Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཝིབྷངྒ-མཱུལཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
༧. སཏིཔཊྛཱནཝིབྷངྒོ
7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
༡. སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཾ
1. Suttantabhājanīyaṃ
ཨུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ
Uddesavāravaṇṇanā
༣༥༥. ཏཡོ སཏིཔཊྛཱནཱཏི སཏིཔཊྛཱན-སདྡསྶ ཨཏྠུདྡྷཱརཾ ཀརོཏི, ན ཨིདྷ པཱལི༹ཡཾ ཝུཏྟསྶ སཏིཔཊྛཱན-སདྡསྶ ཨཏྠདསྶནཾ། ཨཱདཱིསུ ཧི སཏིགོཙརོཏི ཨཱདི-སདྡེན ‘‘ཕསྶསམུདཡཱ ཝེདནཱནཾ སམུདཡོ, ནཱམརཱུཔསམུདཡཱ ཙིཏྟསྶ སམུདཡོ, མནསིཀཱརསམུདཡཱ དྷམྨཱནཾ སམུདཡོ’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༥.༤༠༨) སཏིཔཊྛཱནནྟི ཝུཏྟཱནཾ སཏིགོཙརཱནཾ དཱིཔཀེ སུཏྟཔྤདེསེ སངྒཎྷཱཏི། ཨེཝཾ པཊིསམྦྷིདཱཔཱལི༹ཡམྤི ཨཝསེསཔཱལི༹པྤདེསདསྶནཏྠོ ཨཱདི-སདྡོ དཊྛབྦོ། དཱནཱདཱིནིཔི ཀརོནྟསྶ རཱུཔཱདཱིནི ཀསིཎཱདཱིནི ཙ སཏིཡཱ ཋཱནཾ ཧོཏཱིཏི ཏཾནིཝཱརཎཏྠམཱཧ ‘‘པདྷཱནཾ ཋཱན’’ནྟི། པ-སདྡོ ཧི པདྷཱནཏྠདཱིཔཀོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
355. Tayosatipaṭṭhānāti satipaṭṭhāna-saddassa atthuddhāraṃ karoti, na idha pāḷiyaṃ vuttassa satipaṭṭhāna-saddassa atthadassanaṃ. Ādīsu hi satigocaroti ādi-saddena ‘‘phassasamudayā vedanānaṃ samudayo, nāmarūpasamudayā cittassa samudayo, manasikārasamudayā dhammānaṃ samudayo’’ti (saṃ. ni. 5.408) satipaṭṭhānanti vuttānaṃ satigocarānaṃ dīpake suttappadese saṅgaṇhāti. Evaṃ paṭisambhidāpāḷiyampi avasesapāḷippadesadassanattho ādi-saddo daṭṭhabbo. Dānādīnipi karontassa rūpādīni kasiṇādīni ca satiyā ṭhānaṃ hotīti taṃnivāraṇatthamāha ‘‘padhānaṃ ṭhāna’’nti. Pa-saddo hi padhānatthadīpakoti adhippāyo.
ཨརིཡོཏི ཨརིཡཾ སེཊྛཾ སམྨཱསམྦུདྡྷམཱཧ། ཨེཏྠཱཏི ཨེཏསྨིཾ སལཱ༹ཡཏནཝིབྷངྒསུཏྟེཏི ཨཏྠོ། སུཏྟེཀདེསེན ཧི སུཏྟཾ དསྶེཏི། ཏཏྠ ཧི –
Ariyoti ariyaṃ seṭṭhaṃ sammāsambuddhamāha. Etthāti etasmiṃ saḷāyatanavibhaṅgasutteti attho. Suttekadesena hi suttaṃ dasseti. Tattha hi –
‘‘ཏཡོ སཏིཔཊྛཱནཱ ཡདརིཡོ…པེ॰… ཨརཧཏཱིཏི ཨིཏི ཁོ པནེཏཾ ཝུཏྟཾ, ཀིཉྩེཏཾ པཊིཙྩ ཝུཏྟཾ? ཨིདྷ, བྷིཀྑཝེ, སཏྠཱ སཱཝཀཱནཾ དྷམྨཾ དེསེཏི ཨནུཀམྤཀོ ཧིཏེསཱི ཨནུཀམྤཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘ཨིདཾ ཝོ ཧིཏཱཡ ཨིདཾ ཝོ སུཁཱཡཱ’ཏི། ཏསྶ སཱཝཀཱ ན སུསྶཱུསནྟི, ན སོཏཾ ཨོདཧནྟི, ན ཨཉྙཱ ཙིཏྟཾ ཨུཔཊྛཱཔེནྟི, ཝོཀྐམྨ ཙ སཏྠུསཱསནཱ ཝཏྟནྟི། ཏཏྲ, བྷིཀྑཝེ, ཏཐཱགཏོ ན ཙེཝ ཨནཏྟམནོ ཧོཏི, ན ཙ ཨནཏྟམནཏཾ པཊིསཾཝེདེཏི, ཨནཝསྶུཏོ ཙ ཝིཧརཏི སཏོ སམྤཛཱནོ། ཨིདཾ, བྷིཀྑཝེ, པཋམཾ སཏིཔཊྛཱནཾ། ཡདརིཡོ…པེ॰… ཨརཧཏི།
‘‘Tayo satipaṭṭhānā yadariyo…pe… arahatīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, satthā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti anukampako hitesī anukampaṃ upādāya ‘idaṃ vo hitāya idaṃ vo sukhāyā’ti. Tassa sāvakā na sussūsanti, na sotaṃ odahanti, na aññā cittaṃ upaṭṭhāpenti, vokkamma ca satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ. Yadariyo…pe… arahati.
‘‘པུན ཙཔརཾ བྷིཀྑཝེ སཏྠཱ…པེ॰… ཨིདཾ ཝོ སུཁཱཡཱཏི། ཏསྶ ཨེཀཙྩེ སཱཝཀཱ ན སུསྶཱུསནྟི…པེ॰… ཝཏྟནྟི། ཨེཀཙྩེ སཱཝཀཱ སུསྶཱུསནྟི …པེ॰… ན ཙ ཝོཀྐམྨ སཏྠུསཱསནཱ ཝཏྟནྟི། ཏཏྲ, བྷིཀྑཝེ, ཏཐཱགཏོ ན ཙེཝ ཨཏྟམནོ ཧོཏི, ན ཙ ཨཏྟམནཏཾ པཊིསཾཝེདེཏི། ན ཙེཝ ཨནཏྟམནོ ཧོཏི, ན ཙ ཨནཏྟམནཏཾ པཊིསཾཝེདེཏི། ཨཏྟམནཏཉྩ ཨནཏྟམནཏཉྩ ཏདུབྷཡཾ ཨབྷིནིཝཛྫེཏྭཱ ཨུཔེཀྑཀོ ཙ ཝིཧརཏི སཏོ སམྤཛཱནོ། ཨིདཾ, བྷིཀྑཝེ, དུཏིཡཾ…པེ॰…།
‘‘Puna caparaṃ bhikkhave satthā…pe… idaṃ vo sukhāyāti. Tassa ekacce sāvakā na sussūsanti…pe… vattanti. Ekacce sāvakā sussūsanti …pe… na ca vokkamma satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva attamano hoti, na ca attamanataṃ paṭisaṃvedeti. Na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti. Attamanatañca anattamanatañca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, dutiyaṃ…pe….
‘‘པུན ཙཔརཾ…པེ॰… སུཁཱཡཱཏི། ཏསྶ སཱཝཀཱ སུསྶཱུསནྟི…པེ॰… ཝཏྟནྟི། ཏཏྲ, བྷིཀྑཝེ, ཏཐཱགཏོ ཨཏྟམནོ ཙེཝ ཧོཏི, ཨཏྟམནཏཉྩ པཊིསཾཝེདེཏི, ཨནཝསྶུཏོ ཙ ཝིཧརཏི སཏོ སམྤཛཱནོ། ཨིདཾ, བྷིཀྑཝེ, ཏཏིཡ’’ནྟི (མ॰ ནི॰ ༣.༣༡༡) –
‘‘Puna caparaṃ…pe… sukhāyāti. Tassa sāvakā sussūsanti…pe… vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato attamano ceva hoti, attamanatañca paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, tatiya’’nti (ma. ni. 3.311) –
ཨེཝཾ པཊིགྷཱནུནཡེཧི ཨནཝསྶུཏཏཱ, ནིཙྩཾ ཨུཔཊྛིཏསཏིཏཱ, ཏདུབྷཡཝཱིཏིཝཏྟཏཱ སཏིཔཊྛཱནནྟི ཝུཏྟཱ། བུདྡྷཱནམེཝ ཀིར ནིཙྩཾ ཨུཔཊྛིཏསཏིཏཱ ཧོཏི, ན པཙྩེཀབུདྡྷཱདཱིནནྟི།
Evaṃ paṭighānunayehi anavassutatā, niccaṃ upaṭṭhitasatitā, tadubhayavītivattatā satipaṭṭhānanti vuttā. Buddhānameva kira niccaṃ upaṭṭhitasatitā hoti, na paccekabuddhādīnanti.
པ-སདྡོ ཨཱརམྦྷཾ ཛོཏེཏི, ཨཱརམྦྷོ ཙ པཝཏྟཱིཏི ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘པཝཏྟཡིཏབྦཏོཏི ཨཏྠོ’’ཏི། སཏིཡཱ ཀརཎབྷཱུཏཱཡ པཊྛཱནཾ པཊྛཱཔེཏབྦཾ སཏིཔཊྛཱནཾ། ཨན-སདྡཉྷི བཧུལཾ-ཝཙནེན ཀམྨཏྠཾ ཨིཙྪནྟི སདྡཝིདཱུ, ཏཐེཝ ཀཏྟུཨཏྠམྤི ཨིཙྪནྟཱིཏི པུན ཏཏིཡནཡེ ‘‘པཏིཊྛཱཏཱིཏི པཊྛཱན’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ པ-སདྡོ བྷུསཏྠཾ པཀྑནྡནཾ དཱིཔེཏཱིཏི ‘‘ཨོཀྐནྟིཏྭཱ པཀྑནྡིཏྭཱ ཝཏྟཏཱིཏི ཨཏྠོ’’ཏི ཨཱཧ། པུན བྷཱཝཏྠེ སཏི-སདྡཾ པཊྛཱན-སདྡཉྩ ཝཎྞེནྟོ ‘‘ཨཐ ཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏེན པུརིམཏྠེ སཏི-སདྡོ པཊྛཱན-སདྡོ ཙ ཀཏྟུཨཏྠོཏི ཝིཉྙཱཡཏི།
Pa-saddo ārambhaṃ joteti, ārambho ca pavattīti katvā āha ‘‘pavattayitabbatoti attho’’ti. Satiyā karaṇabhūtāya paṭṭhānaṃ paṭṭhāpetabbaṃ satipaṭṭhānaṃ. Ana-saddañhi bahulaṃ-vacanena kammatthaṃ icchanti saddavidū, tatheva kattuatthampi icchantīti puna tatiyanaye ‘‘patiṭṭhātīti paṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Tattha pa-saddo bhusatthaṃ pakkhandanaṃ dīpetīti ‘‘okkantitvā pakkhanditvā vattatīti attho’’ti āha. Puna bhāvatthe sati-saddaṃ paṭṭhāna-saddañca vaṇṇento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tena purimatthe sati-saddo paṭṭhāna-saddo ca kattuatthoti viññāyati.
ཝིསེསེན ཀཱཡོ ཙ ཝེདནཱ ཙ ཨསྶཱདསྶ ཀཱརཎནྟི ཏཔྤཧཱནཏྠཾ ཏེསཾ ཏཎྷཱཝཏྠཱུནཾ ཨོལཱ༹རིཀསུཁུམཱནཾ ཨསུབྷདུཀྑཏཱདསྶནཱནི མནྡཏིཀྑཔཉྙེཧི ཏཎྷཱཙརིཏེཧི སུཀརཱནཱིཏི ཏཱནི ཏེསཾ ཝིསུདྡྷིམགྒོཏི ཝུཏྟཱནི, ཨེཝཾ དིཊྛིཡཱ ཝིསེསཀཱརཎེསུ ཙིཏྟདྷམྨེསུ ཨནིཙྩཱནཏྟཏཱདསྶནཱནི ནཱཏིཔབྷེདཱཏིཔབྷེདགཏེསུ ཏེསུ ཏཔྤཧཱནཏྠཾ མནྡཏིཀྑཱནཾ དིཊྛིཙརིཏཱནཾ སུཀརཱནཱིཏི ཏེསཾ ཏཱནི ཝིསུདྡྷིམགྒོཏི། ཏིཀྑོ སམཐཡཱནིཀོ ཨོལཱ༹རིཀཱརམྨཎཾ པརིགྒཎྷནྟོ ཏཏྠ ཨཊྛཏྭཱ ཛྷཱནཾ སམཱཔཛྫིཏྭཱ ཝུཊྛཱཡ ཝེདནཾ པརིགྒཎྷཱཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨོལཱ༹རིཀཱརམྨཎེ ཨསཎྛཧནཏོ’’ཏི། ཝིཔསྶནཱཡཱནིཀསྶ སུཁུམེ ཙིཏྟེ དྷམྨེསུ ཙ ཙིཏྟཾ པཀྑནྡཏཱིཏི ཏདནུཔསྶནཱནཾ ཏཾཝིསུདྡྷིམགྒཏཱ ཝུཏྟཱ།
Visesena kāyo ca vedanā ca assādassa kāraṇanti tappahānatthaṃ tesaṃ taṇhāvatthūnaṃ oḷārikasukhumānaṃ asubhadukkhatādassanāni mandatikkhapaññehi taṇhācaritehi sukarānīti tāni tesaṃ visuddhimaggoti vuttāni, evaṃ diṭṭhiyā visesakāraṇesu cittadhammesu aniccānattatādassanāni nātipabhedātipabhedagatesu tesu tappahānatthaṃ mandatikkhānaṃ diṭṭhicaritānaṃ sukarānīti tesaṃ tāni visuddhimaggoti. Tikkho samathayāniko oḷārikārammaṇaṃ pariggaṇhanto tattha aṭṭhatvā jhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya vedanaṃ pariggaṇhātīti āha ‘‘oḷārikārammaṇe asaṇṭhahanato’’ti. Vipassanāyānikassa sukhume citte dhammesu ca cittaṃ pakkhandatīti tadanupassanānaṃ taṃvisuddhimaggatā vuttā.
ཏེསཾ ཏཏྠཱཏི ཨེཏྠ ཏཏྠ-སདྡསྶ པཧཱནཏྠནྟི ཨེཏེན ཡོཛནཱ། པཉྩ ཀཱམགུཎཱ སཝིསེསཱ ཀཱཡེ ལབྦྷནྟཱིཏི ཝིསེསེན ཀཱཡོ ཀཱམོགྷསྶ ཝཏྠུ, བྷཝེ སུཁགྒཧཎཝསེན བྷཝསྶཱདོ ཧོཏཱིཏི བྷཝོགྷསྶ ཝེདནཱ, སནྟཏིགྷནགྒཧཎཝསེན ཙིཏྟེ ཨཏྟཱབྷིནིཝེསོ ཧོཏཱིཏི དིཊྛོགྷསྶ ཙིཏྟཾ, དྷམྨཝིནིབྦྷོགསྶ དྷམྨཱནཾ དྷམྨམཏྟཏཱཡ ཙ དུཔྤཊིཝིཛ྄ཛྷཏྟཱ སམྨོཧོ ཧོཏཱིཏི ཨཝིཛྫོགྷསྶ དྷམྨཱ, ཏསྨཱ ཏེསུ ཏེསཾ པཧཱནཏྠཾ ཙཏྟཱརོཝ ཝུཏྟཱ, དུཀྑཱཡ ཝེདནཱཡ པཊིགྷཱནུསཡོ ཨནུསེཏཱིཏི དུཀྑདུཀྑཝིཔརིཎཱམདུཀྑསངྑཱརདུཀྑབྷཱུཏཱ ཝེདནཱ ཝིསེསེན བྱཱཔཱདཀཱཡགནྠསྶ ཝཏྠུ, ཙིཏྟེ ནིཙྩགྒཧཎཝསེན སསྶཏསྶ ཨཏྟནོ སཱིལེན སུདྡྷཱིཏིཨཱདིཔརཱམསནཾ ཧོཏཱིཏི སཱིལབྦཏཔརཱམཱསསྶ ཙིཏྟཾ, ནཱམརཱུཔཔརིཙྪེདེན བྷཱུཏཾ བྷཱུཏཏོ ཨཔསྶནྟསྶ བྷཝཝིབྷཝདིཊྛིསངྑཱཏོ ཨིདཾསཙྩཱབྷིནིཝེསོ ཧོཏཱིཏི ཏསྶ དྷམྨཱ…པེ॰… སུཁཝེདནཱསྶཱདཝསེན པརལོཀནིརཔེཀྑོ ‘‘ནཏྠི དིནྣ’’ནྟིཨཱདིཔརཱམཱསཾ ཨུཔྤཱདེཏཱིཏི དིཊྛུཔཱདཱནསྶ ཝེདནཱ། སནྟཏིགྷནགྒཧཎཝསེན སརཱགཱདིཙིཏྟེ སམྨོཧོ ཧོཏཱིཏི མོཧཱགཏིཡཱ ཙིཏྟཾ, དྷམྨསབྷཱཝཱནཝབོདྷེན བྷཡཾ ཧོཏཱིཏི བྷཡཱགཏིཡཱ དྷམྨཱ…པེ॰… ཨཝུཏྟཱནཾ ཝུཏྟནཡེན ཝཏྠུབྷཱཝོ ཡོཛེཏབྦོ།
Tesaṃ tatthāti ettha tattha-saddassa pahānatthanti etena yojanā. Pañca kāmaguṇā savisesā kāye labbhantīti visesena kāyo kāmoghassa vatthu, bhave sukhaggahaṇavasena bhavassādo hotīti bhavoghassa vedanā, santatighanaggahaṇavasena citte attābhiniveso hotīti diṭṭhoghassa cittaṃ, dhammavinibbhogassa dhammānaṃ dhammamattatāya ca duppaṭivijjhattā sammoho hotīti avijjoghassa dhammā, tasmā tesu tesaṃ pahānatthaṃ cattārova vuttā, dukkhāya vedanāya paṭighānusayo anusetīti dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhabhūtā vedanā visesena byāpādakāyaganthassa vatthu, citte niccaggahaṇavasena sassatassa attano sīlena suddhītiādiparāmasanaṃ hotīti sīlabbataparāmāsassa cittaṃ, nāmarūpaparicchedena bhūtaṃ bhūtato apassantassa bhavavibhavadiṭṭhisaṅkhāto idaṃsaccābhiniveso hotīti tassa dhammā…pe… sukhavedanāssādavasena paralokanirapekkho ‘‘natthi dinna’’ntiādiparāmāsaṃ uppādetīti diṭṭhupādānassa vedanā. Santatighanaggahaṇavasena sarāgādicitte sammoho hotīti mohāgatiyā cittaṃ, dhammasabhāvānavabodhena bhayaṃ hotīti bhayāgatiyā dhammā…pe… avuttānaṃ vuttanayena vatthubhāvo yojetabbo.
‘‘ཨཱཧཱརསམུདཡཱ ཀཱཡསམུདཡོ, ཕསྶསམུདཡཱ ཝེདནཱསམུདཡོ (སཾ॰ ནི॰ ༥.༤༠༨), སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎཾ, ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི (མ॰ ནི॰ ༣.༡༢༦; སཾ॰ ནི॰ ༢.༡; ཨུདཱ॰ ༡) ཝཙནཏོ ཀཱཡཱདཱིནཾ སམུདཡབྷཱུཏཱ ཀབལཱི༹ཀཱརཱཧཱརཕསྶམནོསཉྩེཏནཱཝིཉྙཱཎཱཧཱརཱ ཀཱཡཱདིཔརིཛཱནནེན པརིཉྙཱཏཱ ཧོནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཙཏུབྦིདྷཱཧཱརཔརིཉྙཏྠ’’ནྟི། པཀརཎནཡོཏི ཏམྦཔཎྞིབྷཱསཱཡ ཝཎྞནཱནཡོ། ནེཏྟིཔེཊཀཔྤཀརཎེ དྷམྨཀཐིཀཱནཾ ཡོཛནཱནཡོཏིཔི ཝདནྟི།
‘‘Āhārasamudayā kāyasamudayo, phassasamudayā vedanāsamudayo (saṃ. ni. 5.408), saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti (ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1; udā. 1) vacanato kāyādīnaṃ samudayabhūtā kabaḷīkārāhāraphassamanosañcetanāviññāṇāhārā kāyādiparijānanena pariññātā hontīti āha ‘‘catubbidhāhārapariññattha’’nti. Pakaraṇanayoti tambapaṇṇibhāsāya vaṇṇanānayo. Nettipeṭakappakaraṇe dhammakathikānaṃ yojanānayotipi vadanti.
སརཎཝསེནཱཏི ཀཱཡཱདཱིནཾ ཀུསལཱདིདྷམྨཱནཉྩ དྷཱརཎཏཱཝསེན། སརནྟི གཙྪནྟི ཨེཏཱཡཱཏི སཏཱིཏི ཨིམསྨིཾ ཨཏྠེ ཨེཀཏྟེ ནིབྦཱནེ སམཱགམོ ཨེཀཏྟསམོསརཎཾ། ཨེཏདེཝ ཧི དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨེཀནིབྦཱནཔྤཝེསཧེཏུབྷཱུཏོ ཝཱ སམཱནཏཱཡ ཨེཀོ སཏིཔཊྛཱནསབྷཱཝོ ཨེཀཏྟཾ, ཏཏྠ སམོསརཎཾ ཏཾསབྷཱགཏཱ ཨེཀཏྟསམོསརཎཾ། ཨེཀནིབྦཱནཔྤཝེསཧེཏུབྷཱཝཾ པན དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨེཏསྨིཾ ཨཏྠེ སརཎེཀཏྟསམོསརཎཱནི སཧ སཏིཔཊྛཱནེཀབྷཱཝསྶ ཀཱརཎཏྟེན ཝུཏྟཱནཱིཏི དཊྛབྦཱནི, པུརིམསྨིཾ ཝིསུཾ། སརཎཝསེནཱཏི ཝཱ གམནཝསེནཱཏི ཨཏྠེ སཏི ཏདེཝ གམནཾ སམོསརཎནྟི སམོསརཎེ ཝཱ སཏི-སདྡཏྠཝསེན ཨཝུཙྩམཱནེ དྷཱརཎཏཱཝ སཏཱིཏི སཏི-སདྡཏྠནྟརཱབྷཱཝཱ པུརིམཾ སཏིབྷཱཝསྶ ཀཱརཎཾ, པཙྪིམཾ ཨེཀབྷཱཝསྶཱཏི ནིབྦཱནསམོསརཎེཔི སཧིཏཱནེཝ ཏཱནི སཏིཔཊྛཱནེཀབྷཱཝསྶ ཀཱརཎཱནི།
Saraṇavasenāti kāyādīnaṃ kusalādidhammānañca dhāraṇatāvasena. Saranti gacchanti etāyāti satīti imasmiṃ atthe ekatte nibbāne samāgamo ekattasamosaraṇaṃ. Etadeva hi dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Ekanibbānappavesahetubhūto vā samānatāya eko satipaṭṭhānasabhāvo ekattaṃ, tattha samosaraṇaṃ taṃsabhāgatā ekattasamosaraṇaṃ. Ekanibbānappavesahetubhāvaṃ pana dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Etasmiṃ atthe saraṇekattasamosaraṇāni saha satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇattena vuttānīti daṭṭhabbāni, purimasmiṃ visuṃ. Saraṇavasenāti vā gamanavasenāti atthe sati tadeva gamanaṃ samosaraṇanti samosaraṇe vā sati-saddatthavasena avuccamāne dhāraṇatāva satīti sati-saddatthantarābhāvā purimaṃ satibhāvassa kāraṇaṃ, pacchimaṃ ekabhāvassāti nibbānasamosaraṇepi sahitāneva tāni satipaṭṭhānekabhāvassa kāraṇāni.
ཙུདྡསཝིདྷེནཱཏི ཨིདཾ མཧཱསཏིཔཊྛཱནསུཏྟེ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༣༧༢ ཨཱདཡོ; མ॰ ནི॰ ༡.༡༠༥ ཨཱདཡོ) ཝུཏྟཱནཾ ཨཱནཱཔཱནཔབྦཱདཱིནཾ ཝསེན། ཏཐཱ པཉྩཝིདྷེན དྷམྨཱནུཔསྶནནྟི ཨེཏྠཱཔི དཊྛབྦཾ། ཨེཏྠ ཙ ཨུཊྛཱནཀབྷཎྜསདིསཏཱ ཏཾཏཾསཏིཔཊྛཱནབྷཱཝནཱནུབྷཱཝསྶ དཊྛབྦཱ། བྷིཀྑུགོཙརཱ ཧི ཨེཏེ། ཝུཏྟཉྷི ‘‘གོཙརེ, བྷིཀྑཝེ, ཙརཐ སཀེ པེཏྟིཀེ ཝིསཡེ’’ཏིཨཱདི (སཾ॰ ནི॰ ༥.༣༧༢; དཱི॰ ནི॰ ༣.༨༠)།
Cuddasavidhenāti idaṃ mahāsatipaṭṭhānasutte (dī. ni. 2.372 ādayo; ma. ni. 1.105 ādayo) vuttānaṃ ānāpānapabbādīnaṃ vasena. Tathā pañcavidhena dhammānupassananti etthāpi daṭṭhabbaṃ. Ettha ca uṭṭhānakabhaṇḍasadisatā taṃtaṃsatipaṭṭhānabhāvanānubhāvassa daṭṭhabbā. Bhikkhugocarā hi ete. Vuttañhi ‘‘gocare, bhikkhave, caratha sake pettike visaye’’tiādi (saṃ. ni. 5.372; dī. ni. 3.80).
ཀཱཡཱནུཔསྶནཱདིཔཊིཔཏྟིཡཱ བྷིཀྑུ ཧོཏཱིཏི བྷིཀྑུཾ ‘‘ཀཱཡཱནུཔསྶཱི ཝིཧརཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ དསྶེཏི བྷིཀྑུམྷི ཏཾནིཡམཏོ། ཏེནཱཧ ‘‘པཊིཔཏྟིཡཱ ཝཱ བྷིཀྑུབྷཱཝདསྶནཏོ’’ཏི།
Kāyānupassanādipaṭipattiyā bhikkhu hotīti bhikkhuṃ ‘‘kāyānupassī viharatī’’tiādinā dasseti bhikkhumhi taṃniyamato. Tenāha ‘‘paṭipattiyā vā bhikkhubhāvadassanato’’ti.
སམཾ ཙརེཡྻཱཏི ཀཱཡཱདིཝིསམཙརིཡཾ པཧཱཡ ཀཱཡཱདཱིཧི སམཾ ཙརེཡྻ། རཱགཱདིཝཱུཔསམེན སནྟོ, ཨིནྡྲིཡདམནེན དནྟོ, ཙཏུམགྒནིཡམེན ནིཡཏོ, སེཊྛཙཱརིཏཱཡ བྲཧྨཙཱརཱི། ཀཱཡདཎྜཱདིཨོརོཔནེན ནིདྷཱཡ དཎྜཾ། སོ ཨེཝརཱུཔོ བཱཧིཏཔཱཔསམིཏཔཱཔབྷིནྣཀིལེསཏཱཧི བྲཱཧྨཎཱདིསམཉྙོ ཝེདིཏབྦོ།
Samaṃ careyyāti kāyādivisamacariyaṃ pahāya kāyādīhi samaṃ careyya. Rāgādivūpasamena santo, indriyadamanena danto, catumagganiyamena niyato, seṭṭhacāritāya brahmacārī. Kāyadaṇḍādioropanena nidhāya daṇḍaṃ. So evarūpo bāhitapāpasamitapāpabhinnakilesatāhi brāhmaṇādisamañño veditabbo.
ཀཱཡཱནུཔསྶནཱཨུདྡེསཝཎྞནཱ
Kāyānupassanāuddesavaṇṇanā
ཨསམྨིསྶཏོཏི ཝེདནཱདཡོཔི ཨེཏྠ སིཏཱ, ཨེཏྠ པཊིབདྡྷཱཏི ཀཱཡེ ཝེདནཱདིཨནུཔསྶནཱཔསངྒེཔི ཨཱཔནྣེ ཏདམིསྶཏོཏི ཨཏྠོ། ཨཝཡཝཱིགཱཧསམཉྙཱཏིདྷཱཝནསཱརཱདཱནཱབྷིནིཝེསནིསེདྷནཏྠཾ ཀཱཡཾ ཨངྒཔཙྩངྒེཧི, ཏཱནི ཙ ཀེསཱདཱིཧི, ཀེསཱདིཀེ ཙ བྷཱུཏུཔཱདཱཡརཱུཔེཧི ཝིནིབྦྷུཛྫནྟོ ‘‘ཏཐཱ ན ཀཱཡེ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། པཱསཱདཱདིནགརཱཝཡཝསམཱུཧེ ཨཝཡཝཱིཝཱདིནོཔི ཨཝཡཝཱིགཱཧཾ ན ཀརོནྟི། ནགརཾ ནཱམ ཀོཙི ཨཏྠོ ཨཏྠཱིཏི པན ཀེསཉྩི སམཉྙཱཏིདྷཱཝནཾ སིཡཱཏི ཨིཏྠིཔུརིསཱདིསམཉྙཱཏིདྷཱཝནེ ནགརནིདསྶནཾ ཝུཏྟཾ།
Asammissatoti vedanādayopi ettha sitā, ettha paṭibaddhāti kāye vedanādianupassanāpasaṅgepi āpanne tadamissatoti attho. Avayavīgāhasamaññātidhāvanasārādānābhinivesanisedhanatthaṃ kāyaṃ aṅgapaccaṅgehi, tāni ca kesādīhi, kesādike ca bhūtupādāyarūpehi vinibbhujjanto ‘‘tathā na kāye’’tiādimāha. Pāsādādinagarāvayavasamūhe avayavīvādinopi avayavīgāhaṃ na karonti. Nagaraṃ nāma koci attho atthīti pana kesañci samaññātidhāvanaṃ siyāti itthipurisādisamaññātidhāvane nagaranidassanaṃ vuttaṃ.
ཡཾ པསྶཏི ཨིཏྠིཾ ཝཱ པུརིསཾ ཝཱ, ནནུ ཙཀྑུནཱ ཨིཏྠིཔུརིསདསྶནཾ ནཏྠཱིཏི? སཙྩཾ ནཏྠི, ‘‘ཨིཏྠིཾ པསྶཱམི, པུརིསཾ པསྶཱམཱི’’ཏི པན པཝཏྟསཉྙཱཡ ཝསེན ‘‘ཡཾ པསྶཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། མིཙྪཱདསྶནེ ཝཱ དིཊྛིཡཱ ཡཾ པསྶཏི, ན ཏཾ དིཊྛཾ, ཏཾ རཱུཔཱཡཏནཾ ན ཧོཏི, རཱུཔཱཡཏནཾ ཝཱ ཏཾ ན ཧོཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཐ ཝཱ ཏཾ ཀེསཱདིབྷཱུཏུཔཱདཱཡསམཱུཧསངྑཱཏཾ དིཊྛཾ ན ཧོཏི, དིཊྛཾ ཝཱ ཡཐཱཝུཏྟཾ ན ཧོཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཡཾ དིཊྛཾ ཏཾ ན པསྶཏཱིཏི ཡཾ རཱུཔཱཡཏནཾ, ཀེསཱདིབྷཱུཏུཔཱདཱཡསམཱུཧསངྑཱཏཾ ཝཱ དིཊྛཾ, ཏཾ པཉྙཱཙཀྑུནཱ བྷཱུཏཏོ ན པསྶཏཱིཏི ཨཏྠོ།
Yaṃ passati itthiṃ vā purisaṃ vā, nanu cakkhunā itthipurisadassanaṃ natthīti? Saccaṃ natthi, ‘‘itthiṃ passāmi, purisaṃ passāmī’’ti pana pavattasaññāya vasena ‘‘yaṃ passatī’’ti vuttaṃ. Micchādassane vā diṭṭhiyā yaṃ passati, na taṃ diṭṭhaṃ, taṃ rūpāyatanaṃ na hoti, rūpāyatanaṃ vā taṃ na hotīti attho. Atha vā taṃ kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ diṭṭhaṃ na hoti, diṭṭhaṃ vā yathāvuttaṃ na hotīti attho. Yaṃ diṭṭhaṃ taṃ na passatīti yaṃ rūpāyatanaṃ, kesādibhūtupādāyasamūhasaṅkhātaṃ vā diṭṭhaṃ, taṃ paññācakkhunā bhūtato na passatīti attho.
ན ཨཉྙདྷམྨཱནུཔསྶཱིཏི ན ཨཉྙསབྷཱཝཱནུཔསྶཱི, ཨསུབྷཱདིཏོ ཨཉྙཱཀཱརཱནུཔསྶཱི ན ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། པཐཝཱིཀཱཡནྟི ཀེསཱདིཔཐཝིཾ དྷམྨསམཱུཧཏྟཱ ཀཱཡོཏི ཝདཏི, ལཀྑཎཔཐཝིམེཝ ཝཱ ཨནེཀཔྤབྷེདསཀལསརཱིརགཏཾ པུབྦཱཔརིཡབྷཱཝེན པཝཏྟམཱནཾ སམཱུཧཝསེན གཧེཏྭཱ ཀཱཡོཏི ཝདཏི, ཨེཝཾ ཨཉྙཏྠཱཔི།
Na aññadhammānupassīti na aññasabhāvānupassī, asubhādito aññākārānupassī na hotīti vuttaṃ hoti. Pathavīkāyanti kesādipathaviṃ dhammasamūhattā kāyoti vadati, lakkhaṇapathavimeva vā anekappabhedasakalasarīragataṃ pubbāpariyabhāvena pavattamānaṃ samūhavasena gahetvā kāyoti vadati, evaṃ aññatthāpi.
ཨཛ྄ཛྷཏྟབཧིདྡྷཱཏི ཨཛ྄ཛྷཏྟབཧིདྡྷཱདྷམྨཱནཾ གྷཊིཏཱརམྨཎཾ ཨེཀཏོ ཨཱརམྨཎབྷཱཝོ ནཏྠཱིཏི ཨཏྠོ, ཨཛ྄ཛྷཏྟབཧིདྡྷཱ དྷམྨཱ ཝཱ གྷཊིཏཱརམྨཎཾ ཨིདཾ ནཏྠཱིཏི ཨཏྠོ། ཏཱིསུ བྷཝེསུ ཀིལེསཱནནྟི བྷཝཏྟཡཝིསཡཱནཾ ཀིལེསཱནནྟི ཨཏྠོ།
Ajjhattabahiddhāti ajjhattabahiddhādhammānaṃ ghaṭitārammaṇaṃ ekato ārammaṇabhāvo natthīti attho, ajjhattabahiddhā dhammā vā ghaṭitārammaṇaṃ idaṃ natthīti attho. Tīsu bhavesu kilesānanti bhavattayavisayānaṃ kilesānanti attho.
སབྦཏྠིཀནྟི སབྦཏྠ བྷཝཾ། སབྦསྨིཾ ལཱིནེ ཨུདྡྷཊེ ཙ ཙིཏྟེ ཨིཙྪིཏབྦཏྟཱ, སབྦེ ཝཱ ལཱིནེ ཨུདྡྷཊེ ཙ བྷཱཝེཏབྦཱ བོཛ྄ཛྷངྒཱ ཨཏྠིཀཱ ཨེཏཱཡཱཏི སབྦཏྠིཀཱ། ཨནྟོསངྑེཔོཏི ཨནྟོཨོལཱིཡནཱ ཀོསཛྫནྟི ཨཏྠོ།
Sabbatthikanti sabbattha bhavaṃ. Sabbasmiṃ līne uddhaṭe ca citte icchitabbattā, sabbe vā līne uddhaṭe ca bhāvetabbā bojjhaṅgā atthikā etāyāti sabbatthikā. Antosaṅkhepoti antoolīyanā kosajjanti attho.
ཨཝིསེསེན དྭཱིཧིཔི ནཱིཝརཎཔྤཧཱནཾ ཝུཏྟནྟི ཀཏྭཱ པུན ཨེཀེཀེན ཝུཏྟཔྤཧཱནཝིསེསཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཝིསེསེནཱ’’ཏི ཨཱཧ, ‘‘ཝིནེཡྻ ནཱིཝརཎཱནཱི’’ཏི ཨཝཏྭཱ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདོམནསྶཝིནཡསྶ ཝཱ པཡོཛནཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཝིསེསེནཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཀཱཡཱནུཔསྶནཱབྷཱཝནཱཡ ཨུཛུཝིཔཙྩནཱིཀཱནཾ ཨནུརོདྷཝིརོདྷཱདཱིནཾ པཧཱནདསྶནཉྷི ཨེཏསྶ པཡོཛནནྟི། ཀཱཡབྷཱཝནཱཡཱཏི ཀཱཡཱནུཔསྶནཱབྷཱཝནཱ ཨདྷིཔྤེཏཱ། ཏེནཱཏི ཨནུརོདྷཱདིཔྤཧཱནཝཙནེན།
Avisesena dvīhipi nīvaraṇappahānaṃ vuttanti katvā puna ekekena vuttappahānavisesaṃ dassetuṃ ‘‘visesenā’’ti āha, ‘‘vineyya nīvaraṇānī’’ti avatvā abhijjhādomanassavinayassa vā payojanaṃ dassento ‘‘visesenā’’tiādimāha. Kāyānupassanābhāvanāya ujuvipaccanīkānaṃ anurodhavirodhādīnaṃ pahānadassanañhi etassa payojananti. Kāyabhāvanāyāti kāyānupassanābhāvanā adhippetā. Tenāti anurodhādippahānavacanena.
སབྦཏྠིཀཀམྨཊྛཱནཾ བུདྡྷཱནུསྶཏི མེཏྟཱ མརཎསྶཏི ཨསུབྷབྷཱཝནཱ ཙ། སཏིསམྤཛཉྙེན ཨེཏེན ཡོགིནཱ པརིཧརིཡམཱནཾ ཏཾ སབྦཏྠིཀཀམྨཊྛཱནཾ ཝུཏྟཾ སཏིསམྤཛཉྙབལེན ཨཝིཙྪིནྣསྶ ཏསྶ པརིཧརིཏབྦཏྟཱ, སཏིཡཱ ཝཱ སམཐོ ཝུཏྟོ སམཱདྷིཀྑནྡྷསངྒཧིཏཏྟཱ།
Sabbatthikakammaṭṭhānaṃ buddhānussati mettā maraṇassati asubhabhāvanā ca. Satisampajaññena etena yoginā parihariyamānaṃ taṃ sabbatthikakammaṭṭhānaṃ vuttaṃ satisampajaññabalena avicchinnassa tassa pariharitabbattā, satiyā vā samatho vutto samādhikkhandhasaṅgahitattā.
ཀཱཡཱནུཔསྶནཱཨུདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Kāyānupassanāuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཝེདནཱནུཔསྶནཱདིཨུདྡེསཝཎྞནཱ
Vedanānupassanādiuddesavaṇṇanā
ཀེཝལཾ པནིདྷཱཏིཨཱདིནཱ ཨིདྷ ཨེཏྟཀཾ ཝེདིཏབྦནྟི ཝེདིཏབྦཾ པརིཙྪེདཾ དསྶེཏི། ཨདྡམདཀྑཱིཏི དྭེཔི ཨེཀཏྠཱ། སམྨདྡསོཏི སམྨཱ པསྶཀོ།
Kevalaṃ panidhātiādinā idha ettakaṃ veditabbanti veditabbaṃ paricchedaṃ dasseti. Addamadakkhīti dvepi ekatthā. Sammaddasoti sammā passako.
སུཁདུཀྑཏོཔི ཙཱཏི སུཁཱདཱིནཾ ཋིཏིཝིཔརིཎཱམཉཱཎསུཁཏཱཡ, ཝིཔརིཎཱམཊྛིཏིཨཉྙཱཎདུཀྑཏཱཡ ཙ ཝུཏྟཏྟཱ ཏིསྶོཔི ཙ སུཁཏོ ཏིསྶོཔི ཙ དུཀྑཏོ ཨནུཔསྶིཏབྦཱཏི ཨཏྠོ།
Sukhadukkhatopi cāti sukhādīnaṃ ṭhitivipariṇāmañāṇasukhatāya, vipariṇāmaṭṭhitiaññāṇadukkhatāya ca vuttattā tissopi ca sukhato tissopi ca dukkhato anupassitabbāti attho.
རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎཚནྡཱདིཨདྷིཔཏིཉཱཎཱདིསཧཛཱཏཀཱམཱཝཙརཱདིབྷཱུམིནཱནཏྟབྷེདཱནཾ ཀུསལཱཀུསལཏབྦིཔཱཀཀིརིཡཱནཱནཏྟབྷེདསྶ ཙ ཨཱདི-སདྡེན སསངྑཱརིཀཱསངྑཱརིཀསཝཏྠུཀཱཝཏྠུཀཱདིནཱནཏྟབྷེདཱནཉྩ ཝསེནཱཏི ཡོཛེཏབྦཾ། སུཉྙཏཱདྷམྨསྶཱཏི ‘‘དྷམྨཱ ཧོནྟི, ཁནྡྷཱ ཧོནྟཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (དྷ॰ ས॰ ༡༢༡) སུཉྙཏཱཝཱརེ ཨཱགཏསུཉྙཏཱསབྷཱཝསྶ ཝསེན། ཀཱམཉྩེཏྠཱཏིཨཱདིནཱ པུབྦེ པཧཱིནཏྟཱ པུན པཧཱནཾ ན ཝཏྟབྦནྟི ཙོདནཾ དསྶེཏི, མགྒཙིཏྟཀྑཎེ ཝཱ ཨེཀཏྠ པཧཱིནཾ སབྦཏྠ པཧཱིནཾ ཧོཏཱིཏི ཝིསུཾ ཝིསུཾ ན ཝཏྟབྦནྟི། ཏཏྠ པུརིམཙོདནཱཡ ནཱནཱཔུགྒལཔརིཧཱརོ, པཙྪིམཱཡ ནཱནཱཙིཏྟཀྑཎིཀཔརིཧཱརོ། ལོཀིཡབྷཱཝནཱཡ ཧི ཀཱཡེ པཧཱིནཾ ན ཝེདནཱདཱིསུ ཝིཀྑམྦྷིཏཾ ཧོཏི། ཡདིཔི ན པཝཏྟེཡྻ, ན པཊིཔཀྑབྷཱཝནཱཡ ཏཏྠ སཱ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདོམནསྶསྶ ཨཔྤཝཏྟི ཧོཏཱིཏི པུན ཏཔྤཧཱནཾ ཝཏྟབྦམེཝཱཏི། ཨུབྷཡཏྠ ཝཱ ཨུབྷཡཾ སམྦྷཝཏོ ཡོཛེཏབྦཾ། ཨེཀཏྠ པཧཱིནཾ སེསེསུཔི པཧཱིནཾ ཧོཏཱིཏི མགྒསཏིཔཊྛཱནབྷཱཝནཾ, ལོཀིཡབྷཱཝནཱཡ ཝཱ སབྦཏྠ ཨཔྤཝཏྟིམཏྟཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ‘‘པཉྩཔི ཁནྡྷཱ ལོཀོ’’ཏི ཧི ཙཏཱུསུཔི ཝུཏྟནྟི།
Rūpādiārammaṇachandādiadhipatiñāṇādisahajātakāmāvacarādibhūminānattabhedānaṃ kusalākusalatabbipākakiriyānānattabhedassa ca ādi-saddena sasaṅkhārikāsaṅkhārikasavatthukāvatthukādinānattabhedānañca vasenāti yojetabbaṃ. Suññatādhammassāti ‘‘dhammā honti, khandhā hontī’’tiādinā (dha. sa. 121) suññatāvāre āgatasuññatāsabhāvassa vasena. Kāmañcetthātiādinā pubbe pahīnattā puna pahānaṃ na vattabbanti codanaṃ dasseti, maggacittakkhaṇe vā ekattha pahīnaṃ sabbattha pahīnaṃ hotīti visuṃ visuṃ na vattabbanti. Tattha purimacodanāya nānāpuggalaparihāro, pacchimāya nānācittakkhaṇikaparihāro. Lokiyabhāvanāya hi kāye pahīnaṃ na vedanādīsu vikkhambhitaṃ hoti. Yadipi na pavatteyya, na paṭipakkhabhāvanāya tattha sā abhijjhādomanassassa appavatti hotīti puna tappahānaṃ vattabbamevāti. Ubhayattha vā ubhayaṃ sambhavato yojetabbaṃ. Ekattha pahīnaṃsesesupi pahīnaṃ hotīti maggasatipaṭṭhānabhāvanaṃ, lokiyabhāvanāya vā sabbattha appavattimattaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Pañcapi khandhā loko’’ti hi catūsupi vuttanti.
ཝེདནཱནུཔསྶནཱདིཨུདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Vedanānupassanādiuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཨུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ཀཱཡཱནུཔསྶནཱནིདྡེསཝཎྞནཱ
Kāyānupassanāniddesavaṇṇanā
༣༥༦. སབྦཔྤཀཱརཝཙནེན ཨུདྡེསེ དསྶིཏཱ ཨཛ྄ཛྷཏྟཱདིཨནུཔསྶནཱ པཀཱརཱ ཙ གཧིཏཱ། ཏཏྠ ཨནྟོགདྷཱ ཙུདྡས པཀཱརཱ, ཀཱཡགཏཱསཏིསུཏྟེ ཝུཏྟཱ ཀེསཱདིཝཎྞཀསིཎཱརམྨཎཙཏུཀྐཛ྄ཛྷཱནཔྤཀཱརཱ, ལོཀིཡཱདིཔྤཀཱརཱ ཙཱཏི ཏེཔི གཧིཏཱ ཨེཝ། ནིདྡེསེ ཧི ཨེཀཔྤཀཱརནིདྡེསེན ནིདསྶནམཏྟཾ ཀཏནྟི, སབྦཔྤཀཱརགྒཧཎཉྩ བཱཧིརེསུཔི ཨེཀདེསསམྦྷཝཏོ ཀཏནྟི དཊྛབྦཾ།
356. Sabbappakāravacanena uddese dassitā ajjhattādianupassanā pakārā ca gahitā. Tattha antogadhā cuddasa pakārā, kāyagatāsatisutte vuttā kesādivaṇṇakasiṇārammaṇacatukkajjhānappakārā, lokiyādippakārā cāti tepi gahitā eva. Niddese hi ekappakāraniddesena nidassanamattaṃ katanti, sabbappakāraggahaṇañca bāhiresupi ekadesasambhavato katanti daṭṭhabbaṃ.
ཏིརིཡཾ ཏཙཔརིཙྪིནྣནྟི ཨེཏྠ ནནུ ཀེསལོམནཁཱནཾ ཨཏཙཔརིཙྪིནྣཏཱ ཏཙསྶ ཙ ཨཏྠཱིཏི? ཡདིཔི ཨཏྠི, ཏཙཔརིཙྪིནྣབཧུལཏཱཡ པན ཏཙཔརིཙྪིནྣཏཱ ན ན ཧོཏི ཀཱཡསྶཱཏི ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ། ཏཙོ པརིཡནྟོ ཨསྶཱཏི ཏཙཔརིཡནྟོཏི ཝུཏྟོཏི ཨེཏེན པན ཝཙནེན ཀཱཡེཀདེསབྷཱུཏོ ཏཙོ གཧིཏོ ཨེཝ། ཏཔྤཊིབདྡྷཱ ཙ ཀེསཱདཡོ ཏདནུཔཝིཊྛམཱུལཱ ཏཙཔརིཡནྟཱཝ ཧོནྟཱིཏི དྭཏྟིཾསཱཀཱརསམཱུཧོ སབྦོཔི ཀཱཡོ ཏཙཔརིཡནྟོཏི ཝུཏྟོཏི ཝེདིཏབྦོ།
Tiriyaṃ tacaparicchinnanti ettha nanu kesalomanakhānaṃ atacaparicchinnatā tacassa ca atthīti? Yadipi atthi, tacaparicchinnabahulatāya pana tacaparicchinnatā na na hoti kāyassāti evaṃ vuttaṃ. Taco pariyanto assāti tacapariyantoti vuttoti etena pana vacanena kāyekadesabhūto taco gahito eva. Tappaṭibaddhā ca kesādayo tadanupaviṭṭhamūlā tacapariyantāva hontīti dvattiṃsākārasamūho sabbopi kāyo tacapariyantoti vuttoti veditabbo.
‘‘པཱུརཾ ནཱནཔྤཀཱརསྶཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཀེ པན ཏེ པཀཱརཱ? ཡེཧི ནཱནཔྤཀཱརཾ ཨསུཙི ཝུཏྟནྟི ཀེསཱ ལོམཱཏིཨཱདི ཝུཏྟནྟི ཨིམམཏྠཾ དཱིཔེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཨེཏེ ཀེསཱདཡོ ཨཱཀཱརཱ’’ཏི། ཨཱཀཱརཱ པཀཱརཱཏི ཧི ཨེཀོ ཨཏྠོ།
‘‘Pūraṃ nānappakārassā’’ti vuttaṃ, ke pana te pakārā? Yehi nānappakāraṃ asuci vuttanti kesā lomātiādi vuttanti imamatthaṃ dīpento āha ‘‘ete kesādayo ākārā’’ti. Ākārā pakārāti hi eko attho.
ནིསིནྣསྶ ཡཱཝ ཨཔརིཔྥནྡནིསཛྫཱམཱུལཀཾ དུཀྑཾ ཨུཔྤཛྫཏི, ཡཱཝཏཱ ཨུཊྛཱཏི ཝཱ, ཏཱཝ ཨེཀོ ནིསཛྫཝཱརོ། ཡེན ཝིདྷིནཱ ཨུགྒཧེ ཀུསལོ ཧོཏི, སོ སཏྟཝིདྷོ ཝིདྷི ‘‘ཨུགྒཧཀོསལླ’’ནྟི ཝུཙྩཏི, ཏཾནིབྦཏྟཾ ཝཱ ཉཱཎཾ།
Nisinnassa yāva aparipphandanisajjāmūlakaṃ dukkhaṃ uppajjati, yāvatā uṭṭhāti vā, tāva eko nisajjavāro. Yena vidhinā uggahe kusalo hoti, so sattavidho vidhi ‘‘uggahakosalla’’nti vuccati, taṃnibbattaṃ vā ñāṇaṃ.
པཐཝཱིདྷཱཏུབཧུལབྷཱཝཏོ མཏྠལུངྒསྶ ཀརཱིསཱཝསཱནེ ཏནྟིཨཱརོཔནམཱཧ། ཨེཏྠ པན མཾསཾ…པེ॰… ཝཀྐཾ…པེ॰… ཀེསཱཏི ཨེཝཾ ཝཀྐཔཉྩཀཱདཱིསུ ཨནུལོམསཛ྄ཛྷཱཡཾ ཝཏྭཱ པཊིལོམསཛ྄ཛྷཱཡོ པུརིམེཧི སམྦནྡྷོ ཝུཏྟོ། སྭཱཡཾ ཡེ པརཏོ ཝིསུཾ ཏིཔཉྩཱཧཾ, པུརིམེཧི ཨེཀཏོ ཏིཔཉྩཱཧནྟི ཚཔཉྩཱཧཾ སཛ྄ཛྷཱཡཱ ཝཀྑམཱནཱ, ཏེསུ ཨཱདིཨནྟདསྶནཝསེན ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ། ཨནུལོམཔཊིལོམསཛ྄ཛྷཱཡེཔི ཧི པཊིལོམསཛ྄ཛྷཱཡོ ཨནྟིམོཏི། སཛ྄ཛྷཱཡཔྤཀཱརནྟརཾ ཝཱ ཨེཏམྤཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཧཏྠསངྑལིཀཱ ཨངྒུལིཔནྟི། ལཀྑཎཔཊིཝེདྷསྶཱཏི ཨསུབྷལཀྑཎཔཊིཝེདྷསྶ, དྷཱཏུལཀྑཎཔཊིཝེདྷསྶ ཝཱ།
Pathavīdhātubahulabhāvato matthaluṅgassa karīsāvasāne tantiāropanamāha. Ettha pana maṃsaṃ…pe… vakkaṃ…pe… kesāti evaṃ vakkapañcakādīsu anulomasajjhāyaṃ vatvā paṭilomasajjhāyo purimehi sambandho vutto. Svāyaṃ ye parato visuṃ tipañcāhaṃ, purimehi ekato tipañcāhanti chapañcāhaṃ sajjhāyā vakkhamānā, tesu ādiantadassanavasena vuttoti daṭṭhabbo. Anulomapaṭilomasajjhāyepi hi paṭilomasajjhāyo antimoti. Sajjhāyappakārantaraṃ vā etampīti veditabbaṃ. Hatthasaṅkhalikā aṅgulipanti. Lakkhaṇapaṭivedhassāti asubhalakkhaṇapaṭivedhassa, dhātulakkhaṇapaṭivedhassa vā.
ཨཏྟནོ བྷཱགོ སབྷཱགོ, སབྷཱགེན པརིཙྪེདོ སབྷཱགཔརིཙྪེདོ, ཧེཊྛུཔརིཏིརིཡནྟེཧི སཀཀོཊྛཱསིཀཀེསནྟརཱདཱིཧི ཙ པརིཙྪེདོཏི ཨཏྠོ།
Attano bhāgo sabhāgo, sabhāgena paricchedo sabhāgaparicchedo, heṭṭhuparitiriyantehi sakakoṭṭhāsikakesantarādīhi ca paricchedoti attho.
དྷཱཏུཝིབྷངྒོ (མ॰ ནི॰ ༣.༣༤༢ ཨཱདཡོ) པུཀྐུསཱཏིསུཏྟཾ། སཱདྷཱརཎཝསེནཱཏི ཨེཏྟཀེནེཝ སིདྡྷེ སབྦ-གྒཧཎཾ ཝཎྞཀསིཎཝསེན ཙཏུཀྐཛ྄ཛྷཱནིཀསམཐསཱདྷཱརཎཏྟསྶ ཙ དསྶནཏྠཾ།
Dhātuvibhaṅgo (ma. ni. 3.342 ādayo) pukkusātisuttaṃ. Sādhāraṇavasenāti ettakeneva siddhe sabba-ggahaṇaṃ vaṇṇakasiṇavasena catukkajjhānikasamathasādhāraṇattassa ca dassanatthaṃ.
ཨོཀྐམནཝིསྶཛྫནནྟི པཊིཔཛྫིཏབྦཝཛྫེཏབྦེ མགྒེཏི ཨཏྠོ། བཧིདྡྷཱ པུཐུཏྟཱརམྨཎེཏི ཨེཏྠ ཀཱཡཱནུཔསྶནཾ ཧིཏྭཱ སུབྷཱདིཝསེན གཡ྄ཧམཱནཱ ཀེསཱདཡོཔི བཧིདྡྷཱ པུཐུཏྟཱརམྨཎཱནེཝཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། ཨུཀྐུཊྛུཀྐཊྛིཊྛཱནེཡེཝ ཨུཊྛཧིཏྭཱཏི པུབྦེ ཝིཡ ཨེཀཏྠ ཀཏཱཡ ཨུཀྐུཊྛིཡཱ ཀམེན སབྦཏཱལེསུ པཏིཏྭཱ ཨུཊྛཧིཏྭཱ པརིཡནྟཏཱལཾ ཨཱདིཏཱལཉྩ ཨགནྟྭཱ ཏཏོ ཏཏོ ཏཏྠ ཏཏྠེཝ ཀཏཱཡ ཨུཀྐུཊྛིཡཱ ཨུཊྛཧིཏྭཱཏི ཨཏྠོ།
Okkamanavissajjananti paṭipajjitabbavajjetabbe maggeti attho. Bahiddhā puthuttārammaṇeti ettha kāyānupassanaṃ hitvā subhādivasena gayhamānā kesādayopi bahiddhā puthuttārammaṇānevāti veditabbā. Ukkuṭṭhukkaṭṭhiṭṭhāneyeva uṭṭhahitvāti pubbe viya ekattha katāya ukkuṭṭhiyā kamena sabbatālesu patitvā uṭṭhahitvā pariyantatālaṃ āditālañca agantvā tato tato tattha tattheva katāya ukkuṭṭhiyā uṭṭhahitvāti attho.
ཨདྷིཙིཏྟནྟི སམཐཝིཔསྶནཱཙིཏྟཾ། ཨནུཡུཏྟེནཱཏི ཡུཏྟཔཡུཏྟེན, བྷཱཝེནྟེནཱཏི ཨཏྠོ། སམཱདྷིནིམིཏྟཾ ཨུཔལཀྑཎཱཀཱརོ སམཱདྷིཡེཝ། མནསི ཀཱཏབྦནྟི ཙིཏྟེ ཀཱཏབྦཾ, ཨུཔྤཱདེཏབྦནྟི ཨཏྠོ། སམཱདྷིཀཱརཎཾ ཝཱ ཨཱརམྨཎཾ སམཱདྷིནིམིཏྟཾ ཨཱཝཛྫིཏབྦནྟི ཨཏྠོ། ཋཱནཾ ཨཏྠཱིཏི ཝཙནསེསོ, ཏཾ ཙིཏྟཾ ཀོསཛྫཱཡ སཾཝཏྟེཡྻ, ཨེཏསྶ སཾཝཏྟནསྶ ཀཱརཎཾ ཨཏྠཱིཏི ཨཏྠོ། ཏཾ ཝཱ མནསིཀརཎཾ ཙིཏྟཾ ཀོསཛྫཱཡ སཾཝཏྟེཡྻཱཏི ཨེཏསྶ ཋཱནཾ ཀཱརཎནྟི ཨཏྠོ། ན ཙ པབྷངྒཱུཏི ཀམྨནིཡབྷཱཝཱུཔགམནེན ཙ པབྷིཛྫནསབྷཱཝནྟི ཨཏྠོ།
Adhicittanti samathavipassanācittaṃ. Anuyuttenāti yuttapayuttena, bhāventenāti attho. Samādhinimittaṃ upalakkhaṇākāro samādhiyeva. Manasi kātabbanti citte kātabbaṃ, uppādetabbanti attho. Samādhikāraṇaṃ vā ārammaṇaṃ samādhinimittaṃ āvajjitabbanti attho. Ṭhānaṃ atthīti vacanaseso, taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyya, etassa saṃvattanassa kāraṇaṃ atthīti attho. Taṃ vā manasikaraṇaṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyyāti etassa ṭhānaṃ kāraṇanti attho. Na ca pabhaṅgūti kammaniyabhāvūpagamanena ca pabhijjanasabhāvanti attho.
ཨཱལིམྤེཏཱིཏི ཨཱདཱིཔེཏི ཛཱལེཏི། ཏཉྩཱཏི ཏཾ པིལ༹ནྡྷནཝིཀཏིསངྑཱཏཾ ཨཏྠཾ པཡོཛནཾ། ཨསྶཱཏི སུཝཎྞཀཱརསྶ ཨནུབྷོཏི སམྦྷོཏི སཱདྷེཏི ། ཨསྶ ཝཱ སུཝཎྞསྶ ཏཾ ཨཏྠཾ སུཝཎྞཀཱརོ ཨནུབྷོཏི པཱཔུཎཱཏི།
Ālimpetīti ādīpeti jāleti. Tañcāti taṃ piḷandhanavikatisaṅkhātaṃ atthaṃ payojanaṃ. Assāti suvaṇṇakārassa anubhoti sambhoti sādheti . Assa vā suvaṇṇassa taṃ atthaṃ suvaṇṇakāro anubhoti pāpuṇāti.
ཨབྷིཉྙཱཡ ཨིདྡྷིཝིདྷཱདིཉཱཎེན སཙྪིཀརཎཱིཡསྶ ཨིདྡྷིཝིདྷཔཙྩནུབྷཝནཱདིཀསྶ ཨབྷིཉྙཱསཙྪིཀརཎཱིཡསྶ། པཙྩཀྑཾ ཡསྶ ཨཏྠི, སོ སཀྑི, སཀྑིནོ བྷབྦཏཱ སཀྑིབྷབྦཏཱ, སཀྑིབྷཝནཏཱཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། སཀྑི ཙ སོ བྷབྦོ ཙཱཏི ཝཱ སཀྑིབྷབྦོ། ཨཡཉྷི ཨིདྡྷིཝིདྷཱདཱིནཾ བྷབྦོ, ཏཏྠ ཙ སཀྑཱིཏི སཀྑིབྷབྦོ, ཏསྶ བྷཱཝོ སཀྑིབྷབྦཏཱ, ཏཾ པཱཔུཎཱཏི། ཨཱཡཏནེཏི པུབྦཧེཏཱདིཀེ ཀཱརཎེ སཏི།
Abhiññāya iddhividhādiñāṇena sacchikaraṇīyassa iddhividhapaccanubhavanādikassa abhiññāsacchikaraṇīyassa. Paccakkhaṃ yassa atthi, so sakkhi, sakkhino bhabbatā sakkhibhabbatā, sakkhibhavanatāti vuttaṃ hoti. Sakkhi ca so bhabbo cāti vā sakkhibhabbo. Ayañhi iddhividhādīnaṃ bhabbo, tattha ca sakkhīti sakkhibhabbo, tassa bhāvo sakkhibhabbatā, taṃ pāpuṇāti. Āyataneti pubbahetādike kāraṇe sati.
སཱིཏིབྷཱཝནྟི ནིབྦཱནཾ, ཀིལེསདརཐཝཱུཔསམཾ ཝཱ། སམྤཧཾསེཏཱིཏི སམཔཝཏྟཾ ཙིཏྟཾ ཏཐཱཔཝཏྟིཡཱ པཉྙཱཡ ཏོསེཏི ཨུཏྟེཛེཏི། ཡདཱ ཝཱ ནིརསྶཱདཾ ཙིཏྟཾ བྷཱཝནཱཡ ན པཀྑནྡཏི, ཏདཱ ཛཱཏིཨཱདཱིནི སཾཝེགཝཏྠཱུནི པཙྩཝེཀྑིཏྭཱ སམྤཧཾསེཏི སམུཏྟེཛེཏི།
Sītibhāvanti nibbānaṃ, kilesadarathavūpasamaṃ vā. Sampahaṃsetīti samapavattaṃ cittaṃ tathāpavattiyā paññāya toseti uttejeti. Yadā vā nirassādaṃ cittaṃ bhāvanāya na pakkhandati, tadā jātiādīni saṃvegavatthūni paccavekkhitvā sampahaṃseti samuttejeti.
ཏིརིཡཾ ཨཉྙམཉྙེན པརིཙྪིནྣཱ, ཀཐཾ? དྭེ ཀེསཱ ཨེཀཏོ ནཏྠཱིཏི། ཨཱསཡོཏི ནིསྶཡོ, པཙྩཡོཏི ཨཏྠོ།
Tiriyaṃ aññamaññena paricchinnā, kathaṃ? Dve kesā ekato natthīti. Āsayoti nissayo, paccayoti attho.
ནཁཱ ཏིརིཡཾ ཨཉྙམཉྙེན པརིཙྪིནྣཱཏི ཝིསུཾ ཝཝཏྠིཏཏཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཏམེཝ ཧི ཨཏྠཾ དསྶེཏུཾ ‘‘དྭེ ནཁཱ ཨེཀཏོ ནཏྠཱི’’ཏི ཨཱཧཱཏི།
Nakhā tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti visuṃ vavatthitataṃ sandhāya vuttaṃ. Tameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘dve nakhā ekato natthī’’ti āhāti.
སུཁུམམྤཱིཏི ཡཐཱཝུཏྟཨོལཱ༹རིཀཙམྨཏོ སུཁུམཾ ཨནྟོམུཁཙམྨཱདི། ཀོཊྛཱསེསུ ཝཱ ཏཙེན པརིཙྪིནྣཏྟཱ ཡཾ དུརུཔལཀྑཎཱིཡཾ, ཏཾ ‘‘སུཁུམ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཏཉྷི ཝུཏྟནཡེན ཏཙཾ ཝིཝརིཏྭཱ པསྶནྟསྶ པཱཀཊཾ ཧོཏཱིཏི།
Sukhumampīti yathāvuttaoḷārikacammato sukhumaṃ antomukhacammādi. Koṭṭhāsesu vā tacena paricchinnattā yaṃ durupalakkhaṇīyaṃ, taṃ ‘‘sukhuma’’nti vuttaṃ. Tañhi vuttanayena tacaṃ vivaritvā passantassa pākaṭaṃ hotīti.
ཏཱལགུལ༹པཊལཾ ནཱམ པཀྐཏཱལཕལལསིཀཾ ཏཱལཔཊྚིཀཱཡ ལིམྤིཏྭཱ སུཀྑཱཔེཏྭཱ ཨུདྡྷརིཏྭཱ གཧིཏཔཊལཾ།
Tālaguḷapaṭalaṃ nāma pakkatālaphalalasikaṃ tālapaṭṭikāya limpitvā sukkhāpetvā uddharitvā gahitapaṭalaṃ.
ཨེཝཾ ཏིམཏྟཱནཱིཏི ཨེཝཾ-མཏྟ-སདྡེཧི གོཔྥཀཊྛིཀཱདཱིནི ཨཝུཏྟཱནིཔི དསྶེཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཀཱིལཱ༹གོལ༹ཀཱནི སུཏྟེན བནྡྷིཏྭཱ ཨཉྙམཉྙཾ གྷཊྚེཏྭཱ ཀཱིལ༹ནགོལ༹ཀཱནི།
Evaṃ timattānīti evaṃ-matta-saddehi gopphakaṭṭhikādīni avuttānipi dassetīti veditabbaṃ. Kīḷāgoḷakāni suttena bandhitvā aññamaññaṃ ghaṭṭetvā kīḷanagoḷakāni.
ཏཏྠ ཛངྒྷཊྛིཀསྶ པཏིཊྛིཏཊྛཱནནྟི ཛཎྞུཀཊྛིམྷི པཝིསིཏྭཱ ཋིཏཊྛཱནནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཏེན ཨཊྛིནཱ པཏིཊྛིཏཊྛཱནཾ ཡཾ ཀཊིཊྛིནོ, ཏཾ ཨགྒཚིནྣམཧཱཔུནྣཱགཕལསདིསཾ། སཱིསཀཔཊྚཝེཋཀཾ ཝེཋེཏྭཱ ཋཔིཏསཱིསམཡཾ པཊྚཀཾ། སུཏྟཀནྟནསལཱཀཱཝིདྡྷཱ གོལ༹ཀཱ ཝཊྚནཱཏི ཝུཙྩནྟི, ཝཊྚནཱནཾ ཨཱཝལི ཝཊྚནཱཝལི། ཨཝལེཁནསཏྠཀཾ ཨུཙྪུཏཙཱཝལེཁནསཏྠཀཾ།
Tattha jaṅghaṭṭhikassa patiṭṭhitaṭṭhānanti jaṇṇukaṭṭhimhi pavisitvā ṭhitaṭṭhānanti adhippāyo. Tena aṭṭhinā patiṭṭhitaṭṭhānaṃ yaṃ kaṭiṭṭhino, taṃ aggachinnamahāpunnāgaphalasadisaṃ. Sīsakapaṭṭaveṭhakaṃ veṭhetvā ṭhapitasīsamayaṃ paṭṭakaṃ. Suttakantanasalākāviddhā goḷakā vaṭṭanāti vuccanti, vaṭṭanānaṃ āvali vaṭṭanāvali. Avalekhanasatthakaṃ ucchutacāvalekhanasatthakaṃ.
ཝཀྐབྷཱགེན པརིཙྪིནྣནྟི ཝཀྐཔརིཡནྟབྷཱགེན པརིཙྪིནྣཾ།
Vakkabhāgena paricchinnanti vakkapariyantabhāgena paricchinnaṃ.
སཀྑརསུདྷཱཝཎྞནྟི མརུམྤེཧི ཀཏསུདྷཱཝཎྞཾ། ‘‘སེཏསཀྑརསུདྷཱཝཎྞ’’ནྟི ཙ པཱཋཾ ཝདནྟི, སེཏསཀྑརཱཝཎྞཾ སུདྷཱཝཎྞཉྩཱཏི ཨཏྠོ།
Sakkharasudhāvaṇṇanti marumpehi katasudhāvaṇṇaṃ. ‘‘Setasakkharasudhāvaṇṇa’’nti ca pāṭhaṃ vadanti, setasakkharāvaṇṇaṃ sudhāvaṇṇañcāti attho.
ཡཏྠ ཨནྣཔཱནཾ ནིཔཏིཏྭཱ ཏིཊྛཏཱིཏི སམྦནྡྷོ།
Yattha annapānaṃ nipatitvā tiṭṭhatīti sambandho.
ཝིསམཙྪིནྣཀལཱཔོ ཝིསམཾ ཨུདཀཾ པགྒྷརཏི, ཨེཝམེཝ སརཱིརཾ ཀེསཀཱུཔཱདིཝིཝརེཧི ཨུཔརི ཧེཊྛཱ ཏིརིཡཉྩ ཝིསམཾ པགྒྷརཏཱིཏི དསྶེཏུཾ ཝིསམཙྪིནྣ-གྒཧཎཾ ཀརོཏི།
Visamacchinnakalāpo visamaṃ udakaṃ paggharati, evameva sarīraṃ kesakūpādivivarehi upari heṭṭhā tiriyañca visamaṃ paggharatīti dassetuṃ visamacchinna-ggahaṇaṃ karoti.
ཨཏིཀཊུཀཨཙྩུཎྷཱདིཀོ ཝིསབྷཱགཱཧཱརོ ཨུཎྷཀཱལེ པཝཏྟམཱནཱནཾ དྷཱཏཱུནཾ ཝིསབྷཱགཏྟཱ།
Atikaṭukaaccuṇhādiko visabhāgāhāro uṇhakāle pavattamānānaṃ dhātūnaṃ visabhāgattā.
ཨེཀཏྟཱརམྨཎབལེནེཝ ཝཱཏི ཝིཀྑམྦྷིཏནཱིཝརཎེན སུསམཱཧིཏཙིཏྟེན ཨུཔཊྛིཏསྶ ནཱནཱརམྨཎཝིཔྥནྡནཝིརཧེན ཨེཀསབྷཱཝསྶ ཨཱརམྨཎསྶ ཝསེན། ཏཉྷི ཨེཀཏྟཱརམྨཎཾ ཨུཔཊྛཧམཱནམེཝ ཨཏྟནི ཨབྷིརཏིཾ, སཱཏིསཡཾ ཕརཎཔཱིཏིཾ, ཨིཊྛཱཀཱརཱནུབྷཝནཉྩ སོམནསྶཾ ཨུཔྤཱདེཏི། ན ཧི ཨབྷིརཏིསོམནསྶེཧི ཝིནཱ ཨནཏིཀྐནྟཔཱིཏིསུཁསྶ ཨེཀཏྟུཔཊྛཱནཾ ཨཏྠཱིཏི།
Ekattārammaṇabaleneva vāti vikkhambhitanīvaraṇena susamāhitacittena upaṭṭhitassa nānārammaṇavipphandanavirahena ekasabhāvassa ārammaṇassa vasena. Tañhi ekattārammaṇaṃ upaṭṭhahamānameva attani abhiratiṃ, sātisayaṃ pharaṇapītiṃ, iṭṭhākārānubhavanañca somanassaṃ uppādeti. Na hi abhiratisomanassehi vinā anatikkantapītisukhassa ekattupaṭṭhānaṃ atthīti.
ཨཝིསེསཏོ པན སཱདྷཱརཎཝསེནཱཏི པཊིཀཱུལདྷཱཏུཝཎྞཝིསེསཾ ཨཀཏྭཱ སམཐཝིཔསྶནཱསཱདྷཱརཎཝསེནཱཏི ཨཏྠོ། ཏིཝིདྷེནཱཏི ཨནུལོམཱདིནཱ ཝཀྑམཱནེན། ཚ མཱསེཏི ཨདྡྷམཱསེ ཨཱུནེཔི མཱསཔརིཙྪེདེན པརིཙྪིཛྫམཱནེ སཛ྄ཛྷཱཡེ ཚ མཱསཱ པརིཙྪེདཀཱ ཧོནྟཱིཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟནྟི ཝེདིཏབྦཾ། པརིཙྪིཛྫམཱནསྶ མཱསནྟརགམནནིཝཱརཎཉྷི ཚམཱསགྒཧཎཾ, ན སཀལཚམཱསེ པརིཝཏྟདསྶནཏྠཾ། ཨཱཙརིཡཱཏི ཨཊྛཀཐཱཙརིཡཱ།
Avisesatopana sādhāraṇavasenāti paṭikūladhātuvaṇṇavisesaṃ akatvā samathavipassanāsādhāraṇavasenāti attho. Tividhenāti anulomādinā vakkhamānena. Cha māseti addhamāse ūnepi māsaparicchedena paricchijjamāne sajjhāye cha māsā paricchedakā hontīti katvā vuttanti veditabbaṃ. Paricchijjamānassa māsantaragamananivāraṇañhi chamāsaggahaṇaṃ, na sakalachamāse parivattadassanatthaṃ. Ācariyāti aṭṭhakathācariyā.
ལཀྑཎནྟི དྷཱཏུཔཊིཀཱུལལཀྑཎཾ། ཛནཾ ན ཨརཧནྟཱིཏི ཨཛཉྙཱ, ཛནེ པཝེསེཏུཾ ཨཡུཏྟཱ ཛིགུཙྪནཱིཡཱཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི།
Lakkhaṇanti dhātupaṭikūlalakkhaṇaṃ. Janaṃ na arahantīti ajaññā, jane pavesetuṃ ayuttā jigucchanīyāti vuttaṃ hoti.
པཊིཔཱཊིཡཱ ཨཊྛཱིནཱིཏི པཊིཔཱཊིཡཱ ཨཊྛཱིནི ཀོཊིཡཱ ཋིཏཱནི། ན ཨེཏྠ ཀོཙི ཨཏྟཱ ནཱམ ཨཏྠི, ཨཊྛཱིནི ཨེཝ ཨཊྛིཔུཉྫམཏྟོ ཨེཝཱཡཾ སངྒྷཱཊོཏི དསྶེཏི ། ཨནེཀསནྡྷིཡམིཏོཏི ཨནེཀེཧི སནྡྷཱིཧི ཡམིཏོ སམྦདྡྷོ སོ ཨཊྛིཔུཉྫོཏི དསྶེཏི། ན ཀེཧིཙཱིཏི ཡམེནྟཾ ཨཏྟཱནཾ པཊིསེདྷེཏི། ཙོདིཏོ ཛརཱཡ མརཎཱབྷིམུཁགམནེན ཙོདིཏོ།
Paṭipāṭiyā aṭṭhīnīti paṭipāṭiyā aṭṭhīni koṭiyā ṭhitāni. Na ettha koci attā nāma atthi, aṭṭhīni eva aṭṭhipuñjamatto evāyaṃ saṅghāṭoti dasseti . Anekasandhiyamitoti anekehi sandhīhi yamito sambaddho so aṭṭhipuñjoti dasseti. Na kehicīti yamentaṃ attānaṃ paṭisedheti. Codito jarāya maraṇābhimukhagamanena codito.
མཧཱབྷཱུཏཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔེན པརིཙྪིནྣཾ ‘‘ནཱིལཾ པཱིཏཾ སུགནྡྷཾ དུགྒནྡྷ’’ནྟིཨཱདིནཱ། ཨུཔཱདཱརཱུཔཾ མཧཱབྷཱུཏེན ཏནྣིསྶིཏསྶ ཏསྶ ཏཏོ བཧི ཨབྷཱཝཱ། ཚཱཡཱཏཔཱནཾ ཨཱཏཔཔཙྩཡཚཱཡུཔྤཱདཀབྷཱཝོ ཨཉྙམཉྙཔརིཙྪེདཀཏཱ། རཱུཔཀྑནྡྷསྶ པརིགྒཧིཏཏྟཱ ཏདནྟོགདྷཱནཾ ཙཀྑཱདིཨཱཡཏནདྭཱརཱནཾ ཝསེན ཏཾཏཾདྭཱརིཀཱ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱ པཱཀཊཱ ཧོནྟི, ཨཱཡཏནཱནི ཙ དྭཱརཱནི ཙ ཨཱཡཏནདྭཱརཱནཱིཏི ཝཱ ཨཏྠོ། ཏེན རཱུཔཱཡཏནཱདཱིནཉྩ ཝསེནཱཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི།
Mahābhūtaṃ upādārūpena paricchinnaṃ ‘‘nīlaṃ pītaṃ sugandhaṃ duggandha’’ntiādinā. Upādārūpaṃ mahābhūtena tannissitassa tassa tato bahi abhāvā. Chāyātapānaṃ ātapapaccayachāyuppādakabhāvo aññamaññaparicchedakatā. Rūpakkhandhassa pariggahitattā tadantogadhānaṃ cakkhādiāyatanadvārānaṃ vasena taṃtaṃdvārikā arūpino khandhā pākaṭā honti, āyatanāni ca dvārāni ca āyatanadvārānīti vā attho. Tena rūpāyatanādīnañca vasenāti vuttaṃ hoti.
སཔྤཙྩཡཱཏི སཔྤཙྩཡབྷཱཝཱ, པཙྩཡཱཡཏྟཾ ཧུཏྭཱ ནིབྦཏྟནྟི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། སམཱནོ ཝཱ སདིསོ ཡུཏྟོ པཙྩཡོ སཔྤཙྩཡོ, ཏསྨཱ སཔྤཙྩཡཱ།
Sappaccayāti sappaccayabhāvā, paccayāyattaṃ hutvā nibbattanti vuttaṃ hoti. Samāno vā sadiso yutto paccayo sappaccayo, tasmā sappaccayā.
ཨེཏྟཀོཏི ཡཐཱཝུཏྟེན ཨཱཀཱརེན པགུཎོ ཀོཊྛཱསོ། ཨུགྒཧོཝ ཨུགྒཧསནྡྷི། ཝཎྞཱདིམུཁེན ཧི ཨུཔཊྛཱནཾ ཨེཏྠ སནྡྷཱིཡཏི སམྦཛ྄ཛྷཏཱིཏི ‘‘སནྡྷཱི’’ཏི ཝུཙྩཏི།
Ettakoti yathāvuttena ākārena paguṇo koṭṭhāso. Uggahova uggahasandhi. Vaṇṇādimukhena hi upaṭṭhānaṃ ettha sandhīyati sambajjhatīti ‘‘sandhī’’ti vuccati.
ཨུཔཊྛཱཏཱིཏི ཝཎྞཱདིཝསེན ཨུཔཊྛཱཏཱིཏི ཨཏྠོ། པཉྩངྒསམནྣཱགཏེཏི ནཱཏིདཱུརནཱཙྩཱསནྣགམནཱགམནསམྤནྣནྟི ཨེཀངྒཾ, དིཝཱ ཨབྦོཀིཎྞཾ རཏྟིཾ ཨཔྤསདྡཾ ཨཔྤནིགྒྷོསནྟི ཨེཀཾ, ཨཔྤཌཾསམཀསཝཱཏཱཏཔསརཱིསཔསམྥསྶནྟི ཨེཀཾ, ཏསྨིཾ ཁོ པན སེནཱསནེ ཝིཧརནྟསྶ ཨཔྤཀསིརེན ཨུཔྤཛྫཏི ཙཱིཝར…པེ॰… པརིཀྑཱརོཏི ཨེཀཾ, ཏསྨིཾ པན སེནཱསནེ ཐེརཱ བྷིཀྑཱུ ཝིཧརནྟི བཧུསྶུཏཱཏི ཨེཀཾ (ཨ॰ ནི॰ ༡༠.༡༡)། པཉྩངྒསམནྣཱགཏེནཱཏི ཨཔྤཱབཱདྷཱསཱཋེཡྻསདྡྷཱཔཉྙཱཝཱིརིཡེཧི པདྷཱནིཡངྒེཧི སམནྣཱགཏེན།
Upaṭṭhātīti vaṇṇādivasena upaṭṭhātīti attho. Pañcaṅgasamannāgateti nātidūranāccāsannagamanāgamanasampannanti ekaṅgaṃ, divā abbokiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosanti ekaṃ, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassanti ekaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasirena uppajjati cīvara…pe… parikkhāroti ekaṃ, tasmiṃ pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutāti ekaṃ (a. ni. 10.11). Pañcaṅgasamannāgatenāti appābādhāsāṭheyyasaddhāpaññāvīriyehi padhāniyaṅgehi samannāgatena.
ཨུཊྛཱནཀདཱཡནྟི ཏེཧི ཁེཏྟེཧི ཨུཊྛཱནཀཾ, ཏེཧི དཱཏབྦདྷཉྙནྟི ཨཏྠོ། ཨེཏྠ ཙ ཨཊྛཀུམྦྷདཱཡཀཁེཏྟཾ ཝིཡ མུཁདྷོཝནཀིཙྩཾ, སོལ༹སཀུམྦྷདཱཡཀཾ ཝིཡ ཁཱདནབྷུཉྫནཀིཙྩཾ དཊྛབྦཾ ལཧུཀགརུཀབྷཱཝཏོ། ཏཏོ པན ཡཾ དུཀྑཾ ནིབྦཏྟཏི, ཏཾ ཨཉྙཉྩ དྭཏྟིཾསཱཀཱརམནསིཀཱརེན ཙ ནིཝཏྟཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨེཏྠེཝ ཀམྨཾ ཀཱཏབྦ’’ནྟི། ཨེཏྟཱཝཏཱཏི ཨེཀདིཝསཾ ཏིཾས ཝཱརེ མནསིཀཱརཊྛཔནེན།
Uṭṭhānakadāyanti tehi khettehi uṭṭhānakaṃ, tehi dātabbadhaññanti attho. Ettha ca aṭṭhakumbhadāyakakhettaṃ viya mukhadhovanakiccaṃ, soḷasakumbhadāyakaṃ viya khādanabhuñjanakiccaṃ daṭṭhabbaṃ lahukagarukabhāvato. Tato pana yaṃ dukkhaṃ nibbattati, taṃ aññañca dvattiṃsākāramanasikārena ca nivattatīti āha ‘‘ettheva kammaṃ kātabba’’nti. Ettāvatāti ekadivasaṃ tiṃsa vāre manasikāraṭṭhapanena.
སཧསྶུདྡྷཱརཾ སཱདྷེཏྭཱཏི སཧསྶཝཌྜྷིཏཾ ཨིཎཾ ཡོཛེཏྭཱ། ཨུདྡྷརིཏབྦོཏི ཨུདྡྷཱརོཏི ཧི ཝཌྜྷི ཝུཙྩཏཱིཏི། སུདྡྷཙིཏྟེནཱཏི ཝིཀྑེཔཱདིཀིལེསཝིརཧིཏཙིཏྟེན། ཀེསཱདཱིསུ ཏཙེ རཛྫནྟཱ སུཙྪཝིཙམྨཾ ཏཙོཏི གཧེཏྭཱ ‘‘སུཝཎྞཱདིཝཎྞོ མེ ཏཙོ’’ཏིཨཱདིནཱ རཛྫནྟི།
Sahassuddhāraṃsādhetvāti sahassavaḍḍhitaṃ iṇaṃ yojetvā. Uddharitabboti uddhāroti hi vaḍḍhi vuccatīti. Suddhacittenāti vikkhepādikilesavirahitacittena. Kesādīsu tace rajjantā succhavicammaṃ tacoti gahetvā ‘‘suvaṇṇādivaṇṇo me taco’’tiādinā rajjanti.
ཏེསུ དྭེ ཨེཀམགྒཾ པཊིཔཛྫམཱནཱ ནཱམ ན ཧོནྟཱིཏི ཡཐཱ ཏཐཱ ཝཱ པལཱཡནྟཱིཏི ཨཏྠོ། ཏཏྠ རཱགཱདིཝཏྠུབྷཱཝེན དྭཏྟིཾསཱཀཱརཱནཾ ཙོརསདིསཏཱ ཨནཏྠཱཝཧཏཱ དཊྛབྦཱ།
Tesu dve ekamaggaṃ paṭipajjamānā nāma na hontīti yathā tathā vā palāyantīti attho. Tattha rāgādivatthubhāvena dvattiṃsākārānaṃ corasadisatā anatthāvahatā daṭṭhabbā.
ཀམྨམེཝ ཝིསེསཱདྷིགམསྶ ཋཱནནྟི ཀམྨཊྛཱནཾ བྷཱཝནཱ ཝུཙྩཏི། ཏེནཱཧ ‘‘མནསིཀརོནྟསྶ ཨཔྤནཾ པཱཔུཎཱཏཱི’’ཏི། ཀམྨསྶ ཝཱ བྷཱཝནཱཡ ཋཱནཾ ཨཱརམྨཎཾ ཨཔྤནཱརམྨཎབྷཱཝཱུཔགམནེན ཨཔྤནཾ པཱཔུཎཱཏཱིཏི ཝུཏྟཾ།
Kammameva visesādhigamassa ṭhānanti kammaṭṭhānaṃ bhāvanā vuccati. Tenāha ‘‘manasikarontassa appanaṃ pāpuṇātī’’ti. Kammassa vā bhāvanāya ṭhānaṃ ārammaṇaṃ appanārammaṇabhāvūpagamanena appanaṃ pāpuṇātīti vuttaṃ.
མཱནཛཱཏིཀོཏི ཨེཏེན ལངྒྷནསམཏྠཏཱཡོགེན ཨུཔསམརཧིཏཏཾ དསྶེཏི། ཙིཏྟམྤི ཧི ཏཐཱ ནཱནཱརམྨཎེསུ ཝཌྜྷིཏཾ ཨུཔསམརཧིཏནྟི དསྶེཏབྦནྟི།
Mānajātikoti etena laṅghanasamatthatāyogena upasamarahitataṃ dasseti. Cittampi hi tathā nānārammaṇesu vaḍḍhitaṃ upasamarahitanti dassetabbanti.
ཧཏྠེ གཧིཏཔཉྷཝཏྠུ པཱཀཏིཀམེཝཱཏི ཝིསུདྡྷིམགྒེ ཝུཏྟཏཾ སནྡྷཱཡཱཧ། ཏཏྠ ཧི ཝུཏྟཾ –
Hatthe gahitapañhavatthu pākatikamevāti visuddhimagge vuttataṃ sandhāyāha. Tattha hi vuttaṃ –
‘‘མཱལཀཏྠེརོ ཀིར དཱིགྷབྷཱཎཀཨབྷཡཏྠེརཾ ཧཏྠེ གཧེཏྭཱ ‘ཨཱཝུསོ ཨབྷཡ, ཨིམཾ ཏཱཝ པཉྷཾ ཨུགྒཎྷཱཧཱི’ཏི ཝཏྭཱ ཨཱཧ ‘མཱལཀཏྠེརོ དྭཏྟིཾསཀོཊྛཱསེསུ དྭཏྟིཾསཔཋམཛ྄ཛྷཱནལཱབྷཱི, སཙེ རཏྟིཾ ཨེཀཾ, དིཝཱ ཨེཀཾ སམཱཔཛྫཏི, ཨཏིརེཀཌྜྷམཱསེན པུན སམྤཛྫཏི། སཙེ པན དེཝསིཀཾ ཨེཀམེཝ སམཱཔཛྫཏི, ཨཏིརེཀམཱསེན པུན སམྤཛྫཏཱི’’’ཏི།
‘‘Mālakatthero kira dīghabhāṇakaabhayattheraṃ hatthe gahetvā ‘āvuso abhaya, imaṃ tāva pañhaṃ uggaṇhāhī’ti vatvā āha ‘mālakatthero dvattiṃsakoṭṭhāsesu dvattiṃsapaṭhamajjhānalābhī, sace rattiṃ ekaṃ, divā ekaṃ samāpajjati, atirekaḍḍhamāsena puna sampajjati. Sace pana devasikaṃ ekameva samāpajjati, atirekamāsena puna sampajjatī’’’ti.
ཨིདཾ པན ཨེཀཾ མནསིཀརོནྟསྶ ཨེཀཾ པཱཊིཡེཀྐཾ མནསིཀརོནྟསྶ དྭཏྟིཾསཱཏི ཨེཏསྶ སཱདྷནཏྠཾ ནིདསྶནཝསེན ཨཱནཱིཏནྟི དཊྛབྦཾ།
Idaṃ pana ekaṃ manasikarontassa ekaṃ pāṭiyekkaṃ manasikarontassa dvattiṃsāti etassa sādhanatthaṃ nidassanavasena ānītanti daṭṭhabbaṃ.
ཨནུཔཱདིནྣཀཔཀྑེ ཋིཏཱནཱིཏི ཨེཏེན ཙེཏིཡཔབྦཏཝཱསཱི མཧཱཏིསྶཏྠེརོ ཝིཡ, སངྒྷརཀྑིཏཏྠེརུཔཊྛཱཀསཱམཎེརོ ཝིཡ ཙ ཨནུཔཱདིནྣཀཔཀྑེ ཋཔེཏྭཱ གཧེཏུཾ སཀྐོནྟསྶ དསཝིདྷཱསུབྷཝསེན ཛཱིཝམཱནཀསརཱིརེཔི ཨུཔཊྛིཏེ ཨུཔཙཱརཔྤཏྟི དསྶིཏཱ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ། ‘‘ཨཏྠིསྶ ཀཱཡེ’’ཏི པན སཏྟཝསེན ཀེསཱདཱིསུ གཡ྄ཧམཱནེསུ ཡཐཱ ‘‘ཨིམསྨིཾ ཀཱཡེ’’ཏི སཏྟ-གྒཧཎརཧིཏེ ཨཧཾཀཱརཝཏྠུམྷི ཝིདྡྷསྟཱཧཾཀཱརེ སདཱ སནྣིཧིཏེ པཱཀཊེ ཙ ཨཏྟནོ ཀཱཡེ ཨུཔཊྛཱནཾ ཧོཏི, ན ཏཐཱ ཏཏྠཱཏི ཨཔྤནཾ ཨཔྤཏྟཱ ཨཱདཱིནཝཱནུཔསྶནཱཝ ཏཏྠ ཧོཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཧ ‘‘ཨསུབྷཱནུཔསྶནཱསངྑཱཏཱ པན ཝིཔསྶནཱབྷཱཝནཱ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ’’ཏི།
Anupādinnakapakkhe ṭhitānīti etena cetiyapabbatavāsī mahātissatthero viya, saṅgharakkhitattherupaṭṭhākasāmaṇero viya ca anupādinnakapakkhe ṭhapetvā gahetuṃ sakkontassa dasavidhāsubhavasena jīvamānakasarīrepi upaṭṭhite upacārappatti dassitā hotīti veditabbā. ‘‘Atthissa kāye’’ti pana sattavasena kesādīsu gayhamānesu yathā ‘‘imasmiṃ kāye’’ti satta-ggahaṇarahite ahaṃkāravatthumhi viddhastāhaṃkāre sadā sannihite pākaṭe ca attano kāye upaṭṭhānaṃ hoti, na tathā tatthāti appanaṃ appattā ādīnavānupassanāva tattha hotīti adhippāyenāha ‘‘asubhānupassanāsaṅkhātā pana vipassanābhāvanā hotīti veditabbā’’ti.
༣༥༧. ཨཱདིམྷི སེཝནཱ ཨཱསེཝནཱ, ཝཌྜྷནཾ བྷཱཝནཱ, པུནཔྤུནཾ ཀརཎཾ བཧུལཱིཀམྨནྟི ཨཡམེཏེསཾ ཝིསེསོ།
357. Ādimhi sevanā āsevanā, vaḍḍhanaṃ bhāvanā, punappunaṃ karaṇaṃ bahulīkammanti ayametesaṃ viseso.
༣༦༢. ཝཏྠུཔརིཉྙཱཡཱཏི ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདོམནསྶཱནཾ ཝཏྠུབྷཱུཏསྶ ཀཱཡསྶ པརིཛཱནནེན། ཨཔྤིཏཱཏི གམིཏཱ, སཱ ཙ ཝིནཱསིཏཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིནཱསིཏཱ’’ཏི། ཨཔྤཝཏྟིཡཾ ཋཔིཏཱཏིཔི ཨཔྤིཏཱཏི ཨཡམཏྠོ ནིརུཏྟིསིདྡྷིཡཱ ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ། ཝིགཏནྟཱ ཀཏཱཏི ཨིདཱནི ཀཱཏབྦོ ཨནྟོ ཨེཏེསཾ ནཏྠཱིཏི ཝིགཏནྟཱ, ཨེཝཾབྷཱུཏཱ ཀཏཱཏི ཨཏྠོ། ཀམྨམེཝ ཝིསེསཱདྷིགམསྶ ཋཱནཾ ཀམྨཊྛཱནཾ, ཀམྨེ ཝཱ ཋཱནཾ བྷཱཝནཱརམྦྷོ ཀམྨཊྛཱནཾ, ཏཉྩ ཨནུཔསྶནཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨནུཔསྶནཱཡ ཀམྨཊྛཱན’’ནྟི, ཨནུཔསྶནཱཡ ཝུཏྟནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
362. Vatthupariññāyāti abhijjhādomanassānaṃ vatthubhūtassa kāyassa parijānanena. Appitāti gamitā, sā ca vināsitatāti āha ‘‘vināsitā’’ti. Appavattiyaṃ ṭhapitātipi appitāti ayamattho niruttisiddhiyā vuttoti daṭṭhabbo. Vigatantā katāti idāni kātabbo anto etesaṃ natthīti vigatantā, evaṃbhūtā katāti attho. Kammameva visesādhigamassa ṭhānaṃ kammaṭṭhānaṃ, kamme vā ṭhānaṃ bhāvanārambho kammaṭṭhānaṃ, tañca anupassanāti āha ‘‘anupassanāya kammaṭṭhāna’’nti, anupassanāya vuttanti adhippāyo.
ཀཱཡཱནུཔསྶནཱནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Kāyānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཝེདནཱནུཔསྶནཱནིདྡེསཝཎྞནཱ
Vedanānupassanāniddesavaṇṇanā
༣༦༣. སམྤཛཱནསྶ ཝེདིཡནཾ སམྤཛཱནཝེདིཡནཾ། ཝཏྠུནྟི སུཁཱདཱིནཾ ཨཱརམྨཎམཱཧ, ཏེན ཝཏྠུ ཨཱརམྨཎཾ ཨེཏིསྶཱཏི ཝཏྠུཨཱརམྨཎཱཏི སམཱསོ དཊྛབྦོ། ཝོཧཱརམཏྟཾ ཧོཏཱིཏི ཨེཏེན ‘‘སུཁཾ ཝེདནཾ ཝེདཡཱམཱི’’ཏི ཨིདཾ ཝོཧཱརམཏྟེན ཝུཏྟནྟི དསྶེཏི།
363. Sampajānassa vediyanaṃ sampajānavediyanaṃ. Vatthunti sukhādīnaṃ ārammaṇamāha, tena vatthu ārammaṇaṃ etissāti vatthuārammaṇāti samāso daṭṭhabbo. Vohāramattaṃ hotīti etena ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’’ti idaṃ vohāramattena vuttanti dasseti.
ཝཱིརིཡསམཱདྷིཾ ཡོཛེཏྭཱཏི ཨདྷིཝཱསནཝཱིརིཡསྶ ཨདྷིམཏྟཏཱཡ ཏསྶ སམཏཱཡ ཨུབྷཡཾ སཧ ཡོཛེཏྭཱ། སཧ པཊིསམྦྷིདཱཧཱིཏི ལོཀུཏྟརཔཊིསམྦྷིདཱཧི སཧ། ལོཀིཡཱནམྤི ཝཱ སཏི ཨུཔྤཏྟིཀཱལེ ཏཏྠ སམཏྠཏཾ སནྡྷཱཡ ‘‘སཧ པཊིསམྦྷིདཱཧཱི’’ཏི ཝུཏྟནྟི དཊྛབྦཾ། སམསཱིསཱིཏི ཝཱརསམསཱིསཱི ཧུཏྭཱ པཙྩཝེཀྑཎཝཱརསྶ ཨནནྟརཝཱརེ པརིནིབྦཱཡཱིཏི ཨཏྠོ། སངྑེཔམནསིཀཱརཝསེན མཧཱསཏིཔཊྛཱནེ, ཝིཏྠཱརམནསིཀཱརཝསེན རཱཧུལོཝཱདདྷཱཏུཝིབྷངྒཱདཱིསུ།
Vīriyasamādhiṃ yojetvāti adhivāsanavīriyassa adhimattatāya tassa samatāya ubhayaṃ saha yojetvā. Saha paṭisambhidāhīti lokuttarapaṭisambhidāhi saha. Lokiyānampi vā sati uppattikāle tattha samatthataṃ sandhāya ‘‘saha paṭisambhidāhī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Samasīsīti vārasamasīsī hutvā paccavekkhaṇavārassa anantaravāre parinibbāyīti attho. Saṅkhepamanasikāravasena mahāsatipaṭṭhāne, vitthāramanasikāravasena rāhulovādadhātuvibhaṅgādīsu.
ཕསྶཔཉྩམཀེཡེཝཱཏི ཨེཝ-སདྡེན ཝུཏྟེསུ ཏཱིསུཔི མུཁེསུ པརིགྒཧསྶ སམཱནཏཾ དསྶེཏི། ནཱམརཱུཔཝཝཏྠཱནསྶ ཨདྷིཔྤེཏཏྟཱ ནིརཝསེསརཱུཔཔརིགྒཧསྶ དསྶནཏྠཾ ‘‘ཝཏྠུ ནཱམ ཀརཛཀཱཡོ’’ཏི ཨཱཧ, ན ཙཀྑཱདཱིནི ཚཝཏྠཱུནཱིཏི། ཀརཛཀཱཡསྶ པན ཝཏྠུབྷཱཝསཱདྷནཏྠཾ ‘‘ཨིདཉྩ པན མེ ཝིཉྙཱཎཾ ཨེཏྠ སིཏཾ, ཨེཏྠ པཊིབདྡྷ’’ནྟི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༢༣༥; མ॰ ནི॰ ༢.༢༥༢) སུཏྟཾ ཨཱབྷཏཾ།
Phassapañcamakeyevāti eva-saddena vuttesu tīsupi mukhesu pariggahassa samānataṃ dasseti. Nāmarūpavavatthānassa adhippetattā niravasesarūpapariggahassa dassanatthaṃ ‘‘vatthu nāma karajakāyo’’ti āha, na cakkhādīni chavatthūnīti. Karajakāyassa pana vatthubhāvasādhanatthaṃ ‘‘idañca pana me viññāṇaṃ ettha sitaṃ, ettha paṭibaddha’’nti (dī. ni. 1.235; ma. ni. 2.252) suttaṃ ābhataṃ.
ཕསྶཝིཉྙཱཎཱནཾ པཱཀཊཏཱ ཀེསཉྩི ཧོཏཱིཏི ཡེསཾ ན ཧོཏི, ཏེ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཕསྶཝསེན ཝཱ ཧི…པེ॰… ན པཱཀཊཾ ཧོཏཱི’’ཏི། ཏེསཾ པན ཨཉྙེསཉྩ སབྦེསཾ ཝེནེཡྻཱནཾ ཝེདནཱ པཱཀཊཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཝེདནཱཝསེན པན པཱཀཊཾ ཧོཏཱི’’ཏི། སཏདྷོཏསཔྤི ནཱམ སཏཝཱརཾ ཝིལཱཔེཏྭཱ ཝིལཱཔེཏྭཱ ཨུདཀེ པཀྑིཔིཏྭཱ ཨུདྡྷརིཏྭཱ གཧིཏསཔྤི།
Phassaviññāṇānaṃ pākaṭatā kesañci hotīti yesaṃ na hoti, te sandhāyāha ‘‘phassavasena vā hi…pe… na pākaṭaṃ hotī’’ti. Tesaṃ pana aññesañca sabbesaṃ veneyyānaṃ vedanā pākaṭāti āha ‘‘vedanāvasena pana pākaṭaṃ hotī’’ti. Satadhotasappi nāma satavāraṃ vilāpetvā vilāpetvā udake pakkhipitvā uddharitvā gahitasappi.
ཝིནིཝཏྟེཏྭཱཏི ཙཏུཀྑནྡྷསམུདཱཡཏོ ཝིསུཾ ཨུདྡྷརིཏྭཱ། མཧཱསཏིཔཊྛཱནསུཏྟཱདཱིསུ ཀཏྠཙི པཋམཾ རཱུཔཀམྨཊྛཱནཾ ཝཏྭཱ པཙྪཱ ཨརཱུཔཀམྨཊྛཱནཾ ཝེདནཱཝསེན ཝིནིཝཏྟེཏྭཱ དསྶིཏཾ། ཀཏྠཙི ཨརཱུཔཀམྨཊྛཱནཾ ཨེཝ ཝེདནཱཝསེན ཨརཱུཔརཱསིཏོ, ཉཱཏཔརིཉྙཱཡ པརིཉྙཱཏཏོ ཝཱ རཱུཔཱརཱུཔརཱསིཏོ ཝཱ ཝིནིཝཏྟེཏྭཱ དསྶིཏཾ། ཏཏྠཱཔི ཡེསུ པཋམཾ ཉཱཏཔརིཉྙཱ ཝུཏྟཱ, ཏེསུ ཏདནྟོགདྷཾ ། ཡེསུ ན ཝུཏྟཱ, ཏེསུ ཙ ཝེདནཱཡ ཨཱརམྨཎམཏྟཾ སཾཁིཏྟཾ པཱལི༹ཨནཱརུལ༹ྷཾ རཱུཔཀམྨཊྛཱནཾ སནྡྷཱཡ རཱུཔཀམྨཊྛཱནསྶ པཋམཾ ཀཐིཏཏཱ ཝུཏྟཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།
Vinivattetvāti catukkhandhasamudāyato visuṃ uddharitvā. Mahāsatipaṭṭhānasuttādīsu katthaci paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ vatvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena vinivattetvā dassitaṃ. Katthaci arūpakammaṭṭhānaṃ eva vedanāvasena arūparāsito, ñātapariññāya pariññātato vā rūpārūparāsito vā vinivattetvā dassitaṃ. Tatthāpi yesu paṭhamaṃ ñātapariññā vuttā, tesu tadantogadhaṃ . Yesu na vuttā, tesu ca vedanāya ārammaṇamattaṃ saṃkhittaṃ pāḷianāruḷhaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ sandhāya rūpakammaṭṭhānassa paṭhamaṃ kathitatā vuttāti veditabbā.
‘‘མནོཝིཉྙེཡྻཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཨིཊྛཱནཾ ཀནྟཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ (མ॰ ནི॰ ༣.༣༠༦) ནཡེན ཝུཏྟཾ ཚགེཧསྶིཏསོམནསྶཾ པཉྩཀཱམགུཎེསུ ཨསྶཱདཱནུཔསྶིནོ ཨེཝ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘པཉྩཀཱམགུཎཱམིསནིསྶིཏཱ ཚ གེཧསྶིཏསོམནསྶཝེདནཱ’’ཏི།
‘‘Manoviññeyyānaṃ dhammānaṃ iṭṭhānaṃ kantāna’’ntiādinā (ma. ni. 3.306) nayena vuttaṃ chagehassitasomanassaṃ pañcakāmaguṇesu assādānupassino eva hotīti āha ‘‘pañcakāmaguṇāmisanissitā cha gehassitasomanassavedanā’’ti.
ཝེདནཱནུཔསྶནཱནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Vedanānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཙིཏྟཱནུཔསྶནཱནིདྡེསཝཎྞནཱ
Cittānupassanāniddesavaṇṇanā
༣༦༥. ཀིལེསསམྤཡུཏྟཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཀེཧིཙི ཀིལེསེཧི ཝིཔྤཡོགེཔི སཏི ཡེཧི སམྤཡུཏྟཱ, ཏེཧི སཾཀིལེསབྷཱཝེན སདིསེཧི སཾཀིལིཊྛཏྟཱ ཨིཏརེཧིཔི ན ཝིསུདྡྷཏཱ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ན པཙྪིམཔདཾ བྷཛནྟཱི’’ཏི། དུཝིདྷནྟི ཝིསུཾ ཝཙནཾ སརཱགསདོསེཧི ཝིསིཊྛགྒཧཎཏྠཾ། ཨཝིཔསྶནུཔགཏྟཱ ‘‘ཨིདྷ ཨོཀཱསོཝ ནཏྠཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ།
365. Kilesasampayuttānaṃ dhammānaṃ kehici kilesehi vippayogepi sati yehi sampayuttā, tehi saṃkilesabhāvena sadisehi saṃkiliṭṭhattā itarehipi na visuddhatā hotīti āha ‘‘na pacchimapadaṃ bhajantī’’ti. Duvidhanti visuṃ vacanaṃ sarāgasadosehi visiṭṭhaggahaṇatthaṃ. Avipassanupagattā ‘‘idha okāsova natthī’’ti vuttaṃ.
ཙིཏྟཱནུཔསྶནཱནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Cittānupassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
དྷམྨཱནུཔསྶནཱནིདྡེསོ
Dhammānupassanāniddeso
ཀ. ནཱིཝརཎཔབྦཝཎྞནཱ
Ka. nīvaraṇapabbavaṇṇanā
༣༦༧. ཀཎྷསུཀྐཱནཾ ཡུགནདྡྷཏཱ ནཏྠཱིཏི པཛཱནནཀཱལེ ཨབྷཱཝཱ ‘‘ཨབྷིཎྷསམུདཱཙཱརཝསེནཱ’’ཏི ཨཱཧ།
367. Kaṇhasukkānaṃ yuganaddhatā natthīti pajānanakāle abhāvā ‘‘abhiṇhasamudācāravasenā’’ti āha.
སུབྷམྤཱིཏི ཀཱམཙྪནྡོཔི། སོ ཧི ཨཏྟནོ གཧཎཱཀཱརེན ‘‘སུབྷ’’ནྟི ཝུཙྩཏི, ཏེནཱཀཱརེན པཝཏྟམཱནཀསྶ ཨཉྙསྶ ཀཱམཙྪནྡསྶ ནིམིཏྟཏྟཱ ‘‘ནིམིཏྟ’’ནྟི ཙཱཏི། ཨཱཀངྑིཏསྶ ཧིཏསུཁསྶ ཨནུཔཱཡབྷཱུཏོ མནསིཀཱརོ ཨནུཔཱཡམནསིཀཱརོ། ཏཏྠཱཏི ནིཔྥཱདེཏབྦེ ཨཱརམྨཎབྷཱུཏེ ཙ དུཝིདྷེཔི སུབྷནིམིཏྟེ།
Subhampīti kāmacchandopi. So hi attano gahaṇākārena ‘‘subha’’nti vuccati, tenākārena pavattamānakassa aññassa kāmacchandassa nimittattā ‘‘nimitta’’nti cāti. Ākaṅkhitassa hitasukhassa anupāyabhūto manasikāro anupāyamanasikāro. Tatthāti nipphādetabbe ārammaṇabhūte ca duvidhepi subhanimitte.
ཨསུབྷམྤཱིཏི ཨསུབྷཛ྄ཛྷཱནམྤི། ཏཾ པན དསསུ ཨསུབྷེསུ ཀེསཱདཱིསུ ཙ པཝཏྟཾ དཊྛབྦཾ། ཀེསཱདཱིསུ ཧི སཉྙཱ ཨསུབྷསཉྙཱཏི གིརིམཱནནྡསུཏྟེ ཝུཏྟཱཏི། ཨེཏྠ ཙཏུབྦིདྷསྶཔི ཨཡོནིསོམནསིཀཱརསྶ ཡོནིསོམནསིཀཱརསྶ ཙ དསྶནཾ ནིརཝསེསདསྶནཏྠཾ ཀཏནྟི ཝེདིཏབྦཾ། ཏེསུ པན ཨསུབྷེ སུབྷནྟི ཨསུབྷནྟི ཙ མནསིཀཱརོ ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏོ, ཏདནུཀུལཏྟཱ ཝཱ ཨིཏརེཔཱིཏི།
Asubhampīti asubhajjhānampi. Taṃ pana dasasu asubhesu kesādīsu ca pavattaṃ daṭṭhabbaṃ. Kesādīsu hi saññā asubhasaññāti girimānandasutte vuttāti. Ettha catubbidhassapi ayonisomanasikārassa yonisomanasikārassa ca dassanaṃ niravasesadassanatthaṃ katanti veditabbaṃ. Tesu pana asubhe subhanti asubhanti ca manasikāro idhādhippeto, tadanukulattā vā itarepīti.
བྷོཛནེ མཏྟཉྙུནོ ཐིནམིདྡྷཱབྷིབྷཝཱབྷཱཝཱ ཨོཏཱརཾ ཨལབྷམཱནོ ཀཱམརཱགོ པཧཱིཡཏཱིཏི ཝདནྟི། བྷོཛནནིསྶིཏཾ པན ཨཱཧཱརེཔཊིཀཱུལསཉྙཾ, ཏབྦིཔརིཎཱམསྶ ཏདཱདྷཱརསྶ ཏསྶ ཙ ཨུཔནིསྶཡབྷཱུཏསྶ ཨསུབྷཏཱདིདསྶནཾ, ཀཱཡསྶ ཙ ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཏཱདིདསྶནཾ སོ ཨུཔྤཱདེཏཱིཏི ཏསྶ ཀཱམཙྪནྡོ པཧཱིཡཏེཝ, ཨབྷིདྷམྨཔརིཡཱཡེན སབྦོཔི ལོབྷོ ཀཱམཙྪནྡནཱིཝརཎནྟི ཨཱཧ ‘‘ཨརཧཏྟམགྒེནཱ’’ཏི།
Bhojane mattaññuno thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmarāgo pahīyatīti vadanti. Bhojananissitaṃ pana āhārepaṭikūlasaññaṃ, tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca upanissayabhūtassa asubhatādidassanaṃ, kāyassa ca āhāraṭṭhitikatādidassanaṃ so uppādetīti tassa kāmacchando pahīyateva, abhidhammapariyāyena sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇanti āha ‘‘arahattamaggenā’’ti.
ཨོདིསྶཀཱནོདིསྶཀདིསཱཕརཎཱནནྟི ཨཏྟགརུཨཏིཔྤིཡསཧཱཡམཛ྄ཛྷཏྟཝསེན ཨོདིསྶཀཏཱ, སཱིམཱབྷེདེ ཀཏེ ཨནོདིསྶཀཏཱ, ཨེཀདིསཱཕརཎཝསེན དིསཱཕརཎཏཱ མེཏྟཱཡ ཨུགྒཧཎེ ཝེདིཏབྦཱ། ཝིཧཱརརཙྪཱགཱམཱདིཝསེན ཝཱ ཨོདིསྶཀདིསཱཕརཎཾ, ཝིཧཱརཱདིཨུདྡེསརཧིཏཾ པུརཏྠིམཱདིདིསཱཝསེན ཨནོདིསྶཀདིསཱཕརཎནྟི ཨེཝཾ ཝཱ དྭིདྷཱ ཨུགྒཧཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ཨོདིསྶཀཱནོདིསྶཀདིསཱཕརཎཱན’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨུགྒཧོ ཙ ཡཱཝ ཨུཔཙཱརཱ དཊྛབྦོ, ཨུགྒཧིཏཱཡ ཨཱསེཝནཱ བྷཱཝནཱ། ཏཏྠ ‘‘སབྦེ སཏྟཱ པཱཎཱ བྷཱུཏཱ པུགྒལཱ ཨཏྟབྷཱཝཔརིཡཱཔནྣཱ’’ཏི ཨེཏེསཾ ཝསེན པཉྩཝིདྷཱ, ཨེཀེཀསྨིཾ ‘‘ཨཝེརཱ ཧོནྟུ, ཨབྱཱཔཛྫཱ, ཨནཱིགྷཱ, སུཁཱི ཨཏྟཱནཾ པརིཧརནྟཱུ’’ཏི ཙཏུདྷཱ པཝཏྟིཏོ ཝཱིསཏིཝིདྷཱ ཝཱ ཨནོདྷིསོཕརཎཱ མེཏྟཱ, ‘‘སབྦཱ ཨིཏྠིཡོ པུརིསཱ ཨརིཡཱ ཨནརིཡཱ དེཝཱ མནུསྶཱ ཝིནིཔཱཏིཀཱ’’ཏི སཏྟོདྷིཀརཎཝསེན པཝཏྟཱ སཏྟཝིདྷཱ, ཨཊྛཝཱིསཏིཝིདྷཱ ཝཱ ཨོདྷིསོཕརཎཱ མེཏྟཱ, དསཧི དིསཱཧི དིསོདྷིཀརཎཝསེན པཝཏྟཱ དསཝིདྷཱ ཙ དིསཱཕརཎཱ མེཏྟཱ, ཨེཀེཀཱཡ ཝཱ དིསཱཡ སཏྟཱདིཨིཏྠིཨཱདིཨཝེརཱདིཡོགེན ཨསཱིཏཱདྷིཀཙཏུསཏཔྤབྷེདཱ ཨནོདྷིསོཨོདྷིསོཕརཎཱ ཝེདིཏབྦཱ།
Odissakānodissakadisāpharaṇānanti attagaruatippiyasahāyamajjhattavasena odissakatā, sīmābhede kate anodissakatā, ekadisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggahaṇe veditabbā. Vihāraracchāgāmādivasena vā odissakadisāpharaṇaṃ, vihārādiuddesarahitaṃ puratthimādidisāvasena anodissakadisāpharaṇanti evaṃ vā dvidhā uggahaṃ sandhāya ‘‘odissakānodissakadisāpharaṇāna’’nti vuttaṃ. Uggaho ca yāva upacārā daṭṭhabbo, uggahitāya āsevanā bhāvanā. Tattha ‘‘sabbe sattā pāṇā bhūtā puggalā attabhāvapariyāpannā’’ti etesaṃ vasena pañcavidhā, ekekasmiṃ ‘‘averā hontu, abyāpajjā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantū’’ti catudhā pavattito vīsatividhā vā anodhisopharaṇā mettā, ‘‘sabbā itthiyo purisā ariyā anariyā devā manussā vinipātikā’’ti sattodhikaraṇavasena pavattā sattavidhā, aṭṭhavīsatividhā vā odhisopharaṇā mettā, dasahi disāhi disodhikaraṇavasena pavattā dasavidhā ca disāpharaṇā mettā, ekekāya vā disāya sattādiitthiādiaverādiyogena asītādhikacatusatappabhedā anodhisoodhisopharaṇā veditabbā.
ཀཱཡཝིནཱམནཱཏི ཀཱཡསྶ ཝིཝིདྷེན ཨཱཀཱརེན ནཱམནཱ།
Kāyavināmanāti kāyassa vividhena ākārena nāmanā.
ཨཏིབྷོཛནེ ནིམིཏྟགྒཱཧོཏི ཨཏིབྷོཛནེ ཐིནམིདྡྷསྶ ནིམིཏྟགྒཱཧོ, ‘‘ཨེཏྟཀེ བྷུཏྟེ ཐིནམིདྡྷསྶ ཀཱརཎཾ ཧོཏི, ཨེཏྟཀེ ན ཧོཏཱི’’ཏི ཐིནམིདྡྷསྶ ཀཱརཎཱཀཱརཎགྒཱཧོཏི ཨཏྠོ། དྷུཏངྒཱནཾ ཝཱིརིཡནིསྶིཏཏྟཱ ཨཱཧ ‘‘དྷུཏངྒནིསྶིཏསཔྤཱཡཀཐཱཡཔཱི’’ཏི།
Atibhojane nimittaggāhoti atibhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte thinamiddhassa kāraṇaṃ hoti, ettake na hotī’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāhoti attho. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā āha ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.
ཀུཀྐུཙྩམྤི ཀཏཱཀཏཱནུསོཙནཝསེན པཝཏྟམཱནཾ ཨུདྡྷཙྩེན སམཱནལཀྑཎཾ ཨཝཱུཔསམསབྷཱཝམེཝཱཏི ཙེཏསོ ཨཝཱུཔསམོ ‘‘ཨུདྡྷཙྩཀུཀྐུཙྩམེཝཱ’’ཏི ཝུཏྟོ།
Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ uddhaccena samānalakkhaṇaṃ avūpasamasabhāvamevāti cetaso avūpasamo ‘‘uddhaccakukkuccamevā’’ti vutto.
བཧུསྶུཏསྶ གནྠཏོ ཙ ཨཏྠཏོ ཙ ཨཏྠཱདཱིནི ཝིཙིནནྟསྶ ཙེཏསོ ཝིཀྑེཔོ ན ཧོཏི ཡཐཱཝིདྷིཔཊིཔཏྟིཡཱ ཡཐཱནུརཱུཔཔཏིཀཱརཔྤཝཏྟིཡཱ ཀཏཱཀཏཱནུསོཙནཉྩཱཏི ‘‘བཱཧུསཙྩེནཔི ཨུདྡྷཙྩཀུཀྐུཙྩཾ པཧཱིཡཏཱི’’ཏི ཨཱཧ། ཝུཌྜྷསེཝིཏཱ ཙ ཝུཌྜྷསཱིལིཏཾ ཨཱཝཧཏཱིཏི ཙེཏོཝཱུཔསམཀརཏྟཱ ཨུདྡྷཙྩཀུཀྐུཙྩཔྤཧཱནཀཱརིཏཱ ཝུཏྟཱ། ཝུཌྜྷཏཾ པན ཨནཔེཀྑིཏྭཱ ཝིནཡདྷརཱ ཀུཀྐུཙྩཝིནོདཀཱ ཀལྱཱཎམིཏྟཱ ཝུཏྟཱཏི དཊྛབྦཱ།
Bahussutassa ganthato ca atthato ca atthādīni vicinantassa cetaso vikkhepo na hoti yathāvidhipaṭipattiyā yathānurūpapatikārappavattiyā katākatānusocanañcāti ‘‘bāhusaccenapi uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti āha. Vuḍḍhasevitā ca vuḍḍhasīlitaṃ āvahatīti cetovūpasamakarattā uddhaccakukkuccappahānakāritā vuttā. Vuḍḍhataṃ pana anapekkhitvā vinayadharā kukkuccavinodakā kalyāṇamittā vuttāti daṭṭhabbā.
ཏིཊྛཏི ཨེཏྠཱཏི ཋཱནཱིཡཱ, ཝིཙིཀིཙྪཱཡ ཋཱནཱིཡཱ ཝིཙིཀིཙྪཱཋཱནཱིཡཱ། ཋཱཏབྦཱཏི ཝཱ ཋཱནཱིཡཱ, ཝིཙིཀིཙྪཱ ཋཱནཱིཡཱ ཨེཏེསཱུཏི ཝིཙིཀིཙྪཱཋཱནཱིཡཱ།
Tiṭṭhati etthāti ṭhānīyā, vicikicchāya ṭhānīyā vicikicchāṭhānīyā. Ṭhātabbāti vā ṭhānīyā, vicikicchā ṭhānīyā etesūti vicikicchāṭhānīyā.
ཀཱམཾ བཧུསྶུཏཏཱཔརིཔུཙྪཀཏཱཧི ཨཊྛཝཏྠུཀཱཔི ཝིཙིཀིཙྪཱ པཧཱིཡཏི, ཏཐཱཔི རཏནཏྟཡཝིཙིཀིཙྪཱམཱུལིཀཱ སེསཝིཙིཀིཙྪཱཏི ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ཏཱིཎི རཏནཱནི ཨཱརབྦྷཱ’’ཏི། ཝིནཡེ པཀཏཉྙུཏཱ ‘‘སིཀྑཱཡ ཀངྑཏཱི’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༡༠༠༨; ཝིབྷ॰ ༩༡༥) ཝུཏྟཱཡ ཝིཙིཀིཙྪཱཡ པཧཱནཾ ཀརོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིནཡེ ཙིཎྞཝསཱིབྷཱཝསྶཔཱི’’ཏི། ཨོཀཔྤནིཡསདྡྷཱསངྑཱཏཨདྷིམོཀྑབཧུལསྶཱཏི ཨནུཔཝིསནསདྡྷཱསངྑཱཏཨདྷིམོཀྑེན ཨདྷིམུཙྩནབཧུལསྶ། ཨདྷིམུཙྩནཉྩ ཨདྷིམོཀྑུཔྤཱདནམེཝཱཏི དཊྛབྦཾ། སདྡྷཱཡ ཝཱ ནིནྣཏཱ ཨདྷིམུཏྟི།
Kāmaṃ bahussutatāparipucchakatāhi aṭṭhavatthukāpi vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti katvā āha ‘‘tīṇi ratanāni ārabbhā’’ti. Vinaye pakataññutā ‘‘sikkhāya kaṅkhatī’’ti (dha. sa. 1008; vibha. 915) vuttāya vicikicchāya pahānaṃ karotīti āha ‘‘vinaye ciṇṇavasībhāvassapī’’ti. Okappaniyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāti anupavisanasaddhāsaṅkhātaadhimokkhena adhimuccanabahulassa. Adhimuccanañca adhimokkhuppādanamevāti daṭṭhabbaṃ. Saddhāya vā ninnatā adhimutti.
ནཱིཝརཎཔབྦཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Nīvaraṇapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཁ. བོཛ྄ཛྷངྒཔབྦཝཎྞནཱ
Kha. bojjhaṅgapabbavaṇṇanā
ཁནྡྷཱདིཔཱལི༹ཡཱ ཨཏྠོ ཁནྡྷཱདཱིནཾ ཨཏྠོཏི ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ཁནྡྷ…པེ॰… ཝིཔསྶནཱནཾ ཨཏྠསནྣིསྶིཏཔརིཔུཙྪཱབཧུལཏཱ’’ཏི། ཏེན པཱལི༹མུཏྟཀཔུཙྪཱ ན ཏཐཱ པཉྙཱསཾཝཏྟནིཀཱ, ཡཐཱ ཨཏྠཔཊིཔུཙྪཱཏི དསྶེཏི།
Khandhādipāḷiyā attho khandhādīnaṃ atthoti katvā āha ‘‘khandha…pe… vipassanānaṃ atthasannissitaparipucchābahulatā’’ti. Tena pāḷimuttakapucchā na tathā paññāsaṃvattanikā, yathā atthapaṭipucchāti dasseti.
མནྡཏྟཱ ཨགྒིཛཱལཱདཱིསུ ཨཱཔོདྷཱཏུཨཱདཱིནཾ ཝིཡ ཝཱིརིཡཱདཱིནཾ སཀིཙྩེ ཨསམཏྠཏཱ ཝུཏྟཱ།
Mandattā aggijālādīsu āpodhātuādīnaṃ viya vīriyādīnaṃ sakicce asamatthatā vuttā.
པཏྟཾ ནཱིཧརནྟོཝ ཏཾ སུཏྭཱཏི ཨེཏྠ པཉྩཱབྷིཉྙཏྟཱ དིབྦསོཏེན ཨསྶོསཱིཏི ཝདནྟི།
Pattaṃ nīharantova taṃ sutvāti ettha pañcābhiññattā dibbasotena assosīti vadanti.
པསཱདསིནེཧཱབྷཱཝེནཱཏི པསཱདསངྑཱཏསྶ སིནེཧསྶ ཨབྷཱཝེན། གདྲབྷཔིཊྛེ ལཱུཁརཛོ ལཱུཁཏརོ ཧུཏྭཱ དིསྶཏཱིཏི ཨཏིལཱུཁཏཱཡ ཏཾསདིསེ།
Pasādasinehābhāvenāti pasādasaṅkhātassa sinehassa abhāvena. Gadrabhapiṭṭhe lūkharajo lūkhataro hutvā dissatīti atilūkhatāya taṃsadise.
སཾཝེཛནཔསཱདནེཧི ཏེཛནཾ ཏོསནཉྩ སམྤཧཾསནཱཏི།
Saṃvejanapasādanehi tejanaṃ tosanañca sampahaṃsanāti.
བོཛ྄ཛྷངྒཔབྦཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Bojjhaṅgapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.
སམཐཝིཔསྶནཱསུདྡྷཝིཔསྶནཱཝསེན པཋམསྶ ཨིཏརེསཉྩ ཀཐིཏཏྟཱཏི ཨཏྠོ། མགྒསམྤཡུཏྟཱ སཏི ཀཱཡཱནུཔསྶནཱ ནཱམཱཏི ཨཱགམནཝསེན ཝུཏྟཾ། ཨེཝཾ ཏཱཝ དེསནཱ པུགྒལེ ཏིཊྛཏཱིཏི ཀཱཡཱནུཔསྶཱིཨཱདཱིནཾ ཨཱགམནཝསེན ཝིསེསེཏྭཱ ཝུཏྟཱ སཏིཔཊྛཱནདེསནཱ པུགྒལེ ཏིཊྛཏཱིཏི ཨཏྠོ། ན ཧི སཀྐཱ ཨེཀསྶ ཨནེཀསམངྒིཏཱ ཝཏྟུཾ ཨེཀཀྑཎེ ཨནེཀསཏིསམྦྷཝཱཝབོདྷཔསངྒཱ, པུགྒལཾ པན ཨཱམསིཏྭཱ སཀིཙྩཔརིཙྪིནྣེ དྷམྨེ ཝུཙྩམཱནེ ཀིཙྩབྷེདེན ཨེཀིསྶཱཔི སཏིཡཱ ཨནེཀནཱམཏཱ ཧོཏཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཀཱཡེ པནཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཡཐཱ ཧི པུགྒལཀིཙྩཾ དྷམྨཱ ཨེཝཱཏི དྷམྨབྷེདེན ཀཱཡཱནུཔསྶཱིཨཱདིཔུགྒལབྷེདོཝ ཧོཏི, ན ཨེཝཾ དྷམྨསྶ དྷམྨོ ཀིཙྩནྟི ན དྷམྨབྷེདེན ཏསྶ བྷེདོ, ཏསྨཱ ཨེཀཱཝ སཏི ཙཏུཝིཔལླཱསཔྤཧཱནབྷཱུཏཱ མགྒེ སམིདྡྷཱ ཨནཏྠནྟརེན ཏཔྤཧཱནཀིཙྩབྷེདེན ཙཏྟཱརི ནཱམཱནི ལབྷཏཱིཏི ཨཡམེཏྠ ཨདྷིཔྤཱཡོ།
Samathavipassanāsuddhavipassanāvasena paṭhamassa itaresañca kathitattāti attho. Maggasampayuttā sati kāyānupassanā nāmāti āgamanavasena vuttaṃ. Evaṃ tāva desanā puggale tiṭṭhatīti kāyānupassīādīnaṃ āgamanavasena visesetvā vuttā satipaṭṭhānadesanā puggale tiṭṭhatīti attho. Na hi sakkā ekassa anekasamaṅgitā vattuṃ ekakkhaṇe anekasatisambhavāvabodhapasaṅgā, puggalaṃ pana āmasitvā sakiccaparicchinne dhamme vuccamāne kiccabhedena ekissāpi satiyā anekanāmatā hotīti dassento ‘‘kāye panā’’tiādimāha. Yathā hi puggalakiccaṃ dhammā evāti dhammabhedena kāyānupassīādipuggalabhedova hoti, na evaṃ dhammassa dhammo kiccanti na dhammabhedena tassa bhedo, tasmā ekāva sati catuvipallāsappahānabhūtā magge samiddhā anatthantarena tappahānakiccabhedena cattāri nāmāni labhatīti ayamettha adhippāyo.
སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
༢. ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝཎྞནཱ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
༣༧༤. ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡེ ‘‘ཀཐཉྩ བྷིཀྑུ ཀཱཡེ ཀཱཡཱནུཔསྶཱི ཝིཧརཏི? ཨིདྷ བྷིཀྑུ ཡསྨིཾ སམཡེ…པེ॰… དནྡྷཱབྷིཉྙཾ ཀཱཡེ ཀཱཡཱནུཔསྶཱི, ཡཱ ཏསྨིཾ སམཡེ སཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཱགམནཝསེན ཝིསེསིཏཱནི སཏིཔཊྛཱནཱནི པུགྒལེ ཋཔེཏྭཱ དེསེཏྭཱ པུན ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ སཏིཔཊྛཱནཾ? ཨིདྷ བྷིཀྑུ ཡསྨིཾ སམཡེ…པེ॰… དནྡྷཱབྷིཉྙཾ…པེ॰… ཡཱ ཏསྨིཾ སམཡེ སཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ པུགྒལཾ ཨནཱམསིཏྭཱ ཨཱགམཝིསེསནཉྩ ཨཀཏྭཱ ཙཏུཀིཙྩསཱདྷཀེཀསཏིཝསེན སུདྡྷིཀསཏིཔཊྛཱནནཡོ ཝུཏྟོཏི ཨཡམེཏྠ ནཡདྭཡེ ཝིསེསོ།
374. Abhidhammabhājanīye ‘‘kathañca bhikkhu kāye kāyānupassī viharati? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye…pe… dandhābhiññaṃ kāye kāyānupassī, yā tasmiṃ samaye satī’’tiādinā āgamanavasena visesitāni satipaṭṭhānāni puggale ṭhapetvā desetvā puna ‘‘tattha katamaṃ satipaṭṭhānaṃ? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye…pe… dandhābhiññaṃ…pe… yā tasmiṃ samaye satī’’tiādinā puggalaṃ anāmasitvā āgamavisesanañca akatvā catukiccasādhakekasativasena suddhikasatipaṭṭhānanayo vuttoti ayamettha nayadvaye viseso.
ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
སཏིཔཊྛཱནཝིབྷངྒཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Satipaṭṭhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / ཝིབྷངྒཔཱལི༹ • Vibhaṅgapāḷi / ༧. སཏིཔཊྛཱནཝིབྷངྒོ • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo
ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / སམྨོཧཝིནོདནཱི-ཨཊྛཀཐཱ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
༡. སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཾ ཨུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ • 1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā
༢. ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝཎྞནཱ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ཝིབྷངྒ-ཨནུཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ༧. སཏིཔཊྛཱནཝིབྷངྒོ • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo