Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਿਲਿਨ੍ਦਪਞ੍ਹਪਾਲ਼ਿ • Milindapañhapāḷi |
੭. ਅਰੂਪਧਮ੍ਮવવਤ੍ਤਨવਗ੍ਗੋ
7. Arūpadhammavavattanavaggo
੧. ਸਤਿਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਪਞ੍ਹੋ
1. Satiuppajjanapañho
੧. ਰਾਜਾ ਆਹ ‘‘ਭਨ੍ਤੇ ਨਾਗਸੇਨ, ਕਤਿਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਸਤ੍ਤਰਸਹਾਕਾਰੇਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਕਤਮੇਹਿ ਸਤ੍ਤਰਸਹਾਕਾਰੇਹੀ’’ਤਿ? ‘‘ਅਭਿਜਾਨਤੋਪਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਟੁਮਿਕਾਯਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਓਲ਼ਾਰਿਕવਿਞ੍ਞਾਣਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਹਿਤવਿਞ੍ਞਾਣਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਹਿਤવਿਞ੍ਞਾਣਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, વਿਸਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਥਾਭਿਞ੍ਞਾਣਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਲਕ੍ਖਣਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸਾਰਣਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਮੁਦ੍ਦਾਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਗਣਨਾਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਧਾਰਣਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਭਾવਨਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪੋਤ੍ਥਕਨਿਬਨ੍ਧਨਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪਨਿਕ੍ਖੇਪਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਨੁਭੂਤਤੋਪਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ।
1. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, katihākārehi sati uppajjatī’’ti? ‘‘Sattarasahākārehi, mahārāja, sati uppajjatī’’ti. ‘‘Katamehi sattarasahākārehī’’ti? ‘‘Abhijānatopi, mahārāja, sati uppajjati, kaṭumikāyapi sati uppajjati, oḷārikaviññāṇatopi sati uppajjati, hitaviññāṇatopi sati uppajjati, ahitaviññāṇatopi sati uppajjati, sabhāganimittatopi sati uppajjati, visabhāganimittatopi sati uppajjati, kathābhiññāṇatopi sati uppajjati, lakkhaṇatopi sati uppajjati, sāraṇatopi sati uppajjati, muddātopi sati uppajjati, gaṇanātopi sati uppajjati, dhāraṇatopi sati uppajjati, bhāvanatopi sati uppajjati, potthakanibandhanatopi sati uppajjati, upanikkhepatopi sati uppajjati, anubhūtatopi sati uppajjatīti.
‘‘ਕਥਂ ਅਭਿਜਾਨਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਯਥਾ, ਮਹਾਰਾਜ, ਆਯਸ੍ਮਾ ਚ ਆਨਨ੍ਦੋ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾ ਚ ਉਪਾਸਿਕਾ, ਯੇ વਾ ਪਨ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਕੇਚਿ ਜਾਤਿਸ੍ਸਰਾ ਜਾਤਿਂ ਸਰਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਭਿਜਾਨਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ abhijānato sati uppajjati? Yathā, mahārāja, āyasmā ca ānando khujjuttarā ca upāsikā, ye vā pana aññepi keci jātissarā jātiṃ saranti, evaṃ abhijānato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਕਟੁਮਿਕਾਯ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਯੋ ਪਕਤਿਯਾ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਕੋ, ਪਰੇ ਚ ਤਂ ਸਰਾਪਨਤ੍ਥਂ ਨਿਬਨ੍ਧਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਕਟੁਮਿਕਾਯ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ kaṭumikāya sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko, pare ca taṃ sarāpanatthaṃ nibandhanti, evaṃ kaṭumikāya sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕવਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਯਦਾ ਰਜ੍ਜੇ વਾ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਂ વਾ ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕવਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ oḷārikaviññāṇato sati uppajjati? Yadā rajje vā abhisitto hoti, sotāpattiphalaṃ vā patto hoti, evaṃ oḷārikaviññāṇato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਹਿਤવਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਯਮ੍ਹਿ ਸੁਖਾਪਿਤੋ, ‘ਅਮੁਕਸ੍ਮਿਂ ਏવਂ ਸੁਖਾਪਿਤੋ’ਤਿ ਸਰਤਿ, ਏવਂ ਹਿਤવਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ hitaviññāṇato sati uppajjati? Yamhi sukhāpito, ‘amukasmiṃ evaṃ sukhāpito’ti sarati, evaṃ hitaviññāṇato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਅਹਿਤવਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਯਮ੍ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਾਪਿਤੋ, ‘ਅਮੁਕਸ੍ਮਿਂ ਏવਂ ਦੁਕ੍ਖਾਪਿਤੋ’ਤਿ ਸਰਤਿ, ਏવਂ ਅਹਿਤવਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ ahitaviññāṇato sati uppajjati? Yamhi dukkhāpito, ‘amukasmiṃ evaṃ dukkhāpito’ti sarati, evaṃ ahitaviññāṇato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਸਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਸਦਿਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਾਤਰਂ વਾ ਪਿਤਰਂ વਾ ਭਾਤਰਂ વਾ ਭਗਿਨਿਂ વਾ ਸਰਤਿ, ਓਟ੍ਠਂ વਾ ਗੋਣਂ વਾ ਗਦ੍ਰਭਂ વਾ ਦਿਸ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਤਾਦਿਸਂ ਓਟ੍ਠਂ વਾ ਗੋਣਂ વਾ ਗਦ੍ਰਭਂ વਾ ਸਰਤਿ, ਏવਂ ਸਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ sabhāganimittato sati uppajjati? Sadisaṃ puggalaṃ disvā mātaraṃ vā pitaraṃ vā bhātaraṃ vā bhaginiṃ vā sarati, oṭṭhaṃ vā goṇaṃ vā gadrabhaṃ vā disvā aññaṃ tādisaṃ oṭṭhaṃ vā goṇaṃ vā gadrabhaṃ vā sarati, evaṃ sabhāganimittato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ વਿਸਭਾਗਨਿਮਤ੍ਤਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਨਾਮ વਣ੍ਣੋ ਏਦਿਸੋ, ਸਦ੍ਦੋ ਏਦਿਸੋ, ਗਨ੍ਧੋ ਏਦਿਸੋ, ਰਸੋ ਏਦਿਸੋ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਏਦਿਸੋਤਿ ਸਰਤਿ, ਏવਮ੍ਪਿ વਿਸਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋਪਿ ਂਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ visabhāganimattato sati uppajjati? Asukassa nāma vaṇṇo ediso, saddo ediso, gandho ediso, raso ediso, phoṭṭhabbo edisoti sarati, evampi visabhāganimittatopi ṃsati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਕਥਾਭਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਯੋ ਪਕਤਿਯਾ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਪਰੇ ਸਰਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਸੋ ਸਰਤਿ, ਏવਂ ਕਥਾਭਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ kathābhiññāṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko hoti, taṃ pare sarāpenti, tena so sarati, evaṃ kathābhiññāṇato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਯੋ ਪਕਤਿਯਾ ਬਲੀਬਦ੍ਦਾਨਂ ਅਙ੍ਗੇਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ lakkhaṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā balībaddānaṃ aṅgena jānāti, lakkhaṇena jānāti, evaṃ lakkhaṇato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਸਾਰਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਯੋ ਪਕਤਿਯਾ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਯੋ ਤਂ ‘ਸਰਾਹਿ ਭੋ, ਸਰਾਹਿ ਭੋ’ਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਸਰਾਪੇਤਿ, ਏવਂ ਸਾਰਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ sāraṇato sati uppajjati? Yo pakatiyā muṭṭhassatiko hoti, yo taṃ ‘sarāhi bho, sarāhi bho’ti punappunaṃ sarāpeti, evaṃ sāraṇato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਮੁਦ੍ਦਾਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਲਿਪਿਯਾ ਸਿਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾ ਜਾਨਾਤਿ ‘ਇਮਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਰਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਇਮਂ ਅਕ੍ਖਰਂ ਕਾਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਮੁਦ੍ਦਾਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ muddāto sati uppajjati? Lipiyā sikkhitattā jānāti ‘imassa akkharassa anantaraṃ imaṃ akkharaṃ kātabba’nti evaṃ muddāto sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਗਣਨਾਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਗਣਨਾਯ ਸਿਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾ ਗਣਕਾ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਗਣੇਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਗਣਨਾਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ gaṇanāto sati uppajjati? Gaṇanāya sikkhitattā gaṇakā bahumpi gaṇenti, evaṃ gaṇanāto sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਧਾਰਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਧਾਰਣਾਯ ਸਿਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾ ਧਾਰਣਕਾ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਧਾਰੇਨ੍ਤਿ , ਏવਂ ਧਾਰਣਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ dhāraṇato sati uppajjati? Dhāraṇāya sikkhitattā dhāraṇakā bahumpi dhārenti , evaṃ dhāraṇato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਭਾવਨਾਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥੀਦਂ, ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਂ ਦ੍વੇਪਿ ਜਾਤਿਯੋ…ਪੇ॰… ਇਤਿ ਸਾਕਾਰਂ ਸਉਦ੍ਦੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਏવਂ ਭਾવਨਾਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ bhāvanāto sati uppajjati? Idha bhikkhu anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati, seyyathīdaṃ, ekampi jātiṃ dvepi jātiyo…pe… iti sākāraṃ sauddesaṃ pubbenivāsaṃ anussarati, evaṃ bhāvanāto sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਪੋਤ੍ਥਕਨਿਬਨ੍ਧਨਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਰਾਜਾਨੋ ਅਨੁਸਾਸਨਿਯਂ ਅਸ੍ਸਰਨ੍ਤਾ 1 ਏਤਂ ਪੋਤ੍ਥਕਂ ਆਹਰਥਾਤਿ, ਤੇਨ ਪੋਤ੍ਥਕੇਨ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਪੋਤ੍ਥਕਨਿਬਨ੍ਧਨਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ potthakanibandhanato sati uppajjati? Rājāno anusāsaniyaṃ assarantā 2 etaṃ potthakaṃ āharathāti, tena potthakena anussaranti, evaṃ potthakanibandhanato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਉਪਨਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਭਣ੍ਡਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸਰਤਿ, ਏવਂ ਉਪਨਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
‘‘Kathaṃ upanikkhepato sati uppajjati? Upanikkhittaṃ bhaṇḍaṃ disvā sarati, evaṃ upanikkhepato sati uppajjati.
‘‘ਕਥਂ ਅਨੁਭੂਤਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ? ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਰੂਪਂ ਸਰਤਿ, ਸੁਤਤ੍ਤਾ ਸਦ੍ਦਂ ਸਰਤਿ, ਘਾਯਿਤਤ੍ਤਾ ਗਨ੍ਧਂ ਸਰਤਿ, ਸਾਯਿਤਤ੍ਤਾ ਰਸਂ ਸਰਤਿ, ਫੁਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਸਰਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸਰਤਿ, ਏવਂ ਅਨੁਭੂਤਤੋ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਮੇਹਿ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਤ੍ਤਰਸਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ।
‘‘Kathaṃ anubhūtato sati uppajjati? Diṭṭhattā rūpaṃ sarati, sutattā saddaṃ sarati, ghāyitattā gandhaṃ sarati, sāyitattā rasaṃ sarati, phuṭṭhattā phoṭṭhabbaṃ sarati, viññātattā dhammaṃ sarati, evaṃ anubhūtato sati uppajjati. Imehi kho, mahārāja, sattarasahākārehi sati uppajjatī’’ti.
‘‘ਕਲ੍ਲੋਸਿ, ਭਨ੍ਤੇ ਨਾਗਸੇਨਾ’’ਤਿ।
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
ਸਤਿਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਪਞ੍ਹੋ ਪਠਮੋ।
Satiuppajjanapañho paṭhamo.
Footnotes: