Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
൫. സതോകാരിഞാണനിദ്ദേസവണ്ണനാ
5. Satokāriñāṇaniddesavaṇṇanā
൧൬൩. സതോകാരിഞാണനിദ്ദേസേ മാതികായം ഇധ ഭിക്ഖൂതി ഇമസ്മിം സാസനേ ഭിക്ഖു. അയഞ്ഹി ഏത്ഥ ഇധ-സദ്ദോ സബ്ബപ്പകാരആനാപാനസ്സതിസമാധിനിബ്ബത്തകസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ സന്നിസ്സയഭൂതസാസനപരിദീപനോ, അഞ്ഞസാസനസ്സ തഥാഭാവപടിസേധനോ ച. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘ഇധേവ, ഭിക്ഖവേ, സമണോ…പേ॰… സുഞ്ഞാ പരപ്പവാദാ സമണേഭി അഞ്ഞേഹീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൩൯; അ॰ നി॰ ൪.൨൪൧).
163. Satokāriñāṇaniddese mātikāyaṃ idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Ayañhi ettha idha-saddo sabbappakāraānāpānassatisamādhinibbattakassa puggalassa sannissayabhūtasāsanaparidīpano, aññasāsanassa tathābhāvapaṭisedhano ca. Vuttañhetaṃ – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo…pe… suññā parappavādā samaṇebhi aññehī’’ti (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241).
അരഞ്ഞഗതോ വാ രുക്ഖമൂലഗതോ വാ സുഞ്ഞാഗാരഗതോ വാതി ഇദമസ്സ ആനാപാനസ്സതിസമാധി ഭാവനാനുരൂപസേനാസനപരിഗ്ഗഹപരിദീപനം. ഇമസ്സ ഹി ഭിക്ഖുനോ ദീഘരത്തം രൂപാദീസു ആരമ്മണേസു അനുവിസടം ചിത്തം ആനാപാനസ്സതിസമാധിആരമ്മണം അഭിരുഹിതും ന ഇച്ഛതി, കൂടഗോണയുത്തരഥോ വിയ ഉപ്പഥമേവ ധാവതി. തസ്മാ സേയ്യഥാപി നാമ ഗോപോ കൂടധേനുയാ സബ്ബം ഖീരം പിവിത്വാ വഡ്ഢിതം കൂടവച്ഛം ദമേതുകാമോ ധേനുതോ അപനേത്വാ ഏകമന്തേ മഹന്തം ഥമ്ഭം നിഖണിത്വാ തത്ഥ യോത്തേന ബന്ധേയ്യ, അഥസ്സ സോ വച്ഛോ ഇതോ ചിതോ ച വിപ്ഫന്ദിത്വാ പലായിതും അസക്കോന്തോ തമേവ ഥമ്ഭം ഉപനിസീദേയ്യ വാ ഉപനിപജ്ജേയ്യ വാ, ഏവമേവ ഇമിനാപി ഭിക്ഖുനാ ദീഘരത്തം രൂപാരമ്മണാദിരസപാനവഡ്ഢിതം ദുട്ഠചിത്തം ദമേതുകാമേന രൂപാദിആരമ്മണതോ അപനേത്വാ അരഞ്ഞം വാ രുക്ഖമൂലം വാ സുഞ്ഞാഗാരം വാ പവേസേത്വാ തത്ഥ അസ്സാസപസ്സാസഥമ്ഭേ സതിയോത്തേന ബന്ധിതബ്ബം. ഏവമസ്സ തം ചിത്തം ഇതോ ചിതോ ച വിപ്ഫന്ദിത്വാപി പുബ്ബേ ആചിണ്ണാരമ്മണം അലഭമാനം സതിയോത്തം ഛിന്ദിത്വാ പലായിതും അസക്കോന്തം തമേവാരമ്മണം ഉപചാരപ്പനാവസേന ഉപനിസീദതി ചേവ ഉപനിപജ്ജതി ച. തേനാഹു പോരാണാ –
Araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vāti idamassa ānāpānassatisamādhi bhāvanānurūpasenāsanapariggahaparidīpanaṃ. Imassa hi bhikkhuno dīgharattaṃ rūpādīsu ārammaṇesu anuvisaṭaṃ cittaṃ ānāpānassatisamādhiārammaṇaṃ abhiruhituṃ na icchati, kūṭagoṇayuttaratho viya uppathameva dhāvati. Tasmā seyyathāpi nāma gopo kūṭadhenuyā sabbaṃ khīraṃ pivitvā vaḍḍhitaṃ kūṭavacchaṃ dametukāmo dhenuto apanetvā ekamante mahantaṃ thambhaṃ nikhaṇitvā tattha yottena bandheyya, athassa so vaccho ito cito ca vipphanditvā palāyituṃ asakkonto tameva thambhaṃ upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā, evameva imināpi bhikkhunā dīgharattaṃ rūpārammaṇādirasapānavaḍḍhitaṃ duṭṭhacittaṃ dametukāmena rūpādiārammaṇato apanetvā araññaṃ vā rukkhamūlaṃ vā suññāgāraṃ vā pavesetvā tattha assāsapassāsathambhe satiyottena bandhitabbaṃ. Evamassa taṃ cittaṃ ito cito ca vipphanditvāpi pubbe āciṇṇārammaṇaṃ alabhamānaṃ satiyottaṃ chinditvā palāyituṃ asakkontaṃ tamevārammaṇaṃ upacārappanāvasena upanisīdati ceva upanipajjati ca. Tenāhu porāṇā –
‘‘യഥാ ഥമ്ഭേ നിബന്ധേയ്യ, വച്ഛം ദമം നരോ ഇധ;
‘‘Yathā thambhe nibandheyya, vacchaṃ damaṃ naro idha;
ബന്ധേയ്യേവം സകം ചിത്തം, സതിയാരമ്മണേ ദള്ഹ’’ന്തി. (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൧൭; പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧൬൫; ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൭൪; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൦൭) –
Bandheyyevaṃ sakaṃ cittaṃ, satiyārammaṇe daḷha’’nti. (visuddhi. 1.217; pārā. aṭṭha. 2.165; dī. ni. aṭṭha. 2.374; ma. ni. aṭṭha. 1.107) –
ഏവമസ്സ തം സേനാസനം ഭാവനാനുരൂപം ഹോതി. അഥ വാ യസ്മാ ഇദം കമ്മട്ഠാനപ്പഭേദേ മുദ്ധഭൂതം സബ്ബബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധസാവകാനം വിസേസാധിഗമദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരപദട്ഠാനം ആനാപാനസ്സതികമ്മട്ഠാനം ഇത്ഥിപുരിസഹത്ഥിഅസ്സാദിസദ്ദസമാകുലം ഗാമന്തം അപരിച്ചജിത്വാ ന സുകരം ഭാവേതും സദ്ദകണ്ടകത്താ ഝാനസ്സ. അഗാമകേ പന അരഞ്ഞേ സുകരം യോഗാവചരേന ഇദം കമ്മട്ഠാനം പരിഗ്ഗഹേത്വാ ആനാപാനചതുക്കജ്ഝാനം നിബ്ബത്തേത്വാ തദേവ പാദകം കത്വാ സങ്ഖാരേ സമ്മസിത്വാ അഗ്ഗഫലം അരഹത്തം പാപുണിതും. തസ്മാ തസ്സ അനുരൂപം സേനാസനം ഉപദിസന്തോ ഭഗവാ ‘‘അരഞ്ഞഗതോ വാ’’തിആദിമാഹ, തഥേവ ഥേരോ.
Evamassa taṃ senāsanaṃ bhāvanānurūpaṃ hoti. Atha vā yasmā idaṃ kammaṭṭhānappabhede muddhabhūtaṃ sabbabuddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ visesādhigamadiṭṭhadhammasukhavihārapadaṭṭhānaṃ ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ itthipurisahatthiassādisaddasamākulaṃ gāmantaṃ apariccajitvā na sukaraṃ bhāvetuṃ saddakaṇṭakattā jhānassa. Agāmake pana araññe sukaraṃ yogāvacarena idaṃ kammaṭṭhānaṃ pariggahetvā ānāpānacatukkajjhānaṃ nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇituṃ. Tasmā tassa anurūpaṃ senāsanaṃ upadisanto bhagavā ‘‘araññagato vā’’tiādimāha, tatheva thero.
വത്ഥുവിജ്ജാചരിയോ വിയ ഹി ഭഗവാ, സോ യഥാ വത്ഥുവിജ്ജാചരിയോ നഗരഭൂമിം പസ്സിത്വാ സുട്ഠു ഉപപരിക്ഖിത്വാ ‘‘ഏത്ഥ നഗരം മാപേഥാ’’തി ഉപദിസതി, സോത്ഥിനാ ച നഗരേ നിട്ഠിതേ രാജകുലതോ മഹാസക്കാരം ലഭതി, ഏവമേവം യോഗാവചരസ്സ അനുരൂപം സേനാസനം ഉപപരിക്ഖിത്വാ ‘‘ഏത്ഥ കമ്മട്ഠാനം അനുയുഞ്ജിതബ്ബ’’ന്തി ഉപദിസതി, തതോ തത്ഥ കമ്മട്ഠാനമനുയുത്തേന യോഗിനാ കമേന അരഹത്തേ പത്തേ ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ വത സോ ഭഗവാ’’തി മഹന്തം സക്കാരം ലഭതി. അയം പന ഭിക്ഖു ‘‘ദീപിസദിസോ’’തി വുച്ചതി. യഥാ ഹി മഹാദീപിരാജാ അരഞ്ഞേ തിണഗഹനം വാ വനഗഹനം വാ പബ്ബതഗഹനം വാ നിസ്സായ നിലീയിത്വാ വനമഹിംസഗോകണ്ണസൂകരാദയോ മിഗേ ഗണ്ഹാതി, ഏവമേവം അയം അരഞ്ഞാദീസു കമ്മട്ഠാനമനുയുഞ്ജന്തോ ഭിക്ഖു യഥാക്കമേന സോതാപത്തിസകദാഗാമിഅനാഗാമിഅരഹത്തമഗ്ഗേ ചേവ അരിയഫലാനി ച ഗണ്ഹാതീതി വേദിതബ്ബോ. തേനാഹു പോരാണാ –
Vatthuvijjācariyo viya hi bhagavā, so yathā vatthuvijjācariyo nagarabhūmiṃ passitvā suṭṭhu upaparikkhitvā ‘‘ettha nagaraṃ māpethā’’ti upadisati, sotthinā ca nagare niṭṭhite rājakulato mahāsakkāraṃ labhati, evamevaṃ yogāvacarassa anurūpaṃ senāsanaṃ upaparikkhitvā ‘‘ettha kammaṭṭhānaṃ anuyuñjitabba’’nti upadisati, tato tattha kammaṭṭhānamanuyuttena yoginā kamena arahatte patte ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti mahantaṃ sakkāraṃ labhati. Ayaṃ pana bhikkhu ‘‘dīpisadiso’’ti vuccati. Yathā hi mahādīpirājā araññe tiṇagahanaṃ vā vanagahanaṃ vā pabbatagahanaṃ vā nissāya nilīyitvā vanamahiṃsagokaṇṇasūkarādayo mige gaṇhāti, evamevaṃ ayaṃ araññādīsu kammaṭṭhānamanuyuñjanto bhikkhu yathākkamena sotāpattisakadāgāmianāgāmiarahattamagge ceva ariyaphalāni ca gaṇhātīti veditabbo. Tenāhu porāṇā –
‘‘യഥാപി ദീപികോ നാമ, നിലീയിത്വാ ഗണ്ഹതേ മിഗേ;
‘‘Yathāpi dīpiko nāma, nilīyitvā gaṇhate mige;
തഥേവായം ബുദ്ധപുത്തോ, യുത്തയോഗോ വിപസ്സകോ;
Tathevāyaṃ buddhaputto, yuttayogo vipassako;
അരഞ്ഞം പവിസിത്വാന, ഗണ്ഹാതി ഫലമുത്തമ’’ന്തി. (മി॰ പ॰ ൬.൧.൫);
Araññaṃ pavisitvāna, gaṇhāti phalamuttama’’nti. (mi. pa. 6.1.5);
തേനസ്സ പരക്കമജവയോഗ്ഗഭൂമിം അരഞ്ഞസേനാസനം ദസ്സേന്തോ ‘‘അരഞ്ഞഗതോ വാ’’തിആദിമാഹ.
Tenassa parakkamajavayoggabhūmiṃ araññasenāsanaṃ dassento ‘‘araññagato vā’’tiādimāha.
തത്ഥ അരഞ്ഞഗതോതി ഉപരി വുത്തലക്ഖണം യംകിഞ്ചി പവിവേകസുഖം അരഞ്ഞം ഗതോ. രുക്ഖമൂലഗതോതി രുക്ഖസമീപം ഗതോ. സുഞ്ഞാഗാരഗതോതി സുഞ്ഞം വിവിത്തോകാസം ഗതോ. ഏത്ഥ ച ഠപേത്വാ അരഞ്ഞഞ്ച രുക്ഖമൂലഞ്ച അവസേസസത്തവിധസേനാസനം ഗതോപി ‘‘സുഞ്ഞാഗാരഗതോ’’തി വത്തും വട്ടതി. നവവിധഞ്ഹി സേനാസനം. യഥാഹ – ‘‘സോ വിവിത്തം സേനാസനം ഭജതി അരഞ്ഞം രുക്ഖമൂലം പബ്ബതം കന്ദരം ഗിരിഗുഹം സുസാനം വനപത്ഥം അബ്ഭോകാസം പലാലപുഞ്ജ’’ന്തി (വിഭ॰ ൫൦൮). ഏവമസ്സ ഉതുത്തയാനുകൂലം ധാതുചരിയാനുകൂലഞ്ച ആനാപാനസ്സതിഭാവനാനുരൂപം സേനാസനം ഉപദിസിത്വാ അലീനാനുദ്ധച്ചപക്ഖികം സന്തമിരിയാപഥം ഉപദിസന്തോ നിസീദതീതി ആഹ. അഥസ്സ നിസജ്ജായ ദള്ഹഭാവം അസ്സാസപസ്സാസാനം പവത്തനസമത്ഥതം ആരമ്മണപരിഗ്ഗഹൂപായഞ്ച ദസ്സേന്തോ പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാതിആദിമാഹ. തത്ഥ പല്ലങ്കന്തി സമന്തതോ ഊരുബദ്ധാസനം. ആഭുജിത്വാതി ബന്ധിത്വാ. ഉജും കായം പണിധായാതി ഉപരിമസരീരം ഉജുകം ഠപേത്വാ അട്ഠാരസ പിട്ഠികണ്ടകേ കോടിയാ കോടിം പടിപാദേത്വാ. ഏവഞ്ഹി നിസിന്നസ്സ ധമ്മമംസന്ഹാരൂനി ന പണമന്തി. അഥസ്സ യാ തേസം പണമനപച്ചയാ ഖണേ ഖണേ വേദനാ ഉപ്പജ്ജേയ്യും, താ ന ഉപ്പജ്ജന്തി. താസു അനുപ്പജ്ജമാനാസു ചിത്തം ഏകഗ്ഗം ഹോതി, കമ്മട്ഠാനം ന പരിപതതി, വുദ്ധിം ഫാതിം ഉപഗച്ഛതി.
Tattha araññagatoti upari vuttalakkhaṇaṃ yaṃkiñci pavivekasukhaṃ araññaṃ gato. Rukkhamūlagatoti rukkhasamīpaṃ gato. Suññāgāragatoti suññaṃ vivittokāsaṃ gato. Ettha ca ṭhapetvā araññañca rukkhamūlañca avasesasattavidhasenāsanaṃ gatopi ‘‘suññāgāragato’’ti vattuṃ vaṭṭati. Navavidhañhi senāsanaṃ. Yathāha – ‘‘so vivittaṃ senāsanaṃ bhajati araññaṃ rukkhamūlaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanapatthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñja’’nti (vibha. 508). Evamassa ututtayānukūlaṃ dhātucariyānukūlañca ānāpānassatibhāvanānurūpaṃ senāsanaṃ upadisitvā alīnānuddhaccapakkhikaṃ santamiriyāpathaṃ upadisanto nisīdatīti āha. Athassa nisajjāya daḷhabhāvaṃ assāsapassāsānaṃ pavattanasamatthataṃ ārammaṇapariggahūpāyañca dassento pallaṅkaṃ ābhujitvātiādimāha. Tattha pallaṅkanti samantato ūrubaddhāsanaṃ. Ābhujitvāti bandhitvā. Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyāti uparimasarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭake koṭiyā koṭiṃ paṭipādetvā. Evañhi nisinnassa dhammamaṃsanhārūni na paṇamanti. Athassa yā tesaṃ paṇamanapaccayā khaṇe khaṇe vedanā uppajjeyyuṃ, tā na uppajjanti. Tāsu anuppajjamānāsu cittaṃ ekaggaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ na paripatati, vuddhiṃ phātiṃ upagacchati.
പരിമുഖം സതിം ഉപട്ഠപേത്വാതി കമ്മട്ഠാനാഭിമുഖം സതിം ഠപയിത്വാ. സോ സതോവ അസ്സസതി സതോ പസ്സസതീതി സോ ഭിക്ഖു ഏവം നിസീദിത്വാ ഏവഞ്ച സതിം ഉപട്ഠപേത്വാ തം സതിം അവിജഹന്തോ സതോ ഏവ അസ്സസതി സതോ പസ്സസതി, സതോകാരീ ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി.
Parimukhaṃsatiṃ upaṭṭhapetvāti kammaṭṭhānābhimukhaṃ satiṃ ṭhapayitvā. So satova assasati sato passasatīti so bhikkhu evaṃ nisīditvā evañca satiṃ upaṭṭhapetvā taṃ satiṃ avijahanto sato eva assasati sato passasati, satokārī hotīti vuttaṃ hoti.
ഇദാനി യേഹി പകാരേഹി സതോകാരീ ഹോതി, തേ പകാരേ ദസ്സേതും ദീഘം വാ അസ്സസന്തോതിആദിമാഹ. തത്ഥ ദീഘം വാ അസ്സസന്തോതി ദീഘം വാ അസ്സാസം പവത്തയന്തോ. തഥാ രസ്സം. യാ പന നേസം ദീഘരസ്സതാ, സാ കാലവസേന വേദിതബ്ബാ. കദാചി ഹി മനുസ്സാ ഹത്ഥിഅഹിആദയോ വിയ കാലവസേന ദീഘം അസ്സസന്തി ച പസ്സസന്തി ച, കദാചി സുനഖസസാദയോ വിയ രസ്സം. അഞ്ഞഥാ ഹി ചുണ്ണവിചുണ്ണാ അസ്സാസപസ്സാസാ ദീഘരസ്സാ നാമ ന ഹോന്തി . തസ്മാ തേ ദീഘം കാലം പവിസന്താ ച നിക്ഖമന്താ ച ദീഘാ, രസ്സം കാലം പവിസന്താ ച നിക്ഖമന്താ ച രസ്സാതി വേദിതബ്ബാ. തത്രായം ഭിക്ഖു ഉപരി വുത്തേഹി നവഹാകാരേഹി ദീഘം അസ്സസന്തോ ച പസ്സസന്തോ ച ദീഘം അസ്സസാമി, പസ്സസാമീതി പജാനാതി, തഥാ രസ്സം.
Idāni yehi pakārehi satokārī hoti, te pakāre dassetuṃ dīghaṃ vā assasantotiādimāha. Tattha dīghaṃ vā assasantoti dīghaṃ vā assāsaṃ pavattayanto. Tathā rassaṃ. Yā pana nesaṃ dīgharassatā, sā kālavasena veditabbā. Kadāci hi manussā hatthiahiādayo viya kālavasena dīghaṃ assasanti ca passasanti ca, kadāci sunakhasasādayo viya rassaṃ. Aññathā hi cuṇṇavicuṇṇā assāsapassāsā dīgharassā nāma na honti . Tasmā te dīghaṃ kālaṃ pavisantā ca nikkhamantā ca dīghā, rassaṃ kālaṃ pavisantā ca nikkhamantā ca rassāti veditabbā. Tatrāyaṃ bhikkhu upari vuttehi navahākārehi dīghaṃ assasanto ca passasanto ca dīghaṃ assasāmi, passasāmīti pajānāti, tathā rassaṃ.
ഏവം പജാനതോ ച –
Evaṃ pajānato ca –
‘‘ദീഘോ രസ്സോ ച അസ്സാസോ, പസ്സാസോപി ച താദിസോ;
‘‘Dīgho rasso ca assāso, passāsopi ca tādiso;
ചത്താരോ വണ്ണാ വത്തന്തി, നാസികഗ്ഗേവ ഭിക്ഖുനോ’’തി. (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൧൯; പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧൬൫);
Cattāro vaṇṇā vattanti, nāsikaggeva bhikkhuno’’ti. (visuddhi. 1.219; pārā. aṭṭha. 2.165);
നവന്നഞ്ചസ്സ ആകാരാനം ഏകേനാകാരേന കായാനുപസ്സനാസതിപട്ഠാനഭാവനാ സമ്പജ്ജതീതി വേദിതബ്ബാ. സബ്ബകായപടിസംവേദീ അസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതി. സബ്ബകായപടിസംവേദീ പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീതി സകലസ്സ അസ്സാസകായസ്സാദിമജ്ഝപരിയോസാനം വിദിതം കരോന്തോ പാകടം കരോന്തോ അസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതി. സകലസ്സ പസ്സാസകായസ്സാദിമജ്ഝപരിയോസാനം വിദിതം കരോന്തോ പാകടം കരോന്തോ പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതി. ഏവം വിദിതം കരോന്തോ പാകടം കരോന്തോ ഞാണസമ്പയുത്തചിത്തേന അസ്സസതി ചേവ പസ്സസതി ച. തസ്മാ ‘‘അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീ’’തി വുച്ചതി. ഏകസ്സ ഹി ഭിക്ഖുനോ ചുണ്ണവിചുണ്ണവിസടേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൧൯; പാരാ॰ ൨.൧൬൫) അസ്സാസകായേ, പസ്സാസകായേ വാ ആദി പാകടോ ഹോതി, ന മജ്ഝപരിയോസാനം. സോ ആദിമേവ പരിഗ്ഗഹേതും സക്കോതി, മജ്ഝപരിയോസാനേ കിലമതി. ഏകസ്സ മജ്ഝം പാകടം ഹോതി, ന ആദിപരിയോസാനം. സോ മജ്ഝമേവ പരിഗ്ഗഹേതും സക്കോതി, ആദിപരിയോസാനേ കിലമതി. ഏകസ്സ പരിയോസാനം പാകടം ഹോതി, ന ആദിമജ്ഝം. സോ പരിയോസാനംയേവ പരിഗ്ഗഹേതും സക്കോതി, ആദിമജ്ഝേ കിലമതി. ഏകസ്സ സബ്ബം പാകടം ഹോതി, സോ സബ്ബമ്പി പരിഗ്ഗഹേതും സക്കോതി , ന കത്ഥചി കിലമതി. താദിസേന ഭവിതബ്ബന്തി ദസ്സേന്തോ ആഹ – ‘‘സബ്ബകായപടിസംവേദീ’’തിആദി.
Navannañcassa ākārānaṃ ekenākārena kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā sampajjatīti veditabbā. Sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmīti sikkhati. Sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmīti sikkhatīti sakalassa assāsakāyassādimajjhapariyosānaṃ viditaṃ karonto pākaṭaṃ karonto assasissāmīti sikkhati. Sakalassa passāsakāyassādimajjhapariyosānaṃ viditaṃ karonto pākaṭaṃ karonto passasissāmīti sikkhati. Evaṃ viditaṃ karonto pākaṭaṃ karonto ñāṇasampayuttacittena assasati ceva passasati ca. Tasmā ‘‘assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti vuccati. Ekassa hi bhikkhuno cuṇṇavicuṇṇavisaṭe (visuddhi. 1.219; pārā. 2.165) assāsakāye, passāsakāye vā ādi pākaṭo hoti, na majjhapariyosānaṃ. So ādimeva pariggahetuṃ sakkoti, majjhapariyosāne kilamati. Ekassa majjhaṃ pākaṭaṃ hoti, na ādipariyosānaṃ. So majjhameva pariggahetuṃ sakkoti, ādipariyosāne kilamati. Ekassa pariyosānaṃ pākaṭaṃ hoti, na ādimajjhaṃ. So pariyosānaṃyeva pariggahetuṃ sakkoti, ādimajjhe kilamati. Ekassa sabbaṃ pākaṭaṃ hoti, so sabbampi pariggahetuṃ sakkoti , na katthaci kilamati. Tādisena bhavitabbanti dassento āha – ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī’’tiādi.
തത്ഥ സിക്ഖതീതി ഏവം ഘടതി വായമതി. യോ വാ തഥാഭൂതസ്സ സംവരോ, അയമേത്ഥ അധിസീലസിക്ഖാ. യോ തഥാഭൂതസ്സ സമാധി, അയം അധിചിത്തസിക്ഖാ. യാ തഥാഭൂതസ്സ പഞ്ഞാ, അയം അധിപഞ്ഞാസിക്ഖാതി ഇമാ തിസ്സോ സിക്ഖായോ തസ്മിം ആരമ്മണേ തായ സതിയാ തേന മനസികാരേന സിക്ഖതി ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. തത്ഥ യസ്മാ പുരിമനയേന കേവലം അസ്സസിതബ്ബം പസ്സസിതബ്ബമേവ ച, ന അഞ്ഞം കിഞ്ചി കാതബ്ബം, ഇതോ പട്ഠായ പന ഞാണുപ്പാദനാദീസു യോഗോ കരണീയോ. തസ്മാ തത്ഥ ‘‘അസ്സസാമീതി പജാനാതി പസ്സസാമീതി പജാനാതി’’ച്ചേവ വത്തമാനകാലവസേന പാളിം വത്വാ ഇതോ പട്ഠായ കത്തബ്ബസ്സ ഞാണുപ്പാദനാദിനോ ആ-കാരസ്സ ദസ്സനത്ഥം ‘‘സബ്ബകായപടിസംവേദീ അസ്സസിസ്സാമീ’’തിആദിനാ നയേന അനാഗതകാലവസേന പാളി ആരോപിതാതി വേദിതബ്ബാ.
