Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ೫. ಸತೋಕಾರಿಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    5. Satokāriñāṇaniddesavaṇṇanā

    ೧೬೩. ಸತೋಕಾರಿಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ಮಾತಿಕಾಯಂ ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖು। ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸಾಸನಪರಿದೀಪನೋ, ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನೋ ಚ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ…ಪೇ॰… ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧)।

    163. Satokāriñāṇaniddese mātikāyaṃ idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Ayañhi ettha idha-saddo sabbappakāraānāpānassatisamādhinibbattakassa puggalassa sannissayabhūtasāsanaparidīpano, aññasāsanassa tathābhāvapaṭisedhano ca. Vuttañhetaṃ – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo…pe… suññā parappavādā samaṇebhi aññehī’’ti (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241).

    ಅರಞ್ಞಗತೋ ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲಗತೋ ವಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗತೋ ವಾತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿ ಭಾವನಾನುರೂಪಸೇನಾಸನಪರಿಗ್ಗಹಪರಿದೀಪನಂ। ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದೀಘರತ್ತಂ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅನುವಿಸಟಂ ಚಿತ್ತಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಆರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿರುಹಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಕೂಟಗೋಣಯುತ್ತರಥೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪಥಮೇವ ಧಾವತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಗೋಪೋ ಕೂಟಧೇನುಯಾ ಸಬ್ಬಂ ಖೀರಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತಂ ಕೂಟವಚ್ಛಂ ದಮೇತುಕಾಮೋ ಧೇನುತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ಮಹನ್ತಂ ಥಮ್ಭಂ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಯೋತ್ತೇನ ಬನ್ಧೇಯ್ಯ, ಅಥಸ್ಸ ಸೋ ವಚ್ಛೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತ್ವಾ ಪಲಾಯಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತಮೇವ ಥಮ್ಭಂ ಉಪನಿಸೀದೇಯ್ಯ ವಾ ಉಪನಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾ, ಏವಮೇವ ಇಮಿನಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ದೀಘರತ್ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿರಸಪಾನವಡ್ಢಿತಂ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತಂ ದಮೇತುಕಾಮೇನ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ವಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ವಾ ಪವೇಸೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಥಮ್ಭೇ ಸತಿಯೋತ್ತೇನ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಏವಮಸ್ಸ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತ್ವಾಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಆಚಿಣ್ಣಾರಮ್ಮಣಂ ಅಲಭಮಾನಂ ಸತಿಯೋತ್ತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಲಾಯಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ತಮೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾವಸೇನ ಉಪನಿಸೀದತಿ ಚೇವ ಉಪನಿಪಜ್ಜತಿ ಚ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vāti idamassa ānāpānassatisamādhi bhāvanānurūpasenāsanapariggahaparidīpanaṃ. Imassa hi bhikkhuno dīgharattaṃ rūpādīsu ārammaṇesu anuvisaṭaṃ cittaṃ ānāpānassatisamādhiārammaṇaṃ abhiruhituṃ na icchati, kūṭagoṇayuttaratho viya uppathameva dhāvati. Tasmā seyyathāpi nāma gopo kūṭadhenuyā sabbaṃ khīraṃ pivitvā vaḍḍhitaṃ kūṭavacchaṃ dametukāmo dhenuto apanetvā ekamante mahantaṃ thambhaṃ nikhaṇitvā tattha yottena bandheyya, athassa so vaccho ito cito ca vipphanditvā palāyituṃ asakkonto tameva thambhaṃ upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā, evameva imināpi bhikkhunā dīgharattaṃ rūpārammaṇādirasapānavaḍḍhitaṃ duṭṭhacittaṃ dametukāmena rūpādiārammaṇato apanetvā araññaṃ vā rukkhamūlaṃ vā suññāgāraṃ vā pavesetvā tattha assāsapassāsathambhe satiyottena bandhitabbaṃ. Evamassa taṃ cittaṃ ito cito ca vipphanditvāpi pubbe āciṇṇārammaṇaṃ alabhamānaṃ satiyottaṃ chinditvā palāyituṃ asakkontaṃ tamevārammaṇaṃ upacārappanāvasena upanisīdati ceva upanipajjati ca. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಯಥಾ ಥಮ್ಭೇ ನಿಬನ್ಧೇಯ್ಯ, ವಚ್ಛಂ ದಮಂ ನರೋ ಇಧ।

    ‘‘Yathā thambhe nibandheyya, vacchaṃ damaṃ naro idha;

    ಬನ್ಧೇಯ್ಯೇವಂ ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸತಿಯಾರಮ್ಮಣೇ ದಳ್ಹ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೧೭; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೬೫; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೭೪; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೭) –

    Bandheyyevaṃ sakaṃ cittaṃ, satiyārammaṇe daḷha’’nti. (visuddhi. 1.217; pārā. aṭṭha. 2.165; dī. ni. aṭṭha. 2.374; ma. ni. aṭṭha. 1.107) –

    ಏವಮಸ್ಸ ತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಭಾವನಾನುರೂಪಂ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪ್ಪಭೇದೇ ಮುದ್ಧಭೂತಂ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಪದಟ್ಠಾನಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದಿಸದ್ದಸಮಾಕುಲಂ ಗಾಮನ್ತಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ನ ಸುಕರಂ ಭಾವೇತುಂ ಸದ್ದಕಣ್ಟಕತ್ತಾ ಝಾನಸ್ಸ। ಅಗಾಮಕೇ ಪನ ಅರಞ್ಞೇ ಸುಕರಂ ಯೋಗಾವಚರೇನ ಇದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆನಾಪಾನಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ತದೇವ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ। ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಸೇನಾಸನಂ ಉಪದಿಸನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ಅರಞ್ಞಗತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತಥೇವ ಥೇರೋ।

    Evamassa taṃ senāsanaṃ bhāvanānurūpaṃ hoti. Atha vā yasmā idaṃ kammaṭṭhānappabhede muddhabhūtaṃ sabbabuddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ visesādhigamadiṭṭhadhammasukhavihārapadaṭṭhānaṃ ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ itthipurisahatthiassādisaddasamākulaṃ gāmantaṃ apariccajitvā na sukaraṃ bhāvetuṃ saddakaṇṭakattā jhānassa. Agāmake pana araññe sukaraṃ yogāvacarena idaṃ kammaṭṭhānaṃ pariggahetvā ānāpānacatukkajjhānaṃ nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇituṃ. Tasmā tassa anurūpaṃ senāsanaṃ upadisanto bhagavā ‘‘araññagato vā’’tiādimāha, tatheva thero.

    ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೋ ವಿಯ ಹಿ ಭಗವಾ, ಸೋ ಯಥಾ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೋ ನಗರಭೂಮಿಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸುಟ್ಠು ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ ನಗರಂ ಮಾಪೇಥಾ’’ತಿ ಉಪದಿಸತಿ, ಸೋತ್ಥಿನಾ ಚ ನಗರೇ ನಿಟ್ಠಿತೇ ರಾಜಕುಲತೋ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಂ ಲಭತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಸೇನಾಸನಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಉಪದಿಸತಿ, ತತೋ ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನುಯುತ್ತೇನ ಯೋಗಿನಾ ಕಮೇನ ಅರಹತ್ತೇ ಪತ್ತೇ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಸಕ್ಕಾರಂ ಲಭತಿ। ಅಯಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ದೀಪಿಸದಿಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಮಹಾದೀಪಿರಾಜಾ ಅರಞ್ಞೇ ತಿಣಗಹನಂ ವಾ ವನಗಹನಂ ವಾ ಪಬ್ಬತಗಹನಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ವನಮಹಿಂಸಗೋಕಣ್ಣಸೂಕರಾದಯೋ ಮಿಗೇ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏವಮೇವಂ ಅಯಂ ಅರಞ್ಞಾದೀಸು ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇ ಚೇವ ಅರಿಯಫಲಾನಿ ಚ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Vatthuvijjācariyo viya hi bhagavā, so yathā vatthuvijjācariyo nagarabhūmiṃ passitvā suṭṭhu upaparikkhitvā ‘‘ettha nagaraṃ māpethā’’ti upadisati, sotthinā ca nagare niṭṭhite rājakulato mahāsakkāraṃ labhati, evamevaṃ yogāvacarassa anurūpaṃ senāsanaṃ upaparikkhitvā ‘‘ettha kammaṭṭhānaṃ anuyuñjitabba’’nti upadisati, tato tattha kammaṭṭhānamanuyuttena yoginā kamena arahatte patte ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti mahantaṃ sakkāraṃ labhati. Ayaṃ pana bhikkhu ‘‘dīpisadiso’’ti vuccati. Yathā hi mahādīpirājā araññe tiṇagahanaṃ vā vanagahanaṃ vā pabbatagahanaṃ vā nissāya nilīyitvā vanamahiṃsagokaṇṇasūkarādayo mige gaṇhāti, evamevaṃ ayaṃ araññādīsu kammaṭṭhānamanuyuñjanto bhikkhu yathākkamena sotāpattisakadāgāmianāgāmiarahattamagge ceva ariyaphalāni ca gaṇhātīti veditabbo. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಯಥಾಪಿ ದೀಪಿಕೋ ನಾಮ, ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೇ ಮಿಗೇ।

    ‘‘Yathāpi dīpiko nāma, nilīyitvā gaṇhate mige;

    ತಥೇವಾಯಂ ಬುದ್ಧಪುತ್ತೋ, ಯುತ್ತಯೋಗೋ ವಿಪಸ್ಸಕೋ।

    Tathevāyaṃ buddhaputto, yuttayogo vipassako;

    ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾನ, ಗಣ್ಹಾತಿ ಫಲಮುತ್ತಮ’’ನ್ತಿ॥ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೬.೧.೫)।

    Araññaṃ pavisitvāna, gaṇhāti phalamuttama’’nti. (mi. pa. 6.1.5);

    ತೇನಸ್ಸ ಪರಕ್ಕಮಜವಯೋಗ್ಗಭೂಮಿಂ ಅರಞ್ಞಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅರಞ್ಞಗತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Tenassa parakkamajavayoggabhūmiṃ araññasenāsanaṃ dassento ‘‘araññagato vā’’tiādimāha.

    ತತ್ಥ ಅರಞ್ಞಗತೋತಿ ಉಪರಿ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪವಿವೇಕಸುಖಂ ಅರಞ್ಞಂ ಗತೋ। ರುಕ್ಖಮೂಲಗತೋತಿ ರುಕ್ಖಸಮೀಪಂ ಗತೋ। ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗತೋತಿ ಸುಞ್ಞಂ ವಿವಿತ್ತೋಕಾಸಂ ಗತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಞ್ಚ ರುಕ್ಖಮೂಲಞ್ಚ ಅವಸೇಸಸತ್ತವಿಧಸೇನಾಸನಂ ಗತೋಪಿ ‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗತೋ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ನವವಿಧಞ್ಹಿ ಸೇನಾಸನಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಸೋ ವಿವಿತ್ತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಭಜತಿ ಅರಞ್ಞಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಪಬ್ಬತಂ ಕನ್ದರಂ ಗಿರಿಗುಹಂ ಸುಸಾನಂ ವನಪತ್ಥಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಂ ಪಲಾಲಪುಞ್ಜ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೦೮)। ಏವಮಸ್ಸ ಉತುತ್ತಯಾನುಕೂಲಂ ಧಾತುಚರಿಯಾನುಕೂಲಞ್ಚ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಭಾವನಾನುರೂಪಂ ಸೇನಾಸನಂ ಉಪದಿಸಿತ್ವಾ ಅಲೀನಾನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಂ ಸನ್ತಮಿರಿಯಾಪಥಂ ಉಪದಿಸನ್ತೋ ನಿಸೀದತೀತಿ ಆಹ। ಅಥಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ದಳ್ಹಭಾವಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಪವತ್ತನಸಮತ್ಥತಂ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹೂಪಾಯಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನಂ। ಆಭುಜಿತ್ವಾತಿ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ। ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯಾತಿ ಉಪರಿಮಸರೀರಂ ಉಜುಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪಿಟ್ಠಿಕಣ್ಟಕೇ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಂ ಪಟಿಪಾದೇತ್ವಾ। ಏವಞ್ಹಿ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಮಂಸನ್ಹಾರೂನಿ ನ ಪಣಮನ್ತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಯಾ ತೇಸಂ ಪಣಮನಪಚ್ಚಯಾ ಖಣೇ ಖಣೇ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ತಾಸು ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಸು ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಪರಿಪತತಿ, ವುದ್ಧಿಂ ಫಾತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ।

    Tattha araññagatoti upari vuttalakkhaṇaṃ yaṃkiñci pavivekasukhaṃ araññaṃ gato. Rukkhamūlagatoti rukkhasamīpaṃ gato. Suññāgāragatoti suññaṃ vivittokāsaṃ gato. Ettha ca ṭhapetvā araññañca rukkhamūlañca avasesasattavidhasenāsanaṃ gatopi ‘‘suññāgāragato’’ti vattuṃ vaṭṭati. Navavidhañhi senāsanaṃ. Yathāha – ‘‘so vivittaṃ senāsanaṃ bhajati araññaṃ rukkhamūlaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanapatthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñja’’nti (vibha. 508). Evamassa ututtayānukūlaṃ dhātucariyānukūlañca ānāpānassatibhāvanānurūpaṃ senāsanaṃ upadisitvā alīnānuddhaccapakkhikaṃ santamiriyāpathaṃ upadisanto nisīdatīti āha. Athassa nisajjāya daḷhabhāvaṃ assāsapassāsānaṃ pavattanasamatthataṃ ārammaṇapariggahūpāyañca dassento pallaṅkaṃ ābhujitvātiādimāha. Tattha pallaṅkanti samantato ūrubaddhāsanaṃ. Ābhujitvāti bandhitvā. Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyāti uparimasarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭake koṭiyā koṭiṃ paṭipādetvā. Evañhi nisinnassa dhammamaṃsanhārūni na paṇamanti. Athassa yā tesaṃ paṇamanapaccayā khaṇe khaṇe vedanā uppajjeyyuṃ, tā na uppajjanti. Tāsu anuppajjamānāsu cittaṃ ekaggaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ na paripatati, vuddhiṃ phātiṃ upagacchati.

    ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಠಪಯಿತ್ವಾ। ಸೋ ಸತೋವ ಅಸ್ಸಸತಿ ಸತೋ ಪಸ್ಸಸತೀತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಏವಞ್ಚ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತಂ ಸತಿಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ಸತೋ ಏವ ಅಸ್ಸಸತಿ ಸತೋ ಪಸ್ಸಸತಿ, ಸತೋಕಾರೀ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Parimukhaṃsatiṃ upaṭṭhapetvāti kammaṭṭhānābhimukhaṃ satiṃ ṭhapayitvā. So satova assasati sato passasatīti so bhikkhu evaṃ nisīditvā evañca satiṃ upaṭṭhapetvā taṃ satiṃ avijahanto sato eva assasati sato passasati, satokārī hotīti vuttaṃ hoti.

    ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಸತೋಕಾರೀ ಹೋತಿ, ತೇ ಪಕಾರೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ದೀಘಂ ವಾ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದೀಘಂ ವಾ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋತಿ ದೀಘಂ ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಪವತ್ತಯನ್ತೋ। ತಥಾ ರಸ್ಸಂ। ಯಾ ಪನ ನೇಸಂ ದೀಘರಸ್ಸತಾ, ಸಾ ಕಾಲವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕದಾಚಿ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಹತ್ಥಿಅಹಿಆದಯೋ ವಿಯ ಕಾಲವಸೇನ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಸನ್ತಿ ಚ ಪಸ್ಸಸನ್ತಿ ಚ, ಕದಾಚಿ ಸುನಖಸಸಾದಯೋ ವಿಯ ರಸ್ಸಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ದೀಘರಸ್ಸಾ ನಾಮ ನ ಹೋನ್ತಿ । ತಸ್ಮಾ ತೇ ದೀಘಂ ಕಾಲಂ ಪವಿಸನ್ತಾ ಚ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾ ಚ ದೀಘಾ, ರಸ್ಸಂ ಕಾಲಂ ಪವಿಸನ್ತಾ ಚ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾ ಚ ರಸ್ಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ರಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಉಪರಿ ವುತ್ತೇಹಿ ನವಹಾಕಾರೇಹಿ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ ಚ ಪಸ್ಸಸನ್ತೋ ಚ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಸಾಮಿ, ಪಸ್ಸಸಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ, ತಥಾ ರಸ್ಸಂ।

    Idāni yehi pakārehi satokārī hoti, te pakāre dassetuṃ dīghaṃ vā assasantotiādimāha. Tattha dīghaṃ vā assasantoti dīghaṃ vā assāsaṃ pavattayanto. Tathā rassaṃ. Yā pana nesaṃ dīgharassatā, sā kālavasena veditabbā. Kadāci hi manussā hatthiahiādayo viya kālavasena dīghaṃ assasanti ca passasanti ca, kadāci sunakhasasādayo viya rassaṃ. Aññathā hi cuṇṇavicuṇṇā assāsapassāsā dīgharassā nāma na honti . Tasmā te dīghaṃ kālaṃ pavisantā ca nikkhamantā ca dīghā, rassaṃ kālaṃ pavisantā ca nikkhamantā ca rassāti veditabbā. Tatrāyaṃ bhikkhu upari vuttehi navahākārehi dīghaṃ assasanto ca passasanto ca dīghaṃ assasāmi, passasāmīti pajānāti, tathā rassaṃ.

    ಏವಂ ಪಜಾನತೋ ಚ –

    Evaṃ pajānato ca –

    ‘‘ದೀಘೋ ರಸ್ಸೋ ಚ ಅಸ್ಸಾಸೋ, ಪಸ್ಸಾಸೋಪಿ ಚ ತಾದಿಸೋ।

    ‘‘Dīgho rasso ca assāso, passāsopi ca tādiso;

    ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾ ವತ್ತನ್ತಿ, ನಾಸಿಕಗ್ಗೇವ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೧೯; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೬೫)।

    Cattāro vaṇṇā vattanti, nāsikaggeva bhikkhuno’’ti. (visuddhi. 1.219; pārā. aṭṭha. 2.165);

    ನವನ್ನಞ್ಚಸ್ಸ ಆಕಾರಾನಂ ಏಕೇನಾಕಾರೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದೀ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತಿ। ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದೀ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಕಾಯಸ್ಸಾದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತಿ। ಸಕಲಸ್ಸ ಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಸ್ಸಾದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತಿ। ಏವಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಅಸ್ಸಸತಿ ಚೇವ ಪಸ್ಸಸತಿ ಚ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಕಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣವಿಸಟೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೧೯; ಪಾರಾ॰ ೨.೧೬೫) ಅಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ, ಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ ವಾ ಆದಿ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ನ ಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ। ಸೋ ಆದಿಮೇವ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕಿಲಮತಿ। ಏಕಸ್ಸ ಮಜ್ಝಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ನ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನಂ। ಸೋ ಮಜ್ಝಮೇವ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನೇ ಕಿಲಮತಿ। ಏಕಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ನ ಆದಿಮಜ್ಝಂ। ಸೋ ಪರಿಯೋಸಾನಂಯೇವ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಆದಿಮಜ್ಝೇ ಕಿಲಮತಿ। ಏಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ , ನ ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಲಮತಿ। ತಾದಿಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದೀ’’ತಿಆದಿ।

    Navannañcassa ākārānaṃ ekenākārena kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā sampajjatīti veditabbā. Sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmīti sikkhati. Sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmīti sikkhatīti sakalassa assāsakāyassādimajjhapariyosānaṃ viditaṃ karonto pākaṭaṃ karonto assasissāmīti sikkhati. Sakalassa passāsakāyassādimajjhapariyosānaṃ viditaṃ karonto pākaṭaṃ karonto passasissāmīti sikkhati. Evaṃ viditaṃ karonto pākaṭaṃ karonto ñāṇasampayuttacittena assasati ceva passasati ca. Tasmā ‘‘assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti vuccati. Ekassa hi bhikkhuno cuṇṇavicuṇṇavisaṭe (visuddhi. 1.219; pārā. 2.165) assāsakāye, passāsakāye vā ādi pākaṭo hoti, na majjhapariyosānaṃ. So ādimeva pariggahetuṃ sakkoti, majjhapariyosāne kilamati. Ekassa majjhaṃ pākaṭaṃ hoti, na ādipariyosānaṃ. So majjhameva pariggahetuṃ sakkoti, ādipariyosāne kilamati. Ekassa pariyosānaṃ pākaṭaṃ hoti, na ādimajjhaṃ. So pariyosānaṃyeva pariggahetuṃ sakkoti, ādimajjhe kilamati. Ekassa sabbaṃ pākaṭaṃ hoti, so sabbampi pariggahetuṃ sakkoti , na katthaci kilamati. Tādisena bhavitabbanti dassento āha – ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī’’tiādi.

    ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಏವಂ ಘಟತಿ ವಾಯಮತಿ। ಯೋ ವಾ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಸಂವರೋ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ। ಯೋ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿ, ಅಯಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ। ಯಾ ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ, ಅಯಂ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಯೋ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ತಾಯ ಸತಿಯಾ ತೇನ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಸಿಕ್ಖತಿ ಆಸೇವತಿ ಭಾವೇತಿ ಬಹುಲೀಕರೋತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪುರಿಮನಯೇನ ಕೇವಲಂ ಅಸ್ಸಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸಸಿತಬ್ಬಮೇವ ಚ, ನ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಞಾಣುಪ್ಪಾದನಾದೀಸು ಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ‘‘ಅಸ್ಸಸಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸಸಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ’’ಚ್ಚೇವ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಸೇನ ಪಾಳಿಂ ವತ್ವಾ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಞಾಣುಪ್ಪಾದನಾದಿನೋ ಆ-ಕಾರಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದೀ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನಾಗತಕಾಲವಸೇನ ಪಾಳಿ ಆರೋಪಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tattha sikkhatīti evaṃ ghaṭati vāyamati. Yo vā tathābhūtassa saṃvaro, ayamettha adhisīlasikkhā. Yo tathābhūtassa samādhi, ayaṃ adhicittasikkhā. Yā tathābhūtassa paññā, ayaṃ adhipaññāsikkhāti imā tisso sikkhāyo tasmiṃ ārammaṇe tāya satiyā tena manasikārena sikkhati āsevati bhāveti bahulīkarotīti evamettha attho daṭṭhabbo. Tattha yasmā purimanayena kevalaṃ assasitabbaṃ passasitabbameva ca, na aññaṃ kiñci kātabbaṃ, ito paṭṭhāya pana ñāṇuppādanādīsu yogo karaṇīyo. Tasmā tattha ‘‘assasāmīti pajānāti passasāmīti pajānāti’’cceva vattamānakālavasena pāḷiṃ vatvā ito paṭṭhāya kattabbassa ñāṇuppādanādino ā-kārassa dassanatthaṃ ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’’tiādinā nayena anāgatakālavasena pāḷi āropitāti veditabbā.

    ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ…ಪೇ॰… ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಓಳಾರಿಕಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ ನಿರೋಧೇನ್ತೋ ವೂಪಸಮೇನ್ತೋ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತಿ।

    Passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ…pe… sikkhatīti oḷārikaṃ assāsapassāsasaṅkhātaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhento paṭippassambhento nirodhento vūpasamento assasissāmi passasissāmīti sikkhati.

    ತತ್ರೇವಂ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ಚ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ಕಾಯೋ ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಸದರಥಾ ಹೋನ್ತಿ ಓಳಾರಿಕಾ। ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಓಳಾರಿಕತ್ತೇ ಅವೂಪಸನ್ತೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾಪಿ ಓಳಾರಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಬಲವತರಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ನಾಸಿಕಾ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ಮುಖೇನ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋಪಿ ಪಸ್ಸಸನ್ತೋಪಿ ತಿಟ್ಠತಿ। ಯದಾ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ತೇ ಸನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ವೂಪಸನ್ತಾ। ತೇಸು ವೂಪಸನ್ತೇಸು ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಸುಖುಮಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಿಚೇತಬ್ಬಾಕಾರಪ್ಪತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಧಾವಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಾ ವಾ ಓರೋಹಿತ್ವಾ ಮಹಾಭಾರಂ ವಾ ಸೀಸತೋ ಓರೋಪೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ನಾಸಿಕಾ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ಮುಖೇನ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋಪಿ ಪಸ್ಸಸನ್ತೋಪಿ ತಿಟ್ಠತಿ। ಯದಾ ಪನೇಸ ತಂ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ನ್ಹತ್ವಾ ಚ ಪಿವಿತ್ವಾ ಚ ಅಲ್ಲಸಾಟಕಂ ಹದಯೇ ಕತ್ವಾ ಸೀತಾಯ ಛಾಯಾಯ ನಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅಥಸ್ಸ ತೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಸುಖುಮಾ ಹೋನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಿಚೇತಬ್ಬಾಕಾರಪ್ಪತ್ತಾ, ಏವಮೇವಂ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇತಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ‘‘ಓಳಾರಿಕೋಳಾರಿಕೇ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇ ಪಸ್ಸಮ್ಭೇಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಸಮನ್ನಾಹಾರಮನಸಿಕಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ಪನ ಅತ್ಥಿ। ತೇನಸ್ಸ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲತೋ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಸುಖುಮೋ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Tatrevaṃ oḷārikasukhumatā ca passaddhi ca veditabbā – imassa hi bhikkhuno pubbe apariggahitakāle kāyo ca cittañca sadarathā honti oḷārikā. Kāyacittānaṃ oḷārikatte avūpasante assāsapassāsāpi oḷārikā honti, balavatarā hutvā pavattanti, nāsikā nappahoti, mukhena assasantopi passasantopi tiṭṭhati. Yadā panassa kāyopi cittampi pariggahitā honti, tadā te santā honti vūpasantā. Tesu vūpasantesu assāsapassāsā sukhumā hutvā pavattanti, ‘‘atthi nu kho, natthī’’ti vicetabbākārappattā honti. Seyyathāpi purisassa dhāvitvā pabbatā vā orohitvā mahābhāraṃ vā sīsato oropetvā ṭhitassa oḷārikā assāsapassāsā honti, nāsikā nappahoti, mukhena assasantopi passasantopi tiṭṭhati. Yadā panesa taṃ parissamaṃ vinodetvā nhatvā ca pivitvā ca allasāṭakaṃ hadaye katvā sītāya chāyāya nipanno hoti, athassa te assāsapassāsā sukhumā honti ‘‘atthi nu kho, natthī’’ti vicetabbākārappattā, evamevaṃ imassa bhikkhuno apariggahitakāleti vitthāretabbaṃ. Tathā hissa pubbe apariggahitakāle ‘‘oḷārikoḷārike kāyasaṅkhāre passambhemī’’ti ābhogasamannāhāramanasikāro natthi, pariggahitakāle pana atthi. Tenassa apariggahitakālato pariggahitakāle kāyasaṅkhāro sukhumo hoti. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಸಾರದ್ಧೇ ಕಾಯೇ ಚಿತ್ತೇ ಚ, ಅಧಿಮತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ।

    ‘‘Sāraddhe kāye citte ca, adhimattaṃ pavattati;

    ಅಸಾರದ್ಧಮ್ಹಿ ಕಾಯಮ್ಹಿ, ಸುಖುಮಂ ಸಮ್ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೨೦; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೬೫)।

    Asāraddhamhi kāyamhi, sukhumaṃ sampavattatī’’ti. (visuddhi. 1.220; pārā. aṭṭha. 2.165);

    ಪರಿಗ್ಗಹೇಪಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ಪಠಮಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಸುಖುಮೋ। ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಸುಖುಮೋ। ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಚ ಓಳಾರಿಕೋ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಸುಖುಮೋ। ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಚ ತತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಚ ಓಳಾರಿಕೋ, ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಸುಖುಮೋ। ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಚ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಚ ಓಳಾರಿಕೋ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಅತಿಸುಖುಮೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಮೇವ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಇದಂ ತಾವ ದೀಘಭಾಣಕಸಂಯುತ್ತಭಾಣಕಾನಂ ಮತಂ।

    Pariggahepi oḷāriko, paṭhamajjhānūpacāre sukhumo. Tasmimpi oḷāriko, paṭhamajjhāne sukhumo. Paṭhamajjhāne ca dutiyajjhānūpacāre ca oḷāriko, dutiyajjhāne sukhumo. Dutiyajjhāne ca tatiyajjhānūpacāre ca oḷāriko, tatiyajjhāne sukhumo. Tatiyajjhāne ca catutthajjhānūpacāre ca oḷāriko, catutthajjhāne atisukhumo appavattimeva pāpuṇāti. Idaṃ tāva dīghabhāṇakasaṃyuttabhāṇakānaṃ mataṃ.

    ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಪನ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಓಳಾರಿಕೋ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಸುಖುಮೋ’’ತಿ ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಹೇಟ್ಠಿಮಜ್ಝಾನತೋ ಉಪರೂಪರಿಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇಪಿ ಸುಖುಮತರಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಪನ ಮತೇನ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ಪವತ್ತಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ, ಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ಪವತ್ತಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ…ಪೇ॰… ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಪವತ್ತಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಸಮಥೇ ನಯೋ।

    Majjhimabhāṇakā pana ‘‘paṭhamajjhāne oḷāriko, dutiyajjhānūpacāre sukhumo’’ti evaṃ heṭṭhimaheṭṭhimajjhānato uparūparijjhānūpacārepi sukhumataraṃ icchanti. Sabbesaṃyeva pana matena apariggahitakāle pavattakāyasaṅkhāro pariggahitakāle paṭippassambhati, pariggahitakāle pavattakāyasaṅkhāro paṭhamajjhānūpacāre…pe… catutthajjhānūpacāre pavattakāyasaṅkhāro catutthajjhāne paṭippassambhati. Ayaṃ tāva samathe nayo.

    ವಿಪಸ್ಸನಾಯಂ ಪನ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ಪವತ್ತಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಓಳಾರಿಕೋ, ಮಹಾಭೂತಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸುಖುಮೋ। ಸೋಪಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ಉಪಾದಾರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸುಖುಮೋ। ಸೋಪಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ಸಕಲರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸುಖುಮೋ। ಸೋಪಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸುಖುಮೋ। ಸೋಪಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ರೂಪಾರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸುಖುಮೋ। ಸೋಪಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸುಖುಮೋ। ಸೋಪಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನೇ ಸುಖುಮೋ। ಸೋಪಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಖುಮೋ। ಸೋಪಿ ದುಬ್ಬಲವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಓಳಾರಿಕೋ, ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಖುಮೋ। ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಮೇತ್ಥ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ಅನುಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ।

    Vipassanāyaṃ pana apariggahitakāle pavattakāyasaṅkhāro oḷāriko, mahābhūtapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, upādārūpapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, sakalarūpapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, arūpapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, rūpārūpapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, paccayapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, sappaccayanāmarūpadassane sukhumo. Sopi oḷāriko, lakkhaṇārammaṇika vipassanāya sukhumo. Sopi dubbalavipassanāya oḷāriko, balavavipassanāya sukhumo. Tattha pubbe vuttanayeneva purimassa purimassa pacchimena pacchimena paṭippassaddhi veditabbā. Evamettha oḷārikasukhumatā paṭippassaddhi ca veditabbā. Ayaṃ tāvettha kāyānupassanāvasena vuttassa paṭhamacatukkassa anupubbapadavaṇṇanā.

    ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಇದಮೇವ ಚತುಕ್ಕಂ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಇತರಾನಿ ಪನ ತೀಣಿ ಚತುಕ್ಕಾನಿ ಏತ್ಥ ಪತ್ತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವೇದನಾಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಆನಾಪಾನಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಪದಟ್ಠಾನಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತುಕಾಮೇನ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೇನ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸೀಲಪರಿಸೋಧನಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಞ್ಚಸನ್ಧಿಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ರಿಮೇ ಪಞ್ಚ ಸನ್ಧಯೋ ಉಗ್ಗಹೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅಪ್ಪನಾ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಉಗ್ಗಹೋ ನಾಮ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ। ಪರಿಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪರಿಪುಚ್ಛನಂ। ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ। ಅಪ್ಪನಾ ನಾಮ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾ। ಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ, ‘‘ಏವಂ ಲಕ್ಖಣಮಿದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಭಾವೂಪಧಾರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Yasmā panettha idameva catukkaṃ ādikammikassa kammaṭṭhānavasena vuttaṃ, itarāni pana tīṇi catukkāni ettha pattajjhānassa vedanācittadhammānupassanāvasena, tasmā imaṃ kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā ānāpānacatukkajjhānapadaṭṭhānāya vipassanāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇitukāmena ādikammikena kulaputtena visuddhimagge vuttanayena sīlaparisodhanādīni sabbakiccāni katvā sattaṅgasamannāgatassa ācariyassa santike pañcasandhikaṃ kammaṭṭhānaṃ uggahetabbaṃ. Tatrime pañca sandhayo uggaho paripucchā upaṭṭhānaṃ appanā lakkhaṇanti. Tattha uggaho nāma kammaṭṭhānassa uggaṇhanaṃ. Paripucchā nāma kammaṭṭhānassa paripucchanaṃ. Upaṭṭhānaṃ nāma kammaṭṭhānassa upaṭṭhānaṃ. Appanā nāma kammaṭṭhānassa appanā. Lakkhaṇaṃ nāma kammaṭṭhānassa lakkhaṇaṃ, ‘‘evaṃ lakkhaṇamidaṃ kammaṭṭhāna’’nti kammaṭṭhānasabhāvūpadhāraṇanti vuttaṃ hoti.

    ಏವಂ ಪಞ್ಚಸನ್ಧಿಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅತ್ತನಾಪಿ ನ ಕಿಲಮತಿ, ಆಚರಿಯಮ್ಪಿ ನ ವಿಹೇಸೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಥೋಕಂ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತ್ವಾ ಬಹುಂ ಕಾಲಂ ಸಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ಏವಂ ಪಞ್ಚಸನ್ಧಿಕಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ದೋಸಯುತ್ತೇ ವಿಹಾರೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇ ಸೇನಾಸನೇ ವಸನ್ತೇನ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧೇನ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೇನ ಭತ್ತಸಮ್ಮದಂ ಪಟಿವಿನೋದೇತ್ವಾ ಸುಖನಿಸಿನ್ನೇನ ರತನತ್ತಯಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯುಗ್ಗಹತೋ ಏಕಪದಮ್ಪಿ ಅಪರಿಹಾಪೇನ್ತೇನ ಇದಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ। ತತ್ರಾಯಂ ಮನಸಿಕಾರವಿಧಿ –

    Evaṃ pañcasandhikaṃ kammaṭṭhānaṃ uggaṇhanto attanāpi na kilamati, ācariyampi na viheseti. Tasmā thokaṃ uddisāpetvā bahuṃ kālaṃ sajjhāyitvā evaṃ pañcasandhikaṃ kammaṭṭhānaṃ uggahetvā ācariyassa santike vā aññattha vā aṭṭhārasa dosayutte vihāre vajjetvā pañcaṅgasamannāgate senāsane vasantena upacchinnakhuddakapalibodhena katabhattakiccena bhattasammadaṃ paṭivinodetvā sukhanisinnena ratanattayaguṇānussaraṇena cittaṃ sampahaṃsetvā ācariyuggahato ekapadampi aparihāpentena idaṃ ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ manasi kātabbaṃ. Tatrāyaṃ manasikāravidhi –

    ‘‘ಗಣನಾ ಅನುಬನ್ಧನಾ, ಫುಸನಾ ಠಪನಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾ।

    ‘‘Gaṇanā anubandhanā, phusanā ṭhapanā sallakkhaṇā;

    ವಿವಟ್ಟನಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ, ತೇಸಞ್ಚ ಪಟಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ॥

    Vivaṭṭanā pārisuddhi, tesañca paṭipassanā’’ti.

    ತತ್ಥ ಗಣನಾತಿ ಗಣನಾಯೇವ। ಅನುಬನ್ಧನಾತಿ ಅನುಗಮನಾ। ಫುಸನಾತಿ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ। ಠಪನಾತಿ ಅಪ್ಪನಾ। ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ। ವಿವಟ್ಟನಾತಿ ಮಗ್ಗೋ। ಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಫಲಂ। ತೇಸಞ್ಚ ಪಟಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ। ತತ್ಥ ಇಮಿನಾ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೇನ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಪಠಮಂ ಗಣನಾಯ ಇದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಗಣೇನ್ತೇನ ಪನ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಠಪೇತಬ್ಬಂ, ದಸನ್ನಂ ಉಪರಿ ನ ನೇತಬ್ಬಂ, ಅನ್ತರಾ ಖಣ್ಡಂ ನ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ। ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಮ್ಬಾಧೇ ಓಕಾಸೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ವಿಪ್ಫನ್ದತಿ ಸಮ್ಬಾಧೇ ವಜೇ ಸನ್ನಿರುದ್ಧಗೋಗಣೋ ವಿಯ। ದಸನ್ನಂ ಉಪರಿ ನೇನ್ತಸ್ಸ ಗಣನನಿಸ್ಸಿತೋವ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತಿ। ಅನ್ತರಾ ಖಣ್ಡಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಂ ನು ಖೋ ಮೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ನೋ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕಮ್ಪತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇ ದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಗಣೇತಬ್ಬಂ।

    Tattha gaṇanāti gaṇanāyeva. Anubandhanāti anugamanā. Phusanāti phuṭṭhaṭṭhānaṃ. Ṭhapanāti appanā. Sallakkhaṇāti vipassanā. Vivaṭṭanāti maggo. Pārisuddhīti phalaṃ. Tesañca paṭipassanāti paccavekkhaṇā. Tattha iminā ādikammikena kulaputtena paṭhamaṃ gaṇanāya idaṃ kammaṭṭhānaṃ manasi kātabbaṃ. Gaṇentena pana pañcannaṃ heṭṭhā na ṭhapetabbaṃ, dasannaṃ upari na netabbaṃ, antarā khaṇḍaṃ na dassetabbaṃ. Pañcannaṃ heṭṭhā ṭhapentassa hi sambādhe okāse cittuppādo vipphandati sambādhe vaje sanniruddhagogaṇo viya. Dasannaṃ upari nentassa gaṇananissitova cittuppādo hoti. Antarā khaṇḍaṃ dassentassa ‘‘sikhāppattaṃ nu kho me kammaṭṭhānaṃ, no’’ti cittaṃ vikampati, tasmā ete dose vajjetvā gaṇetabbaṃ.

    ಗಣೇನ್ತೇನ ಚ ಪಠಮಂ ದನ್ಧಗಣನಾಯ ಧಞ್ಞಮಾಪಕಗಣನಾಯ ಗಣೇತಬ್ಬಂ। ಧಞ್ಞಮಾಪಕೋ ಹಿ ನಾಳಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಓಕಿರತಿ, ಪುನ ಪೂರೇನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಚವರಂ ದಿಸ್ವಾ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಂ ಏಕ’’ನ್ತಿ ವದತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ದ್ವೇ ದ್ವೇತಿಆದೀಸು। ಏವಮೇವಂ ಇಮಿನಾಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇಸು ಯೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕಂ ಏಕ’’ನ್ತಿಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ‘‘ದಸ ದಸಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾವ ಗಣೇತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಏವಂ ಗಣಯತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾ ಚ ಪವಿಸನ್ತಾ ಚ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ।

    Gaṇentena ca paṭhamaṃ dandhagaṇanāya dhaññamāpakagaṇanāya gaṇetabbaṃ. Dhaññamāpako hi nāḷiṃ pūretvā ‘‘eka’’nti vatvā okirati, puna pūrento kiñci kacavaraṃ disvā chaḍḍento ‘‘ekaṃ eka’’nti vadati. Eseva nayo dve dvetiādīsu. Evamevaṃ imināpi assāsapassāsesu yo upaṭṭhāti, taṃ gahetvā ‘‘ekaṃ eka’’ntiādiṃ katvā yāva ‘‘dasa dasā’’ti pavattamānaṃ pavattamānaṃ upalakkhetvāva gaṇetabbaṃ. Tassa evaṃ gaṇayato nikkhamantā ca pavisantā ca assāsapassāsā pākaṭā honti.

    ಅಥಾನೇನ ತಂ ದನ್ಧಗಣನಂ ಧಞ್ಞಮಾಪಕಗಣನಂ ಪಹಾಯ ಸೀಘಗಣನಾಯ ಗೋಪಾಲಕಗಣನಾಯ ಗಣೇತಬ್ಬಂ। ಛೇಕೋ ಹಿ ಗೋಪಾಲಕೋ ಸಕ್ಖರಾದಯೋ ಉಚ್ಛಙ್ಗೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ರಜ್ಜುದಣ್ಡಹತ್ಥೋ ಪಾತೋವ ವಜಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಾವೋ ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಲಿಘತ್ಥಮ್ಭಮತ್ಥಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ದ್ವಾರಂ ಪತ್ತಂ ಪತ್ತಂಯೇವ ಗಾವಂ ‘‘ಏಕೋ ದ್ವೇ’’ತಿ ಸಕ್ಖರಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಣೇತಿ। ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಸಮ್ಬಾಧೇ ಓಕಾಸೇ ದುಕ್ಖಂ ವುತ್ಥಗೋಗಣೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಉಪನಿಘಂಸನ್ತೋ ವೇಗೇನ ವೇಗೇನ ಪುಞ್ಜಪುಞ್ಜೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮತಿ। ಸೋ ವೇಗೇನ ವೇಗೇನ ‘‘ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚ ದಸಾ’’ತಿ ಗಣೇತಿಯೇವ, ಏವಮಸ್ಸಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನ ಗಣಯತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಪಾಕಟಾ ಹುತ್ವಾ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಞ್ಚರನ್ತಿ। ತತೋ ತೇನ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಞ್ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವಾರಪ್ಪತ್ತಂ ದ್ವಾರಪ್ಪತ್ತಂಯೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕೋ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚ, ಏಕೋ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚ ಛ, ಏಕೋ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚ ಛ ಸತ್ತ…ಪೇ॰… ಅಟ್ಠ ನವ ದಸಾ’’ತಿ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಗಣೇತಬ್ಬಮೇವ। ಗಣನಾಪಟಿಬದ್ಧೇ ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಗಣನಬಲೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ ಅರಿತ್ತುಪತ್ಥಮ್ಭನವಸೇನ ಚಣ್ಡಸೋತೇ ನಾವಾಠಪನಮಿವ।

    Athānena taṃ dandhagaṇanaṃ dhaññamāpakagaṇanaṃ pahāya sīghagaṇanāya gopālakagaṇanāya gaṇetabbaṃ. Cheko hi gopālako sakkharādayo ucchaṅgena gahetvā rajjudaṇḍahattho pātova vajaṃ gantvā gāvo piṭṭhiyaṃ paharitvā palighatthambhamatthake nisinno dvāraṃ pattaṃ pattaṃyeva gāvaṃ ‘‘eko dve’’ti sakkharaṃ khipitvā khipitvā gaṇeti. Tiyāmarattiṃ sambādhe okāse dukkhaṃ vutthagogaṇo nikkhamanto aññamaññaṃ upanighaṃsanto vegena vegena puñjapuñjo hutvā nikkhamati. So vegena vegena ‘‘tīṇi cattāri pañca dasā’’ti gaṇetiyeva, evamassāpi purimanayena gaṇayato assāsapassāsā pākaṭā hutvā sīghaṃ sīghaṃ punappunaṃ sañcaranti. Tato tena ‘‘punappunaṃ sañcarantī’’ti ñatvā anto ca bahi ca aggahetvā dvārappattaṃ dvārappattaṃyeva gahetvā ‘‘eko dve tīṇi cattāri pañca, eko dve tīṇi cattāri pañca cha, eko dve tīṇi cattāri pañca cha satta…pe… aṭṭha nava dasā’’ti sīghaṃ sīghaṃ gaṇetabbameva. Gaṇanāpaṭibaddhe hi kammaṭṭhāne gaṇanabaleneva cittaṃ ekaggaṃ hoti arittupatthambhanavasena caṇḍasote nāvāṭhapanamiva.

    ತಸ್ಸೇವಂ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಗಣಯತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಅಥ ‘‘ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ವಾತಂ ಅಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇಗೇನ ವೇಗೇನ ಗಣೇತಬ್ಬಂ। ಅನ್ತೋಪವಿಸನವಾತೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚಿತ್ತಂ ಪವೇಸಯತೋ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ವಾತಬ್ಭಾಹತಂ ಮೇದಪೂರಿತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನವಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚಿತ್ತಂ ನೀಹರತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠೋಕಾಸೇ ಪನ ಸತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಭಾವನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ವಾತಂ ಅಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇಗೇನ ವೇಗೇನ ಗಣೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।

    Tassevaṃ sīghaṃ sīghaṃ gaṇayato kammaṭṭhānaṃ nirantaraṃ pavattaṃ viya hutvā upaṭṭhāti. Atha ‘‘nirantaraṃ pavattatī’’ti ñatvā anto ca bahi ca vātaṃ apariggahetvā purimanayeneva vegena vegena gaṇetabbaṃ. Antopavisanavātena hi saddhiṃ cittaṃ pavesayato abbhantaraṃ vātabbhāhataṃ medapūritaṃ viya hoti. Bahinikkhamanavātena saddhiṃ cittaṃ nīharato bahiddhā puthuttārammaṇe cittaṃ vikkhipati. Phuṭṭhaphuṭṭhokāse pana satiṃ ṭhapetvā bhāventasseva bhāvanā sampajjati. Tena vuttaṃ – ‘‘anto ca bahi ca vātaṃ apariggahetvā purimanayeneva vegena vegena gaṇetabba’’nti.

    ಕೀವಚಿರಂ ಪನೇತಂ ಗಣೇತಬ್ಬನ್ತಿ? ಯಾವ ವಿನಾ ಗಣನಾಯ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾರಮ್ಮಣೇ ಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ। ಬಹಿ ವಿಸಟವಿತಕ್ಕವಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾರಮ್ಮಣೇ ಸತಿ ಸಣ್ಠಾಪನತ್ಥಂಯೇವ ಹಿ ಗಣನಾತಿ।

    Kīvaciraṃ panetaṃ gaṇetabbanti? Yāva vinā gaṇanāya assāsapassāsārammaṇe sati santiṭṭhati. Bahi visaṭavitakkavicchedaṃ katvā assāsapassāsārammaṇe sati saṇṭhāpanatthaṃyeva hi gaṇanāti.

    ಏವಂ ಗಣನಾಯ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧನಾಯ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಅನುಬನ್ಧನಾ ನಾಮ ಗಣನಂ ಪಟಿಸಂಹರಿತ್ವಾ ಸತಿಯಾ ನಿರನ್ತರಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಅನುಗಮನಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾನುಗಮನವಸೇನ। ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ತಸ್ಸಾನುಗಮನೇ ಆದೀನವಾ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಯೇವ।

    Evaṃ gaṇanāya manasi katvā anubandhanāya manasi kātabbaṃ. Anubandhanā nāma gaṇanaṃ paṭisaṃharitvā satiyā nirantaraṃ assāsapassāsānaṃ anugamanaṃ. Tañca kho na ādimajjhapariyosānānugamanavasena. Ādimajjhapariyosānāni tassānugamane ādīnavā ca heṭṭhā vuttāyeva.

    ತಸ್ಮಾ ಅನುಬನ್ಧನಾಯ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೇನ ನ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಫುಸನಾವಸೇನ ಚ ಠಪನಾವಸೇನ ಚ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಗಣನಾನುಬನ್ಧನಾವಸೇನ ವಿಯ ಹಿ ಫುಸನಾಠಪನಾವಸೇನ ವಿಸುಂ ಮನಸಿಕಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಪನ ಗಣೇನ್ತೋ ಗಣನಾಯ ಚ ಫುಸನಾಯ ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ತತ್ಥೇವ ಗಣನಂ ಪಟಿಸಂಹರಿತ್ವಾ ತೇ ಸತಿಯಾ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋ, ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇನ್ತೋ ‘‘ಅನುಬನ್ಧನಾಯ ಚ ಫುಸನಾಯ ಚ ಠಪನಾಯ ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಪಙ್ಗುಳದೋವಾರಿಕೋಪಮಾಹಿ ಇಧೇವ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಕಕಚೂಪಮಾಯ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tasmā anubandhanāya manasikarontena na ādimajjhapariyosānavasena manasi kātabbaṃ, apica kho phusanāvasena ca ṭhapanāvasena ca manasi kātabbaṃ. Gaṇanānubandhanāvasena viya hi phusanāṭhapanāvasena visuṃ manasikāro natthi, phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva pana gaṇento gaṇanāya ca phusanāya ca manasi karoti, tattheva gaṇanaṃ paṭisaṃharitvā te satiyā anubandhanto, appanāvasena ca cittaṃ ṭhapento ‘‘anubandhanāya ca phusanāya ca ṭhapanāya ca manasi karotī’’ti vuccati. Svāyamattho aṭṭhakathāsu vuttapaṅguḷadovārikopamāhi idheva pāḷiyaṃ vuttakakacūpamāya ca veditabbo.

    ತತ್ರಾಯಂ ಪಙ್ಗುಳೋಪಮಾ – ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪಙ್ಗುಳೋ ದೋಲಾಯ ಕೀಳತಂ ಮಾತಾಪುತ್ತಾನಂ ದೋಲಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ದೋಲಾಥಮ್ಭಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಕಮೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಚ ದೋಲಾಫಲಕಸ್ಸ ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋ ಮಜ್ಝಞ್ಚ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಚ ಉಭೋಕೋಟಿಮಜ್ಝಾನಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಬ್ಯಾವಟೋ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಭಿಕ್ಖು ಸತಿವಸೇನ ಉಪನಿಬನ್ಧನತ್ಥಮ್ಭಮೂಲೇ ಠತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸದೋಲಂ ಖಿಪಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿಮಿತ್ತೇ ಸತಿಯಾ ನಿಸೀದನ್ತೋ ಕಮೇನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾನಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಞ್ಚ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸತಿಯಾ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೨೫) ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಚ ತೇಸಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಬ್ಯಾವಟೋ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ಪಙ್ಗುಳೋಪಮಾ।

    Tatrāyaṃ paṅguḷopamā – seyyathāpi paṅguḷo dolāya kīḷataṃ mātāputtānaṃ dolaṃ khipitvā tattheva dolāthambhamūle nisinno kamena āgacchantassa ca gacchantassa ca dolāphalakassa ubho koṭiyo majjhañca passati, na ca ubhokoṭimajjhānaṃ dassanatthaṃ byāvaṭo hoti, evameva bhikkhu sativasena upanibandhanatthambhamūle ṭhatvā assāsapassāsadolaṃ khipitvā tattheva nimitte satiyā nisīdanto kamena āgacchantānañca gacchantānañca phuṭṭhaṭṭhāne assāsapassāsānaṃ ādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchanto tattheva (visuddhi. 1.225) cittaṃ ṭhapetvā passati, na ca tesaṃ dassanatthaṃ byāvaṭo hoti. Ayaṃ paṅguḷopamā.

    ಅಯಂ ಪನ ದೋವಾರಿಕೋಪಮಾ – ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ದೋವಾರಿಕೋ ನಗರಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಪುರಿಸೇ ‘‘ಕೋ ತ್ವಂ, ಕುತೋ ವಾ ಆಗತೋ, ಕುಹಿಂ ವಾ ಗಚ್ಛಸಿ, ಕಿಂ ವಾ ತೇ ಹತ್ಥೇ’’ತಿ ನ ವೀಮಂಸತಿ। ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ತೇ ಭಾರಾ, ದ್ವಾರಪ್ಪತ್ತಂ ದ್ವಾರಪ್ಪತ್ತಂಯೇವ ಪನ ವೀಮಂಸತಿ, ಏವಮೇವ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠವಾತಾ ಚ ಬಹಿನಿಕ್ಖನ್ತವಾತಾ ಚ ನ ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ದ್ವಾರಪ್ಪತ್ತಾ ದ್ವಾರಪ್ಪತ್ತಾಯೇವ ಭಾರಾತಿ ಅಯಂ ದೋವಾರಿಕೋಪಮಾ।

    Ayaṃ pana dovārikopamā – seyyathāpi dovāriko nagarassa anto ca bahi ca purise ‘‘ko tvaṃ, kuto vā āgato, kuhiṃ vā gacchasi, kiṃ vā te hatthe’’ti na vīmaṃsati. Na hi tassa te bhārā, dvārappattaṃ dvārappattaṃyeva pana vīmaṃsati, evameva imassa bhikkhuno antopaviṭṭhavātā ca bahinikkhantavātā ca na bhārā honti, dvārappattā dvārappattāyeva bhārāti ayaṃ dovārikopamā.

    ಕಕಚೂಪಮಾ ಪನ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೫೯) ನಯೇನ ಇಧ ವುತ್ತಾಯೇವ। ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಆಗತಾಗತವಸೇನ ಅಮನಸಿಕಾರಮತ್ತಮೇವ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kakacūpamā pana ‘‘nimittaṃ assāsapassāsā’’tiādinā (paṭi. ma. 1.159) nayena idha vuttāyeva. Idha panassa āgatāgatavasena amanasikāramattameva payojananti veditabbaṃ.

    ಇದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಕಸ್ಸಚಿ ನ ಚಿರೇನೇವ ನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅವಸೇಸಝಾನಙ್ಗಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ಅಪ್ಪನಾಸಙ್ಖಾತಾ ಠಪನಾ ಚ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಕಸ್ಸಚಿ ಪನ ಗಣನಾವಸೇನೇವ ಮನಸಿಕಾರಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಯಥಾ ಸಾರದ್ಧಕಾಯಸ್ಸ ಮಞ್ಚೇ ವಾ ಪೀಠೇ ವಾ ನಿಸೀದತೋ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಓನಮತಿ ವಿಕೂಜತಿ, ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ ವಲಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಸಾರದ್ಧಕಾಯಸ್ಸ ಪನ ನಿಸೀದತೋ ನೇವ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಓನಮತಿ ನ ವಿಕೂಜತಿ, ನ ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ ವಲಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತೂಲಪಿಚುಪೂರಿತಂ ವಿಯ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ಹೋತಿ । ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಅಸಾರದ್ಧೋ ಕಾಯೋ ಲಹುಕೋ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವಂ ಗಣನಾವಸೇನ ಮನಸಿಕಾರಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಅನುಕ್ಕಮತೋ ಓಳಾರಿಕಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿರೋಧವಸೇನ ಕಾಯದರಥೇ ವೂಪಸನ್ತೇ ಕಾಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಲಹುಕಂ ಹೋತಿ, ಸರೀರಂ ಆಕಾಸೇ ಲಙ್ಘನಾಕಾರಪ್ಪತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ।

    Idaṃ kammaṭṭhānaṃ manasikaroto kassaci na cireneva nimittañca uppajjati, avasesajhānaṅgapaṭimaṇḍitā appanāsaṅkhātā ṭhapanā ca sampajjati. Kassaci pana gaṇanāvaseneva manasikārakālato pabhuti yathā sāraddhakāyassa mañce vā pīṭhe vā nisīdato mañcapīṭhaṃ onamati vikūjati, paccattharaṇaṃ valiṃ gaṇhāti, asāraddhakāyassa pana nisīdato neva mañcapīṭhaṃ onamati na vikūjati, na paccattharaṇaṃ valiṃ gaṇhāti, tūlapicupūritaṃ viya mañcapīṭhaṃ hoti . Kasmā? Yasmā asāraddho kāyo lahuko hoti, evamevaṃ gaṇanāvasena manasikārakālato pabhuti anukkamato oḷārikaassāsapassāsanirodhavasena kāyadarathe vūpasante kāyopi cittampi lahukaṃ hoti, sarīraṃ ākāse laṅghanākārappattaṃ viya hoti.

    ತಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನಿರುದ್ಧೇ ಸುಖುಮಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ । ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಿರುದ್ಧೇ ಅಪರಾಪರಂ ತತೋ ಸುಖುಮತರಂ ಸುಖುಮತರಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಪವತ್ತತಿಯೇವ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಉಪರಿ ವುತ್ತಕಂಸಥಾಲೋಪಮಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tassa oḷārike assāsapassāse niruddhe sukhumaassāsapassāsanimittārammaṇaṃ cittaṃ pavattati . Tasmimpi niruddhe aparāparaṃ tato sukhumataraṃ sukhumataraṃ assāsapassāsanimittārammaṇaṃ pavattatiyeva. Svāyamattho upari vuttakaṃsathālopamāya veditabbo.

    ಯಥಾ ಹಿ ಅಞ್ಞಾನಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಉಪರೂಪರಿ ವಿಭೂತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಇದಂ। ಇದಂ ಪನ ಉಪರೂಪರಿ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಸುಖುಮತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಉಪಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ನ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಏವಂ ಅನುಪಟ್ಠಹನ್ತೇ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ‘‘ಆಚರಿಯಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ನಟ್ಠಂ ದಾನಿ ಮೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ನ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಇರಿಯಾಪಥಂ ವಿಕೋಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛತೋ ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನವನವಮೇವ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನೇನೇವ ದೇಸತೋ ಆಹರಿತಬ್ಬಂ।

    Yathā hi aññāni kammaṭṭhānāni uparūpari vibhūtāni honti, na tathā idaṃ. Idaṃ pana uparūpari bhāventassa sukhumattaṃ gacchati, upaṭṭhānampi na upagacchati. Evaṃ anupaṭṭhahante pana tasmiṃ tena bhikkhunā ‘‘ācariyaṃ pucchissāmī’’ti vā ‘‘naṭṭhaṃ dāni me kammaṭṭhāna’’nti vā uṭṭhāyāsanā na gantabbaṃ. Iriyāpathaṃ vikopetvā gacchato hi kammaṭṭhānaṃ navanavameva hoti. Tasmā yathānisinneneva desato āharitabbaṃ.

    ತತ್ರಾಯಂ ಆಹರಣೂಪಾಯೋ – ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅನುಪಟ್ಠಾನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಇತಿ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಇಮೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ನಾಮ ಕತ್ಥ ಅತ್ಥಿ, ಕತ್ಥ ನತ್ಥಿ। ಕಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಕಸ್ಸ ವಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಅಥೇವಂ ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೋ ‘‘ಇಮೇ ಅನ್ತೋಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ನತ್ಥಿ, ಉದಕೇ ನಿಮುಗ್ಗಾನಂ ನತ್ಥಿ, ತಥಾ ಅಸಞ್ಞೀಭೂತಾನಂ ಮತಾನಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಾರೂಪಭವಸಮಙ್ಗೀನಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಾನ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಏವಂ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾ ಪಟಿಚೋದೇತಬ್ಬೋ ‘‘ನನು, ತ್ವಂ ಪಣ್ಡಿತ, ನೇವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಗತೋ, ನ ಉದಕೇ ನಿಮುಗ್ಗೋ, ನ ಅಸಞ್ಞೀಭೂತೋ, ನ ಮತೋ, ನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪನ್ನೋ, ನ ರೂಪಾರೂಪಭವಸಮಙ್ಗೀ, ನ ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನೋ। ಅತ್ಥಿಯೇವ ತೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ, ಮನ್ದಪಞ್ಞತಾಯ ಪನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಸೀ’’ತಿ। ಅಥಾನೇನ ಪಕತಿಫುಟ್ಠವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಮನಸಿಕಾರೋ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬೋ। ಇಮೇ ಹಿ ದೀಘನಾಸಿಕಸ್ಸ ನಾಸಾಪುಟಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ರಸ್ಸನಾಸಿಕಸ್ಸ ಉತ್ತರೋಟ್ಠಂ। ತಸ್ಮಾನೇನ ಇಮಂ ನಾಮ ಠಾನಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಠಪೇತಬ್ಬಂ। ಇಮಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥವಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಸ್ಸ ಅಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಭಾವನಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೪೯; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೯೯೨)। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ಪನ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ। ಇದಂ ಪನ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗರುಕಂ ಗರುಕಭಾವನಂ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಪುತ್ತಾನಂ ಮಹಾಪುರಿಸಾನಂಯೇವ ಮನಸಿಕಾರಭೂಮಿಭೂತಂ, ನ ಚೇವ ಇತ್ತರಂ, ನ ಚ ಇತ್ತರಸತ್ತಸಮಾಸೇವಿತಂ। ಯಥಾ ಯಥಾ ಮನಸಿ ಕರೀಯತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ಸನ್ತಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ಸುಖುಮಞ್ಚ। ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಬಲವತೀ ಸತಿ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ।

    Tatrāyaṃ āharaṇūpāyo – tena bhikkhunā kammaṭṭhānassa anupaṭṭhānabhāvaṃ ñatvā iti paṭisañcikkhitabbaṃ ‘‘ime assāsapassāsā nāma kattha atthi, kattha natthi. Kassa vā atthi, kassa vā natthī’’ti. Athevaṃ paṭisañcikkhato ‘‘ime antomātukucchiyaṃ natthi, udake nimuggānaṃ natthi, tathā asaññībhūtānaṃ matānaṃ catutthajjhānasamāpannānaṃ rūpārūpabhavasamaṅgīnaṃ nirodhasamāpannāna’’nti ñatvā evaṃ attanāva attā paṭicodetabbo ‘‘nanu, tvaṃ paṇḍita, neva mātukucchigato, na udake nimuggo, na asaññībhūto, na mato, na catutthajjhānasamāpanno, na rūpārūpabhavasamaṅgī, na nirodhasamāpanno. Atthiyeva te assāsapassāsā, mandapaññatāya pana pariggahetuṃ na sakkosī’’ti. Athānena pakatiphuṭṭhavasena cittaṃ ṭhapetvā manasikāro pavattetabbo. Ime hi dīghanāsikassa nāsāpuṭaṃ ghaṭṭentā pavattanti, rassanāsikassa uttaroṭṭhaṃ. Tasmānena imaṃ nāma ṭhānaṃ ghaṭṭentīti nimittaṃ ṭhapetabbaṃ. Imameva hi atthavasaṃ paṭicca vuttaṃ bhagavatā – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, muṭṭhassatissa asampajānassa ānāpānassatibhāvanaṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 3.149; saṃ. ni. 5.992). Kiñcāpi hi yaṃkiñci kammaṭṭhānaṃ satassa sampajānasseva sampajjati, ito aññaṃ pana manasikarontassa pākaṭaṃ hoti. Idaṃ pana ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ garukaṃ garukabhāvanaṃ buddhapaccekabuddhabuddhaputtānaṃ mahāpurisānaṃyeva manasikārabhūmibhūtaṃ, na ceva ittaraṃ, na ca ittarasattasamāsevitaṃ. Yathā yathā manasi karīyati, tathā tathā santañceva hoti sukhumañca. Tasmā ettha balavatī sati ca paññā ca icchitabbā.

    ಯಥಾ ಹಿ ಮಟ್ಠಸಾಟಕಸ್ಸ ತುನ್ನಕರಣಕಾಲೇ ಸೂಚಿಪಿ ಸುಖುಮಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ಸೂಚಿಪಾಸವೇಧನಮ್ಪಿ ತತೋ ಸುಖುಮತರಂ, ಏವಮೇವಂ ಮಟ್ಠಸಾಟಕಸದಿಸಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಭಾವನಾಕಾಲೇ ಸೂಚಿಪಟಿಭಾಗಾ ಸತಿಪಿ ಸೂಚಿಪಾಸವೇಧನಪಟಿಭಾಗಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಪಿ ಬಲವತೀ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ। ತಾಹಿ ಚ ಪನ ಸತಿಪಞ್ಞಾಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ನ ತೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪಕತಿಫುಟ್ಠೋಕಾಸಾ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾ।

    Yathā hi maṭṭhasāṭakassa tunnakaraṇakāle sūcipi sukhumā icchitabbā, sūcipāsavedhanampi tato sukhumataraṃ, evamevaṃ maṭṭhasāṭakasadisassa imassa kammaṭṭhānassa bhāvanākāle sūcipaṭibhāgā satipi sūcipāsavedhanapaṭibhāgā taṃsampayuttā paññāpi balavatī icchitabbā. Tāhi ca pana satipaññāhi samannāgatena bhikkhunā na te assāsapassāsā aññatra pakatiphuṭṭhokāsā pariyesitabbā.

    ಯಥಾ ಹಿ ಕಸ್ಸಕೋ ಖೇತ್ತಂ ಕಸಿತ್ವಾ ಬಲೀಬದ್ದೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಗೋಚರಮುಖೇ ಕತ್ವಾ ಛಾಯಾಯ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಸ್ಸಮೇಯ್ಯ, ಅಥಸ್ಸ ತೇ ಬಲೀಬದ್ದಾ ವೇಗೇನ ಅಟವಿಂ ಪವಿಸೇಯ್ಯುಂ। ಯೋ ಹೋತಿ ಛೇಕೋ ಕಸ್ಸಕೋ, ಸೋ ಪುನ ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತುಕಾಮೋ ನ ತೇಸಂ ಅನುಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಟವಿಂ ಆಹಿಣ್ಡತಿ। ಅಥ ಖೋ ರಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪತೋದಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಜುಕಮೇವ ತೇಸಂ ನಿಪಾತನತಿತ್ಥಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸೀದತಿ ವಾ ನಿಪಜ್ಜತಿ ವಾ। ಅಥ ತೇ ಗೋಣೇ ದಿವಸಭಾಗಂ ಚರಿತ್ವಾ ನಿಪಾತನತಿತ್ಥಂ ಓತರಿತ್ವಾ ನ್ಹತ್ವಾ ಚ ಪಿವಿತ್ವಾ ಚ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ದಿಸ್ವಾ ರಸ್ಮಿಯಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪತೋದೇನ ವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ಏವಮೇವಂ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ನ ತೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪಕತಿಫುಟ್ಠೋಕಾಸಾ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾ। ಸತಿರಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಞ್ಞಾಪತೋದಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಕತಿಫುಟ್ಠೋಕಾಸೇ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಮನಸಿಕಾರೋ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ಮನಸಿಕರೋತೋ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ತೇ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ ನಿಪಾತನತಿತ್ಥೇ ವಿಯ ಗೋಣಾ। ತತೋ ತೇನ ಸತಿರಸ್ಮಿಯಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪತೋದೇನ ವಿಜ್ಝನ್ತೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸೇವಮನುಯುಞ್ಜತೋ ನ ಚಿರಸ್ಸೇವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ತಂ ಪನೇತಂ ನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಏಕಸದಿಸಂ ಹೋತಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಾದಯಮಾನೋ ತೂಲಪಿಚು ವಿಯ ಕಪ್ಪಾಸಪಿಚು ವಿಯ ವಾತಧಾರಾ ವಿಯ ಚ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಆಹು।

    Yathā hi kassako khettaṃ kasitvā balībadde muñcitvā gocaramukhe katvā chāyāya nisinno vissameyya, athassa te balībaddā vegena aṭaviṃ paviseyyuṃ. Yo hoti cheko kassako, so puna te gahetvā yojetukāmo na tesaṃ anupadaṃ gantvā aṭaviṃ āhiṇḍati. Atha kho rasmiñca patodañca gahetvā ujukameva tesaṃ nipātanatitthaṃ gantvā nisīdati vā nipajjati vā. Atha te goṇe divasabhāgaṃ caritvā nipātanatitthaṃ otaritvā nhatvā ca pivitvā ca paccuttaritvā ṭhite disvā rasmiyā bandhitvā patodena vijjhanto ānetvā yojetvā puna kammaṃ karoti. Evamevaṃ tena bhikkhunā na te assāsapassāsā aññatra pakatiphuṭṭhokāsā pariyesitabbā. Satirasmiṃ pana paññāpatodañca gahetvā pakatiphuṭṭhokāse cittaṃ ṭhapetvā manasikāro pavattetabbo. Evaṃ hissa manasikaroto na cirasseva te upaṭṭhahanti nipātanatitthe viya goṇā. Tato tena satirasmiyā bandhitvā tasmiṃyeva ṭhāne yojetvā paññāpatodena vijjhantena punappunaṃ kammaṭṭhānaṃ anuyuñjitabbaṃ. Tassevamanuyuñjato na cirasseva nimittaṃ upaṭṭhāti. Taṃ panetaṃ na sabbesaṃ ekasadisaṃ hoti, apica kho kassaci sukhasamphassaṃ uppādayamāno tūlapicu viya kappāsapicu viya vātadhārā viya ca upaṭṭhātīti ekacce āhu.

    ಅಯಂ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಇದಞ್ಹಿ ಕಸ್ಸಚಿ ತಾರಕರೂಪಂ ವಿಯ ಮಣಿಗುಳಿಕಾ ವಿಯ ಮುತ್ತಾಗುಳಿಕಾ ವಿಯ ಚ, ಕಸ್ಸಚಿ ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ಹುತ್ವಾ ಕಪ್ಪಾಸಟ್ಠಿ ವಿಯ ದಾರುಸಾರಸೂಚಿ ವಿಯ ಚ, ಕಸ್ಸಚಿ ದೀಘಪಾಮಙ್ಗಸುತ್ತಂ ವಿಯ ಕುಸುಮದಾಮಂ ವಿಯ ಧೂಮಸಿಖಾ ವಿಯ ಚ, ಕಸ್ಸಚಿ ವಿತ್ಥತಂ ಮಕ್ಕಟಕಸುತ್ತಂ ವಿಯ ವಲಾಹಕಪಟಲಂ ವಿಯ ಪದುಮಪುಪ್ಫಂ ವಿಯ ರಥಚಕ್ಕಂ ವಿಯ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ವಿಯ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ವಿಯ ಚ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ಯಥಾ ಸಮ್ಬಹುಲೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಸುತ್ತನ್ತಂ ಸಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಏಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕೀದಿಸಂ ಹುತ್ವಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಏಕೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಮಹತೀ ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯಾ ನದೀ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅಪರೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಏಕಾ ವನರಾಜಿ ವಿಯ’’। ಅಞ್ಞೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಏಕೋ ಸೀತಚ್ಛಾಯೋ ಸಾಖಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ಫಲಭಾರಭರಿತೋ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯಾ’’ತಿ। ತೇಸಞ್ಹಿ ತಂ ಏಕಮೇವ ಸುತ್ತಂ ಸಞ್ಞಾನಾನತಾಯ ನಾನತೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಏವಂ ಏಕಮೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸಞ್ಞಾನಾನತಾಯ ನಾನತೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಸಞ್ಞಜಞ್ಹಿ ಏತಂ ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಂ ಸಞ್ಞಾಪಭವಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಞ್ಞಾನಾನತಾಯ ನಾನತೋ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Ayaṃ pana aṭṭhakathāsu vinicchayo – idañhi kassaci tārakarūpaṃ viya maṇiguḷikā viya muttāguḷikā viya ca, kassaci kharasamphassaṃ hutvā kappāsaṭṭhi viya dārusārasūci viya ca, kassaci dīghapāmaṅgasuttaṃ viya kusumadāmaṃ viya dhūmasikhā viya ca, kassaci vitthataṃ makkaṭakasuttaṃ viya valāhakapaṭalaṃ viya padumapupphaṃ viya rathacakkaṃ viya candamaṇḍalaṃ viya sūriyamaṇḍalaṃ viya ca upaṭṭhāti, tañca panetaṃ yathā sambahulesu bhikkhūsu suttantaṃ sajjhāyitvā nisinnesu ekena bhikkhunā ‘‘tumhākaṃ kīdisaṃ hutvā idaṃ suttaṃ upaṭṭhātī’’ti vutte eko ‘‘mayhaṃ mahatī pabbateyyā nadī viya hutvā upaṭṭhātī’’ti āha. Aparo ‘‘mayhaṃ ekā vanarāji viya’’. Añño ‘‘mayhaṃ eko sītacchāyo sākhāsampanno phalabhārabharito rukkho viyā’’ti. Tesañhi taṃ ekameva suttaṃ saññānānatāya nānato upaṭṭhāti. Evaṃ ekameva kammaṭṭhānaṃ saññānānatāya nānato upaṭṭhāti. Saññajañhi etaṃ saññānidānaṃ saññāpabhavaṃ, tasmā saññānānatāya nānato upaṭṭhātīti veditabbaṃ.

    ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಪನ ನಿಮಿತ್ತೇ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಮಯ್ಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ। ಆಚರಿಯೇನ ಪನ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಮಿದಂ, ಆವುಸೋ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಅಥಾನೇನ ನಿಮಿತ್ತೇಯೇವ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತಬ್ಬಂ। ಏವಮಸ್ಸಾಯಂ ಇತೋ ಪಭುತಿ ಠಪನಾವಸೇನ ಭಾವನಾ ಹೋತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ –

    Evaṃ upaṭṭhite pana nimitte tena bhikkhunā ācariyassa santikaṃ gantvā ārocetabbaṃ ‘‘mayhaṃ, bhante, evarūpaṃ nāma upaṭṭhātī’’ti. Ācariyena pana ‘‘nimittamidaṃ, āvuso, kammaṭṭhānaṃ punappunaṃ manasi karohi sappurisā’’ti vattabbo. Athānena nimitteyeva cittaṃ ṭhapetabbaṃ. Evamassāyaṃ ito pabhuti ṭhapanāvasena bhāvanā hoti. Vuttañhetaṃ porāṇehi –

    ‘‘ನಿಮಿತ್ತೇ ಠಪಯಂ ಚಿತ್ತಂ, ನಾನಾಕಾರಂ ವಿಭಾವಯಂ।

    ‘‘Nimitte ṭhapayaṃ cittaṃ, nānākāraṃ vibhāvayaṃ;

    ಧೀರೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ, ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿಬನ್ಧತೀ’’ತಿ॥ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೬೫; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೩೨)।

    Dhīro assāsapassāse, sakaṃ cittaṃ nibandhatī’’ti. (pārā. aṭṭha. 2.165; visuddhi. 1.232);

    ತಸ್ಸೇವಂ ನಿಮಿತ್ತುಪಟ್ಠಾನತೋ ಪಭುತಿ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಕಿಲೇಸಾ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾವ, ಚಿತ್ತಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಮೇವ। ಅಥಾನೇನ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನೇವ ವಣ್ಣತೋ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ, ನ ಲಕ್ಖಣತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಖತ್ತಿಯಮಹೇಸಿಯಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಗಬ್ಭೋ ವಿಯ ಕಸ್ಸಕೇನ ಸಾಲಿಯವಗಬ್ಭೋ ವಿಯ ಚ ಆವಾಸಾದೀನಿ ಸತ್ತ ಅಸಪ್ಪಾಯಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಾನೇವ ಸತ್ತ ಸಪ್ಪಾಯಾನಿ ಸೇವನ್ತೇನ ಸಾಧುಕಂ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ಅಥ ನಂ ಏವಂ ರಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ಗಮಯಿತ್ವಾ ದಸವಿಧಂ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ, ವೀರಿಯಸಮತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಸೇವಂ ಘಟೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾನುಕ್ಕಮೇನ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಏವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನೋ ಪನೇತ್ಥ ಭಿಕ್ಖು ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾವಿವಟ್ಟನಾವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಪತ್ತುಕಾಮೋ ತದೇವ ಝಾನಂ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ವಸಿಪ್ಪತ್ತಂ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ನಾಮರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತಿ। ಕಥಂ? ಸೋ ಹಿ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಸಮುದಯೋ ಕರಜಕಾಯೋ ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಕಮ್ಮಾರಗಗ್ಗರಿಯಾ ಧಮಮಾನಾಯ ಭಸ್ತಞ್ಚ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ತಜ್ಜಂ ವಾಯಾಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಾತೋ ಸಞ್ಚರತಿ, ಏವಮೇವಂ ಕಾಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾತಿ। ತತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಚ ಕಾಯಞ್ಚ ರೂಪನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಞ್ಚ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಅರೂಪನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತಿ।

    Tassevaṃ nimittupaṭṭhānato pabhuti nīvaraṇāni vikkhambhitāneva honti, kilesā sannisinnāva, cittaṃ upacārasamādhinā samāhitameva. Athānena taṃ nimittaṃ neva vaṇṇato manasi kātabbaṃ, na lakkhaṇato paccavekkhitabbaṃ, apica kho khattiyamahesiyā cakkavattigabbho viya kassakena sāliyavagabbho viya ca āvāsādīni satta asappāyāni vajjetvā tāneva satta sappāyāni sevantena sādhukaṃ rakkhitabbaṃ, atha naṃ evaṃ rakkhitvā punappunaṃ manasikāravasena vuddhiṃ virūḷhiṃ gamayitvā dasavidhaṃ appanākosallaṃ sampādetabbaṃ, vīriyasamatā yojetabbā. Tassevaṃ ghaṭentassa visuddhimagge vuttānukkamena tasmiṃ nimitte catukkapañcakajjhānāni nibbattanti. Evaṃ nibbattacatukkapañcakajjhāno panettha bhikkhu sallakkhaṇāvivaṭṭanāvasena kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā pārisuddhiṃ pattukāmo tadeva jhānaṃ pañcahākārehi vasippattaṃ paguṇaṃ katvā nāmarūpaṃ vavatthapetvā vipassanaṃ paṭṭhapeti. Kathaṃ? So hi samāpattito vuṭṭhāya assāsapassāsānaṃ samudayo karajakāyo ca cittañcāti passati. Yathā hi kammāragaggariyā dhamamānāya bhastañca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca vāto sañcarati, evamevaṃ kāyañca cittañca paṭicca assāsapassāsāti. Tato assāsapassāse ca kāyañca rūpanti, cittañca taṃsampayutte ca dhamme arūpanti vavatthapeti.

    ಏವಂ ನಾಮರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ ಪರಿಯೇಸತಿ, ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ಚ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತೀಸುಪಿ ಅದ್ಧಾಸು ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ಆರಬ್ಭ ಕಙ್ಖಂ ವಿತರತಿ, ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖೋ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ’’ತಿ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಓಭಾಸಾದಯೋ ದಸ ವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಪಹಾಯ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಂ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಉದಯಂ ಪಹಾಯ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರನ್ತರಂ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನೇನ ಭಯತೋ ಉಪಟ್ಠಿತೇಸು ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ವಿರಜ್ಜನ್ತೋ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಏಕೂನವೀಸತಿಭೇದಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಹೋತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಚಸ್ಸ ಗಣನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿಯೋಸಾನಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಭಾವನಾ ಸಮತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ। ಅಯಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಪಠಮಚತುಕ್ಕವಣ್ಣನಾ।

    Evaṃ nāmarūpaṃ vavatthapetvā tassa paccayaṃ pariyesati, pariyesanto ca taṃ disvā tīsupi addhāsu nāmarūpassa pavattiṃ ārabbha kaṅkhaṃ vitarati, vitiṇṇakaṅkho kalāpasammasanavasena ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti tilakkhaṇaṃ āropetvā udayabbayānupassanāya pubbabhāge uppanne obhāsādayo dasa vipassanupakkilese pahāya upakkilesavimuttaṃ udayabbayānupassanāñāṇaṃ ‘‘maggo’’ti vavatthapetvā udayaṃ pahāya bhaṅgānupassanaṃ patvā nirantaraṃ bhaṅgānupassanena bhayato upaṭṭhitesu sabbasaṅkhāresu nibbindanto virajjanto vimuccanto yathākkamena cattāro ariyamagge pāpuṇitvā arahattaphale patiṭṭhāya ekūnavīsatibhedassa paccavekkhaṇāñāṇassa pariyantaṃ patto sadevakassa lokassa aggadakkhiṇeyyo hoti. Ettāvatā cassa gaṇanaṃ ādiṃ katvā vipassanāpariyosānā ānāpānassatisamādhibhāvanā samattā hotīti. Ayaṃ sabbākārato paṭhamacatukkavaṇṇanā.

    ಇತರೇಸು ಪನ ತೀಸು ಚತುಕ್ಕೇಸು ಯಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾನಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನುಪದವಣ್ಣನಾನಯೇನೇವ ತೇಸಂ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪೀತಿಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಪೀತಿಂ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತಿ। ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ।

    Itaresu pana tīsu catukkesu yasmā visuṃ kammaṭṭhānabhāvanānayo nāma natthi, tasmā anupadavaṇṇanānayeneva tesaṃ evamattho veditabbo. Pītipaṭisaṃvedīti pītiṃ paṭisaṃviditaṃ karonto pākaṭaṃ karonto assasissāmi passasissāmīti sikkhati. Tattha dvīhākārehi pīti paṭisaṃviditā hoti ārammaṇato ca asammohato ca.

    ಕಥಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ? ಸಪ್ಪೀತಿಕೇ ದ್ವೇ ಝಾನೇ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಝಾನಪಟಿಲಾಭೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪಟಿಸಂವಿದಿತತ್ತಾ।

    Kathaṃ ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hoti? Sappītike dve jhāne samāpajjati, tassa samāpattikkhaṇe jhānapaṭilābhena ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hoti ārammaṇassa paṭisaṃviditattā.

    ಕಥಂ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ? ಸಪ್ಪೀತಿಕೇ ದ್ವೇ ಝಾನೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಪೀತಿಂ ಖಯತೋ ವಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ತಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ। ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಅವಸೇಸಪದಾನಿಪಿ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸಮತ್ತಂ – ತಿಣ್ಣಂ ಝಾನಾನಂ ವಸೇನ ಸುಖಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ। ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಝಾನಾನಂ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋತಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಾ। ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಓಳಾರಿಕಂ ಓಳಾರಿಕಂ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ, ನಿರೋಧೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಪೀತಿಪದೇ ಪೀತಿಸೀಸೇನ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ, ಸುಖಪದೇ ಸರೂಪೇನೇವ ವೇದನಾ। ದ್ವೀಸು ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪದೇಸು ‘‘ಸಞ್ಞಾ ಚ ವೇದನಾ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ, ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಪಟಿಬದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೭೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೩) ವಚನತೋ ಸಞ್ಞಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾತಿ ಏವಂ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾನಯೇನ ಇದಂ ಚತುಕ್ಕಂ ಭಾಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kathaṃ asammohato? Sappītike dve jhāne samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttaṃ pītiṃ khayato vayato sammasati, tassa vipassanākkhaṇe lakkhaṇapaṭivedhena asammohato pīti paṭisaṃviditā hoti. Eteneva nayena avasesapadānipi atthato veditabbāni. Idaṃ panettha visesamattaṃ – tiṇṇaṃ jhānānaṃ vasena sukhapaṭisaṃviditā hoti. Catunnampi jhānānaṃ vasena cittasaṅkhārapaṭisaṃviditā veditabbā. Cittasaṅkhāroti vedanāsaññākkhandhā. Passambhayaṃ cittasaṅkhāranti oḷārikaṃ oḷārikaṃ cittasaṅkhāraṃ passambhento, nirodhentoti attho. So vitthārato kāyasaṅkhāre vuttanayena veditabbo. Apicettha pītipade pītisīsena vedanā vuttā, sukhapade sarūpeneva vedanā. Dvīsu cittasaṅkhārapadesu ‘‘saññā ca vedanā ca cetasikā, ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā’’ti (paṭi. ma. 1.174; ma. ni. 1.463) vacanato saññāsampayuttā vedanāti evaṃ vedanānupassanānayena idaṃ catukkaṃ bhāsitanti veditabbaṃ.

    ತತಿಯಚತುಕ್ಕೇಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಭಿಪ್ಪಮೋದಯಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಮೋದೇನ್ತೋ ಪಮೋದೇನ್ತೋ ಹಾಸೇನ್ತೋ ಪಹಾಸೇನ್ತೋ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತಿ। ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಅಭಿಪ್ಪಮೋದೋ ಹೋತಿ ಸಮಾಧಿವಸೇನ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಚ।

    Tatiyacatukkepi catunnaṃ jhānānaṃ vasena cittapaṭisaṃviditā veditabbā. Abhippamodayaṃ cittanti cittaṃ modento pamodento hāsento pahāsento assasissāmi passasissāmīti sikkhati. Tattha dvīhākārehi abhippamodo hoti samādhivasena ca vipassanāvasena ca.

    ಕಥಂ ಸಮಾಧಿವಸೇನ? ಸಪ್ಪೀತಿಕೇ ದ್ವೇ ಝಾನೇ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಆಮೋದೇತಿ ಪಮೋದೇತಿ। ಕಥಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ? ಸಪ್ಪೀತಿಕೇ ದ್ವೇ ಝಾನೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಪೀತಿಂ ಖಯತೋ ವಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಪೀತಿಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಆಮೋದೇತಿ ಪಮೋದೇತಿ। ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ‘‘ಅಭಿಪ್ಪಮೋದಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Kathaṃ samādhivasena? Sappītike dve jhāne samāpajjati, so samāpattikkhaṇe sampayuttāya pītiyā cittaṃ āmodeti pamodeti. Kathaṃ vipassanāvasena? Sappītike dve jhāne samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttaṃ pītiṃ khayato vayato sammasati. Evaṃ vipassanākkhaṇe jhānasampayuttaṃ pītiṃ ārammaṇaṃ katvā cittaṃ āmodeti pamodeti. Evaṃ paṭipanno ‘‘abhippamodayaṃ cittaṃ assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti vuccati.

    ಸಮಾದಹಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಂ ಆದಹನ್ತೋ ಸಮಂ ಠಪೇನ್ತೋ, ತಾನಿ ವಾ ಪನ ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಖಯತೋ ವಯತೋ ಸಮ್ಮಸತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಖಣಿಕಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ, ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಖಣಿಕಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ವಸೇನಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಂ ಆದಹನ್ತೋ ಸಮಂ ಠಪೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಾದಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Samādahaṃ cittanti paṭhamajjhānādivasena ārammaṇe cittaṃ samaṃ ādahanto samaṃ ṭhapento, tāni vā pana jhānāni samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttaṃ cittaṃ khayato vayato sammasato vipassanākkhaṇe lakkhaṇapaṭivedhena uppajjati khaṇikacittekaggatā, evaṃ uppannāya khaṇikacittekaggatāya vasenapi ārammaṇe cittaṃ samaṃ ādahanto samaṃ ṭhapento ‘‘samādahaṃ cittaṃ assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti vuccati.

    ವಿಮೋಚಯಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ನೀವರಣೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ವಿಮೋಚೇನ್ತೋ, ದುತಿಯೇನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಹಿ, ತತಿಯೇನ ಪೀತಿಯಾ, ಚತುತ್ಥೇನ ಸುಖದುಕ್ಖೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ವಿಮೋಚೇನ್ತೋ, ತಾನಿ ವಾ ಪನ ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಖಯತೋ ವಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಸೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾತೋ ಚಿತ್ತಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ವಿಮೋಚೇನ್ತೋ, ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಖಸಞ್ಞಾತೋ, ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅತ್ತಸಞ್ಞಾತೋ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನನ್ದಿತೋ, ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ರಾಗತೋ, ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮುದಯತೋ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆದಾನತೋ ಚಿತ್ತಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ವಿಮೋಚೇನ್ತೋ ಅಸ್ಸಸತಿ ಚೇವ ಪಸ್ಸಸತಿ ಚ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ – ‘‘ವಿಮೋಚಯಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಇದಂ ಚತುಕ್ಕಂ ಭಾಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Vimocayaṃcittanti paṭhamajjhānena nīvaraṇehi cittaṃ mocento vimocento, dutiyena vitakkavicārehi, tatiyena pītiyā, catutthena sukhadukkhehi cittaṃ mocento vimocento, tāni vā pana jhānāni samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttaṃ cittaṃ khayato vayato sammasati. So vipassanākkhaṇe aniccānupassanāya niccasaññāto cittaṃ mocento vimocento, dukkhānupassanāya sukhasaññāto, anattānupassanāya attasaññāto, nibbidānupassanāya nandito, virāgānupassanāya rāgato, nirodhānupassanāya samudayato, paṭinissaggānupassanāya ādānato cittaṃ mocento vimocento assasati ceva passasati ca. Tena vuccati – ‘‘vimocayaṃ cittaṃ assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti. Evaṃ cittānupassanāvasena idaṃ catukkaṃ bhāsitanti veditabbaṃ.

    ಚತುತ್ಥಚತುಕ್ಕೇ ಪನ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಅನಿಚ್ಚಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅನಿಚ್ಚತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತಭಾವಾ। ಅನಿಚ್ಚತಾತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತಂ, ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವೋ ವಾ, ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ತೇನೇವಾಕಾರೇನ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಖಣಭಙ್ಗೇನ ಭೇದೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ವಸೇನ ರೂಪಾದೀಸು ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ತಸ್ಮಾ ಏವಂಭೂತೋ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ ಚ ಪಸ್ಸಸನ್ತೋ ಚ ಇಧ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Catutthacatukke pana aniccānupassīti ettha tāva aniccaṃ veditabbaṃ, aniccatā veditabbā, aniccānupassanā veditabbā, aniccānupassī veditabbo. Tattha aniccanti pañcakkhandhā. Kasmā? Uppādavayaññathattabhāvā. Aniccatāti tesaṃyeva uppādavayaññathattaṃ, hutvā abhāvo vā, nibbattānaṃ tenevākārena aṭṭhatvā khaṇabhaṅgena bhedoti attho. Aniccānupassanāti tassā aniccatāya vasena rūpādīsu ‘‘anicca’’nti anupassanā. Aniccānupassīti tāya anupassanāya samannāgato. Tasmā evaṃbhūto assasanto ca passasanto ca idha ‘‘aniccānupassī assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti veditabbo.

    ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ದ್ವೇ ವಿರಾಗಾ ಖಯವಿರಾಗೋ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗೋ ಚ। ತತ್ಥ ಖಯವಿರಾಗೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣಭಙ್ಗೋ। ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ ತದುಭಯದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಚ। ತಾಯ ದುವಿಧಾಯಪಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ ಚ ಪಸ್ಸಸನ್ತೋ ಚ ‘‘ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸೀಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Virāgānupassīti ettha pana dve virāgā khayavirāgo ca accantavirāgo ca. Tattha khayavirāgoti saṅkhārānaṃ khaṇabhaṅgo. Accantavirāgoti nibbānaṃ. Virāgānupassanāti tadubhayadassanavasena pavattā vipassanā ca maggo ca. Tāya duvidhāyapi anupassanāya samannāgato hutvā assasanto ca passasanto ca ‘‘virāgānupassī assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti veditabbo. Nirodhānupassīpadepi eseva nayo.

    ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ದ್ವೇ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋಯೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಸಙ್ಖತದೋಸದಸ್ಸನೇನ ಚ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ತನ್ನಿನ್ನತಾಯ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚೇವ ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಮಗ್ಗೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಚ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚೇವ ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನ ಪುರಿಮಪುರಿಮಞಾಣಾನಂ ಅನುಅನು ಪಸ್ಸನತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಾಯ ದುವಿಧಾಯಪಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ ಚ ಪಸ್ಸಸನ್ತೋ ಚ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Paṭinissaggānupassīti etthāpi dve paṭinissaggā pariccāgapaṭinissaggo ca pakkhandanapaṭinissaggo ca. Paṭinissaggoyeva anupassanā paṭinissaggānupassanā, vipassanāmaggānametaṃ adhivacanaṃ. Vipassanāti tadaṅgavasena saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajati, saṅkhatadosadassanena ca tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandatīti pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggo cāti vuccati. Maggo samucchedavasena saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajati, ārammaṇakaraṇena ca nibbāne pakkhandatīti pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggo cāti vuccati. Ubhayampi pana purimapurimañāṇānaṃ anuanu passanato anupassanāti vuccati. Tāya duvidhāyapi paṭinissaggānupassanāya samannāgato hutvā assasanto ca passasanto ca ‘‘paṭinissaggānupassī assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti veditabbo.

    ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ತತೋ ಬಲವತರಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ವಿರಜ್ಜನಸಮತ್ಥಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ, ‘‘ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ತತೋ ಬಲವತರಾಯ ಕಿಲೇಸನಿರೋಧನಸಮತ್ಥಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ , ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನಭೂತಾಯ ಅತಿತಿಕ್ಖಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯತ್ಥ ಪನ ಮಗ್ಗೋಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ಸೋ ಅಭಿನ್ನೋಯೇವ। ಏವಮಿದಂ ಚತುಕ್ಕಂ ಸುದ್ಧವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಪುರಿಮಾನಿ ಪನ ತೀಣಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನಾತಿ।

    Ettha ca ‘‘aniccānupassī’’ti taruṇavipassanāya vasena vuttaṃ, ‘‘virāgānupassī’’ti tato balavatarāya saṅkhāresu virajjanasamatthāya vipassanāya vasena, ‘‘nirodhānupassī’’ti tato balavatarāya kilesanirodhanasamatthāya vipassanāya vasena , ‘‘paṭinissaggānupassī’’ti maggassa āsannabhūtāya atitikkhāya vipassanāya vasena vuttanti veditabbaṃ. Yattha pana maggopi labbhati, so abhinnoyeva. Evamidaṃ catukkaṃ suddhavipassanāvasena vuttaṃ, purimāni pana tīṇi samathavipassanāvasenāti.

    ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Ānāpānassatimātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೧೬೪. ಇದಾನಿ ಯಥಾನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಮಾತಿಕಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿಆದೀಹಿ ದಸಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸಾಸನಮೇವ ಕಥಿತಂ। ತಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧೇನ ಭಗವತಾ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಖಮನವಸೇನ ಖನ್ತಿ, ರುಚ್ಚನವಸೇನ ರುಚಿ, ಗಹಣವಸೇನ ಆದಾಯೋ, ಸಭಾವಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತದುಭಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ, ಪವುತ್ತವಸೇನ ಪಾವಚನಂ, ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ , ಅನುಸಿಟ್ಠಿದಾನವಸೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಇಮಿಸ್ಸಾ ಬುದ್ಧದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಬುದ್ಧಖನ್ತಿಯಾ, ಇಮಿಸ್ಸಾ ಬುದ್ಧರುಚಿಯಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಆದಾಯೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧವಿನಯೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮವಿನಯೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಪಾವಚನೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಸತ್ಥುಸಾಸನೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಪಿಚೇತಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಕಲಂ ಪಾವಚನಂ ಭಗವತಾ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತ್ತಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿ। ಭಗವತೋ ಖಮನವಸೇನ ಖನ್ತಿ। ರುಚ್ಚನವಸೇನ ರುಚಿ। ಗಹಣವಸೇನ ಆದಾಯೋ । ಅತ್ತನೋ ಕಾರಕಂ ಅಪಾಯೇ ಅಪತಮಾನಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ। ಸೋವ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ವಿನೇತೀತಿ ವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮೋ ಚ ಸೋ ವಿನಯೋ ಚಾತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ, ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ವಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಏಸ ವಿನಯೋತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯೇ ಚ ಖೋ ತ್ವಂ, ಗೋತಮಿ, ಧಮ್ಮೇ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ಸರಾಗಾಯ…ಪೇ॰… ಏಕಂಸೇನ, ಗೋತಮಿ, ಧಾರೇಯ್ಯಾಸಿ ಏಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಏಸೋ ವಿನಯೋ ಏತಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೫೩; ಚೂಳವ॰ ೪೦೬)। ಧಮ್ಮೇನ ವಾ ವಿನಯೋ, ನ ದಣ್ಡಾದೀಹೀತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

    164. Idāni yathānikkhittaṃ mātikaṃ paṭipāṭiyā bhājetvā dassetuṃ idhāti imissā diṭṭhiyātiādi āraddhaṃ. Tattha imissā diṭṭhiyātiādīhi dasahi padehi sikkhattayasaṅkhātaṃ sabbaññubuddhasāsanameva kathitaṃ. Tañhi buddhena bhagavatā diṭṭhattā diṭṭhīti vuccati, tasseva khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahaṇavasena ādāyo, sabhāvaṭṭhena dhammo, sikkhitabbaṭṭhena vinayo, tadubhayenapi dhammavinayo, pavuttavasena pāvacanaṃ, seṭṭhacariyaṭṭhena brahmacariyaṃ, anusiṭṭhidānavasena satthusāsananti vuccati. Tasmā ‘‘imissā diṭṭhiyā’’tiādīsu imissā buddhadiṭṭhiyā, imissā buddhakhantiyā, imissā buddharuciyā, imasmiṃ buddhaādāye, imasmiṃ buddhadhamme, imasmiṃ buddhavinaye, imasmiṃ buddhadhammavinaye, imasmiṃ buddhapāvacane, imasmiṃ buddhabrahmacariye, imasmiṃ buddhasatthusāsaneti attho veditabbo. Apicetaṃ sikkhattayasaṅkhātaṃ sakalaṃ pāvacanaṃ bhagavatā diṭṭhattā sammādiṭṭhipaccayattā sammādiṭṭhipubbaṅgamattā ca diṭṭhi. Bhagavato khamanavasena khanti. Ruccanavasena ruci. Gahaṇavasena ādāyo . Attano kārakaṃ apāye apatamānaṃ dhāretīti dhammo. Sova saṃkilesapakkhaṃ vinetīti vinayo. Dhammo ca so vinayo cāti dhammavinayo, kusaladhammehi vā akusaladhammānaṃ esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttaṃ – ‘‘ye ca kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi ime dhammā virāgāya saṃvattanti, no sarāgāya…pe… ekaṃsena, gotami, dhāreyyāsi eso dhammo eso vinayo etaṃ satthusāsana’’nti (a. ni. 8.53; cūḷava. 406). Dhammena vā vinayo, na daṇḍādīhīti dhammavinayo. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ದಣ್ಡೇನೇಕೇ ದಮಯನ್ತಿ, ಅಙ್ಕುಸೇಹಿ ಕಸಾಹಿ ಚ।

    ‘‘Daṇḍeneke damayanti, aṅkusehi kasāhi ca;

    ಅದಣ್ಡೇನ ಅಸತ್ಥೇನ, ನಾಗೋ ದನ್ತೋ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೨; ಚೂಳವ॰ ೩೪೨)।

    Adaṇḍena asatthena, nāgo danto mahesinā’’ti. (ma. ni. 2.352; cūḷava. 342);

    ತಥಾ ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ನಯಮಾನಾನಂ, ಕಾ ಉಸೂಯಾ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೬೩)। ಧಮ್ಮಾಯ ವಾ ವಿನಯೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮತ್ಥಂ ಹೇಸ ವಿನಯೋ, ನ ಭವಭೋಗಾಮಿಸತ್ಥಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ನಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ಜನಕುಹನತ್ಥ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು॰ ೩೫; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೫) ವಿತ್ಥಾರೋ। ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಆಹ – ‘‘ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೯)। ವಿಸುದ್ಧಂ ವಾ ನಯತೀತಿ ವಿನಯೋ, ಧಮ್ಮತೋ ವಿನಯೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಸಂಸಾರಧಮ್ಮತೋ ಹಿ ಸೋಕಾದಿಧಮ್ಮತೋ ವಾ ಏಸ ವಿಸುದ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಯತಿ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ವಿನಯೋ, ನ ತಿತ್ಥಕರಾನನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮಭೂತೋ ಹಿ ಭಗವಾ, ತಸ್ಸೇವ ಏಸ ವಿನಯೋ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಧಮ್ಮಾ ಏವ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಏಸ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿನಯೋ, ನ ಸತ್ತೇಸು ನ ಜೀವೇಸು ಚಾತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಸಾತ್ಥಸಬ್ಯಞ್ಜನತಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಚನತೋ ಪಧಾನಂ ವಚನನ್ತಿ ಪವಚನಂ, ಪವಚನಮೇವ ಪಾವಚನಂ। ಸಬ್ಬಚರಿಯಾಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಚರಿಯಭಾವೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ। ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತಿ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ, ಸತ್ಥುಭೂತಂ ವಾ ಸಾಸನನ್ತಿಪಿ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ। ‘‘ಯೋ ವೋ, ಆನನ್ದ, ಮಯಾ ಧಮ್ಮೋ ಚ ವಿನಯೋ ಚ ದೇಸಿತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೬) ಹಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋವ ಸತ್ಥಾತಿ ವುತ್ತೋ। ಏವಮೇತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಾಸನೇ ಸಬ್ಬಾಕಾರಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಭಿಕ್ಖು ವಿಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞತ್ರ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಅಯಂ ನಿಯಮೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ‘‘ಇಧಾ’’ತಿಮಾತಿಕಾಯ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ।

    Tathā ‘‘dhammena nayamānānaṃ, kā usūyā vijānata’’nti (mahāva. 63). Dhammāya vā vinayo dhammavinayo. Anavajjadhammatthaṃ hesa vinayo, na bhavabhogāmisatthaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘nayidaṃ, bhikkhave, brahmacariyaṃ vussati janakuhanattha’’nti (itivu. 35; a. ni. 4.25) vitthāro. Puṇṇattheropi āha – ‘‘anupādāparinibbānatthaṃ kho, āvuso, bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti (ma. ni. 1.259). Visuddhaṃ vā nayatīti vinayo, dhammato vinayo dhammavinayo. Saṃsāradhammato hi sokādidhammato vā esa visuddhaṃ nibbānaṃ nayati, dhammassa vā vinayo, na titthakarānanti dhammavinayo. Dhammabhūto hi bhagavā, tasseva esa vinayo. Yasmā vā dhammā eva abhiññeyyā pariññeyyā pahātabbā bhāvetabbā sacchikātabbā ca, tasmā esa dhammesu vinayo, na sattesu na jīvesu cāti dhammavinayo. Sātthasabyañjanatādīhi aññesaṃ vacanato padhānaṃ vacananti pavacanaṃ, pavacanameva pāvacanaṃ. Sabbacariyāhi visiṭṭhacariyabhāvena brahmacariyaṃ. Devamanussānaṃ satthubhūtassa bhagavato sāsananti satthusāsanaṃ, satthubhūtaṃ vā sāsanantipi satthusāsanaṃ. ‘‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti (dī. ni. 2.216) hi dhammavinayova satthāti vutto. Evametesaṃ padānaṃ attho veditabbo. Yasmā pana imasmiṃyeva sāsane sabbākāraānāpānassatisamādhinibbattako bhikkhu vijjati, na aññatra, tasmā tattha tattha ‘‘imissā’’ti ca ‘‘imasmi’’nti ca ayaṃ niyamo katoti veditabbo. Ayaṃ ‘‘idhā’’timātikāya niddesassa attho.

    ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ ವಾತಿಆದಿನಾ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸದ್ದಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಂ ಅವತ್ವಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಭಿಕ್ಖುಯೇವ ದಸ್ಸಿತೋ। ತತ್ಥ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಚ ಸೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ, ಕಲ್ಯಾಣೋ ಚ ಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಯುತ್ತತ್ತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣೋ, ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣೋವ ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ। ಅಧಿಸೀಲಾದೀನಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಕ್ಖೋ। ಸೋತಾಪನ್ನೋ ವಾ ಸಕದಾಗಾಮೀ ವಾ ಅನಾಗಾಮೀ ವಾ। ಅಕುಪ್ಪೋ ಚಲಯಿತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ಅರಹತ್ತಫಲಧಮ್ಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಕುಪ್ಪಧಮ್ಮೋ। ಸೋಪಿ ಹಿ ಇಮಂ ಸಮಾಧಿಂ ಭಾವೇತಿ।

    Puthujjanakalyāṇakovātiādinā ca bhikkhusaddassa vacanatthaṃ avatvā idhādhippetabhikkhuyeva dassito. Tattha puthujjano ca so kilesānaṃ asamucchinnattā, kalyāṇo ca sīlādipaṭipattiyuttattāti puthujjanakalyāṇo, puthujjanakalyāṇova puthujjanakalyāṇako. Adhisīlādīni sikkhatīti sekkho. Sotāpanno vā sakadāgāmī vā anāgāmī vā. Akuppo calayitumasakkuṇeyyo arahattaphaladhammo assāti akuppadhammo. Sopi hi imaṃ samādhiṃ bhāveti.

    ಅರಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇ ವಿನಯಪರಿಯಾಯೇನ ತಾವ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚ ಅವಸೇಸಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೯೨) ಆಗತಂ। ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಆರಞ್ಞಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆರಞ್ಞಕಂ ನಾಮ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೫೭೩) ಆಗತಂ। ವಿನಯಸುತ್ತನ್ತಾ ಪನ ಉಭೋಪಿ ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ ನಾಮ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ (ವಿಭ॰ ೫೨೯) ಅರಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾತಿ ವುತ್ತಂ, ಇನ್ದಖೀಲತೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಇನ್ದಖೀಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಬಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇನ್ದಖೀಲೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಗಾಮಸ್ಸ ವಾ ನಗರಸ್ಸ ವಾ ಉಮ್ಮಾರೋ।

    Araññaniddese vinayapariyāyena tāva ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañca avasesaṃ arañña’’nti (pārā. 92) āgataṃ. Suttantapariyāyena āraññakaṃ bhikkhuṃ sandhāya ‘‘āraññakaṃ nāma senāsanaṃ pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pāci. 573) āgataṃ. Vinayasuttantā pana ubhopi pariyāyadesanā nāma, abhidhammo nippariyāyadesanāti abhidhammapariyāyena (vibha. 529) araññaṃ dassetuṃ nikkhamitvā bahi indakhīlāti vuttaṃ, indakhīlato bahi nikkhamitvāti attho. Nikkhamitvā bahi indakhīlantipi pāṭho, indakhīlaṃ atikkamitvā bahīti vuttaṃ hoti. Indakhīloti cettha gāmassa vā nagarassa vā ummāro.

    ರುಕ್ಖಮೂಲನಿದ್ದೇಸೇ ರುಕ್ಖಮೂಲಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ತಂ ಅವತ್ವಾವ ಯತ್ಥಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ। ಆಸನ್ತಿ ನಿಸೀದನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಸನಂ। ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಠಪಿತಂ। ಮಞ್ಚೋ ವಾತಿಆದೀನಿ ಆಸನಸ್ಸ ಪಭೇದವಚನಾನಿ। ಮಞ್ಚೋಪಿ ಹಿ ನಿಸಜ್ಜಾಯಪಿ ಓಕಾಸತ್ತಾ ಇಧ ಆಸನೇಸು ವುತ್ತೋ। ಸೋ ಪನ ಮಸಾರಕಬುನ್ದಿಕಾಬದ್ಧಕುಳೀರಪಾದಕಆಹಚ್ಚಪಾದಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ। ಪೀಠಂ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರಮೇವ। ಭಿಸೀತಿ ಉಣ್ಣಾಭಿಸಿಚೋಳಭಿಸಿವಾಕಭಿಸಿತಿಣಭಿಸಿಪಣ್ಣಭಿಸೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾ। ತಟ್ಟಿಕಾತಿ ತಾಲಪಣ್ಣಾದೀಹಿ ಚಿನಿತ್ವಾ ಕತಾ। ಚಮ್ಮಖಣ್ಡೋತಿ ನಿಸಜ್ಜಾರಹೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡೋ। ತಿಣಸನ್ಥರಾದಯೋ ತಿಣಾದೀನಿ ಗುಮ್ಬೇತ್ವಾ ಕತಾ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ। ಚಙ್ಕಮತಿ ವಾತಿಆದೀಹಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಸ್ಸ ಚತುಇರಿಯಾಪಥಪವತ್ತನಯೋಗ್ಯತಾ ಕಥಿತಾ। ‘‘ಯತ್ಥಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಸ್ಸ ಸನ್ದಚ್ಛಾಯತಾ ಜನವಿವಿತ್ತತಾ ಚ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಕೇನಚೀತಿ ಕೇನಚಿ ಸಮೂಹೇನ। ತಂ ಸಮೂಹಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ಗಹಟ್ಠೇಹಿ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ವಾತಿ ಆಹ। ಅನಾಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಂ ಅಸಮ್ಬಾಧಂ। ಯಸ್ಸ ಸೇನಾಸನಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಗಾವುತಮ್ಪಿ ಅಡ್ಢಯೋಜನಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬತಗಹನಂ ವನಗಹನಂ ನದೀಗಹನಂ ಹೋತಿ, ನ ಕೋಚಿ ಅವೇಲಾಯ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಇದಂ ಸನ್ತಿಕೇಪಿ ಅನಾಕಿಣ್ಣಂ ನಾಮ। ಯಂ ಪನ ಅಡ್ಢಯೋಜನಿಕಂ ವಾ ಯೋಜನಿಕಂ ವಾ ಹೋತಿ, ಇದಂ ದೂರತಾಯ ಏವ ಅನಾಕಿಣ್ಣಂ ನಾಮ।

    Rukkhamūlaniddese rukkhamūlassa pākaṭattā taṃ avatvāva yatthātiādimāha. Tattha yatthāti yasmiṃ rukkhamūle. Āsanti nisīdanti etthāti āsanaṃ. Paññattanti ṭhapitaṃ. Mañco vātiādīni āsanassa pabhedavacanāni. Mañcopi hi nisajjāyapi okāsattā idha āsanesu vutto. So pana masārakabundikābaddhakuḷīrapādakaāhaccapādakānaṃ aññataro. Pīṭhaṃ tesaṃ aññatarameva. Bhisīti uṇṇābhisicoḷabhisivākabhisitiṇabhisipaṇṇabhisīnaṃ aññatarā. Taṭṭikāti tālapaṇṇādīhi cinitvā katā. Cammakhaṇḍoti nisajjāraho yo koci cammakhaṇḍo. Tiṇasantharādayo tiṇādīni gumbetvā katā. Tatthāti tasmiṃ rukkhamūle. Caṅkamati vātiādīhi rukkhamūlassa catuiriyāpathapavattanayogyatā kathitā. ‘‘Yatthā’’tiādīhi sabbapadehi rukkhamūlassa sandacchāyatā janavivittatā ca vuttā hoti. Kenacīti kenaci samūhena. Taṃ samūhaṃ bhinditvā vitthārento gahaṭṭhehi vā pabbajitehi vāti āha. Anākiṇṇanti asaṃkiṇṇaṃ asambādhaṃ. Yassa senāsanassa samantā gāvutampi aḍḍhayojanampi pabbatagahanaṃ vanagahanaṃ nadīgahanaṃ hoti, na koci avelāya upasaṅkamituṃ sakkoti, idaṃ santikepi anākiṇṇaṃ nāma. Yaṃ pana aḍḍhayojanikaṃ vā yojanikaṃ vā hoti, idaṃ dūratāya eva anākiṇṇaṃ nāma.

    ವಿಹಾರೋತಿ ಅಡ್ಢಯೋಗಾದಿಮುತ್ತಕೋ ಅವಸೇಸಾವಾಸೋ। ಅಡ್ಢಯೋಗೋತಿ ಸುಪಣ್ಣವಙ್ಕಗೇಹಂ। ಪಾಸಾದೋತಿ ದ್ವೇ ಕಣ್ಣಿಕಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತೋ ದೀಘಪಾಸಾದೋ। ಹಮ್ಮಿಯನ್ತಿ ಉಪರಿಆಕಾಸತಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಕೂಟಾಗಾರಪಾಸಾದೋಯೇವ। ಗುಹಾತಿ ಇಟ್ಠಕಾಗುಹಾ ಸಿಲಾಗುಹಾ ದಾರುಗುಹಾ ಪಂಸುಗುಹಾತಿ ಏವಞ್ಹಿ ಖನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೯೪) ವುತ್ತಂ। ವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವಿಹಾರೋತಿ ಸಮನ್ತಾ ಪರಿಹಾರಪಥಂ ಅನ್ತೋಯೇವ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಸೇನಾಸನಂ। ಗುಹಾತಿ ಭೂಮಿಗುಹಾ, ಯತ್ಥ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ದೀಪಂ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಪಬ್ಬತಗುಹಾ ವಾ ಭೂಮಿಗುಹಾ ವಾತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಮಾತಿಕಾಯ ಸಬ್ಬಕಾಲಸಾಧಾರಣಲಕ್ಖಣವಸೇನ ‘‘ನಿಸೀದತೀ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ ಕತಂ, ಇಧ ಪನ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಾವನಾರಮ್ಭಸಬ್ಭಾವತೋ ನಿಸಜ್ಜಾರಮ್ಭಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ ನಿಟ್ಠಾನವಚನಂ ಕತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಕಾಯೋ ಉಜುಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಆದರಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಮ ಏವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಉಜುಕೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಠಿತೋ ಸುಪಣಿಹಿತೋತಿ ಉಜುಕಂ ಪಣಿಹಿತತ್ತಾ ಉಜುಕೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ, ನ ಸಯಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಟ್ಠೋ। ಕಿಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ? ನಿಯ್ಯಾನಂ। ಕಿಂ ನಿಯ್ಯಾನಂ? ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಯೇವ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ನಿಯ್ಯಾನಂ। ತೇನಾಹನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋತಿ ಮುಖಸದ್ದಸ್ಸ ಜೇಟ್ಠಕತ್ಥವಸೇನ ಸಂಸಾರತೋ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ ವುತ್ತೋ। ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೋತಿ ಸಭಾವಟ್ಠೋಯೇವ। ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪನೇತೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತನಿಯ್ಯಾನಂ ಸತಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋತಿ ಸತಿಯಾ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋ, ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಪವಿಸನನಿಕ್ಖಮನದ್ವಾರಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಪರಿಗ್ಗಹಿತಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಯ್ಯಾನಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Vihāroti aḍḍhayogādimuttako avasesāvāso. Aḍḍhayogoti supaṇṇavaṅkagehaṃ. Pāsādoti dve kaṇṇikā gahetvā kato dīghapāsādo. Hammiyanti upariākāsatale patiṭṭhitakūṭāgārapāsādoyeva. Guhāti iṭṭhakāguhā silāguhā dāruguhā paṃsuguhāti evañhi khandhakaṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 294) vuttaṃ. Vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ pana vihāroti samantā parihārapathaṃ antoyeva rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni ca dassetvā katasenāsanaṃ. Guhāti bhūmiguhā, yattha rattindivaṃ dīpaṃ laddhuṃ vaṭṭati. Pabbataguhā vā bhūmiguhā vāti idaṃ dvayaṃ visesetvā vuttaṃ. Mātikāya sabbakālasādhāraṇalakkhaṇavasena ‘‘nisīdatī’’ti vattamānavacanaṃ kataṃ, idha pana nisinnassa bhāvanārambhasabbhāvato nisajjārambhapariyosānadassanatthaṃ nisinnoti niṭṭhānavacanaṃ kataṃ. Yasmā pana ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya nisinnassa kāyo ujuko hoti, tasmā byañjane ādaraṃ akatvā adhippetama eva dassento ujukotiādimāha. Tattha ṭhito supaṇihitoti ujukaṃ paṇihitattā ujuko hutvā ṭhito, na sayamevāti attho. Pariggahaṭṭhoti pariggahitaṭṭho. Kiṃ pariggahitaṃ? Niyyānaṃ. Kiṃ niyyānaṃ? Ānāpānassatisamādhiyeva yāva arahattamaggā niyyānaṃ. Tenāhaniyyānaṭṭhoti mukhasaddassa jeṭṭhakatthavasena saṃsārato niyyānaṭṭho vutto. Upaṭṭhānaṭṭhoti sabhāvaṭṭhoyeva. Sabbehi panetehi padehi pariggahitaniyyānaṃ satiṃ katvāti attho vutto hoti. Keci pana ‘‘pariggahaṭṭhoti satiyā pariggahaṭṭho, niyyānaṭṭhoti assāsapassāsānaṃ pavisananikkhamanadvāraṭṭho’’ti vaṇṇayanti. Pariggahitaassāsapassāsaniyyānaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti vuttaṃ hoti.

    ೧೬೫. ಬಾತ್ತಿಂಸಾಯ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ತಾಸು ತಾಸು ಅವತ್ಥಾಸು ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಾನಂ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿ ಮಾತಿಕಾಯ ‘‘ದೀಘ’’ನ್ತಿವುತ್ತಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸು। ಏಕಗ್ಗತನ್ತಿ ಏಕಗ್ಗಭಾವಂ। ಅವಿಕ್ಖೇಪನ್ತಿ ಅವಿಕ್ಖಿಪನಂ। ಏಕಗ್ಗತಾ ಏವ ಹಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖಿಪನತೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಜಾನತೋತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹವಸೇನ ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ, ವಿನ್ದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ ಮೇ ಪಟಿಲದ್ಧೋ’’ತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ ವಾ। ತಾಯ ಸತಿಯಾತಿ ತಾಯ ಉಪಟ್ಠಿತಾಯ ಸತಿಯಾ। ತೇನ ಞಾಣೇನಾತಿ ತೇನ ಅವಿಕ್ಖೇಪಜಾನನಞಾಣೇನ। ಸತೋ ಕಾರೀ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಏವ ಸತಿ ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಯಥಾಹ – ‘‘ಸತಿಮಾ ಹೋತಿ ಪರಮೇನ ಸತಿನೇಪಕ್ಕೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೪೬೭)। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸತೋ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ ಞಾಣಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ।

    165.Bāttiṃsāya ākārehīti tāsu tāsu avatthāsu yathākkamena labbhamānānaṃ anavasesapariyādānavasena vuttaṃ. Dīghaṃ assāsavasenāti mātikāya ‘‘dīgha’’ntivuttaassāsavasena. Evaṃ sesesu. Ekaggatanti ekaggabhāvaṃ. Avikkhepanti avikkhipanaṃ. Ekaggatā eva hi nānārammaṇesu cittassa avikkhipanato avikkhepoti vuccati. Pajānatoti asammohavasena pajānantassa, vindantassāti vā attho. ‘‘Avikkhepo me paṭiladdho’’ti ārammaṇakaraṇavasena pajānantassa vā. Tāya satiyāti tāya upaṭṭhitāya satiyā. Tena ñāṇenāti tena avikkhepajānanañāṇena. Sato kārī hotīti ettha yasmā ñāṇasampayuttā eva sati satīti adhippetā, yathāha – ‘‘satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato’’ti (vibha. 467). Tasmā ‘‘sato’’ti vacaneneva ñāṇampi gahitameva hoti.

    ೧೬೬. ಅದ್ಧಾನಸಙ್ಖಾತೇತಿ ದೀಘಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಲೇ। ದೀಘೋ ಹಿ ಮಗ್ಗೋ ಅದ್ಧಾನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಕಾಲೋ ದೀಘತ್ತಾ ಅದ್ಧಾನೋ ವಿಯ ಅದ್ಧಾನೋತಿ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಅಸ್ಸಸತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪಸ್ಸಸತೀ’’ತಿ ಚ ಅಸ್ಸಾಸಞ್ಚ ಪಸ್ಸಾಸಞ್ಚ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವತ್ವಾಪಿ ಭಾವನಾಯ ನಿರನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಸ್ಸಸತಿಪಿ ಪಸ್ಸಸತಿಪೀ’’ತಿ ಪುನ ಸಮಾಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಛನ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಭಾವನಾಭಿವುದ್ಧಿಯಾ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ಛನ್ದೋ ಜಾಯತಿ। ಸುಖುಮತರನ್ತಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಸಬ್ಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ। ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿವತ್ತತೀತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇ ಪಕತಿಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸತೋ ಚಿತ್ತಂ ನಿವತ್ತತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಪತ್ತಿಯಾ ಪುನ ಸಮಾಧಾನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಾಭಾವತೋ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಸಣ್ಠಾತಿ ನಾಮ। ನವಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಭಾವನಾರಮ್ಭತೋ ಪಭುತಿ ಪುರೇ ಛನ್ದುಪ್ಪಾದಾ ‘‘ಅಸ್ಸಸತಿಪಿ ಪಸ್ಸಸತಿಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ತಯೋ ಆಕಾರಾ, ಛನ್ದುಪ್ಪಾದತೋ ಪಭುತಿ ಪುರೇ ಪಾಮೋಜ್ಜುಪ್ಪಾದಾ ತಯೋ, ಪಾಮೋಜ್ಜುಪ್ಪಾದತೋ ಪಭುತಿ ತಯೋತಿ ನವ ಆಕಾರಾ। ಕಾಯೋತಿ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಾಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಸಮೂಹಟ್ಠೇನ ಕಾಯೋ। ಪಕತಿಅಸ್ಸಾಸಪಕತಿಪಸ್ಸಾಸೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾತಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸತೀತಿ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪೇಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಞಾಣನ್ತಿ ಸಮಥವಸೇನ ನಿಮಿತ್ತಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ, ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ನಾಮಕಾಯರೂಪಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ ಞಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಯೋ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸೋ ಕಾಯೋ ಉಪೇಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಸತೀತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ನೋ ಸತೀತಿ ಸೋ ಕಾಯೋ ಸತಿ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾಯ ಸತಿಯಾತಿ ಇದಾನಿ ವುತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ। ತೇನ ಞಾಣೇನಾತಿ ಇದಾನೇವ ವುತ್ತೇನ ಞಾಣೇನ। ತಂ ಕಾಯಂ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕಾಯಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣೇನ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ವಾ ಪಸ್ಸತಿ।

    166.Addhānasaṅkhāteti dīghasaṅkhāte kāle. Dīgho hi maggo addhānoti vuccati. Ayampi kālo dīghattā addhāno viya addhānoti vutto. ‘‘Assasatī’’ti ca ‘‘passasatī’’ti ca assāsañca passāsañca visuṃ visuṃ vatvāpi bhāvanāya nirantarappavattidassanatthaṃ ‘‘assasatipi passasatipī’’ti puna samāsetvā vuttaṃ. Chando uppajjatīti bhāvanābhivuddhiyā bhiyyobhāvāya chando jāyati. Sukhumataranti passambhanasabbhāvato vuttaṃ. Pāmojjaṃ uppajjatīti bhāvanāpāripūriyā pīti jāyati. Assāsapassāsāpi cittaṃ vivattatīti assāsapassāse nissāya paṭibhāganimitte uppajjante pakatiassāsapassāsato cittaṃ nivattati. Upekkhā saṇṭhātīti tasmiṃ paṭibhāganimitte upacārappanāsamādhipattiyā puna samādhāne byāpārābhāvato tatramajjhattupekkhā saṇṭhāti nāma. Navahākārehīti ettha bhāvanārambhato pabhuti pure chanduppādā ‘‘assasatipi passasatipī’’ti vuttā tayo ākārā, chanduppādato pabhuti pure pāmojjuppādā tayo, pāmojjuppādato pabhuti tayoti nava ākārā. Kāyoti cuṇṇavicuṇṇāpi assāsapassāsā samūhaṭṭhena kāyo. Pakatiassāsapakatipassāse nissāya uppannanimittampi assāsapassāsāti nāmaṃ labhati. Upaṭṭhānaṃ satīti taṃ ārammaṇaṃ upecca tiṭṭhatīti sati upaṭṭhānaṃ nāma. Anupassanā ñāṇanti samathavasena nimittakāyānupassanā, vipassanāvasena nāmakāyarūpakāyānupassanā ñāṇanti attho. Kāyo upaṭṭhānanti so kāyo upecca tiṭṭhati ettha satīti upaṭṭhānaṃ nāma. No satīti so kāyo sati nāma na hotīti attho. Tāya satiyāti idāni vuttāya satiyā. Tena ñāṇenāti idāneva vuttena ñāṇena. Taṃ kāyaṃ anupassatīti samathavipassanāvasena yathāvuttaṃ kāyaṃ anugantvā jhānasampayuttañāṇena vā vipassanāñāṇena vā passati.

    ಮಾತಿಕಾಯ ಕಾಯಾದೀನಂ ಪದಾನಂ ಅಭಾವೇಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಾಯಪದನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ ಬಹುವಿಧೇ ಕಾಯೇ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾ। ಅಥ ವಾ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ, ನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತಾಸುಭಭೂತೇ ಕಾಯೇ ನ ನಿಚ್ಚಸುಖತ್ತಸುಭಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಅಥ ಖೋ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತಾಸುಭತೋ ಕಾಯಸ್ಸೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾ। ಅಥ ವಾ ಕಾಯೇ ಅಹನ್ತಿ ವಾ ಮಮನ್ತಿ ವಾ ಇತ್ಥೀತಿ ವಾ ಪುರಿಸೋತಿ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನನುಪಸ್ಸನತೋ ತಸ್ಸೇವ ಕಾಯಮತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪರಿ ವೇದನಾಸು ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾತಿಆದೀಸು ತೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸತಿಯೇವ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ, ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವನಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ।

    Mātikāya kāyādīnaṃ padānaṃ abhāvepi imassa catukkassa kāyānupassanāvasena vuttattā idāni vattabbaṃ ‘‘kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti vacanaṃ sandhāya kāyapadaniddeso kato. Kāye kāyānupassanāti bahuvidhe kāye tassa tassa kāyassa anupassanā. Atha vā kāye kāyānupassanā, na aññadhammānupassanāti vuttaṃ hoti. Aniccadukkhānattāsubhabhūte kāye na niccasukhattasubhānupassanā, atha kho aniccadukkhānattāsubhato kāyasseva anupassanā. Atha vā kāye ahanti vā mamanti vā itthīti vā purisoti vā gahetabbassa kassaci ananupassanato tasseva kāyamattassa anupassanāti vuttaṃ hoti. Upari vedanāsu vedanānupassanātiādīsu tīsupi eseva nayo. Satiyeva upaṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ, kāyānupassanāya sampayuttaṃ satipaṭṭhānaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, tassa bhāvanā kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā.

    ೧೬೭. ತಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಪಿ ನಾಮರೂಪಕಾಯೇ ಕಾಯಸದ್ದೇನ ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದಯೋ ಹಿ ನಾಮರೂಪಕಾಯೇ ಏವ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ನಿಮಿತ್ತಕಾಯೇ। ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಚ ಭಾವನಾ ಚ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಏವ। ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿಆದಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಭಾವನಾಯ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲತಾಞಾಣವೇಪುಲ್ಲತಾ ಚ ಆನಿಸಂಸೋ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಜಾನತೋತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೇ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ವಿದಿತಾ ವೇದನಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ವಿದಿತಾ ವೇದನಾ। ವಿದಿತಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ಖಯತೋ ವಯತೋ ಸುಞ್ಞತೋ ವಿದಿತಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ। ವಿದಿತಾ ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವಯದಸ್ಸನೇನ ವಿದಿತಾ ವಿನಾಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಭಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಮೇಸು ಪನ ತೀಸು ವುತ್ತೇಸು ಸೇಸಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾಪಿ ವುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಇಮೇ ತಯೋ ಏವ ವುತ್ತಾತಿ ಚೇ? ದುಪ್ಪರಿಗ್ಗಹತ್ತಾ। ವೇದನಾಸು ತಾವ ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಪಾಕಟಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸುಖುಮಾ ದುಪ್ಪರಿಗ್ಗಹಾ, ನ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟಾ। ಸಾಪಿ ಚಸ್ಸ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ, ಸಞ್ಞಾ ಆಕಾರಮತ್ತಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ನ ಯಥಾಸಭಾವಗ್ಗಾಹಿನೀ । ಸಾ ಚ ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಗ್ಗಾಹಕೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅತಿ ವಿಯ ಅಪಾಕಟಾ। ಸಾಪಿ ಚಸ್ಸ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ, ವಿತಕ್ಕೋ ಞಾಣಪತಿರೂಪಕತ್ತಾ ಞಾಣತೋ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ದುಪ್ಪರಿಗ್ಗಹೋ। ಞಾಣಪತಿರೂಪಕೋ ಹಿ ವಿತಕ್ಕೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಯಾ ಚಾವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೨)। ಸೋಪಿ ಚಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ದುಪ್ಪರಿಗ್ಗಹೇಸು ವುತ್ತೇಸು ಸೇಸಾ ವುತ್ತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪದಾನಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ಕಥಂ ವಿದಿತಾ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ವೇದನುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ವಿದಿತತ್ತೇಯೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೇ ವೇದನಾಯ ವಿದಿತತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಕಥಂ ವೇದನಾಯ ಉಪ್ಪಾದೋ ವಿದಿತೋ ಹೋತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾತಿಆದಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಏವ। ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಸಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿತಕ್ಕವಾರೇ ಪನ ‘‘ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ಫಸ್ಸನಿರೋಧಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಫಸ್ಸಟ್ಠಾನೇ ಸಞ್ಞಾಸಮುದಯಾ ಸಞ್ಞಾನಿರೋಧಾತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಕಸ್ಮಾ ಇತಿ ಚೇ? ಸಞ್ಞಾಮೂಲಕತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ। ‘‘ಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪನಾನತ್ತ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೯) ಹಿ ವುತ್ತಂ।

    167. Taṃ kāyanti aniddiṭṭhepi nāmarūpakāye kāyasaddena tassāpi saṅgahitattā niddiṭṭhaṃ viya katvā vuttaṃ. Aniccānupassanādayo hi nāmarūpakāye eva labbhanti, na nimittakāye. Anupassanā ca bhāvanā ca vuttatthā eva. Dīghaṃ assāsapassāsavasenātiādi ānāpānassatibhāvanāya ānisaṃsaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tassā hi sativepullatāñāṇavepullatā ca ānisaṃso. Tattha cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānatoti paṭiladdhajjhānassa vipassanākāle cittekaggataṃ sandhāya vuttaṃ. Viditā vedanāti sāmaññato udayadassanena viditā vedanā. Viditā upaṭṭhahantīti khayato vayato suññato viditā upaṭṭhahanti. Viditā abbhatthaṃ gacchantīti sāmaññato vayadassanena viditā vināsaṃ gacchanti, bhijjantīti attho. Saññāvitakkesupi eseva nayo. Imesu pana tīsu vuttesu sesā rūpadhammāpi vuttā honti. Kasmā pana ime tayo eva vuttāti ce? Duppariggahattā. Vedanāsu tāva sukhadukkhā pākaṭā, upekkhā pana sukhumā duppariggahā, na suṭṭhu pākaṭā. Sāpi cassa pākaṭā hoti, saññā ākāramattaggāhakattā na yathāsabhāvaggāhinī . Sā ca sabhāvasāmaññalakkhaṇaggāhakena vipassanāñāṇena sampayuttā ati viya apākaṭā. Sāpi cassa pākaṭā hoti, vitakko ñāṇapatirūpakattā ñāṇato visuṃ katvā duppariggaho. Ñāṇapatirūpako hi vitakko. Yathāha – ‘‘yā cāvuso visākha, sammādiṭṭhi yo ca sammāsaṅkappo, ime dhammā paññākkhandhe saṅgahitā’’ti (ma. ni. 1.462). Sopi cassa vitakko pākaṭo hotīti evaṃ duppariggahesu vuttesu sesā vuttāva hontīti. Imesaṃ pana padānaṃ niddese kathaṃ viditā vedanā uppajjantīti pucchitvā taṃ avissajjetvāva vedanuppādassa viditatteyeva vissajjite vedanāya viditattaṃ vissajjitaṃ hotīti kathaṃ vedanāya uppādo vidito hotītiādimāha. Sesesupi eseva nayo. Avijjāsamudayā avijjānirodhātiādayo heṭṭhā vuttatthā eva. Imināva nayena saññāvitakkāpi veditabbā. Vitakkavāre pana ‘‘phassasamudayā phassanirodhā’’ti avatvā phassaṭṭhāne saññāsamudayā saññānirodhāti vuttaṃ. Taṃ kasmā iti ce? Saññāmūlakattā vitakkassa. ‘‘Saññānānattaṃ paṭicca uppajjati saṅkappanānatta’’nti (dī. ni. 3.359) hi vuttaṃ.

    ಅನಿಚ್ಚತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋತಿಆದೀಸು ಚ ‘‘ವೇದನಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ಸೋ ಸೋಯೇವ ಧಮ್ಮೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಿಚ್ಚಕರಣೇ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಪಕಾರಿಕಾ, ತಸ್ಮಾಯೇವ ಚ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಸು ನಾಗತಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಪನ ಸಞ್ಞಾಯ ಕಿಚ್ಚಮೇವ ಅಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಏಕನ್ತಮನುಪಕಾರಿಕಾ ಏವ। ವಿತಕ್ಕಂ ಪನ ವಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಿಚ್ಚಮೇವ ನತ್ಥಿ। ವಿತಕ್ಕಸಹಾಯಾ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಕಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ। ಯಥಾಹ –

    Aniccato manasikarototiādīsu ca ‘‘vedanaṃ aniccato manasikaroto’’tiādinā nayena tasmiṃ tasmiṃ vāre so soyeva dhammo yojetabbo. Yasmā pana vipassanāsampayuttā vedanā vipassanākiccakaraṇe asamatthattā vipassanāya anupakārikā, tasmāyeva ca bodhipakkhiyadhammesu nāgatā. Vipassanāsampayuttāya pana saññāya kiccameva aparibyattaṃ, tasmā sā vipassanāya ekantamanupakārikā eva. Vitakkaṃ pana vinā vipassanākiccameva natthi. Vitakkasahāyā hi vipassanā sakakiccaṃ karoti. Yathāha –

    ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ವಿತಕ್ಕೇ ಪನ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ಆಕೋಟೇತ್ವಾ ದೇನ್ತೇ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಕಥಂ? ಯಥಾ ಹಿ ಹೇರಞ್ಞಿಕೋ ಕಹಾಪಣಂ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಸು ಓಲೋಕೇತುಕಾಮೋ ಸಮಾನೋಪಿ ನ ಚಕ್ಖುತಲೇನೇವ ಪರಿವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬೇಹಿ ಪನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಓಲೋಕೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಮೇವ ನ ಪಞ್ಞಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೇನ ಪನ ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನರಸೇನ ವಿತಕ್ಕೇನ ಆಕೋಟೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಚ ಆದಾಯಾದಾಯ ದಿನ್ನಮೇವ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೬೮)।

    ‘‘Paññā attano dhammatāya aniccaṃ dukkhamanattāti ārammaṇaṃ nicchetuṃ na sakkoti, vitakke pana ākoṭetvā ākoṭetvā dente sakkoti. Kathaṃ? Yathā hi heraññiko kahāpaṇaṃ hatthe ṭhapetvā sabbabhāgesu oloketukāmo samānopi na cakkhutaleneva parivattetuṃ sakkoti, aṅgulipabbehi pana parivattetvā parivattetvā ito cito ca oloketuṃ sakkoti, evameva na paññā attano dhammatāya aniccādivasena ārammaṇaṃ nicchetuṃ sakkoti, abhiniropanalakkhaṇena pana āhananapariyāhananarasena vitakkena ākoṭentena viya parivattentena viya ca ādāyādāya dinnameva nicchetuṃ sakkotī’’ti (visuddhi. 2.568).

    ತಸ್ಮಾ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಪಕಾರತ್ತಾ ಲಕ್ಖಣಮತ್ತವಸೇನೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವೇದನಾಯ ಸಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಏಕವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಯತ್ತಕೋ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಭೇದೋ, ತತ್ತಕೋ ಏವ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕಾನ’’ನ್ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಬಹುವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Tasmā vedanāsaññānaṃ vipassanāya anupakārattā lakkhaṇamattavaseneva dassetuṃ ‘‘vedanāya saññāyā’’ti tattha tattha ekavacanena niddeso kato. Yattako pana vipassanāya bhedo, tattako eva vitakkassāti dassetuṃ ‘‘vitakkāna’’nti tattha tattha bahuvacanena niddeso katoti vattuṃ yujjati.

    ೧೬೮. ಪುನ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿಆದಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಭಾವನಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಭಾವನಾಫಲಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಮೋಧಾನೇತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಠಪೇತಿ, ಆರಮ್ಮಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಸಮೋದಹನಬ್ಯಾಪಾರಾಭಾವೇಪಿ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಏವ ಸಮೋದಹತಿ ನಾಮ। ಗೋಚರನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಫಲಕ್ಖಣೇ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ। ಸಮತ್ಥನ್ತಿ ಸಮಮೇವ ಅತ್ಥೋ, ಸಮಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥೋತಿ ಸಮತ್ಥೋ। ತಂ ಸಮತ್ಥಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಮಗ್ಗಂ ಸಮೋಧಾನೇತೀತಿ ಮಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇಯೇವ ಗೋಚರಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ। ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಭಾವನಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ಯೋಗಾವಚರೋವ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಕಾಯೇ’’ತಿಪದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೇ ನಾಮರೂಪಕಾಯಸಙ್ಖಾತೇ ಸಙ್ಖತಾರಮ್ಮಣೇ ತೇನೇವ ಕಮೇನ ಮಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಚ। ಯಂ ತಸ್ಸಾತಿಆದೀಹಿ ಆರಮ್ಮಣಗೋಚರಸದ್ದಾನಂ ಏಕತ್ಥತಾ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಜಾನನಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಜಾನಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಯಥಾ ರಞ್ಞೋ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ। ಅವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಸಮಾಧಿ। ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ । ತಞ್ಹಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ। ವೋದಾನನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ತಞ್ಹಿ ವೋದಾಯತಿ ವಿಸುಜ್ಝತಿ ತೇನ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ವೋದಾನಂ। ಲೀನಪಕ್ಖಿಕೋ ಸಮಾಧಿ ಅಲೀನಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಭೂತತ್ತಾ ಸಮಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಂ ಞಾಣಂ ಅನುದ್ಧತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಭೂತತ್ತಾ ಸಮಂ। ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇಸು ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಯುಗನದ್ಧತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಸತಿ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕತ್ತಾ ತದುಭಯಸಮತಾಯ ಉಪಕಾರಿಕಾತಿ ಸಮಂ, ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮತಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಸಮಂ। ಅನವಜ್ಜಟ್ಠೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನವಜ್ಜಸಭಾವೋ। ನಿಕ್ಲೇಸಟ್ಠೋತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಸಭಾವೋ। ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಟ್ಠೋತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ವೋದಾನಟ್ಠೋತಿ ಫಲಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಸಭಾವೋ। ಪರಮಟ್ಠೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮುತ್ತಮಸಭಾವೋ। ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ತಂ ತಂ ಸಭಾವಂ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿವೇಧೋ ವುತ್ತೋ। ಏತ್ಥೇವ ಚ ವೋದಾನಟ್ಠಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ತೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣಾ ಅನವಜ್ಜಟ್ಠನಿಕ್ಕಿಲೇಸಟ್ಠಪರಮಟ್ಠಾ ಲಕ್ಖಣಹಾರವಸೇನ ವುತ್ತಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾಹ –

    168. Puna dīghaṃ assāsapassāsavasenātiādi ānāpānassatibhāvanāya sampattiṃ bhāvanāphalañca dassetuṃ vuttaṃ. Tattha samodhānetīti ārammaṇaṃ ṭhapeti, ārammaṇaṃ patiṭṭhāpetīti vā attho. Samodahanabyāpārābhāvepi bhāvanāpāripūriyā eva samodahati nāma. Gocaranti vipassanākkhaṇe saṅkhārārammaṇaṃ, maggakkhaṇe phalakkhaṇe ca nibbānārammaṇaṃ. Samatthanti samameva attho, samassa vā atthoti samattho. Taṃ samatthaṃ. Sesesupi eseva nayo. Maggaṃ samodhānetīti maggaphalakkhaṇeyeva gocaraṃ nibbānameva. Ayaṃ puggaloti ānāpānassatibhāvanaṃ anuyutto yogāvacarova. Imasmiṃ ārammaṇeti ettha pana ‘‘kāye’’tipadena saṅgahite nāmarūpakāyasaṅkhāte saṅkhatārammaṇe teneva kamena magge nibbānārammaṇe ca. Yaṃ tassātiādīhi ārammaṇagocarasaddānaṃ ekatthatā vuttā. Tassāti tassa puggalassa. Pajānātīti puggalo pajānanā paññāti puggalo paññāya pajānātīti vuttaṃ hoti. Ārammaṇassa upaṭṭhānanti vipassanākkhaṇe saṅkhārārammaṇassa, maggaphalakkhaṇe nibbānārammaṇassa upaṭṭhānaṃ sati. Ettha ca kammatthe sāmivacanaṃ yathā rañño upaṭṭhānanti. Avikkhepoti samādhi. Adhiṭṭhānanti yathāvuttasaṅkhārārammaṇaṃ nibbānārammaṇañca . Tañhi adhiṭṭhāti ettha cittanti adhiṭṭhānaṃ. Vodānanti ñāṇaṃ. Tañhi vodāyati visujjhati tena cittanti vodānaṃ. Līnapakkhiko samādhi alīnabhāvappattiyā samabhūtattā samaṃ, uddhaccapakkhikaṃ ñāṇaṃ anuddhatabhāvappattiyā samabhūtattā samaṃ. Tena vipassanāmaggaphalakkhaṇesu samathavipassanānaṃ yuganaddhatā vuttā hoti. Sati pana sabbatthikattā tadubhayasamatāya upakārikāti samaṃ, ārammaṇaṃ samatādhiṭṭhānattā samaṃ. Anavajjaṭṭhoti vipassanāya anavajjasabhāvo. Niklesaṭṭhoti maggassa nikkilesasabhāvo. Nikkilesaṭṭhoti vā pāṭho. Vodānaṭṭhoti phalassa parisuddhasabhāvo. Paramaṭṭhoti nibbānassa sabbadhammuttamasabhāvo. Paṭivijjhatīti taṃ taṃ sabhāvaṃ asammohato paṭivijjhati. Ettha ca ‘‘ārammaṇassa upaṭṭhāna’’ntiādīhi sammā paṭivedho vutto. Ettheva ca vodānaṭṭhapaṭivedhassa vuttattā tena ekalakkhaṇā anavajjaṭṭhanikkilesaṭṭhaparamaṭṭhā lakkhaṇahāravasena vuttāyeva honti. Yathāha –

    ‘‘ವುತ್ತಮ್ಹಿ ಏಕಧಮ್ಮೇ, ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಲಕ್ಖಣಾ ಕೇಚಿ।

    ‘‘Vuttamhi ekadhamme, ye dhammā ekalakkhaṇā keci;

    ವುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇ, ಸೋ ಹಾರೋ ಲಕ್ಖಣೋ ನಾಮಾ’’ತಿ॥ (ನೇತ್ತಿ॰ ೪.೫ ನಿದ್ದೇಸವಾರ)।

    Vuttā bhavanti sabbe, so hāro lakkhaṇo nāmā’’ti. (netti. 4.5 niddesavāra);

    ಅನವಜ್ಜಟ್ಠೋ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಟ್ಠೋ ಚೇತ್ಥ ಅವಿಕ್ಖೇಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ಸಮತ್ಥೋ, ವೋದಾನಟ್ಠೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗವೋದಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸಮಮೇವ ಅತ್ಥೋತಿ ಸಮತ್ಥೋ, ಫಲವೋದಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಮಗ್ಗವೋದಾನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ಸಮತ್ಥೋ, ಪರಮಟ್ಠೋ ಪನ ಸಮಮೇವ ಅತ್ಥೋತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಪಯೋಜನತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ವಾ ಸಮತ್ಥೋ, ತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸಮಞ್ಚ ಸಮತ್ಥಞ್ಚ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಸಮತ್ಥಞ್ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಧಮ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ಮಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇಯೇವ, ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಚ ವಿಜ್ಜಾ ಚ ಖಯೇ ಞಾಣಞ್ಚ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಯೇವ, ವಿಮುತ್ತಿ ಚ ಅನುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಞ್ಚ ಫಲಕ್ಖಣೇಯೇವ, ಸೇಸಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇಪೀತಿ। ಧಮ್ಮವಾರೇ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮೋಧಾನೇತೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ಯಥಾಯೋಗಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇದಂ ಪನ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅವುತ್ತತ್ಥಾ ಪನೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾ ಏವ। ಏಕೇಕಚತುಕ್ಕವಸೇನೇತ್ಥ ನಿಯ್ಯಾನೇ ದಸ್ಸಿತೇಪಿ ಚತುಕ್ಕನ್ತೋಗಧಸ್ಸ ಏಕೇಕಸ್ಸಾಪಿ ಭಾಗಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ಏಕೇಕಭಾಗವಸೇನ ನಿಯ್ಯಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ನ ಹಿ ಏಕೇಕಂ ವಿನಾ ನಿಯ್ಯಾನಂ ಹೋತೀತಿ।

    Anavajjaṭṭho nikkilesaṭṭho cettha avikkhepasaṅkhātassa samassa attho payojananti samattho, vodānaṭṭho vipassanāmaggavodānaṃ sandhāya samameva atthoti samattho, phalavodānaṃ sandhāya maggavodānasaṅkhātassa samassa atthoti samattho, paramaṭṭho pana samameva atthoti vā nibbānapayojanattā sabbassa samassa atthoti vā samattho, taṃ vuttappakāraṃ samañca samatthañca ekadesasarūpekasesaṃ katvā samatthañca paṭivijjhatīti vuttaṃ. Indriyabalabojjhaṅgadhammā vipassanāmaggaphalakkhaṇepi labbhanti, maggo ca tisso ca visuddhiyo maggaphalakkhaṇeyeva, vimokkho ca vijjā ca khaye ñāṇañca maggakkhaṇeyeva, vimutti ca anuppāde ñāṇañca phalakkhaṇeyeva, sesā vipassanākkhaṇepīti. Dhammavāre ime dhamme imasmiṃ ārammaṇe samodhānetīti nibbānaṃ ṭhapetvā sesā yathāyogaṃ veditabbā. Idaṃ pana yebhuyyavasena vuttaṃ. Avuttatthā panettha heṭṭhā vuttā eva. Ekekacatukkavasenettha niyyāne dassitepi catukkantogadhassa ekekassāpi bhāgassa niyyānassa upanissayattā ekekabhāgavasena niyyānaṃ dassitaṃ. Na hi ekekaṃ vinā niyyānaṃ hotīti.

    ದೀಘಂಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dīghaṃassāsapassāsaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೧೬೯. ರಸ್ಸನಿದ್ದೇಸೇ ಇತ್ತರಸಙ್ಖಾತೇತಿ ಪರಿತ್ತಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಲೇ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    169. Rassaniddese ittarasaṅkhāteti parittasaṅkhāte kāle. Sesamettha vuttanayena veditabbaṃ.

    ೧೭೦. ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದಿನಿದ್ದೇಸೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ವೇದನಾಯ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪಠಮಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸಂವೇದಿಕಾ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ, ತತೋ ಯಂ ವೇದೇತಿ, ತಂ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಏವಂ ವೇದನಾವಿಸಯಸ್ಸ ಆಕಾರಗ್ಗಾಹಿಕಾ ಸಞ್ಞಾ, ತತೋ ಸಞ್ಞಾವಸೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಿಕಾ ಚೇತನಾ, ತತೋ ‘‘ಫುಟ್ಠೋ ವೇದೇತಿ, ಫುಟ್ಠೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಫುಟ್ಠೋ ಚೇತೇತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೯೩) ವಚನತೋ ಫಸ್ಸೋ, ತತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಾಧಾರಣಲಕ್ಖಣೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಚೇತನಾದೀಹಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ। ಏವಂ ತೀಸು ಖನ್ಧೇಸು ವುತ್ತೇಸು ತಂನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ವುತ್ತೋವ ಹೋತಿ। ನಾಮಞ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ನಾಮಞ್ಚ। ನಾಮಕಾಯೋ ಚಾತಿ ಇದಂ ಪನ ನಾಮೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಲೋಕುತ್ತರಾನಞ್ಚ ಅವಿಪಸ್ಸನುಪಗತ್ತಾ ತಂ ಅಪನೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕಾಯೋ’’ತಿ ಹಿ ವಚನೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅಪನೀತಂ ಹೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ರಾಸಿವಿನಿಮುತ್ತತ್ತಾ। ಯೇ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾತಿ ‘‘ಸಞ್ಞಾ ಚ ವೇದನಾ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಪಟಿಬದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೭೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೩) ಏವಂ ವುಚ್ಚಮಾನಾಪಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ಇಧ ನಾಮಕಾಯೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಹಾಭೂತಾತಿ ಮಹನ್ತಪಾತುಭಾವತೋ ಮಹಾಭೂತಸಾಮಞ್ಞತೋ ಮಹಾಪರಿಹಾರತೋ ಮಹಾವಿಕಾರತೋ ಮಹನ್ತಭೂತತ್ತಾ ಚಾತಿ ಮಹಾಭೂತಾ। ತೇ ಪನ – ಪಥವೀ ಆಪೋ ತೇಜೋ ವಾಯೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ। ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪನ್ತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತೇ ಉಪಾದಾಯ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪವತ್ತರೂಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪನ – ಚಕ್ಖು ಸೋತಂ ಘಾನಂ ಜಿವ್ಹಾ ಕಾಯೋ ರೂಪಂ ಸದ್ದೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹದಯವತ್ಥು ಓಜಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಆಕಾಸಧಾತು ರೂಪಸ್ಸ ಲಹುತಾ ಮುದುತಾ ಕಮ್ಮಞ್ಞತ್ತಾ ಉಪಚಯೋ ಸನ್ತತಿ ಜರತಾ ಅನಿಚ್ಚತಾತಿ ಚತುವೀಸತಿವಿಧಂ। ಅಸ್ಸಾಸೋ ಚ ಪಸ್ಸಾಸೋ ಚಾತಿ ಪಾಕತಿಕೋಯೇವ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ತದೇವ ನಾಮಂ ಲಭತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀನಿ ವಿಯ। ರೂಪಸರಿಕ್ಖಕತ್ತಾ ರೂಪನ್ತಿ ಚ ನಾಮಂ ಲಭತಿ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೨೦೪; ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩೮) ವಿಯ। ನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಉಪನಿಬನ್ಧನಾತಿ ಸತಿಉಪನಿಬನ್ಧನಾಯ ನಿಮಿತ್ತಭೂತಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಫುಸನಟ್ಠಾನಂ। ಯೇ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾತಿ ‘‘ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯಿಕಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೭೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೩) ಏವಂ ವುಚ್ಚಮಾನಾಪಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ ಇಧ ರೂಪಕಾಯೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    170. Sabbakāyapaṭisaṃvediniddese arūpadhammesu vedanāya oḷārikattā sukhaggahaṇatthaṃ paṭhamaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇasaṃvedikā vedanā vuttā, tato yaṃ vedeti, taṃ sañjānātīti evaṃ vedanāvisayassa ākāraggāhikā saññā, tato saññāvasena abhisaṅkhārikā cetanā, tato ‘‘phuṭṭho vedeti, phuṭṭho sañjānāti, phuṭṭho cetetī’’ti (saṃ. ni. 4.93) vacanato phasso, tato sabbesaṃ sādhāraṇalakkhaṇo manasikāro, cetanādīhi saṅkhārakkhandho vutto. Evaṃ tīsu khandhesu vuttesu taṃnissayo viññāṇakkhandho vuttova hoti. Nāmañcāti vuttappakāraṃ nāmañca. Nāmakāyo cāti idaṃ pana nāmena nibbānassapi saṅgahitattā lokuttarānañca avipassanupagattā taṃ apanetuṃ vuttaṃ. ‘‘Kāyo’’ti hi vacanena nibbānaṃ apanītaṃ hoti nibbānassa rāsivinimuttattā. Ye ca vuccanti cittasaṅkhārāti ‘‘saññā ca vedanā ca cetasikā ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā’’ti (paṭi. ma. 1.174; ma. ni. 1.463) evaṃ vuccamānāpi cittasaṅkhārā idha nāmakāyeneva saṅgahitāti vuttaṃ hoti. Mahābhūtāti mahantapātubhāvato mahābhūtasāmaññato mahāparihārato mahāvikārato mahantabhūtattā cāti mahābhūtā. Te pana – pathavī āpo tejo vāyoti cattāro. Catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpanti upayogatthe sāmivacanaṃ, cattāro mahābhūte upādāya nissāya amuñcitvā pavattarūpanti attho. Taṃ pana – cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo rūpaṃ saddo gandho raso itthindriyaṃ purisindriyaṃ jīvitindriyaṃ hadayavatthu ojā kāyaviññatti vacīviññatti ākāsadhātu rūpassa lahutā mudutā kammaññattā upacayo santati jaratā aniccatāti catuvīsatividhaṃ. Assāso ca passāso cāti pākatikoyeva. Assāsapassāse nissāya uppannaṃ paṭibhāganimittampi tadeva nāmaṃ labhati pathavīkasiṇādīni viya. Rūpasarikkhakattā rūpanti ca nāmaṃ labhati ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’tiādīsu (dha. sa. 204; dī. ni. 3.338) viya. Nimittañca upanibandhanāti satiupanibandhanāya nimittabhūtaṃ assāsapassāsānaṃ phusanaṭṭhānaṃ. Ye ca vuccanti kāyasaṅkhārāti ‘‘assāsapassāsā kāyikā ete dhammā kāyapaṭibaddhā kāyasaṅkhārā’’ti (paṭi. ma. 1.171; ma. ni. 1.463) evaṃ vuccamānāpi kāyasaṅkhārā idha rūpakāyeneva saṅgahitāti vuttaṃ hoti.

    ತೇ ಕಾಯಾ ಪಟಿವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಮಿತ್ತಕಾಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಅವಸೇಸರೂಪಾರೂಪಕಾಯಾ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಯೋಗಿಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇಪಿ ಸನ್ಧಾಯ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Tekāyā paṭividitā hontīti jhānakkhaṇe assāsapassāsanimittakāyā vipassanākkhaṇe avasesarūpārūpakāyā ārammaṇato paṭividitā honti, maggakkhaṇe asammohato paṭividitā honti. Assāsapassāsavasena paṭiladdhajjhānassa yogissa uppannavipassanāmaggepi sandhāya dīghaṃ assāsapassāsavasenātiādi vuttaṃ.

    ಆವಜ್ಜತೋ ಪಜಾನತೋತಿಆದೀನಿ ಸೀಲಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ಥಾನಿ। ತೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಕಾಯೇ ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Āvajjato pajānatotiādīni sīlakathāyaṃ vuttatthāni. Te vuttappakāre kāye antokaritvā ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī’’ti vuttaṃ.

    ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದೀ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಸಂವರಟ್ಠೇನಾತಿಆದೀಸು ‘‘ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದೀ’’ತಿವುತ್ತಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಜ್ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇಸು ಸಂವರೋಯೇವ ಸಂವರಟ್ಠೇನ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ। ಅವಿಕ್ಖೇಪೋಯೇವ ಅವಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿ। ಪಞ್ಞಾಯೇವ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ। ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಸು ವಿರತಿಅಭಾವೇಪಿ ಪಾಪಾಭಾವಮತ್ತಮೇವ ಸಂವರೋ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Sabbakāyapaṭisaṃvedī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhenātiādīsu ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī’’tivuttaassāsapassāsato uppannajjhānavipassanāmaggesu saṃvaroyeva saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi. Avikkhepoyeva avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi. Paññāyeva dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Jhānavipassanāsu viratiabhāvepi pāpābhāvamattameva saṃvaro nāmāti veditabbaṃ.

    ೧೭೧. ಪಸ್ಸಮ್ಭಯನ್ತಿಆದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ಕಾಯಿಕಾತಿ ರೂಪಕಾಯೇ ಭವಾ। ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಕಾಯಂ ಪಟಿಬದ್ಧಾ ಕಾಯಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ, ಕಾಯೇ ಸತಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಸತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾಯೇವ ತೇ ಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ। ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೋ ಸನ್ನಿಸೀದಾಪೇನ್ತೋ। ಪಸ್ಸಮ್ಭನವಚನೇನೇವ ಓಳಾರಿಕಾನಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಸಿದ್ಧಂ। ನಿರೋಧೇನ್ತೋತಿ ಓಳಾರಿಕಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನೇನ ನಿರೋಧೇನ್ತೋ। ವೂಪಸಮೇನ್ತೋತಿ ಓಳಾರಿಕೇಯೇವ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಣಾಮನಯೇನ ಸನ್ತಭಾವಂ ನಯನ್ತೋ। ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ।

    171.Passambhayantiādīnaṃ niddese kāyikāti rūpakāye bhavā. Kāyapaṭibaddhāti kāyaṃ paṭibaddhā kāyaṃ nissitā, kāye sati honti, asati na honti, tasmāyeva te kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā. Passambhentoti nibbāpento sannisīdāpento. Passambhanavacaneneva oḷārikānaṃ passambhanaṃ siddhaṃ. Nirodhentoti oḷārikānaṃ anuppādanena nirodhento. Vūpasamentoti oḷārikeyeva ekasantatipariṇāmanayena santabhāvaṃ nayanto. Sikkhatīti adhikāravasena assasissāmīti sikkhatīti sambandho, tisso sikkhā sikkhatīti vā attho.

    ಇದಾನಿ ಓಳಾರಿಕಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಥಾರೂಪೇಹೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಥಾರೂಪೇಹೀತಿ ಯಾದಿಸೇಹಿ। ಆನಮನಾತಿ ಪಚ್ಛತೋ ನಮನಾ। ವಿನಮನಾತಿ ಉಭಯಪಸ್ಸತೋ ನಮನಾ। ಸನ್ನಮನಾತಿ ಸಬ್ಬತೋಪಿ ನಮನ್ತಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ನಮನಾ। ಪಣಮನಾತಿ ಪುರತೋ ನಮನಾ। ಇಞ್ಜನಾತಿ ಕಮ್ಪನಾ। ಫನ್ದನಾತಿ ಈಸಕಂ ಚಲನಾ। ಪಕಮ್ಪನಾತಿ ಭುಸಂ ಕಮ್ಪನಾ। ಯಥಾರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಆನಮನಾ…ಪೇ॰… ಪಕಮ್ಪನಾ, ತಥಾರೂಪಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯನ್ತಿ ಚ, ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಆನಮನಾ…ಪೇ॰… ಪಕಮ್ಪನಾ, ತಞ್ಚ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯನ್ತಿ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇಸು ಹಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭಿತೇಸು ಕಾಯಸ್ಸ ಆನಮನಾದಯೋ ಚ ಪಸ್ಸಮ್ಭಿತಾಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಯಥಾರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ನ ಆನಮನಾದಿಕಾ ಹೋತಿ, ತಥಾರೂಪಂ ಸನ್ತಂ ಸುಖುಮಮ್ಪಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯನ್ತಿ ಚ, ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ನ ಆನಮನಾದಿಕಾ, ತಞ್ಚ ಸನ್ತಂ ಸುಖುಮಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯನ್ತಿ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸನ್ತಂ ಸುಖುಮನ್ತಿ ಚ ಭಾವನಪುಂಸಕವಚನಮೇತಂ। ಇತಿ ಕಿರಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ ಏವಮತ್ಥೇ, ಕಿರ ಯದಿಅತ್ಥೇ। ಯದಿ ಏವಂ ಸುಖುಮಕೇಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಚೋದಕೇನ ಚೋದನಾ ಆರದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಕಿರಾತಿ ಚೋದಕವಚನತ್ತಾ ಅಸದ್ದಹನತ್ಥೇ ಅಸಹನತ್ಥೇ ಪರೋಕ್ಖತ್ಥೇ ಚ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ, ಏವಂ ಸುಖುಮಾನಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ನ ಸದ್ದಹಾಮಿ ನ ಸಹಾಮಿ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಮೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Idāni oḷārikapassambhanaṃ dassetuṃ yathārūpehītiādimāha. Tattha yathārūpehīti yādisehi. Ānamanāti pacchato namanā. Vinamanāti ubhayapassato namanā. Sannamanāti sabbatopi namantassa suṭṭhu namanā. Paṇamanāti purato namanā. Iñjanāti kampanā. Phandanāti īsakaṃ calanā. Pakampanāti bhusaṃ kampanā. Yathārūpehi kāyasaṅkhārehi kāyassa ānamanā…pe… pakampanā, tathārūpaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhayanti ca, yā kāyassa ānamanā…pe… pakampanā, tañca passambhayanti ca sambandho kātabbo. Kāyasaṅkhāresu hi passambhitesu kāyassa ānamanādayo ca passambhitāyeva hontīti. Yathārūpehi kāyasaṅkhārehi kāyassa na ānamanādikā hoti, tathārūpaṃ santaṃ sukhumampi kāyasaṅkhāraṃ passambhayanti ca, yā kāyassa na ānamanādikā, tañca santaṃ sukhumaṃ passambhayanti ca sambandhato veditabbaṃ. Santaṃ sukhumanti ca bhāvanapuṃsakavacanametaṃ. Iti kirāti ettha iti evamatthe, kira yadiatthe. Yadi evaṃ sukhumakepi assāsapassāse passambhayaṃ assasissāmi passasissāmīti sikkhatīti codakena codanā āraddhā hoti. Atha vā kirāti codakavacanattā asaddahanatthe asahanatthe parokkhatthe ca yujjatiyeva, evaṃ sukhumānampi passambhanaṃ sikkhatīti na saddahāmi na sahāmi apaccakkhaṃ meti vuttaṃ hoti.

    ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಏವಂ ಸುಖುಮಾನಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭನೇ ಸನ್ತೇ। ವಾತೂಪಲದ್ಧಿಯಾ ಚ ಪಭಾವನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಾತಸ್ಸ ಉಪಲದ್ಧಿಯಾ। ಉಪಲದ್ಧೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಾತಂ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಭಾವನಾವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಭಾವನಾ ಉಪ್ಪಾದನಾ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಭಾವನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಞ್ಚ ಪಭಾವನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಭಾವನಾಯ ಸುಖುಮಕಾನಮ್ಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ನಿರೋಧನತೋ ತೇಸಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದನಾ ಪವತ್ತನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯಾ ಚ ಪಭಾವನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾಭಾವತೋಯೇವ ತದಾರಮ್ಮಣಾಯ ಭಾವನಾವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ ಚ ಪವತ್ತನಾ ನ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾಯೇವ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಚ ಭಾವನಾ ನ ಹೋತಿ। ನ ಚ ನಂ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ನನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಚ ನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨೭೩) ವಿಯ। ತಂ ವುತ್ತವಿಧಿಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪಣ್ಡಿತಾ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿಪಿ ತತೋ ನ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿಪೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಚೋದನಾಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಹಾರವಚನೇ ಇತಿ ಕಿರಾತಿ ಏವಮೇವ। ಏತ್ಥ ಏವಕಾರತ್ಥೇ ಕಿರಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಏವಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭನೇ ಸನ್ತೇ ಏವ।

    Evaṃ santeti evaṃ sukhumānaṃ passambhane sante. Vātūpaladdhiyā ca pabhāvanā na hotīti assāsapassāsavātassa upaladdhiyā. Upaladdhīti viññāṇaṃ. Assāsapassāsavātaṃ upalabbhamānassa tadārammaṇassa bhāvanāviññāṇassa pabhāvanā uppādanā na hoti, tassa ārammaṇassa bhāvanā na hotīti attho. Assāsapassāsānañca pabhāvanā na hotīti bhāvanāya sukhumakānampi assāsapassāsānaṃ nirodhanato tesañca uppādanā pavattanā na hotīti attho. Ānāpānassatiyā ca pabhāvanā na hotīti assāsapassāsābhāvatoyeva tadārammaṇāya bhāvanāviññāṇasampayuttāya satiyā ca pavattanā na hoti. Tasmāyeva taṃsampayuttassa ānāpānassatisamādhissa ca bhāvanā na hoti. Na ca naṃ tanti ettha ca nanti nipātamattaṃ ‘‘bhikkhu ca na’’ntiādīsu (pārā. 273) viya. Taṃ vuttavidhiṃ samāpattiṃ paṇḍitā na samāpajjantipi tato na vuṭṭhahantipīti sambandho. Codanāpakkhassa parihāravacane iti kirāti evameva. Ettha evakāratthe kirasaddo daṭṭhabbo. Evaṃ santeti evaṃ passambhane sante eva.

    ಯಥಾ ಕಥಂ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ತಂ ವುತ್ತವಿಧಾನಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತಂ ಕಥಂ ವಿಯಾತಿ ಉಪಮಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಇದಾನಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ತಂ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಂಸೇತಿ ಕಂಸಮಯಭಾಜನೇ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸದ್ದಾನಂ ಆಕಾರಂ। ‘‘ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಸದ್ದತೋ ಅನಞ್ಞಂ। ಸುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಉಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಸುಗಹಿತತ್ತಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸುಟ್ಠು ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಮನಸಿಕತತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಆವಜ್ಜಿತತ್ತಾ। ಸೂಪಧಾರಿತತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಚಿತ್ತೇ ಠಪಿತತ್ತಾ। ಸುಖುಮಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಪೀತಿ ತದಾ ಸುಖುಮಾನಮ್ಪಿ ಸದ್ದಾನಂ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ ಅನುಗ್ಗಹಿತಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅನಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸುಖುಮತರಂ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಸುಖುಮತರಂ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ಸುಖುಮತರಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಭಾವತೋಪೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅಪ್ಪನಾಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yathā kathaṃ viyāti yathā taṃ vuttavidhānaṃ hoti, tathā taṃ kathaṃ viyāti upamaṃ pucchati. Idāni seyyathāpīti taṃ upamaṃ dasseti. Kaṃseti kaṃsamayabhājane. Nimittanti tesaṃ saddānaṃ ākāraṃ. ‘‘Nimitta’’nti ca sāmiatthe upayogavacanaṃ, nimittassāti attho. Saddanimittañca saddato anaññaṃ. Suggahitattāti suṭṭhu uggahitattā. Sugahitattātipi pāṭho, suṭṭhu gahitattāti attho. Sumanasikatattāti suṭṭhu āvajjitattā. Sūpadhāritattāti suṭṭhu citte ṭhapitattā. Sukhumasaddanimittārammaṇatāpīti tadā sukhumānampi saddānaṃ niruddhattā anuggahitasaddanimittassa anārammaṇampi sukhumataraṃ saddanimittaṃ ārammaṇaṃ katvā sukhumataraṃ saddanimittārammaṇampi cittaṃ pavattati, sukhumatarasaddanimittārammaṇabhāvatopīti vā attho. Imināva nayena appanāyampi attho veditabbo.

    ಪಸ್ಸಮ್ಭಯನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯೋತಿ ವಾ ‘‘ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯೋತಿ ವಾ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಭಾವನಾವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇ ಪಸ್ಸಮ್ಭಮಾನೇಪಿ ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭೇಮೀತಿ ಯೋಗಿನೋ ಆಭೋಗೇ ಸತಿ ತೇನಾದರೇನ ಅತಿವಿಯ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಅನುಪಟ್ಠಹನ್ತಮ್ಪಿ ಸುಖುಮಂ ಸುಆನಯಂ ಹೋತಿ।

    Passambhayantiādīsu ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti vuttā assāsapassāsā kāyoti vā ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti ettha assāsapassāsā kāyoti vā yojanā veditabbā. Bhāvanāvisuddhiyā kāyasaṅkhāre passambhamānepi oḷārikaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhemīti yogino ābhoge sati tenādarena ativiya passambhati. Anupaṭṭhahantampi sukhumaṃ suānayaṃ hoti.

    ಅಟ್ಠ ಅನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನೀತಿ ‘‘ದೀಘಂ ರಸ್ಸಂ ಸಬ್ಬಕಾಯಪಟಿಸಂವೇದೀ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಚತಸ್ಸೋ, ಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಚತಸ್ಸೋತಿ ಅಟ್ಠ ಅನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನಿ। ಅಟ್ಠ ಚ ಉಪಟ್ಠಾನಾನುಸ್ಸತಿಯೋತಿ ‘‘ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಜಾನತೋ ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೭೦) ನಯೇನ ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ವತ್ಥೂಸು ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಚತಸ್ಸೋ, ಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಚತಸ್ಸೋತಿ ಅಟ್ಠ ಚ ಉಪಟ್ಠಾನಾನುಸ್ಸತಿಯೋ। ಅಟ್ಠ ಚುಪಟ್ಠಾನಾನುಸ್ಸತಿಯೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಚತ್ತಾರಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕವತ್ಥೂನೀತಿ ಭಗವತಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸುತ್ತನ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೪೪ ಆದಯೋ) ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಠಮಚತುಕ್ಕವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕವತ್ಥೂನೀತಿ।

    Aṭṭhaanupassanāñāṇānīti ‘‘dīghaṃ rassaṃ sabbakāyapaṭisaṃvedī passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti vuttesu catūsu vatthūsu assāsavasena catasso, passāsavasena catassoti aṭṭha anupassanāñāṇāni. Aṭṭha ca upaṭṭhānānussatiyoti ‘‘dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hotī’’tiādinā (paṭi. ma. 1.170) nayena vuttesu catūsu vatthūsu assāsavasena catasso, passāsavasena catassoti aṭṭha ca upaṭṭhānānussatiyo. Aṭṭha cupaṭṭhānānussatiyotipi pāṭho. Cattāri suttantikavatthūnīti bhagavatā ānāpānassatisuttante (ma. ni. 3.144 ādayo) vuttattā paṭhamacatukkavasena cattāri suttantikavatthūnīti.

    ಪಠಮಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paṭhamacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೧೭೨. ದುತಿಯಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ಪೀತಿಪಟಿಸಂವೇದಿನಿದ್ದೇಸೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪೀತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪೀತೀತಿ ಮೂಲಪದಂ। ಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಪದಂ, ಪಮುದಿತಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಾ ಪೀತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿಆದೀಸು ಯಾ ‘‘ಪೀತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀನಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ, ಸಾ ಪೀತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪೀತೀತಿ ಸಭಾವಪದಂ। ಪಮುದಿತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ। ಆಮೋದನಾಕಾರೋ ಆಮೋದನಾ। ಪಮೋದನಾಕಾರೋ ಪಮೋದನಾ। ಯಥಾ ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಾನಂ ವಾ ತೇಲಾನಂ ವಾ ಉಣ್ಹೋದಕಸೀತೋದಕಾನಂ ವಾ ಏಕತೋಕರಣಂ ಮೋದನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕತೋಕರಣೇನ ಮೋದನಾ, ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಪನ ಪದಂ ಮಣ್ಡೇತ್ವಾ ಆಮೋದನಾ ಪಮೋದನಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಹಾಸೇತೀತಿ ಹಾಸೋ, ಪಹಾಸೇತೀತಿ ಪಹಾಸೋ, ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠಾಕಾರಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ವಿತ್ತೀತಿ ವಿತ್ತಂ, ಧನಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಅಯಂ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ವಿತ್ತಿಸರಿಕ್ಖತಾಯ ವಿತ್ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಧನಿನೋ ಧನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಪೀತಿಮತೋಪಿ ಪೀತಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ತುಟ್ಠಿಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾಯ ಹಿ ಪೀತಿಯಾ ಏತಂ ನಾಮಂ। ಪೀತಿಮಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಉಗ್ಗತತ್ತಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತತ್ತಾ ‘‘ಉದಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಉದಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾಗೋ ಓದಗ್ಯಂ। ಅತ್ತನೋ ಮನತಾ ಅತ್ತಮನತಾ। ಅನಭಿರದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಮನೋ ದುಕ್ಖಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ ನ ಅತ್ತನೋ ಮನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅಭಿರದ್ಧಸ್ಸ ಸುಖಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಮನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಅತ್ತನೋ ಮನತಾ ಅತ್ತಮನತಾ, ಸಕಮನತಾ ಸಕಮನಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ತನೋ ಮನತಾ, ಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಪನೇಸೋ ಭಾವೋ ಚೇತಸಿಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತಮನತಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಚ ಉಪರಿ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    172. Dutiyacatukkassa pītipaṭisaṃvediniddese uppajjati pīti pāmojjanti ettha pītīti mūlapadaṃ. Pāmojjanti tassa atthapadaṃ, pamuditabhāvoti attho. Yā pīti pāmojjantiādīsu yā ‘‘pītī’’ti ca ‘‘pāmojja’’nti ca evamādīni nāmāni labhati, sā pītīti vuttaṃ hoti. Tattha pītīti sabhāvapadaṃ. Pamuditassa bhāvo pāmojjaṃ. Āmodanākāro āmodanā. Pamodanākāro pamodanā. Yathā vā bhesajjānaṃ vā telānaṃ vā uṇhodakasītodakānaṃ vā ekatokaraṇaṃ modanāti vuccati, evamayampi dhammānaṃ ekatokaraṇena modanā, upasaggavasena pana padaṃ maṇḍetvā āmodanā pamodanāti vuttaṃ. Hāsetīti hāso, pahāsetīti pahāso, haṭṭhapahaṭṭhākārānametaṃ adhivacanaṃ. Vittīti vittaṃ, dhanassetaṃ nāmaṃ. Ayaṃ pana somanassapaccayattā vittisarikkhatāya vitti. Yathā hi dhanino dhanaṃ paṭicca somanassaṃ uppajjati, evaṃ pītimatopi pītiṃ paṭicca somanassaṃ uppajjati. Tasmā ‘‘vittī’’ti vuttā. Tuṭṭhisabhāvasaṇṭhitāya hi pītiyā etaṃ nāmaṃ. Pītimā pana puggalo kāyacittānaṃ uggatattā abbhuggatattā ‘‘udaggo’’ti vuccati, udaggassa bhāgo odagyaṃ. Attano manatā attamanatā. Anabhiraddhassa hi mano dukkhapadaṭṭhānattā na attano mano nāma hoti, abhiraddhassa sukhapadaṭṭhānattā attano mano nāma hoti, iti attano manatā attamanatā, sakamanatā sakamanassa bhāvoti attho. Sā pana yasmā na aññassa kassaci attano manatā, cittasseva paneso bhāvo cetasiko dhammo, tasmā attamanatā cittassāti vuttā. Sesamettha ca upari ca heṭṭhā vuttanayena yojetvā veditabbaṃ.

    ೧೭೩. ಸುಖಪಟಿಸಂವೇದಿನಿದ್ದೇಸೇ ದ್ವೇ ಸುಖಾನೀತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭೂಮಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಕಾಯಿಕಞ್ಹಿ ಸುಖಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಭೂಮಿ, ಚೇತಸಿಕಂ ಸುಖಂ ಸಮಥಸ್ಸ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಚ ಭೂಮಿ। ಕಾಯಿಕನ್ತಿ ಪಸಾದಕಾಯಂ ವಿನಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಕಾಯೇ ನಿಯುತ್ತನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ। ಚೇತಸಿಕನ್ತಿ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಚೇತಸಿ ನಿಯುತ್ತನ್ತಿ ಚೇತಸಿಕಂ। ತತ್ಥ ಕಾಯಿಕಪದೇನ ಚೇತಸಿಕಂ ಸುಖಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸುಖಪದೇನ ಕಾಯಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ। ತಥಾ ಚೇತಸಿಕಪದೇನ ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸುಖಪದೇನ ಚೇತಸಿಕಂ ದುಕ್ಖಂ। ಸಾತನ್ತಿ ಮಧುರಂ ಸುಮಧುರಂ। ಸುಖನ್ತಿ ಸುಖಮೇವ, ನ ದುಕ್ಖಂ। ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸಜನ್ತಿ ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸೇ ಜಾತಂ। ಸಾತಂ ಸುಖಂ ವೇದಯಿತನ್ತಿ ಸಾತಂ ವೇದಯಿತಂ, ನ ಅಸಾತಂ ವೇದಯಿತಂ। ಸುಖಂ ವೇದಯಿತಂ, ನ ದುಕ್ಖಂ ವೇದಯಿತಂ। ಪರತೋ ತೀಣಿ ಪದಾನಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಸಾತಾ ವೇದನಾ, ನ ಅಸಾತಾ। ಸುಖಾ ವೇದನಾ, ನ ದುಕ್ಖಾತಿ ಅಯಮೇವ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ।

    173. Sukhapaṭisaṃvediniddese dve sukhānīti samathavipassanābhūmidassanatthaṃ vuttaṃ. Kāyikañhi sukhaṃ vipassanāya bhūmi, cetasikaṃ sukhaṃ samathassa ca vipassanāya ca bhūmi. Kāyikanti pasādakāyaṃ vinā anuppattito kāye niyuttanti kāyikaṃ. Cetasikanti avippayogavasena cetasi niyuttanti cetasikaṃ. Tattha kāyikapadena cetasikaṃ sukhaṃ paṭikkhipati, sukhapadena kāyikaṃ dukkhaṃ. Tathā cetasikapadena kāyikaṃ sukhaṃ paṭikkhipati, sukhapadena cetasikaṃ dukkhaṃ. Sātanti madhuraṃ sumadhuraṃ. Sukhanti sukhameva, na dukkhaṃ. Kāyasamphassajanti kāyasamphasse jātaṃ. Sātaṃ sukhaṃvedayitanti sātaṃ vedayitaṃ, na asātaṃ vedayitaṃ. Sukhaṃ vedayitaṃ, na dukkhaṃ vedayitaṃ. Parato tīṇi padāni itthiliṅgavasena vuttāni. Sātā vedanā, na asātā. Sukhā vedanā, na dukkhāti ayameva panettha attho.

    ಚೇತಸಿಕಸುಖನಿದ್ದೇಸೋ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ತೇ ಸುಖಾತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ, ತಾನಿ ಸುಖಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಚತುಕ್ಕೇ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಠಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಚತ್ತಾರಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕವತ್ಥೂನಿ ದುತಿಯಚತುಕ್ಕವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ।

    Cetasikasukhaniddeso vuttapaṭipakkhanayena yojetabbo. Te sukhāti liṅgavipallāso kato, tāni sukhānīti vuttaṃ hoti. Sesamettha catukke heṭṭhā paṭhamacatukke vuttanayeneva veditabbaṃ. Cattāri suttantikavatthūni dutiyacatukkavasena veditabbānīti.

    ದುತಿಯಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dutiyacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೧೭೬. ತತಿಯಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸೇ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಮೂಲಪದಂ। ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥಪದಂ। ಯಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿಆದಿ ಪೀತಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತತಾಯ ಚಿತ್ತಂ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಮಿನಮಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಮನೋ। ಮಾನಸನ್ತಿ ಮನೋಯೇವ। ‘‘ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಚರೋ ಪಾಸೋ, ಯ್ವಾಯಂ ಚರತಿ ಮಾನಸೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೧; ಮಹಾವ॰ ೩೩) ಹಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಧಮ್ಮೋ ಮಾನಸೋತಿ ವುತ್ತೋ।

    176. Tatiyacatukkaniddese cittanti mūlapadaṃ. Viññāṇanti atthapadaṃ. Yaṃ cittantiādi pītiyaṃ vuttanayena yojetabbaṃ. Tattha cittantiādīsu cittavicittatāya cittaṃ. Ārammaṇaṃ minamānaṃ jānātīti mano. Mānasanti manoyeva. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33) hi ettha pana sampayuttakadhammo mānasoti vutto.

    ‘‘ಕಥಞ್ಹಿ ಭಗವಾ ತುಯ್ಹಂ, ಸಾವಕೋ ಸಾಸನೇ ರತೋ।

    ‘‘Kathañhi bhagavā tuyhaṃ, sāvako sāsane rato;

    ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸೋ ಸೇಕ್ಖೋ, ಕಾಲಂ ಕಯಿರಾ ಜನೇ ಸುತಾ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೯) –

    Appattamānaso sekkho, kālaṃ kayirā jane sutā’’ti. (saṃ. ni. 1.159) –

    ಏತ್ಥ ಅರಹತ್ತಂ ಮಾನಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ಮನೋವ ಮಾನಸಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನ ಹೇತಂ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ।

    Ettha arahattaṃ mānasanti vuttaṃ. Idha pana manova mānasaṃ. Byañjanavasena hetaṃ padaṃ vaḍḍhitaṃ.

    ಹದಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ। ‘‘ಚಿತ್ತಂ ವಾ ತೇ ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮಿ, ಹದಯಂ ವಾ ತೇ ಫಾಲೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೭; ಸು॰ ನಿ॰ ಆಳವಕಸುತ್ತ) ಏತ್ಥ ಉರೋ ಹದಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಹದಯಾ ಹದಯಂ ಮಞ್ಞೇ ಅಞ್ಞಾಯ ತಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೩) ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ। ‘‘ವಕ್ಕಂ ಹದಯ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೦) ಏತ್ಥ ಹದಯವತ್ಥು। ಇಧ ಪನ ಚಿತ್ತಮೇವ ಅಬ್ಭನ್ತರಟ್ಠೇನ ‘‘ಹದಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತದೇವ ಪರಿಸುದ್ಧಟ್ಠೇನ ಪಣ್ಡರಂ। ಭವಙ್ಗಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಪಭಸ್ಸರಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯)। ತತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ಪನ ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ ಗಙ್ಗಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ನದೀ ಗಙ್ಗಾ ವಿಯ, ಗೋಧಾವರಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಗೋಧಾವರೀ ವಿಯ ಚ ‘‘ಪಣ್ಡರ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆರಮ್ಮಣವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ ಕಿಲೇಸೋ ನ ಹೋತಿ, ಸಭಾವತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ, ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಯೋಗೇ ಪನ ಸತಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ‘‘ಪಣ್ಡರ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Hadayanti cittaṃ. ‘‘Cittaṃ vā te khipissāmi, hadayaṃ vā te phālessāmī’’ti (saṃ. ni. 1.237; su. ni. āḷavakasutta) ettha uro hadayanti vuttaṃ. ‘‘Hadayā hadayaṃ maññe aññāya tacchatī’’ti (ma. ni. 1.63) ettha cittaṃ. ‘‘Vakkaṃ hadaya’’nti (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110) ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaraṭṭhena ‘‘hadaya’’nti vuttaṃ. Tadeva parisuddhaṭṭhena paṇḍaraṃ. Bhavaṅgaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yathāha – ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭha’’nti (a. ni. 1.49). Tato nikkhantattā pana akusalampi gaṅgāya nikkhantā nadī gaṅgā viya, godhāvarito nikkhantā godhāvarī viya ca ‘‘paṇḍara’’ntveva vuttaṃ. Yasmā pana ārammaṇavijānanalakkhaṇaṃ cittaṃ upakkilesena kileso na hoti, sabhāvato parisuddhameva hoti, upakkilesayoge pana sati upakkiliṭṭhaṃ nāma hoti, tasmāpi ‘‘paṇḍara’’nti vattuṃ yujjati.

    ಮನೋ ಮನಾಯತನನ್ತಿ ಇಧ ಪನ ಮನೋಗಹಣಂ ಮನಸ್ಸೇವ ಆಯತನಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ। ತೇನೇತಂ ದೀಪೇತಿ – ‘‘ನಯಿದಂ ದೇವಾಯತನಂ ವಿಯ ಮನಸ್ಸ ಆಯತನತ್ತಾ ಮನಾಯತನಂ, ಅಥ ಖೋ ಮನೋ ಏವ ಆಯತನಂ ಮನಾಯತನ’’ನ್ತಿ।

    Mano manāyatananti idha pana manogahaṇaṃ manasseva āyatanabhāvadīpanatthaṃ. Tenetaṃ dīpeti – ‘‘nayidaṃ devāyatanaṃ viya manassa āyatanattā manāyatanaṃ, atha kho mano eva āyatanaṃ manāyatana’’nti.

    ಆಯತನಟ್ಠೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ। ಮನತೇ ಇತಿ ಮನೋ, ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನಾಹು – ನಾಳಿಯಾ ಮಿನಮಾನೋ ವಿಯ ಮಹಾತುಲಾಯ ಧಾರಯಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಮನೋ, ತದೇವ ಮನನಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ, ಮನೋವ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಂ।

    Āyatanaṭṭho heṭṭhā vuttoyeva. Manate iti mano, vijānātīti attho. Aṭṭhakathācariyā panāhu – nāḷiyā minamāno viya mahātulāya dhārayamāno viya ca ārammaṇaṃ jānātīti mano, tadeva mananalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, manova indriyaṃ manindriyaṃ.

    ವಿಜಾನಾತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ಖನ್ಧೋ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ। ರುಳ್ಹಿತೋ ಖನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ। ರಾಸಟ್ಠೇನ ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಏಕದೇಸೋ ಏಕಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಏಕದೇಸಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಏಕದೇಸಭೂತಂ ಏಕಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ರುಳ್ಹಿತೋ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ರಾಸಟ್ಠೋಯೇವ ಖನ್ಧಟ್ಠೋ ನ ಹೋತಿ, ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೋಪಿ ಖನ್ಧಟ್ಠೋಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ। ತಜ್ಜಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿ ತೇಸಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪದೇ ಏಕಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಮಿನನಟ್ಠೇನ ಮನೋ, ವಿಜಾನನಟ್ಠೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಸಭಾವಟ್ಠೇನ, ನಿಸ್ಸತ್ತಟ್ಠೇನ ವಾ ಧಾತೂತಿ ತೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ ವುತ್ತಂ।

    Vijānātīti viññāṇaṃ. Viññāṇameva khandho viññāṇakkhandho. Ruḷhito khandho vutto. Rāsaṭṭhena hi viññāṇakkhandhassa ekadeso ekaṃ viññāṇaṃ. Tasmā yathā rukkhassa ekadesaṃ chindanto rukkhaṃ chindatīti vuccati, evameva viññāṇakkhandhassa ekadesabhūtaṃ ekampi viññāṇaṃ ruḷhito ‘‘viññāṇakkhandho’’ti vuttaṃ. Yasmā pana rāsaṭṭhoyeva khandhaṭṭho na hoti, koṭṭhāsaṭṭhopi khandhaṭṭhoyeva, tasmā koṭṭhāsaṭṭhena viññāṇakoṭṭhāsotipi attho. Tajjā manoviññāṇadhātūti tesaṃ phassādīnaṃ sampayuttadhammānaṃ anucchavikā manoviññāṇadhātu. Imasmiñhi pade ekameva cittaṃ minanaṭṭhena mano, vijānanaṭṭhena viññāṇaṃ, sabhāvaṭṭhena, nissattaṭṭhena vā dhātūti tīhi nāmehi vuttaṃ.

    ೧೭೭.

    177.

    ಅಭಿಪ್ಪಮೋದೋತಿ ಅಧಿಕಾ ತುಟ್ಠಿ।

    Abhippamodoti adhikā tuṭṭhi.

    ೧೭೮. ಸಮಾಧಿನಿದ್ದೇಸೇ ಅಚಲಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಠಿತಿ। ಪರತೋ ಪದದ್ವಯಂ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ವಡ್ಢಿತಂ । ಅಪಿಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಹಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಸಣ್ಠಿತಿ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅವಟ್ಠಿತಿ। ಕುಸಲಪಕ್ಖಸ್ಮಿಂ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಓಗಾಹನ್ತಿ ಸದ್ಧಾ ಸತಿ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾತಿ। ತೇನೇವ ಸದ್ಧಾ ‘‘ಓಕಪ್ಪನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಸತಿ ‘‘ಅಪಿಲಾಪನತಾ’’ತಿ, ಸಮಾಧಿ ‘‘ಅವಟ್ಠಿತೀ’’ತಿ, ಪಞ್ಞಾ ‘‘ಪರಿಯೋಗಾಹನಾ’’ತಿ। ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಪನ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಓಗಾಹನ್ತಿ ತಣ್ಹಾ ದಿಟ್ಠಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಿ। ತೇನೇವ ತೇ ‘‘ಓಘಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಉದ್ಧಚ್ಚವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವಿಸಾಹಾರಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅವಿಸಾಹಾರೋ, ಅವಿಸಾಹರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉದ್ಧಚ್ಚವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಸೇನೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ನಾಮ, ಅಯಂ ಪನ ತಥಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ। ಉದ್ಧಚ್ಚವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಸೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸಾಹಟಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಹರೀಯತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಅವಿಸಾಹಟಸ್ಸ ಮಾನಸಸ್ಸ ಭಾವೋತಿ ಅವಿಸಾಹಟಮಾನಸತಾ।

    178. Samādhiniddese acalabhāvena ārammaṇe tiṭṭhatīti ṭhiti. Parato padadvayaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ . Apica sampayuttadhamme ārammaṇamhi sampiṇḍetvā tiṭṭhatīti saṇṭhiti. Ārammaṇaṃ ogāhetvā anupavisitvā tiṭṭhatīti avaṭṭhiti. Kusalapakkhasmiṃ hi cattāro dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti saddhā sati samādhi paññāti. Teneva saddhā ‘‘okappanā’’ti vuttā, sati ‘‘apilāpanatā’’ti, samādhi ‘‘avaṭṭhitī’’ti, paññā ‘‘pariyogāhanā’’ti. Akusalapakkhe pana tayo dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti taṇhā diṭṭhi avijjāti. Teneva te ‘‘oghā’’ti vuttā. Uddhaccavicikicchāvasena pavattassa visāhārassa paṭipakkhato avisāhāro, avisāharaṇanti attho. Uddhaccavicikicchāvaseneva gacchantaṃ cittaṃ vikkhipati nāma, ayaṃ pana tathā na hotīti avikkhepo. Uddhaccavicikicchāvaseneva cittaṃ visāhaṭaṃ nāma hoti, ito cito ca harīyati, ayaṃ pana avisāhaṭassa mānasassa bhāvoti avisāhaṭamānasatā.

    ಸಮಥೋತಿ ತಿವಿಧೋ ಸಮಥೋ ಚಿತ್ತಸಮಥೋ ಅಧಿಕರಣಸಮಥೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿ। ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಸು ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಚಿತ್ತಸಮಥೋ ನಾಮ। ತಞ್ಹಿ ಆಗಮ್ಮ ಚಿತ್ತಚಲನಂ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಫನ್ದನಂ ಸಮ್ಮತಿ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಮ್ಮುಖಾವಿನಯಾದಿಸತ್ತವಿಧೋ ಅಧಿಕರಣಸಮಥೋ ನಾಮ। ತಞ್ಹಿ ಆಗಮ್ಮ ತಾನಿ ತಾನಿ ಅಧಿಕರಣಾನಿ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ‘‘ಅಧಿಕರಣಸಮಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ಸಮ್ಮನ್ತಿ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಸಮಥೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಚಿತ್ತಸಮಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸಮಾಧಿಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ಸಮಾಧಿಬಲಂ। ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀತಿ ಯಾಥಾವಸಮಾಧಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಮಾಧಿ ಕುಸಲಸಮಾಧಿ।

    Samathoti tividho samatho cittasamatho adhikaraṇasamatho sabbasaṅkhārasamathoti. Tattha aṭṭhasu samāpattīsu cittekaggatā cittasamatho nāma. Tañhi āgamma cittacalanaṃ cittavipphandanaṃ sammati vūpasammati, tasmā so ‘‘cittasamatho’’ti vuccati. Sammukhāvinayādisattavidho adhikaraṇasamatho nāma. Tañhi āgamma tāni tāni adhikaraṇāni sammanti vūpasammanti, tasmā so ‘‘adhikaraṇasamatho’’ti vuccati. Yasmā pana sabbe saṅkhārā nibbānaṃ āgamma sammanti vūpasammanti, tasmā taṃ sabbasaṅkhārasamathoti vuccati. Imasmiṃ atthe cittasamatho adhippeto. Samādhilakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti samādhindriyaṃ. Uddhacce na kampatīti samādhibalaṃ. Sammāsamādhīti yāthāvasamādhi niyyānikasamādhi kusalasamādhi.

    ೧೭೯. ರಾಗತೋ ವಿಮೋಚಯಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿಆದೀಹಿ ದಸಹಿ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂಹಿ ವಿಮೋಚನಂ ವುತ್ತಂ। ಥಿನಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಮಿದ್ಧಗ್ಗಹಣಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ ಹೋತೀತಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಪಾಠೇಸು ಸಹಚಾರಿತ್ತಾ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುತೋ ವಿಮೋಚನವಚನೇನೇವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ನೀವರಣಾದಿತೋ ವಿಮೋಚನಂ, ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಿತೋ ಚ ವಿಮೋಚನಂ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ಕಥಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪೇಯ್ಯಾಲೇ ಚ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದೀನಂ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಮೇವ। ಚತ್ತಾರಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕವತ್ಥೂನಿ ತತಿಯಚತುಕ್ಕವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ।

    179.Rāgato vimocayaṃ cittantiādīhi dasahi kilesavatthūhi vimocanaṃ vuttaṃ. Thinaggahaṇeneva cettha middhaggahaṇaṃ, uddhaccaggahaṇeneva ca kukkuccaggahaṇaṃ kataṃ hotīti aññesu pāṭhesu sahacārittā kilesavatthuto vimocanavacaneneva paṭhamajjhānādīhi nīvaraṇādito vimocanaṃ, aniccānupassanādīhi niccasaññādito ca vimocanaṃ vuttameva hotīti. Kathaṃ taṃ cittaṃ anupassatīti ettha peyyāle ca aniccānupassanādīhi niccasaññādīnaṃ pahānaṃ vuttameva. Cattāri suttantikavatthūni tatiyacatukkavasena veditabbānīti.

    ತತಿಯಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Tatiyacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೧೮೦. ಚತುತ್ಥಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ನಪುಂಸಕ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಅಸುಕನ್ತಿ ಅನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಕಿಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕವಚನೇನ ಪುಚ್ಛಾ ಕತಾ। ಉಪ್ಪಾದವಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಉಪ್ಪಾದವಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ಥೇನ, ಉಪ್ಪಾದವಯಸಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪಾದವಯಾ ವಿಕಾರಲಕ್ಖಣಂ। ಏತೇನ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವೇನ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನೇವ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಅನಿಚ್ಚತಾತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ವತ್ವಾಪಿ ‘‘ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವೋ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತೇನ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಾಕಾರೋ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣಾನೀ’’ತಿ ಪೇಯ್ಯಾಲಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಾತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಾ।

    180. Catutthacatukkaniddese ‘‘aniddiṭṭhe napuṃsaka’’nti vacanato asukanti aniddiṭṭhattā ‘‘aniccanti kiṃ anicca’’nti napuṃsakavacanena pucchā katā. Uppādavayaṭṭhenāti uppādavayasaṅkhātena atthena, uppādavayasabhāvenāti attho. Ettha ca pañcakkhandhā sabhāvalakkhaṇaṃ, pañcannaṃ khandhānaṃ uppādavayā vikāralakkhaṇaṃ. Etena hutvā abhāvena aniccāti vuttaṃ hoti. Teneva ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘saṅkhatalakkhaṇavasena aniccatāti tesaṃyeva uppādavayaññathatta’’nti ca vatvāpi ‘‘hutvā abhāvo vā’’ti vuttaṃ. Etena hutvā abhāvākāro aniccalakkhaṇanti vuttaṃ hoti. ‘‘Pañcannaṃ khandhānaṃ udayabbayaṃ passanto imāni paññāya lakkhaṇānī’’ti peyyālaṃ katvā vuttaṃ. Dhammāti rūpakkhandhādayo yathāvuttadhammā.

    ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀನಿದ್ದೇಸೇ ರೂಪೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪರತೋ ವುತ್ತೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚಟ್ಠಾದೀಹಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ। ರೂಪವಿರಾಗೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ। ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಆಗಮ್ಮ ರೂಪಂ ವಿರಜ್ಜತಿ ಅಪುನರುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ರೂಪವಿರಾಗೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಛನ್ದಜಾತೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಸ್ಸವವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದೋ ಹೋತಿ। ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಸದ್ಧಾಯ ಚ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ನಿಚ್ಛಿತೋ। ಚಿತ್ತಞ್ಚಸ್ಸ ಸ್ವಾಧಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅಸ್ಸ ಯೋಗಿಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಖಯವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತೇ ರೂಪಭಙ್ಗೇ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ , ಅಚ್ಚನ್ತ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತೇ ರೂಪವಿರಾಗೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅನುಸ್ಸವವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ಸುಟ್ಠು ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ರೂಪೇ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಖಯವಿರಾಗೋ ರೂಪೇ ವಿರಾಗೋತಿ ಪಕತಿಭುಮ್ಮವಚನೇನ ವುತ್ತೋ। ರೂಪಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗೋ ರೂಪೇ ವಿರಾಗೋತಿ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ವುತ್ತೋ। ತಂ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವಿರಾಗಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ಚ ಅನುಪಸ್ಸನಸೀಲೋ ‘‘ರೂಪೇ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಏಸ ನಯೋ ವೇದನಾದೀಸು। ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸೀಪದನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Virāgānupassīniddese rūpe ādīnavaṃ disvāti bhaṅgānupassanato paṭṭhāya parato vuttehi aniccaṭṭhādīhi rūpakkhandhe ādīnavaṃ disvā. Rūpavirāgeti nibbāne. Nibbānañhi āgamma rūpaṃ virajjati apunaruppattidhammataṃ āpajjanena nirujjhati, tasmā nibbānaṃ ‘‘rūpavirāgo’’ti vuccati. Chandajāto hotīti anussavavasena uppannadhammacchando hoti. Saddhādhimuttoti tasmiṃyeva nibbāne saddhāya ca adhimutto nicchito. Cittañcassa svādhiṭṭhitanti assa yogissa cittaṃ khayavirāgasaṅkhāte rūpabhaṅge ārammaṇavasena , accanta virāgasaṅkhāte rūpavirāge nibbāne anussavavasena suṭṭhu adhiṭṭhitaṃ suṭṭhu patiṭṭhitaṃ hotīti sambandhato veditabbaṃ. Rūpe virāgānupassīti rūpassa khayavirāgo rūpe virāgoti pakatibhummavacanena vutto. Rūpassa accantavirāgo rūpe virāgoti nimittatthe bhummavacanena vutto. Taṃ duvidhampi virāgaṃ ārammaṇato ajjhāsayato ca anupassanasīlo ‘‘rūpe virāgānupassī’’ti vutto. Esa nayo vedanādīsu. Nirodhānupassīpadaniddesepi eseva nayo.

    ೧೮೧. ಕತಿಹಾಕಾರೇಹೀತಿಆದಿ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ – ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗಾನಂ ಆದೀನವನಿರೋಧದಸ್ಸನೇನೇವ ರೂಪಾದೀನಮ್ಪಿ ಆದೀನವನಿರೋಧಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗಾನತಿವತ್ತನತೋ। ಇಮಿನಾ ಏವ ಚ ವಿಸೇಸವಚನೇನ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನತೋ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಟ್ಠೇನಾತಿ ಖಯಟ್ಠೇನ, ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ವಾ। ದುಕ್ಖಟ್ಠೇನಾತಿ ಭಯಟ್ಠೇನ, ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ ವಾ। ಅನತ್ತಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನ, ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ ವಾ। ಸನ್ತಾಪಟ್ಠೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪನಟ್ಠೇನ। ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೇನಾತಿ ಜರಾಭಙ್ಗವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಪರಿಣಾಮನಟ್ಠೇನ। ನಿದಾನನಿರೋಧೇನಾತಿ ಮೂಲಪಚ್ಚಯಾಭಾವೇನ। ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ನ ಭವತಿ। ಸಮುದಯನಿರೋಧೇನಾತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಯಾಭಾವೇನ। ಮೂಲಪಚ್ಚಯೋ ಹಿ ಬ್ಯಾಧಿಸ್ಸ ಅಸಪ್ಪಾಯಭೋಜನಂ ವಿಯ ನಿದಾನನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಯೋ ಬ್ಯಾಧಿಸ್ಸ ವಾತಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾ ವಿಯ ಸಮುದಯೋತಿ ವುತ್ತೋ। ನಿದಾನಞ್ಹಿ ನಿಚ್ಛಯೇನ ದದಾತಿ ಫಲಮಿತಿ ನಿದಾನಂ, ಸಮುದಯೋ ಪನ ಸುಟ್ಠು ಉದೇತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಫಲಮಿತಿ ಸಮುದಯೋ। ಜಾತಿನಿರೋಧೇನಾತಿ ಮೂಲಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಅಭಾವೇನ। ಪಭವನಿರೋಧೇನಾತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಅಭಾವೇನ। ಜಾತಿಯೇವ ಹಿ ಪಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಪಭವೋತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ಹೇತುನಿರೋಧೇನಾತಿ ಜನಕಪಚ್ಚಯಾಭಾವೇನ। ಪಚ್ಚಯನಿರೋಧೇನಾತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಪಚ್ಚಯಾಭಾವೇನ। ಮೂಲಪಚ್ಚಯೋಪಿ ಹಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಜನಕಪಚ್ಚಯೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಹೋತಿಯೇವ। ಏತೇಹಿ ತಿಕ್ಖವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತದಙ್ಗನಿರೋಧೋ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮುಚ್ಛೇದನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಞಾಣುಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ತಿಕ್ಖವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ವಾ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇನ। ನಿರೋಧುಪಟ್ಠಾನೇನಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಖಯನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸವವಸೇನ ನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನೇನ। ಏತೇಹಿ ವಿಸಯವಿಸಯಿನಿಯಮೋವ ಕತೋ ಹೋತಿ, ತದಙ್ಗಸಮುಚ್ಛೇದನಿರೋಧೋ ಚ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ।

    181.Katihākārehītiādi panettha viseso – tattha avijjādīnaṃ paṭiccasamuppādaṅgānaṃ ādīnavanirodhadassaneneva rūpādīnampi ādīnavanirodhā dassitā honti tesampi paṭiccasamuppādaṅgānativattanato. Iminā eva ca visesavacanena virāgānupassanato nirodhānupassanāya visiṭṭhabhāvo vutto hoti. Tattha aniccaṭṭhenāti khayaṭṭhena, hutvā abhāvaṭṭhena vā. Dukkhaṭṭhenāti bhayaṭṭhena, paṭipīḷanaṭṭhena vā. Anattaṭṭhenāti asārakaṭṭhena, avasavattanaṭṭhena vā. Santāpaṭṭhenāti kilesasantāpanaṭṭhena. Vipariṇāmaṭṭhenāti jarābhaṅgavasena dvidhā pariṇāmanaṭṭhena. Nidānanirodhenāti mūlapaccayābhāvena. Nirujjhatīti na bhavati. Samudayanirodhenāti āsannapaccayābhāvena. Mūlapaccayo hi byādhissa asappāyabhojanaṃ viya nidānanti vutto, āsannapaccayo byādhissa vātapittasemhā viya samudayoti vutto. Nidānañhi nicchayena dadāti phalamiti nidānaṃ, samudayo pana suṭṭhu udeti etasmā phalamiti samudayo. Jātinirodhenāti mūlapaccayassa uppattiabhāvena. Pabhavanirodhenāti āsannapaccayassa uppattiabhāvena. Jātiyeva hi pabhavati etasmā dukkhanti pabhavoti vattuṃ yujjati. Hetunirodhenāti janakapaccayābhāvena. Paccayanirodhenāti upatthambhakapaccayābhāvena. Mūlapaccayopi hi āsannapaccayo ca janakapaccayo upatthambhakapaccayo ca hotiyeva. Etehi tikkhavipassanākkhaṇe tadaṅganirodho, maggakkhaṇe samucchedanirodho vutto hoti. Ñāṇuppādenāti tikkhavipassanāñāṇassa vā maggañāṇassa vā uppādena. Nirodhupaṭṭhānenāti vipassanākkhaṇe paccakkhato khayanirodhassa anussavavasena nirodhasaṅkhātassa nibbānassa upaṭṭhānena, maggakkhaṇe paccakkhato ca nibbānassa upaṭṭhānena. Etehi visayavisayiniyamova kato hoti, tadaṅgasamucchedanirodho ca vutto hoti.

    ೧೮೨. ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀಪದನಿದ್ದೇಸೇ ರೂಪಂ ಪರಿಚ್ಚಜತೀತಿ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ನಿರಪೇಕ್ಖತಾಯ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ। ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗಟ್ಠೇನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತೇನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಪದಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಾಗಟ್ಠೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಜಹನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಿಲೇಸೇ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ। ರೂಪನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ತಂನಿನ್ನತಾಯ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ। ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ಪಕ್ಖನ್ದನಟ್ಠೇನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತೇನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಪದಸ್ಸ ಪಕ್ಖನ್ದನಟ್ಠೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತ್ತಾರಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕವತ್ಥೂನಿ ಚತುತ್ಥಚತುಕ್ಕವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ಜರಾಮರಣೇ ವತ್ತಬ್ಬಂಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಚ ‘‘ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕತ್ತವೋಹಾರವಸೇನ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ‘‘ವೇದನಾಸು ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ವೇದನಾಧಮ್ಮಾನಂ ನಾನತ್ತವೋಹಾರವಸೇನ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।

    182. Paṭinissaggānupassīpadaniddese rūpaṃ pariccajatīti ādīnavadassanena nirapekkhatāya rūpakkhandhaṃ pariccajati. Pariccāgapaṭinissaggoti pariccāgaṭṭhena paṭinissaggoti vuttaṃ hoti. Etena paṭinissaggapadassa pariccāgaṭṭho vutto, tasmā kilesānaṃ pajahananti attho. Ettha ca vuṭṭhānagāminī vipassanā kilese tadaṅgavasena pariccajati, maggo samucchedavasena. Rūpanirodhe nibbāne cittaṃ pakkhandatīti vuṭṭhānagāminī taṃninnatāya pakkhandati, maggo ārammaṇakaraṇena. Pakkhandanapaṭinissaggoti pakkhandanaṭṭhena paṭinissaggoti vuttaṃ hoti. Etena paṭinissaggapadassa pakkhandanaṭṭho vutto, tasmā cittassa nibbāne vissajjananti attho. Cattāri suttantikavatthūni catutthacatukkavasena veditabbāni. Imasmiṃ catukke jarāmaraṇe vattabbaṃheṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Satipaṭṭhānesu ca ‘‘kāye kāyānupassanā, citte cittānupassanā’’ti kāyacittānaṃ ekattavohāravasena ekavacananiddeso kato. ‘‘Vedanāsu vedanānupassanā, dhammesu dhammānupassanā’’ti vedanādhammānaṃ nānattavohāravasena bahuvacananiddeso katoti veditabboti.

    ಚತುತ್ಥಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Catutthacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಸತೋಕಾರಿಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ।

    Niṭṭhitā ca satokāriñāṇaniddesavaṇṇanā.




    Next: ೬. ಞಾಣರಾಸಿಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • 6. Ñāṇarāsichakkaniddesavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೫. ಸತೋಕಾರಿಞಾಣನಿದ್ದೇಸೋ • 5. Satokāriñāṇaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact