Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မိလိန္ဒပဉ္ဟပာဠိ • Milindapañhapāḷi |
၇. အရူပဓမ္မဝဝတ္တနဝဂ္ဂော
7. Arūpadhammavavattanavaggo
၁. သတိဥပ္ပဇ္ဇနပဉ္ဟော
1. Satiuppajjanapañho
၁. ရာဇာ အာဟ ‘‘ဘန္တေ နာဂသေန, ကတိဟာကာရေဟိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ? ‘‘သတ္တရသဟာကာရေဟိ, မဟာရာဇ, သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘ကတမေဟိ သတ္တရသဟာကာရေဟီ’’တိ? ‘‘အဘိဇာနတောပိ, မဟာရာဇ, သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကဋုမိကာယပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဩဠာရိကဝိညာဏတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဟိတဝိညာဏတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အဟိတဝိညာဏတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဘာဂနိမိတ္တတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိသဘာဂနိမိတ္တတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကထာဘိညာဏတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, လက္ခဏတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သာရဏတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မုဒ္ဒာတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဂဏနာတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဓာရဏတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဘာဝနတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပောတ္ထကနိဗန္ဓနတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပနိက္ခေပတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနုဘူတတောပိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။
1. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, katihākārehi sati uppajjatī’’ti? ‘‘Sattarasahākārehi, mahārāja, sati uppajjatī’’ti. ‘‘Katamehi sattarasahākārehī’’ti? ‘‘Abhijānatopi, mahārāja, sati uppajjati, kaṭumikāyapi sati uppajjati, oḷārikaviññāṇatopi sati uppajjati, hitaviññāṇatopi sati uppajjati, ahitaviññāṇatopi sati uppajjati, sabhāganimittatopi sati uppajjati, visabhāganimittatopi sati uppajjati, kathābhiññāṇatopi sati uppajjati, lakkhaṇatopi sati uppajjati, sāraṇatopi sati uppajjati, muddātopi sati uppajjati, gaṇanātopi sati uppajjati, dhāraṇatopi sati uppajjati, bhāvanatopi sati uppajjati, potthakanibandhanatopi sati uppajjati, upanikkhepatopi sati uppajjati, anubhūtatopi sati uppajjatīti.
‘‘ကထံ အဘိဇာနတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ယထာ, မဟာရာဇ, အာယသ္မာ စ အာနန္ဒော ခုဇ္ဇုတ္တရာ စ ဥပာသိကာ, ယေ ဝာ ပန အညေပိ ကေစိ ဇာတိသ္သရာ ဇာတိံ သရန္တိ, ဧဝံ အဘိဇာနတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ abhijānato sati uppajjati? Yathā, mahārāja, āyasmā ca ānando khujjuttarā ca upāsikā, ye vā pana aññepi keci jātissarā jātiṃ saranti, evaṃ abhijānato sati uppajjati.
‘‘ကထံ ကဋုမိကာယ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ယော ပကတိယာ မုဋ္ဌသ္သတိကော, ပရေ စ တံ သရာပနတ္ထံ နိဗန္ဓန္တိ, ဧဝံ ကဋုမိကာယ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ kaṭumikāya sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko, pare ca taṃ sarāpanatthaṃ nibandhanti, evaṃ kaṭumikāya sati uppajjati.
‘‘ကထံ ဩဠာရိကဝိညာဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ယဒာ ရဇ္ဇေ ဝာ အဘိသိတ္တော ဟောတိ, သောတာပတ္တိဖလံ ဝာ ပတ္တော ဟောတိ, ဧဝံ ဩဠာရိကဝိညာဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ oḷārikaviññāṇato sati uppajjati? Yadā rajje vā abhisitto hoti, sotāpattiphalaṃ vā patto hoti, evaṃ oḷārikaviññāṇato sati uppajjati.
