| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
២. សតិសុត្តវណ្ណនា
2. Satisuttavaṇṇanā
៣៦៨. សរតីតិ សតោ។ អយំ បន ន យាយ កាយចិ សតិយា សតោ, អថ ខោ ឯទិសាយាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘កាយាទិអនុបស្សនាសតិយា’’តិ អាហ។ ចតុសម្បជញ្ញបញ្ញាយាតិ ចតុព្ពិធសម្បជញ្ញបញ្ញាយ, អភិក្កមនំ អភិក្កន្តន្តិ អាហ – ‘‘អភិក្កន្តំ វុច្ចតិ គមន’’ន្តិ។ តថា បដិក្កមនំ បដិក្កន្តន្តិ វុត្តំ – ‘‘បដិក្កន្តំ និវត្តន’’ន្តិ។ និវត្តនញ្ច និវត្តិមត្តំ, និវត្តិត្វា បន គមនំ គមនមេវ។ កាយំ អភិហរន្តោ អភិគមនវសេន កាយំ នាមេន្តោ។ ឋាននិសជ្ជាសយនេសុ យោ គមនាទិវិធិនា កាយស្ស បុរតោ អភិហារោ, សោ អភិក្កមោ, បច្ឆតោ អបហរណំ បដិក្កមោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឋានេបី’’តិអាទិមាហ។ អាសនស្សាតិ បីឋកាទិអាសនស្ស។ បុរិមអង្គាភិមុខោតិ អដនិកាទិបុរិមាវយវាភិមុខោ។ សំសរន្តោតិ សំសប្បន្តោ។ បច្ចាសំសរន្តោតិ បដិអាសប្បន្តោ។ ឯសេវ នយោតិ ឥមិនា សរីរស្សេវ អភិមុខសំសប្បនបដិអាសប្បនានិ និទស្សេតិ។
368. Saratīti sato. Ayaṃ pana na yāya kāyaci satiyā sato, atha kho edisāyāti dassento ‘‘kāyādianupassanāsatiyā’’ti āha. Catusampajaññapaññāyāti catubbidhasampajaññapaññāya, abhikkamanaṃ abhikkantanti āha – ‘‘abhikkantaṃ vuccati gamana’’nti. Tathā paṭikkamanaṃ paṭikkantanti vuttaṃ – ‘‘paṭikkantaṃ nivattana’’nti. Nivattanañca nivattimattaṃ, nivattitvā pana gamanaṃ gamanameva. Kāyaṃ abhiharanto abhigamanavasena kāyaṃ nāmento. Ṭhānanisajjāsayanesu yo gamanādividhinā kāyassa purato abhihāro, so abhikkamo, pacchato apaharaṇaṃ paṭikkamoti dassento ‘‘ṭhānepī’’tiādimāha. Āsanassāti pīṭhakādiāsanassa. Purimaaṅgābhimukhoti aṭanikādipurimāvayavābhimukho. Saṃsarantoti saṃsappanto. Paccāsaṃsarantoti paṭiāsappanto. Eseva nayoti iminā sarīrasseva abhimukhasaṃsappanapaṭiāsappanāni nidasseti.
សម្មា បជាននំ សម្បជានំ។ តេន អត្តនា កាតព្ពកិច្ចស្ស ករណសីលោ សម្បជានការីតិ អាហ – ‘‘សម្បជញ្ញេន សព្ពកិច្ចការី’’តិ។ សម្បជានមេវ ហិ សម្បជញ្ញំ។ សម្បជញ្ញស្សេវ វា ការីតិ សម្បជញ្ញស្សេវ ករណសីលោ។ សម្បជញ្ញំ ករោតេវាតិ អភិក្កន្តាទីសុ អសម្មោហំ ឧប្បាទេតិ ឯវ, សម្បជានស្សេវ វា ការោ ឯតស្ស អត្ថីតិ សម្បជានការី។
Sammā pajānanaṃ sampajānaṃ. Tena attanā kātabbakiccassa karaṇasīlo sampajānakārīti āha – ‘‘sampajaññena sabbakiccakārī’’ti. Sampajānameva hi sampajaññaṃ. Sampajaññasseva vā kārīti sampajaññasseva karaṇasīlo. Sampajaññaṃ karotevāti abhikkantādīsu asammohaṃ uppādeti eva, sampajānasseva vā kāro etassa atthīti sampajānakārī.
ធម្មតោ វឌ្ឍិតសង្ខាតេន សហ អត្ថេន វត្តតីតិ សាត្ថកំ, អភិក្កន្តាទិ, សាត្ថកស្ស សម្បជាននំ សាត្ថកសម្បជញ្ញំ។ សប្បាយស្ស អត្តនោ ឧបការាវហស្ស ហិតស្ស សម្បជាននំ សប្បាយសម្បជញ្ញំ។ អភិក្កមាទីសុ ភិក្ខាចារគោចរេ, អញ្ញត្ថាបិ ច បវត្តេសុ អវិជហិតេ កម្មដ្ឋានសង្ខាតេ គោចរេ សម្បជញ្ញំ គោចរសម្បជញ្ញំ។ អភិក្កមាទីសុ អសម្មុយ្ហនមេវ សម្បជញ្ញំ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ។ បរិគ្គណ្ហិត្វាតិ តុលយិត្វា តីរេត្វា, បដិសង្ខាយាតិ អត្ថោ។ សង្ឃទស្សនេនេវ ឧបោសថបវារណាទិអត្ថំ គមនំ សង្គហិតំ។ អសុភទស្សនាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន កសិណបរិកម្មាទីនំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ សង្ខេបតោ វុត្តមត្ថំ វិវរិតុំ ‘‘ចេតិយំ ទិស្វាបិ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ អរហត្តំ បាបុណាតីតិ ឧក្កដ្ឋនិទ្ទេសោ ឯសោ។ សមថវិបស្សនុប្បាទនម្បិ ហិ ភិក្ខុនោ វុទ្ធិ ឯវ។ ទក្ខិណទ្វារេតិ ចេតិយង្គណស្ស ទក្ខិណទ្វារេ, តថា បច្ឆិមទ្វារេតិអាទីសុ។ អភយវាបិ បាឡិយន្តិ អភយវាបិយា បុរត្ថិមតីរេ។
Dhammato vaḍḍhitasaṅkhātena saha atthena vattatīti sātthakaṃ, abhikkantādi, sātthakassa sampajānanaṃ sātthakasampajaññaṃ. Sappāyassa attano upakārāvahassa hitassa sampajānanaṃ sappāyasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu bhikkhācāragocare, aññatthāpi ca pavattesu avijahite kammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ. Pariggaṇhitvāti tulayitvā tīretvā, paṭisaṅkhāyāti attho. Saṅghadassaneneva uposathapavāraṇādiatthaṃ gamanaṃ saṅgahitaṃ. Asubhadassanādīti ādi-saddena kasiṇaparikammādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘cetiyaṃ disvāpi hī’’tiādi vuttaṃ. Arahattaṃ pāpuṇātīti ukkaṭṭhaniddeso eso. Samathavipassanuppādanampi hi bhikkhuno vuddhi eva. Dakkhiṇadvāreti cetiyaṅgaṇassa dakkhiṇadvāre, tathā pacchimadvāretiādīsu. Abhayavāpi pāḷiyanti abhayavāpiyā puratthimatīre.
ពុទ្ធវំស-អរិយវំស-ចេតិយវំស-ទីបវំសាទិវំសកថនតោ មហាអរិយវំសភាណកោ ថេរោ។ បញ្ញាយនដ្ឋានេតិ ចេតិយស្ស បញ្ញាយនដ្ឋានេ។ ឯកបទុទ្ធារេតិ បទុទ្ធារបតិដ្ឋានបរិវត្តនំ អកត្វា ឯកស្មិំយេវ អវដ្ឋានេ។ កេចីតិ អភយគិរិវាសិនោ។
Buddhavaṃsa-ariyavaṃsa-cetiyavaṃsa-dīpavaṃsādivaṃsakathanato mahāariyavaṃsabhāṇako thero. Paññāyanaṭṭhāneti cetiyassa paññāyanaṭṭhāne. Ekapaduddhāreti paduddhārapatiṭṭhānaparivattanaṃ akatvā ekasmiṃyeva avaṭṭhāne. Kecīti abhayagirivāsino.
តស្មិំ បនាតិ សាត្ថកសម្បជញ្ញវសេន បរិគ្គហិតអត្ថេបិ គមនេ។ អត្ថោ នាម ធម្មតោ វឌ្ឍីតិ យំ សាត្ថកន្តិ អធិប្បេតំ គមនំ, តំ សប្បាយមេវាតិ សិយា កស្សចិ អាសង្កាតិ តន្និវត្តនត្ថំ ‘‘ចេតិយទស្សនំ តាវា’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ ចិត្តកម្មរូបកានិ វិយាតិ ចិត្តកម្មកតា បដិមាយោ វិយ, យន្តបយោគេន វា វិចិត្តកម្មា បដិមាយ សទិសា យន្តរូបកា វិយ។ អសមបេក្ខនំ គេហស្សិតអញ្ញាណុបេក្ខាវសេន អារម្មណេ អយោនិសោ ឱលោកនាទិ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ឧប្បជ្ជតិ ឧបេក្ខា ពាលស្ស មូឡ្ហស្ស បុថុជ្ជនស្សា’’តិអាទិ (ម. និ. ៣.៣០៨)។ ហត្ថិអាទិសម្មទ្ទេន ជីវិតន្តរាយោ។ វិសភាគរូបទស្សនាទិនា ព្រហ្មចរិយន្តរាយោ។
Tasmiṃ panāti sātthakasampajaññavasena pariggahitaatthepi gamane. Attho nāma dhammato vaḍḍhīti yaṃ sātthakanti adhippetaṃ gamanaṃ, taṃ sappāyamevāti siyā kassaci āsaṅkāti tannivattanatthaṃ ‘‘cetiyadassanaṃ tāvā’’tiādi āraddhaṃ. Cittakammarūpakāni viyāti cittakammakatā paṭimāyo viya, yantapayogena vā vicittakammā paṭimāya sadisā yantarūpakā viya. Asamapekkhanaṃ gehassitaaññāṇupekkhāvasena ārammaṇe ayoniso olokanādi. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassā’’tiādi (ma. ni. 3.308). Hatthiādisammaddena jīvitantarāyo. Visabhāgarūpadassanādinā brahmacariyantarāyo.
បព្ពជិតទិវសតោ បដ្ឋាយ ភិក្ខូនំ អនុវត្តនកថា អាចិណ្ណា, អននុវត្តនកថា បន តស្សា អបរា ទុតិយា នាម ហោតីតិ អាហ – ‘‘ទ្វេ កថា នាម ន កថិតបុព្ពា’’តិ។ ឯវន្តិ ឥមិនា ‘‘សចេ បនា’’តិអាទិកំ សព្ពម្បិ វុត្តាការំ បច្ចាមសតិ, ន ‘‘បុរិសស្ស មាតុគាមាសុភ’’ន្តិអាទិកំ វុច្ចមានំ។
Pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhūnaṃ anuvattanakathā āciṇṇā, ananuvattanakathā pana tassā aparā dutiyā nāma hotīti āha – ‘‘dve kathā nāma na kathitapubbā’’ti. Evanti iminā ‘‘sace panā’’tiādikaṃ sabbampi vuttākāraṃ paccāmasati, na ‘‘purisassa mātugāmāsubha’’ntiādikaṃ vuccamānaṃ.
យោគកម្មស្ស បវត្តិដ្ឋានតាយ ភាវនាយ អារម្មណំ កម្មដ្ឋានំ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘កម្មដ្ឋានសង្ខាតំ គោចរ’’ន្តិ។ ឧគ្គហេត្វាតិ យថា ឧគ្គហនិមិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ, ឯវំ ឧគ្គហកោសល្លស្ស សម្បាទនវសេន ឧគ្គហេត្វា។
Yogakammassa pavattiṭṭhānatāya bhāvanāya ārammaṇaṃ kammaṭṭhānaṃ vuccatīti āha ‘‘kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocara’’nti. Uggahetvāti yathā uggahanimittaṃ uppajjati, evaṃ uggahakosallassa sampādanavasena uggahetvā.
ហរតីតិ កម្មដ្ឋានំ បវត្តេតិ, យាវ បិណ្ឌបាតបដិក្កមា អនុយុញ្ជតីតិ អត្ថោ។ ន បច្ចាហរតីតិ អាហារូបភោគតោ យាវ ទិវាដ្ឋានុបសង្កមនា កម្មដ្ឋានំ ន បដិនេតិ។ សមាទាយ វត្តតិ សម្មា អាទិយិត្វា តេសំ វត្តានំ បរិបូរណវសេន វត្តតិ។ សរីរបរិកម្មន្តិ មុខធោវនាទិសរីរបដិជគ្គនំ។ ទ្វេ តយោ បល្លង្កេតិ ទ្វេ តយោ និសជ្ជាវារេ ទ្វេ តីណិ ឧណ្ហាសនានិ។ តេនាហ – ‘‘ឧសុមំ គាហាបេន្តោ’’តិ។ កម្មដ្ឋានសីសេនេវាតិ កម្មដ្ឋានមុខេនេវ កម្មដ្ឋានំ អវិជហន្តោ ឯវ។ តេន ‘‘បត្តោបិ អចេតនោ’’តិអាទិនា បវត្តេតព្ពកម្មដ្ឋានំ, យថាបរិហរិយមានំ វា កម្មដ្ឋានំ អវិជហិត្វាតិ ទស្សេតិ។ តថេវាតិ តិក្ខត្តុមេវ។ បរិភោគចេតិយតោ សរីរចេតិយំ គរុតរន្តិ កត្វា ‘‘ចេតិយំ វន្ទិត្វា’’តិ ចេតិយវន្ទនាយ បឋមំ ករណីយតា វុត្តា។ តថា ហិ អដ្ឋកថាយំ – ‘‘ចេតិយំ ពាធយមានា ពោធិសាខា ហរិតព្ពា’’តិ វុត្តា។ ពុទ្ធគុណានុស្សរណវសេនេវ ពោធិញ្ច បណិបាតករណន្តិ អាហ – ‘‘ពុទ្ធស្ស ភគវតោ សម្មុខា វិយ និបច្ចការំ ទស្សេត្វា’’តិ។ គាមសមីបេតិ គាមស្ស ឧបចារដ្ឋានេ។
Haratīti kammaṭṭhānaṃ pavatteti, yāva piṇḍapātapaṭikkamā anuyuñjatīti attho. Na paccāharatīti āhārūpabhogato yāva divāṭṭhānupasaṅkamanā kammaṭṭhānaṃ na paṭineti. Samādāya vattati sammā ādiyitvā tesaṃ vattānaṃ paripūraṇavasena vattati. Sarīraparikammanti mukhadhovanādisarīrapaṭijagganaṃ. Dve tayo pallaṅketi dve tayo nisajjāvāre dve tīṇi uṇhāsanāni. Tenāha – ‘‘usumaṃ gāhāpento’’ti. Kammaṭṭhānasīsenevāti kammaṭṭhānamukheneva kammaṭṭhānaṃ avijahanto eva. Tena ‘‘pattopi acetano’’tiādinā pavattetabbakammaṭṭhānaṃ, yathāparihariyamānaṃ vā kammaṭṭhānaṃ avijahitvāti dasseti. Tathevāti tikkhattumeva. Paribhogacetiyato sarīracetiyaṃ garutaranti katvā ‘‘cetiyaṃ vanditvā’’ti cetiyavandanāya paṭhamaṃ karaṇīyatā vuttā. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘cetiyaṃ bādhayamānā bodhisākhā haritabbā’’ti vuttā. Buddhaguṇānussaraṇavaseneva bodhiñca paṇipātakaraṇanti āha – ‘‘buddhassa bhagavato sammukhā viya nipaccakāraṃ dassetvā’’ti. Gāmasamīpeti gāmassa upacāraṭṭhāne.
ជនសង្គហណត្ថន្តិ ‘‘មយិ អកថេន្តេ ឯតេសំ កោ កថេស្សតី’’តិ ធម្មានុគ្គហេន ជនសង្គហណត្ថំ។ តស្មាតិ យស្មា ‘‘ធម្មកថា នាម កថេតព្ពា ឯវា’’តិ អដ្ឋកថាចរិយា វទន្តិ, យស្មា ច ធម្មកថា កម្មដ្ឋានវិនិមុត្តា នាម នត្ថិ, តស្មា។ កម្មដ្ឋានសីសេនេវាតិ អត្តនា បរិហរិយមានំ កម្មដ្ឋានំ អវិជហន្តោ តទនុគុណំយេវ ធម្មកថំ កថេត្វា។ អនុមោទនំ កត្វាតិ ឯត្ថាបិ ‘‘កម្មដ្ឋានសីសេនេវា’’តិ អានេត្វា សម្ពន្ធិតព្ពំ។ សម្បត្តបរិច្ឆេទេនេវាតិ បរិចិតោ អបរិចិតោតិអាទិវិភាគំ អកត្វា សម្បត្តកោដិយា ឯវ, សមាគមមត្តេនេវាតិ អត្ថោ។ ភយេតិ បរចក្កាទិភយេ។
Janasaṅgahaṇatthanti ‘‘mayi akathente etesaṃ ko kathessatī’’ti dhammānuggahena janasaṅgahaṇatthaṃ. Tasmāti yasmā ‘‘dhammakathā nāma kathetabbā evā’’ti aṭṭhakathācariyā vadanti, yasmā ca dhammakathā kammaṭṭhānavinimuttā nāma natthi, tasmā. Kammaṭṭhānasīsenevāti attanā parihariyamānaṃ kammaṭṭhānaṃ avijahanto tadanuguṇaṃyeva dhammakathaṃ kathetvā. Anumodanaṃ katvāti etthāpi ‘‘kammaṭṭhānasīsenevā’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Sampattaparicchedenevāti paricito aparicitotiādivibhāgaṃ akatvā sampattakoṭiyā eva, samāgamamattenevāti attho. Bhayeti paracakkādibhaye.
កម្មជតេជោតិ គហណិំ សន្ធាយាហ។ កម្មដ្ឋានវីថិំ នារោហតិ ខុទាបរិស្សមេន កិលន្តកាយត្តា សមាធានាភាវតោ។ អវសេសដ្ឋានេតិ យាគុយា អគ្គហិតដ្ឋានេ។ បោង្ខានុបោង្ខន្តិ កម្មដ្ឋានុបដ្ឋានស្ស អវិច្ឆេទ-ទស្សនមេតំ, យថា បោង្ខានុបោង្ខំ បវត្តាយ សរបដិបាដិយា អនវិច្ឆេទោ, ឯវមេតស្សបិ កម្មដ្ឋានុបដ្ឋានស្សាតិ វុត្តំ ហោតិ។
Kammajatejoti gahaṇiṃ sandhāyāha. Kammaṭṭhānavīthiṃ nārohati khudāparissamena kilantakāyattā samādhānābhāvato. Avasesaṭṭhāneti yāguyā aggahitaṭṭhāne. Poṅkhānupoṅkhanti kammaṭṭhānupaṭṭhānassa aviccheda-dassanametaṃ, yathā poṅkhānupoṅkhaṃ pavattāya sarapaṭipāṭiyā anavicchedo, evametassapi kammaṭṭhānupaṭṭhānassāti vuttaṃ hoti.
និក្ខិត្តធុរោ ភាវនានុយោគេ។ វត្តបដិបត្តិយា អបូរណេន សព្ពវត្តានិ ភិន្ទិត្វា។ កាមេ អវីតរាគោ ហោតិ។ កាយេ អវីតរាគោ។ រូបេ អវីតរាគោ។ យាវទត្ថំ ឧទរាវទេហំ ភុញ្ជិត្វា សេយ្យសុខំ បស្សសុខំ មិទ្ធសុខំ អនុយុត្តោ វិហរតិ។ អញ្ញតរំ ទេវនិកាយំ បណិធាយ ព្រហ្មចរិយំ ចរតី’’តិ (ទី. និ. ៣.៣២០; ម. និ. ១.១៨៦) ឯវំ វុត្តំ បញ្ចវិធចេតោវិនិពន្ធចិត្តោ។ ចរិត្វាតិ បវត្តិត្វា។
Nikkhittadhuro bhāvanānuyoge. Vattapaṭipattiyā apūraṇena sabbavattāni bhinditvā. Kāme avītarāgo hoti. Kāye avītarāgo. Rūpe avītarāgo. Yāvadatthaṃ udarāvadehaṃ bhuñjitvā seyyasukhaṃ passasukhaṃ middhasukhaṃ anuyutto viharati. Aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyaṃ caratī’’ti (dī. ni. 3.320; ma. ni. 1.186) evaṃ vuttaṃ pañcavidhacetovinibandhacitto. Caritvāti pavattitvā.
គតបច្ចាគតិកវត្តវសេនាតិ ភាវនាសហិតំយេវ ភិក្ខាយ គតបច្ចាគតំ គមនបច្ចាគមនំ ឯតស្ស អត្ថីតិ គតបច្ចាគតិកំ, តទេវ វត្តំ, តស្ស វសេន។ អត្តនោ ហិតសុខំ កាមេន្តិ ឥច្ឆន្តីតិ អត្តកាមា, ធម្មច្ឆន្ទវន្តោ។ ‘‘ធម្មោ’’តិ ហិ ហិតំ តំនិមិត្តកញ្ច សុខន្តិ។ អថ វា វិញ្ញូនំ ធម្មានំ អត្តនិយត្តា អត្តភាវបរិច្ឆន្នត្តា ច អត្តា នាម ធម្មោ។ តេនាហ ភគវា – ‘‘អត្តទីបា, ភិក្ខវេ, វិហរថ អត្តសរណា’’តិអាទិ (សំ. និ. ៣.៤៣)។ តំ កាមេន្តិ ឥច្ឆន្តីតិ អត្តកាមា។ ឧសភំ នាម វីសតិ យដ្ឋិយោ។ តាយ សញ្ញាយាតិ តាយ បាសាណសញ្ញាយ, ‘‘ឯត្តកំ ឋានមាគតា’’តិ ជានន្តាតិ អធិប្បាយោ។ សោ ឯវ នយោ អយំ ភិក្ខូតិអាទិកោ យោ ឋានេ វុត្តោ, សោ ឯវ និសជ្ជាយបិ នយោ។ បច្ឆតោ អាគច្ឆន្តានំ ឆិន្នភត្តភាវភយេនបិ យោនិសោមនសិការំ បរិព្រូហេតិ។
Gatapaccāgatikavattavasenāti bhāvanāsahitaṃyeva bhikkhāya gatapaccāgataṃ gamanapaccāgamanaṃ etassa atthīti gatapaccāgatikaṃ, tadeva vattaṃ, tassa vasena. Attano hitasukhaṃ kāmenti icchantīti attakāmā, dhammacchandavanto. ‘‘Dhammo’’ti hi hitaṃ taṃnimittakañca sukhanti. Atha vā viññūnaṃ dhammānaṃ attaniyattā attabhāvaparicchannattā ca attā nāma dhammo. Tenāha bhagavā – ‘‘attadīpā, bhikkhave, viharatha attasaraṇā’’tiādi (saṃ. ni. 3.43). Taṃ kāmenti icchantīti attakāmā. Usabhaṃ nāma vīsati yaṭṭhiyo. Tāya saññāyāti tāya pāsāṇasaññāya, ‘‘ettakaṃ ṭhānamāgatā’’ti jānantāti adhippāyo. So eva nayo ayaṃ bhikkhūtiādiko yo ṭhāne vutto, so eva nisajjāyapi nayo. Pacchato āgacchantānaṃ chinnabhattabhāvabhayenapi yonisomanasikāraṃ paribrūheti.
មទ្ទន្តាតិ ធញ្ញករណដ្ឋានេ សាលិសីសានិ មទ្ទន្តា។ មហាបធានំ បូជេស្សាមីតិ អម្ហាកំ អត្ថាយ លោកនាថេន ឆ វស្សានិ កតំ ទុក្ករចរិយំ ឯវាហំ យថាសត្តិ បូជេស្សាមីតិ។ បដិបត្តិបូជា ហិ សត្ថុបូជា, ន អាមិសបូជាតិ។ ឋានចង្កមមេវាតិ អធិដ្ឋាតព្ពឥរិយាបថកាលវសេន វុត្តំ, ន ភោជនាទិកាលេសុ អវស្សំ កាតព្ពនិសជ្ជាយ បដិក្ខេបវសេន។
Maddantāti dhaññakaraṇaṭṭhāne sālisīsāni maddantā. Mahāpadhānaṃ pūjessāmīti amhākaṃ atthāya lokanāthena cha vassāni kataṃ dukkaracariyaṃ evāhaṃ yathāsatti pūjessāmīti. Paṭipattipūjā hi satthupūjā, na āmisapūjāti. Ṭhānacaṅkamamevāti adhiṭṭhātabbairiyāpathakālavasena vuttaṃ, na bhojanādikālesu avassaṃ kātabbanisajjāya paṭikkhepavasena.
វីថិំ ឱតរិត្វា ឥតោ ចិតោ អនោលោកេត្វា បឋមមេវ វីថិយោ សល្លក្ខេតព្ពាតិ អាហ ‘‘វីថិយោ សល្លក្ខេត្វា’’តិ។ យំ សន្ធាយ វុច្ចតិ – ‘‘បាសាទិកេន អភិក្កន្តេនា’’តិអាទិ។ តំ ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថ ចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អាហារេ បដិកូលសញ្ញំ ឧបដ្ឋបេត្វាតិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ អដ្ឋង្គសមន្នាគតន្តិ ‘‘យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.២៣; ២.២៤; ៣.៧៥; សំ. និ. ៤.១២០; អ. និ. ៦.៥៨; ៨.៩) វុត្តេហិ អដ្ឋហិ អង្គេហិ សមន្នាគតំ កត្វា។ នេវ ទវាយាតិអាទិ បន បដិក្ខេបទស្សនំ។
Vīthiṃ otaritvā ito cito anoloketvā paṭhamameva vīthiyo sallakkhetabbāti āha ‘‘vīthiyo sallakkhetvā’’ti. Yaṃ sandhāya vuccati – ‘‘pāsādikena abhikkantenā’’tiādi. Taṃ dassetuṃ ‘‘tattha cā’’tiādi vuttaṃ. Āhāre paṭikūlasaññaṃ upaṭṭhapetvātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Aṭṭhaṅgasamannāgatanti ‘‘yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; 2.24; 3.75; saṃ. ni. 4.120; a. ni. 6.58; 8.9) vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ katvā. Neva davāyātiādi pana paṭikkhepadassanaṃ.
បច្ចេកពោធិំ សច្ឆិករោតិ, យទិ ឧបនិស្សយសម្បន្នោ ហោតីតិ សម្ពន្ធោ។ ឥទញ្ច យថា ហេដ្ឋា តីសុ ឋានេសុ, ឯវំ ឥតោ បរេសុ ឋានេសុ ឧបនេត្វា សម្ពន្ធិតព្ពំ។ តត្ថ បច្ចេកពោធិយា ឧបនិស្សយសម្បទា កប្បានំ ទ្វេ អសង្ខ្យេយ្យានិ សតសហស្សញ្ច តជ្ជំ បុញ្ញញាណសម្ភារសម្ភរណំ, សាវកពោធិយំ អគ្គសាវកានំ ឯកំ អសង្ខ្យេយ្យំ កប្បសតសហស្សញ្ច, មហាសាវកានំ កប្បសតសហស្សមេវ តជ្ជំ សម្ភារសម្ភរណំ, ឥតរេសំ អតីតាសុ ជាតីសុ វិវដ្ដសន្និស្សយវសេន និព្ពត្តិតំ និព្ពេធភាគិយំ កុសលំ។ ពាហិយោ ទារុចីរិយោតិ ពាហិយវិសយេ ជាតសំវទ្ធតាយ ពាហិយោ, ទារុចីរបរិហរណេន ទារុចីរិយោតិ លទ្ធសមញ្ញោ។ សោ ហិ អាយស្មា ‘‘តស្មាតិហ តេ, ពាហិយ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋមត្តំ ភវិស្សតី’’តិអាទិវសប្បវត្តេន (ឧទា. ១០) សំខិត្តេនេវ ឱវាទេន ខិប្បតរំ វិសេសំ អធិគច្ឆិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ខិប្បាភិញ្ញោ វា ហោតិ សេយ្យថាបិ ថេរោ ពាហិយោ ទារុចីរិយោ’’តិ។ ឯវំ មហាបញ្ញោ វាតិអាទីសុ យថារហំ វត្តព្ពន្តិ។
Paccekabodhiṃ sacchikaroti, yadi upanissayasampanno hotīti sambandho. Idañca yathā heṭṭhā tīsu ṭhānesu, evaṃ ito paresu ṭhānesu upanetvā sambandhitabbaṃ. Tattha paccekabodhiyā upanissayasampadā kappānaṃ dve asaṅkhyeyyāni satasahassañca tajjaṃ puññañāṇasambhārasambharaṇaṃ, sāvakabodhiyaṃ aggasāvakānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca, mahāsāvakānaṃ kappasatasahassameva tajjaṃ sambhārasambharaṇaṃ, itaresaṃ atītāsu jātīsu vivaṭṭasannissayavasena nibbattitaṃ nibbedhabhāgiyaṃ kusalaṃ. Bāhiyo dārucīriyoti bāhiyavisaye jātasaṃvaddhatāya bāhiyo, dārucīrapariharaṇena dārucīriyoti laddhasamañño. So hi āyasmā ‘‘tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ – diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādivasappavattena (udā. 10) saṃkhitteneva ovādena khippataraṃ visesaṃ adhigacchi. Tena vuttaṃ ‘‘khippābhiñño vā hoti seyyathāpi thero bāhiyo dārucīriyo’’ti. Evaṃ mahāpañño vātiādīsu yathārahaṃ vattabbanti.
តន្តិ អសម្មុយ្ហនំ។ ឯវន្តិ ឥទានិ វុច្ចមានាការទស្សនំ។ អត្តា អភិក្កមតីតិ ឥមិនា អន្ធបុថុជ្ជនស្ស ទិដ្ឋិគ្គាហវសេន អភិក្កមេ សម្មុយ្ហនំ ទស្សេតិ, អហំ អភិក្កមាមីតិ បន ឥមិនា មានគ្គាហវសេន, តទុភយំ បន តណ្ហាយ វិនា ន ហោតីតិ តណ្ហាគ្គាហវសេនបិ សម្មុយ្ហនំ ទស្សិតមេវ ហោតិ, ‘‘តថា អសម្មុយ្ហន្តោ’’តិ វត្វា តំ អសម្មុយ្ហនំ យេន ឃនវិនិព្ភោគេន ហោតិ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘អភិក្កមាមីតិ ចិត្តេ ឧប្បជ្ជមានេ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ យស្មា វាយោធាតុយា អនុគតា តេជោធាតុ ឧទ្ធរណស្ស បច្ចយោ។ ឧទ្ធរណគតិកា ហិ តេជោធាតូតិ ឧទ្ធរណេ វាយោធាតុយា តស្សា អនុគតភាវោ, តស្មា ឥមាសំ ទ្វិន្នមេត្ថ ធាតូនំ សាមត្ថិយតោ អធិមត្តតា, ឥតរាសញ្ច ឱមត្តតាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯកេកបាទុទ្ធរណេ…បេ.… ពលវតិយោ’’តិ អាហ។ យស្មា បន តេជោធាតុយា អនុគតា វាយោធាតុ អតិហរណវីតិហរណានំ បច្ចយោ។ តិរិយគតិកាយ ហិ វាយោធាតុយា អតិហរណវីតិហរណេសុ សាតិសយោ ព្យាបារោតិ តេជោធាតុយា តស្សានុគតភាវោ, តស្មា ឥមាសំ ទ្វិន្នមេត្ថ សាមត្ថិយតោ អធិមត្តតា, ឥតរាសញ្ច ឱមត្តតាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘តថា អតិហរណវីតិហរណេសូ’’តិ អាហ។ សតិបិ អនុគមនានុគន្តព្ពតាវិសេសេ តេជោធាតុវាយោធាតុភាវមត្តំ សន្ធាយ តថា-សទ្ទគ្គហណំ។
Tanti asammuyhanaṃ. Evanti idāni vuccamānākāradassanaṃ. Attā abhikkamatīti iminā andhaputhujjanassa diṭṭhiggāhavasena abhikkame sammuyhanaṃ dasseti, ahaṃ abhikkamāmīti pana iminā mānaggāhavasena, tadubhayaṃ pana taṇhāya vinā na hotīti taṇhāggāhavasenapi sammuyhanaṃ dassitameva hoti, ‘‘tathā asammuyhanto’’ti vatvā taṃ asammuyhanaṃ yena ghanavinibbhogena hoti, taṃ dassento ‘‘abhikkamāmīti citte uppajjamāne’’tiādimāha. Tattha yasmā vāyodhātuyā anugatā tejodhātu uddharaṇassa paccayo. Uddharaṇagatikā hi tejodhātūti uddharaṇe vāyodhātuyā tassā anugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha dhātūnaṃ sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘ekekapāduddharaṇe…pe… balavatiyo’’ti āha. Yasmā pana tejodhātuyā anugatā vāyodhātu atiharaṇavītiharaṇānaṃ paccayo. Tiriyagatikāya hi vāyodhātuyā atiharaṇavītiharaṇesu sātisayo byāpāroti tejodhātuyā tassānugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘tathā atiharaṇavītiharaṇesū’’ti āha. Satipi anugamanānugantabbatāvisese tejodhātuvāyodhātubhāvamattaṃ sandhāya tathā-saddaggahaṇaṃ.
តត្ថ អក្កន្តដ្ឋានតោ បាទស្ស ឧក្ខិបនំ ឧទ្ធរណំ, ឋិតដ្ឋានំ អតិក្កមិត្វា បុរតោ ហរណំ អតិហរណំ។ រុក្ខខាណុអាទិបរិហរណត្ថំ, បតិដ្ឋិតបាទឃដ្ដនបរិហរណត្ថំ វា បស្សេន ហរណំ វីតិហរណំ។ យាវ បតិដ្ឋិតបាទោ, តាវ អាហរណំ អតិហរណំ, តតោ បរំ ហរណំ វីតិហរណន្តិ អយំ វា ឯតេសំ វិសេសោ។ យស្មា បថវីធាតុយា អនុគតា អាបោធាតុ វោស្សជ្ជនស្ស បច្ចយោ។ គរុតរសភាវា ហិ អាបោធាតូតិ វោស្សជ្ជនេ បថវីធាតុយា តស្សានុគតភាវោ, តស្មា តាសំ ទ្វិន្នមេត្ថ សាមត្ថិយតោ អធិមត្តតា, ឥតរាសញ្ច ឱមត្តតាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘វោស្សជ្ជនេ…បេ.… ពលវតិយោ’’តិ។ យស្មា បន អាបោធាតុយា អនុគតា បថវីធាតុ សន្និក្ខេបនស្ស បច្ចយោ។ បតិដ្ឋាភាវេ វិយ បតិដ្ឋាបនេបិ តស្សា សាតិសយកិច្ចត្តា អាបោធាតុយា តស្សា អនុគតភាវោ, តថា ឃដ្ដនកិរិយាយ បថវីធាតុយា វសេន សន្និរុម្ភនស្ស សិជ្ឈនតោ តត្ថាបិ បថវីធាតុយា អាបោធាតុអនុគតភាវោ, តស្មា វុត្តំ – ‘‘តថា សន្និក្ខេបនសន្និរុម្ភនេសូ’’តិ។
Tattha akkantaṭṭhānato pādassa ukkhipanaṃ uddharaṇaṃ, ṭhitaṭṭhānaṃ atikkamitvā purato haraṇaṃ atiharaṇaṃ. Rukkhakhāṇuādipariharaṇatthaṃ, patiṭṭhitapādaghaṭṭanapariharaṇatthaṃ vā passena haraṇaṃ vītiharaṇaṃ. Yāva patiṭṭhitapādo, tāva āharaṇaṃ atiharaṇaṃ, tato paraṃ haraṇaṃ vītiharaṇanti ayaṃ vā etesaṃ viseso. Yasmā pathavīdhātuyā anugatā āpodhātu vossajjanassa paccayo. Garutarasabhāvā hi āpodhātūti vossajjane pathavīdhātuyā tassānugatabhāvo, tasmā tāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento āha ‘‘vossajjane…pe… balavatiyo’’ti. Yasmā pana āpodhātuyā anugatā pathavīdhātu sannikkhepanassa paccayo. Patiṭṭhābhāve viya patiṭṭhāpanepi tassā sātisayakiccattā āpodhātuyā tassā anugatabhāvo, tathā ghaṭṭanakiriyāya pathavīdhātuyā vasena sannirumbhanassa sijjhanato tatthāpi pathavīdhātuyā āpodhātuanugatabhāvo, tasmā vuttaṃ – ‘‘tathā sannikkhepanasannirumbhanesū’’ti.
តត្ថាតិ តស្មិំ អភិក្កមនេ, តេសុ វា វុត្តេសុ ឧទ្ធរណាទីសុ ឆសុ កោដ្ឋាសេសុ។ ឧទ្ធរណេតិ ឧទ្ធរណក្ខណេ។ រូបារូបធម្មាតិ ឧទ្ធរណាការេន បវត្តា រូបធម្មា តំសមុដ្ឋាបកា អរូបធម្មា ច។ អតិហរណំ ន បាបុណន្តិ ខណមត្តាវដ្ឋានតោ។ តត្ថ តត្ថេវាតិ យត្ថ យត្ថ ឧប្បន្នា, តត្ថ តត្ថេវ។ ន ហិ ធម្មានំ ទេសន្តរសង្កមនំ អត្ថិ។ បព្ពំ បព្ពន្តិអាទិ ឧទ្ធរណាទិកោដ្ឋាសេ សន្ធាយ សភាគសន្តតិវសេន វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ អតិឥត្តរោ ហិ រូបធម្មានម្បិ បវត្តិក្ខណោ, គមនស្សាទានំ ទេវបុត្តានំ ហេដ្ឋុបរិយាយេន បដិមុខំ ធាវន្តានំ សិរសិ បាទេ ច ពទ្ធខុរធារាសមាគមតោបិ សីឃតរោ។ យថា តិលានំ ភជ្ជិយមានានំ តដតដាយនេន ភេទោ លក្ខីយតិ, ឯវំ សង្ខតធម្មានំ ឧប្បាទេនាតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘តដតដាយន្តា’’តិ វុត្តំ។ ឧប្បន្នា ហិ ឯកន្តតោ ភិជ្ជន្តីតិ។
Tatthāti tasmiṃ abhikkamane, tesu vā vuttesu uddharaṇādīsu chasu koṭṭhāsesu. Uddharaṇeti uddharaṇakkhaṇe. Rūpārūpadhammāti uddharaṇākārena pavattā rūpadhammā taṃsamuṭṭhāpakā arūpadhammā ca. Atiharaṇaṃ na pāpuṇanti khaṇamattāvaṭṭhānato. Tattha tatthevāti yattha yattha uppannā, tattha tattheva. Na hi dhammānaṃ desantarasaṅkamanaṃ atthi. Pabbaṃ pabbantiādi uddharaṇādikoṭṭhāse sandhāya sabhāgasantativasena vuttanti veditabbaṃ. Atiittaro hi rūpadhammānampi pavattikkhaṇo, gamanassādānaṃ devaputtānaṃ heṭṭhupariyāyena paṭimukhaṃ dhāvantānaṃ sirasi pāde ca baddhakhuradhārāsamāgamatopi sīghataro. Yathā tilānaṃ bhajjiyamānānaṃ taṭataṭāyanena bhedo lakkhīyati, evaṃ saṅkhatadhammānaṃ uppādenāti dassanatthaṃ ‘‘taṭataṭāyantā’’ti vuttaṃ. Uppannā hi ekantato bhijjantīti.
សទ្ធិំ រូបេនាតិ ឥទំ តស្ស តស្ស ចិត្តស្ស និរោធេន សទ្ធិំ និរុជ្ឈនករូបធម្មវសេន វុត្តំ, យំ តតោ សត្តរសមចិត្តស្ស ឧប្បាទក្ខណេ ឧប្បន្នំ។ អញ្ញថា យទិ រូបារូបធម្មា សមានក្ខណា សិយុំ, ‘‘រូបំ គរុបរិណាមំ ទន្ធនិរោធ’’ន្តិអាទិវចនេហិ វិរោធោ សិយា។ តថា – ‘‘នាហំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញំ ឯកធម្មម្បិ សមនុបស្សាមិ, យំ ឯវំ លហុបរិវត្តំ, យថយិទំ ចិត្ត’’ន្តិ (អ. និ. ១.៤៨) ឯវមាទិបាឡិយា ច។ ចិត្តចេតសិកា ហិ សារម្មណសភាវា យថាពលំ អត្តនោ អារម្មណបច្ចយភូតមត្ថំ វិភាវេន្តាយេវ ឧប្បជ្ជន្តីតិ តេសំ តំសភាវនិប្ផត្តិអនន្តរំ និរោធោ, រូបធម្មា បន អនារម្មណា បកាសេតព្ពា។ ឯវំ តេសំ បកាសេតព្ពភាវនិប្ផត្តិ សោឡសហិ ចិត្តេហិ ហោតីតិ តង្ខណាយុកតា តេសំ ឥច្ឆិតា, លហុកវិញ្ញាណស្ស វិសយសង្គតិមត្តបច្ចយតាយ តិណ្ណំ ខន្ធានំ, វិសយសង្គតិមត្តតាយ ច វិញ្ញាណស្ស លហុបរិវត្តិតា, ទន្ធមហាភូតបច្ចយតាយ រូបធម្មានំ ទន្ធបរិវត្តិតា។ នានាធាតុយា យថាភូតញាណំ ខោ បន តថាគតស្សេវ, តេន ច បុរេជាតបច្ចយោ រូបធម្មោវ វុត្តោ, បច្ឆាជាតបច្ចយោ ច តស្សេវាតិ រូបារូបធម្មានំ សមានក្ខណតា ន យុជ្ជតេវ, តស្មា វុត្តនយេនេវេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Saddhiṃ rūpenāti idaṃ tassa tassa cittassa nirodhena saddhiṃ nirujjhanakarūpadhammavasena vuttaṃ, yaṃ tato sattarasamacittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ. Aññathā yadi rūpārūpadhammā samānakkhaṇā siyuṃ, ‘‘rūpaṃ garupariṇāmaṃ dandhanirodha’’ntiādivacanehi virodho siyā. Tathā – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ lahuparivattaṃ, yathayidaṃ citta’’nti (a. ni. 1.48) evamādipāḷiyā ca. Cittacetasikā hi sārammaṇasabhāvā yathābalaṃ attano ārammaṇapaccayabhūtamatthaṃ vibhāventāyeva uppajjantīti tesaṃ taṃsabhāvanipphattianantaraṃ nirodho, rūpadhammā pana anārammaṇā pakāsetabbā. Evaṃ tesaṃ pakāsetabbabhāvanipphatti soḷasahi cittehi hotīti taṅkhaṇāyukatā tesaṃ icchitā, lahukaviññāṇassa visayasaṅgatimattapaccayatāya tiṇṇaṃ khandhānaṃ, visayasaṅgatimattatāya ca viññāṇassa lahuparivattitā, dandhamahābhūtapaccayatāya rūpadhammānaṃ dandhaparivattitā. Nānādhātuyā yathābhūtañāṇaṃ kho pana tathāgatasseva, tena ca purejātapaccayo rūpadhammova vutto, pacchājātapaccayo ca tassevāti rūpārūpadhammānaṃ samānakkhaṇatā na yujjateva, tasmā vuttanayenevettha attho veditabbo.
អញ្ញំ ឧប្បជ្ជតេ ចិត្តំ, អញ្ញំ ចិត្តំ និរុជ្ឈតីតិ យំ បុរិមុប្បន្នំ ចិត្តំ, តំ អញ្ញំ, តំ បន និរុជ្ឈន្តំ អបរស្ស អនន្តរាទិបច្ចយោ ហុត្វា ឯវ និរុជ្ឈតីតិ តថាលទ្ធបច្ចយំ អញ្ញំ ឧប្បជ្ជតេ ចិត្តំ។ យទិ ឯវំ តេសំ អន្តរោ លព្ភេយ្យាតិ, នោតិ អាហ ‘‘អវីចិមនុបពន្ធោ’’តិ។ យថា វីចិ អន្តរោ ន លព្ភតិ, ‘‘តទេវេត’’ន្តិ អវិសេសវិទូ មញ្ញន្តិ, ឯវំ អនុ អនុ បពន្ធោ ចិត្តសន្តានោ រូបសន្តានោ ច នទីសោតោវ នទិយំ ឧទកប្បវាហោ វិយ វត្តតិ។
Aññaṃuppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhatīti yaṃ purimuppannaṃ cittaṃ, taṃ aññaṃ, taṃ pana nirujjhantaṃ aparassa anantarādipaccayo hutvā eva nirujjhatīti tathāladdhapaccayaṃ aññaṃ uppajjate cittaṃ. Yadi evaṃ tesaṃ antaro labbheyyāti, noti āha ‘‘avīcimanupabandho’’ti. Yathā vīci antaro na labbhati, ‘‘tadeveta’’nti avisesavidū maññanti, evaṃ anu anu pabandho cittasantāno rūpasantāno ca nadīsotova nadiyaṃ udakappavāho viya vattati.
អភិមុខំ លោកិតំ អាលោកិតន្តិ អាហ ‘‘បុរតោបេក្ខន’’ន្តិ។ យស្មា យំទិសាភិមុខោ គច្ឆតិ តិដ្ឋតិ និសីទតិ វា, តទភិមុខំ បេក្ខនំ អាលោកិតំ , តស្មា តទនុគតំ វិទិសាលោកនំ វិលោកិតន្តិ អាហ ‘‘វិលោកិតំ នាម អនុទិសាបេក្ខន’’ន្តិ។ សម្មជ្ជនបរិភណ្ឌាទិករណេ ឱលោកិតស្ស, ឧល្លោកាហរណាទីសុ ឧល្លោកិតស្ស, បច្ឆតោ អាគច្ឆន្តស្ស បរិស្សយស្ស បរិវជ្ជនាទិវសេន អបលោកិតស្ស ច សិយា សម្ភវោតិ អាហ – ‘‘ឥមិនា វា មុខេន សព្ពានិបិ តានិ គហិតានេវា’’តិ។
Abhimukhaṃ lokitaṃ ālokitanti āha ‘‘puratopekkhana’’nti. Yasmā yaṃdisābhimukho gacchati tiṭṭhati nisīdati vā, tadabhimukhaṃ pekkhanaṃ ālokitaṃ , tasmā tadanugataṃ vidisālokanaṃ vilokitanti āha ‘‘vilokitaṃ nāma anudisāpekkhana’’nti. Sammajjanaparibhaṇḍādikaraṇe olokitassa, ullokāharaṇādīsu ullokitassa, pacchato āgacchantassa parissayassa parivajjanādivasena apalokitassa ca siyā sambhavoti āha – ‘‘iminā vā mukhena sabbānipi tāni gahitānevā’’ti.
កាយសក្ខិន្តិ កាយេន សច្ឆិកតវន្តំ, បច្ចក្ខការិនន្តិ អត្ថោ។ សោហាយស្មា វិបស្សនាកាលេ ឯវ ‘‘យមេវាហំ ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតំ និស្សាយ សាសនេ អនភិរតិអាទិវិប្បការំ បត្តោ, តមេវ សុដ្ឋុ និគ្គហេស្សាមី’’តិ ឧស្សាហជាតោ ពលវហិរោត្តប្បោ, តត្ថ ច កតាធិការត្តា ឥន្ទ្រិយសំវរេ ឧក្កំសបារមិប្បត្តោ, តេនេវ នំ សត្ថា – ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារានំ យទិទំ នន្ទោ’’តិ (អ. និ. ១.២៣០) ឯតទគ្គេ ឋបេសិ។
Kāyasakkhinti kāyena sacchikatavantaṃ, paccakkhakārinanti attho. Sohāyasmā vipassanākāle eva ‘‘yamevāhaṃ indriyesu aguttadvārataṃ nissāya sāsane anabhiratiādivippakāraṃ patto, tameva suṭṭhu niggahessāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo, tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramippatto, teneva naṃ satthā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.230) etadagge ṭhapesi.
សាត្ថកតា ច សប្បាយតា ច វេទិតព្ពា អាលោកិតវិលោកិតស្សាតិ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។ តស្មាតិ កម្មដ្ឋានាវិជហនស្សេវ គោចរសម្បជញ្ញភាវតោតិ វុត្តមេវត្ថំ ហេតុភាវេន បច្ចាមសតិ។ អត្តនោ កម្មដ្ឋានវសេនេវ អាលោកនវិលោកនំ កាតព្ពំ, ខន្ធាទិកម្មដ្ឋានិកេហិ អញ្ញោ ឧបាយោ ន គវេសិតព្ពោតិ អធិប្បាយោ។ យស្មា អាលោកិតាទិសមញ្ញាបិ ធម្មមត្តស្សេវ បវត្តិវិសេសោ, តស្មា តស្ស យាថាវតោ បជាននំ អសម្មោហសម្បជញ្ញន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘អព្ភន្តរេ’’តិអាទិ វុត្តំ។ ចិត្តកិរិយវាយោធាតុវិប្ផារវសេនាតិ កិរិយមយចិត្តសមុដ្ឋានវាយោធាតុយា ចលនាការបវត្តិវសេន។ អធោ សីទតីតិ ថោកំ ឱតរតិ។ ឧទ្ធំ លង្ឃេតីតិ លង្ឃន្តំ វិយ ឧបរិ គច្ឆតិ។
Sātthakatā ca sappāyatā ca veditabbā ālokitavilokitassāti ānetvā sambandho. Tasmāti kammaṭṭhānāvijahanasseva gocarasampajaññabhāvatoti vuttamevatthaṃ hetubhāvena paccāmasati. Attano kammaṭṭhānavaseneva ālokanavilokanaṃ kātabbaṃ, khandhādikammaṭṭhānikehi añño upāyo na gavesitabboti adhippāyo. Yasmā ālokitādisamaññāpi dhammamattasseva pavattiviseso, tasmā tassa yāthāvato pajānanaṃ asammohasampajaññanti dassetuṃ ‘‘abbhantare’’tiādi vuttaṃ. Cittakiriyavāyodhātuvipphāravasenāti kiriyamayacittasamuṭṭhānavāyodhātuyā calanākārapavattivasena. Adho sīdatīti thokaṃ otarati. Uddhaṃ laṅghetīti laṅghantaṃ viya upari gacchati.
អង្គកិច្ចំ សាធយមានន្តិ បធានភូតំ អង្គកិច្ចំ និប្ផាទេន្តំ, ឧបបត្តិភវស្ស សរីរំ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ បឋមជវនេបិ…បេ.… សត្តមជវនេបិ ន ហោតីតិ ឥទំ បញ្ចទ្វារវិញ្ញាណវីថិយំ ‘‘ឥត្ថី បុរិសោ’’តិ រជ្ជនាទីនំ អភាវំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តត្ថ ហិ អាវជ្ជនវោដ្ឋព្ពនានំ អយោនិសោ អាវជ្ជនវោដ្ឋព្ពនវសេន ឥដ្ឋេ ឥត្ថិរូបាទិម្ហិ លោភមត្តំ, អនិដ្ឋេ បដិឃមត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ មនោទ្វារេ បន ‘‘ឥត្ថី បុរិសោ’’តិ រជ្ជនាទិ ហោតិ, តស្ស បញ្ចទ្វារជវនំ មូលំ, យថាវុត្តំ វា សព្ពំ ភវង្គាទិ។ ឯវំ មនោទ្វារជវនស្ស មូលភូតធម្មបរិជាននវសេនេវ មូលបរិញ្ញា វុត្តា, អាគន្តុកតាវកាលិកតា បន បញ្ចទ្វារជវនស្សេវ អបុព្ពភាវវសេន ចេវ ឥត្តរភាវវសេន ច វុត្តា។ ហេដ្ឋុបរិយវសេន ភិជ្ជិត្វា បតិតេសូតិ ហេដ្ឋិមស្ស ឧបរិមស្ស ច អបរាបរំ ភង្គប្បត្តិមាហ។
Aṅgakiccaṃ sādhayamānanti padhānabhūtaṃ aṅgakiccaṃ nipphādentaṃ, upapattibhavassa sarīraṃ hutvāti attho. Paṭhamajavanepi…pe… sattamajavanepi na hotīti idaṃ pañcadvāraviññāṇavīthiyaṃ ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādīnaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha hi āvajjanavoṭṭhabbanānaṃ ayoniso āvajjanavoṭṭhabbanavasena iṭṭhe itthirūpādimhi lobhamattaṃ, aniṭṭhe paṭighamattaṃ uppajjati. Manodvāre pana ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādi hoti, tassa pañcadvārajavanaṃ mūlaṃ, yathāvuttaṃ vā sabbaṃ bhavaṅgādi. Evaṃ manodvārajavanassa mūlabhūtadhammaparijānanavaseneva mūlapariññā vuttā, āgantukatāvakālikatā pana pañcadvārajavanasseva apubbabhāvavasena ceva ittarabhāvavasena ca vuttā. Heṭṭhupariyavasena bhijjitvā patitesūti heṭṭhimassa uparimassa ca aparāparaṃ bhaṅgappattimāha.
តន្តិ ជវនំ។ តស្ស ជវនស្ស ន យុត្តន្តិ សម្ពន្ធោ។ អាគន្តុកោ អព្ភាគតោ។ ឧទយព្ពយបរិច្ឆិន្នោ តាវតកោ កាលោ ឯតេសន្តិ តាវកាលិកានិ។
Tanti javanaṃ. Tassa javanassa na yuttanti sambandho. Āgantuko abbhāgato. Udayabbayaparicchinno tāvatako kālo etesanti tāvakālikāni.
ឯតំ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ។ សមវាយេតិ សាមគ្គិយំ។ តត្ថាតិ បញ្ចក្ខន្ធវសេន អាលោកនវិលោកនេ បញ្ញាយមានេ តព្ពិនិមុត្តោ – កោ ឯកោ អាលោកេតិ, កោ វិលោកេតិ។ ឧបនិស្សយបច្ចយោតិ ឥទំ សុត្តន្តនយេន បរិយាយតោ វុត្តំ។ សហជាតបច្ចយោតិ និទស្សនមត្តមេតំ អញ្ញមញ្ញសម្បយុត្តអត្ថិអវិគតាទិបច្ចយានម្បិ លព្ភនតោ។
Etaṃ asammohasampajaññaṃ. Samavāyeti sāmaggiyaṃ. Tatthāti pañcakkhandhavasena ālokanavilokane paññāyamāne tabbinimutto – ko eko āloketi, ko viloketi. Upanissayapaccayoti idaṃ suttantanayena pariyāyato vuttaṃ. Sahajātapaccayoti nidassanamattametaṃ aññamaññasampayuttaatthiavigatādipaccayānampi labbhanato.
កាលេតិ សមិញ្ជិតុំ យុត្តកាលេ សមិញ្ជន្តស្ស, តថា បសារេតុំ យុត្តកាលេ បសារេន្តស្ស។ ‘‘មណិសប្បោ នាម ឯកា សប្បជាតី’’តិ វទន្តិ។ លឡនន្តិ កម្បនំ, លីឡាករណំ វា។
Kāleti samiñjituṃ yuttakāle samiñjantassa, tathā pasāretuṃ yuttakāle pasārentassa. ‘‘Maṇisappo nāma ekā sappajātī’’ti vadanti. Laḷananti kampanaṃ, līḷākaraṇaṃ vā.
ឧណ្ហបកតិកោ បរិឡាហពហុលកាយោ។ សីលស្ស វិទូសនេន អហិតាវហត្តា មិច្ឆាជីវវសេន ឧប្បន្នំ អសប្បាយំ។ ‘‘ចីវរម្បិ អចេតន’’ន្តិអាទិនា ចីវរស្ស វិយ កាយោបិ អចេតនោតិ កាយស្ស អត្តសុញ្ញតាវិភាវនេន ‘‘អព្ភន្តរេ’’តិអាទិនា វុត្តមេវត្ថំ បរិទីបេន្តោ ឥតរីតរសន្តោសស្ស ការណំ ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘តស្មា’’តិអាទិ។
Uṇhapakatiko pariḷāhabahulakāyo. Sīlassa vidūsanena ahitāvahattā micchājīvavasena uppannaṃ asappāyaṃ. ‘‘Cīvarampi acetana’’ntiādinā cīvarassa viya kāyopi acetanoti kāyassa attasuññatāvibhāvanena ‘‘abbhantare’’tiādinā vuttamevatthaṃ paridīpento itarītarasantosassa kāraṇaṃ dasseti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.
ចតុបញ្ចគណ្ឋិកាហតោតិ អាហតចតុបញ្ចគណ្ឋិកោ, ចតុបញ្ចគណ្ឋិកាហិ វា ហតសោភោ។
Catupañcagaṇṭhikāhatoti āhatacatupañcagaṇṭhiko, catupañcagaṇṭhikāhi vā hatasobho.
អដ្ឋវិធោបិ អត្ថោតិ អដ្ឋវិធោបិ បយោជនវិសេសោ។ មហាសិវត្ថេរវាទវសេន ‘‘ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា’’តិអាទិនា នយេន វុត្តោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឥមស្មិំ បក្ខេ ‘‘នេវ ទវាយាតិអាទិនា នយេនា’’តិ បន ឥទំ បដិក្ខេបង្គទស្សនមុខេន បាឡិ អាគតាតិ កត្វា វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
Aṭṭhavidhopi atthoti aṭṭhavidhopi payojanaviseso. Mahāsivattheravādavasena ‘‘imassa kāyassa ṭhitiyā’’tiādinā nayena vutto daṭṭhabbo. Imasmiṃ pakkhe ‘‘neva davāyātiādinā nayenā’’ti pana idaṃ paṭikkhepaṅgadassanamukhena pāḷi āgatāti katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ.
បថវីសន្ធារកជលស្ស តំសន្ធារកវាយុនា វិយ បរិភុត្តស្ស អាហារស្ស វាយោធាតុយាវ អាសយេ អវដ្ឋានន្តិ អាហ – ‘‘វាយោធាតុវសេនេវ តិដ្ឋតី’’តិ។ អតិហរតីតិ យាវ មុខា អភិហរតិ។ វីតិហរតីតិ តតោ កុច្ឆិយំ វិមិស្សំ ករោន្តោ ហរតិ។ អតិហរតីតិ វា មុខទ្វារំ អតិក្កាមេន្តោ ហរតិ។ វីតិហរតីតិ កុច្ឆិគតំ បស្សតោ ហរតិ។ បរិវត្តេតីតិ អបរាបរំ ចារេតិ។ ឯត្ថ ច អាហារស្ស ធារណបរិវត្តនសញ្ចុណ្ណនវិសោសនានិ បថវីធាតុសហិតា ឯវ វាយោធាតុ ករោតិ, ន កេវលាតិ តានិ បថវីធាតុយា កិច្ចភាវេន វុត្តានិ, សា ឯវ ធារណាទីនិ កិច្ចានិ ករោន្តស្ស សាធារណាតិ វុត្តានិ។ អល្លត្តញ្ច អនុបាលេតីតិ យថា វាយោធាតុអាទីហិ អញ្ញេហិ វិសោសនំ ន ហោតិ, តថា អនុបាលេតិ អល្លភាវំ។ តេជោធាតូតិ គហណីសង្ខាតា តេជោធាតុ។ សា ហិ អន្តោបវិដ្ឋំ អាហារំ បរិបាចេតិ។ អញ្ជសោ ហោតីតិ អាហារស្ស បវិសនាទីនំ មគ្គោ ហោតិ។ អាភុជតីតិ បរិយេសនវសេន, អជ្ឈោហរណជិណ្ណាជិណ្ណតាទិបដិសំវេទនវសេន ច អាវជ្ជេតិ, វិជានាតីតិ អត្ថោ។ តំតំវិជាននស្ស បច្ចយភូតោយេវ ហិ បយោគោ ‘‘សម្មាបយោគោ’’តិ វុត្តោ។ យេន ហិ បយោគេន បរិយេសនាទិ និប្ផជ្ជតិ, សោ តព្ពិសយវិជាននម្បិ និប្ផាទេតិ នាម តទវិនាភាវតោ។ អថ វា សម្មាបយោគំ សម្មាបដិបត្តិំ អន្វាយ អាគម្ម អាភុជតិ សមន្នាហរតិ។ អាភោគបុព្ពកោ ហិ សព្ពោបិ វិញ្ញាណព្យាបារោតិ តថា វុត្តំ។
Pathavīsandhārakajalassa taṃsandhārakavāyunā viya paribhuttassa āhārassa vāyodhātuyāva āsaye avaṭṭhānanti āha – ‘‘vāyodhātuvaseneva tiṭṭhatī’’ti. Atiharatīti yāva mukhā abhiharati. Vītiharatīti tato kucchiyaṃ vimissaṃ karonto harati. Atiharatīti vā mukhadvāraṃ atikkāmento harati. Vītiharatīti kucchigataṃ passato harati. Parivattetīti aparāparaṃ cāreti. Ettha ca āhārassa dhāraṇaparivattanasañcuṇṇanavisosanāni pathavīdhātusahitā eva vāyodhātu karoti, na kevalāti tāni pathavīdhātuyā kiccabhāvena vuttāni, sā eva dhāraṇādīni kiccāni karontassa sādhāraṇāti vuttāni. Allattañca anupāletīti yathā vāyodhātuādīhi aññehi visosanaṃ na hoti, tathā anupāleti allabhāvaṃ. Tejodhātūti gahaṇīsaṅkhātā tejodhātu. Sā hi antopaviṭṭhaṃ āhāraṃ paripāceti. Añjaso hotīti āhārassa pavisanādīnaṃ maggo hoti. Ābhujatīti pariyesanavasena, ajjhoharaṇajiṇṇājiṇṇatādipaṭisaṃvedanavasena ca āvajjeti, vijānātīti attho. Taṃtaṃvijānanassa paccayabhūtoyeva hi payogo ‘‘sammāpayogo’’ti vutto. Yena hi payogena pariyesanādi nipphajjati, so tabbisayavijānanampi nipphādeti nāma tadavinābhāvato. Atha vā sammāpayogaṃ sammāpaṭipattiṃ anvāya āgamma ābhujati samannāharati. Ābhogapubbako hi sabbopi viññāṇabyāpāroti tathā vuttaṃ.
គមនតោតិ ភិក្ខាចារវសេន គោចរគាមំ ឧទ្ទិស្ស គមនតោ។ បរិយេសនតោតិ គោចរគាមេ ភិក្ខត្ថំ អាហិណ្ឌនតោ។ បរិភោគតោតិ អាហារស្ស បរិភុញ្ជនតោ។ អាសយតោតិ បិត្តាទិអាសយតោ។ អាសយតិ ឯត្ថ ឯកជ្ឈំ បវត្តមានោបិ កម្មពលវវត្ថិតោ ហុត្វា មរិយាទវសេន អញ្ញមញ្ញំ អសង្ករតោ សយតិ តិដ្ឋតិ បវត្តតីតិ អាសយោ, អាមាសយស្ស ឧបរិ តិដ្ឋនកោ បិត្តាទិកោ។ មរិយាទត្ថោ ហិ អយមាការោ។ និធេតិ យថាភុត្តោ អាហារោ និចិតោ ហុត្វា តិដ្ឋតិ ឯត្ថាតិ និធានំ, អាមាសយោ, តតោ និធានតោ។ អបរិបក្កតោតិ គហណីសង្ខាតេន កម្មជតេជេន អវិបក្កតោ។ បរិបក្កតោតិ យថាភុត្តស្ស អាហារស្ស វិបក្កភាវតោ។ ផលតោតិ និប្ផត្តិតោ។ និស្សន្ទតោតិ ឥតោ ចិតោ ច វិស្សន្ទនតោ ។ សម្មក្ខនតោតិ សព្ពសោ មក្ខនតោ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គសំវណ្ណនាយ (វិសុទ្ធិ. មហាដី. ១.២៩៤) គហេតព្ពោ។
Gamanatoti bhikkhācāravasena gocaragāmaṃ uddissa gamanato. Pariyesanatoti gocaragāme bhikkhatthaṃ āhiṇḍanato. Paribhogatoti āhārassa paribhuñjanato. Āsayatoti pittādiāsayato. Āsayati ettha ekajjhaṃ pavattamānopi kammabalavavatthito hutvā mariyādavasena aññamaññaṃ asaṅkarato sayati tiṭṭhati pavattatīti āsayo, āmāsayassa upari tiṭṭhanako pittādiko. Mariyādattho hi ayamākāro. Nidheti yathābhutto āhāro nicito hutvā tiṭṭhati etthāti nidhānaṃ, āmāsayo, tato nidhānato. Aparipakkatoti gahaṇīsaṅkhātena kammajatejena avipakkato. Paripakkatoti yathābhuttassa āhārassa vipakkabhāvato. Phalatoti nipphattito. Nissandatoti ito cito ca vissandanato . Sammakkhanatoti sabbaso makkhanato. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāya (visuddhi. mahāṭī. 1.294) gahetabbo.
សរីរតោ សេទា មុច្ចន្តីតិ វេគសន្ធារណេន ឧប្បន្នបរិឡាហតោ សរីរតោ សេទា មុច្ចន្តិ។ អញ្ញេ ច រោគា កណ្ណសូលភគន្ទរាទយោ។ អដ្ឋានេតិ មនុស្សាមនុស្សបរិគ្គហេ អយុត្តដ្ឋានេ ខេត្តទេវាយតនាទិកេ។ កុទ្ធា ហិ មនុស្សា អមនុស្សាបិ វា ជីវិតក្ខយំ បាបេន្តិ។ វិស្សដ្ឋត្តា នេវ តស្ស ភិក្ខុនោ អត្តនោ, កស្សចិ អនិស្សជ្ជិតត្តា ជិគុច្ឆនីយត្តា ច ន បរស្ស, ឧទកតុម្ពតោតិ វេឡុនាឡិអាទិឧទកភាជនតោ។ តន្តិ ឆឌ្ឌិតឧទកំ។
Sarīrato sedā muccantīti vegasandhāraṇena uppannapariḷāhato sarīrato sedā muccanti. Aññe ca rogā kaṇṇasūlabhagandarādayo. Aṭṭhāneti manussāmanussapariggahe ayuttaṭṭhāne khettadevāyatanādike. Kuddhā hi manussā amanussāpi vā jīvitakkhayaṃ pāpenti. Vissaṭṭhattā neva tassabhikkhuno attano, kassaci anissajjitattā jigucchanīyattā ca na parassa, udakatumbatoti veḷunāḷiādiudakabhājanato. Tanti chaḍḍitaudakaṃ.
ឯត្ថ ច ឯកោ ឥរិយាបថោ ទ្វីសុ ឋានេសុ អាគតោ, សោ បុព្ពេ អភិក្កមបដិក្កមគហណេន។ ‘‘គមនេបិ បុរតោ បច្ឆតោ ច កាយស្ស អភិហរណំ វុត្តន្តិ ឥធ គមនមេវ គហិត’’ន្តិ អបរេ។ យស្មា ឥធ សម្បជញ្ញកថាយំ អសម្មោហសម្បជញ្ញមេវ ធុរំ, តស្មា អន្តរន្តរេ ឥរិយាបថេ បវត្តានំ រូបារូបធម្មានំ តត្ថ តត្ថេវ និរោធទស្សនវសេន សម្បជានការិតា គហិតាតិ។ មជ្ឈិមភាណកា បន ឯវំ វទន្តិ – ឯកោ ហិ ភិក្ខុ គច្ឆន្តោ អញ្ញំ ចិន្តេន្តោ, អញ្ញំ វិតក្កេន្តោ គច្ឆតិ, ឯកោ កម្មដ្ឋានំ អវិស្សជ្ជេត្វាវ គច្ឆតិ, តថា ឯកោ តិដ្ឋន្តោ, និសីទន្តោ, សយន្តោ អញ្ញំ ចិន្តេន្តោ, អញ្ញំ វិតក្កេន្តោ សយតិ, ឯកោ កម្មដ្ឋានំ អវិស្សជ្ជេត្វាវ សយតិ។ ឯត្តកេន បន ន បាកដំ ហោតីតិ ចង្កមនេន ទីបេន្តិ។ យោ ភិក្ខុ ចង្កមនំ ឱតរិត្វា ចង្កមនកោដិយំ ឋិតោ បរិគ្គណ្ហាតិ – ‘‘បាចីនចង្កមនកោដិយំ បវត្តា រូបារូបធម្មា បច្ឆិមចង្កមនកោដិំ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា, បច្ឆិមចង្កមនកោដិយំ បវត្តាបិ បាចីនចង្កមនកោដិំ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា, ចង្កមនមជ្ឈេ បវត្តា ឧភោ កោដិយោ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា, ចង្កមនេ បវត្តា រូបារូបធម្មា ឋានំ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា, ឋានេ បវត្តា និសជ្ជំ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា, និសជ្ជាយ បវត្តា សយនំ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា’’តិ, ឯវំ បរិគ្គណ្ហន្តោ បរិគ្គណ្ហន្តោ ឯវ ចិត្តំ ភវង្គំ ឱតារេតិ, ឧដ្ឋហន្តោ បន កម្មដ្ឋានំ គហេត្វាវ ឧដ្ឋហតិ។ អយំ ភិក្ខុ គតាទីសុ សម្បជានការី នាម ហោតីតិ។
Ettha ca eko iriyāpatho dvīsu ṭhānesu āgato, so pubbe abhikkamapaṭikkamagahaṇena. ‘‘Gamanepi purato pacchato ca kāyassa abhiharaṇaṃ vuttanti idha gamanameva gahita’’nti apare. Yasmā idha sampajaññakathāyaṃ asammohasampajaññameva dhuraṃ, tasmā antarantare iriyāpathe pavattānaṃ rūpārūpadhammānaṃ tattha tattheva nirodhadassanavasena sampajānakāritā gahitāti. Majjhimabhāṇakā pana evaṃ vadanti – eko hi bhikkhu gacchanto aññaṃ cintento, aññaṃ vitakkento gacchati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva gacchati, tathā eko tiṭṭhanto, nisīdanto, sayanto aññaṃ cintento, aññaṃ vitakkento sayati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva sayati. Ettakena pana na pākaṭaṃ hotīti caṅkamanena dīpenti. Yo bhikkhu caṅkamanaṃ otaritvā caṅkamanakoṭiyaṃ ṭhito pariggaṇhāti – ‘‘pācīnacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattā rūpārūpadhammā pacchimacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, pacchimacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattāpi pācīnacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, caṅkamanamajjhe pavattā ubho koṭiyo appatvā ettheva niruddhā, caṅkamane pavattā rūpārūpadhammā ṭhānaṃ appatvā ettheva niruddhā, ṭhāne pavattā nisajjaṃ appatvā ettheva niruddhā, nisajjāya pavattā sayanaṃ appatvā ettheva niruddhā’’ti, evaṃ pariggaṇhanto pariggaṇhanto eva cittaṃ bhavaṅgaṃ otāreti, uṭṭhahanto pana kammaṭṭhānaṃ gahetvāva uṭṭhahati. Ayaṃ bhikkhu gatādīsu sampajānakārī nāma hotīti.
ឯវម្បិ សុត្តេ កម្មដ្ឋានំ អវិភូតំ ហោតិ, កម្មដ្ឋានំ អវិភូតំ ន កាតព្ពំ, តស្មា សោ ភិក្ខុ យាវ សក្កោតិ, តាវ ចង្កមិត្វា ឋត្វា និសីទិត្វា សយមានោ ឯវំ បរិគ្គហេត្វា សយតិ – ‘‘កាយោ អចេតនោ មញ្ចោ អចេតនោ, កាយោ ន ជានាតិ ‘អហំ មញ្ចេ សយិតោ’តិ, មញ្ចោបិ ន ជានាតិ ‘មយិ កាយោ សយិតោ’តិ, អចេតនោ កាយោ អចេតនេ មញ្ចេ សយិតោ’’តិ, ឯវំ បរិគ្គណ្ហន្តោ ឯវ ចិត្តំ ភវង្គំ ឱតារេតិ, បពុជ្ឈន្តោ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វាវ បពុជ្ឈតីតិ អយំ សុត្តេ សម្បជានការី នាម ហោតិ។ កាយិកាទិកិរិយានិព្ពត្តនេន តម្មយត្តា អាវជ្ជនកិរិយានិព្ពត្តកត្តា អាវជ្ជនកិរិយាសមុដ្ឋិតត្តា ច ជវនំ, សព្ពម្បិ វា ឆទ្វារប្បវត្តំ កិរិយាមយបវត្តំ នាម, តស្មិំ សតិ ជាគរិតំ នាម ហោតីតិ បរិគ្គណ្ហន្តោ ជាគរិតេ សម្បជានការី នាម។ អបិច រត្តិន្ទិវំ ឆ កោដ្ឋាសេ កត្វា បញ្ច កោដ្ឋាសេ ជគ្គន្តោបិ ជាគរិតេ សម្បជានការី នាម ហោតីតិ។
Evampi sutte kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ na kātabbaṃ, tasmā so bhikkhu yāva sakkoti, tāva caṅkamitvā ṭhatvā nisīditvā sayamāno evaṃ pariggahetvā sayati – ‘‘kāyo acetano mañco acetano, kāyo na jānāti ‘ahaṃ mañce sayito’ti, mañcopi na jānāti ‘mayi kāyo sayito’ti, acetano kāyo acetane mañce sayito’’ti, evaṃ pariggaṇhanto eva cittaṃ bhavaṅgaṃ otāreti, pabujjhanto kammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhatīti ayaṃ sutte sampajānakārī nāma hoti. Kāyikādikiriyānibbattanena tammayattā āvajjanakiriyānibbattakattā āvajjanakiriyāsamuṭṭhitattā ca javanaṃ, sabbampi vā chadvārappavattaṃ kiriyāmayapavattaṃ nāma, tasmiṃ sati jāgaritaṃ nāma hotīti pariggaṇhanto jāgarite sampajānakārī nāma. Apica rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā pañca koṭṭhāse jaggantopi jāgarite sampajānakārī nāma hotīti.
វិមុត្តាយតនសីសេ ឋត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោបិ ពាត្តិំសតិរច្ឆានកថំ បហាយ ទសកថាវត្ថុនិស្សិតសប្បាយកថំ កថេន្តោបិ ភាសិតេ សម្បជានការី នាម ហោតិ។ អដ្ឋតិំសាយ អារម្មណេសុ ចិត្តរុចិយំ អារម្មណំ មនសិការំ បវត្តេន្តោបិ ទុតិយជ្ឈានំ សមាបន្នោបិ តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការី នាម។ ទុតិយញ្ហិ ឈានំ វចីសង្ខារប្បហានតោ វិសេសតោ តុណ្ហីភាវោ នាមាតិ។ ឱដ្ឋេ ចាតិអាទីសុ ច-សទ្ទេន កណ្ឋសីសនាភិអាទីនំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ តទនុរូបំ បយោគន្តិ តស្ស ឧប្បត្តិយា អនុច្ឆវិកំ ចិត្តស្ស បវត្តិអាការសញ្ញិតំ បយោគំ, យតោ សព្ពេ វិចារាទយោ និប្ផជ្ជន្តិ។ ឧបាទារូបបវត្តិយាតិ វិញ្ញត្តិវិការសហិតសទ្ទាយតនុប្បត្តិយា។ ឯវន្តិ វុត្តប្បការេន។ សត្តសុបិ ឋានេសុ អសម្មុយ្ហនវសេន ‘‘មិស្សក’’ន្តិ វុត្តំ។ មគ្គសម្មាសតិយាបិ កាយានុបស្សនាទិអនុរូបត្តា សម្បជញ្ញានុរូបបុព្ពភាគំ សត្តដ្ឋានិយស្ស ឯកន្តលោកិយត្តា។
Vimuttāyatanasīse ṭhatvā dhammaṃ desentopi bāttiṃsatiracchānakathaṃ pahāya dasakathāvatthunissitasappāyakathaṃ kathentopi bhāsite sampajānakārī nāma hoti. Aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu cittaruciyaṃ ārammaṇaṃ manasikāraṃ pavattentopi dutiyajjhānaṃ samāpannopi tuṇhībhāve sampajānakārī nāma. Dutiyañhi jhānaṃ vacīsaṅkhārappahānato visesato tuṇhībhāvo nāmāti. Oṭṭhe cātiādīsu ca-saddena kaṇṭhasīsanābhiādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tadanurūpaṃ payoganti tassa uppattiyā anucchavikaṃ cittassa pavattiākārasaññitaṃ payogaṃ, yato sabbe vicārādayo nipphajjanti. Upādārūpapavattiyāti viññattivikārasahitasaddāyatanuppattiyā. Evanti vuttappakārena. Sattasupi ṭhānesu asammuyhanavasena ‘‘missaka’’nti vuttaṃ. Maggasammāsatiyāpi kāyānupassanādianurūpattā sampajaññānurūpapubbabhāgaṃ sattaṭṭhāniyassa ekantalokiyattā.
សតិសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Satisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ២. សតិសុត្តំ • 2. Satisuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ២. សតិសុត្តវណ្ណនា • 2. Satisuttavaṇṇanā
