāni.
ចុទ្ទសវិធេនាតិ ឥទំ មហាសតិបដ្ឋានសុត្តេ (ទី. និ. ២.៣៧២ អាទយោ; ម. និ. ១.១០៥ អាទយោ) វុត្តានំ អានាបានបព្ពាទីនំ វសេន។ តថា បញ្ចវិធេន ធម្មានុបស្សនន្តិ ឯត្ថាបិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯត្ថ ច ឧដ្ឋានកភណ្ឌសទិសតា តំតំសតិបដ្ឋានភាវនានុភាវស្ស ទដ្ឋព្ពា។ ភិក្ខុគោចរា ហិ ឯតេ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘គោចរេ, ភិក្ខវេ, ចរថ សកេ បេត្តិកេ វិសយេ’’តិអាទិ (សំ. និ. ៥.៣៧២; ទី. និ. ៣.៨០)។
Cuddasavidhenāti idaṃ mahāsatipaṭṭhānasutte (dī. ni. 2.372 ādayo; ma. ni. 1.105 ādayo) vuttānaṃ ānāpānapabbādīnaṃ vasena. Tathā pañcavidhena dhammānupassananti etthāpi daṭṭhabbaṃ. Ettha ca uṭṭhānakabhaṇḍasadisatā taṃtaṃsatipaṭṭhānabhāvanānubhāvassa daṭṭhabbā. Bhikkhugocarā hi ete. Vuttañhi ‘‘gocare, bhikkhave, caratha sake pettike visaye’’tiādi (saṃ. ni. 5.372; dī. ni. 3.80).
កាយានុបស្សនាទិបដិបត្តិយា ភិក្ខុ ហោតីតិ ភិក្ខុំ ‘‘កាយានុបស្សី វិហរតី’’តិអាទិនា ទស្សេតិ ភិក្ខុម្ហិ តំនិយមតោ។ តេនាហ ‘‘បដិបត្តិយា វា ភិក្ខុភាវទស្សនតោ’’តិ។
Kāyānupassanādipaṭipattiyā bhikkhu hotīti bhikkhuṃ ‘‘kāyānupassī viharatī’’tiādinā dasseti bhikkhumhi taṃniyamato. Tenāha ‘‘paṭipattiyā vā bhikkhubhāvadassanato’’ti.
សមំ ចរេយ្យាតិ កាយាទិវិសមចរិយំ បហាយ កាយាទីហិ សមំ ចរេយ្យ។ រាគាទិវូបសមេន សន្តោ, ឥន្ទ្រិយទមនេន ទន្តោ, ចតុមគ្គនិយមេន និយតោ, សេដ្ឋចារិតាយ ព្រហ្មចារី។ កាយទណ្ឌាទិឱរោបនេន និធាយ ទណ្ឌំ។ សោ ឯវរូបោ ពាហិតបាបសមិតបាបភិន្នកិលេសតាហិ ព្រាហ្មណាទិសមញ្ញោ វេទិតព្ពោ។
Samaṃ careyyāti kāyādivisamacariyaṃ pahāya kāyādīhi samaṃ careyya. Rāgādivūpasamena santo, indriyadamanena danto, catumagganiyamena niyato, seṭṭhacāritāya brahmacārī. Kāyadaṇḍādioropanena nidhāya daṇḍaṃ. So evarūpo bāhitapāpasamitapāpabhinnakilesatāhi brāhmaṇādisamañño veditabbo.
កាយានុបស្សនាឧទ្ទេសវណ្ណនា
Kāyānupassanāuddesavaṇṇanā
អសម្មិស្សតោតិ វេទនាទយោបិ ឯត្ថ សិតា, ឯត្ថ បដិពទ្ធាតិ កាយេ វេទនាទិអនុបស្សនាបសង្គេបិ អាបន្នេ តទមិស្សតោតិ អត្ថោ។ អវយវីគាហសមញ្ញាតិធាវនសារាទានាភិនិវេសនិសេធនត្ថំ កាយំ អង្គបច្ចង្គេហិ, តានិ ច កេសាទីហិ, កេសាទិកេ ច ភូតុបាទាយរូបេហិ វិនិព្ភុជ្ជន្តោ ‘‘តថា ន កាយេ’’តិអាទិមាហ។ បាសាទាទិនគរាវយវសមូហេ អវយវីវាទិនោបិ អវយវីគាហំ ន ករោន្តិ។ នគរំ នាម កោចិ អត្ថោ អត្ថីតិ បន កេសញ្ចិ សមញ្ញាតិធាវនំ សិយាតិ ឥត្ថិបុរិសាទិសមញ្ញាតិធាវនេ នគរនិទស្សនំ វុត្តំ។
Asammissatoti vedanādayopi ettha sitā, ettha paṭibaddhāti kāye vedanādianupassanāpasaṅgepi āpanne tadamissatoti attho. Avayavīgāhasamaññātidhāvanasārādānābhinivesanisedhanatthaṃ kāyaṃ aṅgapaccaṅgehi, tāni ca kesādīhi, kesādike ca bhūtupādāyarūpehi vinibbhujjanto ‘‘tathā na kāye’’tiādimāha. Pāsādādinagarāvayavasamūhe avayavīvādinopi avayavīgāhaṃ na karonti. Nagaraṃ nāma koci attho atthīti pana kesañci samaññātidhāvanaṃ siyāti itthipurisādisamaññātidhāvane nagaranidassanaṃ vuttaṃ.
យំ បស្សតិ ឥត្ថិំ វា បុរិសំ វា, ននុ ចក្ខុនា ឥត្ថិបុរិសទស្សនំ នត្ថីតិ? សច្ចំ នត្ថិ, ‘‘ឥត្ថិំ បស្សាមិ, បុរិសំ បស្សាមី’’តិ បន បវត្តសញ្ញាយ វសេន ‘‘យំ បស្សតី’’តិ វុត្តំ។ មិច្ឆាទស្សនេ វា ទិដ្ឋិយា យំ បស្សតិ, ន តំ ទិដ្ឋំ, តំ រូបាយតនំ ន ហោតិ, រូបាយតនំ វា តំ ន ហោតីតិ អត្ថោ។ អថ វា តំ កេសាទិភូតុបាទាយសមូហសង្ខាតំ ទិដ្ឋំ ន ហោតិ, ទិដ្ឋំ វា យថាវុត្តំ ន ហោតីតិ អត្ថោ។ យំ ទិដ្ឋំ តំ ន បស្សតីតិ យំ រូបាយតនំ, កេសាទិភូតុបាទាយសមូហសង្ខាតំ វា ទិដ្ឋំ, តំ បញ្ញាចក្ខុនា ភូតតោ ន បស្សតីតិ អត្ថោ។
Yaṃ passati itthiṃ vā purisaṃ vā, nanu cakkhunā itthipurisadassanaṃ natthīti? Saccaṃ natthi, ‘‘itthiṃ passāmi, purisaṃ passāmī’’ti pana pavattasaññāya vasena ‘‘yaṃ passatī’’ti vuttaṃ. Micchādassane vā diṭṭhiyā yaṃ passati, na taṃ diṭṭhaṃ, taṃ rūpāyatanaṃ na hoti, rūpāyatanaṃ vā taṃ na hotīti attho. Atha vā taṃ kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ diṭṭhaṃ na hoti, diṭṭhaṃ vā yathāvuttaṃ na hotīti attho. Yaṃ diṭṭhaṃ taṃ na passatīti yaṃ rūpāyatanaṃ, kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ vā diṭṭhaṃ, taṃ paññācakkhunā bhūtato na passatīti attho.
ន អញ្ញធម្មានុបស្សីតិ ន អញ្ញសភាវានុបស្សី, អសុភាទិតោ អញ្ញាការានុបស្សី ន ហោតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ បថវីកាយន្តិ កេសាទិបថវិំ ធម្មសមូហត្តា កាយោតិ វទតិ, លក្ខណបថវិមេវ វា អនេកប្បភេទសកលសរីរគតំ បុព្ពាបរិយភាវេន បវត្តមានំ សមូហវសេន គហេត្វា កាយោតិ វទតិ, ឯវំ អញ្ញត្ថាបិ។
Na aññadhammānupassīti na aññasabhāvānupassī, asubhādito aññākārānupassī na hotīti vuttaṃ hoti. Pathavīkāyanti kesādipathaviṃ dhammasamūhattā kāyoti vadati, lakkhaṇapathavimeva vā anekappabhedasakalasarīragataṃ pubbāpariyabhāvena pavattamānaṃ samūhavasena gahetvā kāyoti vadati, evaṃ aññatthāpi.
អជ្ឈត្តពហិទ្ធាតិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធាធម្មានំ ឃដិតារម្មណំ ឯកតោ អារម្មណភាវោ នត្ថីតិ អត្ថោ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា ធម្មា វា ឃដិតារម្មណំ ឥទំ នត្ថីតិ អត្ថោ។ តីសុ ភវេសុ កិលេសានន្តិ ភវត្តយវិសយានំ កិលេសានន្តិ អត្ថោ។
Ajjhattabahiddhāti ajjhattabahiddhādhammānaṃ ghaṭitārammaṇaṃ ekato ārammaṇabhāvo natthīti attho, ajjhattabahiddhā dhammā vā ghaṭitārammaṇaṃ idaṃ natthīti attho. Tīsu bhavesu kilesānanti bhavattayavisayānaṃ kilesānanti attho.
សព្ពត្ថិកន្តិ សព្ពត្ថ ភវំ។ សព្ពស្មិំ លីនេ ឧទ្ធដេ ច ចិត្តេ ឥច្ឆិតព្ពត្តា, សព្ពេ វា លីនេ ឧទ្ធដេ ច ភាវេតព្ពា ពោជ្ឈង្គា អត្ថិកា ឯតាយាតិ សព្ពត្ថិកា។ អន្តោសង្ខេបោតិ អន្តោឱលីយនា កោសជ្ជន្តិ អត្ថោ។
Sabbatthikanti sabbattha bhavaṃ. Sabbasmiṃ līne uddhaṭe ca citte icchitabbattā, sabbe vā līne uddhaṭe ca bhāvetabbā bojjhaṅgā atthikā etāyāti sabbatthikā. Antosaṅkhepoti antoolīyanā kosajjanti attho.
អវិសេសេន ទ្វីហិបិ នីវរណប្បហានំ វុត្តន្តិ កត្វា បុន ឯកេកេន វុត្តប្បហានវិសេសំ ទស្សេតុំ ‘‘វិសេសេនា’’តិ អាហ, ‘‘វិនេយ្យ នីវរណានី’’តិ អវត្វា អភិជ្ឈាទោមនស្សវិនយស្ស វា បយោជនំ ទស្សេន្តោ ‘‘វិសេសេនា’’តិអាទិមាហ។ កាយានុបស្សនាភាវនាយ ឧជុវិបច្ចនីកានំ អនុរោធវិរោធាទីនំ បហានទស្សនញ្ហិ ឯតស្ស បយោជនន្តិ។ កាយភាវនាយាតិ កាយានុបស្សនាភាវនា អធិប្បេតា។ តេនាតិ អនុរោធាទិប្បហានវចនេន។
Avisesena dvīhipi nīvaraṇappahānaṃ vuttanti katvā puna ekekena vuttappahānavisesaṃ dassetuṃ ‘‘visesenā’’ti āha, ‘‘vineyya nīvaraṇānī’’ti avatvā abhijjhādomanassavinayassa vā payojanaṃ dassento ‘‘visesenā’’tiādimāha. Kāyānupassanābhāvanāya ujuvipaccanīkānaṃ anurodhavirodhādīnaṃ pahānadassanañhi etassa payojananti. Kāyabhāvanāyāti kāyānupassanābhāvanā adhippetā. Tenāti anurodhādippahānavacanena.
សព្ពត្ថិកកម្មដ្ឋានំ ពុទ្ធានុស្សតិ មេត្តា មរណស្សតិ អសុភភាវនា ច។ សតិសម្បជញ្ញេន ឯតេន យោគិនា បរិហរិយមានំ តំ សព្ពត្ថិកកម្មដ្ឋានំ វុត្តំ សតិសម្បជញ្ញពលេន អវិច្ឆិន្នស្ស តស្ស បរិហរិតព្ពត្តា, សតិយា វា សមថោ វុត្តោ សមាធិក្ខន្ធសង្គហិតត្តា។
Sabbatthikakammaṭṭhānaṃ buddhānussati mettā maraṇassati asubhabhāvanā ca. Satisampajaññena etena yoginā parihariyamānaṃ taṃ sabbatthikakammaṭṭhānaṃ vuttaṃ satisampajaññabalena avicchinnassa tassa pariharitabbattā, satiyā vā samatho vutto samādhikkhandhasaṅgahitattā.
កាយានុបស្សនាឧទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kāyānupassanāuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
វេទនានុបស្សនាទិឧទ្ទេសវណ្ណនា
Vedanānupassanādiuddesavaṇṇanā
កេវលំ បនិធាតិអាទិនា ឥធ ឯត្តកំ វេទិតព្ពន្តិ វេទិតព្ពំ បរិច្ឆេទំ ទស្សេតិ។ អទ្ទមទក្ខីតិ ទ្វេបិ ឯកត្ថា។ សម្មទ្ទសោតិ សម្មា បស្សកោ។
Kevalaṃ panidhātiādinā idha ettakaṃ veditabbanti veditabbaṃ paricchedaṃ dasseti. Addamadakkhīti dvepi ekatthā. Sammaddasoti sammā passako.
សុខទុក្ខតោបិ ចាតិ សុខាទីនំ ឋិតិវិបរិណាមញាណសុខតាយ, វិបរិណាមដ្ឋិតិអញ្ញាណទុក្ខតាយ ច វុត្តត្តា តិស្សោបិ ច សុខតោ តិស្សោបិ ច ទុក្ខតោ អនុបស្សិតព្ពាតិ អត្ថោ។
Sukhadukkhatopi cāti sukhādīnaṃ ṭhitivipariṇāmañāṇasukhatāya, vipariṇāmaṭṭhitiaññāṇadukkhatāya ca vuttattā tissopi ca sukhato tissopi ca dukkhato anupassitabbāti attho.
រូបាទិអារម្មណឆន្ទាទិអធិបតិញាណាទិសហជាតកាមាវចរាទិភូមិនានត្តភេទានំ កុសលាកុសលតព្ពិបាកកិរិយានានត្តភេទស្ស ច អាទិ-សទ្ទេន សសង្ខារិកាសង្ខារិកសវត្ថុកាវត្ថុកាទិនានត្តភេទានញ្ច វសេនាតិ យោជេតព្ពំ។ សុញ្ញតាធម្មស្សាតិ ‘‘ធម្មា ហោន្តិ, ខន្ធា ហោន្តី’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១២១) សុញ្ញតាវារេ អាគតសុញ្ញតាសភាវស្ស វសេន។ កាមញ្ចេត្ថាតិអាទិនា បុព្ពេ បហីនត្តា បុន បហានំ ន វត្តព្ពន្តិ ចោទនំ ទស្សេតិ, មគ្គចិត្តក្ខណេ វា ឯកត្ថ បហីនំ សព្ពត្ថ បហីនំ ហោតីតិ វិសុំ វិសុំ ន វត្តព្ពន្តិ។ តត្ថ បុរិមចោទនាយ នានាបុគ្គលបរិហារោ, បច្ឆិមាយ នានាចិត្តក្ខណិកបរិហារោ។ លោកិយភាវនាយ ហិ កាយេ បហីនំ ន វេទនាទីសុ វិក្ខម្ភិតំ ហោតិ។ យទិបិ ន បវត្តេយ្យ, ន បដិបក្ខភាវនាយ តត្ថ សា អភិជ្ឈាទោមនស្សស្ស អប្បវត្តិ ហោតីតិ បុន តប្បហានំ វត្តព្ពមេវាតិ។ ឧភយត្ថ វា ឧភយំ សម្ភវតោ យោជេតព្ពំ។ ឯកត្ថ បហីនំ សេសេសុបិ បហីនំ ហោតីតិ មគ្គសតិបដ្ឋានភាវនំ, លោកិយភាវនាយ វា សព្ពត្ថ អប្បវត្តិមត្តំ សន្ធាយ វុត្តំ។ ‘‘បញ្ចបិ ខន្ធា លោកោ’’តិ ហិ ចតូសុបិ វុត្តន្តិ។
Rūpādiārammaṇachandādiadhipatiñāṇādisahajātakāmāvacarādibhūminānattabhedānaṃ kusalākusalatabbipākakiriyānānattabhedassa ca ādi-saddena sasaṅkhārikāsaṅkhārikasavatthukāvatthukādinānattabhedānañca vasenāti yojetabbaṃ. Suññatādhammassāti ‘‘dhammā honti, khandhā hontī’’tiādinā (dha. sa. 121) suññatāvāre āgatasuññatāsabhāvassa vasena. Kāmañcetthātiādinā pubbe pahīnattā puna pahānaṃ na vattabbanti codanaṃ dasseti, maggacittakkhaṇe vā ekattha pahīnaṃ sabbattha pahīnaṃ hotīti visuṃ visuṃ na vattabbanti. Tattha purimacodanāya nānāpuggalaparihāro, pacchimāya nānācittakkhaṇikaparihāro. Lokiyabhāvanāya hi kāye pahīnaṃ na vedanādīsu vikkhambhitaṃ hoti. Yadipi na pavatteyya, na paṭipakkhabhāvanāya tattha sā abhijjhādomanassassa appavatti hotīti puna tappahānaṃ vattabbamevāti. Ubhayattha vā ubhayaṃ sambhavato yojetabbaṃ. Ekattha pahīnaṃsesesupi pahīnaṃ hotīti maggasatipaṭṭhānabhāvanaṃ, lokiyabhāvanāya vā sabbattha appavattimattaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Pañcapi khandhā loko’’ti hi catūsupi vuttanti.
វេទនានុបស្សនាទិឧទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vedanānupassanādiuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ឧទ្ទេសវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
កាយានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា
Kāyānupassanāniddesavaṇṇanā
៣៥៦. សព្ពប្បការវចនេន ឧទ្ទេសេ ទស្សិតា អជ្ឈត្តាទិអនុបស្សនា បការា ច គហិតា។ តត្ថ អន្តោគធា ចុទ្ទស បការា, កាយគតាសតិសុត្តេ វុត្តា កេសាទិវណ្ណកសិណារម្មណចតុក្កជ្ឈានប្បការា, លោកិយាទិប្បការា ចាតិ តេបិ គហិតា ឯវ។ និទ្ទេសេ ហិ ឯកប្បការនិទ្ទេសេន និទស្សនមត្តំ កតន្តិ, សព្ពប្បការគ្គហណញ្ច ពាហិរេសុបិ ឯកទេសសម្ភវតោ កតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
356. Sabbappakāravacanena uddese dassitā ajjhattādianupassanā pakārā ca gahitā. Tattha antogadhā cuddasa pakārā, kāyagatāsatisutte vuttā kesādivaṇṇakasiṇārammaṇacatukkajjhānappakārā, lokiyādippakārā cāti tepi gahitā eva. Niddese hi ekappakāraniddesena nidassanamattaṃ katanti, sabbappakāraggahaṇañca bāhiresupi ekadesasambhavato katanti daṭṭhabbaṃ.
តិរិយំ តចបរិច្ឆិន្នន្តិ ឯត្ថ ននុ កេសលោមនខានំ អតចបរិច្ឆិន្នតា តចស្ស ច អត្ថីតិ? យទិបិ អត្ថិ, តចបរិច្ឆិន្នពហុលតាយ បន តចបរិច្ឆិន្នតា ន ន ហោតិ កាយស្សាតិ ឯវំ វុត្តំ។ តចោ បរិយន្តោ អស្សាតិ តចបរិយន្តោតិ វុត្តោតិ ឯតេន បន វចនេន កាយេកទេសភូតោ តចោ គហិតោ ឯវ។ តប្បដិពទ្ធា ច កេសាទយោ តទនុបវិដ្ឋមូលា តចបរិយន្តាវ ហោន្តីតិ ទ្វត្តិំសាការសមូហោ សព្ពោបិ កាយោ តចបរិយន្តោតិ វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។
Tiriyaṃ tacaparicchinnanti ettha nanu kesalomanakhānaṃ atacaparicchinnatā tacassa ca atthīti? Yadipi atthi, tacaparicchinnabahulatāya pana tacaparicchinnatā na na hoti kāyassāti evaṃ vuttaṃ. Taco pariyanto assāti tacapariyantoti vuttoti etena pana vacanena kāyekadesabhūto taco gahito eva. Tappaṭibaddhā ca kesādayo tadanupaviṭṭhamūlā tacapariyantāva hontīti dvattiṃsākārasamūho sabbopi kāyo tacapariyantoti vuttoti veditabbo.
‘‘បូរំ នានប្បការស្សា’’តិ វុត្តំ, កេ បន តេ បការា? យេហិ នានប្បការំ អសុចិ វុត្តន្តិ កេសា លោមាតិអាទិ វុត្តន្តិ ឥមមត្ថំ ទីបេន្តោ អាហ ‘‘ឯតេ កេសាទយោ អាការា’’តិ។ អាការា បការាតិ ហិ ឯកោ អត្ថោ។
‘‘Pūraṃ nānappakārassā’’ti vuttaṃ, ke pana te pakārā? Yehi nānappakāraṃ asuci vuttanti kesā lomātiādi vuttanti imamatthaṃ dīpento āha ‘‘ete kesādayo ākārā’’ti. Ākārā pakārāti hi eko attho.
និសិន្នស្ស យាវ អបរិប្ផន្ទនិសជ្ជាមូលកំ ទុក្ខំ ឧប្បជ្ជតិ, យាវតា ឧដ្ឋាតិ វា, តាវ ឯកោ និសជ្ជវារោ។ យេន វិធិនា ឧគ្គហេ កុសលោ ហោតិ, សោ សត្តវិធោ វិធិ ‘‘ឧគ្គហកោសល្ល’’ន្តិ វុច្ចតិ, តំនិព្ពត្តំ វា ញាណំ។
Nisinnassa yāva aparipphandanisajjāmūlakaṃ dukkhaṃ uppajjati, yāvatā uṭṭhāti vā, tāva eko nisajjavāro. Yena vidhinā uggahe kusalo hoti, so sattavidho vidhi ‘‘uggahakosalla’’nti vuccati, taṃnibbattaṃ vā ñāṇaṃ.
បថវីធាតុពហុលភាវតោ មត្ថលុង្គស្ស ករីសាវសានេ តន្តិអារោបនមាហ។ ឯត្ថ បន មំសំ…បេ.… វក្កំ…បេ.… កេសាតិ ឯវំ វក្កបញ្ចកាទីសុ អនុលោមសជ្ឈាយំ វត្វា បដិលោមសជ្ឈាយោ បុរិមេហិ សម្ពន្ធោ វុត្តោ។ ស្វាយំ យេ បរតោ វិសុំ តិបញ្ចាហំ, បុរិមេហិ ឯកតោ តិបញ្ចាហន្តិ ឆបញ្ចាហំ សជ្ឈាយា វក្ខមានា, តេសុ អាទិអន្តទស្សនវសេន វុត្តោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ អនុលោមបដិលោមសជ្ឈាយេបិ ហិ បដិលោមសជ្ឈាយោ អន្តិមោតិ។ សជ្ឈាយប្បការន្តរំ វា ឯតម្បីតិ វេទិតព្ពំ។ ហត្ថសង្ខលិកា អង្គុលិបន្តិ។ លក្ខណបដិវេធស្សាតិ អសុភលក្ខណបដិវេធស្ស, ធាតុលក្ខណបដិវេធស្ស វា។
Pathavīdhātubahulabhāvato matthaluṅgassa karīsāvasāne tantiāropanamāha. Ettha pana maṃsaṃ…pe… vakkaṃ…pe… kesāti evaṃ vakkapañcakādīsu anulomasajjhāyaṃ vatvā paṭilomasajjhāyo purimehi sambandho vutto. Svāyaṃ ye parato visuṃ tipañcāhaṃ, purimehi ekato tipañcāhanti chapañcāhaṃ sajjhāyā vakkhamānā, tesu ādiantadassanavasena vuttoti daṭṭhabbo. Anulomapaṭilomasajjhāyepi hi paṭilomasajjhāyo antimoti. Sajjhāyappakārantaraṃ vā etampīti veditabbaṃ. Hatthasaṅkhalikā aṅgulipanti. Lakkhaṇapaṭivedhassāti asubhalakkhaṇapaṭivedhassa, dhātulakkhaṇapaṭivedhassa vā.
អត្តនោ ភាគោ សភាគោ, សភាគេន បរិច្ឆេទោ សភាគបរិច្ឆេទោ, ហេដ្ឋុបរិតិរិយន្តេហិ សកកោដ្ឋាសិកកេសន្តរាទីហិ ច បរិច្ឆេទោតិ អត្ថោ។
Attano bhāgo sabhāgo, sabhāgena paricchedo sabhāgaparicchedo, heṭṭhuparitiriyantehi sakakoṭṭhāsikakesantarādīhi ca paricchedoti attho.
ធាតុវិភង្គោ (ម. និ. ៣.៣៤២ អាទយោ) បុក្កុសាតិសុត្តំ។ សាធារណវសេនាតិ ឯត្តកេនេវ សិទ្ធេ សព្ព-គ្គហណំ វណ្ណកសិណវសេន ចតុក្កជ្ឈានិកសមថសាធារណត្តស្ស ច ទស្សនត្ថំ។
Dhātuvibhaṅgo (ma. ni. 3.342 ādayo) pukkusātisuttaṃ. Sādhāraṇavasenāti ettakeneva siddhe sabba-ggahaṇaṃ vaṇṇakasiṇavasena catukkajjhānikasamathasādhāraṇattassa ca dassanatthaṃ.
ឱក្កមនវិស្សជ្ជនន្តិ បដិបជ្ជិតព្ពវជ្ជេតព្ពេ មគ្គេតិ អត្ថោ។ ពហិទ្ធា បុថុត្តារម្មណេតិ ឯត្ថ កាយានុបស្សនំ ហិត្វា សុភាទិវសេន គយ្ហមានា កេសាទយោបិ ពហិទ្ធា បុថុត្តារម្មណានេវាតិ វេទិតព្ពា។ ឧក្កុដ្ឋុក្កដ្ឋិដ្ឋានេយេវ ឧដ្ឋហិត្វាតិ បុព្ពេ វិយ ឯកត្ថ កតាយ ឧក្កុដ្ឋិយា កមេន សព្ពតាលេសុ បតិត្វា ឧដ្ឋហិត្វា បរិយន្តតាលំ អាទិតាលញ្ច អគន្ត្វា តតោ តតោ តត្ថ តត្ថេវ កតាយ ឧក្កុដ្ឋិយា ឧដ្ឋហិត្វាតិ អត្ថោ។
Okkamanavissajjananti paṭipajjitabbavajjetabbe maggeti attho. Bahiddhā puthuttārammaṇeti ettha kāyānupassanaṃ hitvā subhādivasena gayhamānā kesādayopi bahiddhā puthuttārammaṇānevāti veditabbā. Ukkuṭṭhukkaṭṭhiṭṭhāneyeva uṭṭhahitvāti pubbe viya ekattha katāya ukkuṭṭhiyā kamena sabbatālesu patitvā uṭṭhahitvā pariyantatālaṃ āditālañca agantvā tato tato tattha tattheva katāya ukkuṭṭhiyā uṭṭhahitvāti attho.
អធិចិត្តន្តិ សមថវិបស្សនាចិត្តំ។ អនុយុត្តេនាតិ យុត្តបយុត្តេន, ភាវេន្តេនាតិ អត្ថោ។ សមាធិនិមិត្តំ ឧបលក្ខណាការោ សមាធិយេវ។ មនសិ កាតព្ពន្តិ ចិត្តេ កាតព្ពំ, ឧប្បាទេតព្ពន្តិ អត្ថោ។ សមាធិការណំ វា អារម្មណំ សមាធិនិមិត្តំ អាវជ្ជិតព្ពន្តិ អត្ថោ។ ឋានំ អត្ថីតិ វចនសេសោ, តំ ចិត្តំ កោសជ្ជាយ សំវត្តេយ្យ, ឯតស្ស សំវត្តនស្ស ការណំ អត្ថីតិ អត្ថោ។ តំ វា មនសិករណំ ចិត្តំ កោសជ្ជាយ សំវត្តេយ្យាតិ ឯតស្ស ឋានំ ការណន្តិ អត្ថោ។ ន ច បភង្គូតិ កម្មនិយភាវូបគមនេន ច បភិជ្ជនសភាវន្តិ អត្ថោ។
Adhicittanti samathavipassanācittaṃ. Anuyuttenāti yuttapayuttena, bhāventenāti attho. Samādhinimittaṃ upalakkhaṇākāro samādhiyeva. Manasi kātabbanti citte kātabbaṃ, uppādetabbanti attho. Samādhikāraṇaṃ vā ārammaṇaṃ samādhinimittaṃ āvajjitabbanti attho. Ṭhānaṃ atthīti vacanaseso, taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyya, etassa saṃvattanassa kāraṇaṃ atthīti attho. Taṃ vā manasikaraṇaṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyyāti etassa ṭhānaṃ kāraṇanti attho. Na ca pabhaṅgūti kammaniyabhāvūpagamanena ca pabhijjanasabhāvanti attho.
អាលិម្បេតីតិ អាទីបេតិ ជាលេតិ។ តញ្ចាតិ តំ បិឡន្ធនវិកតិសង្ខាតំ អត្ថំ បយោជនំ។ អស្សាតិ សុវណ្ណការស្ស អនុភោតិ សម្ភោតិ សាធេតិ ។ អស្ស វា សុវណ្ណស្ស តំ អត្ថំ សុវណ្ណការោ អនុភោតិ បាបុណាតិ។
Ālimpetīti ādīpeti jāleti. Tañcāti taṃ piḷandhanavikatisaṅkhātaṃ atthaṃ payojanaṃ. Assāti suvaṇṇakārassa anubhoti sambhoti sādheti . Assa vā suvaṇṇassa taṃ atthaṃ suvaṇṇakāro anubhoti pāpuṇāti.
អភិញ្ញាយ ឥទ្ធិវិធាទិញាណេន សច្ឆិករណីយស្ស ឥទ្ធិវិធបច្ចនុភវនាទិកស្ស អភិញ្ញាសច្ឆិករណីយស្ស។ បច្ចក្ខំ យស្ស អត្ថិ, សោ សក្ខិ, សក្ខិនោ ភព្ពតា សក្ខិភព្ពតា, សក្ខិភវនតាតិ វុត្តំ ហោតិ។ សក្ខិ ច សោ ភព្ពោ ចាតិ វា សក្ខិភព្ពោ។ អយញ្ហិ ឥទ្ធិវិធាទីនំ ភព្ពោ, តត្ថ ច សក្ខីតិ សក្ខិភព្ពោ, តស្ស ភាវោ សក្ខិភព្ពតា, តំ បាបុណាតិ។ អាយតនេតិ បុព្ពហេតាទិកេ ការណេ សតិ។
Abhiññāya iddhividhādiñāṇena sacchikaraṇīyassa iddhividhapaccanubhavanādikassa abhiññāsacchikaraṇīyassa. Paccakkhaṃ yassa atthi, so sakkhi, sakkhino bhabbatā sakkhibhabbatā, sakkhibhavanatāti vuttaṃ hoti. Sakkhi ca so bhabbo cāti vā sakkhibhabbo. Ayañhi iddhividhādīnaṃ bhabbo, tattha ca sakkhīti sakkhibhabbo, tassa bhāvo sakkhibhabbatā, taṃ pāpuṇāti. Āyataneti pubbahetādike kāraṇe sati.
សីតិភាវន្តិ និព្ពានំ, កិលេសទរថវូបសមំ វា។ សម្បហំសេតីតិ សមបវត្តំ ចិត្តំ តថាបវត្តិយា បញ្ញាយ តោសេតិ ឧត្តេជេតិ។ យទា វា និរស្សាទំ ចិត្តំ ភាវនាយ ន បក្ខន្ទតិ, តទា ជាតិអាទីនិ សំវេគវត្ថូនិ បច្ចវេក្ខិត្វា សម្បហំសេតិ សមុត្តេជេតិ។
Sītibhāvanti nibbānaṃ, kilesadarathavūpasamaṃ vā. Sampahaṃsetīti samapavattaṃ cittaṃ tathāpavattiyā paññāya toseti uttejeti. Yadā vā nirassādaṃ cittaṃ bhāvanāya na pakkhandati, tadā jātiādīni saṃvegavatthūni paccavekkhitvā sampahaṃseti samuttejeti.
តិរិយំ អញ្ញមញ្ញេន បរិច្ឆិន្នា, កថំ? ទ្វេ កេសា ឯកតោ នត្ថីតិ។ អាសយោតិ និស្សយោ, បច្ចយោតិ អត្ថោ។
Tiriyaṃ aññamaññena paricchinnā, kathaṃ? Dve kesā ekato natthīti. Āsayoti nissayo, paccayoti attho.
នខា តិរិយំ អញ្ញមញ្ញេន បរិច្ឆិន្នាតិ វិសុំ វវត្ថិតតំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តមេវ ហិ អត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘ទ្វេ នខា ឯកតោ នត្ថី’’តិ អាហាតិ។
Nakhā tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti visuṃ vavatthitataṃ sandhāya vuttaṃ. Tameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘dve nakhā ekato natthī’’ti āhāti.
សុខុមម្បីតិ យថាវុត្តឱឡារិកចម្មតោ សុខុមំ អន្តោមុខចម្មាទិ។ កោដ្ឋាសេសុ វា តចេន បរិច្ឆិន្នត្តា យំ ទុរុបលក្ខណីយំ, តំ ‘‘សុខុម’’ន្តិ វុត្តំ។ តញ្ហិ វុត្តនយេន តចំ វិវរិត្វា បស្សន្តស្ស បាកដំ ហោតីតិ។
Sukhumampīti yathāvuttaoḷārikacammato sukhumaṃ antomukhacammādi. Koṭṭhāsesu vā tacena paricchinnattā yaṃ durupalakkhaṇīyaṃ, taṃ ‘‘sukhuma’’nti vuttaṃ. Tañhi vuttanayena tacaṃ vivaritvā passantassa pākaṭaṃ hotīti.
តាលគុឡបដលំ នាម បក្កតាលផលលសិកំ តាលបដ្ដិកាយ លិម្បិត្វា សុក្ខាបេត្វា ឧទ្ធរិត្វា គហិតបដលំ។
Tālaguḷapaṭalaṃ nāma pakkatālaphalalasikaṃ tālapaṭṭikāya limpitvā sukkhāpetvā uddharitvā gahitapaṭalaṃ.
ឯវំ តិមត្តានីតិ ឯវំ-មត្ត-សទ្ទេហិ គោប្ផកដ្ឋិកាទីនិ អវុត្តានិបិ ទស្សេតីតិ វេទិតព្ពំ។ កីឡាគោឡកានិ សុត្តេន ពន្ធិត្វា អញ្ញមញ្ញំ ឃដ្ដេត្វា កីឡនគោឡកានិ។
Evaṃ timattānīti evaṃ-matta-saddehi gopphakaṭṭhikādīni avuttānipi dassetīti veditabbaṃ. Kīḷāgoḷakāni suttena bandhitvā aññamaññaṃ ghaṭṭetvā kīḷanagoḷakāni.
តត្ថ ជង្ឃដ្ឋិកស្ស បតិដ្ឋិតដ្ឋានន្តិ ជណ្ណុកដ្ឋិម្ហិ បវិសិត្វា ឋិតដ្ឋានន្តិ អធិប្បាយោ។ តេន អដ្ឋិនា បតិដ្ឋិតដ្ឋានំ យំ កដិដ្ឋិនោ, តំ អគ្គឆិន្នមហាបុន្នាគផលសទិសំ។ សីសកបដ្ដវេឋកំ វេឋេត្វា ឋបិតសីសមយំ បដ្ដកំ។ សុត្តកន្តនសលាកាវិទ្ធា គោឡកា វដ្ដនាតិ វុច្ចន្តិ, វដ្ដនានំ អាវលិ វដ្ដនាវលិ។ អវលេខនសត្ថកំ ឧច្ឆុតចាវលេខនសត្ថកំ។
Tattha jaṅghaṭṭhikassa patiṭṭhitaṭṭhānanti jaṇṇukaṭṭhimhi pavisitvā ṭhitaṭṭhānanti adhippāyo. Tena aṭṭhinā patiṭṭhitaṭṭhānaṃ yaṃ kaṭiṭṭhino, taṃ aggachinnamahāpunnāgaphalasadisaṃ. Sīsakapaṭṭaveṭhakaṃ veṭhetvā ṭhapitasīsamayaṃ paṭṭakaṃ. Suttakantanasalākāviddhā goḷakā vaṭṭanāti vuccanti, vaṭṭanānaṃ āvali vaṭṭanāvali. Avalekhanasatthakaṃ ucchutacāvalekhanasatthakaṃ.
វក្កភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វក្កបរិយន្តភាគេន បរិច្ឆិន្នំ។
Vakkabhāgena paricchinnanti vakkapariyantabhāgena paricchinnaṃ.
សក្ខរសុធាវណ្ណន្តិ មរុម្បេហិ កតសុធាវណ្ណំ។ ‘‘សេតសក្ខរសុធាវណ្ណ’’ន្តិ ច បាឋំ វទន្តិ, សេតសក្ខរាវណ្ណំ សុធាវណ្ណញ្ចាតិ អត្ថោ។
Sakkharasudhāvaṇṇanti marumpehi katasudhāvaṇṇaṃ. ‘‘Setasakkharasudhāvaṇṇa’’nti ca pāṭhaṃ vadanti, setasakkharāvaṇṇaṃ sudhāvaṇṇañcāti attho.
យត្ថ អន្នបានំ និបតិត្វា តិដ្ឋតីតិ សម្ពន្ធោ។
Yattha annapānaṃ nipatitvā tiṭṭhatīti sambandho.
វិសមច្ឆិន្នកលាបោ វិសមំ ឧទកំ បគ្ឃរតិ, ឯវមេវ សរីរំ កេសកូបាទិវិវរេហិ ឧបរិ ហេដ្ឋា តិរិយញ្ច វិសមំ បគ្ឃរតីតិ ទស្សេតុំ វិសមច្ឆិន្ន-គ្គហណំ ករោតិ។
Visamacchinnakalāpo visamaṃ udakaṃ paggharati, evameva sarīraṃ kesakūpādivivarehi upari heṭṭhā tiriyañca visamaṃ paggharatīti dassetuṃ visamacchinna-ggahaṇaṃ karoti.
អតិកដុកអច្ចុណ្ហាទិកោ វិសភាគាហារោ ឧណ្ហកាលេ បវត្តមានានំ ធាតូនំ វិសភាគត្តា។
Atikaṭukaaccuṇhādiko visabhāgāhāro uṇhakāle pavattamānānaṃ dhātūnaṃ visabhāgattā.
ឯកត្តារម្មណពលេនេវ វាតិ វិក្ខម្ភិតនីវរណេន សុសមាហិតចិត្តេន ឧបដ្ឋិតស្ស នានារម្មណវិប្ផន្ទនវិរហេន ឯកសភាវស្ស អារម្មណស្ស វសេន។ តញ្ហិ ឯកត្តារម្មណំ ឧបដ្ឋហមានមេវ អត្តនិ អភិរតិំ, សាតិសយំ ផរណបីតិំ, ឥដ្ឋាការានុភវនញ្ច សោមនស្សំ ឧប្បាទេតិ។ ន ហិ អភិរតិសោមនស្សេហិ វិនា អនតិក្កន្តបីតិសុខស្ស ឯកត្តុបដ្ឋានំ អត្ថីតិ។
Ekattārammaṇabaleneva vāti vikkhambhitanīvaraṇena susamāhitacittena upaṭṭhitassa nānārammaṇavipphandanavirahena ekasabhāvassa ārammaṇassa vasena. Tañhi ekattārammaṇaṃ upaṭṭhahamānameva attani abhiratiṃ, sātisayaṃ pharaṇapītiṃ, iṭṭhākārānubhavanañca somanassaṃ uppādeti. Na hi abhiratisomanassehi vinā anatikkantapītisukhassa ekattupaṭṭhānaṃ atthīti.
អវិសេសតោ បន សាធារណវសេនាតិ បដិកូលធាតុវណ្ណវិសេសំ អកត្វា សមថវិបស្សនាសាធារណវសេនាតិ អត្ថោ។ តិវិធេនាតិ អនុលោមាទិនា វក្ខមានេន។ ឆ មាសេតិ អទ្ធមាសេ ឩនេបិ មាសបរិច្ឆេទេន បរិច្ឆិជ្ជមានេ សជ្ឈាយេ ឆ មាសា បរិច្ឆេទកា ហោន្តីតិ កត្វា វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ បរិច្ឆិជ្ជមានស្ស មាសន្តរគមននិវារណញ្ហិ ឆមាសគ្គហណំ, ន សកលឆមាសេ បរិវត្តទស្សនត្ថំ។ អាចរិយាតិ អដ្ឋកថាចរិយា។
Avisesatopana sādhāraṇavasenāti paṭikūladhātuvaṇṇavisesaṃ akatvā samathavipassanāsādhāraṇavasenāti attho. Tividhenāti anulomādinā vakkhamānena. Cha māseti addhamāse ūnepi māsaparicchedena paricchijjamāne sajjhāye cha māsā paricchedakā hontīti katvā vuttanti veditabbaṃ. Paricchijjamānassa māsantaragamananivāraṇañhi chamāsaggahaṇaṃ, na sakalachamāse parivattadassanatthaṃ. Ācariyāti aṭṭhakathācariyā.
លក្ខណន្តិ ធាតុបដិកូលលក្ខណំ។ ជនំ ន អរហន្តីតិ អជញ្ញា, ជនេ បវេសេតុំ អយុត្តា ជិគុច្ឆនីយាតិ វុត្តំ ហោតិ។
Lakkhaṇanti dhātupaṭikūlalakkhaṇaṃ. Janaṃ na arahantīti ajaññā, jane pavesetuṃ ayuttā jigucchanīyāti vuttaṃ hoti.
បដិបាដិយា អដ្ឋីនីតិ បដិបាដិយា អដ្ឋីនិ កោដិយា ឋិតានិ។ ន ឯត្ថ កោចិ អត្តា នាម អត្ថិ, អដ្ឋីនិ ឯវ អដ្ឋិបុញ្ជមត្តោ ឯវាយំ សង្ឃាដោតិ ទស្សេតិ ។ អនេកសន្ធិយមិតោតិ អនេកេហិ សន្ធីហិ យមិតោ សម្ពទ្ធោ សោ អដ្ឋិបុញ្ជោតិ ទស្សេតិ។ ន កេហិចីតិ យមេន្តំ អត្តានំ បដិសេធេតិ។ ចោទិតោ ជរាយ មរណាភិមុខគមនេន ចោទិតោ។
Paṭipāṭiyā aṭṭhīnīti paṭipāṭiyā aṭṭhīni koṭiyā ṭhitāni. Na ettha koci attā nāma atthi, aṭṭhīni eva aṭṭhipuñjamatto evāyaṃ saṅghāṭoti dasseti . Anekasandhiyamitoti anekehi sandhīhi yamito sambaddho so aṭṭhipuñjoti dasseti. Na kehicīti yamentaṃ attānaṃ paṭisedheti. Codito jarāya maraṇābhimukhagamanena codito.
មហាភូតំ ឧបាទារូបេន បរិច្ឆិន្នំ ‘‘នីលំ បីតំ សុគន្ធំ ទុគ្គន្ធ’’ន្តិអាទិនា។ ឧបាទារូបំ មហាភូតេន តន្និស្សិតស្ស តស្ស តតោ ពហិ អភាវា។ ឆាយាតបានំ អាតបបច្ចយឆាយុប្បាទកភាវោ អញ្ញមញ្ញបរិច្ឆេទកតា។ រូបក្ខន្ធស្ស បរិគ្គហិតត្តា តទន្តោគធានំ ចក្ខាទិអាយតនទ្វារានំ វសេន តំតំទ្វារិកា អរូបិនោ ខន្ធា បាកដា ហោន្តិ, អាយតនានិ ច ទ្វារានិ ច អាយតនទ្វារានីតិ វា អត្ថោ។ តេន រូបាយតនាទីនញ្ច វសេនាតិ វុត្តំ ហោតិ។
Mahābhūtaṃ upādārūpena paricchinnaṃ ‘‘nīlaṃ pītaṃ sugandhaṃ duggandha’’ntiādinā. Upādārūpaṃ mahābhūtena tannissitassa tassa tato bahi abhāvā. Chāyātapānaṃ ātapapaccayachāyuppādakabhāvo aññamaññaparicchedakatā. Rūpakkhandhassa pariggahitattā tadantogadhānaṃ cakkhādiāyatanadvārānaṃ vasena taṃtaṃdvārikā arūpino khandhā pākaṭā honti, āyatanāni ca dvārāni ca āyatanadvārānīti vā attho. Tena rūpāyatanādīnañca vasenāti vuttaṃ hoti.
សប្បច្ចយាតិ សប្បច្ចយភាវា, បច្ចយាយត្តំ ហុត្វា និព្ពត្តន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ សមានោ វា សទិសោ យុត្តោ បច្ចយោ សប្បច្ចយោ, តស្មា សប្បច្ចយា។
Sappaccayāti sappaccayabhāvā, paccayāyattaṃ hutvā nibbattanti vuttaṃ hoti. Samāno vā sadiso yutto paccayo sappaccayo, tasmā sappaccayā.
ឯត្តកោតិ យថាវុត្តេន អាការេន បគុណោ កោដ្ឋាសោ។ ឧគ្គហោវ ឧគ្គហសន្ធិ។ វណ្ណាទិមុខេន ហិ ឧបដ្ឋានំ ឯត្ថ សន្ធីយតិ សម្ពជ្ឈតីតិ ‘‘សន្ធី’’តិ វុច្ចតិ។
Ettakoti yathāvuttena ākārena paguṇo koṭṭhāso. Uggahova uggahasandhi. Vaṇṇādimukhena hi upaṭṭhānaṃ ettha sandhīyati sambajjhatīti ‘‘sandhī’’ti vuccati.
ឧបដ្ឋាតីតិ វណ្ណាទិវសេន ឧបដ្ឋាតីតិ អត្ថោ។ បញ្ចង្គសមន្នាគតេតិ នាតិទូរនាច្ចាសន្នគមនាគមនសម្បន្នន្តិ ឯកង្គំ, ទិវា អព្ពោកិណ្ណំ រត្តិំ អប្បសទ្ទំ អប្បនិគ្ឃោសន្តិ ឯកំ, អប្បឌំសមកសវាតាតបសរីសបសម្ផស្សន្តិ ឯកំ, តស្មិំ ខោ បន សេនាសនេ វិហរន្តស្ស អប្បកសិរេន ឧប្បជ្ជតិ ចីវរ…បេ.… បរិក្ខារោតិ ឯកំ, តស្មិំ បន សេនាសនេ ថេរា ភិក្ខូ វិហរន្តិ ពហុស្សុតាតិ ឯកំ (អ. និ. ១០.១១)។ បញ្ចង្គសមន្នាគតេនាតិ អប្បាពាធាសាឋេយ្យសទ្ធាបញ្ញាវីរិយេហិ បធានិយង្គេហិ សមន្នាគតេន។
Upaṭṭhātīti vaṇṇādivasena upaṭṭhātīti attho. Pañcaṅgasamannāgateti nātidūranāccāsannagamanāgamanasampannanti ekaṅgaṃ, divā abbokiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosanti ekaṃ, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassanti ekaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasirena uppajjati cīvara…pe… parikkhāroti ekaṃ, tasmiṃ pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutāti ekaṃ (a. ni. 10.11). Pañcaṅgasamannāgatenāti appābādhāsāṭheyyasaddhāpaññāvīriyehi padhāniyaṅgehi samannāgatena.
ឧដ្ឋានកទាយន្តិ តេហិ ខេត្តេហិ ឧដ្ឋានកំ, តេហិ ទាតព្ពធញ្ញន្តិ អត្ថោ។ ឯត្ថ ច អដ្ឋកុម្ភទាយកខេត្តំ វិយ មុខធោវនកិច្ចំ, សោឡសកុម្ភទាយកំ វិយ ខាទនភុញ្ជនកិច្ចំ ទដ្ឋព្ពំ លហុកគរុកភាវតោ។ តតោ បន យំ ទុក្ខំ និព្ពត្តតិ, តំ អញ្ញញ្ច ទ្វត្តិំសាការមនសិការេន ច និវត្តតីតិ អាហ ‘‘ឯត្ថេវ កម្មំ កាតព្ព’’ន្តិ។ ឯត្តាវតាតិ ឯកទិវសំ តិំស វារេ មនសិការដ្ឋបនេន។
Uṭṭhānakadāyanti tehi khettehi uṭṭhānakaṃ, tehi dātabbadhaññanti attho. Ettha ca aṭṭhakumbhadāyakakhettaṃ viya mukhadhovanakiccaṃ, soḷasakumbhadāyakaṃ viya khādanabhuñjanakiccaṃ daṭṭhabbaṃ lahukagarukabhāvato. Tato pana yaṃ dukkhaṃ nibbattati, taṃ aññañca dvattiṃsākāramanasikārena ca nivattatīti āha ‘‘ettheva kammaṃ kātabba’’nti. Ettāvatāti ekadivasaṃ tiṃsa vāre manasikāraṭṭhapanena.
សហស្សុទ្ធារំ សាធេត្វាតិ សហស្សវឌ្ឍិតំ ឥណំ យោជេត្វា។ ឧទ្ធរិតព្ពោតិ ឧទ្ធារោតិ ហិ វឌ្ឍិ វុច្ចតីតិ។ សុទ្ធចិត្តេនាតិ វិក្ខេបាទិកិលេសវិរហិតចិត្តេន។ កេសាទីសុ តចេ រជ្ជន្តា សុច្ឆវិចម្មំ តចោតិ គហេត្វា ‘‘សុវណ្ណាទិវណ្ណោ មេ តចោ’’តិអាទិនា រជ្ជន្តិ។
Sahassuddhāraṃsādhetvāti sahassavaḍḍhitaṃ iṇaṃ yojetvā. Uddharitabboti uddhāroti hi vaḍḍhi vuccatīti. Suddhacittenāti vikkhepādikilesavirahitacittena. Kesādīsu tace rajjantā succhavicammaṃ tacoti gahetvā ‘‘suvaṇṇādivaṇṇo me taco’’tiādinā rajjanti.
តេសុ ទ្វេ ឯកមគ្គំ បដិបជ្ជមានា នាម ន ហោន្តីតិ យថា តថា វា បលាយន្តីតិ អត្ថោ។ តត្ថ រាគាទិវត្ថុភាវេន ទ្វត្តិំសាការានំ ចោរសទិសតា អនត្ថាវហតា ទដ្ឋព្ពា។
Tesu dve ekamaggaṃ paṭipajjamānā nāma na hontīti yathā tathā vā palāyantīti attho. Tattha rāgādivatthubhāvena dvattiṃsākārānaṃ corasadisatā anatthāvahatā daṭṭhabbā.
កម្មមេវ វិសេសាធិគមស្ស ឋានន្តិ កម្មដ្ឋានំ ភាវនា វុច្ចតិ។ តេនាហ ‘‘មនសិករោន្តស្ស អប្បនំ បាបុណាតី’’តិ។ កម្មស្ស វា ភាវនាយ ឋានំ អារម្មណំ អប្បនារម្មណភាវូបគមនេន អប្បនំ បាបុណាតីតិ វុត្តំ។
Kammameva visesādhigamassa ṭhānanti kammaṭṭhānaṃ bhāvanā vuccati. Tenāha ‘‘manasikarontassa appanaṃ pāpuṇātī’’ti. Kammassa vā bhāvanāya ṭhānaṃ ārammaṇaṃ appanārammaṇabhāvūpagamanena appanaṃ pāpuṇātīti vuttaṃ.
មានជាតិកោតិ ឯតេន លង្ឃនសមត្ថតាយោគេន ឧបសមរហិតតំ ទស្សេតិ។ ចិត្តម្បិ ហិ តថា នានារម្មណេសុ វឌ្ឍិតំ ឧបសមរហិតន្តិ ទស្សេតព្ពន្តិ។
Mānajātikoti etena laṅghanasamatthatāyogena upasamarahitataṃ dasseti. Cittampi hi tathā nānārammaṇesu vaḍḍhitaṃ upasamarahitanti dassetabbanti.
ហត្ថេ គហិតបញ្ហវត្ថុ បាកតិកមេវាតិ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តតំ សន្ធាយាហ។ តត្ថ ហិ វុត្តំ –
Hatthe gahitapañhavatthu pākatikamevāti visuddhimagge vuttataṃ sandhāyāha. Tattha hi vuttaṃ –
‘‘មាលកត្ថេរោ កិរ ទីឃភាណកអភយត្ថេរំ ហត្ថេ គហេត្វា ‘អាវុសោ អភយ, ឥមំ តាវ បញ្ហំ ឧគ្គណ្ហាហី’តិ វត្វា អាហ ‘មាលកត្ថេរោ ទ្វត្តិំសកោដ្ឋាសេសុ ទ្វត្តិំសបឋមជ្ឈានលាភី, សចេ រត្តិំ ឯកំ, ទិវា ឯកំ សមាបជ្ជតិ, អតិរេកឌ្ឍមាសេន បុន សម្បជ្ជតិ។ សចេ បន ទេវសិកំ ឯកមេវ សមាបជ្ជតិ, អតិរេកមាសេន បុន សម្បជ្ជតី’’’តិ។
‘‘Mālakatthero kira dīghabhāṇakaabhayattheraṃ hatthe gahetvā ‘āvuso abhaya, imaṃ tāva pañhaṃ uggaṇhāhī’ti vatvā āha ‘mālakatthero dvattiṃsakoṭṭhāsesu dvattiṃsapaṭhamajjhānalābhī, sace rattiṃ ekaṃ, divā ekaṃ samāpajjati, atirekaḍḍhamāsena puna sampajjati. Sace pana devasikaṃ ekameva samāpajjati, atirekamāsena puna sampajjatī’’’ti.
ឥទំ បន ឯកំ មនសិករោន្តស្ស ឯកំ បាដិយេក្កំ មនសិករោន្តស្ស ទ្វត្តិំសាតិ ឯតស្ស សាធនត្ថំ និទស្សនវសេន អានីតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
Idaṃ pana ekaṃ manasikarontassa ekaṃ pāṭiyekkaṃ manasikarontassa dvattiṃsāti etassa sādhanatthaṃ nidassanavasena ānītanti daṭṭhabbaṃ.
អនុបាទិន្នកបក្ខេ ឋិតានីតិ ឯតេន ចេតិយបព្ពតវាសី មហាតិស្សត្ថេរោ វិយ, សង្ឃរក្ខិតត្ថេរុបដ្ឋាកសាមណេរោ វិយ ច អនុបាទិន្នកបក្ខេ ឋបេត្វា គហេតុំ សក្កោន្តស្ស ទសវិធាសុភវសេន ជីវមានកសរីរេបិ ឧបដ្ឋិតេ ឧបចារប្បត្តិ ទស្សិតា ហោតីតិ វេទិតព្ពា។ ‘‘អត្ថិស្ស កាយេ’’តិ បន សត្តវសេន កេសាទីសុ គយ្ហមានេសុ យថា ‘‘ឥមស្មិំ កាយេ’’តិ សត្ត-គ្គហណរហិតេ អហំការវត្ថុម្ហិ វិទ្ធស្តាហំការេ សទា សន្និហិតេ បាកដេ ច អត្តនោ កាយេ ឧបដ្ឋានំ ហោតិ, ន តថា តត្ថាតិ អប្បនំ អប្បត្តា អាទីនវានុបស្សនាវ តត្ថ ហោតីតិ អធិប្បាយេនាហ ‘‘អសុភានុបស្សនាសង្ខាតា បន វិបស្សនាភាវនា ហោតីតិ វេទិតព្ពា’’តិ។
Anupādinnakapakkhe ṭhitānīti etena cetiyapabbatavāsī mahātissatthero viya, saṅgharakkhitattherupaṭṭhākasāmaṇero viya ca anupādinnakapakkhe ṭhapetvā gahetuṃ sakkontassa dasavidhāsubhavasena jīvamānakasarīrepi upaṭṭhite upacārappatti dassitā hotīti veditabbā. ‘‘Atthissa kāye’’ti pana sattavasena kesādīsu gayhamānesu yathā ‘‘imasmiṃ kāye’’ti satta-ggahaṇarahite ahaṃkāravatthumhi viddhastāhaṃkāre sadā sannihite pākaṭe ca attano kāye upaṭṭhānaṃ hoti, na tathā tatthāti appanaṃ appattā ādīnavānupassanāva tattha hotīti adhippāyenāha ‘‘asubhānupassanāsaṅkhātā pana vipassanābhāvanā hotīti veditabbā’’ti.
៣៥៧. អាទិម្ហិ សេវនា អាសេវនា, វឌ្ឍនំ ភាវនា, បុនប្បុនំ ករណំ ពហុលីកម្មន្តិ អយមេតេសំ វិសេសោ។
357. Ādimhi sevanā āsevanā, vaḍḍhanaṃ bhāvanā, punappunaṃ karaṇaṃ bahulīkammanti ayametesaṃ viseso.
៣៦២. វត្ថុបរិញ្ញាយាតិ អភិជ្ឈាទោមនស្សានំ វត្ថុភូតស្ស កាយស្ស បរិជាននេន។ អប្បិតាតិ គមិតា, សា ច វិនាសិតតាតិ អាហ ‘‘វិនាសិតា’’តិ។ អប្បវត្តិយំ ឋបិតាតិបិ អប្បិតាតិ អយមត្ថោ និរុត្តិសិទ្ធិយា វុត្តោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ វិគតន្តា កតាតិ ឥទានិ កាតព្ពោ អន្តោ ឯតេសំ នត្ថីតិ វិគតន្តា, ឯវំភូតា កតាតិ អត្ថោ។ កម្មមេវ វិសេសាធិគមស្ស ឋានំ កម្មដ្ឋានំ, កម្មេ វា ឋានំ ភាវនារម្ភោ កម្មដ្ឋានំ, តញ្ច អនុបស្សនាតិ អាហ ‘‘អនុបស្សនាយ កម្មដ្ឋាន’’ន្តិ, អនុបស្សនាយ វុត្តន្តិ អធិប្បាយោ។
362. Vatthupariññāyāti abhijjhādomanassānaṃ vatthubhūtassa kāyassa parijānanena. Appitāti gamitā, sā ca vināsitatāti āha ‘‘vināsitā’’ti. Appavattiyaṃ ṭhapitātipi appitāti ayamattho niruttisiddhiyā vuttoti daṭṭhabbo. Vigatantā katāti idāni kātabbo anto etesaṃ natthīti vigatantā, evaṃbhūtā katāti attho. Kammameva visesādhigamassa ṭhānaṃ kammaṭṭhānaṃ, kamme vā ṭhānaṃ bhāvanārambho kammaṭṭhānaṃ, tañca anupassanāti āha ‘‘anupassanāya kammaṭṭhāna’’nti, anupassanāya vuttanti adhippāyo.
កាយានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kāyānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
វេទនានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា
Vedanānupassanāniddesavaṇṇanā
៣៦៣. សម្បជានស្ស វេទិយនំ សម្បជានវេទិយនំ។ វត្ថុន្តិ សុខាទីនំ អារម្មណមាហ, តេន វត្ថុ អារម្មណំ ឯតិស្សាតិ វត្ថុអារម្មណាតិ សមាសោ ទដ្ឋព្ពោ។ វោហារមត្តំ ហោតីតិ ឯតេន ‘‘សុខំ វេទនំ វេទយាមី’’តិ ឥទំ វោហារមត្តេន វុត្តន្តិ ទស្សេតិ។
363. Sampajānassa vediyanaṃ sampajānavediyanaṃ. Vatthunti sukhādīnaṃ ārammaṇamāha, tena vatthu ārammaṇaṃ etissāti vatthuārammaṇāti samāso daṭṭhabbo. Vohāramattaṃ hotīti etena ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’’ti idaṃ vohāramattena vuttanti dasseti.
វីរិយសមាធិំ យោជេត្វាតិ អធិវាសនវីរិយស្ស អធិមត្តតាយ តស្ស សមតាយ ឧភយំ សហ យោជេត្វា។ សហ បដិសម្ភិទាហីតិ លោកុត្តរបដិសម្ភិទាហិ សហ។ លោកិយានម្បិ វា សតិ ឧប្បត្តិកាលេ តត្ថ សមត្ថតំ សន្ធាយ ‘‘សហ បដិសម្ភិទាហី’’តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ សមសីសីតិ វារសមសីសី ហុត្វា បច្ចវេក្ខណវារស្ស អនន្តរវារេ បរិនិព្ពាយីតិ អត្ថោ។ សង្ខេបមនសិការវសេន មហាសតិបដ្ឋានេ, វិត្ថារមនសិការវសេន រាហុលោវាទធាតុវិភង្គាទីសុ។
Vīriyasamādhiṃ yojetvāti adhivāsanavīriyassa adhimattatāya tassa samatāya ubhayaṃ saha yojetvā. Saha paṭisambhidāhīti lokuttarapaṭisambhidāhi saha. Lokiyānampi vā sati uppattikāle tattha samatthataṃ sandhāya ‘‘saha paṭisambhidāhī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Samasīsīti vārasamasīsī hutvā paccavekkhaṇavārassa anantaravāre parinibbāyīti attho. Saṅkhepamanasikāravasena mahāsatipaṭṭhāne, vitthāramanasikāravasena rāhulovādadhātuvibhaṅgādīsu.
ផស្សបញ្ចមកេយេវាតិ ឯវ-សទ្ទេន វុត្តេសុ តីសុបិ មុខេសុ បរិគ្គហស្ស សមានតំ ទស្សេតិ។ នាមរូបវវត្ថានស្ស អធិប្បេតត្តា និរវសេសរូបបរិគ្គហស្ស ទស្សនត្ថំ ‘‘វត្ថុ នាម ករជកាយោ’’តិ អាហ, ន ចក្ខាទីនិ ឆវត្ថូនីតិ។ ករជកាយស្ស បន វត្ថុភាវសាធនត្ថំ ‘‘ឥទញ្ច បន មេ វិញ្ញាណំ ឯត្ថ សិតំ, ឯត្ថ បដិពទ្ធ’’ន្តិ (ទី. និ. ១.២៣៥; ម. និ. ២.២៥២) សុត្តំ អាភតំ។
Phassapañcamakeyevāti eva-saddena vuttesu tīsupi mukhesu pariggahassa samānataṃ dasseti. Nāmarūpavavatthānassa adhippetattā niravasesarūpapariggahassa dassanatthaṃ ‘‘vatthu nāma karajakāyo’’ti āha, na cakkhādīni chavatthūnīti. Karajakāyassa pana vatthubhāvasādhanatthaṃ ‘‘idañca pana me viññāṇaṃ ettha sitaṃ, ettha paṭibaddha’’nti (dī. ni. 1.235; ma. ni. 2.252) suttaṃ ābhataṃ.
ផស្សវិញ្ញាណានំ បាកដតា កេសញ្ចិ ហោតីតិ យេសំ ន ហោតិ, តេ សន្ធាយាហ ‘‘ផស្សវសេន វា ហិ…បេ.… ន បាកដំ ហោតី’’តិ។ តេសំ បន អញ្ញេសញ្ច សព្ពេសំ វេនេយ្យានំ វេទនា បាកដាតិ អាហ ‘‘វេទនាវសេន បន បាកដំ ហោតី’’តិ។ សតធោតសប្បិ នាម សតវារំ វិលាបេត្វា វិលាបេត្វា ឧទកេ បក្ខិបិត្វា ឧទ្ធរិត្វា គហិតសប្បិ។
Phassaviññāṇānaṃ pākaṭatā kesañci hotīti yesaṃ na hoti, te sandhāyāha ‘‘phassavasena vā hi…pe… na pākaṭaṃ hotī’’ti. Tesaṃ pana aññesañca sabbesaṃ veneyyānaṃ vedanā pākaṭāti āha ‘‘vedanāvasena pana pākaṭaṃ hotī’’ti. Satadhotasappi nāma satavāraṃ vilāpetvā vilāpetvā udake pakkhipitvā uddharitvā gahitasappi.
វិនិវត្តេត្វាតិ ចតុក្ខន្ធសមុទាយតោ វិសុំ ឧទ្ធរិត្វា។ មហាសតិបដ្ឋានសុត្តាទីសុ កត្ថចិ បឋមំ រូបកម្មដ្ឋានំ វត្វា បច្ឆា អរូបកម្មដ្ឋានំ វេទនាវសេន វិនិវត្តេត្វា ទស្សិតំ។ កត្ថចិ អរូបកម្មដ្ឋានំ ឯវ វេទនាវសេន អរូបរាសិតោ, ញាតបរិញ្ញាយ បរិញ្ញាតតោ វា រូបារូបរាសិតោ វា វិនិវត្តេត្វា ទស្សិតំ។ តត្ថាបិ យេសុ បឋមំ ញាតបរិញ្ញា វុត្តា, តេសុ តទន្តោគធំ ។ យេសុ ន វុត្តា, តេសុ ច វេទនាយ អារម្មណមត្តំ សំខិត្តំ បាឡិអនារុឡ្ហំ រូបកម្មដ្ឋានំ សន្ធាយ រូបកម្មដ្ឋានស្ស បឋមំ កថិតតា វុត្តាតិ វេទិតព្ពា។
Vinivattetvāti catukkhandhasamudāyato visuṃ uddharitvā. Mahāsatipaṭṭhānasuttādīsu katthaci paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ vatvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena vinivattetvā dassitaṃ. Katthaci arūpakammaṭṭhānaṃ eva vedanāvasena arūparāsito, ñātapariññāya pariññātato vā rūpārūparāsito vā vinivattetvā dassitaṃ. Tatthāpi yesu paṭhamaṃ ñātapariññā vuttā, tesu tadantogadhaṃ . Yesu na vuttā, tesu ca vedanāya ārammaṇamattaṃ saṃkhittaṃ pāḷianāruḷhaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ sandhāya rūpakammaṭṭhānassa paṭhamaṃ kathitatā vuttāti veditabbā.
‘‘មនោវិញ្ញេយ្យានំ ធម្មានំ ឥដ្ឋានំ កន្តាន’’ន្តិអាទិនា (ម. និ. ៣.៣០៦) នយេន វុត្តំ ឆគេហស្សិតសោមនស្សំ បញ្ចកាមគុណេសុ អស្សាទានុបស្សិនោ ឯវ ហោតីតិ អាហ ‘‘បញ្ចកាមគុណាមិសនិស្សិតា ឆ គេហស្សិតសោមនស្សវេទនា’’តិ។
‘‘Manoviññeyyānaṃ dhammānaṃ iṭṭhānaṃ kantāna’’ntiādinā (ma. ni. 3.306) nayena vuttaṃ chagehassitasomanassaṃ pañcakāmaguṇesu assādānupassino eva hotīti āha ‘‘pañcakāmaguṇāmisanissitā cha gehassitasomanassavedanā’’ti.
វេទនានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vedanānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ចិត្តានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា
Cittānupassanāniddesavaṇṇanā
៣៦៥. កិលេសសម្បយុត្តានំ ធម្មានំ កេហិចិ កិលេសេហិ វិប្បយោគេបិ សតិ យេហិ សម្បយុត្តា, តេហិ សំកិលេសភាវេន សទិសេហិ សំកិលិដ្ឋត្តា ឥតរេហិបិ ន វិសុទ្ធតា ហោតីតិ អាហ ‘‘ន បច្ឆិមបទំ ភជន្តី’’តិ។ ទុវិធន្តិ វិសុំ វចនំ សរាគសទោសេហិ វិសិដ្ឋគ្គហណត្ថំ។ អវិបស្សនុបគត្តា ‘‘ឥធ ឱកាសោវ នត្ថី’’តិ វុត្តំ។
365. Kilesasampayuttānaṃ dhammānaṃ kehici kilesehi vippayogepi sati yehi sampayuttā, tehi saṃkilesabhāvena sadisehi saṃkiliṭṭhattā itarehipi na visuddhatā hotīti āha ‘‘na pacchimapadaṃ bhajantī’’ti. Duvidhanti visuṃ vacanaṃ sarāgasadosehi visiṭṭhaggahaṇatthaṃ. Avipassanupagattā ‘‘idha okāsova natthī’’ti vuttaṃ.
ចិត្តានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cittānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ធម្មានុបស្សនានិទ្ទេសោ
Dhammānupassanāniddeso
ក. នីវរណបព្ពវណ្ណនា
Ka. nīvaraṇapabbavaṇṇanā
៣៦៧. កណ្ហសុក្កានំ យុគនទ្ធតា នត្ថីតិ បជាននកាលេ អភាវា ‘‘អភិណ្ហសមុទាចារវសេនា’’តិ អាហ។
367. Kaṇhasukkānaṃ yuganaddhatā natthīti pajānanakāle abhāvā ‘‘abhiṇhasamudācāravasenā’’ti āha.
សុភម្បីតិ កាមច្ឆន្ទោបិ។ សោ ហិ អត្តនោ គហណាការេន ‘‘សុភ’’ន្តិ វុច្ចតិ, តេនាការេន បវត្តមានកស្ស អញ្ញស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស និមិត្តត្តា ‘‘និមិត្ត’’ន្តិ ចាតិ។ អាកង្ខិតស្ស ហិតសុខស្ស អនុបាយភូតោ មនសិការោ អនុបាយមនសិការោ។ តត្ថាតិ និប្ផាទេតព្ពេ អារម្មណភូតេ ច ទុវិធេបិ សុភនិមិត្តេ។
Subhampīti kāmacchandopi. So hi attano gahaṇākārena ‘‘subha’’nti vuccati, tenākārena pavattamānakassa aññassa kāmacchandassa nimittattā ‘‘nimitta’’nti cāti. Ākaṅkhitassa hitasukhassa anupāyabhūto manasikāro anupāyamanasikāro. Tatthāti nipphādetabbe ārammaṇabhūte ca duvidhepi subhanimitte.
អសុភម្បីតិ អសុភជ្ឈានម្បិ។ តំ បន ទសសុ អសុភេសុ កេសាទីសុ ច បវត្តំ ទដ្ឋព្ពំ។ កេសាទីសុ ហិ សញ្ញា អសុភសញ្ញាតិ គិរិមានន្ទសុត្តេ វុត្តាតិ។ ឯត្ថ ចតុព្ពិធស្សបិ អយោនិសោមនសិការស្ស យោនិសោមនសិការស្ស ច ទស្សនំ និរវសេសទស្សនត្ថំ កតន្តិ វេទិតព្ពំ។ តេសុ បន អសុភេ សុភន្តិ អសុភន្តិ ច មនសិការោ ឥធាធិប្បេតោ, តទនុកុលត្តា វា ឥតរេបីតិ។
Asubhampīti asubhajjhānampi. Taṃ pana dasasu asubhesu kesādīsu ca pavattaṃ daṭṭhabbaṃ. Kesādīsu hi saññā asubhasaññāti girimānandasutte vuttāti. Ettha catubbidhassapi ayonisomanasikārassa yonisomanasikārassa ca dassanaṃ niravasesadassanatthaṃ katanti veditabbaṃ. Tesu pana asubhe subhanti asubhanti ca manasikāro idhādhippeto, tadanukulattā vā itarepīti.
ភោជនេ មត្តញ្ញុនោ ថិនមិទ្ធាភិភវាភាវា ឱតារំ អលភមានោ កាមរាគោ បហីយតីតិ វទន្តិ។ ភោជននិស្សិតំ បន អាហារេបដិកូលសញ្ញំ, តព្ពិបរិណាមស្ស តទាធារស្ស តស្ស ច ឧបនិស្សយភូតស្ស អសុភតាទិទស្សនំ, កាយស្ស ច អាហារដ្ឋិតិកតាទិទស្សនំ សោ ឧប្បាទេតីតិ តស្ស កាមច្ឆន្ទោ បហីយតេវ, អភិធម្មបរិយាយេន សព្ពោបិ លោភោ កាមច្ឆន្ទនីវរណន្តិ អាហ ‘‘អរហត្តមគ្គេនា’’តិ។
Bhojane mattaññuno thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmarāgo pahīyatīti vadanti. Bhojananissitaṃ pana āhārepaṭikūlasaññaṃ, tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca upanissayabhūtassa asubhatādidassanaṃ, kāyassa ca āhāraṭṭhitikatādidassanaṃ so uppādetīti tassa kāmacchando pahīyateva, abhidhammapariyāyena sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇanti āha ‘‘arahattamaggenā’’ti.
ឱទិស្សកានោទិស្សកទិសាផរណានន្តិ អត្តគរុអតិប្បិយសហាយមជ្ឈត្តវសេន ឱទិស្សកតា, សីមាភេទេ កតេ អនោទិស្សកតា, ឯកទិសាផរណវសេន ទិសាផរណតា មេត្តាយ ឧគ្គហណេ វេទិតព្ពា។ វិហាររច្ឆាគាមាទិវសេន វា ឱទិស្សកទិសាផរណំ, វិហារាទិឧទ្ទេសរហិតំ បុរត្ថិមាទិទិសាវសេន អនោទិស្សកទិសាផរណន្តិ ឯវំ វា ទ្វិធា ឧគ្គហំ សន្ធាយ ‘‘ឱទិស្សកានោទិស្សកទិសាផរណាន’’ន្តិ វុត្តំ។ ឧគ្គហោ ច យាវ ឧបចារា ទដ្ឋព្ពោ, ឧគ្គហិតាយ អាសេវនា ភាវនា។ តត្ថ ‘‘សព្ពេ សត្តា បាណា ភូតា បុគ្គលា អត្តភាវបរិយាបន្នា’’តិ ឯតេសំ វសេន បញ្ចវិធា, ឯកេកស្មិំ ‘‘អវេរា ហោន្តុ, អព្យាបជ្ជា, អនីឃា, សុខី អត្តានំ បរិហរន្តូ’’តិ ចតុធា បវត្តិតោ វីសតិវិធា វា អនោធិសោផរណា មេត្តា, ‘‘សព្ពា ឥត្ថិយោ បុរិសា អរិយា អនរិយា ទេវា មនុស្សា វិនិបាតិកា’’តិ សត្តោធិករណវសេន បវត្តា សត្តវិធា, អដ្ឋវីសតិវិធា វា ឱធិសោផរណា មេត្តា, ទសហិ ទិសាហិ ទិសោធិករណវសេន បវត្តា ទសវិធា ច ទិសាផរណា មេត្តា, ឯកេកាយ វា ទិសាយ សត្តាទិឥត្ថិអាទិអវេរាទិយោគេន អសីតាធិកចតុសតប្បភេទា អនោធិសោឱធិសោផរណា វេទិតព្ពា។
Odissakānodissakadisāpharaṇānanti attagaruatippiyasahāyamajjhattavasena odissakatā, sīmābhede kate anodissakatā, ekadisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggahaṇe veditabbā. Vihāraracchāgāmādivasena vā odissakadisāpharaṇaṃ, vihārādiuddesarahitaṃ puratthimādidisāvasena anodissakadisāpharaṇanti evaṃ vā dvidhā uggahaṃ sandhāya ‘‘odissakānodissakadisāpharaṇāna’’nti vuttaṃ. Uggaho ca yāva upacārā daṭṭhabbo, uggahitāya āsevanā bhāvanā. Tattha ‘‘sabbe sattā pāṇā bhūtā puggalā attabhāvapariyāpannā’’ti etesaṃ vasena pañcavidhā, ekekasmiṃ ‘‘averā hontu, abyāpajjā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantū’’ti catudhā pavattito vīsatividhā vā anodhisopharaṇā mettā, ‘‘sabbā itthiyo purisā ariyā anariyā devā manussā vinipātikā’’ti sattodhikaraṇavasena pavattā sattavidhā, aṭṭhavīsatividhā vā odhisopharaṇā mettā, dasahi disāhi disodhikaraṇavasena pavattā dasavidhā ca disāpharaṇā mettā, ekekāya vā disāya sattādiitthiādiaverādiyogena asītādhikacatusatappabhedā anodhisoodhisopharaṇā veditabbā.
កាយវិនាមនាតិ កាយស្ស វិវិធេន អាការេន នាមនា។
Kāyavināmanāti kāyassa vividhena ākārena nāmanā.
អតិភោជនេ និមិត្តគ្គាហោតិ អតិភោជនេ ថិនមិទ្ធស្ស និមិត្តគ្គាហោ, ‘‘ឯត្តកេ ភុត្តេ ថិនមិទ្ធស្ស ការណំ ហោតិ, ឯត្តកេ ន ហោតី’’តិ ថិនមិទ្ធស្ស ការណាការណគ្គាហោតិ អត្ថោ។ ធុតង្គានំ វីរិយនិស្សិតត្តា អាហ ‘‘ធុតង្គនិស្សិតសប្បាយកថាយបី’’តិ។
Atibhojane nimittaggāhoti atibhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte thinamiddhassa kāraṇaṃ hoti, ettake na hotī’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāhoti attho. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā āha ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.
កុក្កុច្ចម្បិ កតាកតានុសោចនវសេន បវត្តមានំ ឧទ្ធច្ចេន សមានលក្ខណំ អវូបសមសភាវមេវាតិ ចេតសោ អវូបសមោ ‘‘ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចមេវា’’តិ វុត្តោ។
Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ uddhaccena samānalakkhaṇaṃ avūpasamasabhāvamevāti cetaso avūpasamo ‘‘uddhaccakukkuccamevā’’ti vutto.
ពហុស្សុតស្ស គន្ថតោ ច អត្ថតោ ច អត្ថាទីនិ វិចិនន្តស្ស ចេតសោ វិក្ខេបោ ន ហោតិ យថាវិធិបដិបត្តិយា យថានុរូបបតិការប្បវត្តិយា កតាកតានុសោចនញ្ចាតិ ‘‘ពាហុសច្ចេនបិ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ បហីយតី’’តិ អាហ។ វុឌ្ឍសេវិតា ច វុឌ្ឍសីលិតំ អាវហតីតិ ចេតោវូបសមករត្តា ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចប្បហានការិតា វុត្តា។ វុឌ្ឍតំ បន អនបេក្ខិត្វា វិនយធរា កុក្កុច្ចវិនោទកា កល្យាណមិត្តា វុត្តាតិ ទដ្ឋព្ពា។
Bahussutassa ganthato ca atthato ca atthādīni vicinantassa cetaso vikkhepo na hoti yathāvidhipaṭipattiyā yathānurūpapatikārappavattiyā katākatānusocanañcāti ‘‘bāhusaccenapi uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti āha. Vuḍḍhasevitā ca vuḍḍhasīlitaṃ āvahatīti cetovūpasamakarattā uddhaccakukkuccappahānakāritā vuttā. Vuḍḍhataṃ pana anapekkhitvā vinayadharā kukkuccavinodakā kalyāṇamittā vuttāti daṭṭhabbā.
តិដ្ឋតិ ឯត្ថាតិ ឋានីយា, វិចិកិច្ឆាយ ឋានីយា វិចិកិច្ឆាឋានីយា។ ឋាតព្ពាតិ វា ឋានីយា, វិចិកិច្ឆា ឋានីយា ឯតេសូតិ វិចិកិច្ឆាឋានីយា។
Tiṭṭhati etthāti ṭhānīyā, vicikicchāya ṭhānīyā vicikicchāṭhānīyā. Ṭhātabbāti vā ṭhānīyā, vicikicchā ṭhānīyā etesūti vicikicchāṭhānīyā.
កាមំ ពហុស្សុតតាបរិបុច្ឆកតាហិ អដ្ឋវត្ថុកាបិ វិចិកិច្ឆា បហីយតិ, តថាបិ រតនត្តយវិចិកិច្ឆាមូលិកា សេសវិចិកិច្ឆាតិ កត្វា អាហ ‘‘តីណិ រតនានិ អារព្ភា’’តិ។ វិនយេ បកតញ្ញុតា ‘‘សិក្ខាយ កង្ខតី’’តិ (ធ. ស. ១០០៨; វិភ. ៩១៥) វុត្តាយ វិចិកិច្ឆាយ បហានំ ករោតីតិ អាហ ‘‘វិនយេ ចិណ្ណវសីភាវស្សបី’’តិ។ ឱកប្បនិយសទ្ធាសង្ខាតអធិមោក្ខពហុលស្សាតិ អនុបវិសនសទ្ធាសង្ខាតអធិមោក្ខេន អធិមុច្ចនពហុលស្ស។ អធិមុច្ចនញ្ច អធិមោក្ខុប្បាទនមេវាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ សទ្ធាយ វា និន្នតា អធិមុត្តិ។
Kāmaṃ bahussutatāparipucchakatāhi aṭṭhavatthukāpi vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti katvā āha ‘‘tīṇi ratanāni ārabbhā’’ti. Vinaye pakataññutā ‘‘sikkhāya kaṅkhatī’’ti (dha. sa. 1008; vibha. 915) vuttāya vicikicchāya pahānaṃ karotīti āha ‘‘vinaye ciṇṇavasībhāvassapī’’ti. Okappaniyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāti anupavisanasaddhāsaṅkhātaadhimokkhena adhimuccanabahulassa. Adhimuccanañca adhimokkhuppādanamevāti daṭṭhabbaṃ. Saddhāya vā ninnatā adhimutti.
នីវរណបព្ពវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nīvaraṇapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.
ខ. ពោជ្ឈង្គបព្ពវណ្ណនា
Kha. bojjhaṅgapabbavaṇṇanā
ខន្ធាទិបាឡិយា អត្ថោ ខន្ធាទីនំ អត្ថោតិ កត្វា អាហ ‘‘ខន្ធ…បេ.… វិបស្សនានំ អត្ថសន្និស្សិតបរិបុច្ឆាពហុលតា’’តិ។ តេន បាឡិមុត្តកបុច្ឆា ន តថា បញ្ញាសំវត្តនិកា, យថា អត្ថបដិបុច្ឆាតិ ទស្សេតិ។
Khandhādipāḷiyā attho khandhādīnaṃ atthoti katvā āha ‘‘khandha…pe… vipassanānaṃ atthasannissitaparipucchābahulatā’’ti. Tena pāḷimuttakapucchā na tathā paññāsaṃvattanikā, yathā atthapaṭipucchāti dasseti.
មន្ទត្តា អគ្គិជាលាទីសុ អាបោធាតុអាទីនំ វិយ វីរិយាទីនំ សកិច្ចេ អសមត្ថតា វុត្តា។
Mandattā aggijālādīsu āpodhātuādīnaṃ viya vīriyādīnaṃ sakicce asamatthatā vuttā.
បត្តំ នីហរន្តោវ តំ សុត្វាតិ ឯត្ថ បញ្ចាភិញ្ញត្តា ទិព្ពសោតេន អស្សោសីតិ វទន្តិ។
Pattaṃ nīharantova taṃ sutvāti ettha pañcābhiññattā dibbasotena assosīti vadanti.
បសាទសិនេហាភាវេនាតិ បសាទសង្ខាតស្ស សិនេហស្ស អភាវេន។ គទ្រភបិដ្ឋេ លូខរជោ លូខតរោ ហុត្វា ទិស្សតីតិ អតិលូខតាយ តំសទិសេ។
Pasādasinehābhāvenāti pasādasaṅkhātassa sinehassa abhāvena. Gadrabhapiṭṭhe lūkharajo lūkhataro hutvā dissatīti atilūkhatāya taṃsadise.
សំវេជនបសាទនេហិ តេជនំ តោសនញ្ច សម្បហំសនាតិ។
Saṃvejanapasādanehi tejanaṃ tosanañca sampahaṃsanāti.
ពោជ្ឈង្គបព្ពវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.
សមថវិបស្សនាសុទ្ធវិបស្សនាវសេន បឋមស្ស ឥតរេសញ្ច កថិតត្តាតិ អត្ថោ។ មគ្គសម្បយុត្តា សតិ កាយានុបស្សនា នាមាតិ អាគមនវសេន វុត្តំ។ ឯវំ តាវ ទេសនា បុគ្គលេ តិដ្ឋតីតិ កាយានុបស្សីអាទីនំ អាគមនវសេន វិសេសេត្វា វុត្តា សតិបដ្ឋានទេសនា បុគ្គលេ តិដ្ឋតីតិ អត្ថោ។ ន ហិ សក្កា ឯកស្ស អនេកសមង្គិតា វត្តុំ ឯកក្ខណេ អនេកសតិសម្ភវាវពោធបសង្គា, បុគ្គលំ បន អាមសិត្វា សកិច្ចបរិច្ឆិន្នេ ធម្មេ វុច្ចមានេ កិច្ចភេទេន ឯកិស្សាបិ សតិយា អនេកនាមតា ហោតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘កាយេ បនា’’តិអាទិមាហ។ យថា ហិ បុគ្គលកិច្ចំ ធម្មា ឯវាតិ ធម្មភេទេន កាយានុបស្សីអាទិបុគ្គលភេទោវ ហោតិ, ន ឯវំ ធម្មស្ស ធម្មោ កិច្ចន្តិ ន ធម្មភេទេន តស្ស ភេទោ, តស្មា ឯកាវ សតិ ចតុវិបល្លាសប្បហានភូតា មគ្គេ សមិទ្ធា អនត្ថន្តរេន តប្បហានកិច្ចភេទេន ចត្តារិ នាមានិ លភតីតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ។
Samathavipassanāsuddhavipassanāvasena paṭhamassa itaresañca kathitattāti attho. Maggasampayuttā sati kāyānupassanā nāmāti āgamanavasena vuttaṃ. Evaṃ tāva desanā puggale tiṭṭhatīti kāyānupassīādīnaṃ āgamanavasena visesetvā vuttā satipaṭṭhānadesanā puggale tiṭṭhatīti attho. Na hi sakkā ekassa anekasamaṅgitā vattuṃ ekakkhaṇe anekasatisambhavāvabodhapasaṅgā, puggalaṃ pana āmasitvā sakiccaparicchinne dhamme vuccamāne kiccabhedena ekissāpi satiyā anekanāmatā hotīti dassento ‘‘kāye panā’’tiādimāha. Yathā hi puggalakiccaṃ dhammā evāti dhammabhedena kāyānupassīādipuggalabhedova hoti, na evaṃ dhammassa dhammo kiccanti na dhammabhedena tassa bhedo, tasmā ekāva sati catuvipallāsappahānabhūtā magge samiddhā anatthantarena tappahānakiccabhedena cattāri nāmāni labhatīti ayamettha adhippāyo.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៣៧៤. អភិធម្មភាជនីយេ ‘‘កថញ្ច ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ? ឥធ ភិក្ខុ យស្មិំ សមយេ…បេ.… ទន្ធាភិញ្ញំ កាយេ កាយានុបស្សី, យា តស្មិំ សមយេ សតី’’តិអាទិនា អាគមនវសេន វិសេសិតានិ សតិបដ្ឋានានិ បុគ្គលេ ឋបេត្វា ទេសេត្វា បុន ‘‘តត្ថ កតមំ សតិបដ្ឋានំ? ឥធ ភិក្ខុ យស្មិំ សមយេ…បេ.… ទន្ធាភិញ្ញំ…បេ.… យា តស្មិំ សមយេ សតី’’តិអាទិនា បុគ្គលំ អនាមសិត្វា អាគមវិសេសនញ្ច អកត្វា ចតុកិច្ចសាធកេកសតិវសេន សុទ្ធិកសតិបដ្ឋាននយោ វុត្តោតិ អយមេត្ថ នយទ្វយេ វិសេសោ។
374. Abhidhammabhājanīye ‘‘kathañca bhikkhu kāye kāyānupassī viharati? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye…pe… dandhābhiññaṃ kāye kāyānupassī, yā tasmiṃ samaye satī’’tiādinā āgamanavasena visesitāni satipaṭṭhānāni puggale ṭhapetvā desetvā puna ‘‘tattha katamaṃ satipaṭṭhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye…pe… dandhābhiññaṃ…pe… yā tasmiṃ samaye satī’’tiādinā puggalaṃ anāmasitvā āgamavisesanañca akatvā catukiccasādhakekasativasena suddhikasatipaṭṭhānanayo vuttoti ayamettha nayadvaye viseso.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
សតិបដ្ឋានវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Satipaṭṭhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ៧. សតិបដ្ឋានវិភង្គោ • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. សុត្តន្តភាជនីយំ ឧទ្ទេសវារវណ្ណនា • 1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ៧. សតិបដ្ឋានវិភង្គោ • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