‘‘ကထံ ဟိတဝိညာဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ယမ္ဟိ သုခာပိတော, ‘အမုကသ္မိံ ဧဝံ သုခာပိတော’တိ သရတိ, ဧဝံ ဟိတဝိညာဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ hitaviññāṇato sati uppajjati? Yamhi sukhāpito, ‘amukasmiṃ evaṃ sukhāpito’ti sarati, evaṃ hitaviññāṇato sati uppajjati.
‘‘ကထံ အဟိတဝိညာဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ယမ္ဟိ ဒုက္ခာပိတော, ‘အမုကသ္မိံ ဧဝံ ဒုက္ခာပိတော’တိ သရတိ, ဧဝံ အဟိတဝိညာဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ ahitaviññāṇato sati uppajjati? Yamhi dukkhāpito, ‘amukasmiṃ evaṃ dukkhāpito’ti sarati, evaṃ ahitaviññāṇato sati uppajjati.
‘‘ကထံ သဘာဂနိမိတ္တတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? သဒိသံ ပုဂ္ဂလံ ဒိသ္ဝာ မာတရံ ဝာ ပိတရံ ဝာ ဘာတရံ ဝာ ဘဂိနိံ ဝာ သရတိ, ဩဋ္ဌံ ဝာ ဂောဏံ ဝာ ဂဒ္ရဘံ ဝာ ဒိသ္ဝာ အညံ တာဒိသံ ဩဋ္ဌံ ဝာ ဂောဏံ ဝာ ဂဒ္ရဘံ ဝာ သရတိ, ဧဝံ သဘာဂနိမိတ္တတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ sabhāganimittato sati uppajjati? Sadisaṃ puggalaṃ disvā mātaraṃ vā pitaraṃ vā bhātaraṃ vā bhaginiṃ vā sarati, oṭṭhaṃ vā goṇaṃ vā gadrabhaṃ vā disvā aññaṃ tādisaṃ oṭṭhaṃ vā goṇaṃ vā gadrabhaṃ vā sarati, evaṃ sabhāganimittato sati uppajjati.
‘‘ကထံ ဝိသဘာဂနိမတ္တတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? အသုကသ္သ နာမ ဝဏ္ဏော ဧဒိသော, သဒ္ဒော ဧဒိသော, ဂန္ဓော ဧဒိသော, ရသော ဧဒိသော, ဖောဋ္ဌဗ္ဗော ဧဒိသောတိ သရတိ, ဧဝမ္ပိ ဝိသဘာဂနိမိတ္တတောပိ ံသတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ visabhāganimattato sati uppajjati? Asukassa nāma vaṇṇo ediso, saddo ediso, gandho ediso, raso ediso, phoṭṭhabbo edisoti sarati, evampi visabhāganimittatopi ṃsati uppajjati.
‘‘ကထံ ကထာဘိညာဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ယော ပကတိယာ မုဋ္ဌသ္သတိကော ဟောတိ, တံ ပရေ သရာပေန္တိ, တေန သော သရတိ, ဧဝံ ကထာဘိညာဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ kathābhiññāṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko hoti, taṃ pare sarāpenti, tena so sarati, evaṃ kathābhiññāṇato sati uppajjati.
‘‘ကထံ လက္ခဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ယော ပကတိယာ ဗလီဗဒ္ဒာနံ အင္ဂေန ဇာနာတိ, လက္ခဏေန ဇာနာတိ, ဧဝံ လက္ခဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ lakkhaṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā balībaddānaṃ aṅgena jānāti, lakkhaṇena jānāti, evaṃ lakkhaṇato sati uppajjati.
‘‘ကထံ သာရဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ယော ပကတိယာ မုဋ္ဌသ္သတိကော ဟောတိ, ယော တံ ‘သရာဟိ ဘော, သရာဟိ ဘော’တိ ပုနပ္ပုနံ သရာပေတိ, ဧဝံ သာရဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ sāraṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko hoti, yo taṃ ‘sarāhi bho, sarāhi bho’ti punappunaṃ sarāpeti, evaṃ sāraṇato sati uppajjati.
‘‘ကထံ မုဒ္ဒာတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? လိပိယာ သိက္ခိတတ္တာ ဇာနာတိ ‘ဣမသ္သ အက္ခရသ္သ အနန္တရံ ဣမံ အက္ခရံ ကာတဗ္ဗ’န္တိ ဧဝံ မုဒ္ဒာတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ muddāto sati uppajjati? Lipiyā sikkhitattā jānāti ‘imassa akkharassa anantaraṃ imaṃ akkharaṃ kātabba’nti evaṃ muddāto sati uppajjati.
‘‘ကထံ ဂဏနာတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ဂဏနာယ သိက္ခိတတ္တာ ဂဏကာ ဗဟုမ္ပိ ဂဏေန္တိ, ဧဝံ ဂဏနာတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ gaṇanāto sati uppajjati? Gaṇanāya sikkhitattā gaṇakā bahumpi gaṇenti, evaṃ gaṇanāto sati uppajjati.
‘‘ကထံ ဓာရဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ဓာရဏာယ သိက္ခိတတ္တာ ဓာရဏကာ ဗဟုမ္ပိ ဓာရေန္တိ , ဧဝံ ဓာရဏတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ dhāraṇato sati uppajjati? Dhāraṇāya sikkhitattā dhāraṇakā bahumpi dhārenti , evaṃ dhāraṇato sati uppajjati.
‘‘ကထံ ဘာဝနာတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ဣဓ ဘိက္ခု အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရတိ, သေယ္ယထီဒံ, ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒ္ဝေပိ ဇာတိယော။ပေ.။ ဣတိ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရတိ, ဧဝံ ဘာဝနာတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ bhāvanāto sati uppajjati? Idha bhikkhu anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati, seyyathīdaṃ, ekampi jātiṃ dvepi jātiyo…pe… iti sākāraṃ sauddesaṃ pubbenivāsaṃ anussarati, evaṃ bhāvanāto sati uppajjati.
‘‘ကထံ ပောတ္ထကနိဗန္ဓနတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ရာဇာနော အနုသာသနိယံ အသ္သရန္တာ 1 ဧတံ ပောတ္ထကံ အာဟရထာတိ, တေန ပောတ္ထကေန အနုသ္သရန္တိ, ဧဝံ ပောတ္ထကနိဗန္ဓနတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ potthakanibandhanato sati uppajjati? Rājāno anusāsaniyaṃ assarantā 2 etaṃ potthakaṃ āharathāti, tena potthakena anussaranti, evaṃ potthakanibandhanato sati uppajjati.
‘‘ကထံ ဥပနိက္ခေပတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ဒိသ္ဝာ သရတိ, ဧဝံ ဥပနိက္ခေပတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘Kathaṃ upanikkhepato sati uppajjati? Upanikkhittaṃ bhaṇḍaṃ disvā sarati, evaṃ upanikkhepato sati uppajjati.
‘‘ကထံ အနုဘူတတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ဒိဋ္ဌတ္တာ ရူပံ သရတိ, သုတတ္တာ သဒ္ဒံ သရတိ, ဃာယိတတ္တာ ဂန္ဓံ သရတိ, သာယိတတ္တာ ရသံ သရတိ, ဖုဋ္ဌတ္တာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ သရတိ, ဝိညာတတ္တာ ဓမ္မံ သရတိ, ဧဝံ အနုဘူတတော သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣမေဟိ ခော, မဟာရာဇ, သတ္တရသဟာကာရေဟိ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။
‘‘Kathaṃ anubhūtato sati uppajjati? Diṭṭhattā rūpaṃ sarati, sutattā saddaṃ sarati, ghāyitattā gandhaṃ sarati, sāyitattā rasaṃ sarati, phuṭṭhattā phoṭṭhabbaṃ sarati, viññātattā dhammaṃ sarati, evaṃ anubhūtato sati uppajjati. Imehi kho, mahārāja, sattarasahākārehi sati uppajjatī’’ti.
‘‘ကလ္လောသိ, ဘန္တေ နာဂသေနာ’’တိ။
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
သတိဥပ္ပဇ္ဇနပဉ္ဟော ပဌမော။
Satiuppajjanapañho paṭhamo.
Footnotes: