| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā |
៧. សតិបដ្ឋានវិភង្គោ
7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយំ
1. Suttantabhājanīyaṃ
ឧទ្ទេសវារវណ្ណនា
Uddesavāravaṇṇanā
៣៥៥. សមានសទ្ទវចនីយានំ អត្ថានំ ឧទ្ធរណំ អត្ថុទ្ធារោ។ សោ យស្មា សទ្ទត្ថវិចារោ ន ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘ន ឥធ…បេ.… អត្ថទស្សន’’ន្តិ។ ប-សទ្ទោ បធានត្ថទីបកោ ‘‘បណីតា ធម្មា’’តិអាទីសុ (ធ. ស. តិកមាតិកា ១៤) វិយ។
355. Samānasaddavacanīyānaṃ atthānaṃ uddharaṇaṃ atthuddhāro. So yasmā saddatthavicāro na hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘na idha…pe… atthadassana’’nti. Pa-saddo padhānatthadīpako ‘‘paṇītā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 14) viya.
អនវស្សុតតា អនុបកិលិដ្ឋតា។ តេនាហ ‘‘តទុភយវីតិវត្តតា’’តិ។
Anavassutatā anupakiliṭṭhatā. Tenāha ‘‘tadubhayavītivattatā’’ti.
ភុសត្ថំ បក្ខន្ទនន្តិ ភុសត្ថវិសិដ្ឋំ បក្ខន្ទនំ អនុបវិសនំ។
Bhusatthaṃ pakkhandananti bhusatthavisiṭṭhaṃ pakkhandanaṃ anupavisanaṃ.
អស្សាទស្សាតិ តណ្ហាយ។ ‘‘និច្ចំ អត្តា’’តិ អភិនិវេសវត្ថុតាយ ទិដ្ឋិយា វិសេសការណានំ ចិត្តធម្មានំ តណ្ហាយបិ វត្ថុភាវតោ វិសេសគ្គហណំ, តថា កាយវេទនានំ ទិដ្ឋិយាបិ វត្ថុភាវសម្ភវតោ ‘‘វិសេសេនា’’តិ វុត្តំ។ សរាគវីតរាគាទិវិភាគទ្វយវសេនេវ ចិត្តានុបស្សនាយ វុត្តត្តា តំ ‘‘នាតិបភេទគត’’ន្តិ វុត្តំ។ ធម្មាតិ ឥធ សញ្ញាសង្ខារក្ខន្ធា អធិប្បេតា, សង្ខារក្ខន្ធោ ច ផស្សាទិវសេន អនេកភេទោតិ ធម្មានុបស្សនា ‘‘អតិបភេទគតា’’តិ វុត្តា។ សរាគាទិវិភាគវសេន សោឡសភេទត្តា វា ចិត្តានុបស្សនា នាតិបភេទគតា វុត្តា, សុត្តេ អាគតនយេន នីវរណាទិវសេន អនេកភេទត្តា ធម្មានុបស្សនា អតិបភេទគតា វុត្តា។ ‘‘វិសុទ្ធិមគ្គោតិ វុត្តានី’’តិ អានេត្វា យោជេតព្ពំ។ តា អនុបស្សនា ឯតេសន្តិ តទនុបស្សនា, ចិត្តធម្មានុបស្សិនោ បុគ្គលា, តេសំ។
Assādassāti taṇhāya. ‘‘Niccaṃ attā’’ti abhinivesavatthutāya diṭṭhiyā visesakāraṇānaṃ cittadhammānaṃ taṇhāyapi vatthubhāvato visesaggahaṇaṃ, tathā kāyavedanānaṃ diṭṭhiyāpi vatthubhāvasambhavato ‘‘visesenā’’ti vuttaṃ. Sarāgavītarāgādivibhāgadvayavaseneva cittānupassanāya vuttattā taṃ ‘‘nātipabhedagata’’nti vuttaṃ. Dhammāti idha saññāsaṅkhārakkhandhā adhippetā, saṅkhārakkhandho ca phassādivasena anekabhedoti dhammānupassanā ‘‘atipabhedagatā’’ti vuttā. Sarāgādivibhāgavasena soḷasabhedattā vā cittānupassanā nātipabhedagatā vuttā, sutte āgatanayena nīvaraṇādivasena anekabhedattā dhammānupassanā atipabhedagatā vuttā. ‘‘Visuddhimaggoti vuttānī’’ti ānetvā yojetabbaṃ. Tā anupassanā etesanti tadanupassanā, cittadhammānupassino puggalā, tesaṃ.
តត្ថ ‘‘អសុភភាវទស្សនេនា’’តិ យថាឋិតវសេនាបិ យោជនា លព្ភតេវ។ ភវោឃស្ស វេទនា វត្ថុ ភវស្សាទភាវតោ។ និច្ចគ្គហណវសេនាតិ អត្តាភិនិវេសវិសិដ្ឋស្ស និច្ចគ្គហណស្ស វសេន។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘សស្សតស្ស អត្តនោ’’តិ។ ឱឃេសុ វុត្តនយា ឯវ យោគាសវេសុបិ យោជនា អត្ថតោ អភិន្នត្តាតិ តេ ន គហិតា។ និច្ចគ្គហណវសេនាតិ អត្តាភិនិវេសវិសិដ្ឋស្ស និច្ចគ្គហណស្ស វសេន។ បឋមោឃតតិយចតុត្ថគន្ថយោជនាយំ វុត្តនយេនេវ កាយចិត្តធម្មានំ ឥតរុបាទានវត្ថុតា គហេតព្ពាតិ វេទនាយ ទិដ្ឋុបាទានវត្ថុតា ទស្សិតា។ តថា កាយវេទនានំ ឆន្ទទោសាគតិវត្ថុតា កាមោឃព្យាបាទកាយគន្ថវត្ថុតាវចនេន វុត្តាតិ។ តេនាហ ‘‘អវុត្តានំ វុត្តនយេន វត្ថុភាវោ យោជេតព្ពោ’’តិ។
Tattha ‘‘asubhabhāvadassanenā’’ti yathāṭhitavasenāpi yojanā labbhateva. Bhavoghassa vedanā vatthu bhavassādabhāvato. Niccaggahaṇavasenāti attābhinivesavisiṭṭhassa niccaggahaṇassa vasena. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sassatassa attano’’ti. Oghesu vuttanayā eva yogāsavesupi yojanā atthato abhinnattāti te na gahitā. Niccaggahaṇavasenāti attābhinivesavisiṭṭhassa niccaggahaṇassa vasena. Paṭhamoghatatiyacatutthaganthayojanāyaṃ vuttanayeneva kāyacittadhammānaṃ itarupādānavatthutā gahetabbāti vedanāya diṭṭhupādānavatthutā dassitā. Tathā kāyavedanānaṃ chandadosāgativatthutā kāmoghabyāpādakāyaganthavatthutāvacanena vuttāti. Tenāha ‘‘avuttānaṃ vuttanayena vatthubhāvo yojetabbo’’ti.
ធារណតា អសម្មុស្សនតា, អនុស្សរណមេវ វា។ ឯកត្តេតិ ឯកសភាវេ និស្សរណាទិវសេន។ សមាគមោ សច្ឆិកិរិយា។ សតិបដ្ឋានសភាវោ សម្មាសតិតា និយ្យានសតិតា សមានភាគតា ឯកជាតិតា សភាគតា។ បុរិមស្មិន្តិ ‘‘ឯកត្តេ និព្ពានេ សមាគមោ ឯកត្តសមោសរណ’’ន្តិ ឯតស្មិំ អត្ថេ។ វិសុន្តិ នានាអត្ថទ្វយភាវេន។ តទេវ គមនំ សមោសរណន្តិ សតិសទ្ទត្ថន្តរាភាវា…បេ.… ឯកភាវស្សាតិ យោជេតព្ពំ។ សតិសទ្ទត្ថវសេន អវុច្ចមានេតិ ‘‘ឯកោ សតិបដ្ឋានសភាវោ ឯកត្ត’’ន្តិអាទិនា អវុច្ចមានេ, ‘‘ឯកត្តេ និព្ពានេ សមាគមោ ឯកត្តសមោសរណ’’ន្តិ ឯវំ វុច្ចមានេតិ អត្ថោ។ ធារណតាវ សតីតិ ‘‘សរណតា’’តិ (ធ. ស. ១៤) វុត្តធារណតា ឯវ សតីតិ កត្វា។ សតិសទ្ទត្ថន្តរាភាវាតិ សតិសង្ខាតស្ស សរណេកត្តសមោសរណសទ្ទត្ថតោ អញ្ញស្ស អត្ថស្ស អភាវា។ បុរិមន្តិ សរណបទំ។ និព្ពានសមោសរណេបីតិ យថាវុត្តេ ទុតិយេ អត្ថេ សរណេកត្តសមោសរណបទានិ សហិតានេវ សតិបដ្ឋានេកភាវស្ស ញាបកានិ, ឯវំ និព្ពានសមោសរណេបិ ‘‘ឯកត្តេ និព្ពានេ សមាគមោ ឯកត្តសមោសរណ’’ន្តិ ឯតស្មិម្បិ អត្ថេ សតិ…បេ.… ការណានិ។
Dhāraṇatā asammussanatā, anussaraṇameva vā. Ekatteti ekasabhāve nissaraṇādivasena. Samāgamo sacchikiriyā. Satipaṭṭhānasabhāvo sammāsatitā niyyānasatitā samānabhāgatā ekajātitā sabhāgatā. Purimasminti ‘‘ekatte nibbāne samāgamo ekattasamosaraṇa’’nti etasmiṃ atthe. Visunti nānāatthadvayabhāvena. Tadeva gamanaṃ samosaraṇanti satisaddatthantarābhāvā…pe… ekabhāvassāti yojetabbaṃ. Satisaddatthavasena avuccamāneti ‘‘eko satipaṭṭhānasabhāvo ekatta’’ntiādinā avuccamāne, ‘‘ekatte nibbāne samāgamo ekattasamosaraṇa’’nti evaṃ vuccamāneti attho. Dhāraṇatāva satīti ‘‘saraṇatā’’ti (dha. sa. 14) vuttadhāraṇatā eva satīti katvā. Satisaddatthantarābhāvāti satisaṅkhātassa saraṇekattasamosaraṇasaddatthato aññassa atthassa abhāvā. Purimanti saraṇapadaṃ. Nibbānasamosaraṇepīti yathāvutte dutiye atthe saraṇekattasamosaraṇapadāni sahitāneva satipaṭṭhānekabhāvassa ñāpakāni, evaṃ nibbānasamosaraṇepi ‘‘ekatte nibbāne samāgamo ekattasamosaraṇa’’nti etasmimpi atthe sati…pe… kāraṇāni.
អានាបានបព្ពាទីនន្តិ អានាបានបព្ពឥរិយាបថចតុសម្បជញ្ញ កោដ្ឋាស ធាតុមនសិការនវសិវថិកបព្ពានីតិ ឯតេសំ។ ឥមេសុ បន យស្មា កេសុចិ ទេវានំ កម្មដ្ឋានំ ន ឥជ្ឈតិ, តស្មា តានិ អនាមសិត្វា យទិបិ កោដ្ឋាសធាតុមនសិការវសេនេវេត្ថ ទេសនា បវត្តា, ទេសនន្តរេ បន អាគតំ អនវសេសំ កាយានុបស្សនាវិភាគំ ទស្សេតុំ ‘‘ចុទ្ទសវិធេន កាយានុបស្សនំ ភាវេត្វា’’តិ (វិភ. អដ្ឋ. ៣៥៥) វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘មហាសតិបដ្ឋានសុត្តេ វុត្តាន’’ន្តិ។ ‘‘តថា’’តិ ឥមិនា ‘‘មហាសតិបដ្ឋានសុត្តេ (ទី. និ. ២.៣៨២) វុត្តាន’’ន្តិ ឥមមេវ ឧបសំហរតិ។ បញ្ចវិធេនាតិ នីវរណឧបាទានក្ខន្ធាយតនពោជ្ឈង្គអរិយសច្ចានំ វសេន បញ្ចធា។ ភាវនានុភាវោ អរិយមគ្គគ្គហណសមត្ថតា។
Ānāpānapabbādīnanti ānāpānapabbairiyāpathacatusampajañña koṭṭhāsa dhātumanasikāranavasivathikapabbānīti etesaṃ. Imesu pana yasmā kesuci devānaṃ kammaṭṭhānaṃ na ijjhati, tasmā tāni anāmasitvā yadipi koṭṭhāsadhātumanasikāravasenevettha desanā pavattā, desanantare pana āgataṃ anavasesaṃ kāyānupassanāvibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘cuddasavidhena kāyānupassanaṃ bhāvetvā’’ti (vibha. aṭṭha. 355) vuttaṃ. Tenāha ‘‘mahāsatipaṭṭhānasutte vuttāna’’nti. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘mahāsatipaṭṭhānasutte (dī. ni. 2.382) vuttāna’’nti imameva upasaṃharati. Pañcavidhenāti nīvaraṇaupādānakkhandhāyatanabojjhaṅgaariyasaccānaṃ vasena pañcadhā. Bhāvanānubhāvo ariyamaggaggahaṇasamatthatā.
តំនិយមតោតិ តស្សា កាយានុបស្សនាទិបដិបត្តិយា និយមតោ។ តស្សា ភិក្ខុភាវេ និយតេ សាបិ ភិក្ខុភាវេ និយតាយេវ នាម ហោតិ។
Taṃniyamatoti tassā kāyānupassanādipaṭipattiyā niyamato. Tassā bhikkhubhāve niyate sāpi bhikkhubhāve niyatāyeva nāma hoti.
កាយានុបស្សនាឧទ្ទេសវណ្ណនា
Kāyānupassanāuddesavaṇṇanā
ឯត្ថាតិ កាយេ។ អវយវា អស្ស អត្ថីតិ អវយវី, សមុទាយោ, សមូហោតិ អត្ថោ, សោ បន អវយវវិនិមុត្តំ ទ្រព្យន្តរន្តិ គាហោ លទ្ធិ អវយវីគាហោ។ ហត្ថបាទាទិអង្គុលិនខាទិអង្គបច្ចង្គេ សន្និវេសវិសិដ្ឋេ ឧបាទាយ យាយំ អង្គបច្ចង្គសមញ្ញា ចេវ កាយសមញ្ញា ច, តំ អតិក្កមិត្វា ឥត្ថិបុរិសរថឃដាទិទ្រព្យន្តិបរិកប្បនំ សមញ្ញាតិធាវនំ។ អថ វា យថាវុត្តសមញ្ញំ អតិក្កមិត្វា បកតិអាទិទ្រព្យាទិជីវាទិកាយាទិបទត្ថន្តរបរិកប្បនំ សមញ្ញាតិធាវនំ។ និច្ចសារាទិគាហភូតោ អភិនិវេសោ សារាទានាភិនិវេសោ។
Etthāti kāye. Avayavā assa atthīti avayavī, samudāyo, samūhoti attho, so pana avayavavinimuttaṃ drabyantaranti gāho laddhi avayavīgāho. Hatthapādādiaṅgulinakhādiaṅgapaccaṅge sannivesavisiṭṭhe upādāya yāyaṃ aṅgapaccaṅgasamaññā ceva kāyasamaññā ca, taṃ atikkamitvā itthipurisarathaghaṭādidrabyantiparikappanaṃ samaññātidhāvanaṃ. Atha vā yathāvuttasamaññaṃ atikkamitvā pakatiādidrabyādijīvādikāyādipadatthantaraparikappanaṃ samaññātidhāvanaṃ. Niccasārādigāhabhūto abhiniveso sārādānābhiniveso.
ន តំ ទិដ្ឋន្តិ តំ ឥត្ថិបុរិសាទិ ទិដ្ឋំ ន ហោតិ។ ទិដ្ឋំ វា ឥត្ថិបុរិសាទិ ន ហោតីតិ យោជនា។ យថាវុត្តន្តិ កេសាទិភូតុបាទាយសមូហសង្ខាតំ។
Na taṃ diṭṭhanti taṃ itthipurisādi diṭṭhaṃ na hoti. Diṭṭhaṃ vā itthipurisādi na hotīti yojanā. Yathāvuttanti kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ.
កេសាទិបថវិន្តិ កេសាទិសញ្ញិតំ សសម្ភារបថវិំ។ បុព្ពាបរិយភាវេនាតិ សន្តានវសេន។ អញ្ញត្ថាតិ ‘‘អាបោកាយ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ។
Kesādipathavinti kesādisaññitaṃ sasambhārapathaviṃ. Pubbāpariyabhāvenāti santānavasena. Aññatthāti ‘‘āpokāya’’nti evamādīsu.
អជ្ឈត្តពហិទ្ធាតិ សបរសន្តានេ កាយោ វុត្តោតិ។ ‘‘កាយោ’’តិ ចេត្ថ សម្មសនុបគា រូបធម្មា អធិប្បេតាតិ អាហ ‘‘អជ្ឈត្តពហិទ្ធាធម្មាន’’ន្តិ។ ឃដិតំ ឯកាពទ្ធំ អារម្មណំ ឃដិតារម្មណំ, ឯការម្មណភូតន្តិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘ឯកតោ អារម្មណភាវោ នត្ថី’’តិ។
Ajjhattabahiddhāti saparasantāne kāyo vuttoti. ‘‘Kāyo’’ti cettha sammasanupagā rūpadhammā adhippetāti āha ‘‘ajjhattabahiddhādhammāna’’nti. Ghaṭitaṃ ekābaddhaṃ ārammaṇaṃ ghaṭitārammaṇaṃ, ekārammaṇabhūtanti attho. Tenāha ‘‘ekato ārammaṇabhāvo natthī’’ti.
អន្តោឱលីយនា អន្តោសង្កោចោ អន្តរាវោសានំ។
Antoolīyanā antosaṅkoco antarāvosānaṃ.
ទ្វីហីតិ អភិជ្ឈាវិនយទោមនស្សវិនយេហិ។
Dvīhīti abhijjhāvinayadomanassavinayehi.
សតិ ច សម្បជញ្ញញ្ច សតិសម្បជញ្ញំ, តេន។ ឯតេន ករណភូតេន។ វិបក្ខធម្មេហិ អនន្តរិតត្តា អវិច្ឆិន្នស្ស។ តស្ស សព្ពត្ថិកកម្មដ្ឋានស្ស។
Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ, tena. Etena karaṇabhūtena. Vipakkhadhammehi anantaritattā avicchinnassa. Tassa sabbatthikakammaṭṭhānassa.
កាយានុបស្សនាឧទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kāyānupassanāuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
វេទនានុបស្សនាទិឧទ្ទេសវណ្ណនា
Vedanānupassanādiuddesavaṇṇanā
សុខាទីនន្តិ សុខទុក្ខាទុក្ខមសុខានំ។
Sukhādīnanti sukhadukkhādukkhamasukhānaṃ.
រូបាទិអារម្មណនានត្តភេទានំ វសេន យោជេតព្ពន្តិ សម្ពន្ធោ។ តថា ច សេសេសុបិ។ សវត្ថុកាវត្ថុកាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន ហីនាទិយោនិអាទិភេទំ សង្គណ្ហាតិ។ វិសុំ វិសុំ ន វត្តព្ពន្តិ ចោទនំ ទស្សេតីតិ យោជនា។ ឯកត្ថាតិ កាយាទីសុ ឯកស្មិំ។ បុរិមចោទនាយាតិ ‘‘បុព្ពេ បហីនត្តា បុន បហានំ ន វត្តព្ព’’ន្តិ ចោទនាយ។ បហីនន្តិ វិក្ខម្ភិតំ។ បដិបក្ខភាវនាយាតិ មគ្គភាវនាយ។ ឧភយត្ថាតិ ឧភយចោទនាយ។ ឧភយន្តិ បរិហារទ្វយំ។ យស្មា បុរិមចោទនាយ នានាបុគ្គលបរិហារោ, នានាចិត្តក្ខណិកបរិហារោ ច សម្ភវតិ, ទុតិយចោទនាយ បន នានាចិត្តក្ខណិកបរិហារោយេវ, តស្មា វុត្តំ ‘‘សម្ភវតោ យោជេតព្ព’’ន្តិ។ មគ្គសតិបដ្ឋានភាវនំ សន្ធាយ វុត្តំ។ សព្ពត្ថាតិ សព្ពេសុ កាយាទីសុ។
Rūpādiārammaṇanānattabhedānaṃ vasena yojetabbanti sambandho. Tathā ca sesesupi. Savatthukāvatthukādīti ādi-saddena hīnādiyoniādibhedaṃ saṅgaṇhāti. Visuṃ visuṃ na vattabbanti codanaṃ dassetīti yojanā. Ekatthāti kāyādīsu ekasmiṃ. Purimacodanāyāti ‘‘pubbe pahīnattā puna pahānaṃ na vattabba’’nti codanāya. Pahīnanti vikkhambhitaṃ. Paṭipakkhabhāvanāyāti maggabhāvanāya. Ubhayatthāti ubhayacodanāya. Ubhayanti parihāradvayaṃ. Yasmā purimacodanāya nānāpuggalaparihāro, nānācittakkhaṇikaparihāro ca sambhavati, dutiyacodanāya pana nānācittakkhaṇikaparihāroyeva, tasmā vuttaṃ ‘‘sambhavato yojetabba’’nti. Maggasatipaṭṭhānabhāvanaṃ sandhāya vuttaṃ. Sabbatthāti sabbesu kāyādīsu.
វេទនានុបស្សនាទិឧទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vedanānupassanādiuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ឧទ្ទេសវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
កាយានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា
Kāyānupassanāniddesavaṇṇanā
៣៥៦. អជ្ឈត្តាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន ឥធ វុត្តា ពហិទ្ធាអជ្ឈត្តពហិទ្ធាអនុបស្សនប្បការា វិយ មហាសតិបដ្ឋានសុត្តេ វុត្តា សមុទយធម្មានុបស្សិអាទិអនុបស្សនប្បការាបិ កាយានុបស្សនាភាវតោ គហិតា ឥច្ចេវ វេទិតព្ពំ។ តត្ថាតិ អជ្ឈត្តាទិអនុបស្សនាយំ។ ចុទ្ទស បការា មហាសតិបដ្ឋានសុត្តេ អាគតចុទ្ទសប្បការាទិកេ អបេក្ខិត្វា ឥធ វុត្តា។ អជ្ឈត្តាទិប្បការោ ឯកោ បការោតិ អាហ ‘‘ឯកប្បការនិទ្ទេសេនា’’តិ។ ពាហិរេសូតិ ឯកច្ចេសុ អញ្ញតិត្ថិយេសុ។ តេសម្បិ ហិ អានាបានាទិវសេន សមថបក្ខិកា កាយានុបស្សនា សម្ភវតិ។ តេនាហ ‘‘ឯកទេសសម្ភវតោ’’តិ។
356. Ajjhattādīti ādi-saddena idha vuttā bahiddhāajjhattabahiddhāanupassanappakārā viya mahāsatipaṭṭhānasutte vuttā samudayadhammānupassiādianupassanappakārāpi kāyānupassanābhāvato gahitā icceva veditabbaṃ. Tatthāti ajjhattādianupassanāyaṃ. Cuddasa pakārā mahāsatipaṭṭhānasutte āgatacuddasappakārādike apekkhitvā idha vuttā. Ajjhattādippakāro eko pakāroti āha ‘‘ekappakāraniddesenā’’ti. Bāhiresūti ekaccesu aññatitthiyesu. Tesampi hi ānāpānādivasena samathapakkhikā kāyānupassanā sambhavati. Tenāha ‘‘ekadesasambhavato’’ti.
តចស្ស ច អតចបរិច្ឆិន្នតា តចេន អបរិច្ឆិន្នតា អត្ថីតិ យោជនា។ ‘‘ទីឃពាហុ នច្ចតូ’’តិអាទីសុ វិយ អញ្ញបទត្ថេបិ សមាសេ អវយវបទត្ថសង្គហោ លព្ភតេវាតិ វុត្តំ ‘‘កាយេកទេសភូតោ តចោ គហិតោ ឯវា’’តិ។ តចបដិពទ្ធានំ នខទន្តន្ហារុមំសានំ, តចបដិពទ្ធានំ តទនុប្បវិដ្ឋមូលានំ កេសលោមានំ, តប្បដិពទ្ធបដិពទ្ធានំ ឥតរេសំ សមូហភូតោ សព្ពោ កាយោ ‘‘តចបរិយន្តោ’’ត្វេវ វុត្តោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘តប្បដិពទ្ធា’’តិអាទិមាហ។ អត្ថិ កេសា, អត្ថិ លោមាតិ សម្ពន្ធោ។ តត្ថ អត្ថីតិ បុថុត្តវាចី ឯកំ និបាតបទំ, ន កិរិយាបទំ។ កិរិយាបទត្តេ ហិ សន្តីតិ វត្តព្ពំ សិយា, វចនវិបល្លាសេន វា វុត្តន្តិ។
Tacassa ca atacaparicchinnatā tacena aparicchinnatā atthīti yojanā. ‘‘Dīghabāhu naccatū’’tiādīsu viya aññapadatthepi samāse avayavapadatthasaṅgaho labbhatevāti vuttaṃ ‘‘kāyekadesabhūto taco gahito evā’’ti. Tacapaṭibaddhānaṃ nakhadantanhārumaṃsānaṃ, tacapaṭibaddhānaṃ tadanuppaviṭṭhamūlānaṃ kesalomānaṃ, tappaṭibaddhapaṭibaddhānaṃ itaresaṃ samūhabhūto sabbo kāyo ‘‘tacapariyanto’’tveva vuttoti dassento ‘‘tappaṭibaddhā’’tiādimāha. Atthi kesā, atthi lomāti sambandho. Tattha atthīti puthuttavācī ekaṃ nipātapadaṃ, na kiriyāpadaṃ. Kiriyāpadatte hi santīti vattabbaṃ siyā, vacanavipallāsena vā vuttanti.
កម្មដ្ឋានស្ស វាចុគ្គតករណាទិនា ឧគ្គណ្ហនំ ឧគ្គហោ។ កោដ្ឋាសបាឡិយា ហិ វាចុគ្គតករណំ, មនសិកិរិយាយ កេសាទីនំ វណ្ណាទិតោ ឧបធារណស្ស ច បគុណភាវាបាទនំ ឥធ ឧគ្គហោ។ យេន បន នយេន យោគាវចរោ តត្ថ កុសលោ ហោតិ, សោ វិធីតិ វុត្តោ។
Kammaṭṭhānassa vācuggatakaraṇādinā uggaṇhanaṃ uggaho. Koṭṭhāsapāḷiyā hi vācuggatakaraṇaṃ, manasikiriyāya kesādīnaṃ vaṇṇādito upadhāraṇassa ca paguṇabhāvāpādanaṃ idha uggaho. Yena pana nayena yogāvacaro tattha kusalo hoti, so vidhīti vutto.
បុរិមេហីតិ បុរិមបុរិមេហិ បញ្ចកឆក្កេហិ សម្ពន្ធោ វុត្តោ។ ‘‘មំសំ…បេ.… វក្ក’’ន្តិ ហិ អនុលោមតោ វក្កបញ្ចកស្ស បុន ‘‘វក្កំ…បេ.… កេសា’’តិ វក្កបញ្ចកស្ស, តចបញ្ចកស្ស ច បដិលោមតោ សជ្ឈាយក្កមោ សម្ពន្ធោ ទស្សិតោ។ ស្វាយំ សជ្ឈាយោតិ សម្ពន្ធោ។ វិសុំ តិបញ្ចាហន្តិ អនុលោមតោ បញ្ចាហំ, បដិលោមតោ បញ្ចាហំ, អនុលោមបដិលោមតោ បញ្ចាហន្តិ ឯវំ បញ្ចកឆក្កេសុ បច្ចេកំ តិបញ្ចាហំ។ បុរិមេហិ ឯកតោ តិបញ្ចាហន្តិ តចបញ្ចកាទីហិ សទ្ធិំ អនុលោមតោ វក្កបញ្ចកាទីនិ ឯកជ្ឈំ កត្វា វុត្តនយេនេវ តិបញ្ចាហំ ។ អាទិអន្តទស្សនវសេនាតិអាទិភូតស្ស អនុលោមតោ សជ្ឈាយស្ស, អនុលោមបដិលោមតោ សជ្ឈាយេ អន្តភូតស្ស បដិលោមតោ សជ្ឈាយស្ស ទស្សនវសេន។ តេនាហ ‘‘អនុលោម…បេ.… អន្តិមោ’’តិ។ ឯតម្បីតិ យទិទំ បុរិមេហិ សទ្ធិំ បច្ឆិមស្ស បញ្ចកាទិនោ ឯកតោ សជ្ឈាយករណំ, បញ្ចកាទីនំ បច្ចេកំ អនុលោមាទិនា សជ្ឈាយប្បការតោ អញ្ញោ សជ្ឈាយប្បការោ ឯសោតិ អត្ថោ។ ទ្វិន្នំ ហត្ថានំ ឯកមុខា អញ្ញមញ្ញសម្ពន្ធា ឋបិតា អង្គុលិយោ ឥធ ហត្ថសង្ខលិកាតិ អធិប្បេតាតិ អាហ ‘‘អង្គុលិបន្តី’’តិ។ អសុភលក្ខណំ កេសាទីនំ បដិក្កូលភាវោ។ ថទ្ធាទិភាវោ ធាតុលក្ខណំ។
Purimehīti purimapurimehi pañcakachakkehi sambandho vutto. ‘‘Maṃsaṃ…pe… vakka’’nti hi anulomato vakkapañcakassa puna ‘‘vakkaṃ…pe… kesā’’ti vakkapañcakassa, tacapañcakassa ca paṭilomato sajjhāyakkamo sambandho dassito. Svāyaṃ sajjhāyoti sambandho. Visuṃ tipañcāhanti anulomato pañcāhaṃ, paṭilomato pañcāhaṃ, anulomapaṭilomato pañcāhanti evaṃ pañcakachakkesu paccekaṃ tipañcāhaṃ. Purimehi ekato tipañcāhanti tacapañcakādīhi saddhiṃ anulomato vakkapañcakādīni ekajjhaṃ katvā vuttanayeneva tipañcāhaṃ . Ādiantadassanavasenātiādibhūtassa anulomato sajjhāyassa, anulomapaṭilomato sajjhāye antabhūtassa paṭilomato sajjhāyassa dassanavasena. Tenāha ‘‘anuloma…pe… antimo’’ti. Etampīti yadidaṃ purimehi saddhiṃ pacchimassa pañcakādino ekato sajjhāyakaraṇaṃ, pañcakādīnaṃ paccekaṃ anulomādinā sajjhāyappakārato añño sajjhāyappakāro esoti attho. Dvinnaṃ hatthānaṃ ekamukhā aññamaññasambandhā ṭhapitā aṅguliyo idha hatthasaṅkhalikāti adhippetāti āha ‘‘aṅgulipantī’’ti. Asubhalakkhaṇaṃ kesādīnaṃ paṭikkūlabhāvo. Thaddhādibhāvo dhātulakkhaṇaṃ.
អត្តនោ កោដ្ឋាសោ, សមានោ វា កោដ្ឋាសោ សកោដ្ឋាសោ, តត្ថ ភវោ សកោដ្ឋាសិកោ, កម្មដ្ឋានំ។
Attano koṭṭhāso, samāno vā koṭṭhāso sakoṭṭhāso, tattha bhavo sakoṭṭhāsiko, kammaṭṭhānaṃ.
កាយានុបស្សនំ ហិត្វាតិ អសុភតោ វា ធាតុតោ អនុបស្សនំ មនសិការំ អកត្វា។ បុព្ពេ វិយ បរិយន្តតាលញ្ច អាទិតាលញ្ច អគន្ត្វា។
Kāyānupassanaṃ hitvāti asubhato vā dhātuto anupassanaṃ manasikāraṃ akatvā. Pubbe viya pariyantatālañca āditālañca agantvā.
សមាធានាទិវិសេសយោគេន អធិកំ ចិត្តន្តិ អធិចិត្តំ។ តេន វុត្តំ ‘‘សមថវិបស្សនាចិត្ត’’ន្តិ។ មនសិករណំ ចិត្តន្តិ ឯកន្តំ សមាធិនិមិត្តស្សេវ សមន្នាហារកំ ចិត្តំ។ វិក្ខេបវសេន ចិត្តស្ស នានារម្មណេ វិសដប្បវត្តិ ឥធ បភញ្ជនំ, សមាធានេន តទភាវតោ ន ច បភញ្ជនសភាវំ។
Samādhānādivisesayogena adhikaṃ cittanti adhicittaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘samathavipassanācitta’’nti. Manasikaraṇaṃ cittanti ekantaṃ samādhinimittasseva samannāhārakaṃ cittaṃ. Vikkhepavasena cittassa nānārammaṇe visaṭappavatti idha pabhañjanaṃ, samādhānena tadabhāvato na ca pabhañjanasabhāvaṃ.
សក្ខិភវនតា បច្ចក្ខការិតា។ បុព្ពហេតាទិកេតិ អាទិ-សទ្ទេន តទនុរូបមនសិការានុយោគាទិំ សង្គណ្ហាតិ។
Sakkhibhavanatā paccakkhakāritā. Pubbahetādiketi ādi-saddena tadanurūpamanasikārānuyogādiṃ saṅgaṇhāti.
សមប្បវត្តន្តិ លីនុទ្ធច្ចរហិតំ។ តថាបវត្តិយាតិ មជ្ឈិមសមថនិមិត្តំ បដិបត្តិយា, តត្ថ ច បក្ខន្ទនេន សិទ្ធាយ យថាវុត្តសមប្បវត្តិយា។ បញ្ញាយ តោសេតីតិ យាយំ តត្ថ ជាតានំ ធម្មានំ អនតិវត្តនា, ឥន្ទ្រិយានំ ឯករសតា, តទុបគវីរិយវាហនា, អាសេវនាតិ ឥមាសំ សាធិកា ភាវនាបញ្ញា, តាយ អធិចិត្តំ តោសេតិ បហដ្ឋំ ករោតិ។ យថាវុត្តវិសេសសិទ្ធិយាវ ហិ តំសាធិកាយ បញ្ញាយ តំ ចិត្តំ សម្បហំសិតំ នាម ហោតិ។ ឯវំ សម្បហំសន្តោ ច យស្មា សព្ពសោ បរិពន្ធវិសោធនេន បញ្ញាយ ចិត្តំ វោទាបេតីតិ ច វុច្ចតិ, តស្មា ‘‘សមុត្តេជេតិ ចា’’តិ វុត្តំ។ និរស្សាទន្តិ បុព្ពេនាបរំ វិសេសាលាភេន ភាវនារសវិរហិតំ។ សម្បហំសេតីតិ ភាវនាយ ចិត្តំ សម្មា បហាសេតិ បមោទេតិ។ សមុត្តេជេតីតិ សម្មា តត្ថ ឧត្តេជេតិ។
Samappavattanti līnuddhaccarahitaṃ. Tathāpavattiyāti majjhimasamathanimittaṃ paṭipattiyā, tattha ca pakkhandanena siddhāya yathāvuttasamappavattiyā. Paññāya tosetīti yāyaṃ tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanā, indriyānaṃ ekarasatā, tadupagavīriyavāhanā, āsevanāti imāsaṃ sādhikā bhāvanāpaññā, tāya adhicittaṃ toseti pahaṭṭhaṃ karoti. Yathāvuttavisesasiddhiyāva hi taṃsādhikāya paññāya taṃ cittaṃ sampahaṃsitaṃ nāma hoti. Evaṃ sampahaṃsanto ca yasmā sabbaso paribandhavisodhanena paññāya cittaṃ vodāpetīti ca vuccati, tasmā ‘‘samuttejeti cā’’ti vuttaṃ. Nirassādanti pubbenāparaṃ visesālābhena bhāvanārasavirahitaṃ. Sampahaṃsetīti bhāvanāya cittaṃ sammā pahāseti pamodeti. Samuttejetīti sammā tattha uttejeti.
អាសយោ បវត្តិដ្ឋានំ។
Āsayo pavattiṭṭhānaṃ.
វវត្ថិតតន្តិ អសំកិណ្ណតំ។
Vavatthitatanti asaṃkiṇṇataṃ.
អន្តោតិ អព្ភន្តរេ កោដ្ឋាសេ។ សុខុមន្តិ សុខុមន្ហារុអាទិំ សន្ធាយ វទតិ។
Antoti abbhantare koṭṭhāse. Sukhumanti sukhumanhāruādiṃ sandhāya vadati.
តាលបដ្ដិកា តាលបត្តវិលិវេហិ កតកដសារកោ។
Tālapaṭṭikā tālapattavilivehi katakaṭasārako.
គណនាយ មត្តា-សទ្ទោ កតិបយេហិ ឩនភាវទីបនត្ថំ វុច្ចតិ។ ទន្តដ្ឋិវជ្ជិតានិ តីហិ ឩនានិ តីណិ អដ្ឋិសតានិ។ តស្មា ‘‘តិមត្តានី’’តិ វុត្តំ។ យំ បន វិសុទ្ធិមគ្គេ ‘‘អតិរេកតិសតអដ្ឋិកសមុស្សយ’’ន្តិ (វិសុទ្ធិ. ១.១២២) វុត្តំ, តំ ទន្តដ្ឋីនិបិ គហេត្វា សព្ពសង្គាហិកនយេន វុត្តំ។ ‘‘គោប្ផកដ្ឋិកាទីនិ អវុត្តានី’’តិ ន វត្តព្ពំ ‘‘ឯកេកស្មិំ បាទេ ទ្វេ គោប្ផកដ្ឋីនី’’តិ វុត្តត្តា, ‘‘អានិសទដ្ឋិអាទីនី’’តិ បន វត្តព្ពំ។
Gaṇanāya mattā-saddo katipayehi ūnabhāvadīpanatthaṃ vuccati. Dantaṭṭhivajjitāni tīhi ūnāni tīṇi aṭṭhisatāni. Tasmā ‘‘timattānī’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana visuddhimagge ‘‘atirekatisataaṭṭhikasamussaya’’nti (visuddhi. 1.122) vuttaṃ, taṃ dantaṭṭhīnipi gahetvā sabbasaṅgāhikanayena vuttaṃ. ‘‘Gopphakaṭṭhikādīni avuttānī’’ti na vattabbaṃ ‘‘ekekasmiṃ pāde dve gopphakaṭṭhīnī’’ti vuttattā, ‘‘ānisadaṭṭhiādīnī’’ti pana vattabbaṃ.
តេន អដ្ឋិនាតិ ឩរុដ្ឋិនា។
Tena aṭṭhināti ūruṭṭhinā.
មរុម្បេហីតិ មរុម្បចុណ្ណេហិ។
Marumpehīti marumpacuṇṇehi.
សុសមាហិតចិត្តេន ហេតុភូតេន។ នានារម្មណវិប្ផន្ទនវិរហេនាតិ នានារម្មណភាវេន វិប្ផន្ទនំ នានារម្មណវិប្ផន្ទនំ, តេន វិរហេន។ អនតិក្កន្តបីតិសុខស្ស ឈានចិត្តស្ស។ តំសមង្គីបុគ្គលស្ស វា។
Susamāhitacittena hetubhūtena. Nānārammaṇavipphandanavirahenāti nānārammaṇabhāvena vipphandanaṃ nānārammaṇavipphandanaṃ, tena virahena. Anatikkantapītisukhassa jhānacittassa. Taṃsamaṅgīpuggalassa vā.
បដិក្កូលធាតុវណ្ណវិសេសន្តិ បដិក្កូលវិសេសំ, ធាតុវិសេសំ, វណ្ណកសិណវិសេសំ។ វក្កបញ្ចកាទីសុ បញ្ចសុ វិសុំ, ហេដ្ឋិមេហិ ឯកតោ ច សជ្ឈាយេ ឆន្នំ ឆន្នំ បញ្ចាហានំ វសេន បញ្ច មាសា បរិបុណ្ណា លព្ភន្តិ, តចបញ្ចកេ បន វិសុំ តិបញ្ចាហមេវាតិ អាហ ‘‘អទ្ធមាសេ ឩនេបី’’តិ។ មាសន្តរគមនំ សជ្ឈាយស្ស សត្តមាទិមាសគមនំ។
Paṭikkūladhātuvaṇṇavisesanti paṭikkūlavisesaṃ, dhātuvisesaṃ, vaṇṇakasiṇavisesaṃ. Vakkapañcakādīsu pañcasu visuṃ, heṭṭhimehi ekato ca sajjhāye channaṃ channaṃ pañcāhānaṃ vasena pañca māsā paripuṇṇā labbhanti, tacapañcake pana visuṃ tipañcāhamevāti āha ‘‘addhamāse ūnepī’’ti. Māsantaragamanaṃ sajjhāyassa sattamādimāsagamanaṃ.
យមេន្តន្តិ ពន្ធេន្តំ។
Yamentanti bandhentaṃ.
‘‘នីលំ បីត’’ន្តិអាទិនា សង្ឃាដេ នីលាទិវវត្ថានំ តំនិស្សយត្តា មហាភូតេ ឧបាទាយាតិ អាហ ‘‘មហាភូតំ…បេ.… ទុគ្គន្ធន្តិអាទិនា’’តិ។ ឧបាទាយរូបំ មហាភូតេន បរិច្ឆិន្នន្តិ យោជនា។ តស្សាតិ ឧបាទារូបស្ស។ តតោតិ មហាភូតតោ។ ឆាយាយ អាតបបច្ចយភាវោ អាតបោ បច្ចយោ ឯតិស្សាតិ, អាតបស្ស ឆាយាយ ឧប្បាទកភាវោ ឆាយាតបានំ អាតបបច្ចយឆាយុប្បាទកភាវោ។ តេន ឧប្បាទេតព្ពឧប្បាទកភាវោ អញ្ញមញ្ញបរិច្ឆេទកតាតិ ទស្សេតិ។ អាយតនានិ ច ទ្វារានិ ចាតិ ទ្វាទសាយតនានិ, តទេកទេសភូតានិ ទ្វារានិ ច។
‘‘Nīlaṃ pīta’’ntiādinā saṅghāṭe nīlādivavatthānaṃ taṃnissayattā mahābhūte upādāyāti āha ‘‘mahābhūtaṃ…pe… duggandhantiādinā’’ti. Upādāyarūpaṃ mahābhūtena paricchinnanti yojanā. Tassāti upādārūpassa. Tatoti mahābhūtato. Chāyāya ātapapaccayabhāvo ātapo paccayo etissāti, ātapassa chāyāya uppādakabhāvo chāyātapānaṃ ātapapaccayachāyuppādakabhāvo. Tena uppādetabbauppādakabhāvo aññamaññaparicchedakatāti dasseti. Āyatanāni ca dvārāni cāti dvādasāyatanāni, tadekadesabhūtāni dvārāni ca.
សប្បច្ចយភាវាតិ សប្បច្ចយត្តា។
Sappaccayabhāvāti sappaccayattā.
យថាវុត្តេន អាការេនាតិ ‘‘ឥតិ ឥទំ សត្តវិធំ ឧគ្គហកោសល្លំ សុគ្គហិតំ កត្វា’’តិអាទិនា (វិភ. អដ្ឋ. ៣៥៦), ‘‘ឥមំ បន កម្មដ្ឋានំ ភាវេត្វា អរហត្តំ បាបុណិតុកាមេនា’’តិអាទិនា (វិភ. អដ្ឋ. ៣៥៦) វា វុត្តប្បការេន វិធិនា។ ‘‘អវិសេសតោ បន សាធារណវសេន ឯវំ វេទិតព្ពា’’តិ, ‘‘ឥតោ បដ្ឋាយា’’តិ ច វទន្តិ។ វណ្ណាទិមុខេនាតិ វណ្ណបដិក្កូលសុញ្ញតាមុខេន។ ឧបដ្ឋានន្តិ កម្មដ្ឋានស្ស ឧបដ្ឋានំ, យោ ឧគ្គហោតិ វុត្តោ។ ឯត្ថាតិ ចតុក្កបញ្ចកជ្ឈានបឋមជ្ឈានវិបស្សនាសុ ឯកស្មិំ សន្ធីយតិ។ កេន? កម្មដ្ឋានមនសិការេនេវ, តស្មា ឧគ្គហោវ សន្ធិ ឧគ្គហសន្ធីតិ វេទិតព្ពំ។
Yathāvuttena ākārenāti ‘‘iti idaṃ sattavidhaṃ uggahakosallaṃ suggahitaṃ katvā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 356), ‘‘imaṃ pana kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā arahattaṃ pāpuṇitukāmenā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 356) vā vuttappakārena vidhinā. ‘‘Avisesato pana sādhāraṇavasena evaṃ veditabbā’’ti, ‘‘ito paṭṭhāyā’’ti ca vadanti. Vaṇṇādimukhenāti vaṇṇapaṭikkūlasuññatāmukhena. Upaṭṭhānanti kammaṭṭhānassa upaṭṭhānaṃ, yo uggahoti vutto. Etthāti catukkapañcakajjhānapaṭhamajjhānavipassanāsu ekasmiṃ sandhīyati. Kena? Kammaṭṭhānamanasikāreneva, tasmā uggahova sandhi uggahasandhīti veditabbaṃ.
ឧដ្ឋានកំ ឧប្បជ្ជនកំ។ សាតិរេកានិ ឆ អម្ពណានិ កុម្ភំ។ តតោតិ មុខធោវនខាទនភោជនកិច្ចតោ។ និវត្តតីតិ អរហត្តាធិគមេន អច្ចន្តនិវត្តិវសេន និវត្តតិ។
Uṭṭhānakaṃ uppajjanakaṃ. Sātirekāni cha ambaṇāni kumbhaṃ. Tatoti mukhadhovanakhādanabhojanakiccato. Nivattatīti arahattādhigamena accantanivattivasena nivattati.
កម្មមេវាតិ មនសិការកម្មមេវ។ អារម្មណន្តិ បុព្ពភាគភាវនារម្មណំ។
Kammamevāti manasikārakammameva. Ārammaṇanti pubbabhāgabhāvanārammaṇaṃ.
តថាតិ វនមក្កដោ វិយ។
Tathāti vanamakkaṭo viya.
ឯកន្តិ ឯកំ កោដ្ឋាសំ។
Ekanti ekaṃ koṭṭhāsaṃ.
សត្តគហណរហិតេតិ សត្តបញ្ញត្តិម្បិ អនាមសិត្វា ទេសិតត្តា វុត្តំ។ សសន្តានតាយ អហំការវត្ថុម្ហិ អប្បហីនមានស្ស បហីនាការំ សន្ធាយាហ ‘‘វិទ្ធស្តាហំការេ’’តិ។ តត្ថាតិ បរស្ស កាយេ។
Sattagahaṇarahiteti sattapaññattimpi anāmasitvā desitattā vuttaṃ. Sasantānatāya ahaṃkāravatthumhi appahīnamānassa pahīnākāraṃ sandhāyāha ‘‘viddhastāhaṃkāre’’ti. Tatthāti parassa kāye.
៣៥៧. អាទិម្ហិ សេវនា មនសិការស្ស ឧប្បាទនា អារម្ភោ។
357. Ādimhi sevanā manasikārassa uppādanā ārambho.
៣៦២. គមិតាតិ វិគមិតា។
362. Gamitāti vigamitā.
កាយានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kāyānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
វេទនានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា
Vedanānupassanāniddesavaṇṇanā
៣៦៣. សម្បជានស្សាតិ សម្មា បការេហិ ជានន្តស្ស, វត្ថារម្មណេហិ សទ្ធិំ សុខសាមិសាទិប្បការេហិ អវិបរីតំ វេទនំ ជានន្តស្សាតិ អត្ថោ។ បុព្ពភាគភាវនា វោហារានុសារេនេវ បវត្តតីតិ អាហ ‘‘វោហារមត្តេនា’’តិ។ វេទយាមីតិ ‘‘អហំ វេទយាមី’’តិ អត្តុបនាយិកា វុត្តាតិ, បរិញ្ញាតវេទនោបិ វា ឧប្បន្នាយ សុខវេទនាយ លោកវោហារេន ‘‘សុខំ វេទនំ វេទយាមី’’តិ ជានាតិ, វោហរតិ ច, បគេវ ឥតរោ។ តេនាហ ‘‘វោហារមត្តេន វុត្ត’’ន្តិ។
363. Sampajānassāti sammā pakārehi jānantassa, vatthārammaṇehi saddhiṃ sukhasāmisādippakārehi aviparītaṃ vedanaṃ jānantassāti attho. Pubbabhāgabhāvanā vohārānusāreneva pavattatīti āha ‘‘vohāramattenā’’ti. Vedayāmīti ‘‘ahaṃ vedayāmī’’ti attupanāyikā vuttāti, pariññātavedanopi vā uppannāya sukhavedanāya lokavohārena ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’’ti jānāti, voharati ca, pageva itaro. Tenāha ‘‘vohāramattena vutta’’nti.
ឧភយន្តិ វីរិយសមាធិំ។ សហ យោជេត្វាតិ សមធុរកិច្ចតោ អនូនាធិកំ កត្វា។ អត្ថធម្មាទីសុ សម្មោហវិទ្ធំសនវសេន បវត្តា មគ្គបញ្ញា ឯវ លោកុត្តរបដិសម្ភិទា។
Ubhayanti vīriyasamādhiṃ. Saha yojetvāti samadhurakiccato anūnādhikaṃ katvā. Atthadhammādīsu sammohaviddhaṃsanavasena pavattā maggapaññā eva lokuttarapaṭisambhidā.
វណ្ណមុខាទីសុ តីសុបិ មុខេសុ។ បរិគ្គហស្សាតិ អរូបបរិគ្គហស្ស។ ‘‘វត្ថុ នាម ករជកាយោ’’តិ វចនេន និវត្តិតំ ទស្សេន្តោ ‘‘ន ចក្ខាទីនិ ឆ វត្ថូនី’’តិ អាហ។ អញ្ញមញ្ញុបត្ថម្ភេន ឋិតេសុ ទ្វីសុ នឡកលាបេសុ ឯកស្ស ឥតរបដិពទ្ធដ្ឋិតិតា វិយ នាមកាយស្ស រូបកាយបដិពទ្ធវុត្តិតាទស្សនញ្ហេតំ និស្សយបច្ចយវិសេសទស្សនន្តិ។
Vaṇṇamukhādīsu tīsupi mukhesu. Pariggahassāti arūpapariggahassa. ‘‘Vatthu nāma karajakāyo’’ti vacanena nivattitaṃ dassento ‘‘na cakkhādīni cha vatthūnī’’ti āha. Aññamaññupatthambhena ṭhitesu dvīsu naḷakalāpesu ekassa itarapaṭibaddhaṭṭhititā viya nāmakāyassa rūpakāyapaṭibaddhavuttitādassanañhetaṃ nissayapaccayavisesadassananti.
តេសន្តិ យេសំ ផស្សវិញ្ញាណានិ បាកដានិ, តេសំ។ អញ្ញេសន្តិ តតោ អញ្ញេសំ, យេសំ ផស្សវិញ្ញាណានិ ន បាកដានិ។ សុខទុក្ខវេទនានំ សុវិភូតវុត្តិតាយ វុត្តំ ‘‘សព្ពេសំ វិនេយ្យានំ វេទនា បាកដា’’តិ។ វិលាបេត្វា វិលាបេត្វាតិ សុវិសុទ្ធំ នវនីតំ វិលាបេត្វា សីតិភូតំ អតិសីតលេ ឧទកេ បក្ខិបិត្វា បត្ថិន្នំ ឋិតំ មត្ថេត្វា បរិបិណ្ឌេត្វា បុន វិលាបេត្វាតិ សតវារំ ឯវំ កត្វា។
Tesanti yesaṃ phassaviññāṇāni pākaṭāni, tesaṃ. Aññesanti tato aññesaṃ, yesaṃ phassaviññāṇāni na pākaṭāni. Sukhadukkhavedanānaṃ suvibhūtavuttitāya vuttaṃ ‘‘sabbesaṃ vineyyānaṃ vedanā pākaṭā’’ti. Vilāpetvā vilāpetvāti suvisuddhaṃ navanītaṃ vilāpetvā sītibhūtaṃ atisītale udake pakkhipitvā patthinnaṃ ṭhitaṃ matthetvā paripiṇḍetvā puna vilāpetvāti satavāraṃ evaṃ katvā.
តត្ថាបីតិ យត្ថ អរូបកម្មដ្ឋានំ ឯវ…បេ.… ទស្សិតំ, តត្ថាបិ។ យេសុ សុត្តេសុ តទន្តោគធំ រូបកម្មដ្ឋានន្តិ យោជនា។
Tatthāpīti yattha arūpakammaṭṭhānaṃ eva…pe… dassitaṃ, tatthāpi. Yesu suttesu tadantogadhaṃ rūpakammaṭṭhānanti yojanā.
វេទនានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vedanānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ចិត្តានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា
Cittānupassanāniddesavaṇṇanā
៣៦៥. កិលេសសម្បយុត្តានំ ន វិសុទ្ធតា ហោតីតិ សម្ពន្ធោ។ ឥតរេហិបីតិ អត្តនា សម្បយុត្តកិលេសតោ ឥតរេហិបិ អសម្បយុត្តេហិ។ វិសុំ វចនន្តិ អញ្ញាកុសលតោ វិសុំ កត្វា វចនំ។ វិសិដ្ឋគ្គហណន្តិ វិសិដ្ឋតាគហណំ, អាវេណិកសមោហតាទស្សនន្តិ អត្ថោ, យតោ តទុភយំ មោមូហចិត្តន្តិ វុច្ចតិ។
365. Kilesasampayuttānaṃ na visuddhatā hotīti sambandho. Itarehipīti attanā sampayuttakilesato itarehipi asampayuttehi. Visuṃ vacananti aññākusalato visuṃ katvā vacanaṃ. Visiṭṭhaggahaṇanti visiṭṭhatāgahaṇaṃ, āveṇikasamohatādassananti attho, yato tadubhayaṃ momūhacittanti vuccati.
ចិត្តានុបស្សនានិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cittānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ធម្មានុបស្សនានិទ្ទេសោ
Dhammānupassanāniddeso
ក. នីវរណបព្ពវណ្ណនា
Ka. nīvaraṇapabbavaṇṇanā
៣៦៧. ឯកស្មិំ យុគេ ពទ្ធគោណានំ វិយ ឯកតោ បវត្តិ យុគនទ្ធតា។
367. Ekasmiṃ yuge baddhagoṇānaṃ viya ekato pavatti yuganaddhatā.
គហណាការេនាតិ អសុភេបិ អារម្មណេ ‘‘សុភ’’ន្តិ គហណាការេន។ និមិត្តន្តិ ចាតិ សុភនិមិត្តន្តិ ច វុច្ចតីតិ យោជនា។ ឯកំសេន សត្តា អត្តនោ អត្តនោ ហិតសុខមេវ អាសីសន្តីតិ កត្វា វុត្តំ ‘‘អាកង្ខិតស្ស ហិតសុខស្សា’’តិ។ អនុបាយោ ឯវ ច ហិតវិសិដ្ឋស្ស សុខស្ស អយោនិសោមនសិការោ, អាកង្ខិតស្ស វា យថាធិប្បេតស្ស ហិតសុខស្ស អនុបាយភូតោ។ អវិជ្ជន្ធា ហិ តាទិសេបិ បវត្តន្តីតិ។ និប្ផាទេតព្ពេតិ អយោនិសោមនសិការេន និព្ពត្តេតព្ពេ កាមច្ឆន្ទេតិ អត្ថោ។
Gahaṇākārenāti asubhepi ārammaṇe ‘‘subha’’nti gahaṇākārena. Nimittanti cāti subhanimittanti ca vuccatīti yojanā. Ekaṃsena sattā attano attano hitasukhameva āsīsantīti katvā vuttaṃ ‘‘ākaṅkhitassa hitasukhassā’’ti. Anupāyo eva ca hitavisiṭṭhassa sukhassa ayonisomanasikāro, ākaṅkhitassa vā yathādhippetassa hitasukhassa anupāyabhūto. Avijjandhā hi tādisepi pavattantīti. Nipphādetabbeti ayonisomanasikārena nibbattetabbe kāmacchandeti attho.
តទនុកូលត្តាតិ តេសំ អសុភេ ‘‘សុភ’’ន្តិ, ‘‘អសុភ’’ន្តិ ច បវត្តានំ អយោនិសោមនសិការយោនិសោមនសិការានំ អនុកូលត្តា។ រូបាទីសុ អនិច្ចាទិអភិនិវេសស្ស, អនិច្ចសញ្ញាទីនញ្ច យថាវុត្តមនសិការូបនិស្សយតា តទនុកូលតា។
Tadanukūlattāti tesaṃ asubhe ‘‘subha’’nti, ‘‘asubha’’nti ca pavattānaṃ ayonisomanasikārayonisomanasikārānaṃ anukūlattā. Rūpādīsu aniccādiabhinivesassa, aniccasaññādīnañca yathāvuttamanasikārūpanissayatā tadanukūlatā.
អាហារេ បដិក្កូលសញ្ញំ សោ ឧប្បាទេតីតិ សម្ពន្ធោ។ តព្ពិបរិណាមស្សាតិ ភោជនបរិណាមស្ស និស្សន្ទាទិកស្ស។ តទាធារស្សាតិ ឧទរស្ស, កាយស្សេវ វា។ សោតិ ភោជនេមត្តញ្ញូ។ សុត្តន្តបរិយាយេន កាមរាគោ ‘‘កាមច្ឆន្ទនីវរណ’’ន្តិ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘អភិធម្មបរិយាយេនា’’តិ។ អភិធម្មេ ហិ ‘‘នីវរណំ ធម្មំ បដិច្ច នីវរណោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ នបុរេជាតបច្ចយា’’តិ (បដ្ឋា. ៣.៨.៨) ឯតស្ស វិភង្គេ ‘‘អរូបេ កាមច្ឆន្ទនីវរណំ បដិច្ច ថិនមិទ្ធនីវរណំ ឧទ្ធច្ចនីវរណំ អវិជ្ជានីវរណំ ឧប្បជ្ជតី’’តិអាទិវចនតោ ភវរាគោបិ កាមច្ឆន្ទនីវរណំ វុត្តន្តិ វិញ្ញាយតិ។ តេនាហ ‘‘សព្ពោបិ លោភោ កាមច្ឆន្ទនីវរណ’’ន្តិ។
Āhāre paṭikkūlasaññaṃ so uppādetīti sambandho. Tabbipariṇāmassāti bhojanapariṇāmassa nissandādikassa. Tadādhārassāti udarassa, kāyasseva vā. Soti bhojanemattaññū. Suttantapariyāyena kāmarāgo ‘‘kāmacchandanīvaraṇa’’nti vuccatīti āha ‘‘abhidhammapariyāyenā’’ti. Abhidhamme hi ‘‘nīvaraṇaṃ dhammaṃ paṭicca nīvaraṇo dhammo uppajjati napurejātapaccayā’’ti (paṭṭhā. 3.8.8) etassa vibhaṅge ‘‘arūpe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇaṃ uppajjatī’’tiādivacanato bhavarāgopi kāmacchandanīvaraṇaṃ vuttanti viññāyati. Tenāha ‘‘sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇa’’nti.
សីមាភេទេ កតេតិ អត្តាទិមរិយាទាយ ភិន្នាយ, អត្តាទីសុ សព្ពត្ថ ឯករូបាយ មេត្តាភាវនាយាតិ អត្ថោ។ វិហារាទិឧទ្ទេសរហិតន្តិ វិហារាទិបទេសបរិច្ឆេទរហិតំ។ ឧគ្គហិតាយ មេត្តាយ។ អដ្ឋវីសតិវិធាតិ ឥត្ថិអាទិវសេន សត្តវិធា បច្ចេកំ អវេរាទីហិ យោជនាវសេន អដ្ឋវីសតិវិធា។ សត្តាទិឥត្ថិអាទិអវេរាទិយោគេនាតិ ឯត្ថ សត្តាទិអវេរាទិយោគេន វីសតិ, ឥត្ថិអាទិអវេរាទិយោគេន អដ្ឋវីសតីតិ អដ្ឋចត្តារីសំ ឯកិស្សា ទិសាយ។ តថា សេសទិសាសុបីតិ សព្ពា សង្គហេត្វា អាហ ‘‘អសីតាធិកចតុសតប្បភេទា’’តិ។
Sīmābhede kateti attādimariyādāya bhinnāya, attādīsu sabbattha ekarūpāya mettābhāvanāyāti attho. Vihārādiuddesarahitanti vihārādipadesaparicchedarahitaṃ. Uggahitāya mettāya. Aṭṭhavīsatividhāti itthiādivasena sattavidhā paccekaṃ averādīhi yojanāvasena aṭṭhavīsatividhā. Sattādiitthiādiaverādiyogenāti ettha sattādiaverādiyogena vīsati, itthiādiaverādiyogena aṭṭhavīsatīti aṭṭhacattārīsaṃ ekissā disāya. Tathā sesadisāsupīti sabbā saṅgahetvā āha ‘‘asītādhikacatusatappabhedā’’ti.
កតាកតានុសោចនញ្ច ន ហោតីតិ យោជនា។ ‘‘ពហុកំ សុតំ ហោតិ សុត្តំ គេយ្យ’’ន្តិអាទិវចនតោ (អ. និ. ៤.៦) ពហុស្សុតតា នវង្គស្ស សាសនស្ស វសេន វេទិតព្ពា, ន វិនយមត្តស្សេវាតិ វុឌ្ឍតំ បន អនបេក្ខិត្វា ឥច្ចេវ វុត្តំ, ន ពហុស្សុតតញ្ចាតិ។
Katākatānusocanañca na hotīti yojanā. ‘‘Bahukaṃ sutaṃ hoti suttaṃ geyya’’ntiādivacanato (a. ni. 4.6) bahussutatā navaṅgassa sāsanassa vasena veditabbā, na vinayamattassevāti vuḍḍhataṃ pana anapekkhitvā icceva vuttaṃ, na bahussutatañcāti.
តិដ្ឋតិ អនុប្បន្នា វិចិកិច្ឆា ឯត្ថ ឯតេសុ ‘‘អហោសិំ នុ ខោ អហមតីតមទ្ធាន’’ន្តិអាទិកាយ (ម. និ. ១.១៨; ស. និ. ២.២០) បវត្តិយា អនេកភេទេសុ បុរិមុប្បន្នេសុ វិចិកិច្ឆាធម្មេសូតិ តេ ឋានីយា វុត្តា។
Tiṭṭhati anuppannā vicikicchā ettha etesu ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādikāya (ma. ni. 1.18; sa. ni. 2.20) pavattiyā anekabhedesu purimuppannesu vicikicchādhammesūti te ṭhānīyā vuttā.
អដ្ឋវត្ថុកាបីតិ ន កេវលំ សោឡសវត្ថុកា, នាបិ រតនត្តយវត្ថុកា ច, អថ ខោ អដ្ឋវត្ថុកាបិ។ រតនត្តយេ សំសយាបន្នស្ស សិក្ខាទីសុ កង្ខាសម្ភវតោ, តត្ថ និព្ពេមតិកស្ស តទភាវតោ ច សេសវិចិកិច្ឆានំ រតនត្តយវិចិកិច្ឆាមូលិកតា ទដ្ឋព្ពា។ អនុបវិសនំ ‘‘ឯវមេត’’ន្តិ សទ្ទហនវសេន អារម្មណស្ស បក្ខន្ទនំ។
Aṭṭhavatthukāpīti na kevalaṃ soḷasavatthukā, nāpi ratanattayavatthukā ca, atha kho aṭṭhavatthukāpi. Ratanattaye saṃsayāpannassa sikkhādīsu kaṅkhāsambhavato, tattha nibbematikassa tadabhāvato ca sesavicikicchānaṃ ratanattayavicikicchāmūlikatā daṭṭhabbā. Anupavisanaṃ ‘‘evameta’’nti saddahanavasena ārammaṇassa pakkhandanaṃ.
នីវរណបព្ពវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nīvaraṇapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.
ខ. ពោជ្ឈង្គបព្ពវណ្ណនា
Kha. bojjhaṅgapabbavaṇṇanā
តេនាតិ អត្ថសន្និស្សិតគ្គហណេន។
Tenāti atthasannissitaggahaṇena.
បច្ចយវសេន ទុព្ពលភាវោ មន្ទតា។
Paccayavasena dubbalabhāvo mandatā.
បព្ពតបទេសវនគហនន្តរិតោបិ គាមោ ន ទូរេ, បព្ពតំ បរិក្ខិបិត្វា គន្តព្ពតាយ អាវាសោ អរញ្ញលក្ខណូបេតោ, តស្មា មំសសោតេនេវ អស្សោសីតិ វទន្តិ។
Pabbatapadesavanagahanantaritopi gāmo na dūre, pabbataṃ parikkhipitvā gantabbatāya āvāso araññalakkhaṇūpeto, tasmā maṃsasoteneva assosīti vadanti.
សម្បត្តិហេតុតាយ បសាទោ សិនេហបរិយាយេន វុត្តោ។
Sampattihetutāya pasādo sinehapariyāyena vutto.
ឥន្ទ្រិយានំ តិក្ខភាវាបាទនំ តេជនំ។ តោសនំ បមោទនំ។
Indriyānaṃ tikkhabhāvāpādanaṃ tejanaṃ. Tosanaṃ pamodanaṃ.
ពោជ្ឈង្គបព្ពវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.
សមថវិបស្សនាវសេន បឋមស្ស សតិបដ្ឋានស្ស, សុទ្ធវិបស្សនាវសេន ឥតរេសំ។ អាគមនវសេន វុត្តំ អញ្ញថា មគ្គសម្មាសតិយា កថំ កាយារម្មណតា សិយាតិ អធិប្បាយោ។ កាយានុបស្សិអាទីនំ ចតុព្ពិធានំ បុគ្គលានំ វុត្តានំ។ តេនាហ ‘‘ន ហិ សក្កា ឯកស្ស…បេ.… វត្តុ’’ន្តិ។ អនេកសតិសម្ភវាវពោធបសង្គាតិ ឯកចិត្តុប្បាទេន អនេកិស្សា សតិយា សម្ភវស្ស, សតិ ច តស្មិំ អនេកាវពោធស្ស ច អាបជ្ជនតោ។ សកិច្ចបរិច្ឆិន្នេតិ អត្តនោ កិច្ចវិសេសវិសិដ្ឋេ។ ធម្មភេទេនាតិ អារម្មណភេទវិសិដ្ឋេន ធម្មវិសេសេន។ ន ធម្មស្ស ធម្មោ កិច្ចន្តិ ឯកស្ស ធម្មស្ស អញ្ញធម្មោ កិច្ចំ នាម ន ហោតិ តទភាវតោ។ ធម្មភេទេន ធម្មស្ស វិភាគេន។ តស្ស ភេទោតិ តស្ស កិច្ចស្ស ភេទោ នត្ថិ។ តស្មាតិ យស្មា នយិធ ធម្មស្ស វិភាគេន កិច្ចភេទោ ឥច្ឆិតោ, កិច្ចភេទេន បន ធម្មវិភាគោ ឥច្ឆិតោ, តស្មា។ តេន វុត្តំ ‘‘ឯកាវា’’តិអាទិ។
Samathavipassanāvasena paṭhamassa satipaṭṭhānassa, suddhavipassanāvasena itaresaṃ. Āgamanavasena vuttaṃ aññathā maggasammāsatiyā kathaṃ kāyārammaṇatā siyāti adhippāyo. Kāyānupassiādīnaṃ catubbidhānaṃ puggalānaṃ vuttānaṃ. Tenāha ‘‘na hi sakkā ekassa…pe… vattu’’nti. Anekasatisambhavāvabodhapasaṅgāti ekacittuppādena anekissā satiyā sambhavassa, sati ca tasmiṃ anekāvabodhassa ca āpajjanato. Sakiccaparicchinneti attano kiccavisesavisiṭṭhe. Dhammabhedenāti ārammaṇabhedavisiṭṭhena dhammavisesena. Na dhammassa dhammo kiccanti ekassa dhammassa aññadhammo kiccaṃ nāma na hoti tadabhāvato. Dhammabhedena dhammassa vibhāgena. Tassa bhedoti tassa kiccassa bhedo natthi. Tasmāti yasmā nayidha dhammassa vibhāgena kiccabhedo icchito, kiccabhedena pana dhammavibhāgo icchito, tasmā. Tena vuttaṃ ‘‘ekāvā’’tiādi.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៣៧៤. ‘‘កាយេ កាយានុបស្សី’’តិ ឥទំ បុគ្គលាធិដ្ឋានេន សតិបដ្ឋានវិសេសនំ, តញ្ច អាគមនសិទ្ធំ, អញ្ញថា តស្ស អសម្ភវតោតិ អាហ ‘‘អាគមនវសេន…បេ.… ទេសេត្វា’’តិ។ បុគ្គលំ អនាមសិត្វាតិ ‘‘កាយេ កាយានុបស្សី’’តិ ឯវំ បុគ្គលំ អគ្គហេត្វា។ តថា អនាមសនតោ ឯវ អាគមនវិសេសនំ អកត្វា។ នយទ្វយេតិ អនុបស្សនានយោ, សុទ្ធិកនយោតិ ឯតស្មិំ នយទ្វយេ។
374. ‘‘Kāye kāyānupassī’’ti idaṃ puggalādhiṭṭhānena satipaṭṭhānavisesanaṃ, tañca āgamanasiddhaṃ, aññathā tassa asambhavatoti āha ‘‘āgamanavasena…pe… desetvā’’ti. Puggalaṃ anāmasitvāti ‘‘kāye kāyānupassī’’ti evaṃ puggalaṃ aggahetvā. Tathā anāmasanato eva āgamanavisesanaṃ akatvā. Nayadvayeti anupassanānayo, suddhikanayoti etasmiṃ nayadvaye.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
សតិបដ្ឋានវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Satipaṭṭhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ៧. សតិបដ្ឋានវិភង្គោ • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. សុត្តន្តភាជនីយំ ឧទ្ទេសវារវណ្ណនា • 1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ៧. សតិបដ្ឋានវិភង្គោ • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
