| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
೨. ಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
2. Satisuttavaṇṇanā
೩೬೮. ಸರತೀತಿ ಸತೋ। ಅಯಂ ಪನ ನ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಸತಿಯಾ ಸತೋ, ಅಥ ಖೋ ಏದಿಸಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಯಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಚತುಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪಞ್ಞಾಯ, ಅಭಿಕ್ಕಮನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಗಮನ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಪಟಿಕ್ಕಮನಂ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪಟಿಕ್ಕನ್ತಂ ನಿವತ್ತನ’’ನ್ತಿ। ನಿವತ್ತನಞ್ಚ ನಿವತ್ತಿಮತ್ತಂ, ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪನ ಗಮನಂ ಗಮನಮೇವ। ಕಾಯಂ ಅಭಿಹರನ್ತೋ ಅಭಿಗಮನವಸೇನ ಕಾಯಂ ನಾಮೇನ್ತೋ। ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾಸಯನೇಸು ಯೋ ಗಮನಾದಿವಿಧಿನಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಭಿಹಾರೋ, ಸೋ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ, ಪಚ್ಛತೋ ಅಪಹರಣಂ ಪಟಿಕ್ಕಮೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಠಾನೇಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆಸನಸ್ಸಾತಿ ಪೀಠಕಾದಿಆಸನಸ್ಸ। ಪುರಿಮಅಙ್ಗಾಭಿಮುಖೋತಿ ಅಟನಿಕಾದಿಪುರಿಮಾವಯವಾಭಿಮುಖೋ। ಸಂಸರನ್ತೋತಿ ಸಂಸಪ್ಪನ್ತೋ। ಪಚ್ಚಾಸಂಸರನ್ತೋತಿ ಪಟಿಆಸಪ್ಪನ್ತೋ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸರೀರಸ್ಸೇವ ಅಭಿಮುಖಸಂಸಪ್ಪನಪಟಿಆಸಪ್ಪನಾನಿ ನಿದಸ್ಸೇತಿ।
368. Saratīti sato. Ayaṃ pana na yāya kāyaci satiyā sato, atha kho edisāyāti dassento ‘‘kāyādianupassanāsatiyā’’ti āha. Catusampajaññapaññāyāti catubbidhasampajaññapaññāya, abhikkamanaṃ abhikkantanti āha – ‘‘abhikkantaṃ vuccati gamana’’nti. Tathā paṭikkamanaṃ paṭikkantanti vuttaṃ – ‘‘paṭikkantaṃ nivattana’’nti. Nivattanañca nivattimattaṃ, nivattitvā pana gamanaṃ gamanameva. Kāyaṃ abhiharanto abhigamanavasena kāyaṃ nāmento. Ṭhānanisajjāsayanesu yo gamanādividhinā kāyassa purato abhihāro, so abhikkamo, pacchato apaharaṇaṃ paṭikkamoti dassento ‘‘ṭhānepī’’tiādimāha. Āsanassāti pīṭhakādiāsanassa. Purimaaṅgābhimukhoti aṭanikādipurimāvayavābhimukho. Saṃsarantoti saṃsappanto. Paccāsaṃsarantoti paṭiāsappanto. Eseva nayoti iminā sarīrasseva abhimukhasaṃsappanapaṭiāsappanāni nidasseti.
ಸಮ್ಮಾ ಪಜಾನನಂ ಸಮ್ಪಜಾನಂ। ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕರಣಸೀಲೋ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕಾರೀ’’ತಿ। ಸಮ್ಪಜಾನಮೇವ ಹಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸೇವ ವಾ ಕಾರೀತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸೇವ ಕರಣಸೀಲೋ। ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಕರೋತೇವಾತಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಏವ, ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸೇವ ವಾ ಕಾರೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ।
Sammā pajānanaṃ sampajānaṃ. Tena attanā kātabbakiccassa karaṇasīlo sampajānakārīti āha – ‘‘sampajaññena sabbakiccakārī’’ti. Sampajānameva hi sampajaññaṃ. Sampajaññasseva vā kārīti sampajaññasseva karaṇasīlo. Sampajaññaṃ karotevāti abhikkantādīsu asammohaṃ uppādeti eva, sampajānasseva vā kāro etassa atthīti sampajānakārī.
ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢಿತಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಹ ಅತ್ಥೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಸಾತ್ಥಕಂ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದಿ, ಸಾತ್ಥಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಸಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಾವಹಸ್ಸ ಹಿತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಚ ಪವತ್ತೇಸು ಅವಿಜಹಿತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಗೋಚರೇ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಮೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ತುಲಯಿತ್ವಾ ತೀರೇತ್ವಾ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಘದಸ್ಸನೇನೇವ ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾದಿಅತ್ಥಂ ಗಮನಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಅಸುಭದಸ್ಸನಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೋ ಏಸೋ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನುಪ್ಪಾದನಮ್ಪಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವುದ್ಧಿ ಏವ। ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇತಿ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣದ್ವಾರೇ, ತಥಾ ಪಚ್ಛಿಮದ್ವಾರೇತಿಆದೀಸು। ಅಭಯವಾಪಿ ಪಾಳಿಯನ್ತಿ ಅಭಯವಾಪಿಯಾ ಪುರತ್ಥಿಮತೀರೇ।
Dhammato vaḍḍhitasaṅkhātena saha atthena vattatīti sātthakaṃ, abhikkantādi, sātthakassa sampajānanaṃ sātthakasampajaññaṃ. Sappāyassa attano upakārāvahassa hitassa sampajānanaṃ sappāyasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu bhikkhācāragocare, aññatthāpi ca pavattesu avijahite kammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ. Pariggaṇhitvāti tulayitvā tīretvā, paṭisaṅkhāyāti attho. Saṅghadassaneneva uposathapavāraṇādiatthaṃ gamanaṃ saṅgahitaṃ. Asubhadassanādīti ādi-saddena kasiṇaparikammādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘cetiyaṃ disvāpi hī’’tiādi vuttaṃ. Arahattaṃ pāpuṇātīti ukkaṭṭhaniddeso eso. Samathavipassanuppādanampi hi bhikkhuno vuddhi eva. Dakkhiṇadvāreti cetiyaṅgaṇassa dakkhiṇadvāre, tathā pacchimadvāretiādīsu. Abhayavāpi pāḷiyanti abhayavāpiyā puratthimatīre.
ಬುದ್ಧವಂಸ-ಅರಿಯವಂಸ-ಚೇತಿಯವಂಸ-ದೀಪವಂಸಾದಿವಂಸಕಥನತೋ ಮಹಾಅರಿಯವಂಸಭಾಣಕೋ ಥೇರೋ। ಪಞ್ಞಾಯನಟ್ಠಾನೇತಿ ಚೇತಿಯಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯನಟ್ಠಾನೇ। ಏಕಪದುದ್ಧಾರೇತಿ ಪದುದ್ಧಾರಪತಿಟ್ಠಾನಪರಿವತ್ತನಂ ಅಕತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅವಟ್ಠಾನೇ। ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ।
Buddhavaṃsa-ariyavaṃsa-cetiyavaṃsa-dīpavaṃsādivaṃsakathanato mahāariyavaṃsabhāṇako thero. Paññāyanaṭṭhāneti cetiyassa paññāyanaṭṭhāne. Ekapaduddhāreti paduddhārapatiṭṭhānaparivattanaṃ akatvā ekasmiṃyeva avaṭṭhāne. Kecīti abhayagirivāsino.
ತಸ್ಮಿಂ ಪನಾತಿ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಅತ್ಥೇಪಿ ಗಮನೇ। ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢೀತಿ ಯಂ ಸಾತ್ಥಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಗಮನಂ, ತಂ ಸಪ್ಪಾಯಮೇವಾತಿ ಸಿಯಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಸಙ್ಕಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಂ ತಾವಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಚಿತ್ತಕಮ್ಮರೂಪಕಾನಿ ವಿಯಾತಿ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕತಾ ಪಟಿಮಾಯೋ ವಿಯ, ಯನ್ತಪಯೋಗೇನ ವಾ ವಿಚಿತ್ತಕಮ್ಮಾ ಪಟಿಮಾಯ ಸದಿಸಾ ಯನ್ತರೂಪಕಾ ವಿಯ। ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಂ ಗೇಹಸ್ಸಿತಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಯೋನಿಸೋ ಓಲೋಕನಾದಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೮)। ಹತ್ಥಿಆದಿಸಮ್ಮದ್ದೇನ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ। ವಿಸಭಾಗರೂಪದಸ್ಸನಾದಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋ।
Tasmiṃ panāti sātthakasampajaññavasena pariggahitaatthepi gamane. Attho nāma dhammato vaḍḍhīti yaṃ sātthakanti adhippetaṃ gamanaṃ, taṃ sappāyamevāti siyā kassaci āsaṅkāti tannivattanatthaṃ ‘‘cetiyadassanaṃ tāvā’’tiādi āraddhaṃ. Cittakammarūpakāni viyāti cittakammakatā paṭimāyo viya, yantapayogena vā vicittakammā paṭimāya sadisā yantarūpakā viya. Asamapekkhanaṃ gehassitaaññāṇupekkhāvasena ārammaṇe ayoniso olokanādi. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassā’’tiādi (ma. ni. 3.308). Hatthiādisammaddena jīvitantarāyo. Visabhāgarūpadassanādinā brahmacariyantarāyo.
ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುವತ್ತನಕಥಾ ಆಚಿಣ್ಣಾ, ಅನನುವತ್ತನಕಥಾ ಪನ ತಸ್ಸಾ ಅಪರಾ ದುತಿಯಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ದ್ವೇ ಕಥಾ ನಾಮ ನ ಕಥಿತಪುಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಸಚೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವುತ್ತಾಕಾರಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ, ನ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮಾಸುಭ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ।
Pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhūnaṃ anuvattanakathā āciṇṇā, ananuvattanakathā pana tassā aparā dutiyā nāma hotīti āha – ‘‘dve kathā nāma na kathitapubbā’’ti. Evanti iminā ‘‘sace panā’’tiādikaṃ sabbampi vuttākāraṃ paccāmasati, na ‘‘purisassa mātugāmāsubha’’ntiādikaṃ vuccamānaṃ.
ಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಭಾವನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಗೋಚರ’’ನ್ತಿ। ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಉಗ್ಗಹಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾದನವಸೇನ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ।
Yogakammassa pavattiṭṭhānatāya bhāvanāya ārammaṇaṃ kammaṭṭhānaṃ vuccatīti āha ‘‘kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocara’’nti. Uggahetvāti yathā uggahanimittaṃ uppajjati, evaṃ uggahakosallassa sampādanavasena uggahetvā.
ಹರತೀತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ಯಾವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕಮಾ ಅನುಯುಞ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಪಚ್ಚಾಹರತೀತಿ ಆಹಾರೂಪಭೋಗತೋ ಯಾವ ದಿವಾಟ್ಠಾನುಪಸಙ್ಕಮನಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಪಟಿನೇತಿ। ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ವತ್ತಾನಂ ಪರಿಪೂರಣವಸೇನ ವತ್ತತಿ। ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮುಖಧೋವನಾದಿಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ। ದ್ವೇ ತಯೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇತಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ನಿಸಜ್ಜಾವಾರೇ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಉಣ್ಹಾಸನಾನಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಉಸುಮಂ ಗಾಹಾಪೇನ್ತೋ’’ತಿ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮುಖೇನೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ಏವ। ತೇನ ‘‘ಪತ್ತೋಪಿ ಅಚೇತನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಯಥಾಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥೇವಾತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಮೇವ। ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯತೋ ಸರೀರಚೇತಿಯಂ ಗರುತರನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಚೇತಿಯವನ್ದನಾಯ ಪಠಮಂ ಕರಣೀಯತಾ ವುತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ – ‘‘ಚೇತಿಯಂ ಬಾಧಯಮಾನಾ ಬೋಧಿಸಾಖಾ ಹರಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಗುಣಾನುಸ್ಸರಣವಸೇನೇವ ಬೋಧಿಞ್ಚ ಪಣಿಪಾತಕರಣನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ವಿಯ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಗಾಮಸಮೀಪೇತಿ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಟ್ಠಾನೇ।
Haratīti kammaṭṭhānaṃ pavatteti, yāva piṇḍapātapaṭikkamā anuyuñjatīti attho. Na paccāharatīti āhārūpabhogato yāva divāṭṭhānupasaṅkamanā kammaṭṭhānaṃ na paṭineti. Samādāya vattati sammā ādiyitvā tesaṃ vattānaṃ paripūraṇavasena vattati. Sarīraparikammanti mukhadhovanādisarīrapaṭijagganaṃ. Dve tayo pallaṅketi dve tayo nisajjāvāre dve tīṇi uṇhāsanāni. Tenāha – ‘‘usumaṃ gāhāpento’’ti. Kammaṭṭhānasīsenevāti kammaṭṭhānamukheneva kammaṭṭhānaṃ avijahanto eva. Tena ‘‘pattopi acetano’’tiādinā pavattetabbakammaṭṭhānaṃ, yathāparihariyamānaṃ vā kammaṭṭhānaṃ avijahitvāti dasseti. Tathevāti tikkhattumeva. Paribhogacetiyato sarīracetiyaṃ garutaranti katvā ‘‘cetiyaṃ vanditvā’’ti cetiyavandanāya paṭhamaṃ karaṇīyatā vuttā. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘cetiyaṃ bādhayamānā bodhisākhā haritabbā’’ti vuttā. Buddhaguṇānussaraṇavaseneva bodhiñca paṇipātakaraṇanti āha – ‘‘buddhassa bhagavato sammukhā viya nipaccakāraṃ dassetvā’’ti. Gāmasamīpeti gāmassa upacāraṭṭhāne.
ಜನಸಙ್ಗಹಣತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಮಯಿ ಅಕಥೇನ್ತೇ ಏತೇಸಂ ಕೋ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಾನುಗ್ಗಹೇನ ಜನಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮಕಥಾ ನಾಮ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ಏವಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ತದನುಗುಣಂಯೇವ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ। ಅನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇನೇವಾತಿ ಪರಿಚಿತೋ ಅಪರಿಚಿತೋತಿಆದಿವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಕೋಟಿಯಾ ಏವ, ಸಮಾಗಮಮತ್ತೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಯೇತಿ ಪರಚಕ್ಕಾದಿಭಯೇ।
Janasaṅgahaṇatthanti ‘‘mayi akathente etesaṃ ko kathessatī’’ti dhammānuggahena janasaṅgahaṇatthaṃ. Tasmāti yasmā ‘‘dhammakathā nāma kathetabbā evā’’ti aṭṭhakathācariyā vadanti, yasmā ca dhammakathā kammaṭṭhānavinimuttā nāma natthi, tasmā. Kammaṭṭhānasīsenevāti attanā parihariyamānaṃ kammaṭṭhānaṃ avijahanto tadanuguṇaṃyeva dhammakathaṃ kathetvā. Anumodanaṃ katvāti etthāpi ‘‘kammaṭṭhānasīsenevā’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Sampattaparicchedenevāti paricito aparicitotiādivibhāgaṃ akatvā sampattakoṭiyā eva, samāgamamattenevāti attho. Bhayeti paracakkādibhaye.
ಕಮ್ಮಜತೇಜೋತಿ ಗಹಣಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವೀಥಿಂ ನಾರೋಹತಿ ಖುದಾಪರಿಸ್ಸಮೇನ ಕಿಲನ್ತಕಾಯತ್ತಾ ಸಮಾಧಾನಾಭಾವತೋ। ಅವಸೇಸಟ್ಠಾನೇತಿ ಯಾಗುಯಾ ಅಗ್ಗಹಿತಟ್ಠಾನೇ। ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನುಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದ-ದಸ್ಸನಮೇತಂ, ಯಥಾ ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖಂ ಪವತ್ತಾಯ ಸರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನವಿಚ್ಛೇದೋ, ಏವಮೇತಸ್ಸಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನುಪಟ್ಠಾನಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Kammajatejoti gahaṇiṃ sandhāyāha. Kammaṭṭhānavīthiṃ nārohati khudāparissamena kilantakāyattā samādhānābhāvato. Avasesaṭṭhāneti yāguyā aggahitaṭṭhāne. Poṅkhānupoṅkhanti kammaṭṭhānupaṭṭhānassa aviccheda-dassanametaṃ, yathā poṅkhānupoṅkhaṃ pavattāya sarapaṭipāṭiyā anavicchedo, evametassapi kammaṭṭhānupaṭṭhānassāti vuttaṃ hoti.
ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ ಭಾವನಾನುಯೋಗೇ। ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪೂರಣೇನ ಸಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಕಾಮೇ ಅವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ। ಕಾಯೇ ಅವೀತರಾಗೋ। ರೂಪೇ ಅವೀತರಾಗೋ। ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಾವದೇಹಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಂ ಪಸ್ಸಸುಖಂ ಮಿದ್ಧಸುಖಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ। ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೨೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಪಞ್ಚವಿಧಚೇತೋವಿನಿಬನ್ಧಚಿತ್ತೋ। ಚರಿತ್ವಾತಿ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ।
Nikkhittadhuro bhāvanānuyoge. Vattapaṭipattiyā apūraṇena sabbavattāni bhinditvā. Kāme avītarāgo hoti. Kāye avītarāgo. Rūpe avītarāgo. Yāvadatthaṃ udarāvadehaṃ bhuñjitvā seyyasukhaṃ passasukhaṃ middhasukhaṃ anuyutto viharati. Aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyaṃ caratī’’ti (dī. ni. 3.320; ma. ni. 1.186) evaṃ vuttaṃ pañcavidhacetovinibandhacitto. Caritvāti pavattitvā.
ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತವಸೇನಾತಿ ಭಾವನಾಸಹಿತಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಂ ಗಮನಪಚ್ಚಾಗಮನಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕಂ, ತದೇವ ವತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ಅತ್ತನೋ ಹಿತಸುಖಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ತಕಾಮಾ, ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದವನ್ತೋ। ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಹಿ ಹಿತಂ ತಂನಿಮಿತ್ತಕಞ್ಚ ಸುಖನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತನಿಯತ್ತಾ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ ಚ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಅತ್ತದೀಪಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹರಥ ಅತ್ತಸರಣಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೪೩)। ತಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ತಕಾಮಾ। ಉಸಭಂ ನಾಮ ವೀಸತಿ ಯಟ್ಠಿಯೋ। ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಾಯ ಪಾಸಾಣಸಞ್ಞಾಯ, ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಮಾಗತಾ’’ತಿ ಜಾನನ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೋ ಏವ ನಯೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಕೋ ಯೋ ಠಾನೇ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಏವ ನಿಸಜ್ಜಾಯಪಿ ನಯೋ। ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಛಿನ್ನಭತ್ತಭಾವಭಯೇನಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತಿ।
Gatapaccāgatikavattavasenāti bhāvanāsahitaṃyeva bhikkhāya gatapaccāgataṃ gamanapaccāgamanaṃ etassa atthīti gatapaccāgatikaṃ, tadeva vattaṃ, tassa vasena. Attano hitasukhaṃ kāmenti icchantīti attakāmā, dhammacchandavanto. ‘‘Dhammo’’ti hi hitaṃ taṃnimittakañca sukhanti. Atha vā viññūnaṃ dhammānaṃ attaniyattā attabhāvaparicchannattā ca attā nāma dhammo. Tenāha bhagavā – ‘‘attadīpā, bhikkhave, viharatha attasaraṇā’’tiādi (saṃ. ni. 3.43). Taṃ kāmenti icchantīti attakāmā. Usabhaṃ nāma vīsati yaṭṭhiyo. Tāya saññāyāti tāya pāsāṇasaññāya, ‘‘ettakaṃ ṭhānamāgatā’’ti jānantāti adhippāyo. So eva nayo ayaṃ bhikkhūtiādiko yo ṭhāne vutto, so eva nisajjāyapi nayo. Pacchato āgacchantānaṃ chinnabhattabhāvabhayenapi yonisomanasikāraṃ paribrūheti.
ಮದ್ದನ್ತಾತಿ ಧಞ್ಞಕರಣಟ್ಠಾನೇ ಸಾಲಿಸೀಸಾನಿ ಮದ್ದನ್ತಾ। ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅತ್ಥಾಯ ಲೋಕನಾಥೇನ ಛ ವಸ್ಸಾನಿ ಕತಂ ದುಕ್ಕರಚರಿಯಂ ಏವಾಹಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂಜಾ ಹಿ ಸತ್ಥುಪೂಜಾ, ನ ಆಮಿಸಪೂಜಾತಿ। ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥಕಾಲವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಭೋಜನಾದಿಕಾಲೇಸು ಅವಸ್ಸಂ ಕಾತಬ್ಬನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ।
Maddantāti dhaññakaraṇaṭṭhāne sālisīsāni maddantā. Mahāpadhānaṃ pūjessāmīti amhākaṃ atthāya lokanāthena cha vassāni kataṃ dukkaracariyaṃ evāhaṃ yathāsatti pūjessāmīti. Paṭipattipūjā hi satthupūjā, na āmisapūjāti. Ṭhānacaṅkamamevāti adhiṭṭhātabbairiyāpathakālavasena vuttaṃ, na bhojanādikālesu avassaṃ kātabbanisajjāya paṭikkhepavasena.
ವೀಥಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುಚ್ಚತಿ – ‘‘ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ‘‘ಯಾವದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩; ೨.೨೪; ೩.೭೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೫೮; ೮.೯) ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಕತ್ವಾ। ನೇವ ದವಾಯಾತಿಆದಿ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪದಸ್ಸನಂ।
Vīthiṃ otaritvā ito cito anoloketvā paṭhamameva vīthiyo sallakkhetabbāti āha ‘‘vīthiyo sallakkhetvā’’ti. Yaṃ sandhāya vuccati – ‘‘pāsādikena abhikkantenā’’tiādi. Taṃ dassetuṃ ‘‘tattha cā’’tiādi vuttaṃ. Āhāre paṭikūlasaññaṃ upaṭṭhapetvātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Aṭṭhaṅgasamannāgatanti ‘‘yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; 2.24; 3.75; saṃ. ni. 4.120; a. ni. 6.58; 8.9) vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ katvā. Neva davāyātiādi pana paṭikkhepadassanaṃ.
ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಯದಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇದಞ್ಚ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ತೀಸು ಠಾನೇಸು, ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸು ಠಾನೇಸು ಉಪನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪದಾ ಕಪ್ಪಾನಂ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ತಜ್ಜಂ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ, ಸಾವಕಬೋಧಿಯಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮೇವ ತಜ್ಜಂ ಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ, ಇತರೇಸಂ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಕುಸಲಂ। ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋತಿ ಬಾಹಿಯವಿಸಯೇ ಜಾತಸಂವದ್ಧತಾಯ ಬಾಹಿಯೋ, ದಾರುಚೀರಪರಿಹರಣೇನ ದಾರುಚೀರಿಯೋತಿ ಲದ್ಧಸಮಞ್ಞೋ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಬಾಹಿಯ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ – ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿವಸಪ್ಪವತ್ತೇನ (ಉದಾ॰ ೧೦) ಸಂಖಿತ್ತೇನೇವ ಓವಾದೇನ ಖಿಪ್ಪತರಂ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಚ್ಛಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ ವಾ ಹೋತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಥೇರೋ ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ’’ತಿ। ಏವಂ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ವಾತಿಆದೀಸು ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ।
Paccekabodhiṃ sacchikaroti, yadi upanissayasampanno hotīti sambandho. Idañca yathā heṭṭhā tīsu ṭhānesu, evaṃ ito paresu ṭhānesu upanetvā sambandhitabbaṃ. Tattha paccekabodhiyā upanissayasampadā kappānaṃ dve asaṅkhyeyyāni satasahassañca tajjaṃ puññañāṇasambhārasambharaṇaṃ, sāvakabodhiyaṃ aggasāvakānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca, mahāsāvakānaṃ kappasatasahassameva tajjaṃ sambhārasambharaṇaṃ, itaresaṃ atītāsu jātīsu vivaṭṭasannissayavasena nibbattitaṃ nibbedhabhāgiyaṃ kusalaṃ. Bāhiyo dārucīriyoti bāhiyavisaye jātasaṃvaddhatāya bāhiyo, dārucīrapariharaṇena dārucīriyoti laddhasamañño. So hi āyasmā ‘‘tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ – diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādivasappavattena (udā. 10) saṃkhitteneva ovādena khippataraṃ visesaṃ adhigacchi. Tena vuttaṃ ‘‘khippābhiñño vā hoti seyyathāpi thero bāhiyo dārucīriyo’’ti. Evaṃ mahāpañño vātiādīsu yathārahaṃ vattabbanti.
ತನ್ತಿ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ। ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಅತ್ತಾ ಅಭಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಅಭಿಕ್ಕಮೇ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಹಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಮಾನಗ್ಗಾಹವಸೇನ, ತದುಭಯಂ ಪನ ತಣ್ಹಾಯ ವಿನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹವಸೇನಪಿ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ‘‘ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಯೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೇನ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ತೇಜೋಧಾತು ಉದ್ಧರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಉದ್ಧರಣಗತಿಕಾ ಹಿ ತೇಜೋಧಾತೂತಿ ಉದ್ಧರಣೇ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಧಾತೂನಂ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕೇಕಪಾದುದ್ಧರಣೇ…ಪೇ॰… ಬಲವತಿಯೋ’’ತಿ ಆಹ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ವಾಯೋಧಾತು ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ। ತಿರಿಯಗತಿಕಾಯ ಹಿ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸು ಸಾತಿಸಯೋ ಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸೂ’’ತಿ ಆಹ। ಸತಿಪಿ ಅನುಗಮನಾನುಗನ್ತಬ್ಬತಾವಿಸೇಸೇ ತೇಜೋಧಾತುವಾಯೋಧಾತುಭಾವಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ।
Tanti asammuyhanaṃ. Evanti idāni vuccamānākāradassanaṃ. Attā abhikkamatīti iminā andhaputhujjanassa diṭṭhiggāhavasena abhikkame sammuyhanaṃ dasseti, ahaṃ abhikkamāmīti pana iminā mānaggāhavasena, tadubhayaṃ pana taṇhāya vinā na hotīti taṇhāggāhavasenapi sammuyhanaṃ dassitameva hoti, ‘‘tathā asammuyhanto’’ti vatvā taṃ asammuyhanaṃ yena ghanavinibbhogena hoti, taṃ dassento ‘‘abhikkamāmīti citte uppajjamāne’’tiādimāha. Tattha yasmā vāyodhātuyā anugatā tejodhātu uddharaṇassa paccayo. Uddharaṇagatikā hi tejodhātūti uddharaṇe vāyodhātuyā tassā anugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha dhātūnaṃ sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘ekekapāduddharaṇe…pe… balavatiyo’’ti āha. Yasmā pana tejodhātuyā anugatā vāyodhātu atiharaṇavītiharaṇānaṃ paccayo. Tiriyagatikāya hi vāyodhātuyā atiharaṇavītiharaṇesu sātisayo byāpāroti tejodhātuyā tassānugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘tathā atiharaṇavītiharaṇesū’’ti āha. Satipi anugamanānugantabbatāvisese tejodhātuvāyodhātubhāvamattaṃ sandhāya tathā-saddaggahaṇaṃ.
ತತ್ಥ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಪಾದಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಉದ್ಧರಣಂ, ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ಹರಣಂ ಅತಿಹರಣಂ। ರುಕ್ಖಖಾಣುಆದಿಪರಿಹರಣತ್ಥಂ, ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದಘಟ್ಟನಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ವಾ ಪಸ್ಸೇನ ಹರಣಂ ವೀತಿಹರಣಂ। ಯಾವ ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ, ತಾವ ಆಹರಣಂ ಅತಿಹರಣಂ, ತತೋ ಪರಂ ಹರಣಂ ವೀತಿಹರಣನ್ತಿ ಅಯಂ ವಾ ಏತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ಆಪೋಧಾತು ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಗರುತರಸಭಾವಾ ಹಿ ಆಪೋಧಾತೂತಿ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ…ಪೇ॰… ಬಲವತಿಯೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ಪಥವೀಧಾತು ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೇ ವಿಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪನೇಪಿ ತಸ್ಸಾ ಸಾತಿಸಯಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಥಾ ಘಟ್ಟನಕಿರಿಯಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ವಸೇನ ಸನ್ನಿರುಮ್ಭನಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ ತತ್ಥಾಪಿ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಆಪೋಧಾತುಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಥಾ ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸನ್ನಿರುಮ್ಭನೇಸೂ’’ತಿ।
Tattha akkantaṭṭhānato pādassa ukkhipanaṃ uddharaṇaṃ, ṭhitaṭṭhānaṃ atikkamitvā purato haraṇaṃ atiharaṇaṃ. Rukkhakhāṇuādipariharaṇatthaṃ, patiṭṭhitapādaghaṭṭanapariharaṇatthaṃ vā passena haraṇaṃ vītiharaṇaṃ. Yāva patiṭṭhitapādo, tāva āharaṇaṃ atiharaṇaṃ, tato paraṃ haraṇaṃ vītiharaṇanti ayaṃ vā etesaṃ viseso. Yasmā pathavīdhātuyā anugatā āpodhātu vossajjanassa paccayo. Garutarasabhāvā hi āpodhātūti vossajjane pathavīdhātuyā tassānugatabhāvo, tasmā tāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento āha ‘‘vossajjane…pe… balavatiyo’’ti. Yasmā pana āpodhātuyā anugatā pathavīdhātu sannikkhepanassa paccayo. Patiṭṭhābhāve viya patiṭṭhāpanepi tassā sātisayakiccattā āpodhātuyā tassā anugatabhāvo, tathā ghaṭṭanakiriyāya pathavīdhātuyā vasena sannirumbhanassa sijjhanato tatthāpi pathavīdhātuyā āpodhātuanugatabhāvo, tasmā vuttaṃ – ‘‘tathā sannikkhepanasannirumbhanesū’’ti.
ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಭಿಕ್ಕಮನೇ, ತೇಸು ವಾ ವುತ್ತೇಸು ಉದ್ಧರಣಾದೀಸು ಛಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು। ಉದ್ಧರಣೇತಿ ಉದ್ಧರಣಕ್ಖಣೇ। ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾತಿ ಉದ್ಧರಣಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಚ। ಅತಿಹರಣಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾನತೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ। ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ದೇಸನ್ತರಸಙ್ಕಮನಂ ಅತ್ಥಿ। ಪಬ್ಬಂ ಪಬ್ಬನ್ತಿಆದಿ ಉದ್ಧರಣಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಸನ್ಧಾಯ ಸಭಾಗಸನ್ತತಿವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತಿಇತ್ತರೋ ಹಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೋ, ಗಮನಸ್ಸಾದಾನಂ ದೇವಪುತ್ತಾನಂ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಾಯೇನ ಪಟಿಮುಖಂ ಧಾವನ್ತಾನಂ ಸಿರಸಿ ಪಾದೇ ಚ ಬದ್ಧಖುರಧಾರಾಸಮಾಗಮತೋಪಿ ಸೀಘತರೋ। ಯಥಾ ತಿಲಾನಂ ಭಜ್ಜಿಯಮಾನಾನಂ ತಟತಟಾಯನೇನ ಭೇದೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ತಟತಟಾಯನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹಿ ಏಕನ್ತತೋ ಭಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ।
Tatthāti tasmiṃ abhikkamane, tesu vā vuttesu uddharaṇādīsu chasu koṭṭhāsesu. Uddharaṇeti uddharaṇakkhaṇe. Rūpārūpadhammāti uddharaṇākārena pavattā rūpadhammā taṃsamuṭṭhāpakā arūpadhammā ca. Atiharaṇaṃ na pāpuṇanti khaṇamattāvaṭṭhānato. Tattha tatthevāti yattha yattha uppannā, tattha tattheva. Na hi dhammānaṃ desantarasaṅkamanaṃ atthi. Pabbaṃ pabbantiādi uddharaṇādikoṭṭhāse sandhāya sabhāgasantativasena vuttanti veditabbaṃ. Atiittaro hi rūpadhammānampi pavattikkhaṇo, gamanassādānaṃ devaputtānaṃ heṭṭhupariyāyena paṭimukhaṃ dhāvantānaṃ sirasi pāde ca baddhakhuradhārāsamāgamatopi sīghataro. Yathā tilānaṃ bhajjiyamānānaṃ taṭataṭāyanena bhedo lakkhīyati, evaṃ saṅkhatadhammānaṃ uppādenāti dassanatthaṃ ‘‘taṭataṭāyantā’’ti vuttaṃ. Uppannā hi ekantato bhijjantīti.
ಸದ್ಧಿಂ ರೂಪೇನಾತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝನಕರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಯಂ ತತೋ ಸತ್ತರಸಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಯದಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಸಮಾನಕ್ಖಣಾ ಸಿಯುಂ, ‘‘ರೂಪಂ ಗರುಪರಿಣಾಮಂ ದನ್ಧನಿರೋಧ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನೇಹಿ ವಿರೋಧೋ ಸಿಯಾ। ತಥಾ – ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ, ಯಥಯಿದಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೮) ಏವಮಾದಿಪಾಳಿಯಾ ಚ। ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಹಿ ಸಾರಮ್ಮಣಸಭಾವಾ ಯಥಾಬಲಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಾಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ತಂಸಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿಅನನ್ತರಂ ನಿರೋಧೋ, ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪನ ಅನಾರಮ್ಮಣಾ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ತೇಸಂ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಸೋಳಸಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹೋತೀತಿ ತಙ್ಖಣಾಯುಕತಾ ತೇಸಂ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಲಹುಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಸಙ್ಗತಿಮತ್ತಪಚ್ಚಯತಾಯ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ವಿಸಯಸಙ್ಗತಿಮತ್ತತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾ, ದನ್ಧಮಹಾಭೂತಪಚ್ಚಯತಾಯ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ದನ್ಧಪರಿವತ್ತಿತಾ। ನಾನಾಧಾತುಯಾ ಯಥಾಭೂತಞಾಣಂ ಖೋ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ, ತೇನ ಚ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪಧಮ್ಮೋವ ವುತ್ತೋ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಚ ತಸ್ಸೇವಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾನಕ್ಖಣತಾ ನ ಯುಜ್ಜತೇವ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Saddhiṃ rūpenāti idaṃ tassa tassa cittassa nirodhena saddhiṃ nirujjhanakarūpadhammavasena vuttaṃ, yaṃ tato sattarasamacittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ. Aññathā yadi rūpārūpadhammā samānakkhaṇā siyuṃ, ‘‘rūpaṃ garupariṇāmaṃ dandhanirodha’’ntiādivacanehi virodho siyā. Tathā – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ lahuparivattaṃ, yathayidaṃ citta’’nti (a. ni. 1.48) evamādipāḷiyā ca. Cittacetasikā hi sārammaṇasabhāvā yathābalaṃ attano ārammaṇapaccayabhūtamatthaṃ vibhāventāyeva uppajjantīti tesaṃ taṃsabhāvanipphattianantaraṃ nirodho, rūpadhammā pana anārammaṇā pakāsetabbā. Evaṃ tesaṃ pakāsetabbabhāvanipphatti soḷasahi cittehi hotīti taṅkhaṇāyukatā tesaṃ icchitā, lahukaviññāṇassa visayasaṅgatimattapaccayatāya tiṇṇaṃ khandhānaṃ, visayasaṅgatimattatāya ca viññāṇassa lahuparivattitā, dandhamahābhūtapaccayatāya rūpadhammānaṃ dandhaparivattitā. Nānādhātuyā yathābhūtañāṇaṃ kho pana tathāgatasseva, tena ca purejātapaccayo rūpadhammova vutto, pacchājātapaccayo ca tassevāti rūpārūpadhammānaṃ samānakkhaṇatā na yujjateva, tasmā vuttanayenevettha attho veditabbo.
ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಯಂ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಅಞ್ಞಂ, ತಂ ಪನ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಂ ಅಪರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯೋ ಹುತ್ವಾ ಏವ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ತಥಾಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಂ ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ತೇಸಂ ಅನ್ತರೋ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯಾತಿ, ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವೀಚಿಮನುಪಬನ್ಧೋ’’ತಿ। ಯಥಾ ವೀಚಿ ಅನ್ತರೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ‘‘ತದೇವೇತ’’ನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸವಿದೂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನು ಅನು ಪಬನ್ಧೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೋ ರೂಪಸನ್ತಾನೋ ಚ ನದೀಸೋತೋವ ನದಿಯಂ ಉದಕಪ್ಪವಾಹೋ ವಿಯ ವತ್ತತಿ।
Aññaṃuppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhatīti yaṃ purimuppannaṃ cittaṃ, taṃ aññaṃ, taṃ pana nirujjhantaṃ aparassa anantarādipaccayo hutvā eva nirujjhatīti tathāladdhapaccayaṃ aññaṃ uppajjate cittaṃ. Yadi evaṃ tesaṃ antaro labbheyyāti, noti āha ‘‘avīcimanupabandho’’ti. Yathā vīci antaro na labbhati, ‘‘tadeveta’’nti avisesavidū maññanti, evaṃ anu anu pabandho cittasantāno rūpasantāno ca nadīsotova nadiyaṃ udakappavāho viya vattati.
ಅಭಿಮುಖಂ ಲೋಕಿತಂ ಆಲೋಕಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರತೋಪೇಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಯಂದಿಸಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ನಿಸೀದತಿ ವಾ, ತದಭಿಮುಖಂ ಪೇಕ್ಖನಂ ಆಲೋಕಿತಂ , ತಸ್ಮಾ ತದನುಗತಂ ವಿದಿಸಾಲೋಕನಂ ವಿಲೋಕಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಅನುದಿಸಾಪೇಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಜ್ಜನಪರಿಭಣ್ಡಾದಿಕರಣೇ ಓಲೋಕಿತಸ್ಸ, ಉಲ್ಲೋಕಾಹರಣಾದೀಸು ಉಲ್ಲೋಕಿತಸ್ಸ, ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪರಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಅಪಲೋಕಿತಸ್ಸ ಚ ಸಿಯಾ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಇಮಿನಾ ವಾ ಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತಾನಿ ಗಹಿತಾನೇವಾ’’ತಿ।
Abhimukhaṃ lokitaṃ ālokitanti āha ‘‘puratopekkhana’’nti. Yasmā yaṃdisābhimukho gacchati tiṭṭhati nisīdati vā, tadabhimukhaṃ pekkhanaṃ ālokitaṃ , tasmā tadanugataṃ vidisālokanaṃ vilokitanti āha ‘‘vilokitaṃ nāma anudisāpekkhana’’nti. Sammajjanaparibhaṇḍādikaraṇe olokitassa, ullokāharaṇādīsu ullokitassa, pacchato āgacchantassa parissayassa parivajjanādivasena apalokitassa ca siyā sambhavoti āha – ‘‘iminā vā mukhena sabbānipi tāni gahitānevā’’ti.
ಕಾಯಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕತವನ್ತಂ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಿನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋಹಾಯಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೇ ಏವ ‘‘ಯಮೇವಾಹಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಸನೇ ಅನಭಿರತಿಆದಿವಿಪ್ಪಕಾರಂ ಪತ್ತೋ, ತಮೇವ ಸುಟ್ಠು ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಬಲವಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೋ, ತತ್ಥ ಚ ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ತೇನೇವ ನಂ ಸತ್ಥಾ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾನಂ ಯದಿದಂ ನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೦) ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ।
Kāyasakkhinti kāyena sacchikatavantaṃ, paccakkhakārinanti attho. Sohāyasmā vipassanākāle eva ‘‘yamevāhaṃ indriyesu aguttadvārataṃ nissāya sāsane anabhiratiādivippakāraṃ patto, tameva suṭṭhu niggahessāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo, tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramippatto, teneva naṃ satthā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.230) etadagge ṭhapesi.
ಸಾತ್ಥಕತಾ ಚ ಸಪ್ಪಾಯತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಸ್ಸಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನಸ್ಸೇವ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಹೇತುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಖನ್ಧಾದಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೇಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಉಪಾಯೋ ನ ಗವೇಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಸ್ಮಾ ಆಲೋಕಿತಾದಿಸಮಞ್ಞಾಪಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಪಜಾನನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನಾತಿ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಚಲನಾಕಾರಪವತ್ತಿವಸೇನ। ಅಧೋ ಸೀದತೀತಿ ಥೋಕಂ ಓತರತಿ। ಉದ್ಧಂ ಲಙ್ಘೇತೀತಿ ಲಙ್ಘನ್ತಂ ವಿಯ ಉಪರಿ ಗಚ್ಛತಿ।
Sātthakatā ca sappāyatā ca veditabbā ālokitavilokitassāti ānetvā sambandho. Tasmāti kammaṭṭhānāvijahanasseva gocarasampajaññabhāvatoti vuttamevatthaṃ hetubhāvena paccāmasati. Attano kammaṭṭhānavaseneva ālokanavilokanaṃ kātabbaṃ, khandhādikammaṭṭhānikehi añño upāyo na gavesitabboti adhippāyo. Yasmā ālokitādisamaññāpi dhammamattasseva pavattiviseso, tasmā tassa yāthāvato pajānanaṃ asammohasampajaññanti dassetuṃ ‘‘abbhantare’’tiādi vuttaṃ. Cittakiriyavāyodhātuvipphāravasenāti kiriyamayacittasamuṭṭhānavāyodhātuyā calanākārapavattivasena. Adho sīdatīti thokaṃ otarati. Uddhaṃ laṅghetīti laṅghantaṃ viya upari gacchati.
ಅಙ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನನ್ತಿ ಪಧಾನಭೂತಂ ಅಙ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಂ, ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಠಮಜವನೇಪಿ…ಪೇ॰… ಸತ್ತಮಜವನೇಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಂ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನಾದೀನಂ ಅಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಆವಜ್ಜನವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಆವಜ್ಜನವೋಟ್ಠಬ್ಬನವಸೇನ ಇಟ್ಠೇ ಇತ್ಥಿರೂಪಾದಿಮ್ಹಿ ಲೋಭಮತ್ತಂ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಪಟಿಘಮತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನಾದಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಜವನಂ ಮೂಲಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಭವಙ್ಗಾದಿ। ಏವಂ ಮನೋದ್ವಾರಜವನಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತಧಮ್ಮಪರಿಜಾನನವಸೇನೇವ ಮೂಲಪರಿಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ, ಆಗನ್ತುಕತಾವಕಾಲಿಕತಾ ಪನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಜವನಸ್ಸೇವ ಅಪುಬ್ಬಭಾವವಸೇನ ಚೇವ ಇತ್ತರಭಾವವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಾ। ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತಿತೇಸೂತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಚ ಅಪರಾಪರಂ ಭಙ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಮಾಹ।
Aṅgakiccaṃ sādhayamānanti padhānabhūtaṃ aṅgakiccaṃ nipphādentaṃ, upapattibhavassa sarīraṃ hutvāti attho. Paṭhamajavanepi…pe… sattamajavanepi na hotīti idaṃ pañcadvāraviññāṇavīthiyaṃ ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādīnaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha hi āvajjanavoṭṭhabbanānaṃ ayoniso āvajjanavoṭṭhabbanavasena iṭṭhe itthirūpādimhi lobhamattaṃ, aniṭṭhe paṭighamattaṃ uppajjati. Manodvāre pana ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādi hoti, tassa pañcadvārajavanaṃ mūlaṃ, yathāvuttaṃ vā sabbaṃ bhavaṅgādi. Evaṃ manodvārajavanassa mūlabhūtadhammaparijānanavaseneva mūlapariññā vuttā, āgantukatāvakālikatā pana pañcadvārajavanasseva apubbabhāvavasena ceva ittarabhāvavasena ca vuttā. Heṭṭhupariyavasena bhijjitvā patitesūti heṭṭhimassa uparimassa ca aparāparaṃ bhaṅgappattimāha.
ತನ್ತಿ ಜವನಂ। ತಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆಗನ್ತುಕೋ ಅಬ್ಭಾಗತೋ। ಉದಯಬ್ಬಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ತಾವತಕೋ ಕಾಲೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಾವಕಾಲಿಕಾನಿ।
Tanti javanaṃ. Tassa javanassa na yuttanti sambandho. Āgantuko abbhāgato. Udayabbayaparicchinno tāvatako kālo etesanti tāvakālikāni.
ಏತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಸಮವಾಯೇತಿ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನೇ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನೇ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತೋ – ಕೋ ಏಕೋ ಆಲೋಕೇತಿ, ಕೋ ವಿಲೋಕೇತಿ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ವುತ್ತಂ। ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭನತೋ।
Etaṃ asammohasampajaññaṃ. Samavāyeti sāmaggiyaṃ. Tatthāti pañcakkhandhavasena ālokanavilokane paññāyamāne tabbinimutto – ko eko āloketi, ko viloketi. Upanissayapaccayoti idaṃ suttantanayena pariyāyato vuttaṃ. Sahajātapaccayoti nidassanamattametaṃ aññamaññasampayuttaatthiavigatādipaccayānampi labbhanato.
ಕಾಲೇತಿ ಸಮಿಞ್ಜಿತುಂ ಯುತ್ತಕಾಲೇ ಸಮಿಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ, ತಥಾ ಪಸಾರೇತುಂ ಯುತ್ತಕಾಲೇ ಪಸಾರೇನ್ತಸ್ಸ। ‘‘ಮಣಿಸಪ್ಪೋ ನಾಮ ಏಕಾ ಸಪ್ಪಜಾತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಲಳನನ್ತಿ ಕಮ್ಪನಂ, ಲೀಳಾಕರಣಂ ವಾ।
Kāleti samiñjituṃ yuttakāle samiñjantassa, tathā pasāretuṃ yuttakāle pasārentassa. ‘‘Maṇisappo nāma ekā sappajātī’’ti vadanti. Laḷananti kampanaṃ, līḷākaraṇaṃ vā.
ಉಣ್ಹಪಕತಿಕೋ ಪರಿಳಾಹಬಹುಲಕಾಯೋ। ಸೀಲಸ್ಸ ವಿದೂಸನೇನ ಅಹಿತಾವಹತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ। ‘‘ಚೀವರಮ್ಪಿ ಅಚೇತನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚೀವರಸ್ಸ ವಿಯ ಕಾಯೋಪಿ ಅಚೇತನೋತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾವಿಭಾವನೇನ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪೇನ್ತೋ ಇತರೀತರಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।
Uṇhapakatiko pariḷāhabahulakāyo. Sīlassa vidūsanena ahitāvahattā micchājīvavasena uppannaṃ asappāyaṃ. ‘‘Cīvarampi acetana’’ntiādinā cīvarassa viya kāyopi acetanoti kāyassa attasuññatāvibhāvanena ‘‘abbhantare’’tiādinā vuttamevatthaṃ paridīpento itarītarasantosassa kāraṇaṃ dasseti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.
ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹತೋತಿ ಆಹತಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕೋ, ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹಿ ವಾ ಹತಸೋಭೋ।
Catupañcagaṇṭhikāhatoti āhatacatupañcagaṇṭhiko, catupañcagaṇṭhikāhi vā hatasobho.
ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸೋ। ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರವಾದವಸೇನ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನಾ’’ತಿ ಪನ ಇದಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಙ್ಗದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪಾಳಿ ಆಗತಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Aṭṭhavidhopi atthoti aṭṭhavidhopi payojanaviseso. Mahāsivattheravādavasena ‘‘imassa kāyassa ṭhitiyā’’tiādinā nayena vutto daṭṭhabbo. Imasmiṃ pakkhe ‘‘neva davāyātiādinā nayenā’’ti pana idaṃ paṭikkhepaṅgadassanamukhena pāḷi āgatāti katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಜಲಸ್ಸ ತಂಸನ್ಧಾರಕವಾಯುನಾ ವಿಯ ಪರಿಭುತ್ತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ವಾಯೋಧಾತುಯಾವ ಆಸಯೇ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ವಾಯೋಧಾತುವಸೇನೇವ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ಅತಿಹರತೀತಿ ಯಾವ ಮುಖಾ ಅಭಿಹರತಿ। ವೀತಿಹರತೀತಿ ತತೋ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ವಿಮಿಸ್ಸಂ ಕರೋನ್ತೋ ಹರತಿ। ಅತಿಹರತೀತಿ ವಾ ಮುಖದ್ವಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತೋ ಹರತಿ। ವೀತಿಹರತೀತಿ ಕುಚ್ಛಿಗತಂ ಪಸ್ಸತೋ ಹರತಿ। ಪರಿವತ್ತೇತೀತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಚಾರೇತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಆಹಾರಸ್ಸ ಧಾರಣಪರಿವತ್ತನಸಞ್ಚುಣ್ಣನವಿಸೋಸನಾನಿ ಪಥವೀಧಾತುಸಹಿತಾ ಏವ ವಾಯೋಧಾತು ಕರೋತಿ, ನ ಕೇವಲಾತಿ ತಾನಿ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಕಿಚ್ಚಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ಸಾ ಏವ ಧಾರಣಾದೀನಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಾತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಅಲ್ಲತ್ತಞ್ಚ ಅನುಪಾಲೇತೀತಿ ಯಥಾ ವಾಯೋಧಾತುಆದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಿಸೋಸನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅನುಪಾಲೇತಿ ಅಲ್ಲಭಾವಂ। ತೇಜೋಧಾತೂತಿ ಗಹಣೀಸಙ್ಖಾತಾ ತೇಜೋಧಾತು। ಸಾ ಹಿ ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠಂ ಆಹಾರಂ ಪರಿಪಾಚೇತಿ। ಅಞ್ಜಸೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪವಿಸನಾದೀನಂ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ। ಆಭುಜತೀತಿ ಪರಿಯೇಸನವಸೇನ, ಅಜ್ಝೋಹರಣಜಿಣ್ಣಾಜಿಣ್ಣತಾದಿಪಟಿಸಂವೇದನವಸೇನ ಚ ಆವಜ್ಜೇತಿ, ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂತಂವಿಜಾನನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋಯೇವ ಹಿ ಪಯೋಗೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಯೇನ ಹಿ ಪಯೋಗೇನ ಪರಿಯೇಸನಾದಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಬ್ಬಿಸಯವಿಜಾನನಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ ನಾಮ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಅನ್ವಾಯ ಆಗಮ್ಮ ಆಭುಜತಿ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ। ಆಭೋಗಪುಬ್ಬಕೋ ಹಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ।
Pathavīsandhārakajalassa taṃsandhārakavāyunā viya paribhuttassa āhārassa vāyodhātuyāva āsaye avaṭṭhānanti āha – ‘‘vāyodhātuvaseneva tiṭṭhatī’’ti. Atiharatīti yāva mukhā abhiharati. Vītiharatīti tato kucchiyaṃ vimissaṃ karonto harati. Atiharatīti vā mukhadvāraṃ atikkāmento harati. Vītiharatīti kucchigataṃ passato harati. Parivattetīti aparāparaṃ cāreti. Ettha ca āhārassa dhāraṇaparivattanasañcuṇṇanavisosanāni pathavīdhātusahitā eva vāyodhātu karoti, na kevalāti tāni pathavīdhātuyā kiccabhāvena vuttāni, sā eva dhāraṇādīni kiccāni karontassa sādhāraṇāti vuttāni. Allattañca anupāletīti yathā vāyodhātuādīhi aññehi visosanaṃ na hoti, tathā anupāleti allabhāvaṃ. Tejodhātūti gahaṇīsaṅkhātā tejodhātu. Sā hi antopaviṭṭhaṃ āhāraṃ paripāceti. Añjaso hotīti āhārassa pavisanādīnaṃ maggo hoti. Ābhujatīti pariyesanavasena, ajjhoharaṇajiṇṇājiṇṇatādipaṭisaṃvedanavasena ca āvajjeti, vijānātīti attho. Taṃtaṃvijānanassa paccayabhūtoyeva hi payogo ‘‘sammāpayogo’’ti vutto. Yena hi payogena pariyesanādi nipphajjati, so tabbisayavijānanampi nipphādeti nāma tadavinābhāvato. Atha vā sammāpayogaṃ sammāpaṭipattiṃ anvāya āgamma ābhujati samannāharati. Ābhogapubbako hi sabbopi viññāṇabyāpāroti tathā vuttaṃ.
ಗಮನತೋತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವಸೇನ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಗಮನತೋ। ಪರಿಯೇಸನತೋತಿ ಗೋಚರಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖತ್ಥಂ ಆಹಿಣ್ಡನತೋ। ಪರಿಭೋಗತೋತಿ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಭುಞ್ಜನತೋ। ಆಸಯತೋತಿ ಪಿತ್ತಾದಿಆಸಯತೋ। ಆಸಯತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಜ್ಝಂ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಕಮ್ಮಬಲವವತ್ಥಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಮರಿಯಾದವಸೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಸಯತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಸಯೋ, ಆಮಾಸಯಸ್ಸ ಉಪರಿ ತಿಟ್ಠನಕೋ ಪಿತ್ತಾದಿಕೋ। ಮರಿಯಾದತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಮಾಕಾರೋ। ನಿಧೇತಿ ಯಥಾಭುತ್ತೋ ಆಹಾರೋ ನಿಚಿತೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ನಿಧಾನಂ, ಆಮಾಸಯೋ, ತತೋ ನಿಧಾನತೋ। ಅಪರಿಪಕ್ಕತೋತಿ ಗಹಣೀಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಮ್ಮಜತೇಜೇನ ಅವಿಪಕ್ಕತೋ। ಪರಿಪಕ್ಕತೋತಿ ಯಥಾಭುತ್ತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ವಿಪಕ್ಕಭಾವತೋ। ಫಲತೋತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ। ನಿಸ್ಸನ್ದತೋತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಸ್ಸನ್ದನತೋ । ಸಮ್ಮಕ್ಖನತೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಕ್ಖನತೋ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೧.೨೯೪) ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
Gamanatoti bhikkhācāravasena gocaragāmaṃ uddissa gamanato. Pariyesanatoti gocaragāme bhikkhatthaṃ āhiṇḍanato. Paribhogatoti āhārassa paribhuñjanato. Āsayatoti pittādiāsayato. Āsayati ettha ekajjhaṃ pavattamānopi kammabalavavatthito hutvā mariyādavasena aññamaññaṃ asaṅkarato sayati tiṭṭhati pavattatīti āsayo, āmāsayassa upari tiṭṭhanako pittādiko. Mariyādattho hi ayamākāro. Nidheti yathābhutto āhāro nicito hutvā tiṭṭhati etthāti nidhānaṃ, āmāsayo, tato nidhānato. Aparipakkatoti gahaṇīsaṅkhātena kammajatejena avipakkato. Paripakkatoti yathābhuttassa āhārassa vipakkabhāvato. Phalatoti nipphattito. Nissandatoti ito cito ca vissandanato . Sammakkhanatoti sabbaso makkhanato. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāya (visuddhi. mahāṭī. 1.294) gahetabbo.
ಸರೀರತೋ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ವೇಗಸನ್ಧಾರಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿಳಾಹತೋ ಸರೀರತೋ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅಞ್ಞೇ ಚ ರೋಗಾ ಕಣ್ಣಸೂಲಭಗನ್ದರಾದಯೋ। ಅಟ್ಠಾನೇತಿ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸಪರಿಗ್ಗಹೇ ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಖೇತ್ತದೇವಾಯತನಾದಿಕೇ। ಕುದ್ಧಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಮನುಸ್ಸಾಪಿ ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ ನೇವ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅತ್ತನೋ, ಕಸ್ಸಚಿ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ಚ ನ ಪರಸ್ಸ, ಉದಕತುಮ್ಬತೋತಿ ವೇಳುನಾಳಿಆದಿಉದಕಭಾಜನತೋ। ತನ್ತಿ ಛಡ್ಡಿತಉದಕಂ।
Sarīrato sedā muccantīti vegasandhāraṇena uppannapariḷāhato sarīrato sedā muccanti. Aññe ca rogā kaṇṇasūlabhagandarādayo. Aṭṭhāneti manussāmanussapariggahe ayuttaṭṭhāne khettadevāyatanādike. Kuddhā hi manussā amanussāpi vā jīvitakkhayaṃ pāpenti. Vissaṭṭhattā neva tassabhikkhuno attano, kassaci anissajjitattā jigucchanīyattā ca na parassa, udakatumbatoti veḷunāḷiādiudakabhājanato. Tanti chaḍḍitaudakaṃ.
ಏತ್ಥ ಚ ಏಕೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಆಗತೋ, ಸೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಪಟಿಕ್ಕಮಗಹಣೇನ। ‘‘ಗಮನೇಪಿ ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಭಿಹರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ಗಮನಮೇವ ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ಅಪರೇ। ಯಸ್ಮಾ ಇಧ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಥಾಯಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಮೇವ ಧುರಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತರನ್ತರೇ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪವತ್ತಾನಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ನಿರೋಧದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಾ ಗಹಿತಾತಿ। ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಪನ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ಏಕೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ, ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಗಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ಏಕೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ, ನಿಸೀದನ್ತೋ, ಸಯನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ, ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಸಯತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಸಯತಿ। ಏತ್ತಕೇನ ಪನ ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಚಙ್ಕಮನೇನ ದೀಪೇನ್ತಿ। ಯೋ ಭಿಕ್ಖು ಚಙ್ಕಮನಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಠಿತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ – ‘‘ಪಾಚೀನಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಪಚ್ಛಿಮಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪವತ್ತಾಪಿ ಪಾಚೀನಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಚಙ್ಕಮನಮಜ್ಝೇ ಪವತ್ತಾ ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಚಙ್ಕಮನೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಠಾನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಠಾನೇ ಪವತ್ತಾ ನಿಸಜ್ಜಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪವತ್ತಾ ಸಯನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ, ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏವ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಾರೇತಿ, ಉಟ್ಠಹನ್ತೋ ಪನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಉಟ್ಠಹತಿ। ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಗತಾದೀಸು ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ।
Ettha ca eko iriyāpatho dvīsu ṭhānesu āgato, so pubbe abhikkamapaṭikkamagahaṇena. ‘‘Gamanepi purato pacchato ca kāyassa abhiharaṇaṃ vuttanti idha gamanameva gahita’’nti apare. Yasmā idha sampajaññakathāyaṃ asammohasampajaññameva dhuraṃ, tasmā antarantare iriyāpathe pavattānaṃ rūpārūpadhammānaṃ tattha tattheva nirodhadassanavasena sampajānakāritā gahitāti. Majjhimabhāṇakā pana evaṃ vadanti – eko hi bhikkhu gacchanto aññaṃ cintento, aññaṃ vitakkento gacchati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva gacchati, tathā eko tiṭṭhanto, nisīdanto, sayanto aññaṃ cintento, aññaṃ vitakkento sayati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva sayati. Ettakena pana na pākaṭaṃ hotīti caṅkamanena dīpenti. Yo bhikkhu caṅkamanaṃ otaritvā caṅkamanakoṭiyaṃ ṭhito pariggaṇhāti – ‘‘pācīnacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattā rūpārūpadhammā pacchimacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, pacchimacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattāpi pācīnacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, caṅkamanamajjhe pavattā ubho koṭiyo appatvā ettheva niruddhā, caṅkamane pavattā rūpārūpadhammā ṭhānaṃ appatvā ettheva niruddhā, ṭhāne pavattā nisajjaṃ appatvā ettheva niruddhā, nisajjāya pavattā sayanaṃ appatvā ettheva niruddhā’’ti, evaṃ pariggaṇhanto pariggaṇhanto eva cittaṃ bhavaṅgaṃ otāreti, uṭṭhahanto pana kammaṭṭhānaṃ gahetvāva uṭṭhahati. Ayaṃ bhikkhu gatādīsu sampajānakārī nāma hotīti.
ಏವಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಭೂತಂ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಭೂತಂ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಾವ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಾವ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಯಮಾನೋ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಯತಿ – ‘‘ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೋ ಮಞ್ಚೋ ಅಚೇತನೋ, ಕಾಯೋ ನ ಜಾನಾತಿ ‘ಅಹಂ ಮಞ್ಚೇ ಸಯಿತೋ’ತಿ, ಮಞ್ಚೋಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ ‘ಮಯಿ ಕಾಯೋ ಸಯಿತೋ’ತಿ, ಅಚೇತನೋ ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೇ ಮಞ್ಚೇ ಸಯಿತೋ’’ತಿ, ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏವ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗಂ ಓತಾರೇತಿ, ಪಬುಜ್ಝನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಪಬುಜ್ಝತೀತಿ ಅಯಂ ಸುತ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಕಾಯಿಕಾದಿಕಿರಿಯಾನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ತಮ್ಮಯತ್ತಾ ಆವಜ್ಜನಕಿರಿಯಾನಿಬ್ಬತ್ತಕತ್ತಾ ಆವಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಚ ಜವನಂ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ಛದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಕಿರಿಯಾಮಯಪವತ್ತಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಜಾಗರಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾಗರಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ। ಅಪಿಚ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಜಗ್ಗನ್ತೋಪಿ ಜಾಗರಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ।
Evampi sutte kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ na kātabbaṃ, tasmā so bhikkhu yāva sakkoti, tāva caṅkamitvā ṭhatvā nisīditvā sayamāno evaṃ pariggahetvā sayati – ‘‘kāyo acetano mañco acetano, kāyo na jānāti ‘ahaṃ mañce sayito’ti, mañcopi na jānāti ‘mayi kāyo sayito’ti, acetano kāyo acetane mañce sayito’’ti, evaṃ pariggaṇhanto eva cittaṃ bhavaṅgaṃ otāreti, pabujjhanto kammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhatīti ayaṃ sutte sampajānakārī nāma hoti. Kāyikādikiriyānibbattanena tammayattā āvajjanakiriyānibbattakattā āvajjanakiriyāsamuṭṭhitattā ca javanaṃ, sabbampi vā chadvārappavattaṃ kiriyāmayapavattaṃ nāma, tasmiṃ sati jāgaritaṃ nāma hotīti pariggaṇhanto jāgarite sampajānakārī nāma. Apica rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā pañca koṭṭhāse jaggantopi jāgarite sampajānakārī nāma hotīti.
ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ಬಾತ್ತಿಂಸತಿರಚ್ಛಾನಕಥಂ ಪಹಾಯ ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಭಾಸಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತರುಚಿಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಮನಸಿಕಾರಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋಪಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನೋಪಿ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ। ದುತಿಯಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಪ್ಪಹಾನತೋ ವಿಸೇಸತೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ನಾಮಾತಿ। ಓಟ್ಠೇ ಚಾತಿಆದೀಸು ಚ-ಸದ್ದೇನ ಕಣ್ಠಸೀಸನಾಭಿಆದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತದನುರೂಪಂ ಪಯೋಗನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಸಞ್ಞಿತಂ ಪಯೋಗಂ, ಯತೋ ಸಬ್ಬೇ ವಿಚಾರಾದಯೋ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನ್ತಿ। ಉಪಾದಾರೂಪಪವತ್ತಿಯಾತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿವಿಕಾರಸಹಿತಸದ್ದಾಯತನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ। ಸತ್ತಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನವಸೇನ ‘‘ಮಿಸ್ಸಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾಸತಿಯಾಪಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಅನುರೂಪತ್ತಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನುರೂಪಪುಬ್ಬಭಾಗಂ ಸತ್ತಟ್ಠಾನಿಯಸ್ಸ ಏಕನ್ತಲೋಕಿಯತ್ತಾ।
Vimuttāyatanasīse ṭhatvā dhammaṃ desentopi bāttiṃsatiracchānakathaṃ pahāya dasakathāvatthunissitasappāyakathaṃ kathentopi bhāsite sampajānakārī nāma hoti. Aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu cittaruciyaṃ ārammaṇaṃ manasikāraṃ pavattentopi dutiyajjhānaṃ samāpannopi tuṇhībhāve sampajānakārī nāma. Dutiyañhi jhānaṃ vacīsaṅkhārappahānato visesato tuṇhībhāvo nāmāti. Oṭṭhe cātiādīsu ca-saddena kaṇṭhasīsanābhiādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tadanurūpaṃ payoganti tassa uppattiyā anucchavikaṃ cittassa pavattiākārasaññitaṃ payogaṃ, yato sabbe vicārādayo nipphajjanti. Upādārūpapavattiyāti viññattivikārasahitasaddāyatanuppattiyā. Evanti vuttappakārena. Sattasupi ṭhānesu asammuyhanavasena ‘‘missaka’’nti vuttaṃ. Maggasammāsatiyāpi kāyānupassanādianurūpattā sampajaññānurūpapubbabhāgaṃ sattaṭṭhāniyassa ekantalokiyattā.
ಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Satisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೨. ಸತಿಸುತ್ತಂ • 2. Satisuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ೨. ಸತಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Satisuttavaṇṇanā