Tattha sikkhatīti evaṃ ghaṭati vāyamati. Yo vā tathābhūtassa saṃvaro, ayamettha adhisīlasikkhā. Yo tathābhūtassa samādhi, ayaṃ adhicittasikkhā. Yā tathābhūtassa paññā, ayaṃ adhipaññāsikkhāti imā tisso sikkhāyo tasmiṃ ārammaṇe tāya satiyā tena manasikārena sikkhati āsevati bhāveti bahulīkarotīti evamettha attho daṭṭhabbo. Tattha yasmā purimanayena kevalaṃ assasitabbaṃ passasitabbameva ca, na aññaṃ kiñci kātabbaṃ, ito paṭṭhāya pana ñāṇuppādanādīsu yogo karaṇīyo. Tasmā tattha ‘‘assasāmīti pajānāti passasāmīti pajānāti’’cceva vattamānakālavasena pāḷiṃ vatvā ito paṭṭhāya kattabbassa ñāṇuppādanādino ā-kārassa dassanatthaṃ ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’’tiādinā nayena anāgatakālavasena pāḷi āropitāti veditabbā.
പസ്സമ്ഭയം കായസങ്ഖാരം…പേ॰… സിക്ഖതീതി ഓളാരികം അസ്സാസപസ്സാസസങ്ഖാതം കായസങ്ഖാരം പസ്സമ്ഭേന്തോ പടിപ്പസ്സമ്ഭേന്തോ നിരോധേന്തോ വൂപസമേന്തോ അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതി.
Passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ…pe… sikkhatīti oḷārikaṃ assāsapassāsasaṅkhātaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhento paṭippassambhento nirodhento vūpasamento assasissāmi passasissāmīti sikkhati.
തത്രേവം ഓളാരികസുഖുമതാ ച പസ്സദ്ധി ച വേദിതബ്ബാ – ഇമസ്സ ഹി ഭിക്ഖുനോ പുബ്ബേ അപരിഗ്ഗഹിതകാലേ കായോ ച ചിത്തഞ്ച സദരഥാ ഹോന്തി ഓളാരികാ. കായചിത്താനം ഓളാരികത്തേ അവൂപസന്തേ അസ്സാസപസ്സാസാപി ഓളാരികാ ഹോന്തി, ബലവതരാ ഹുത്വാ പവത്തന്തി, നാസികാ നപ്പഹോതി, മുഖേന അസ്സസന്തോപി പസ്സസന്തോപി തിട്ഠതി. യദാ പനസ്സ കായോപി ചിത്തമ്പി പരിഗ്ഗഹിതാ ഹോന്തി, തദാ തേ സന്താ ഹോന്തി വൂപസന്താ. തേസു വൂപസന്തേസു അസ്സാസപസ്സാസാ സുഖുമാ ഹുത്വാ പവത്തന്തി, ‘‘അത്ഥി നു ഖോ, നത്ഥീ’’തി വിചേതബ്ബാകാരപ്പത്താ ഹോന്തി. സേയ്യഥാപി പുരിസസ്സ ധാവിത്വാ പബ്ബതാ വാ ഓരോഹിത്വാ മഹാഭാരം വാ സീസതോ ഓരോപേത്വാ ഠിതസ്സ ഓളാരികാ അസ്സാസപസ്സാസാ ഹോന്തി, നാസികാ നപ്പഹോതി, മുഖേന അസ്സസന്തോപി പസ്സസന്തോപി തിട്ഠതി. യദാ പനേസ തം പരിസ്സമം വിനോദേത്വാ ന്ഹത്വാ ച പിവിത്വാ ച അല്ലസാടകം ഹദയേ കത്വാ സീതായ ഛായായ നിപന്നോ ഹോതി, അഥസ്സ തേ അസ്സാസപസ്സാസാ സുഖുമാ ഹോന്തി ‘‘അത്ഥി നു ഖോ, നത്ഥീ’’തി വിചേതബ്ബാകാരപ്പത്താ, ഏവമേവം ഇമസ്സ ഭിക്ഖുനോ അപരിഗ്ഗഹിതകാലേതി വിത്ഥാരേതബ്ബം. തഥാ ഹിസ്സ പുബ്ബേ അപരിഗ്ഗഹിതകാലേ ‘‘ഓളാരികോളാരികേ കായസങ്ഖാരേ പസ്സമ്ഭേമീ’’തി ആഭോഗസമന്നാഹാരമനസികാരോ നത്ഥി, പരിഗ്ഗഹിതകാലേ പന അത്ഥി. തേനസ്സ അപരിഗ്ഗഹിതകാലതോ പരിഗ്ഗഹിതകാലേ കായസങ്ഖാരോ സുഖുമോ ഹോതി. തേനാഹു പോരാണാ –
Tatrevaṃ oḷārikasukhumatā ca passaddhi ca veditabbā – imassa hi bhikkhuno pubbe apariggahitakāle kāyo ca cittañca sadarathā honti oḷārikā. Kāyacittānaṃ oḷārikatte avūpasante assāsapassāsāpi oḷārikā honti, balavatarā hutvā pavattanti, nāsikā nappahoti, mukhena assasantopi passasantopi tiṭṭhati. Yadā panassa kāyopi cittampi pariggahitā honti, tadā te santā honti vūpasantā. Tesu vūpasantesu assāsapassāsā sukhumā hutvā pavattanti, ‘‘atthi nu kho, natthī’’ti vicetabbākārappattā honti. Seyyathāpi purisassa dhāvitvā pabbatā vā orohitvā mahābhāraṃ vā sīsato oropetvā ṭhitassa oḷārikā assāsapassāsā honti, nāsikā nappahoti, mukhena assasantopi passasantopi tiṭṭhati. Yadā panesa taṃ parissamaṃ vinodetvā nhatvā ca pivitvā ca allasāṭakaṃ hadaye katvā sītāya chāyāya nipanno hoti, athassa te assāsapassāsā sukhumā honti ‘‘atthi nu kho, natthī’’ti vicetabbākārappattā, evamevaṃ imassa bhikkhuno apariggahitakāleti vitthāretabbaṃ. Tathā hissa pubbe apariggahitakāle ‘‘oḷārikoḷārike kāyasaṅkhāre passambhemī’’ti ābhogasamannāhāramanasikāro natthi, pariggahitakāle pana atthi. Tenassa apariggahitakālato pariggahitakāle kāyasaṅkhāro sukhumo hoti. Tenāhu porāṇā –
‘‘സാരദ്ധേ കായേ ചിത്തേ ച, അധിമത്തം പവത്തതി;
‘‘Sāraddhe kāye citte ca, adhimattaṃ pavattati;
അസാരദ്ധമ്ഹി കായമ്ഹി, സുഖുമം സമ്പവത്തതീ’’തി. (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൨൦; പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧൬൫);
Asāraddhamhi kāyamhi, sukhumaṃ sampavattatī’’ti. (visuddhi. 1.220; pārā. aṭṭha. 2.165);
പരിഗ്ഗഹേപി ഓളാരികോ, പഠമജ്ഝാനൂപചാരേ സുഖുമോ. തസ്മിമ്പി ഓളാരികോ, പഠമജ്ഝാനേ സുഖുമോ. പഠമജ്ഝാനേ ച ദുതിയജ്ഝാനൂപചാരേ ച ഓളാരികോ, ദുതിയജ്ഝാനേ സുഖുമോ. ദുതിയജ്ഝാനേ ച തതിയജ്ഝാനൂപചാരേ ച ഓളാരികോ, തതിയജ്ഝാനേ സുഖുമോ. തതിയജ്ഝാനേ ച ചതുത്ഥജ്ഝാനൂപചാരേ ച ഓളാരികോ, ചതുത്ഥജ്ഝാനേ അതിസുഖുമോ അപ്പവത്തിമേവ പാപുണാതി. ഇദം താവ ദീഘഭാണകസംയുത്തഭാണകാനം മതം.
Pariggahepi oḷāriko, paṭhamajjhānūpacāre sukhumo. Tasmimpi oḷāriko, paṭhamajjhāne sukhumo. Paṭhamajjhāne ca dutiyajjhānūpacāre ca oḷāriko, dutiyajjhāne sukhumo. Dutiyajjhāne ca tatiyajjhānūpacāre ca oḷāriko, tatiyajjhāne sukhumo. Tatiyajjhāne ca catutthajjhānūpacāre ca oḷāriko, catutthajjhāne atisukhumo appavattimeva pāpuṇāti. Idaṃ tāva dīghabhāṇakasaṃyuttabhāṇakānaṃ mataṃ.
മജ്ഝിമഭാണകാ പന ‘‘പഠമജ്ഝാനേ ഓളാരികോ, ദുതിയജ്ഝാനൂപചാരേ സുഖുമോ’’തി ഏവം ഹേട്ഠിമഹേട്ഠിമജ്ഝാനതോ ഉപരൂപരിജ്ഝാനൂപചാരേപി സുഖുമതരം ഇച്ഛന്തി. സബ്ബേസംയേവ പന മതേന അപരിഗ്ഗഹിതകാലേ പവത്തകായസങ്ഖാരോ പരിഗ്ഗഹിതകാലേ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി, പരിഗ്ഗഹിതകാലേ പവത്തകായസങ്ഖാരോ പഠമജ്ഝാനൂപചാരേ…പേ॰… ചതുത്ഥജ്ഝാനൂപചാരേ പവത്തകായസങ്ഖാരോ ചതുത്ഥജ്ഝാനേ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. അയം താവ സമഥേ നയോ.
Majjhimabhāṇakā pana ‘‘paṭhamajjhāne oḷāriko, dutiyajjhānūpacāre sukhumo’’ti evaṃ heṭṭhimaheṭṭhimajjhānato uparūparijjhānūpacārepi sukhumataraṃ icchanti. Sabbesaṃyeva pana matena apariggahitakāle pavattakāyasaṅkhāro pariggahitakāle paṭippassambhati, pariggahitakāle pavattakāyasaṅkhāro paṭhamajjhānūpacāre…pe… catutthajjhānūpacāre pavattakāyasaṅkhāro catutthajjhāne paṭippassambhati. Ayaṃ tāva samathe nayo.
വിപസ്സനായം പന അപരിഗ്ഗഹിതകാലേ പവത്തകായസങ്ഖാരോ ഓളാരികോ, മഹാഭൂതപരിഗ്ഗഹേ സുഖുമോ. സോപി ഓളാരികോ, ഉപാദാരൂപപരിഗ്ഗഹേ സുഖുമോ. സോപി ഓളാരികോ, സകലരൂപപരിഗ്ഗഹേ സുഖുമോ. സോപി ഓളാരികോ, അരൂപപരിഗ്ഗഹേ സുഖുമോ. സോപി ഓളാരികോ, രൂപാരൂപപരിഗ്ഗഹേ സുഖുമോ. സോപി ഓളാരികോ, പച്ചയപരിഗ്ഗഹേ സുഖുമോ. സോപി ഓളാരികോ, സപ്പച്ചയനാമരൂപദസ്സനേ സുഖുമോ. സോപി ഓളാരികോ, ലക്ഖണാരമ്മണിക വിപസ്സനായ സുഖുമോ. സോപി ദുബ്ബലവിപസ്സനായ ഓളാരികോ, ബലവവിപസ്സനായ സുഖുമോ. തത്ഥ പുബ്ബേ വുത്തനയേനേവ പുരിമസ്സ പുരിമസ്സ പച്ഛിമേന പച്ഛിമേന പടിപ്പസ്സദ്ധി വേദിതബ്ബാ. ഏവമേത്ഥ ഓളാരികസുഖുമതാ പടിപ്പസ്സദ്ധി ച വേദിതബ്ബാ. അയം താവേത്ഥ കായാനുപസ്സനാവസേന വുത്തസ്സ പഠമചതുക്കസ്സ അനുപുബ്ബപദവണ്ണനാ.
Vipassanāyaṃ pana apariggahitakāle pavattakāyasaṅkhāro oḷāriko, mahābhūtapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, upādārūpapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, sakalarūpapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, arūpapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, rūpārūpapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, paccayapariggahe sukhumo. Sopi oḷāriko, sappaccayanāmarūpadassane sukhumo. Sopi oḷāriko, lakkhaṇārammaṇika vipassanāya sukhumo. Sopi dubbalavipassanāya oḷāriko, balavavipassanāya sukhumo. Tattha pubbe vuttanayeneva purimassa purimassa pacchimena pacchimena paṭippassaddhi veditabbā. Evamettha oḷārikasukhumatā paṭippassaddhi ca veditabbā. Ayaṃ tāvettha kāyānupassanāvasena vuttassa paṭhamacatukkassa anupubbapadavaṇṇanā.
യസ്മാ പനേത്ഥ ഇദമേവ ചതുക്കം ആദികമ്മികസ്സ കമ്മട്ഠാനവസേന വുത്തം, ഇതരാനി പന തീണി ചതുക്കാനി ഏത്ഥ പത്തജ്ഝാനസ്സ വേദനാചിത്തധമ്മാനുപസ്സനാവസേന, തസ്മാ ഇമം കമ്മട്ഠാനം ഭാവേത്വാ ആനാപാനചതുക്കജ്ഝാനപദട്ഠാനായ വിപസ്സനായ സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പാപുണിതുകാമേന ആദികമ്മികേന കുലപുത്തേന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തനയേന സീലപരിസോധനാദീനി സബ്ബകിച്ചാനി കത്വാ സത്തങ്ഗസമന്നാഗതസ്സ ആചരിയസ്സ സന്തികേ പഞ്ചസന്ധികം കമ്മട്ഠാനം ഉഗ്ഗഹേതബ്ബം. തത്രിമേ പഞ്ച സന്ധയോ ഉഗ്ഗഹോ പരിപുച്ഛാ ഉപട്ഠാനം അപ്പനാ ലക്ഖണന്തി. തത്ഥ ഉഗ്ഗഹോ നാമ കമ്മട്ഠാനസ്സ ഉഗ്ഗണ്ഹനം. പരിപുച്ഛാ നാമ കമ്മട്ഠാനസ്സ പരിപുച്ഛനം. ഉപട്ഠാനം നാമ കമ്മട്ഠാനസ്സ ഉപട്ഠാനം. അപ്പനാ നാമ കമ്മട്ഠാനസ്സ അപ്പനാ. ലക്ഖണം നാമ കമ്മട്ഠാനസ്സ ലക്ഖണം, ‘‘ഏവം ലക്ഖണമിദം കമ്മട്ഠാന’’ന്തി കമ്മട്ഠാനസഭാവൂപധാരണന്തി വുത്തം ഹോതി.
Yasmā panettha idameva catukkaṃ ādikammikassa kammaṭṭhānavasena vuttaṃ, itarāni pana tīṇi catukkāni ettha pattajjhānassa vedanācittadhammānupassanāvasena, tasmā imaṃ kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā ānāpānacatukkajjhānapadaṭṭhānāya vipassanāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇitukāmena ādikammikena kulaputtena visuddhimagge vuttanayena sīlaparisodhanādīni sabbakiccāni katvā sattaṅgasamannāgatassa ācariyassa santike pañcasandhikaṃ kammaṭṭhānaṃ uggahetabbaṃ. Tatrime pañca sandhayo uggaho paripucchā upaṭṭhānaṃ appanā lakkhaṇanti. Tattha uggaho nāma kammaṭṭhānassa uggaṇhanaṃ. Paripucchā nāma kammaṭṭhānassa paripucchanaṃ. Upaṭṭhānaṃ nāma kammaṭṭhānassa upaṭṭhānaṃ. Appanā nāma kammaṭṭhānassa appanā. Lakkhaṇaṃ nāma kammaṭṭhānassa lakkhaṇaṃ, ‘‘evaṃ lakkhaṇamidaṃ kammaṭṭhāna’’nti kammaṭṭhānasabhāvūpadhāraṇanti vuttaṃ hoti.
ഏവം പഞ്ചസന്ധികം കമ്മട്ഠാനം ഉഗ്ഗണ്ഹന്തോ അത്തനാപി ന കിലമതി, ആചരിയമ്പി ന വിഹേസേതി. തസ്മാ ഥോകം ഉദ്ദിസാപേത്വാ ബഹും കാലം സജ്ഝായിത്വാ ഏവം പഞ്ചസന്ധികം കമ്മട്ഠാനം ഉഗ്ഗഹേത്വാ ആചരിയസ്സ സന്തികേ വാ അഞ്ഞത്ഥ വാ അട്ഠാരസ ദോസയുത്തേ വിഹാരേ വജ്ജേത്വാ പഞ്ചങ്ഗസമന്നാഗതേ സേനാസനേ വസന്തേന ഉപച്ഛിന്നഖുദ്ദകപലിബോധേന കതഭത്തകിച്ചേന ഭത്തസമ്മദം പടിവിനോദേത്വാ സുഖനിസിന്നേന രതനത്തയഗുണാനുസ്സരണേന ചിത്തം സമ്പഹംസേത്വാ ആചരിയുഗ്ഗഹതോ ഏകപദമ്പി അപരിഹാപേന്തേന ഇദം ആനാപാനസ്സതികമ്മട്ഠാനം മനസി കാതബ്ബം. തത്രായം മനസികാരവിധി –
Evaṃ pañcasandhikaṃ kammaṭṭhānaṃ uggaṇhanto attanāpi na kilamati, ācariyampi na viheseti. Tasmā thokaṃ uddisāpetvā bahuṃ kālaṃ sajjhāyitvā evaṃ pañcasandhikaṃ kammaṭṭhānaṃ uggahetvā ācariyassa santike vā aññattha vā aṭṭhārasa dosayutte vihāre vajjetvā pañcaṅgasamannāgate senāsane vasantena upacchinnakhuddakapalibodhena katabhattakiccena bhattasammadaṃ paṭivinodetvā sukhanisinnena ratanattayaguṇānussaraṇena cittaṃ sampahaṃsetvā ācariyuggahato ekapadampi aparihāpentena idaṃ ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ manasi kātabbaṃ. Tatrāyaṃ manasikāravidhi –
‘‘ഗണനാ അനുബന്ധനാ, ഫുസനാ ഠപനാ സല്ലക്ഖണാ;
‘‘Gaṇanā anubandhanā, phusanā ṭhapanā sallakkhaṇā;
വിവട്ടനാ പാരിസുദ്ധി, തേസഞ്ച പടിപസ്സനാ’’തി.
Vivaṭṭanā pārisuddhi, tesañca paṭipassanā’’ti.
തത്ഥ ഗണനാതി ഗണനായേവ. അനുബന്ധനാതി അനുഗമനാ. ഫുസനാതി ഫുട്ഠട്ഠാനം. ഠപനാതി അപ്പനാ. സല്ലക്ഖണാതി വിപസ്സനാ. വിവട്ടനാതി മഗ്ഗോ. പാരിസുദ്ധീതി ഫലം. തേസഞ്ച പടിപസ്സനാതി പച്ചവേക്ഖണാ. തത്ഥ ഇമിനാ ആദികമ്മികേന കുലപുത്തേന പഠമം ഗണനായ ഇദം കമ്മട്ഠാനം മനസി കാതബ്ബം. ഗണേന്തേന പന പഞ്ചന്നം ഹേട്ഠാ ന ഠപേതബ്ബം, ദസന്നം ഉപരി ന നേതബ്ബം, അന്തരാ ഖണ്ഡം ന ദസ്സേതബ്ബം. പഞ്ചന്നം ഹേട്ഠാ ഠപേന്തസ്സ ഹി സമ്ബാധേ ഓകാസേ ചിത്തുപ്പാദോ വിപ്ഫന്ദതി സമ്ബാധേ വജേ സന്നിരുദ്ധഗോഗണോ വിയ. ദസന്നം ഉപരി നേന്തസ്സ ഗണനനിസ്സിതോവ ചിത്തുപ്പാദോ ഹോതി. അന്തരാ ഖണ്ഡം ദസ്സേന്തസ്സ ‘‘സിഖാപ്പത്തം നു ഖോ മേ കമ്മട്ഠാനം, നോ’’തി ചിത്തം വികമ്പതി, തസ്മാ ഏതേ ദോസേ വജ്ജേത്വാ ഗണേതബ്ബം.
Tattha gaṇanāti gaṇanāyeva. Anubandhanāti anugamanā. Phusanāti phuṭṭhaṭṭhānaṃ. Ṭhapanāti appanā. Sallakkhaṇāti vipassanā. Vivaṭṭanāti maggo. Pārisuddhīti phalaṃ. Tesañca paṭipassanāti paccavekkhaṇā. Tattha iminā ādikammikena kulaputtena paṭhamaṃ gaṇanāya idaṃ kammaṭṭhānaṃ manasi kātabbaṃ. Gaṇentena pana pañcannaṃ heṭṭhā na ṭhapetabbaṃ, dasannaṃ upari na netabbaṃ, antarā khaṇḍaṃ na dassetabbaṃ. Pañcannaṃ heṭṭhā ṭhapentassa hi sambādhe okāse cittuppādo vipphandati sambādhe vaje sanniruddhagogaṇo viya. Dasannaṃ upari nentassa gaṇananissitova cittuppādo hoti. Antarā khaṇḍaṃ dassentassa ‘‘sikhāppattaṃ nu kho me kammaṭṭhānaṃ, no’’ti cittaṃ vikampati, tasmā ete dose vajjetvā gaṇetabbaṃ.
ഗണേന്തേന ച പഠമം ദന്ധഗണനായ ധഞ്ഞമാപകഗണനായ ഗണേതബ്ബം. ധഞ്ഞമാപകോ ഹി നാളിം പൂരേത്വാ ‘‘ഏക’’ന്തി വത്വാ ഓകിരതി, പുന പൂരേന്തോ കിഞ്ചി കചവരം ദിസ്വാ ഛഡ്ഡേന്തോ ‘‘ഏകം ഏക’’ന്തി വദതി. ഏസേവ നയോ ദ്വേ ദ്വേതിആദീസു. ഏവമേവം ഇമിനാപി അസ്സാസപസ്സാസേസു യോ ഉപട്ഠാതി, തം ഗഹേത്വാ ‘‘ഏകം ഏക’’ന്തിആദിം കത്വാ യാവ ‘‘ദസ ദസാ’’തി പവത്തമാനം പവത്തമാനം ഉപലക്ഖേത്വാവ ഗണേതബ്ബം. തസ്സ ഏവം ഗണയതോ നിക്ഖമന്താ ച പവിസന്താ ച അസ്സാസപസ്സാസാ പാകടാ ഹോന്തി.
Gaṇentena ca paṭhamaṃ dandhagaṇanāya dhaññamāpakagaṇanāya gaṇetabbaṃ. Dhaññamāpako hi nāḷiṃ pūretvā ‘‘eka’’nti vatvā okirati, puna pūrento kiñci kacavaraṃ disvā chaḍḍento ‘‘ekaṃ eka’’nti vadati. Eseva nayo dve dvetiādīsu. Evamevaṃ imināpi assāsapassāsesu yo upaṭṭhāti, taṃ gahetvā ‘‘ekaṃ eka’’ntiādiṃ katvā yāva ‘‘dasa dasā’’ti pavattamānaṃ pavattamānaṃ upalakkhetvāva gaṇetabbaṃ. Tassa evaṃ gaṇayato nikkhamantā ca pavisantā ca assāsapassāsā pākaṭā honti.
അഥാനേന തം ദന്ധഗണനം ധഞ്ഞമാപകഗണനം പഹായ സീഘഗണനായ ഗോപാലകഗണനായ ഗണേതബ്ബം. ഛേകോ ഹി ഗോപാലകോ സക്ഖരാദയോ ഉച്ഛങ്ഗേന ഗഹേത്വാ രജ്ജുദണ്ഡഹത്ഥോ പാതോവ വജം ഗന്ത്വാ ഗാവോ പിട്ഠിയം പഹരിത്വാ പലിഘത്ഥമ്ഭമത്ഥകേ നിസിന്നോ ദ്വാരം പത്തം പത്തംയേവ ഗാവം ‘‘ഏകോ ദ്വേ’’തി സക്ഖരം ഖിപിത്വാ ഖിപിത്വാ ഗണേതി. തിയാമരത്തിം സമ്ബാധേ ഓകാസേ ദുക്ഖം വുത്ഥഗോഗണോ നിക്ഖമന്തോ അഞ്ഞമഞ്ഞം ഉപനിഘംസന്തോ വേഗേന വേഗേന പുഞ്ജപുഞ്ജോ ഹുത്വാ നിക്ഖമതി. സോ വേഗേന വേഗേന ‘‘തീണി ചത്താരി പഞ്ച ദസാ’’തി ഗണേതിയേവ, ഏവമസ്സാപി പുരിമനയേന ഗണയതോ അസ്സാസപസ്സാസാ പാകടാ ഹുത്വാ സീഘം സീഘം പുനപ്പുനം സഞ്ചരന്തി. തതോ തേന ‘‘പുനപ്പുനം സഞ്ചരന്തീ’’തി ഞത്വാ അന്തോ ച ബഹി ച അഗ്ഗഹേത്വാ ദ്വാരപ്പത്തം ദ്വാരപ്പത്തംയേവ ഗഹേത്വാ ‘‘ഏകോ ദ്വേ തീണി ചത്താരി പഞ്ച, ഏകോ ദ്വേ തീണി ചത്താരി പഞ്ച ഛ, ഏകോ ദ്വേ തീണി ചത്താരി പഞ്ച ഛ സത്ത…പേ॰… അട്ഠ നവ ദസാ’’തി സീഘം സീഘം ഗണേതബ്ബമേവ. ഗണനാപടിബദ്ധേ ഹി കമ്മട്ഠാനേ ഗണനബലേനേവ ചിത്തം ഏകഗ്ഗം ഹോതി അരിത്തുപത്ഥമ്ഭനവസേന ചണ്ഡസോതേ നാവാഠപനമിവ.
Athānena taṃ dandhagaṇanaṃ dhaññamāpakagaṇanaṃ pahāya sīghagaṇanāya gopālakagaṇanāya gaṇetabbaṃ. Cheko hi gopālako sakkharādayo ucchaṅgena gahetvā rajjudaṇḍahattho pātova vajaṃ gantvā gāvo piṭṭhiyaṃ paharitvā palighatthambhamatthake nisinno dvāraṃ pattaṃ pattaṃyeva gāvaṃ ‘‘eko dve’’ti sakkharaṃ khipitvā khipitvā gaṇeti. Tiyāmarattiṃ sambādhe okāse dukkhaṃ vutthagogaṇo nikkhamanto aññamaññaṃ upanighaṃsanto vegena vegena puñjapuñjo hutvā nikkhamati. So vegena vegena ‘‘tīṇi cattāri pañca dasā’’ti gaṇetiyeva, evamassāpi purimanayena gaṇayato assāsapassāsā pākaṭā hutvā sīghaṃ sīghaṃ punappunaṃ sañcaranti. Tato tena ‘‘punappunaṃ sañcarantī’’ti ñatvā anto ca bahi ca aggahetvā dvārappattaṃ dvārappattaṃyeva gahetvā ‘‘eko dve tīṇi cattāri pañca, eko dve tīṇi cattāri pañca cha, eko dve tīṇi cattāri pañca cha satta…pe… aṭṭha nava dasā’’ti sīghaṃ sīghaṃ gaṇetabbameva. Gaṇanāpaṭibaddhe hi kammaṭṭhāne gaṇanabaleneva cittaṃ ekaggaṃ hoti arittupatthambhanavasena caṇḍasote nāvāṭhapanamiva.
തസ്സേവം സീഘം സീഘം ഗണയതോ കമ്മട്ഠാനം നിരന്തരം പവത്തം വിയ ഹുത്വാ ഉപട്ഠാതി. അഥ ‘‘നിരന്തരം പവത്തതീ’’തി ഞത്വാ അന്തോ ച ബഹി ച വാതം അപരിഗ്ഗഹേത്വാ പുരിമനയേനേവ വേഗേന വേഗേന ഗണേതബ്ബം. അന്തോപവിസനവാതേന ഹി സദ്ധിം ചിത്തം പവേസയതോ അബ്ഭന്തരം വാതബ്ഭാഹതം മേദപൂരിതം വിയ ഹോതി. ബഹിനിക്ഖമനവാതേന സദ്ധിം ചിത്തം നീഹരതോ ബഹിദ്ധാ പുഥുത്താരമ്മണേ ചിത്തം വിക്ഖിപതി. ഫുട്ഠഫുട്ഠോകാസേ പന സതിം ഠപേത്വാ ഭാവേന്തസ്സേവ ഭാവനാ സമ്പജ്ജതി. തേന വുത്തം – ‘‘അന്തോ ച ബഹി ച വാതം അപരിഗ്ഗഹേത്വാ പുരിമനയേനേവ വേഗേന വേഗേന ഗണേതബ്ബ’’ന്തി.
Tassevaṃ sīghaṃ sīghaṃ gaṇayato kammaṭṭhānaṃ nirantaraṃ pavattaṃ viya hutvā upaṭṭhāti. Atha ‘‘nirantaraṃ pavattatī’’ti ñatvā anto ca bahi ca vātaṃ apariggahetvā purimanayeneva vegena vegena gaṇetabbaṃ. Antopavisanavātena hi saddhiṃ cittaṃ pavesayato abbhantaraṃ vātabbhāhataṃ medapūritaṃ viya hoti. Bahinikkhamanavātena saddhiṃ cittaṃ nīharato bahiddhā puthuttārammaṇe cittaṃ vikkhipati. Phuṭṭhaphuṭṭhokāse pana satiṃ ṭhapetvā bhāventasseva bhāvanā sampajjati. Tena vuttaṃ – ‘‘anto ca bahi ca vātaṃ apariggahetvā purimanayeneva vegena vegena gaṇetabba’’nti.
കീവചിരം പനേതം ഗണേതബ്ബന്തി? യാവ വിനാ ഗണനായ അസ്സാസപസ്സാസാരമ്മണേ സതി സന്തിട്ഠതി. ബഹി വിസടവിതക്കവിച്ഛേദം കത്വാ അസ്സാസപസ്സാസാരമ്മണേ സതി സണ്ഠാപനത്ഥംയേവ ഹി ഗണനാതി.
Kīvaciraṃ panetaṃ gaṇetabbanti? Yāva vinā gaṇanāya assāsapassāsārammaṇe sati santiṭṭhati. Bahi visaṭavitakkavicchedaṃ katvā assāsapassāsārammaṇe sati saṇṭhāpanatthaṃyeva hi gaṇanāti.
ഏവം ഗണനായ മനസി കത്വാ അനുബന്ധനായ മനസി കാതബ്ബം. അനുബന്ധനാ നാമ ഗണനം പടിസംഹരിത്വാ സതിയാ നിരന്തരം അസ്സാസപസ്സാസാനം അനുഗമനം. തഞ്ച ഖോ ന ആദിമജ്ഝപരിയോസാനാനുഗമനവസേന. ആദിമജ്ഝപരിയോസാനാനി തസ്സാനുഗമനേ ആദീനവാ ച ഹേട്ഠാ വുത്തായേവ.
Evaṃ gaṇanāya manasi katvā anubandhanāya manasi kātabbaṃ. Anubandhanā nāma gaṇanaṃ paṭisaṃharitvā satiyā nirantaraṃ assāsapassāsānaṃ anugamanaṃ. Tañca kho na ādimajjhapariyosānānugamanavasena. Ādimajjhapariyosānāni tassānugamane ādīnavā ca heṭṭhā vuttāyeva.
തസ്മാ അനുബന്ധനായ മനസികരോന്തേന ന ആദിമജ്ഝപരിയോസാനവസേന മനസി കാതബ്ബം, അപിച ഖോ ഫുസനാവസേന ച ഠപനാവസേന ച മനസി കാതബ്ബം. ഗണനാനുബന്ധനാവസേന വിയ ഹി ഫുസനാഠപനാവസേന വിസും മനസികാരോ നത്ഥി, ഫുട്ഠഫുട്ഠട്ഠാനേയേവ പന ഗണേന്തോ ഗണനായ ച ഫുസനായ ച മനസി കരോതി, തത്ഥേവ ഗണനം പടിസംഹരിത്വാ തേ സതിയാ അനുബന്ധന്തോ, അപ്പനാവസേന ച ചിത്തം ഠപേന്തോ ‘‘അനുബന്ധനായ ച ഫുസനായ ച ഠപനായ ച മനസി കരോതീ’’തി വുച്ചതി. സ്വായമത്ഥോ അട്ഠകഥാസു വുത്തപങ്ഗുളദോവാരികോപമാഹി ഇധേവ പാളിയം വുത്തകകചൂപമായ ച വേദിതബ്ബോ.
Tasmā anubandhanāya manasikarontena na ādimajjhapariyosānavasena manasi kātabbaṃ, apica kho phusanāvasena ca ṭhapanāvasena ca manasi kātabbaṃ. Gaṇanānubandhanāvasena viya hi phusanāṭhapanāvasena visuṃ manasikāro natthi, phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva pana gaṇento gaṇanāya ca phusanāya ca manasi karoti, tattheva gaṇanaṃ paṭisaṃharitvā te satiyā anubandhanto, appanāvasena ca cittaṃ ṭhapento ‘‘anubandhanāya ca phusanāya ca ṭhapanāya ca manasi karotī’’ti vuccati. Svāyamattho aṭṭhakathāsu vuttapaṅguḷadovārikopamāhi idheva pāḷiyaṃ vuttakakacūpamāya ca veditabbo.
തത്രായം പങ്ഗുളോപമാ – സേയ്യഥാപി പങ്ഗുളോ ദോലായ കീളതം മാതാപുത്താനം ദോലം ഖിപിത്വാ തത്ഥേവ ദോലാഥമ്ഭമൂലേ നിസിന്നോ കമേന ആഗച്ഛന്തസ്സ ച ഗച്ഛന്തസ്സ ച ദോലാഫലകസ്സ ഉഭോ കോടിയോ മജ്ഝഞ്ച പസ്സതി, ന ച ഉഭോകോടിമജ്ഝാനം ദസ്സനത്ഥം ബ്യാവടോ ഹോതി, ഏവമേവ ഭിക്ഖു സതിവസേന ഉപനിബന്ധനത്ഥമ്ഭമൂലേ ഠത്വാ അസ്സാസപസ്സാസദോലം ഖിപിത്വാ തത്ഥേവ നിമിത്തേ സതിയാ നിസീദന്തോ കമേന ആഗച്ഛന്താനഞ്ച ഗച്ഛന്താനഞ്ച ഫുട്ഠട്ഠാനേ അസ്സാസപസ്സാസാനം ആദിമജ്ഝപരിയോസാനം സതിയാ അനുഗച്ഛന്തോ തത്ഥേവ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൨൫) ചിത്തം ഠപേത്വാ പസ്സതി, ന ച തേസം ദസ്സനത്ഥം ബ്യാവടോ ഹോതി. അയം പങ്ഗുളോപമാ.
Tatrāyaṃ paṅguḷopamā – seyyathāpi paṅguḷo dolāya kīḷataṃ mātāputtānaṃ dolaṃ khipitvā tattheva dolāthambhamūle nisinno kamena āgacchantassa ca gacchantassa ca dolāphalakassa ubho koṭiyo majjhañca passati, na ca ubhokoṭimajjhānaṃ dassanatthaṃ byāvaṭo hoti, evameva bhikkhu sativasena upanibandhanatthambhamūle ṭhatvā assāsapassāsadolaṃ khipitvā tattheva nimitte satiyā nisīdanto kamena āgacchantānañca gacchantānañca phuṭṭhaṭṭhāne assāsapassāsānaṃ ādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchanto tattheva (visuddhi. 1.225) cittaṃ ṭhapetvā passati, na ca tesaṃ dassanatthaṃ byāvaṭo hoti. Ayaṃ paṅguḷopamā.
അയം പന ദോവാരികോപമാ – സേയ്യഥാപി ദോവാരികോ നഗരസ്സ അന്തോ ച ബഹി ച പുരിസേ ‘‘കോ ത്വം, കുതോ വാ ആഗതോ, കുഹിം വാ ഗച്ഛസി, കിം വാ തേ ഹത്ഥേ’’തി ന വീമംസതി. ന ഹി തസ്സ തേ ഭാരാ, ദ്വാരപ്പത്തം ദ്വാരപ്പത്തംയേവ പന വീമംസതി, ഏവമേവ ഇമസ്സ ഭിക്ഖുനോ അന്തോപവിട്ഠവാതാ ച ബഹിനിക്ഖന്തവാതാ ച ന ഭാരാ ഹോന്തി, ദ്വാരപ്പത്താ ദ്വാരപ്പത്തായേവ ഭാരാതി അയം ദോവാരികോപമാ.
Ayaṃ pana dovārikopamā – seyyathāpi dovāriko nagarassa anto ca bahi ca purise ‘‘ko tvaṃ, kuto vā āgato, kuhiṃ vā gacchasi, kiṃ vā te hatthe’’ti na vīmaṃsati. Na hi tassa te bhārā, dvārappattaṃ dvārappattaṃyeva pana vīmaṃsati, evameva imassa bhikkhuno antopaviṭṭhavātā ca bahinikkhantavātā ca na bhārā honti, dvārappattā dvārappattāyeva bhārāti ayaṃ dovārikopamā.
കകചൂപമാ പന ‘‘നിമിത്തം അസ്സാസപസ്സാസാ’’തിആദിനാ (പടി॰ മ॰ ൧.൧൫൯) നയേന ഇധ വുത്തായേവ. ഇധ പനസ്സ ആഗതാഗതവസേന അമനസികാരമത്തമേവ പയോജനന്തി വേദിതബ്ബം.
Kakacūpamā pana ‘‘nimittaṃ assāsapassāsā’’tiādinā (paṭi. ma. 1.159) nayena idha vuttāyeva. Idha panassa āgatāgatavasena amanasikāramattameva payojananti veditabbaṃ.
ഇദം കമ്മട്ഠാനം മനസികരോതോ കസ്സചി ന ചിരേനേവ നിമിത്തഞ്ച ഉപ്പജ്ജതി, അവസേസഝാനങ്ഗപടിമണ്ഡിതാ അപ്പനാസങ്ഖാതാ ഠപനാ ച സമ്പജ്ജതി. കസ്സചി പന ഗണനാവസേനേവ മനസികാരകാലതോ പഭുതി യഥാ സാരദ്ധകായസ്സ മഞ്ചേ വാ പീഠേ വാ നിസീദതോ മഞ്ചപീഠം ഓനമതി വികൂജതി, പച്ചത്ഥരണം വലിം ഗണ്ഹാതി, അസാരദ്ധകായസ്സ പന നിസീദതോ നേവ മഞ്ചപീഠം ഓനമതി ന വികൂജതി, ന പച്ചത്ഥരണം വലിം ഗണ്ഹാതി, തൂലപിചുപൂരിതം വിയ മഞ്ചപീഠം ഹോതി . കസ്മാ? യസ്മാ അസാരദ്ധോ കായോ ലഹുകോ ഹോതി, ഏവമേവം ഗണനാവസേന മനസികാരകാലതോ പഭുതി അനുക്കമതോ ഓളാരികഅസ്സാസപസ്സാസനിരോധവസേന കായദരഥേ വൂപസന്തേ കായോപി ചിത്തമ്പി ലഹുകം ഹോതി, സരീരം ആകാസേ ലങ്ഘനാകാരപ്പത്തം വിയ ഹോതി.
Idaṃ kammaṭṭhānaṃ manasikaroto kassaci na cireneva nimittañca uppajjati, avasesajhānaṅgapaṭimaṇḍitā appanāsaṅkhātā ṭhapanā ca sampajjati. Kassaci pana gaṇanāvaseneva manasikārakālato pabhuti yathā sāraddhakāyassa mañce vā pīṭhe vā nisīdato mañcapīṭhaṃ onamati vikūjati, paccattharaṇaṃ valiṃ gaṇhāti, asāraddhakāyassa pana nisīdato neva mañcapīṭhaṃ onamati na vikūjati, na paccattharaṇaṃ valiṃ gaṇhāti, tūlapicupūritaṃ viya mañcapīṭhaṃ hoti . Kasmā? Yasmā asāraddho kāyo lahuko hoti, evamevaṃ gaṇanāvasena manasikārakālato pabhuti anukkamato oḷārikaassāsapassāsanirodhavasena kāyadarathe vūpasante kāyopi cittampi lahukaṃ hoti, sarīraṃ ākāse laṅghanākārappattaṃ viya hoti.
തസ്സ ഓളാരികേ അസ്സാസപസ്സാസേ നിരുദ്ധേ സുഖുമഅസ്സാസപസ്സാസനിമിത്താരമ്മണം ചിത്തം പവത്തതി . തസ്മിമ്പി നിരുദ്ധേ അപരാപരം തതോ സുഖുമതരം സുഖുമതരം അസ്സാസപസ്സാസനിമിത്താരമ്മണം പവത്തതിയേവ. സ്വായമത്ഥോ ഉപരി വുത്തകംസഥാലോപമായ വേദിതബ്ബോ.
Tassa oḷārike assāsapassāse niruddhe sukhumaassāsapassāsanimittārammaṇaṃ cittaṃ pavattati . Tasmimpi niruddhe aparāparaṃ tato sukhumataraṃ sukhumataraṃ assāsapassāsanimittārammaṇaṃ pavattatiyeva. Svāyamattho upari vuttakaṃsathālopamāya veditabbo.
യഥാ ഹി അഞ്ഞാനി കമ്മട്ഠാനാനി ഉപരൂപരി വിഭൂതാനി ഹോന്തി, ന തഥാ ഇദം. ഇദം പന ഉപരൂപരി ഭാവേന്തസ്സ സുഖുമത്തം ഗച്ഛതി, ഉപട്ഠാനമ്പി ന ഉപഗച്ഛതി. ഏവം അനുപട്ഠഹന്തേ പന തസ്മിം തേന ഭിക്ഖുനാ ‘‘ആചരിയം പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി വാ ‘‘നട്ഠം ദാനി മേ കമ്മട്ഠാന’’ന്തി വാ ഉട്ഠായാസനാ ന ഗന്തബ്ബം. ഇരിയാപഥം വികോപേത്വാ ഗച്ഛതോ ഹി കമ്മട്ഠാനം നവനവമേവ ഹോതി. തസ്മാ യഥാനിസിന്നേനേവ ദേസതോ ആഹരിതബ്ബം.
Yathā hi aññāni kammaṭṭhānāni uparūpari vibhūtāni honti, na tathā idaṃ. Idaṃ pana uparūpari bhāventassa sukhumattaṃ gacchati, upaṭṭhānampi na upagacchati. Evaṃ anupaṭṭhahante pana tasmiṃ tena bhikkhunā ‘‘ācariyaṃ pucchissāmī’’ti vā ‘‘naṭṭhaṃ dāni me kammaṭṭhāna’’nti vā uṭṭhāyāsanā na gantabbaṃ. Iriyāpathaṃ vikopetvā gacchato hi kammaṭṭhānaṃ navanavameva hoti. Tasmā yathānisinneneva desato āharitabbaṃ.
തത്രായം ആഹരണൂപായോ – തേന ഭിക്ഖുനാ കമ്മട്ഠാനസ്സ അനുപട്ഠാനഭാവം ഞത്വാ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖിതബ്ബം ‘‘ഇമേ അസ്സാസപസ്സാസാ നാമ കത്ഥ അത്ഥി, കത്ഥ നത്ഥി. കസ്സ വാ അത്ഥി, കസ്സ വാ നത്ഥീ’’തി. അഥേവം പടിസഞ്ചിക്ഖതോ ‘‘ഇമേ അന്തോമാതുകുച്ഛിയം നത്ഥി, ഉദകേ നിമുഗ്ഗാനം നത്ഥി, തഥാ അസഞ്ഞീഭൂതാനം മതാനം ചതുത്ഥജ്ഝാനസമാപന്നാനം രൂപാരൂപഭവസമങ്ഗീനം നിരോധസമാപന്നാന’’ന്തി ഞത്വാ ഏവം അത്തനാവ അത്താ പടിചോദേതബ്ബോ ‘‘നനു, ത്വം പണ്ഡിത, നേവ മാതുകുച്ഛിഗതോ, ന ഉദകേ നിമുഗ്ഗോ, ന അസഞ്ഞീഭൂതോ, ന മതോ, ന ചതുത്ഥജ്ഝാനസമാപന്നോ, ന രൂപാരൂപഭവസമങ്ഗീ, ന നിരോധസമാപന്നോ. അത്ഥിയേവ തേ അസ്സാസപസ്സാസാ, മന്ദപഞ്ഞതായ പന പരിഗ്ഗഹേതും ന സക്കോസീ’’തി. അഥാനേന പകതിഫുട്ഠവസേന ചിത്തം ഠപേത്വാ മനസികാരോ പവത്തേതബ്ബോ. ഇമേ ഹി ദീഘനാസികസ്സ നാസാപുടം ഘട്ടേന്താ പവത്തന്തി, രസ്സനാസികസ്സ ഉത്തരോട്ഠം. തസ്മാനേന ഇമം നാമ ഠാനം ഘട്ടേന്തീതി നിമിത്തം ഠപേതബ്ബം. ഇമമേവ ഹി അത്ഥവസം പടിച്ച വുത്തം ഭഗവതാ – ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, മുട്ഠസ്സതിസ്സ അസമ്പജാനസ്സ ആനാപാനസ്സതിഭാവനം വദാമീ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൧൪൯; സം॰ നി॰ ൫.൯൯൨). കിഞ്ചാപി ഹി യംകിഞ്ചി കമ്മട്ഠാനം സതസ്സ സമ്പജാനസ്സേവ സമ്പജ്ജതി, ഇതോ അഞ്ഞം പന മനസികരോന്തസ്സ പാകടം ഹോതി. ഇദം പന ആനാപാനസ്സതികമ്മട്ഠാനം ഗരുകം ഗരുകഭാവനം ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധപുത്താനം മഹാപുരിസാനംയേവ മനസികാരഭൂമിഭൂതം, ന ചേവ ഇത്തരം, ന ച ഇത്തരസത്തസമാസേവിതം. യഥാ യഥാ മനസി കരീയതി, തഥാ തഥാ സന്തഞ്ചേവ ഹോതി സുഖുമഞ്ച. തസ്മാ ഏത്ഥ ബലവതീ സതി ച പഞ്ഞാ ച ഇച്ഛിതബ്ബാ.
Tatrāyaṃ āharaṇūpāyo – tena bhikkhunā kammaṭṭhānassa anupaṭṭhānabhāvaṃ ñatvā iti paṭisañcikkhitabbaṃ ‘‘ime assāsapassāsā nāma kattha atthi, kattha natthi. Kassa vā atthi, kassa vā natthī’’ti. Athevaṃ paṭisañcikkhato ‘‘ime antomātukucchiyaṃ natthi, udake nimuggānaṃ natthi, tathā asaññībhūtānaṃ matānaṃ catutthajjhānasamāpannānaṃ rūpārūpabhavasamaṅgīnaṃ nirodhasamāpannāna’’nti ñatvā evaṃ attanāva attā paṭicodetabbo ‘‘nanu, tvaṃ paṇḍita, neva mātukucchigato, na udake nimuggo, na asaññībhūto, na mato, na catutthajjhānasamāpanno, na rūpārūpabhavasamaṅgī, na nirodhasamāpanno. Atthiyeva te assāsapassāsā, mandapaññatāya pana pariggahetuṃ na sakkosī’’ti. Athānena pakatiphuṭṭhavasena cittaṃ ṭhapetvā manasikāro pavattetabbo. Ime hi dīghanāsikassa nāsāpuṭaṃ ghaṭṭentā pavattanti, rassanāsikassa uttaroṭṭhaṃ. Tasmānena imaṃ nāma ṭhānaṃ ghaṭṭentīti nimittaṃ ṭhapetabbaṃ. Imameva hi atthavasaṃ paṭicca vuttaṃ bhagavatā – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, muṭṭhassatissa asampajānassa ānāpānassatibhāvanaṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 3.149; saṃ. ni. 5.992). Kiñcāpi hi yaṃkiñci kammaṭṭhānaṃ satassa sampajānasseva sampajjati, ito aññaṃ pana manasikarontassa pākaṭaṃ hoti. Idaṃ pana ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ garukaṃ garukabhāvanaṃ buddhapaccekabuddhabuddhaputtānaṃ mahāpurisānaṃyeva manasikārabhūmibhūtaṃ, na ceva ittaraṃ, na ca ittarasattasamāsevitaṃ. Yathā yathā manasi karīyati, tathā tathā santañceva hoti sukhumañca. Tasmā ettha balavatī sati ca paññā ca icchitabbā.
യഥാ ഹി മട്ഠസാടകസ്സ തുന്നകരണകാലേ സൂചിപി സുഖുമാ ഇച്ഛിതബ്ബാ, സൂചിപാസവേധനമ്പി തതോ സുഖുമതരം, ഏവമേവം മട്ഠസാടകസദിസസ്സ ഇമസ്സ കമ്മട്ഠാനസ്സ ഭാവനാകാലേ സൂചിപടിഭാഗാ സതിപി സൂചിപാസവേധനപടിഭാഗാ തംസമ്പയുത്താ പഞ്ഞാപി ബലവതീ ഇച്ഛിതബ്ബാ. താഹി ച പന സതിപഞ്ഞാഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന തേ അസ്സാസപസ്സാസാ അഞ്ഞത്ര പകതിഫുട്ഠോകാസാ പരിയേസിതബ്ബാ.
Yathā hi maṭṭhasāṭakassa tunnakaraṇakāle sūcipi sukhumā icchitabbā, sūcipāsavedhanampi tato sukhumataraṃ, evamevaṃ maṭṭhasāṭakasadisassa imassa kammaṭṭhānassa bhāvanākāle sūcipaṭibhāgā satipi sūcipāsavedhanapaṭibhāgā taṃsampayuttā paññāpi balavatī icchitabbā. Tāhi ca pana satipaññāhi samannāgatena bhikkhunā na te assāsapassāsā aññatra pakatiphuṭṭhokāsā pariyesitabbā.
യഥാ ഹി കസ്സകോ ഖേത്തം കസിത്വാ ബലീബദ്ദേ മുഞ്ചിത്വാ ഗോചരമുഖേ കത്വാ ഛായായ നിസിന്നോ വിസ്സമേയ്യ, അഥസ്സ തേ ബലീബദ്ദാ വേഗേന അടവിം പവിസേയ്യും. യോ ഹോതി ഛേകോ കസ്സകോ, സോ പുന തേ ഗഹേത്വാ യോജേതുകാമോ ന തേസം അനുപദം ഗന്ത്വാ അടവിം ആഹിണ്ഡതി. അഥ ഖോ രസ്മിഞ്ച പതോദഞ്ച ഗഹേത്വാ ഉജുകമേവ തേസം നിപാതനതിത്ഥം ഗന്ത്വാ നിസീദതി വാ നിപജ്ജതി വാ. അഥ തേ ഗോണേ ദിവസഭാഗം ചരിത്വാ നിപാതനതിത്ഥം ഓതരിത്വാ ന്ഹത്വാ ച പിവിത്വാ ച പച്ചുത്തരിത്വാ ഠിതേ ദിസ്വാ രസ്മിയാ ബന്ധിത്വാ പതോദേന വിജ്ഝന്തോ ആനേത്വാ യോജേത്വാ പുന കമ്മം കരോതി. ഏവമേവം തേന ഭിക്ഖുനാ ന തേ അസ്സാസപസ്സാസാ അഞ്ഞത്ര പകതിഫുട്ഠോകാസാ പരിയേസിതബ്ബാ. സതിരസ്മിം പന പഞ്ഞാപതോദഞ്ച ഗഹേത്വാ പകതിഫുട്ഠോകാസേ ചിത്തം ഠപേത്വാ മനസികാരോ പവത്തേതബ്ബോ. ഏവം ഹിസ്സ മനസികരോതോ ന ചിരസ്സേവ തേ ഉപട്ഠഹന്തി നിപാതനതിത്ഥേ വിയ ഗോണാ. തതോ തേന സതിരസ്മിയാ ബന്ധിത്വാ തസ്മിംയേവ ഠാനേ യോജേത്വാ പഞ്ഞാപതോദേന വിജ്ഝന്തേന പുനപ്പുനം കമ്മട്ഠാനം അനുയുഞ്ജിതബ്ബം. തസ്സേവമനുയുഞ്ജതോ ന ചിരസ്സേവ നിമിത്തം ഉപട്ഠാതി. തം പനേതം ന സബ്ബേസം ഏകസദിസം ഹോതി, അപിച ഖോ കസ്സചി സുഖസമ്ഫസ്സം ഉപ്പാദയമാനോ തൂലപിചു വിയ കപ്പാസപിചു വിയ വാതധാരാ വിയ ച ഉപട്ഠാതീതി ഏകച്ചേ ആഹു.
Yathā hi kassako khettaṃ kasitvā balībadde muñcitvā gocaramukhe katvā chāyāya nisinno vissameyya, athassa te balībaddā vegena aṭaviṃ paviseyyuṃ. Yo hoti cheko kassako, so puna te gahetvā yojetukāmo na tesaṃ anupadaṃ gantvā aṭaviṃ āhiṇḍati. Atha kho rasmiñca patodañca gahetvā ujukameva tesaṃ nipātanatitthaṃ gantvā nisīdati vā nipajjati vā. Atha te goṇe divasabhāgaṃ caritvā nipātanatitthaṃ otaritvā nhatvā ca pivitvā ca paccuttaritvā ṭhite disvā rasmiyā bandhitvā patodena vijjhanto ānetvā yojetvā puna kammaṃ karoti. Evamevaṃ tena bhikkhunā na te assāsapassāsā aññatra pakatiphuṭṭhokāsā pariyesitabbā. Satirasmiṃ pana paññāpatodañca gahetvā pakatiphuṭṭhokāse cittaṃ ṭhapetvā manasikāro pavattetabbo. Evaṃ hissa manasikaroto na cirasseva te upaṭṭhahanti nipātanatitthe viya goṇā. Tato tena satirasmiyā bandhitvā tasmiṃyeva ṭhāne yojetvā paññāpatodena vijjhantena punappunaṃ kammaṭṭhānaṃ anuyuñjitabbaṃ. Tassevamanuyuñjato na cirasseva nimittaṃ upaṭṭhāti. Taṃ panetaṃ na sabbesaṃ ekasadisaṃ hoti, apica kho kassaci sukhasamphassaṃ uppādayamāno tūlapicu viya kappāsapicu viya vātadhārā viya ca upaṭṭhātīti ekacce āhu.
അയം പന അട്ഠകഥാസു വിനിച്ഛയോ – ഇദഞ്ഹി കസ്സചി താരകരൂപം വിയ മണിഗുളികാ വിയ മുത്താഗുളികാ വിയ ച, കസ്സചി ഖരസമ്ഫസ്സം ഹുത്വാ കപ്പാസട്ഠി വിയ ദാരുസാരസൂചി വിയ ച, കസ്സചി ദീഘപാമങ്ഗസുത്തം വിയ കുസുമദാമം വിയ ധൂമസിഖാ വിയ ച, കസ്സചി വിത്ഥതം മക്കടകസുത്തം വിയ വലാഹകപടലം വിയ പദുമപുപ്ഫം വിയ രഥചക്കം വിയ ചന്ദമണ്ഡലം വിയ സൂരിയമണ്ഡലം വിയ ച ഉപട്ഠാതി, തഞ്ച പനേതം യഥാ സമ്ബഹുലേസു ഭിക്ഖൂസു സുത്തന്തം സജ്ഝായിത്വാ നിസിന്നേസു ഏകേന ഭിക്ഖുനാ ‘‘തുമ്ഹാകം കീദിസം ഹുത്വാ ഇദം സുത്തം ഉപട്ഠാതീ’’തി വുത്തേ ഏകോ ‘‘മയ്ഹം മഹതീ പബ്ബതേയ്യാ നദീ വിയ ഹുത്വാ ഉപട്ഠാതീ’’തി ആഹ. അപരോ ‘‘മയ്ഹം ഏകാ വനരാജി വിയ’’. അഞ്ഞോ ‘‘മയ്ഹം ഏകോ സീതച്ഛായോ സാഖാസമ്പന്നോ ഫലഭാരഭരിതോ രുക്ഖോ വിയാ’’തി. തേസഞ്ഹി തം ഏകമേവ സുത്തം സഞ്ഞാനാനതായ നാനതോ ഉപട്ഠാതി. ഏവം ഏകമേവ കമ്മട്ഠാനം സഞ്ഞാനാനതായ നാനതോ ഉപട്ഠാതി. സഞ്ഞജഞ്ഹി ഏതം സഞ്ഞാനിദാനം സഞ്ഞാപഭവം, തസ്മാ സഞ്ഞാനാനതായ നാനതോ ഉപട്ഠാതീതി വേദിതബ്ബം.
Ayaṃ pana aṭṭhakathāsu vinicchayo – idañhi kassaci tārakarūpaṃ viya maṇiguḷikā viya muttāguḷikā viya ca, kassaci kharasamphassaṃ hutvā kappāsaṭṭhi viya dārusārasūci viya ca, kassaci dīghapāmaṅgasuttaṃ viya kusumadāmaṃ viya dhūmasikhā viya ca, kassaci vitthataṃ makkaṭakasuttaṃ viya valāhakapaṭalaṃ viya padumapupphaṃ viya rathacakkaṃ viya candamaṇḍalaṃ viya sūriyamaṇḍalaṃ viya ca upaṭṭhāti, tañca panetaṃ yathā sambahulesu bhikkhūsu suttantaṃ sajjhāyitvā nisinnesu ekena bhikkhunā ‘‘tumhākaṃ kīdisaṃ hutvā idaṃ suttaṃ upaṭṭhātī’’ti vutte eko ‘‘mayhaṃ mahatī pabbateyyā nadī viya hutvā upaṭṭhātī’’ti āha. Aparo ‘‘mayhaṃ ekā vanarāji viya’’. Añño ‘‘mayhaṃ eko sītacchāyo sākhāsampanno phalabhārabharito rukkho viyā’’ti. Tesañhi taṃ ekameva suttaṃ saññānānatāya nānato upaṭṭhāti. Evaṃ ekameva kammaṭṭhānaṃ saññānānatāya nānato upaṭṭhāti. Saññajañhi etaṃ saññānidānaṃ saññāpabhavaṃ, tasmā saññānānatāya nānato upaṭṭhātīti veditabbaṃ.
ഏവം ഉപട്ഠിതേ പന നിമിത്തേ തേന ഭിക്ഖുനാ ആചരിയസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ആരോചേതബ്ബം ‘‘മയ്ഹം, ഭന്തേ, ഏവരൂപം നാമ ഉപട്ഠാതീ’’തി. ആചരിയേന പന ‘‘നിമിത്തമിദം, ആവുസോ, കമ്മട്ഠാനം പുനപ്പുനം മനസി കരോഹി സപ്പുരിസാ’’തി വത്തബ്ബോ. അഥാനേന നിമിത്തേയേവ ചിത്തം ഠപേതബ്ബം. ഏവമസ്സായം ഇതോ പഭുതി ഠപനാവസേന ഭാവനാ ഹോതി. വുത്തഞ്ഹേതം പോരാണേഹി –
Evaṃ upaṭṭhite pana nimitte tena bhikkhunā ācariyassa santikaṃ gantvā ārocetabbaṃ ‘‘mayhaṃ, bhante, evarūpaṃ nāma upaṭṭhātī’’ti. Ācariyena pana ‘‘nimittamidaṃ, āvuso, kammaṭṭhānaṃ punappunaṃ manasi karohi sappurisā’’ti vattabbo. Athānena nimitteyeva cittaṃ ṭhapetabbaṃ. Evamassāyaṃ ito pabhuti ṭhapanāvasena bhāvanā hoti. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘നിമിത്തേ ഠപയം ചിത്തം, നാനാകാരം വിഭാവയം;
‘‘Nimitte ṭhapayaṃ cittaṃ, nānākāraṃ vibhāvayaṃ;
ധീരോ അസ്സാസപസ്സാസേ, സകം ചിത്തം നിബന്ധതീ’’തി. (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧൬൫; വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൩൨);
Dhīro assāsapassāse, sakaṃ cittaṃ nibandhatī’’ti. (pārā. aṭṭha. 2.165; visuddhi. 1.232);
തസ്സേവം നിമിത്തുപട്ഠാനതോ പഭുതി നീവരണാനി വിക്ഖമ്ഭിതാനേവ ഹോന്തി, കിലേസാ സന്നിസിന്നാവ, ചിത്തം ഉപചാരസമാധിനാ സമാഹിതമേവ. അഥാനേന തം നിമിത്തം നേവ വണ്ണതോ മനസി കാതബ്ബം, ന ലക്ഖണതോ പച്ചവേക്ഖിതബ്ബം, അപിച ഖോ ഖത്തിയമഹേസിയാ ചക്കവത്തിഗബ്ഭോ വിയ കസ്സകേന സാലിയവഗബ്ഭോ വിയ ച ആവാസാദീനി സത്ത അസപ്പായാനി വജ്ജേത്വാ താനേവ സത്ത സപ്പായാനി സേവന്തേന സാധുകം രക്ഖിതബ്ബം, അഥ നം ഏവം രക്ഖിത്വാ പുനപ്പുനം മനസികാരവസേന വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം ഗമയിത്വാ ദസവിധം അപ്പനാകോസല്ലം സമ്പാദേതബ്ബം, വീരിയസമതാ യോജേതബ്ബാ. തസ്സേവം ഘടേന്തസ്സ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്താനുക്കമേന തസ്മിം നിമിത്തേ ചതുക്കപഞ്ചകജ്ഝാനാനി നിബ്ബത്തന്തി. ഏവം നിബ്ബത്തചതുക്കപഞ്ചകജ്ഝാനോ പനേത്ഥ ഭിക്ഖു സല്ലക്ഖണാവിവട്ടനാവസേന കമ്മട്ഠാനം വഡ്ഢേത്വാ പാരിസുദ്ധിം പത്തുകാമോ തദേവ ഝാനം പഞ്ചഹാകാരേഹി വസിപ്പത്തം പഗുണം കത്വാ നാമരൂപം വവത്ഥപേത്വാ വിപസ്സനം പട്ഠപേതി. കഥം? സോ ഹി സമാപത്തിതോ വുട്ഠായ അസ്സാസപസ്സാസാനം സമുദയോ കരജകായോ ച ചിത്തഞ്ചാതി പസ്സതി. യഥാ ഹി കമ്മാരഗഗ്ഗരിയാ ധമമാനായ ഭസ്തഞ്ച പുരിസസ്സ ച തജ്ജം വായാമം പടിച്ച വാതോ സഞ്ചരതി, ഏവമേവം കായഞ്ച ചിത്തഞ്ച പടിച്ച അസ്സാസപസ്സാസാതി. തതോ അസ്സാസപസ്സാസേ ച കായഞ്ച രൂപന്തി, ചിത്തഞ്ച തംസമ്പയുത്തേ ച ധമ്മേ അരൂപന്തി വവത്ഥപേതി.
Tassevaṃ nimittupaṭṭhānato pabhuti nīvaraṇāni vikkhambhitāneva honti, kilesā sannisinnāva, cittaṃ upacārasamādhinā samāhitameva. Athānena taṃ nimittaṃ neva vaṇṇato manasi kātabbaṃ, na lakkhaṇato paccavekkhitabbaṃ, apica kho khattiyamahesiyā cakkavattigabbho viya kassakena sāliyavagabbho viya ca āvāsādīni satta asappāyāni vajjetvā tāneva satta sappāyāni sevantena sādhukaṃ rakkhitabbaṃ, atha naṃ evaṃ rakkhitvā punappunaṃ manasikāravasena vuddhiṃ virūḷhiṃ gamayitvā dasavidhaṃ appanākosallaṃ sampādetabbaṃ, vīriyasamatā yojetabbā. Tassevaṃ ghaṭentassa visuddhimagge vuttānukkamena tasmiṃ nimitte catukkapañcakajjhānāni nibbattanti. Evaṃ nibbattacatukkapañcakajjhāno panettha bhikkhu sallakkhaṇāvivaṭṭanāvasena kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā pārisuddhiṃ pattukāmo tadeva jhānaṃ pañcahākārehi vasippattaṃ paguṇaṃ katvā nāmarūpaṃ vavatthapetvā vipassanaṃ paṭṭhapeti. Kathaṃ? So hi samāpattito vuṭṭhāya assāsapassāsānaṃ samudayo karajakāyo ca cittañcāti passati. Yathā hi kammāragaggariyā dhamamānāya bhastañca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca vāto sañcarati, evamevaṃ kāyañca cittañca paṭicca assāsapassāsāti. Tato assāsapassāse ca kāyañca rūpanti, cittañca taṃsampayutte ca dhamme arūpanti vavatthapeti.
ഏവം നാമരൂപം വവത്ഥപേത്വാ തസ്സ പച്ചയം പരിയേസതി, പരിയേസന്തോ ച തം ദിസ്വാ തീസുപി അദ്ധാസു നാമരൂപസ്സ പവത്തിം ആരബ്ഭ കങ്ഖം വിതരതി, വിതിണ്ണകങ്ഖോ കലാപസമ്മസനവസേന ‘‘അനിച്ചം ദുക്ഖമനത്താ’’തി തിലക്ഖണം ആരോപേത്വാ ഉദയബ്ബയാനുപസ്സനായ പുബ്ബഭാഗേ ഉപ്പന്നേ ഓഭാസാദയോ ദസ വിപസ്സനുപക്കിലേസേ പഹായ ഉപക്കിലേസവിമുത്തം ഉദയബ്ബയാനുപസ്സനാഞാണം ‘‘മഗ്ഗോ’’തി വവത്ഥപേത്വാ ഉദയം പഹായ ഭങ്ഗാനുപസ്സനം പത്വാ നിരന്തരം ഭങ്ഗാനുപസ്സനേന ഭയതോ ഉപട്ഠിതേസു സബ്ബസങ്ഖാരേസു നിബ്ബിന്ദന്തോ വിരജ്ജന്തോ വിമുച്ചന്തോ യഥാക്കമേന ചത്താരോ അരിയമഗ്ഗേ പാപുണിത്വാ അരഹത്തഫലേ പതിട്ഠായ ഏകൂനവീസതിഭേദസ്സ പച്ചവേക്ഖണാഞാണസ്സ പരിയന്തം പത്തോ സദേവകസ്സ ലോകസ്സ അഗ്ഗദക്ഖിണേയ്യോ ഹോതി. ഏത്താവതാ ചസ്സ ഗണനം ആദിം കത്വാ വിപസ്സനാപരിയോസാനാ ആനാപാനസ്സതിസമാധിഭാവനാ സമത്താ ഹോതീതി. അയം സബ്ബാകാരതോ പഠമചതുക്കവണ്ണനാ.
Evaṃ nāmarūpaṃ vavatthapetvā tassa paccayaṃ pariyesati, pariyesanto ca taṃ disvā tīsupi addhāsu nāmarūpassa pavattiṃ ārabbha kaṅkhaṃ vitarati, vitiṇṇakaṅkho kalāpasammasanavasena ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti tilakkhaṇaṃ āropetvā udayabbayānupassanāya pubbabhāge uppanne obhāsādayo dasa vipassanupakkilese pahāya upakkilesavimuttaṃ udayabbayānupassanāñāṇaṃ ‘‘maggo’’ti vavatthapetvā udayaṃ pahāya bhaṅgānupassanaṃ patvā nirantaraṃ bhaṅgānupassanena bhayato upaṭṭhitesu sabbasaṅkhāresu nibbindanto virajjanto vimuccanto yathākkamena cattāro ariyamagge pāpuṇitvā arahattaphale patiṭṭhāya ekūnavīsatibhedassa paccavekkhaṇāñāṇassa pariyantaṃ patto sadevakassa lokassa aggadakkhiṇeyyo hoti. Ettāvatā cassa gaṇanaṃ ādiṃ katvā vipassanāpariyosānā ānāpānassatisamādhibhāvanā samattā hotīti. Ayaṃ sabbākārato paṭhamacatukkavaṇṇanā.
ഇതരേസു പന തീസു ചതുക്കേസു യസ്മാ വിസും കമ്മട്ഠാനഭാവനാനയോ നാമ നത്ഥി, തസ്മാ അനുപദവണ്ണനാനയേനേവ തേസം ഏവമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. പീതിപടിസംവേദീതി പീതിം പടിസംവിദിതം കരോന്തോ പാകടം കരോന്തോ അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതി. തത്ഥ ദ്വീഹാകാരേഹി പീതി പടിസംവിദിതാ ഹോതി ആരമ്മണതോ ച അസമ്മോഹതോ ച.
Itaresu pana tīsu catukkesu yasmā visuṃ kammaṭṭhānabhāvanānayo nāma natthi, tasmā anupadavaṇṇanānayeneva tesaṃ evamattho veditabbo. Pītipaṭisaṃvedīti pītiṃ paṭisaṃviditaṃ karonto pākaṭaṃ karonto assasissāmi passasissāmīti sikkhati. Tattha dvīhākārehi pīti paṭisaṃviditā hoti ārammaṇato ca asammohato ca.
കഥം ആരമ്മണതോ പീതി പടിസംവിദിതാ ഹോതി? സപ്പീതികേ ദ്വേ ഝാനേ സമാപജ്ജതി, തസ്സ സമാപത്തിക്ഖണേ ഝാനപടിലാഭേന ആരമ്മണതോ പീതി പടിസംവിദിതാ ഹോതി ആരമ്മണസ്സ പടിസംവിദിതത്താ.
Kathaṃ ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hoti? Sappītike dve jhāne samāpajjati, tassa samāpattikkhaṇe jhānapaṭilābhena ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hoti ārammaṇassa paṭisaṃviditattā.
കഥം അസമ്മോഹതോ? സപ്പീതികേ ദ്വേ ഝാനേ സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠായ ഝാനസമ്പയുത്തം പീതിം ഖയതോ വയതോ സമ്മസതി, തസ്സ വിപസ്സനാക്ഖണേ ലക്ഖണപടിവേധേന അസമ്മോഹതോ പീതി പടിസംവിദിതാ ഹോതി. ഏതേനേവ നയേന അവസേസപദാനിപി അത്ഥതോ വേദിതബ്ബാനി. ഇദം പനേത്ഥ വിസേസമത്തം – തിണ്ണം ഝാനാനം വസേന സുഖപടിസംവിദിതാ ഹോതി. ചതുന്നമ്പി ഝാനാനം വസേന ചിത്തസങ്ഖാരപടിസംവിദിതാ വേദിതബ്ബാ. ചിത്തസങ്ഖാരോതി വേദനാസഞ്ഞാക്ഖന്ധാ. പസ്സമ്ഭയം ചിത്തസങ്ഖാരന്തി ഓളാരികം ഓളാരികം ചിത്തസങ്ഖാരം പസ്സമ്ഭേന്തോ, നിരോധേന്തോതി അത്ഥോ. സോ വിത്ഥാരതോ കായസങ്ഖാരേ വുത്തനയേന വേദിതബ്ബോ. അപിചേത്ഥ പീതിപദേ പീതിസീസേന വേദനാ വുത്താ, സുഖപദേ സരൂപേനേവ വേദനാ. ദ്വീസു ചിത്തസങ്ഖാരപദേസു ‘‘സഞ്ഞാ ച വേദനാ ച ചേതസികാ, ഏതേ ധമ്മാ ചിത്തപടിബദ്ധാ ചിത്തസങ്ഖാരാ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൭൪; മ॰ നി॰ ൧.൪൬൩) വചനതോ സഞ്ഞാസമ്പയുത്താ വേദനാതി ഏവം വേദനാനുപസ്സനാനയേന ഇദം ചതുക്കം ഭാസിതന്തി വേദിതബ്ബം.
Kathaṃ asammohato? Sappītike dve jhāne samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttaṃ pītiṃ khayato vayato sammasati, tassa vipassanākkhaṇe lakkhaṇapaṭivedhena asammohato pīti paṭisaṃviditā hoti. Eteneva nayena avasesapadānipi atthato veditabbāni. Idaṃ panettha visesamattaṃ – tiṇṇaṃ jhānānaṃ vasena sukhapaṭisaṃviditā hoti. Catunnampi jhānānaṃ vasena cittasaṅkhārapaṭisaṃviditā veditabbā. Cittasaṅkhāroti vedanāsaññākkhandhā. Passambhayaṃ cittasaṅkhāranti oḷārikaṃ oḷārikaṃ cittasaṅkhāraṃ passambhento, nirodhentoti attho. So vitthārato kāyasaṅkhāre vuttanayena veditabbo. Apicettha pītipade pītisīsena vedanā vuttā, sukhapade sarūpeneva vedanā. Dvīsu cittasaṅkhārapadesu ‘‘saññā ca vedanā ca cetasikā, ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā’’ti (paṭi. ma. 1.174; ma. ni. 1.463) vacanato saññāsampayuttā vedanāti evaṃ vedanānupassanānayena idaṃ catukkaṃ bhāsitanti veditabbaṃ.
തതിയചതുക്കേപി ചതുന്നം ഝാനാനം വസേന ചിത്തപടിസംവിദിതാ വേദിതബ്ബാ. അഭിപ്പമോദയം ചിത്തന്തി ചിത്തം മോദേന്തോ പമോദേന്തോ ഹാസേന്തോ പഹാസേന്തോ അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതി. തത്ഥ ദ്വീഹാകാരേഹി അഭിപ്പമോദോ ഹോതി സമാധിവസേന ച വിപസ്സനാവസേന ച.
Tatiyacatukkepi catunnaṃ jhānānaṃ vasena cittapaṭisaṃviditā veditabbā. Abhippamodayaṃ cittanti cittaṃ modento pamodento hāsento pahāsento assasissāmi passasissāmīti sikkhati. Tattha dvīhākārehi abhippamodo hoti samādhivasena ca vipassanāvasena ca.
കഥം സമാധിവസേന? സപ്പീതികേ ദ്വേ ഝാനേ സമാപജ്ജതി, സോ സമാപത്തിക്ഖണേ സമ്പയുത്തായ പീതിയാ ചിത്തം ആമോദേതി പമോദേതി. കഥം വിപസ്സനാവസേന? സപ്പീതികേ ദ്വേ ഝാനേ സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠായ ഝാനസമ്പയുത്തം പീതിം ഖയതോ വയതോ സമ്മസതി. ഏവം വിപസ്സനാക്ഖണേ ഝാനസമ്പയുത്തം പീതിം ആരമ്മണം കത്വാ ചിത്തം ആമോദേതി പമോദേതി. ഏവം പടിപന്നോ ‘‘അഭിപ്പമോദയം ചിത്തം അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീ’’തി വുച്ചതി.
Kathaṃ samādhivasena? Sappītike dve jhāne samāpajjati, so samāpattikkhaṇe sampayuttāya pītiyā cittaṃ āmodeti pamodeti. Kathaṃ vipassanāvasena? Sappītike dve jhāne samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttaṃ pītiṃ khayato vayato sammasati. Evaṃ vipassanākkhaṇe jhānasampayuttaṃ pītiṃ ārammaṇaṃ katvā cittaṃ āmodeti pamodeti. Evaṃ paṭipanno ‘‘abhippamodayaṃ cittaṃ assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti vuccati.
സമാദഹം ചിത്തന്തി പഠമജ്ഝാനാദിവസേന ആരമ്മണേ ചിത്തം സമം ആദഹന്തോ സമം ഠപേന്തോ, താനി വാ പന ഝാനാനി സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠായ ഝാനസമ്പയുത്തം ചിത്തം ഖയതോ വയതോ സമ്മസതോ വിപസ്സനാക്ഖണേ ലക്ഖണപടിവേധേന ഉപ്പജ്ജതി ഖണികചിത്തേകഗ്ഗതാ, ഏവം ഉപ്പന്നായ ഖണികചിത്തേകഗ്ഗതായ വസേനപി ആരമ്മണേ ചിത്തം സമം ആദഹന്തോ സമം ഠപേന്തോ ‘‘സമാദഹം ചിത്തം അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീ’’തി വുച്ചതി.
Samādahaṃ cittanti paṭhamajjhānādivasena ārammaṇe cittaṃ samaṃ ādahanto samaṃ ṭhapento, tāni vā pana jhānāni samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttaṃ cittaṃ khayato vayato sammasato vipassanākkhaṇe lakkhaṇapaṭivedhena uppajjati khaṇikacittekaggatā, evaṃ uppannāya khaṇikacittekaggatāya vasenapi ārammaṇe cittaṃ samaṃ ādahanto samaṃ ṭhapento ‘‘samādahaṃ cittaṃ assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti vuccati.
വിമോചയം ചിത്തന്തി പഠമജ്ഝാനേന നീവരണേഹി ചിത്തം മോചേന്തോ വിമോചേന്തോ, ദുതിയേന വിതക്കവിചാരേഹി, തതിയേന പീതിയാ, ചതുത്ഥേന സുഖദുക്ഖേഹി ചിത്തം മോചേന്തോ വിമോചേന്തോ, താനി വാ പന ഝാനാനി സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠായ ഝാനസമ്പയുത്തം ചിത്തം ഖയതോ വയതോ സമ്മസതി. സോ വിപസ്സനാക്ഖണേ അനിച്ചാനുപസ്സനായ നിച്ചസഞ്ഞാതോ ചിത്തം മോചേന്തോ വിമോചേന്തോ, ദുക്ഖാനുപസ്സനായ സുഖസഞ്ഞാതോ, അനത്താനുപസ്സനായ അത്തസഞ്ഞാതോ, നിബ്ബിദാനുപസ്സനായ നന്ദിതോ, വിരാഗാനുപസ്സനായ രാഗതോ, നിരോധാനുപസ്സനായ സമുദയതോ, പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സനായ ആദാനതോ ചിത്തം മോചേന്തോ വിമോചേന്തോ അസ്സസതി ചേവ പസ്സസതി ച. തേന വുച്ചതി – ‘‘വിമോചയം ചിത്തം അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീ’’തി. ഏവം ചിത്താനുപസ്സനാവസേന ഇദം ചതുക്കം ഭാസിതന്തി വേദിതബ്ബം.
Vimocayaṃcittanti paṭhamajjhānena nīvaraṇehi cittaṃ mocento vimocento, dutiyena vitakkavicārehi, tatiyena pītiyā, catutthena sukhadukkhehi cittaṃ mocento vimocento, tāni vā pana jhānāni samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttaṃ cittaṃ khayato vayato sammasati. So vipassanākkhaṇe aniccānupassanāya niccasaññāto cittaṃ mocento vimocento, dukkhānupassanāya sukhasaññāto, anattānupassanāya attasaññāto, nibbidānupassanāya nandito, virāgānupassanāya rāgato, nirodhānupassanāya samudayato, paṭinissaggānupassanāya ādānato cittaṃ mocento vimocento assasati ceva passasati ca. Tena vuccati – ‘‘vimocayaṃ cittaṃ assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti. Evaṃ cittānupassanāvasena idaṃ catukkaṃ bhāsitanti veditabbaṃ.
ചതുത്ഥചതുക്കേ പന അനിച്ചാനുപസ്സീതി ഏത്ഥ താവ അനിച്ചം വേദിതബ്ബം, അനിച്ചതാ വേദിതബ്ബാ, അനിച്ചാനുപസ്സനാ വേദിതബ്ബാ, അനിച്ചാനുപസ്സീ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ അനിച്ചന്തി പഞ്ചക്ഖന്ധാ. കസ്മാ? ഉപ്പാദവയഞ്ഞഥത്തഭാവാ. അനിച്ചതാതി തേസംയേവ ഉപ്പാദവയഞ്ഞഥത്തം, ഹുത്വാ അഭാവോ വാ, നിബ്ബത്താനം തേനേവാകാരേന അട്ഠത്വാ ഖണഭങ്ഗേന ഭേദോതി അത്ഥോ. അനിച്ചാനുപസ്സനാതി തസ്സാ അനിച്ചതായ വസേന രൂപാദീസു ‘‘അനിച്ച’’ന്തി അനുപസ്സനാ. അനിച്ചാനുപസ്സീതി തായ അനുപസ്സനായ സമന്നാഗതോ. തസ്മാ ഏവംഭൂതോ അസ്സസന്തോ ച പസ്സസന്തോ ച ഇധ ‘‘അനിച്ചാനുപസ്സീ അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീ’’തി വേദിതബ്ബോ.
Catutthacatukke pana aniccānupassīti ettha tāva aniccaṃ veditabbaṃ, aniccatā veditabbā, aniccānupassanā veditabbā, aniccānupassī veditabbo. Tattha aniccanti pañcakkhandhā. Kasmā? Uppādavayaññathattabhāvā. Aniccatāti tesaṃyeva uppādavayaññathattaṃ, hutvā abhāvo vā, nibbattānaṃ tenevākārena aṭṭhatvā khaṇabhaṅgena bhedoti attho. Aniccānupassanāti tassā aniccatāya vasena rūpādīsu ‘‘anicca’’nti anupassanā. Aniccānupassīti tāya anupassanāya samannāgato. Tasmā evaṃbhūto assasanto ca passasanto ca idha ‘‘aniccānupassī assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti veditabbo.
വിരാഗാനുപസ്സീതി ഏത്ഥ പന ദ്വേ വിരാഗാ ഖയവിരാഗോ ച അച്ചന്തവിരാഗോ ച. തത്ഥ ഖയവിരാഗോതി സങ്ഖാരാനം ഖണഭങ്ഗോ. അച്ചന്തവിരാഗോതി നിബ്ബാനം. വിരാഗാനുപസ്സനാതി തദുഭയദസ്സനവസേന പവത്താ വിപസ്സനാ ച മഗ്ഗോ ച. തായ ദുവിധായപി അനുപസ്സനായ സമന്നാഗതോ ഹുത്വാ അസ്സസന്തോ ച പസ്സസന്തോ ച ‘‘വിരാഗാനുപസ്സീ അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീ’’തി വേദിതബ്ബോ. നിരോധാനുപസ്സീപദേപി ഏസേവ നയോ.
Virāgānupassīti ettha pana dve virāgā khayavirāgo ca accantavirāgo ca. Tattha khayavirāgoti saṅkhārānaṃ khaṇabhaṅgo. Accantavirāgoti nibbānaṃ. Virāgānupassanāti tadubhayadassanavasena pavattā vipassanā ca maggo ca. Tāya duvidhāyapi anupassanāya samannāgato hutvā assasanto ca passasanto ca ‘‘virāgānupassī assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti veditabbo. Nirodhānupassīpadepi eseva nayo.
പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സീതി ഏത്ഥാപി ദ്വേ പടിനിസ്സഗ്ഗാ പരിച്ചാഗപടിനിസ്സഗ്ഗോ ച പക്ഖന്ദനപടിനിസ്സഗ്ഗോ ച. പടിനിസ്സഗ്ഗോയേവ അനുപസ്സനാ പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സനാ, വിപസ്സനാമഗ്ഗാനമേതം അധിവചനം. വിപസ്സനാതി തദങ്ഗവസേന സദ്ധിം ഖന്ധാഭിസങ്ഖാരേഹി കിലേസേ പരിച്ചജതി, സങ്ഖതദോസദസ്സനേന ച തബ്ബിപരീതേ നിബ്ബാനേ തന്നിന്നതായ പക്ഖന്ദതീതി പരിച്ചാഗപടിനിസ്സഗ്ഗോ ചേവ പക്ഖന്ദനപടിനിസ്സഗ്ഗോ ചാതി വുച്ചതി. മഗ്ഗോ സമുച്ഛേദവസേന സദ്ധിം ഖന്ധാഭിസങ്ഖാരേഹി കിലേസേ പരിച്ചജതി, ആരമ്മണകരണേന ച നിബ്ബാനേ പക്ഖന്ദതീതി പരിച്ചാഗപടിനിസ്സഗ്ഗോ ചേവ പക്ഖന്ദനപടിനിസ്സഗ്ഗോ ചാതി വുച്ചതി. ഉഭയമ്പി പന പുരിമപുരിമഞാണാനം അനുഅനു പസ്സനതോ അനുപസ്സനാതി വുച്ചതി. തായ ദുവിധായപി പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സനായ സമന്നാഗതോ ഹുത്വാ അസ്സസന്തോ ച പസ്സസന്തോ ച ‘‘പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സീ അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീ’’തി വേദിതബ്ബോ.
Paṭinissaggānupassīti etthāpi dve paṭinissaggā pariccāgapaṭinissaggo ca pakkhandanapaṭinissaggo ca. Paṭinissaggoyeva anupassanā paṭinissaggānupassanā, vipassanāmaggānametaṃ adhivacanaṃ. Vipassanāti tadaṅgavasena saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajati, saṅkhatadosadassanena ca tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandatīti pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggo cāti vuccati. Maggo samucchedavasena saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajati, ārammaṇakaraṇena ca nibbāne pakkhandatīti pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggo cāti vuccati. Ubhayampi pana purimapurimañāṇānaṃ anuanu passanato anupassanāti vuccati. Tāya duvidhāyapi paṭinissaggānupassanāya samannāgato hutvā assasanto ca passasanto ca ‘‘paṭinissaggānupassī assasissāmi passasissāmīti sikkhatī’’ti veditabbo.
ഏത്ഥ ച ‘‘അനിച്ചാനുപസ്സീ’’തി തരുണവിപസ്സനായ വസേന വുത്തം, ‘‘വിരാഗാനുപസ്സീ’’തി തതോ ബലവതരായ സങ്ഖാരേസു വിരജ്ജനസമത്ഥായ വിപസ്സനായ വസേന, ‘‘നിരോധാനുപസ്സീ’’തി തതോ ബലവതരായ കിലേസനിരോധനസമത്ഥായ വിപസ്സനായ വസേന , ‘‘പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സീ’’തി മഗ്ഗസ്സ ആസന്നഭൂതായ അതിതിക്ഖായ വിപസ്സനായ വസേന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. യത്ഥ പന മഗ്ഗോപി ലബ്ഭതി, സോ അഭിന്നോയേവ. ഏവമിദം ചതുക്കം സുദ്ധവിപസ്സനാവസേന വുത്തം, പുരിമാനി പന തീണി സമഥവിപസ്സനാവസേനാതി.
Ettha ca ‘‘aniccānupassī’’ti taruṇavipassanāya vasena vuttaṃ, ‘‘virāgānupassī’’ti tato balavatarāya saṅkhāresu virajjanasamatthāya vipassanāya vasena, ‘‘nirodhānupassī’’ti tato balavatarāya kilesanirodhanasamatthāya vipassanāya vasena , ‘‘paṭinissaggānupassī’’ti maggassa āsannabhūtāya atitikkhāya vipassanāya vasena vuttanti veditabbaṃ. Yattha pana maggopi labbhati, so abhinnoyeva. Evamidaṃ catukkaṃ suddhavipassanāvasena vuttaṃ, purimāni pana tīṇi samathavipassanāvasenāti.
ആനാപാനസ്സതിമാതികാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Ānāpānassatimātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
൧൬൪. ഇദാനി യഥാനിക്ഖിത്തം മാതികം പടിപാടിയാ ഭാജേത്വാ ദസ്സേതും ഇധാതി ഇമിസ്സാ ദിട്ഠിയാതിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ ഇമിസ്സാ ദിട്ഠിയാതിആദീഹി ദസഹി പദേഹി സിക്ഖത്തയസങ്ഖാതം സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധസാസനമേവ കഥിതം. തഞ്ഹി ബുദ്ധേന ഭഗവതാ ദിട്ഠത്താ ദിട്ഠീതി വുച്ചതി, തസ്സേവ ഖമനവസേന ഖന്തി, രുച്ചനവസേന രുചി, ഗഹണവസേന ആദായോ, സഭാവട്ഠേന ധമ്മോ, സിക്ഖിതബ്ബട്ഠേന വിനയോ, തദുഭയേനപി ധമ്മവിനയോ, പവുത്തവസേന പാവചനം, സേട്ഠചരിയട്ഠേന ബ്രഹ്മചരിയം , അനുസിട്ഠിദാനവസേന സത്ഥുസാസനന്തി വുച്ചതി. തസ്മാ ‘‘ഇമിസ്സാ ദിട്ഠിയാ’’തിആദീസു ഇമിസ്സാ ബുദ്ധദിട്ഠിയാ, ഇമിസ്സാ ബുദ്ധഖന്തിയാ, ഇമിസ്സാ ബുദ്ധരുചിയാ, ഇമസ്മിം ബുദ്ധആദായേ, ഇമസ്മിം ബുദ്ധധമ്മേ, ഇമസ്മിം ബുദ്ധവിനയേ, ഇമസ്മിം ബുദ്ധധമ്മവിനയേ, ഇമസ്മിം ബുദ്ധപാവചനേ, ഇമസ്മിം ബുദ്ധബ്രഹ്മചരിയേ, ഇമസ്മിം ബുദ്ധസത്ഥുസാസനേതി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അപിചേതം സിക്ഖത്തയസങ്ഖാതം സകലം പാവചനം ഭഗവതാ ദിട്ഠത്താ സമ്മാദിട്ഠിപച്ചയത്താ സമ്മാദിട്ഠിപുബ്ബങ്ഗമത്താ ച ദിട്ഠി. ഭഗവതോ ഖമനവസേന ഖന്തി. രുച്ചനവസേന രുചി. ഗഹണവസേന ആദായോ . അത്തനോ കാരകം അപായേ അപതമാനം ധാരേതീതി ധമ്മോ. സോവ സംകിലേസപക്ഖം വിനേതീതി വിനയോ. ധമ്മോ ച സോ വിനയോ ചാതി ധമ്മവിനയോ, കുസലധമ്മേഹി വാ അകുസലധമ്മാനം ഏസ വിനയോതി ധമ്മവിനയോ. തേനേവ വുത്തം – ‘‘യേ ച ഖോ ത്വം, ഗോതമി, ധമ്മേ ജാനേയ്യാസി ഇമേ ധമ്മാ വിരാഗായ സംവത്തന്തി, നോ സരാഗായ…പേ॰… ഏകംസേന, ഗോതമി, ധാരേയ്യാസി ഏസോ ധമ്മോ ഏസോ വിനയോ ഏതം സത്ഥുസാസന’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൮.൫൩; ചൂളവ॰ ൪൦൬). ധമ്മേന വാ വിനയോ, ന ദണ്ഡാദീഹീതി ധമ്മവിനയോ. വുത്തമ്പി ചേതം –
164. Idāni yathānikkhittaṃ mātikaṃ paṭipāṭiyā bhājetvā dassetuṃ idhāti imissā diṭṭhiyātiādi āraddhaṃ. Tattha imissā diṭṭhiyātiādīhi dasahi padehi sikkhattayasaṅkhātaṃ sabbaññubuddhasāsanameva kathitaṃ. Tañhi buddhena bhagavatā diṭṭhattā diṭṭhīti vuccati, tasseva khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahaṇavasena ādāyo, sabhāvaṭṭhena dhammo, sikkhitabbaṭṭhena vinayo, tadubhayenapi dhammavinayo, pavuttavasena pāvacanaṃ, seṭṭhacariyaṭṭhena brahmacariyaṃ, anusiṭṭhidānavasena satthusāsananti vuccati. Tasmā ‘‘imissā diṭṭhiyā’’tiādīsu imissā buddhadiṭṭhiyā, imissā buddhakhantiyā, imissā buddharuciyā, imasmiṃ buddhaādāye, imasmiṃ buddhadhamme, imasmiṃ buddhavinaye, imasmiṃ buddhadhammavinaye, imasmiṃ buddhapāvacane, imasmiṃ buddhabrahmacariye, imasmiṃ buddhasatthusāsaneti attho veditabbo. Apicetaṃ sikkhattayasaṅkhātaṃ sakalaṃ pāvacanaṃ bhagavatā diṭṭhattā sammādiṭṭhipaccayattā sammādiṭṭhipubbaṅgamattā ca diṭṭhi. Bhagavato khamanavasena khanti. Ruccanavasena ruci. Gahaṇavasena ādāyo . Attano kārakaṃ apāye apatamānaṃ dhāretīti dhammo. Sova saṃkilesapakkhaṃ vinetīti vinayo. Dhammo ca so vinayo cāti dhammavinayo, kusaladhammehi vā akusaladhammānaṃ esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttaṃ – ‘‘ye ca kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi ime dhammā virāgāya saṃvattanti, no sarāgāya…pe… ekaṃsena, gotami, dhāreyyāsi eso dhammo eso vinayo etaṃ satthusāsana’’nti (a. ni. 8.53; cūḷava. 406). Dhammena vā vinayo, na daṇḍādīhīti dhammavinayo. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ദണ്ഡേനേകേ ദമയന്തി, അങ്കുസേഹി കസാഹി ച;
‘‘Daṇḍeneke damayanti, aṅkusehi kasāhi ca;
അദണ്ഡേന അസത്ഥേന, നാഗോ ദന്തോ മഹേസിനാ’’തി. (മ॰ നി॰ ൨.൩൫൨; ചൂളവ॰ ൩൪൨);
Adaṇḍena asatthena, nāgo danto mahesinā’’ti. (ma. ni. 2.352; cūḷava. 342);
തഥാ ‘‘ധമ്മേന നയമാനാനം, കാ ഉസൂയാ വിജാനത’’ന്തി (മഹാവ॰ ൬൩). ധമ്മായ വാ വിനയോ ധമ്മവിനയോ. അനവജ്ജധമ്മത്ഥം ഹേസ വിനയോ, ന ഭവഭോഗാമിസത്ഥം. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘നയിദം, ഭിക്ഖവേ, ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതി ജനകുഹനത്ഥ’’ന്തി (ഇതിവു॰ ൩൫; അ॰ നി॰ ൪.൨൫) വിത്ഥാരോ. പുണ്ണത്ഥേരോപി ആഹ – ‘‘അനുപാദാപരിനിബ്ബാനത്ഥം ഖോ, ആവുസോ, ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൫൯). വിസുദ്ധം വാ നയതീതി വിനയോ, ധമ്മതോ വിനയോ ധമ്മവിനയോ. സംസാരധമ്മതോ ഹി സോകാദിധമ്മതോ വാ ഏസ വിസുദ്ധം നിബ്ബാനം നയതി, ധമ്മസ്സ വാ വിനയോ, ന തിത്ഥകരാനന്തി ധമ്മവിനയോ. ധമ്മഭൂതോ ഹി ഭഗവാ, തസ്സേവ ഏസ വിനയോ. യസ്മാ വാ ധമ്മാ ഏവ അഭിഞ്ഞേയ്യാ പരിഞ്ഞേയ്യാ പഹാതബ്ബാ ഭാവേതബ്ബാ സച്ഛികാതബ്ബാ ച, തസ്മാ ഏസ ധമ്മേസു വിനയോ, ന സത്തേസു ന ജീവേസു ചാതി ധമ്മവിനയോ. സാത്ഥസബ്യഞ്ജനതാദീഹി അഞ്ഞേസം വചനതോ പധാനം വചനന്തി പവചനം, പവചനമേവ പാവചനം. സബ്ബചരിയാഹി വിസിട്ഠചരിയഭാവേന ബ്രഹ്മചരിയം. ദേവമനുസ്സാനം സത്ഥുഭൂതസ്സ ഭഗവതോ സാസനന്തി സത്ഥുസാസനം, സത്ഥുഭൂതം വാ സാസനന്തിപി സത്ഥുസാസനം. ‘‘യോ വോ, ആനന്ദ, മയാ ധമ്മോ ച വിനയോ ച ദേസിതോ പഞ്ഞത്തോ, സോ വോ മമച്ചയേന സത്ഥാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൧൬) ഹി ധമ്മവിനയോവ സത്ഥാതി വുത്തോ. ഏവമേതേസം പദാനം അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. യസ്മാ പന ഇമസ്മിംയേവ സാസനേ സബ്ബാകാരആനാപാനസ്സതിസമാധിനിബ്ബത്തകോ ഭിക്ഖു വിജ്ജതി, ന അഞ്ഞത്ര, തസ്മാ തത്ഥ തത്ഥ ‘‘ഇമിസ്സാ’’തി ച ‘‘ഇമസ്മി’’ന്തി ച അയം നിയമോ കതോതി വേദിതബ്ബോ. അയം ‘‘ഇധാ’’തിമാതികായ നിദ്ദേസസ്സ അത്ഥോ.
Tathā ‘‘dhammena nayamānānaṃ, kā usūyā vijānata’’nti (mahāva. 63). Dhammāya vā vinayo dhammavinayo. Anavajjadhammatthaṃ hesa vinayo, na bhavabhogāmisatthaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘nayidaṃ, bhikkhave, brahmacariyaṃ vussati janakuhanattha’’nti (itivu. 35; a. ni. 4.25) vitthāro. Puṇṇattheropi āha – ‘‘anupādāparinibbānatthaṃ kho, āvuso, bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti (ma. ni. 1.259). Visuddhaṃ vā nayatīti vinayo, dhammato vinayo dhammavinayo. Saṃsāradhammato hi sokādidhammato vā esa visuddhaṃ nibbānaṃ nayati, dhammassa vā vinayo, na titthakarānanti dhammavinayo. Dhammabhūto hi bhagavā, tasseva esa vinayo. Yasmā vā dhammā eva abhiññeyyā pariññeyyā pahātabbā bhāvetabbā sacchikātabbā ca, tasmā esa dhammesu vinayo, na sattesu na jīvesu cāti dhammavinayo. Sātthasabyañjanatādīhi aññesaṃ vacanato padhānaṃ vacananti pavacanaṃ, pavacanameva pāvacanaṃ. Sabbacariyāhi visiṭṭhacariyabhāvena brahmacariyaṃ. Devamanussānaṃ satthubhūtassa bhagavato sāsananti satthusāsanaṃ, satthubhūtaṃ vā sāsanantipi satthusāsanaṃ. ‘‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti (dī. ni. 2.216) hi dhammavinayova satthāti vutto. Evametesaṃ padānaṃ attho veditabbo. Yasmā pana imasmiṃyeva sāsane sabbākāraānāpānassatisamādhinibbattako bhikkhu vijjati, na aññatra, tasmā tattha tattha ‘‘imissā’’ti ca ‘‘imasmi’’nti ca ayaṃ niyamo katoti veditabbo. Ayaṃ ‘‘idhā’’timātikāya niddesassa attho.
പുഥുജ്ജനകല്യാണകോ വാതിആദിനാ ച ഭിക്ഖുസദ്ദസ്സ വചനത്ഥം അവത്വാ ഇധാധിപ്പേതഭിക്ഖുയേവ ദസ്സിതോ. തത്ഥ പുഥുജ്ജനോ ച സോ കിലേസാനം അസമുച്ഛിന്നത്താ, കല്യാണോ ച സീലാദിപടിപത്തിയുത്തത്താതി പുഥുജ്ജനകല്യാണോ, പുഥുജ്ജനകല്യാണോവ പുഥുജ്ജനകല്യാണകോ. അധിസീലാദീനി സിക്ഖതീതി സേക്ഖോ. സോതാപന്നോ വാ സകദാഗാമീ വാ അനാഗാമീ വാ. അകുപ്പോ ചലയിതുമസക്കുണേയ്യോ അരഹത്തഫലധമ്മോ അസ്സാതി അകുപ്പധമ്മോ. സോപി ഹി ഇമം സമാധിം ഭാവേതി.
Puthujjanakalyāṇakovātiādinā ca bhikkhusaddassa vacanatthaṃ avatvā idhādhippetabhikkhuyeva dassito. Tattha puthujjano ca so kilesānaṃ asamucchinnattā, kalyāṇo ca sīlādipaṭipattiyuttattāti puthujjanakalyāṇo, puthujjanakalyāṇova puthujjanakalyāṇako. Adhisīlādīni sikkhatīti sekkho. Sotāpanno vā sakadāgāmī vā anāgāmī vā. Akuppo calayitumasakkuṇeyyo arahattaphaladhammo assāti akuppadhammo. Sopi hi imaṃ samādhiṃ bhāveti.
അരഞ്ഞനിദ്ദേസേ വിനയപരിയായേന താവ ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ച അവസേസം അരഞ്ഞ’’ന്തി (പാരാ॰ ൯൨) ആഗതം. സുത്തന്തപരിയായേന ആരഞ്ഞകം ഭിക്ഖും സന്ധായ ‘‘ആരഞ്ഞകം നാമ സേനാസനം പഞ്ചധനുസതികം പച്ഛിമ’’ന്തി (പാചി॰ ൫൭൩) ആഗതം. വിനയസുത്തന്താ പന ഉഭോപി പരിയായദേസനാ നാമ, അഭിധമ്മോ നിപ്പരിയായദേസനാതി അഭിധമ്മപരിയായേന (വിഭ॰ ൫൨൯) അരഞ്ഞം ദസ്സേതും നിക്ഖമിത്വാ ബഹി ഇന്ദഖീലാതി വുത്തം, ഇന്ദഖീലതോ ബഹി നിക്ഖമിത്വാതി അത്ഥോ. നിക്ഖമിത്വാ ബഹി ഇന്ദഖീലന്തിപി പാഠോ, ഇന്ദഖീലം അതിക്കമിത്വാ ബഹീതി വുത്തം ഹോതി. ഇന്ദഖീലോതി ചേത്ഥ ഗാമസ്സ വാ നഗരസ്സ വാ ഉമ്മാരോ.
Araññaniddese vinayapariyāyena tāva ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañca avasesaṃ arañña’’nti (pārā. 92) āgataṃ. Suttantapariyāyena āraññakaṃ bhikkhuṃ sandhāya ‘‘āraññakaṃ nāma senāsanaṃ pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pāci. 573) āgataṃ. Vinayasuttantā pana ubhopi pariyāyadesanā nāma, abhidhammo nippariyāyadesanāti abhidhammapariyāyena (vibha. 529) araññaṃ dassetuṃ nikkhamitvā bahi indakhīlāti vuttaṃ, indakhīlato bahi nikkhamitvāti attho. Nikkhamitvā bahi indakhīlantipi pāṭho, indakhīlaṃ atikkamitvā bahīti vuttaṃ hoti. Indakhīloti cettha gāmassa vā nagarassa vā ummāro.
രുക്ഖമൂലനിദ്ദേസേ രുക്ഖമൂലസ്സ പാകടത്താ തം അവത്വാവ യത്ഥാതിആദിമാഹ. തത്ഥ യത്ഥാതി യസ്മിം രുക്ഖമൂലേ. ആസന്തി നിസീദന്തി ഏത്ഥാതി ആസനം. പഞ്ഞത്തന്തി ഠപിതം. മഞ്ചോ വാതിആദീനി ആസനസ്സ പഭേദവചനാനി. മഞ്ചോപി ഹി നിസജ്ജായപി ഓകാസത്താ ഇധ ആസനേസു വുത്തോ. സോ പന മസാരകബുന്ദികാബദ്ധകുളീരപാദകആഹച്ചപാദകാനം അഞ്ഞതരോ. പീഠം തേസം അഞ്ഞതരമേവ. ഭിസീതി ഉണ്ണാഭിസിചോളഭിസിവാകഭിസിതിണഭിസിപണ്ണഭിസീനം അഞ്ഞതരാ. തട്ടികാതി താലപണ്ണാദീഹി ചിനിത്വാ കതാ. ചമ്മഖണ്ഡോതി നിസജ്ജാരഹോ യോ കോചി ചമ്മഖണ്ഡോ. തിണസന്ഥരാദയോ തിണാദീനി ഗുമ്ബേത്വാ കതാ. തത്ഥാതി തസ്മിം രുക്ഖമൂലേ. ചങ്കമതി വാതിആദീഹി രുക്ഖമൂലസ്സ ചതുഇരിയാപഥപവത്തനയോഗ്യതാ കഥിതാ. ‘‘യത്ഥാ’’തിആദീഹി സബ്ബപദേഹി രുക്ഖമൂലസ്സ സന്ദച്ഛായതാ ജനവിവിത്തതാ ച വുത്താ ഹോതി. കേനചീതി കേനചി സമൂഹേന. തം സമൂഹം ഭിന്ദിത്വാ വിത്ഥാരേന്തോ ഗഹട്ഠേഹി വാ പബ്ബജിതേഹി വാതി ആഹ. അനാകിണ്ണന്തി അസംകിണ്ണം അസമ്ബാധം. യസ്സ സേനാസനസ്സ സമന്താ ഗാവുതമ്പി അഡ്ഢയോജനമ്പി പബ്ബതഗഹനം വനഗഹനം നദീഗഹനം ഹോതി, ന കോചി അവേലായ ഉപസങ്കമിതും സക്കോതി, ഇദം സന്തികേപി അനാകിണ്ണം നാമ. യം പന അഡ്ഢയോജനികം വാ യോജനികം വാ ഹോതി, ഇദം ദൂരതായ ഏവ അനാകിണ്ണം നാമ.
Rukkhamūlaniddese rukkhamūlassa pākaṭattā taṃ avatvāva yatthātiādimāha. Tattha yatthāti yasmiṃ rukkhamūle. Āsanti nisīdanti etthāti āsanaṃ. Paññattanti ṭhapitaṃ. Mañco vātiādīni āsanassa pabhedavacanāni. Mañcopi hi nisajjāyapi okāsattā idha āsanesu vutto. So pana masārakabundikābaddhakuḷīrapādakaāhaccapādakānaṃ aññataro. Pīṭhaṃ tesaṃ aññatarameva. Bhisīti uṇṇābhisicoḷabhisivākabhisitiṇabhisipaṇṇabhisīnaṃ aññatarā. Taṭṭikāti tālapaṇṇādīhi cinitvā katā. Cammakhaṇḍoti nisajjāraho yo koci cammakhaṇḍo. Tiṇasantharādayo tiṇādīni gumbetvā katā. Tatthāti tasmiṃ rukkhamūle. Caṅkamati vātiādīhi rukkhamūlassa catuiriyāpathapavattanayogyatā kathitā. ‘‘Yatthā’’tiādīhi sabbapadehi rukkhamūlassa sandacchāyatā janavivittatā ca vuttā hoti. Kenacīti kenaci samūhena. Taṃ samūhaṃ bhinditvā vitthārento gahaṭṭhehi vā pabbajitehi vāti āha. Anākiṇṇanti asaṃkiṇṇaṃ asambādhaṃ. Yassa senāsanassa samantā gāvutampi aḍḍhayojanampi pabbatagahanaṃ vanagahanaṃ nadīgahanaṃ hoti, na koci avelāya upasaṅkamituṃ sakkoti, idaṃ santikepi anākiṇṇaṃ nāma. Yaṃ pana aḍḍhayojanikaṃ vā yojanikaṃ vā hoti, idaṃ dūratāya eva anākiṇṇaṃ nāma.
വിഹാരോതി അഡ്ഢയോഗാദിമുത്തകോ അവസേസാവാസോ. അഡ്ഢയോഗോതി സുപണ്ണവങ്കഗേഹം. പാസാദോതി ദ്വേ കണ്ണികാ ഗഹേത്വാ കതോ ദീഘപാസാദോ. ഹമ്മിയന്തി ഉപരിആകാസതലേ പതിട്ഠിതകൂടാഗാരപാസാദോയേവ. ഗുഹാതി ഇട്ഠകാഗുഹാ സിലാഗുഹാ ദാരുഗുഹാ പംസുഗുഹാതി ഏവഞ്ഹി ഖന്ധകട്ഠകഥായം (ചൂളവ॰ അട്ഠ॰ ൨൯൪) വുത്തം. വിഭങ്ഗട്ഠകഥായം പന വിഹാരോതി സമന്താ പരിഹാരപഥം അന്തോയേവ രത്തിട്ഠാനദിവാട്ഠാനാനി ച ദസ്സേത്വാ കതസേനാസനം. ഗുഹാതി ഭൂമിഗുഹാ, യത്ഥ രത്തിന്ദിവം ദീപം ലദ്ധും വട്ടതി. പബ്ബതഗുഹാ വാ ഭൂമിഗുഹാ വാതി ഇദം ദ്വയം വിസേസേത്വാ വുത്തം. മാതികായ സബ്ബകാലസാധാരണലക്ഖണവസേന ‘‘നിസീദതീ’’തി വത്തമാനവചനം കതം, ഇധ പന നിസിന്നസ്സ ഭാവനാരമ്ഭസബ്ഭാവതോ നിസജ്ജാരമ്ഭപരിയോസാനദസ്സനത്ഥം നിസിന്നോതി നിട്ഠാനവചനം കതം. യസ്മാ പന ഉജും കായം പണിധായ നിസിന്നസ്സ കായോ ഉജുകോ ഹോതി, തസ്മാ ബ്യഞ്ജനേ ആദരം അകത്വാ അധിപ്പേതമ ഏവ ദസ്സേന്തോ ഉജുകോതിആദിമാഹ. തത്ഥ ഠിതോ സുപണിഹിതോതി ഉജുകം പണിഹിതത്താ ഉജുകോ ഹുത്വാ ഠിതോ, ന സയമേവാതി അത്ഥോ. പരിഗ്ഗഹട്ഠോതി പരിഗ്ഗഹിതട്ഠോ. കിം പരിഗ്ഗഹിതം? നിയ്യാനം. കിം നിയ്യാനം? ആനാപാനസ്സതിസമാധിയേവ യാവ അരഹത്തമഗ്ഗാ നിയ്യാനം. തേനാഹനിയ്യാനട്ഠോതി മുഖസദ്ദസ്സ ജേട്ഠകത്ഥവസേന സംസാരതോ നിയ്യാനട്ഠോ വുത്തോ. ഉപട്ഠാനട്ഠോതി സഭാവട്ഠോയേവ. സബ്ബേഹി പനേതേഹി പദേഹി പരിഗ്ഗഹിതനിയ്യാനം സതിം കത്വാതി അത്ഥോ വുത്തോ ഹോതി. കേചി പന ‘‘പരിഗ്ഗഹട്ഠോതി സതിയാ പരിഗ്ഗഹട്ഠോ, നിയ്യാനട്ഠോതി അസ്സാസപസ്സാസാനം പവിസനനിക്ഖമനദ്വാരട്ഠോ’’തി വണ്ണയന്തി. പരിഗ്ഗഹിതഅസ്സാസപസ്സാസനിയ്യാനം സതിം ഉപട്ഠപേത്വാതി വുത്തം ഹോതി.
Vihāroti aḍḍhayogādimuttako avasesāvāso. Aḍḍhayogoti supaṇṇavaṅkagehaṃ. Pāsādoti dve kaṇṇikā gahetvā kato dīghapāsādo. Hammiyanti upariākāsatale patiṭṭhitakūṭāgārapāsādoyeva. Guhāti iṭṭhakāguhā silāguhā dāruguhā paṃsuguhāti evañhi khandhakaṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 294) vuttaṃ. Vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ pana vihāroti samantā parihārapathaṃ antoyeva rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni ca dassetvā katasenāsanaṃ. Guhāti bhūmiguhā, yattha rattindivaṃ dīpaṃ laddhuṃ vaṭṭati. Pabbataguhā vā bhūmiguhā vāti idaṃ dvayaṃ visesetvā vuttaṃ. Mātikāya sabbakālasādhāraṇalakkhaṇavasena ‘‘nisīdatī’’ti vattamānavacanaṃ kataṃ, idha pana nisinnassa bhāvanārambhasabbhāvato nisajjārambhapariyosānadassanatthaṃ nisinnoti niṭṭhānavacanaṃ kataṃ. Yasmā pana ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya nisinnassa kāyo ujuko hoti, tasmā byañjane ādaraṃ akatvā adhippetama eva dassento ujukotiādimāha. Tattha ṭhito supaṇihitoti ujukaṃ paṇihitattā ujuko hutvā ṭhito, na sayamevāti attho. Pariggahaṭṭhoti pariggahitaṭṭho. Kiṃ pariggahitaṃ? Niyyānaṃ. Kiṃ niyyānaṃ? Ānāpānassatisamādhiyeva yāva arahattamaggā niyyānaṃ. Tenāhaniyyānaṭṭhoti mukhasaddassa jeṭṭhakatthavasena saṃsārato niyyānaṭṭho vutto. Upaṭṭhānaṭṭhoti sabhāvaṭṭhoyeva. Sabbehi panetehi padehi pariggahitaniyyānaṃ satiṃ katvāti attho vutto hoti. Keci pana ‘‘pariggahaṭṭhoti satiyā pariggahaṭṭho, niyyānaṭṭhoti assāsapassāsānaṃ pavisananikkhamanadvāraṭṭho’’ti vaṇṇayanti. Pariggahitaassāsapassāsaniyyānaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti vuttaṃ hoti.
൧൬൫. ബാത്തിംസായ ആകാരേഹീതി താസു താസു അവത്ഥാസു യഥാക്കമേന ലബ്ഭമാനാനം അനവസേസപരിയാദാനവസേന വുത്തം. ദീഘം അസ്സാസവസേനാതി മാതികായ ‘‘ദീഘ’’ന്തിവുത്തഅസ്സാസവസേന. ഏവം സേസേസു. ഏകഗ്ഗതന്തി ഏകഗ്ഗഭാവം. അവിക്ഖേപന്തി അവിക്ഖിപനം. ഏകഗ്ഗതാ ഏവ ഹി നാനാരമ്മണേസു ചിത്തസ്സ അവിക്ഖിപനതോ അവിക്ഖേപോതി വുച്ചതി. പജാനതോതി അസമ്മോഹവസേന പജാനന്തസ്സ, വിന്ദന്തസ്സാതി വാ അത്ഥോ. ‘‘അവിക്ഖേപോ മേ പടിലദ്ധോ’’തി ആരമ്മണകരണവസേന പജാനന്തസ്സ വാ. തായ സതിയാതി തായ ഉപട്ഠിതായ സതിയാ. തേന ഞാണേനാതി തേന അവിക്ഖേപജാനനഞാണേന. സതോ കാരീ ഹോതീതി ഏത്ഥ യസ്മാ ഞാണസമ്പയുത്താ ഏവ സതി സതീതി അധിപ്പേതാ, യഥാഹ – ‘‘സതിമാ ഹോതി പരമേന സതിനേപക്കേന സമന്നാഗതോ’’തി (വിഭ॰ ൪൬൭). തസ്മാ ‘‘സതോ’’തി വചനേനേവ ഞാണമ്പി ഗഹിതമേവ ഹോതി.
165.Bāttiṃsāya ākārehīti tāsu tāsu avatthāsu yathākkamena labbhamānānaṃ anavasesapariyādānavasena vuttaṃ. Dīghaṃ assāsavasenāti mātikāya ‘‘dīgha’’ntivuttaassāsavasena. Evaṃ sesesu. Ekaggatanti ekaggabhāvaṃ. Avikkhepanti avikkhipanaṃ. Ekaggatā eva hi nānārammaṇesu cittassa avikkhipanato avikkhepoti vuccati. Pajānatoti asammohavasena pajānantassa, vindantassāti vā attho. ‘‘Avikkhepo me paṭiladdho’’ti ārammaṇakaraṇavasena pajānantassa vā. Tāya satiyāti tāya upaṭṭhitāya satiyā. Tena ñāṇenāti tena avikkhepajānanañāṇena. Sato kārī hotīti ettha yasmā ñāṇasampayuttā eva sati satīti adhippetā, yathāha – ‘‘satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato’’ti (vibha. 467). Tasmā ‘‘sato’’ti vacaneneva ñāṇampi gahitameva hoti.
൧൬൬. അദ്ധാനസങ്ഖാതേതി ദീഘസങ്ഖാതേ കാലേ. ദീഘോ ഹി മഗ്ഗോ അദ്ധാനോതി വുച്ചതി. അയമ്പി കാലോ ദീഘത്താ അദ്ധാനോ വിയ അദ്ധാനോതി വുത്തോ. ‘‘അസ്സസതീ’’തി ച ‘‘പസ്സസതീ’’തി ച അസ്സാസഞ്ച പസ്സാസഞ്ച വിസും വിസും വത്വാപി ഭാവനായ നിരന്തരപ്പവത്തിദസ്സനത്ഥം ‘‘അസ്സസതിപി പസ്സസതിപീ’’തി പുന സമാസേത്വാ വുത്തം. ഛന്ദോ ഉപ്പജ്ജതീതി ഭാവനാഭിവുദ്ധിയാ ഭിയ്യോഭാവായ ഛന്ദോ ജായതി. സുഖുമതരന്തി പസ്സമ്ഭനസബ്ഭാവതോ വുത്തം. പാമോജ്ജം ഉപ്പജ്ജതീതി ഭാവനാപാരിപൂരിയാ പീതി ജായതി. അസ്സാസപസ്സാസാപി ചിത്തം വിവത്തതീതി അസ്സാസപസ്സാസേ നിസ്സായ പടിഭാഗനിമിത്തേ ഉപ്പജ്ജന്തേ പകതിഅസ്സാസപസ്സാസതോ ചിത്തം നിവത്തതി. ഉപേക്ഖാ സണ്ഠാതീതി തസ്മിം പടിഭാഗനിമിത്തേ ഉപചാരപ്പനാസമാധിപത്തിയാ പുന സമാധാനേ ബ്യാപാരാഭാവതോ തത്രമജ്ഝത്തുപേക്ഖാ സണ്ഠാതി നാമ. നവഹാകാരേഹീതി ഏത്ഥ ഭാവനാരമ്ഭതോ പഭുതി പുരേ ഛന്ദുപ്പാദാ ‘‘അസ്സസതിപി പസ്സസതിപീ’’തി വുത്താ തയോ ആകാരാ, ഛന്ദുപ്പാദതോ പഭുതി പുരേ പാമോജ്ജുപ്പാദാ തയോ, പാമോജ്ജുപ്പാദതോ പഭുതി തയോതി നവ ആകാരാ. കായോതി ചുണ്ണവിചുണ്ണാപി അസ്സാസപസ്സാസാ സമൂഹട്ഠേന കായോ. പകതിഅസ്സാസപകതിപസ്സാസേ നിസ്സായ ഉപ്പന്നനിമിത്തമ്പി അസ്സാസപസ്സാസാതി നാമം ലഭതി. ഉപട്ഠാനം സതീതി തം ആരമ്മണം ഉപേച്ച തിട്ഠതീതി സതി ഉപട്ഠാനം നാമ. അനുപസ്സനാ ഞാണന്തി സമഥവസേന നിമിത്തകായാനുപസ്സനാ, വിപസ്സനാവസേന നാമകായരൂപകായാനുപസ്സനാ ഞാണന്തി അത്ഥോ. കായോ ഉപട്ഠാനന്തി സോ കായോ ഉപേച്ച തിട്ഠതി ഏത്ഥ സതീതി ഉപട്ഠാനം നാമ. നോ സതീതി സോ കായോ സതി നാമ ന ഹോതീതി അത്ഥോ. തായ സതിയാതി ഇദാനി വുത്തായ സതിയാ. തേന ഞാണേനാതി ഇദാനേവ വുത്തേന ഞാണേന. തം കായം അനുപസ്സതീതി സമഥവിപസ്സനാവസേന യഥാവുത്തം കായം അനുഗന്ത്വാ ഝാനസമ്പയുത്തഞാണേന വാ വിപസ്സനാഞാണേന വാ പസ്സതി.
166.Addhānasaṅkhāteti dīghasaṅkhāte kāle. Dīgho hi maggo addhānoti vuccati. Ayampi kālo dīghattā addhāno viya addhānoti vutto. ‘‘Assasatī’’ti ca ‘‘passasatī’’ti ca assāsañca passāsañca visuṃ visuṃ vatvāpi bhāvanāya nirantarappavattidassanatthaṃ ‘‘assasatipi passasatipī’’ti puna samāsetvā vuttaṃ. Chando uppajjatīti bhāvanābhivuddhiyā bhiyyobhāvāya chando jāyati. Sukhumataranti passambhanasabbhāvato vuttaṃ. Pāmojjaṃ uppajjatīti bhāvanāpāripūriyā pīti jāyati. Assāsapassāsāpi cittaṃ vivattatīti assāsapassāse nissāya paṭibhāganimitte uppajjante pakatiassāsapassāsato cittaṃ nivattati. Upekkhā saṇṭhātīti tasmiṃ paṭibhāganimitte upacārappanāsamādhipattiyā puna samādhāne byāpārābhāvato tatramajjhattupekkhā saṇṭhāti nāma. Navahākārehīti ettha bhāvanārambhato pabhuti pure chanduppādā ‘‘assasatipi passasatipī’’ti vuttā tayo ākārā, chanduppādato pabhuti pure pāmojjuppādā tayo, pāmojjuppādato pabhuti tayoti nava ākārā. Kāyoti cuṇṇavicuṇṇāpi assāsapassāsā samūhaṭṭhena kāyo. Pakatiassāsapakatipassāse nissāya uppannanimittampi assāsapassāsāti nāmaṃ labhati. Upaṭṭhānaṃ satīti taṃ ārammaṇaṃ upecca tiṭṭhatīti sati upaṭṭhānaṃ nāma. Anupassanā ñāṇanti samathavasena nimittakāyānupassanā, vipassanāvasena nāmakāyarūpakāyānupassanā ñāṇanti attho. Kāyo upaṭṭhānanti so kāyo upecca tiṭṭhati ettha satīti upaṭṭhānaṃ nāma. No satīti so kāyo sati nāma na hotīti attho. Tāya satiyāti idāni vuttāya satiyā. Tena ñāṇenāti idāneva vuttena ñāṇena. Taṃ kāyaṃ anupassatīti samathavipassanāvasena yathāvuttaṃ kāyaṃ anugantvā jhānasampayuttañāṇena vā vipassanāñāṇena vā passati.
മാതികായ കായാദീനം പദാനം അഭാവേപി ഇമസ്സ ചതുക്കസ്സ കായാനുപസ്സനാവസേന വുത്തത്താ ഇദാനി വത്തബ്ബം ‘‘കായേ കായാനുപസ്സനാസതിപട്ഠാനഭാവനാ’’തി വചനം സന്ധായ കായപദനിദ്ദേസോ കതോ. കായേ കായാനുപസ്സനാതി ബഹുവിധേ കായേ തസ്സ തസ്സ കായസ്സ അനുപസ്സനാ. അഥ വാ കായേ കായാനുപസ്സനാ, ന അഞ്ഞധമ്മാനുപസ്സനാതി വുത്തം ഹോതി. അനിച്ചദുക്ഖാനത്താസുഭഭൂതേ കായേ ന നിച്ചസുഖത്തസുഭാനുപസ്സനാ, അഥ ഖോ അനിച്ചദുക്ഖാനത്താസുഭതോ കായസ്സേവ അനുപസ്സനാ. അഥ വാ കായേ അഹന്തി വാ മമന്തി വാ ഇത്ഥീതി വാ പുരിസോതി വാ ഗഹേതബ്ബസ്സ കസ്സചി അനനുപസ്സനതോ തസ്സേവ കായമത്തസ്സ അനുപസ്സനാതി വുത്തം ഹോതി. ഉപരി വേദനാസു വേദനാനുപസ്സനാതിആദീസു തീസുപി ഏസേവ നയോ. സതിയേവ ഉപട്ഠാനം സതിപട്ഠാനം, കായാനുപസ്സനായ സമ്പയുത്തം സതിപട്ഠാനം കായാനുപസ്സനാസതിപട്ഠാനം, തസ്സ ഭാവനാ കായാനുപസ്സനാസതിപട്ഠാനഭാവനാ.
Mātikāya kāyādīnaṃ padānaṃ abhāvepi imassa catukkassa kāyānupassanāvasena vuttattā idāni vattabbaṃ ‘‘kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā’’ti vacanaṃ sandhāya kāyapadaniddeso kato. Kāye kāyānupassanāti bahuvidhe kāye tassa tassa kāyassa anupassanā. Atha vā kāye kāyānupassanā, na aññadhammānupassanāti vuttaṃ hoti. Aniccadukkhānattāsubhabhūte kāye na niccasukhattasubhānupassanā, atha kho aniccadukkhānattāsubhato kāyasseva anupassanā. Atha vā kāye ahanti vā mamanti vā itthīti vā purisoti vā gahetabbassa kassaci ananupassanato tasseva kāyamattassa anupassanāti vuttaṃ hoti. Upari vedanāsu vedanānupassanātiādīsu tīsupi eseva nayo. Satiyeva upaṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ, kāyānupassanāya sampayuttaṃ satipaṭṭhānaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, tassa bhāvanā kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā.
൧൬൭. തം കായന്തി അനിദ്ദിട്ഠേപി നാമരൂപകായേ കായസദ്ദേന തസ്സാപി സങ്ഗഹിതത്താ നിദ്ദിട്ഠം വിയ കത്വാ വുത്തം. അനിച്ചാനുപസ്സനാദയോ ഹി നാമരൂപകായേ ഏവ ലബ്ഭന്തി, ന നിമിത്തകായേ. അനുപസ്സനാ ച ഭാവനാ ച വുത്തത്ഥാ ഏവ. ദീഘം അസ്സാസപസ്സാസവസേനാതിആദി ആനാപാനസ്സതിഭാവനായ ആനിസംസം ദസ്സേതും വുത്തം. തസ്സാ ഹി സതിവേപുല്ലതാഞാണവേപുല്ലതാ ച ആനിസംസോ. തത്ഥ ചിത്തസ്സ ഏകഗ്ഗതം അവിക്ഖേപം പജാനതോതി പടിലദ്ധജ്ഝാനസ്സ വിപസ്സനാകാലേ ചിത്തേകഗ്ഗതം സന്ധായ വുത്തം. വിദിതാ വേദനാതി സാമഞ്ഞതോ ഉദയദസ്സനേന വിദിതാ വേദനാ. വിദിതാ ഉപട്ഠഹന്തീതി ഖയതോ വയതോ സുഞ്ഞതോ വിദിതാ ഉപട്ഠഹന്തി. വിദിതാ അബ്ഭത്ഥം ഗച്ഛന്തീതി സാമഞ്ഞതോ വയദസ്സനേന വിദിതാ വിനാസം ഗച്ഛന്തി, ഭിജ്ജന്തീതി അത്ഥോ. സഞ്ഞാവിതക്കേസുപി ഏസേവ നയോ. ഇമേസു പന തീസു വുത്തേസു സേസാ രൂപധമ്മാപി വുത്താ ഹോന്തി. കസ്മാ പന ഇമേ തയോ ഏവ വുത്താതി ചേ? ദുപ്പരിഗ്ഗഹത്താ. വേദനാസു താവ സുഖദുക്ഖാ പാകടാ, ഉപേക്ഖാ പന സുഖുമാ ദുപ്പരിഗ്ഗഹാ, ന സുട്ഠു പാകടാ. സാപി ചസ്സ പാകടാ ഹോതി, സഞ്ഞാ ആകാരമത്തഗ്ഗാഹകത്താ ന യഥാസഭാവഗ്ഗാഹിനീ . സാ ച സഭാവസാമഞ്ഞലക്ഖണഗ്ഗാഹകേന വിപസ്സനാഞാണേന സമ്പയുത്താ അതി വിയ അപാകടാ. സാപി ചസ്സ പാകടാ ഹോതി, വിതക്കോ ഞാണപതിരൂപകത്താ ഞാണതോ വിസും കത്വാ ദുപ്പരിഗ്ഗഹോ. ഞാണപതിരൂപകോ ഹി വിതക്കോ. യഥാഹ – ‘‘യാ ചാവുസോ വിസാഖ, സമ്മാദിട്ഠി യോ ച സമ്മാസങ്കപ്പോ, ഇമേ ധമ്മാ പഞ്ഞാക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹിതാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൨). സോപി ചസ്സ വിതക്കോ പാകടോ ഹോതീതി ഏവം ദുപ്പരിഗ്ഗഹേസു വുത്തേസു സേസാ വുത്താവ ഹോന്തീതി. ഇമേസം പന പദാനം നിദ്ദേസേ കഥം വിദിതാ വേദനാ ഉപ്പജ്ജന്തീതി പുച്ഛിത്വാ തം അവിസ്സജ്ജേത്വാവ വേദനുപ്പാദസ്സ വിദിതത്തേയേവ വിസ്സജ്ജിതേ വേദനായ വിദിതത്തം വിസ്സജ്ജിതം ഹോതീതി കഥം വേദനായ ഉപ്പാദോ വിദിതോ ഹോതീതിആദിമാഹ. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ. അവിജ്ജാസമുദയാ അവിജ്ജാനിരോധാതിആദയോ ഹേട്ഠാ വുത്തത്ഥാ ഏവ. ഇമിനാവ നയേന സഞ്ഞാവിതക്കാപി വേദിതബ്ബാ. വിതക്കവാരേ പന ‘‘ഫസ്സസമുദയാ ഫസ്സനിരോധാ’’തി അവത്വാ ഫസ്സട്ഠാനേ സഞ്ഞാസമുദയാ സഞ്ഞാനിരോധാതി വുത്തം. തം കസ്മാ ഇതി ചേ? സഞ്ഞാമൂലകത്താ വിതക്കസ്സ. ‘‘സഞ്ഞാനാനത്തം പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതി സങ്കപ്പനാനത്ത’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൫൯) ഹി വുത്തം.
167. Taṃ kāyanti aniddiṭṭhepi nāmarūpakāye kāyasaddena tassāpi saṅgahitattā niddiṭṭhaṃ viya katvā vuttaṃ. Aniccānupassanādayo hi nāmarūpakāye eva labbhanti, na nimittakāye. Anupassanā ca bhāvanā ca vuttatthā eva. Dīghaṃ assāsapassāsavasenātiādi ānāpānassatibhāvanāya ānisaṃsaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tassā hi sativepullatāñāṇavepullatā ca ānisaṃso. Tattha cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānatoti paṭiladdhajjhānassa vipassanākāle cittekaggataṃ sandhāya vuttaṃ. Viditā vedanāti sāmaññato udayadassanena viditā vedanā. Viditā upaṭṭhahantīti khayato vayato suññato viditā upaṭṭhahanti. Viditā abbhatthaṃ gacchantīti sāmaññato vayadassanena viditā vināsaṃ gacchanti, bhijjantīti attho. Saññāvitakkesupi eseva nayo. Imesu pana tīsu vuttesu sesā rūpadhammāpi vuttā honti. Kasmā pana ime tayo eva vuttāti ce? Duppariggahattā. Vedanāsu tāva sukhadukkhā pākaṭā, upekkhā pana sukhumā duppariggahā, na suṭṭhu pākaṭā. Sāpi cassa pākaṭā hoti, saññā ākāramattaggāhakattā na yathāsabhāvaggāhinī . Sā ca sabhāvasāmaññalakkhaṇaggāhakena vipassanāñāṇena sampayuttā ati viya apākaṭā. Sāpi cassa pākaṭā hoti, vitakko ñāṇapatirūpakattā ñāṇato visuṃ katvā duppariggaho. Ñāṇapatirūpako hi vitakko. Yathāha – ‘‘yā cāvuso visākha, sammādiṭṭhi yo ca sammāsaṅkappo, ime dhammā paññākkhandhe saṅgahitā’’ti (ma. ni. 1.462). Sopi cassa vitakko pākaṭo hotīti evaṃ duppariggahesu vuttesu sesā vuttāva hontīti. Imesaṃ pana padānaṃ niddese kathaṃ viditā vedanā uppajjantīti pucchitvā taṃ avissajjetvāva vedanuppādassa viditatteyeva vissajjite vedanāya viditattaṃ vissajjitaṃ hotīti kathaṃ vedanāya uppādo vidito hotītiādimāha. Sesesupi eseva nayo. Avijjāsamudayā avijjānirodhātiādayo heṭṭhā vuttatthā eva. Imināva nayena saññāvitakkāpi veditabbā. Vitakkavāre pana ‘‘phassasamudayā phassanirodhā’’ti avatvā phassaṭṭhāne saññāsamudayā saññānirodhāti vuttaṃ. Taṃ kasmā iti ce? Saññāmūlakattā vitakkassa. ‘‘Saññānānattaṃ paṭicca uppajjati saṅkappanānatta’’nti (dī. ni. 3.359) hi vuttaṃ.
അനിച്ചതോ മനസികരോതോതിആദീസു ച ‘‘വേദനം അനിച്ചതോ മനസികരോതോ’’തിആദിനാ നയേന തസ്മിം തസ്മിം വാരേ സോ സോയേവ ധമ്മോ യോജേതബ്ബോ. യസ്മാ പന വിപസ്സനാസമ്പയുത്താ വേദനാ വിപസ്സനാകിച്ചകരണേ അസമത്ഥത്താ വിപസ്സനായ അനുപകാരികാ, തസ്മായേവ ച ബോധിപക്ഖിയധമ്മേസു നാഗതാ. വിപസ്സനാസമ്പയുത്തായ പന സഞ്ഞായ കിച്ചമേവ അപരിബ്യത്തം, തസ്മാ സാ വിപസ്സനായ ഏകന്തമനുപകാരികാ ഏവ. വിതക്കം പന വിനാ വിപസ്സനാകിച്ചമേവ നത്ഥി. വിതക്കസഹായാ ഹി വിപസ്സനാ സകകിച്ചം കരോതി. യഥാഹ –
Aniccato manasikarototiādīsu ca ‘‘vedanaṃ aniccato manasikaroto’’tiādinā nayena tasmiṃ tasmiṃ vāre so soyeva dhammo yojetabbo. Yasmā pana vipassanāsampayuttā vedanā vipassanākiccakaraṇe asamatthattā vipassanāya anupakārikā, tasmāyeva ca bodhipakkhiyadhammesu nāgatā. Vipassanāsampayuttāya pana saññāya kiccameva aparibyattaṃ, tasmā sā vipassanāya ekantamanupakārikā eva. Vitakkaṃ pana vinā vipassanākiccameva natthi. Vitakkasahāyā hi vipassanā sakakiccaṃ karoti. Yathāha –
‘‘പഞ്ഞാ അത്തനോ ധമ്മതായ അനിച്ചം ദുക്ഖമനത്താതി ആരമ്മണം നിച്ഛേതും ന സക്കോതി, വിതക്കേ പന ആകോടേത്വാ ആകോടേത്വാ ദേന്തേ സക്കോതി. കഥം? യഥാ ഹി ഹേരഞ്ഞികോ കഹാപണം ഹത്ഥേ ഠപേത്വാ സബ്ബഭാഗേസു ഓലോകേതുകാമോ സമാനോപി ന ചക്ഖുതലേനേവ പരിവത്തേതും സക്കോതി, അങ്ഗുലിപബ്ബേഹി പന പരിവത്തേത്വാ പരിവത്തേത്വാ ഇതോ ചിതോ ച ഓലോകേതും സക്കോതി, ഏവമേവ ന പഞ്ഞാ അത്തനോ ധമ്മതായ അനിച്ചാദിവസേന ആരമ്മണം നിച്ഛേതും സക്കോതി, അഭിനിരോപനലക്ഖണേന പന ആഹനനപരിയാഹനനരസേന വിതക്കേന ആകോടേന്തേന വിയ പരിവത്തേന്തേന വിയ ച ആദായാദായ ദിന്നമേവ നിച്ഛേതും സക്കോതീ’’തി (വിസുദ്ധി॰ ൨.൫൬൮).
‘‘Paññā attano dhammatāya aniccaṃ dukkhamanattāti ārammaṇaṃ nicchetuṃ na sakkoti, vitakke pana ākoṭetvā ākoṭetvā dente sakkoti. Kathaṃ? Yathā hi heraññiko kahāpaṇaṃ hatthe ṭhapetvā sabbabhāgesu oloketukāmo samānopi na cakkhutaleneva parivattetuṃ sakkoti, aṅgulipabbehi pana parivattetvā parivattetvā ito cito ca oloketuṃ sakkoti, evameva na paññā attano dhammatāya aniccādivasena ārammaṇaṃ nicchetuṃ sakkoti, abhiniropanalakkhaṇena pana āhananapariyāhananarasena vitakkena ākoṭentena viya parivattentena viya ca ādāyādāya dinnameva nicchetuṃ sakkotī’’ti (visuddhi. 2.568).
തസ്മാ വേദനാസഞ്ഞാനം വിപസ്സനായ അനുപകാരത്താ ലക്ഖണമത്തവസേനേവ ദസ്സേതും ‘‘വേദനായ സഞ്ഞായാ’’തി തത്ഥ തത്ഥ ഏകവചനേന നിദ്ദേസോ കതോ. യത്തകോ പന വിപസ്സനായ ഭേദോ, തത്തകോ ഏവ വിതക്കസ്സാതി ദസ്സേതും ‘‘വിതക്കാന’’ന്തി തത്ഥ തത്ഥ ബഹുവചനേന നിദ്ദേസോ കതോതി വത്തും യുജ്ജതി.
Tasmā vedanāsaññānaṃ vipassanāya anupakārattā lakkhaṇamattavaseneva dassetuṃ ‘‘vedanāya saññāyā’’ti tattha tattha ekavacanena niddeso kato. Yattako pana vipassanāya bhedo, tattako eva vitakkassāti dassetuṃ ‘‘vitakkāna’’nti tattha tattha bahuvacanena niddeso katoti vattuṃ yujjati.
൧൬൮. പുന ദീഘം അസ്സാസപസ്സാസവസേനാതിആദി ആനാപാനസ്സതിഭാവനായ സമ്പത്തിം ഭാവനാഫലഞ്ച ദസ്സേതും വുത്തം. തത്ഥ സമോധാനേതീതി ആരമ്മണം ഠപേതി, ആരമ്മണം പതിട്ഠാപേതീതി വാ അത്ഥോ. സമോദഹനബ്യാപാരാഭാവേപി ഭാവനാപാരിപൂരിയാ ഏവ സമോദഹതി നാമ. ഗോചരന്തി വിപസ്സനാക്ഖണേ സങ്ഖാരാരമ്മണം, മഗ്ഗക്ഖണേ ഫലക്ഖണേ ച നിബ്ബാനാരമ്മണം. സമത്ഥന്തി സമമേവ അത്ഥോ, സമസ്സ വാ അത്ഥോതി സമത്ഥോ. തം സമത്ഥം. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ. മഗ്ഗം സമോധാനേതീതി മഗ്ഗഫലക്ഖണേയേവ ഗോചരം നിബ്ബാനമേവ. അയം പുഗ്ഗലോതി ആനാപാനസ്സതിഭാവനം അനുയുത്തോ യോഗാവചരോവ. ഇമസ്മിം ആരമ്മണേതി ഏത്ഥ പന ‘‘കായേ’’തിപദേന സങ്ഗഹിതേ നാമരൂപകായസങ്ഖാതേ സങ്ഖതാരമ്മണേ തേനേവ കമേന മഗ്ഗേ നിബ്ബാനാരമ്മണേ ച. യം തസ്സാതിആദീഹി ആരമ്മണഗോചരസദ്ദാനം ഏകത്ഥതാ വുത്താ. തസ്സാതി തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ. പജാനാതീതി പുഗ്ഗലോ പജാനനാ പഞ്ഞാതി പുഗ്ഗലോ പഞ്ഞായ പജാനാതീതി വുത്തം ഹോതി. ആരമ്മണസ്സ ഉപട്ഠാനന്തി വിപസ്സനാക്ഖണേ സങ്ഖാരാരമ്മണസ്സ, മഗ്ഗഫലക്ഖണേ നിബ്ബാനാരമ്മണസ്സ ഉപട്ഠാനം സതി. ഏത്ഥ ച കമ്മത്ഥേ സാമിവചനം യഥാ രഞ്ഞോ ഉപട്ഠാനന്തി. അവിക്ഖേപോതി സമാധി. അധിട്ഠാനന്തി യഥാവുത്തസങ്ഖാരാരമ്മണം നിബ്ബാനാരമ്മണഞ്ച . തഞ്ഹി അധിട്ഠാതി ഏത്ഥ ചിത്തന്തി അധിട്ഠാനം. വോദാനന്തി ഞാണം. തഞ്ഹി വോദായതി വിസുജ്ഝതി തേന ചിത്തന്തി വോദാനം. ലീനപക്ഖികോ സമാധി അലീനഭാവപ്പത്തിയാ സമഭൂതത്താ സമം, ഉദ്ധച്ചപക്ഖികം ഞാണം അനുദ്ധതഭാവപ്പത്തിയാ സമഭൂതത്താ സമം. തേന വിപസ്സനാമഗ്ഗഫലക്ഖണേസു സമഥവിപസ്സനാനം യുഗനദ്ധതാ വുത്താ ഹോതി. സതി പന സബ്ബത്ഥികത്താ തദുഭയസമതായ ഉപകാരികാതി സമം, ആരമ്മണം സമതാധിട്ഠാനത്താ സമം. അനവജ്ജട്ഠോതി വിപസ്സനായ അനവജ്ജസഭാവോ. നിക്ലേസട്ഠോതി മഗ്ഗസ്സ നിക്കിലേസസഭാവോ. നിക്കിലേസട്ഠോതി വാ പാഠോ. വോദാനട്ഠോതി ഫലസ്സ പരിസുദ്ധസഭാവോ. പരമട്ഠോതി നിബ്ബാനസ്സ സബ്ബധമ്മുത്തമസഭാവോ. പടിവിജ്ഝതീതി തം തം സഭാവം അസമ്മോഹതോ പടിവിജ്ഝതി. ഏത്ഥ ച ‘‘ആരമ്മണസ്സ ഉപട്ഠാന’’ന്തിആദീഹി സമ്മാ പടിവേധോ വുത്തോ. ഏത്ഥേവ ച വോദാനട്ഠപടിവേധസ്സ വുത്തത്താ തേന ഏകലക്ഖണാ അനവജ്ജട്ഠനിക്കിലേസട്ഠപരമട്ഠാ ലക്ഖണഹാരവസേന വുത്തായേവ ഹോന്തി. യഥാഹ –
168. Puna dīghaṃ assāsapassāsavasenātiādi ānāpānassatibhāvanāya sampattiṃ bhāvanāphalañca dassetuṃ vuttaṃ. Tattha samodhānetīti ārammaṇaṃ ṭhapeti, ārammaṇaṃ patiṭṭhāpetīti vā attho. Samodahanabyāpārābhāvepi bhāvanāpāripūriyā eva samodahati nāma. Gocaranti vipassanākkhaṇe saṅkhārārammaṇaṃ, maggakkhaṇe phalakkhaṇe ca nibbānārammaṇaṃ. Samatthanti samameva attho, samassa vā atthoti samattho. Taṃ samatthaṃ. Sesesupi eseva nayo. Maggaṃ samodhānetīti maggaphalakkhaṇeyeva gocaraṃ nibbānameva. Ayaṃ puggaloti ānāpānassatibhāvanaṃ anuyutto yogāvacarova. Imasmiṃ ārammaṇeti ettha pana ‘‘kāye’’tipadena saṅgahite nāmarūpakāyasaṅkhāte saṅkhatārammaṇe teneva kamena magge nibbānārammaṇe ca. Yaṃ tassātiādīhi ārammaṇagocarasaddānaṃ ekatthatā vuttā. Tassāti tassa puggalassa. Pajānātīti puggalo pajānanā paññāti puggalo paññāya pajānātīti vuttaṃ hoti. Ārammaṇassa upaṭṭhānanti vipassanākkhaṇe saṅkhārārammaṇassa, maggaphalakkhaṇe nibbānārammaṇassa upaṭṭhānaṃ sati. Ettha ca kammatthe sāmivacanaṃ yathā rañño upaṭṭhānanti. Avikkhepoti samādhi. Adhiṭṭhānanti yathāvuttasaṅkhārārammaṇaṃ nibbānārammaṇañca . Tañhi adhiṭṭhāti ettha cittanti adhiṭṭhānaṃ. Vodānanti ñāṇaṃ. Tañhi vodāyati visujjhati tena cittanti vodānaṃ. Līnapakkhiko samādhi alīnabhāvappattiyā samabhūtattā samaṃ, uddhaccapakkhikaṃ ñāṇaṃ anuddhatabhāvappattiyā samabhūtattā samaṃ. Tena vipassanāmaggaphalakkhaṇesu samathavipassanānaṃ yuganaddhatā vuttā hoti. Sati pana sabbatthikattā tadubhayasamatāya upakārikāti samaṃ, ārammaṇaṃ samatādhiṭṭhānattā samaṃ. Anavajjaṭṭhoti vipassanāya anavajjasabhāvo. Niklesaṭṭhoti maggassa nikkilesasabhāvo. Nikkilesaṭṭhoti vā pāṭho. Vodānaṭṭhoti phalassa parisuddhasabhāvo. Paramaṭṭhoti nibbānassa sabbadhammuttamasabhāvo. Paṭivijjhatīti taṃ taṃ sabhāvaṃ asammohato paṭivijjhati. Ettha ca ‘‘ārammaṇassa upaṭṭhāna’’ntiādīhi sammā paṭivedho vutto. Ettheva ca vodānaṭṭhapaṭivedhassa vuttattā tena ekalakkhaṇā anavajjaṭṭhanikkilesaṭṭhaparamaṭṭhā lakkhaṇahāravasena vuttāyeva honti. Yathāha –
‘‘വുത്തമ്ഹി ഏകധമ്മേ, യേ ധമ്മാ ഏകലക്ഖണാ കേചി;
‘‘Vuttamhi ekadhamme, ye dhammā ekalakkhaṇā keci;
വുത്താ ഭവന്തി സബ്ബേ, സോ ഹാരോ ലക്ഖണോ നാമാ’’തി. (നേത്തി॰ ൪.൫ നിദ്ദേസവാര);
Vuttā bhavanti sabbe, so hāro lakkhaṇo nāmā’’ti. (netti. 4.5 niddesavāra);
അനവജ്ജട്ഠോ നിക്കിലേസട്ഠോ ചേത്ഥ അവിക്ഖേപസങ്ഖാതസ്സ സമസ്സ അത്ഥോ പയോജനന്തി സമത്ഥോ, വോദാനട്ഠോ വിപസ്സനാമഗ്ഗവോദാനം സന്ധായ സമമേവ അത്ഥോതി സമത്ഥോ, ഫലവോദാനം സന്ധായ മഗ്ഗവോദാനസങ്ഖാതസ്സ സമസ്സ അത്ഥോതി സമത്ഥോ, പരമട്ഠോ പന സമമേവ അത്ഥോതി വാ നിബ്ബാനപയോജനത്താ സബ്ബസ്സ സമസ്സ അത്ഥോതി വാ സമത്ഥോ, തം വുത്തപ്പകാരം സമഞ്ച സമത്ഥഞ്ച ഏകദേസസരൂപേകസേസം കത്വാ സമത്ഥഞ്ച പടിവിജ്ഝതീതി വുത്തം. ഇന്ദ്രിയബലബോജ്ഝങ്ഗധമ്മാ വിപസ്സനാമഗ്ഗഫലക്ഖണേപി ലബ്ഭന്തി, മഗ്ഗോ ച തിസ്സോ ച വിസുദ്ധിയോ മഗ്ഗഫലക്ഖണേയേവ, വിമോക്ഖോ ച വിജ്ജാ ച ഖയേ ഞാണഞ്ച മഗ്ഗക്ഖണേയേവ, വിമുത്തി ച അനുപ്പാദേ ഞാണഞ്ച ഫലക്ഖണേയേവ, സേസാ വിപസ്സനാക്ഖണേപീതി. ധമ്മവാരേ ഇമേ ധമ്മേ ഇമസ്മിം ആരമ്മണേ സമോധാനേതീതി നിബ്ബാനം ഠപേത്വാ സേസാ യഥായോഗം വേദിതബ്ബാ. ഇദം പന യേഭുയ്യവസേന വുത്തം. അവുത്തത്ഥാ പനേത്ഥ ഹേട്ഠാ വുത്താ ഏവ. ഏകേകചതുക്കവസേനേത്ഥ നിയ്യാനേ ദസ്സിതേപി ചതുക്കന്തോഗധസ്സ ഏകേകസ്സാപി ഭാഗസ്സ നിയ്യാനസ്സ ഉപനിസ്സയത്താ ഏകേകഭാഗവസേന നിയ്യാനം ദസ്സിതം. ന ഹി ഏകേകം വിനാ നിയ്യാനം ഹോതീതി.
Anavajjaṭṭho nikkilesaṭṭho cettha avikkhepasaṅkhātassa samassa attho payojananti samattho, vodānaṭṭho vipassanāmaggavodānaṃ sandhāya samameva atthoti samattho, phalavodānaṃ sandhāya maggavodānasaṅkhātassa samassa atthoti samattho, paramaṭṭho pana samameva atthoti vā nibbānapayojanattā sabbassa samassa atthoti vā samattho, taṃ vuttappakāraṃ samañca samatthañca ekadesasarūpekasesaṃ katvā samatthañca paṭivijjhatīti vuttaṃ. Indriyabalabojjhaṅgadhammā vipassanāmaggaphalakkhaṇepi labbhanti, maggo ca tisso ca visuddhiyo maggaphalakkhaṇeyeva, vimokkho ca vijjā ca khaye ñāṇañca maggakkhaṇeyeva, vimutti ca anuppāde ñāṇañca phalakkhaṇeyeva, sesā vipassanākkhaṇepīti. Dhammavāre ime dhamme imasmiṃ ārammaṇe samodhānetīti nibbānaṃ ṭhapetvā sesā yathāyogaṃ veditabbā. Idaṃ pana yebhuyyavasena vuttaṃ. Avuttatthā panettha heṭṭhā vuttā eva. Ekekacatukkavasenettha niyyāne dassitepi catukkantogadhassa ekekassāpi bhāgassa niyyānassa upanissayattā ekekabhāgavasena niyyānaṃ dassitaṃ. Na hi ekekaṃ vinā niyyānaṃ hotīti.
ദീഘംഅസ്സാസപസ്സാസനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Dīghaṃassāsapassāsaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
൧൬൯. രസ്സനിദ്ദേസേ ഇത്തരസങ്ഖാതേതി പരിത്തസങ്ഖാതേ കാലേ. സേസമേത്ഥ വുത്തനയേന വേദിതബ്ബം.
169. Rassaniddese ittarasaṅkhāteti parittasaṅkhāte kāle. Sesamettha vuttanayena veditabbaṃ.
൧൭൦. സബ്ബകായപടിസംവേദിനിദ്ദേസേ അരൂപധമ്മേസു വേദനായ ഓളാരികത്താ സുഖഗ്ഗഹണത്ഥം പഠമം ഇട്ഠാനിട്ഠാരമ്മണസംവേദികാ വേദനാ വുത്താ, തതോ യം വേദേതി, തം സഞ്ജാനാതീതി ഏവം വേദനാവിസയസ്സ ആകാരഗ്ഗാഹികാ സഞ്ഞാ, തതോ സഞ്ഞാവസേന അഭിസങ്ഖാരികാ ചേതനാ, തതോ ‘‘ഫുട്ഠോ വേദേതി, ഫുട്ഠോ സഞ്ജാനാതി, ഫുട്ഠോ ചേതേതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൯൩) വചനതോ ഫസ്സോ, തതോ സബ്ബേസം സാധാരണലക്ഖണോ മനസികാരോ, ചേതനാദീഹി സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വുത്തോ. ഏവം തീസു ഖന്ധേസു വുത്തേസു തംനിസ്സയോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ വുത്തോവ ഹോതി. നാമഞ്ചാതി വുത്തപ്പകാരം നാമഞ്ച. നാമകായോ ചാതി ഇദം പന നാമേന നിബ്ബാനസ്സപി സങ്ഗഹിതത്താ ലോകുത്തരാനഞ്ച അവിപസ്സനുപഗത്താ തം അപനേതും വുത്തം. ‘‘കായോ’’തി ഹി വചനേന നിബ്ബാനം അപനീതം ഹോതി നിബ്ബാനസ്സ രാസിവിനിമുത്തത്താ. യേ ച വുച്ചന്തി ചിത്തസങ്ഖാരാതി ‘‘സഞ്ഞാ ച വേദനാ ച ചേതസികാ ഏതേ ധമ്മാ ചിത്തപടിബദ്ധാ ചിത്തസങ്ഖാരാ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൭൪; മ॰ നി॰ ൧.൪൬൩) ഏവം വുച്ചമാനാപി ചിത്തസങ്ഖാരാ ഇധ നാമകായേനേവ സങ്ഗഹിതാതി വുത്തം ഹോതി. മഹാഭൂതാതി മഹന്തപാതുഭാവതോ മഹാഭൂതസാമഞ്ഞതോ മഹാപരിഹാരതോ മഹാവികാരതോ മഹന്തഭൂതത്താ ചാതി മഹാഭൂതാ. തേ പന – പഥവീ ആപോ തേജോ വായോതി ചത്താരോ. ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായരൂപന്തി ഉപയോഗത്ഥേ സാമിവചനം, ചത്താരോ മഹാഭൂതേ ഉപാദായ നിസ്സായ അമുഞ്ചിത്വാ പവത്തരൂപന്തി അത്ഥോ. തം പന – ചക്ഖു സോതം ഘാനം ജിവ്ഹാ കായോ രൂപം സദ്ദോ ഗന്ധോ രസോ ഇത്ഥിന്ദ്രിയം പുരിസിന്ദ്രിയം ജീവിതിന്ദ്രിയം ഹദയവത്ഥു ഓജാ കായവിഞ്ഞത്തി വചീവിഞ്ഞത്തി ആകാസധാതു രൂപസ്സ ലഹുതാ മുദുതാ കമ്മഞ്ഞത്താ ഉപചയോ സന്തതി ജരതാ അനിച്ചതാതി ചതുവീസതിവിധം. അസ്സാസോ ച പസ്സാസോ ചാതി പാകതികോയേവ. അസ്സാസപസ്സാസേ നിസ്സായ ഉപ്പന്നം പടിഭാഗനിമിത്തമ്പി തദേവ നാമം ലഭതി പഥവീകസിണാദീനി വിയ. രൂപസരിക്ഖകത്താ രൂപന്തി ച നാമം ലഭതി ‘‘ബഹിദ്ധാ രൂപാനി പസ്സതീ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൨൦൪; ദീ॰ നി॰ ൩.൩൩൮) വിയ. നിമിത്തഞ്ച ഉപനിബന്ധനാതി സതിഉപനിബന്ധനായ നിമിത്തഭൂതം അസ്സാസപസ്സാസാനം ഫുസനട്ഠാനം. യേ ച വുച്ചന്തി കായസങ്ഖാരാതി ‘‘അസ്സാസപസ്സാസാ കായികാ ഏതേ ധമ്മാ കായപടിബദ്ധാ കായസങ്ഖാരാ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൭൧; മ॰ നി॰ ൧.൪൬൩) ഏവം വുച്ചമാനാപി കായസങ്ഖാരാ ഇധ രൂപകായേനേവ സങ്ഗഹിതാതി വുത്തം ഹോതി.
170. Sabbakāyapaṭisaṃvediniddese arūpadhammesu vedanāya oḷārikattā sukhaggahaṇatthaṃ paṭhamaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇasaṃvedikā vedanā vuttā, tato yaṃ vedeti, taṃ sañjānātīti evaṃ vedanāvisayassa ākāraggāhikā saññā, tato saññāvasena abhisaṅkhārikā cetanā, tato ‘‘phuṭṭho vedeti, phuṭṭho sañjānāti, phuṭṭho cetetī’’ti (saṃ. ni. 4.93) vacanato phasso, tato sabbesaṃ sādhāraṇalakkhaṇo manasikāro, cetanādīhi saṅkhārakkhandho vutto. Evaṃ tīsu khandhesu vuttesu taṃnissayo viññāṇakkhandho vuttova hoti. Nāmañcāti vuttappakāraṃ nāmañca. Nāmakāyo cāti idaṃ pana nāmena nibbānassapi saṅgahitattā lokuttarānañca avipassanupagattā taṃ apanetuṃ vuttaṃ. ‘‘Kāyo’’ti hi vacanena nibbānaṃ apanītaṃ hoti nibbānassa rāsivinimuttattā. Ye ca vuccanti cittasaṅkhārāti ‘‘saññā ca vedanā ca cetasikā ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā’’ti (paṭi. ma. 1.174; ma. ni. 1.463) evaṃ vuccamānāpi cittasaṅkhārā idha nāmakāyeneva saṅgahitāti vuttaṃ hoti. Mahābhūtāti mahantapātubhāvato mahābhūtasāmaññato mahāparihārato mahāvikārato mahantabhūtattā cāti mahābhūtā. Te pana – pathavī āpo tejo vāyoti cattāro. Catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpanti upayogatthe sāmivacanaṃ, cattāro mahābhūte upādāya nissāya amuñcitvā pavattarūpanti attho. Taṃ pana – cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo rūpaṃ saddo gandho raso itthindriyaṃ purisindriyaṃ jīvitindriyaṃ hadayavatthu ojā kāyaviññatti vacīviññatti ākāsadhātu rūpassa lahutā mudutā kammaññattā upacayo santati jaratā aniccatāti catuvīsatividhaṃ. Assāso ca passāso cāti pākatikoyeva. Assāsapassāse nissāya uppannaṃ paṭibhāganimittampi tadeva nāmaṃ labhati pathavīkasiṇādīni viya. Rūpasarikkhakattā rūpanti ca nāmaṃ labhati ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’tiādīsu (dha. sa. 204; dī. ni. 3.338) viya. Nimittañca upanibandhanāti satiupanibandhanāya nimittabhūtaṃ assāsapassāsānaṃ phusanaṭṭhānaṃ. Ye ca vuccanti kāyasaṅkhārāti ‘‘assāsapassāsā kāyikā ete dhammā kāyapaṭibaddhā kāyasaṅkhārā’’ti (paṭi. ma. 1.171; ma. ni. 1.463) evaṃ vuccamānāpi kāyasaṅkhārā idha rūpakāyeneva saṅgahitāti vuttaṃ hoti.
തേ കായാ പടിവിദിതാ ഹോന്തീതി ഝാനക്ഖണേ അസ്സാസപസ്സാസനിമിത്തകായാ വിപസ്സനാക്ഖണേ അവസേസരൂപാരൂപകായാ ആരമ്മണതോ പടിവിദിതാ ഹോന്തി, മഗ്ഗക്ഖണേ അസമ്മോഹതോ പടിവിദിതാ ഹോന്തി. അസ്സാസപസ്സാസവസേന പടിലദ്ധജ്ഝാനസ്സ യോഗിസ്സ ഉപ്പന്നവിപസ്സനാമഗ്ഗേപി സന്ധായ ദീഘം അസ്സാസപസ്സാസവസേനാതിആദി വുത്തം.
Tekāyā paṭividitā hontīti jhānakkhaṇe assāsapassāsanimittakāyā vipassanākkhaṇe avasesarūpārūpakāyā ārammaṇato paṭividitā honti, maggakkhaṇe asammohato paṭividitā honti. Assāsapassāsavasena paṭiladdhajjhānassa yogissa uppannavipassanāmaggepi sandhāya dīghaṃ assāsapassāsavasenātiādi vuttaṃ.
ആവജ്ജതോ പജാനതോതിആദീനി സീലകഥായം വുത്തത്ഥാനി. തേ വുത്തപ്പകാരേ കായേ അന്തോകരിത്വാ ‘‘സബ്ബകായപടിസംവേദീ’’തി വുത്തം.
Āvajjato pajānatotiādīni sīlakathāyaṃ vuttatthāni. Te vuttappakāre kāye antokaritvā ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī’’ti vuttaṃ.
സബ്ബകായപടിസംവേദീ അസ്സാസപസ്സാസാനം സംവരട്ഠേനാതിആദീസു ‘‘സബ്ബകായപടിസംവേദീ’’തിവുത്തഅസ്സാസപസ്സാസതോ ഉപ്പന്നജ്ഝാനവിപസ്സനാമഗ്ഗേസു സംവരോയേവ സംവരട്ഠേന സീലവിസുദ്ധി. അവിക്ഖേപോയേവ അവിക്ഖേപട്ഠേന ചിത്തവിസുദ്ധി. പഞ്ഞായേവ ദസ്സനട്ഠേന ദിട്ഠിവിസുദ്ധി. ഝാനവിപസ്സനാസു വിരതിഅഭാവേപി പാപാഭാവമത്തമേവ സംവരോ നാമാതി വേദിതബ്ബം.
Sabbakāyapaṭisaṃvedī assāsapassāsānaṃ saṃvaraṭṭhenātiādīsu ‘‘sabbakāyapaṭisaṃvedī’’tivuttaassāsapassāsato uppannajjhānavipassanāmaggesu saṃvaroyeva saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi. Avikkhepoyeva avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi. Paññāyeva dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Jhānavipassanāsu viratiabhāvepi pāpābhāvamattameva saṃvaro nāmāti veditabbaṃ.
൧൭൧. പസ്സമ്ഭയന്തിആദീനം നിദ്ദേസേ കായികാതി രൂപകായേ ഭവാ. കായപടിബദ്ധാതി കായം പടിബദ്ധാ കായം നിസ്സിതാ, കായേ സതി ഹോന്തി, അസതി ന ഹോന്തി, തസ്മായേവ തേ കായേന സങ്ഖരീയന്തീതി കായസങ്ഖാരാ. പസ്സമ്ഭേന്തോതി നിബ്ബാപേന്തോ സന്നിസീദാപേന്തോ. പസ്സമ്ഭനവചനേനേവ ഓളാരികാനം പസ്സമ്ഭനം സിദ്ധം. നിരോധേന്തോതി ഓളാരികാനം അനുപ്പാദനേന നിരോധേന്തോ. വൂപസമേന്തോതി ഓളാരികേയേവ ഏകസന്തതിപരിണാമനയേന സന്തഭാവം നയന്തോ. സിക്ഖതീതി അധികാരവസേന അസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീതി സമ്ബന്ധോ, തിസ്സോ സിക്ഖാ സിക്ഖതീതി വാ അത്ഥോ.
171.Passambhayantiādīnaṃ niddese kāyikāti rūpakāye bhavā. Kāyapaṭibaddhāti kāyaṃ paṭibaddhā kāyaṃ nissitā, kāye sati honti, asati na honti, tasmāyeva te kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā. Passambhentoti nibbāpento sannisīdāpento. Passambhanavacaneneva oḷārikānaṃ passambhanaṃ siddhaṃ. Nirodhentoti oḷārikānaṃ anuppādanena nirodhento. Vūpasamentoti oḷārikeyeva ekasantatipariṇāmanayena santabhāvaṃ nayanto. Sikkhatīti adhikāravasena assasissāmīti sikkhatīti sambandho, tisso sikkhā sikkhatīti vā attho.
ഇദാനി ഓളാരികപസ്സമ്ഭനം ദസ്സേതും യഥാരൂപേഹീതിആദിമാഹ. തത്ഥ യഥാരൂപേഹീതി യാദിസേഹി. ആനമനാതി പച്ഛതോ നമനാ. വിനമനാതി ഉഭയപസ്സതോ നമനാ. സന്നമനാതി സബ്ബതോപി നമന്തസ്സ സുട്ഠു നമനാ. പണമനാതി പുരതോ നമനാ. ഇഞ്ജനാതി കമ്പനാ. ഫന്ദനാതി ഈസകം ചലനാ. പകമ്പനാതി ഭുസം കമ്പനാ. യഥാരൂപേഹി കായസങ്ഖാരേഹി കായസ്സ ആനമനാ…പേ॰… പകമ്പനാ, തഥാരൂപം കായസങ്ഖാരം പസ്സമ്ഭയന്തി ച, യാ കായസ്സ ആനമനാ…പേ॰… പകമ്പനാ, തഞ്ച പസ്സമ്ഭയന്തി ച സമ്ബന്ധോ കാതബ്ബോ. കായസങ്ഖാരേസു ഹി പസ്സമ്ഭിതേസു കായസ്സ ആനമനാദയോ ച പസ്സമ്ഭിതായേവ ഹോന്തീതി. യഥാരൂപേഹി കായസങ്ഖാരേഹി കായസ്സ ന ആനമനാദികാ ഹോതി, തഥാരൂപം സന്തം സുഖുമമ്പി കായസങ്ഖാരം പസ്സമ്ഭയന്തി ച, യാ കായസ്സ ന ആനമനാദികാ, തഞ്ച സന്തം സുഖുമം പസ്സമ്ഭയന്തി ച സമ്ബന്ധതോ വേദിതബ്ബം. സന്തം സുഖുമന്തി ച ഭാവനപുംസകവചനമേതം. ഇതി കിരാതി ഏത്ഥ ഇതി ഏവമത്ഥേ, കിര യദിഅത്ഥേ. യദി ഏവം സുഖുമകേപി അസ്സാസപസ്സാസേ പസ്സമ്ഭയം അസ്സസിസ്സാമി പസ്സസിസ്സാമീതി സിക്ഖതീതി ചോദകേന ചോദനാ ആരദ്ധാ ഹോതി. അഥ വാ കിരാതി ചോദകവചനത്താ അസദ്ദഹനത്ഥേ അസഹനത്ഥേ പരോക്ഖത്ഥേ ച യുജ്ജതിയേവ, ഏവം സുഖുമാനമ്പി പസ്സമ്ഭനം സിക്ഖതീതി ന സദ്ദഹാമി ന സഹാമി അപച്ചക്ഖം മേതി വുത്തം ഹോതി.
Idāni oḷārikapassambhanaṃ dassetuṃ yathārūpehītiādimāha. Tattha yathārūpehīti yādisehi. Ānamanāti pacchato namanā. Vinamanāti ubhayapassato namanā. Sannamanāti sabbatopi namantassa suṭṭhu namanā. Paṇamanāti purato namanā. Iñjanāti kampanā. Phandanāti īsakaṃ calanā. Pakampanāti bhusaṃ kampanā. Yathārūpehi kāyasaṅkhārehi kāyassa ānamanā…pe… pakampanā, tathārūpaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhayanti ca, yā kāyassa ānamanā…pe… pakampanā, tañca passambhayanti ca sambandho kātabbo. Kāyasaṅkhāresu hi passambhitesu kāyassa ānamanādayo ca passambhitāyeva hontīti. Yathārūpehi kāyasaṅkhārehi kāyassa na ānamanādikā hoti, tathārūpaṃ santaṃ sukhumampi kāyasaṅkhāraṃ passambhayanti ca, yā kāyassa na ānamanādikā, tañca santaṃ sukhumaṃ passambhayanti ca sambandhato veditabbaṃ. Santaṃ sukhumanti ca bhāvanapuṃsakavacanametaṃ. Iti kirāti ettha iti evamatthe, kira yadiatthe. Yadi evaṃ sukhumakepi assāsapassāse passambhayaṃ assasissāmi passasissāmīti sikkhatīti codakena codanā āraddhā hoti. Atha vā kirāti codakavacanattā asaddahanatthe asahanatthe parokkhatthe ca yujjatiyeva, evaṃ sukhumānampi passambhanaṃ sikkhatīti na saddahāmi na sahāmi apaccakkhaṃ meti vuttaṃ hoti.
ഏവം സന്തേതി ഏവം സുഖുമാനം പസ്സമ്ഭനേ സന്തേ. വാതൂപലദ്ധിയാ ച പഭാവനാ ന ഹോതീതി അസ്സാസപസ്സാസവാതസ്സ ഉപലദ്ധിയാ. ഉപലദ്ധീതി വിഞ്ഞാണം. അസ്സാസപസ്സാസവാതം ഉപലബ്ഭമാനസ്സ തദാരമ്മണസ്സ ഭാവനാവിഞ്ഞാണസ്സ പഭാവനാ ഉപ്പാദനാ ന ഹോതി, തസ്സ ആരമ്മണസ്സ ഭാവനാ ന ഹോതീതി അത്ഥോ. അസ്സാസപസ്സാസാനഞ്ച പഭാവനാ ന ഹോതീതി ഭാവനായ സുഖുമകാനമ്പി അസ്സാസപസ്സാസാനം നിരോധനതോ തേസഞ്ച ഉപ്പാദനാ പവത്തനാ ന ഹോതീതി അത്ഥോ. ആനാപാനസ്സതിയാ ച പഭാവനാ ന ഹോതീതി അസ്സാസപസ്സാസാഭാവതോയേവ തദാരമ്മണായ ഭാവനാവിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തായ സതിയാ ച പവത്തനാ ന ഹോതി. തസ്മായേവ തംസമ്പയുത്തസ്സ ആനാപാനസ്സതിസമാധിസ്സ ച ഭാവനാ ന ഹോതി. ന ച നം തന്തി ഏത്ഥ ച നന്തി നിപാതമത്തം ‘‘ഭിക്ഖു ച ന’’ന്തിആദീസു (പാരാ॰ ൨൭൩) വിയ. തം വുത്തവിധിം സമാപത്തിം പണ്ഡിതാ ന സമാപജ്ജന്തിപി തതോ ന വുട്ഠഹന്തിപീതി സമ്ബന്ധോ. ചോദനാപക്ഖസ്സ പരിഹാരവചനേ ഇതി കിരാതി ഏവമേവ. ഏത്ഥ ഏവകാരത്ഥേ കിരസദ്ദോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏവം സന്തേതി ഏവം പസ്സമ്ഭനേ സന്തേ ഏവ.
Evaṃ santeti evaṃ sukhumānaṃ passambhane sante. Vātūpaladdhiyā ca pabhāvanā na hotīti assāsapassāsavātassa upaladdhiyā. Upaladdhīti viññāṇaṃ. Assāsapassāsavātaṃ upalabbhamānassa tadārammaṇassa bhāvanāviññāṇassa pabhāvanā uppādanā na hoti, tassa ārammaṇassa bhāvanā na hotīti attho. Assāsapassāsānañca pabhāvanā na hotīti bhāvanāya sukhumakānampi assāsapassāsānaṃ nirodhanato tesañca uppādanā pavattanā na hotīti attho. Ānāpānassatiyā ca pabhāvanā na hotīti assāsapassāsābhāvatoyeva tadārammaṇāya bhāvanāviññāṇasampayuttāya satiyā ca pavattanā na hoti. Tasmāyeva taṃsampayuttassa ānāpānassatisamādhissa ca bhāvanā na hoti. Na ca naṃ tanti ettha ca nanti nipātamattaṃ ‘‘bhikkhu ca na’’ntiādīsu (pārā. 273) viya. Taṃ vuttavidhiṃ samāpattiṃ paṇḍitā na samāpajjantipi tato na vuṭṭhahantipīti sambandho. Codanāpakkhassa parihāravacane iti kirāti evameva. Ettha evakāratthe kirasaddo daṭṭhabbo. Evaṃ santeti evaṃ passambhane sante eva.
യഥാ കഥം വിയാതി യഥാ തം വുത്തവിധാനം ഹോതി, തഥാ തം കഥം വിയാതി ഉപമം പുച്ഛതി. ഇദാനി സേയ്യഥാപീതി തം ഉപമം ദസ്സേതി. കംസേതി കംസമയഭാജനേ. നിമിത്തന്തി തേസം സദ്ദാനം ആകാരം. ‘‘നിമിത്ത’’ന്തി ച സാമിഅത്ഥേ ഉപയോഗവചനം, നിമിത്തസ്സാതി അത്ഥോ. സദ്ദനിമിത്തഞ്ച സദ്ദതോ അനഞ്ഞം. സുഗ്ഗഹിതത്താതി സുട്ഠു ഉഗ്ഗഹിതത്താ. സുഗഹിതത്താതിപി പാഠോ, സുട്ഠു ഗഹിതത്താതി അത്ഥോ. സുമനസികതത്താതി സുട്ഠു ആവജ്ജിതത്താ. സൂപധാരിതത്താതി സുട്ഠു ചിത്തേ ഠപിതത്താ. സുഖുമസദ്ദനിമിത്താരമ്മണതാപീതി തദാ സുഖുമാനമ്പി സദ്ദാനം നിരുദ്ധത്താ അനുഗ്ഗഹിതസദ്ദനിമിത്തസ്സ അനാരമ്മണമ്പി സുഖുമതരം സദ്ദനിമിത്തം ആരമ്മണം കത്വാ സുഖുമതരം സദ്ദനിമിത്താരമ്മണമ്പി ചിത്തം പവത്തതി, സുഖുമതരസദ്ദനിമിത്താരമ്മണഭാവതോപീതി വാ അത്ഥോ. ഇമിനാവ നയേന അപ്പനായമ്പി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Yathā kathaṃ viyāti yathā taṃ vuttavidhānaṃ hoti, tathā taṃ kathaṃ viyāti upamaṃ pucchati. Idāni seyyathāpīti taṃ upamaṃ dasseti. Kaṃseti kaṃsamayabhājane. Nimittanti tesaṃ saddānaṃ ākāraṃ. ‘‘Nimitta’’nti ca sāmiatthe upayogavacanaṃ, nimittassāti attho. Saddanimittañca saddato anaññaṃ. Suggahitattāti suṭṭhu uggahitattā. Sugahitattātipi pāṭho, suṭṭhu gahitattāti attho. Sumanasikatattāti suṭṭhu āvajjitattā. Sūpadhāritattāti suṭṭhu citte ṭhapitattā. Sukhumasaddanimittārammaṇatāpīti tadā sukhumānampi saddānaṃ niruddhattā anuggahitasaddanimittassa anārammaṇampi sukhumataraṃ saddanimittaṃ ārammaṇaṃ katvā sukhumataraṃ saddanimittārammaṇampi cittaṃ pavattati, sukhumatarasaddanimittārammaṇabhāvatopīti vā attho. Imināva nayena appanāyampi attho veditabbo.
പസ്സമ്ഭയന്തിആദീസു ‘‘പസ്സമ്ഭയം കായസങ്ഖാര’’ന്തി വുത്താ അസ്സാസപസ്സാസാ കായോതി വാ ‘‘പസ്സമ്ഭയം കായസങ്ഖാര’’ന്തി ഏത്ഥ അസ്സാസപസ്സാസാ കായോതി വാ യോജനാ വേദിതബ്ബാ. ഭാവനാവിസുദ്ധിയാ കായസങ്ഖാരേ പസ്സമ്ഭമാനേപി ഓളാരികം കായസങ്ഖാരം പസ്സമ്ഭേമീതി യോഗിനോ ആഭോഗേ സതി തേനാദരേന അതിവിയ പസ്സമ്ഭതി. അനുപട്ഠഹന്തമ്പി സുഖുമം സുആനയം ഹോതി.
Passambhayantiādīsu ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti vuttā assāsapassāsā kāyoti vā ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti ettha assāsapassāsā kāyoti vā yojanā veditabbā. Bhāvanāvisuddhiyā kāyasaṅkhāre passambhamānepi oḷārikaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhemīti yogino ābhoge sati tenādarena ativiya passambhati. Anupaṭṭhahantampi sukhumaṃ suānayaṃ hoti.
അട്ഠ അനുപസ്സനാഞാണാനീതി ‘‘ദീഘം രസ്സം സബ്ബകായപടിസംവേദീ പസ്സമ്ഭയം കായസങ്ഖാര’’ന്തി വുത്തേസു ചതൂസു വത്ഥൂസു അസ്സാസവസേന ചതസ്സോ, പസ്സാസവസേന ചതസ്സോതി അട്ഠ അനുപസ്സനാഞാണാനി. അട്ഠ ച ഉപട്ഠാനാനുസ്സതിയോതി ‘‘ദീഘം അസ്സാസവസേന ചിത്തസ്സ ഏകഗ്ഗതം അവിക്ഖേപം പജാനതോ സതി ഉപട്ഠിതാ ഹോതീ’’തിആദിനാ (പടി॰ മ॰ ൧.൧൭൦) നയേന വുത്തേസു ചതൂസു വത്ഥൂസു അസ്സാസവസേന ചതസ്സോ, പസ്സാസവസേന ചതസ്സോതി അട്ഠ ച ഉപട്ഠാനാനുസ്സതിയോ. അട്ഠ ചുപട്ഠാനാനുസ്സതിയോതിപി പാഠോ. ചത്താരി സുത്തന്തികവത്ഥൂനീതി ഭഗവതാ ആനാപാനസ്സതിസുത്തന്തേ (മ॰ നി॰ ൩.൧൪൪ ആദയോ) വുത്തത്താ പഠമചതുക്കവസേന ചത്താരി സുത്തന്തികവത്ഥൂനീതി.
Aṭṭhaanupassanāñāṇānīti ‘‘dīghaṃ rassaṃ sabbakāyapaṭisaṃvedī passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti vuttesu catūsu vatthūsu assāsavasena catasso, passāsavasena catassoti aṭṭha anupassanāñāṇāni. Aṭṭha ca upaṭṭhānānussatiyoti ‘‘dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hotī’’tiādinā (paṭi. ma. 1.170) nayena vuttesu catūsu vatthūsu assāsavasena catasso, passāsavasena catassoti aṭṭha ca upaṭṭhānānussatiyo. Aṭṭha cupaṭṭhānānussatiyotipi pāṭho. Cattāri suttantikavatthūnīti bhagavatā ānāpānassatisuttante (ma. ni. 3.144 ādayo) vuttattā paṭhamacatukkavasena cattāri suttantikavatthūnīti.
പഠമചതുക്കനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Paṭhamacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
൧൭൨. ദുതിയചതുക്കസ്സ പീതിപടിസംവേദിനിദ്ദേസേ ഉപ്പജ്ജതി പീതി പാമോജ്ജന്തി ഏത്ഥ പീതീതി മൂലപദം. പാമോജ്ജന്തി തസ്സ അത്ഥപദം, പമുദിതഭാവോതി അത്ഥോ. യാ പീതി പാമോജ്ജന്തിആദീസു യാ ‘‘പീതീ’’തി ച ‘‘പാമോജ്ജ’’ന്തി ച ഏവമാദീനി നാമാനി ലഭതി, സാ പീതീതി വുത്തം ഹോതി. തത്ഥ പീതീതി സഭാവപദം. പമുദിതസ്സ ഭാവോ പാമോജ്ജം. ആമോദനാകാരോ ആമോദനാ. പമോദനാകാരോ പമോദനാ. യഥാ വാ ഭേസജ്ജാനം വാ തേലാനം വാ ഉണ്ഹോദകസീതോദകാനം വാ ഏകതോകരണം മോദനാതി വുച്ചതി, ഏവമയമ്പി ധമ്മാനം ഏകതോകരണേന മോദനാ, ഉപസഗ്ഗവസേന പന പദം മണ്ഡേത്വാ ആമോദനാ പമോദനാതി വുത്തം. ഹാസേതീതി ഹാസോ, പഹാസേതീതി പഹാസോ, ഹട്ഠപഹട്ഠാകാരാനമേതം അധിവചനം. വിത്തീതി വിത്തം, ധനസ്സേതം നാമം. അയം പന സോമനസ്സപച്ചയത്താ വിത്തിസരിക്ഖതായ വിത്തി. യഥാ ഹി ധനിനോ ധനം പടിച്ച സോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജതി, ഏവം പീതിമതോപി പീതിം പടിച്ച സോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജതി. തസ്മാ ‘‘വിത്തീ’’തി വുത്താ. തുട്ഠിസഭാവസണ്ഠിതായ ഹി പീതിയാ ഏതം നാമം. പീതിമാ പന പുഗ്ഗലോ കായചിത്താനം ഉഗ്ഗതത്താ അബ്ഭുഗ്ഗതത്താ ‘‘ഉദഗ്ഗോ’’തി വുച്ചതി, ഉദഗ്ഗസ്സ ഭാഗോ ഓദഗ്യം. അത്തനോ മനതാ അത്തമനതാ. അനഭിരദ്ധസ്സ ഹി മനോ ദുക്ഖപദട്ഠാനത്താ ന അത്തനോ മനോ നാമ ഹോതി, അഭിരദ്ധസ്സ സുഖപദട്ഠാനത്താ അത്തനോ മനോ നാമ ഹോതി, ഇതി അത്തനോ മനതാ അത്തമനതാ, സകമനതാ സകമനസ്സ ഭാവോതി അത്ഥോ. സാ പന യസ്മാ ന അഞ്ഞസ്സ കസ്സചി അത്തനോ മനതാ, ചിത്തസ്സേവ പനേസോ ഭാവോ ചേതസികോ ധമ്മോ, തസ്മാ അത്തമനതാ ചിത്തസ്സാതി വുത്താ. സേസമേത്ഥ ച ഉപരി ച ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന യോജേത്വാ വേദിതബ്ബം.
172. Dutiyacatukkassa pītipaṭisaṃvediniddese uppajjati pīti pāmojjanti ettha pītīti mūlapadaṃ. Pāmojjanti tassa atthapadaṃ, pamuditabhāvoti attho. Yā pīti pāmojjantiādīsu yā ‘‘pītī’’ti ca ‘‘pāmojja’’nti ca evamādīni nāmāni labhati, sā pītīti vuttaṃ hoti. Tattha pītīti sabhāvapadaṃ. Pamuditassa bhāvo pāmojjaṃ. Āmodanākāro āmodanā. Pamodanākāro pamodanā. Yathā vā bhesajjānaṃ vā telānaṃ vā uṇhodakasītodakānaṃ vā ekatokaraṇaṃ modanāti vuccati, evamayampi dhammānaṃ ekatokaraṇena modanā, upasaggavasena pana padaṃ maṇḍetvā āmodanā pamodanāti vuttaṃ. Hāsetīti hāso, pahāsetīti pahāso, haṭṭhapahaṭṭhākārānametaṃ adhivacanaṃ. Vittīti vittaṃ, dhanassetaṃ nāmaṃ. Ayaṃ pana somanassapaccayattā vittisarikkhatāya vitti. Yathā hi dhanino dhanaṃ paṭicca somanassaṃ uppajjati, evaṃ pītimatopi pītiṃ paṭicca somanassaṃ uppajjati. Tasmā ‘‘vittī’’ti vuttā. Tuṭṭhisabhāvasaṇṭhitāya hi pītiyā etaṃ nāmaṃ. Pītimā pana puggalo kāyacittānaṃ uggatattā abbhuggatattā ‘‘udaggo’’ti vuccati, udaggassa bhāgo odagyaṃ. Attano manatā attamanatā. Anabhiraddhassa hi mano dukkhapadaṭṭhānattā na attano mano nāma hoti, abhiraddhassa sukhapadaṭṭhānattā attano mano nāma hoti, iti attano manatā attamanatā, sakamanatā sakamanassa bhāvoti attho. Sā pana yasmā na aññassa kassaci attano manatā, cittasseva paneso bhāvo cetasiko dhammo, tasmā attamanatā cittassāti vuttā. Sesamettha ca upari ca heṭṭhā vuttanayena yojetvā veditabbaṃ.
൧൭൩. സുഖപടിസംവേദിനിദ്ദേസേ ദ്വേ സുഖാനീതി സമഥവിപസ്സനാഭൂമിദസ്സനത്ഥം വുത്തം. കായികഞ്ഹി സുഖം വിപസ്സനായ ഭൂമി, ചേതസികം സുഖം സമഥസ്സ ച വിപസ്സനായ ച ഭൂമി. കായികന്തി പസാദകായം വിനാ അനുപ്പത്തിതോ കായേ നിയുത്തന്തി കായികം. ചേതസികന്തി അവിപ്പയോഗവസേന ചേതസി നിയുത്തന്തി ചേതസികം. തത്ഥ കായികപദേന ചേതസികം സുഖം പടിക്ഖിപതി, സുഖപദേന കായികം ദുക്ഖം. തഥാ ചേതസികപദേന കായികം സുഖം പടിക്ഖിപതി, സുഖപദേന ചേതസികം ദുക്ഖം. സാതന്തി മധുരം സുമധുരം. സുഖന്തി സുഖമേവ, ന ദുക്ഖം. കായസമ്ഫസ്സജന്തി കായസമ്ഫസ്സേ ജാതം. സാതം സുഖം വേദയിതന്തി സാതം വേദയിതം, ന അസാതം വേദയിതം. സുഖം വേദയിതം, ന ദുക്ഖം വേദയിതം. പരതോ തീണി പദാനി ഇത്ഥിലിങ്ഗവസേന വുത്താനി. സാതാ വേദനാ, ന അസാതാ. സുഖാ വേദനാ, ന ദുക്ഖാതി അയമേവ പനേത്ഥ അത്ഥോ.
173. Sukhapaṭisaṃvediniddese dve sukhānīti samathavipassanābhūmidassanatthaṃ vuttaṃ. Kāyikañhi sukhaṃ vipassanāya bhūmi, cetasikaṃ sukhaṃ samathassa ca vipassanāya ca bhūmi. Kāyikanti pasādakāyaṃ vinā anuppattito kāye niyuttanti kāyikaṃ. Cetasikanti avippayogavasena cetasi niyuttanti cetasikaṃ. Tattha kāyikapadena cetasikaṃ sukhaṃ paṭikkhipati, sukhapadena kāyikaṃ dukkhaṃ. Tathā cetasikapadena kāyikaṃ sukhaṃ paṭikkhipati, sukhapadena cetasikaṃ dukkhaṃ. Sātanti madhuraṃ sumadhuraṃ. Sukhanti sukhameva, na dukkhaṃ. Kāyasamphassajanti kāyasamphasse jātaṃ. Sātaṃ sukhaṃvedayitanti sātaṃ vedayitaṃ, na asātaṃ vedayitaṃ. Sukhaṃ vedayitaṃ, na dukkhaṃ vedayitaṃ. Parato tīṇi padāni itthiliṅgavasena vuttāni. Sātā vedanā, na asātā. Sukhā vedanā, na dukkhāti ayameva panettha attho.
ചേതസികസുഖനിദ്ദേസോ വുത്തപടിപക്ഖനയേന യോജേതബ്ബോ. തേ സുഖാതി ലിങ്ഗവിപല്ലാസോ കതോ, താനി സുഖാനീതി വുത്തം ഹോതി. സേസമേത്ഥ ചതുക്കേ ഹേട്ഠാ പഠമചതുക്കേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ചത്താരി സുത്തന്തികവത്ഥൂനി ദുതിയചതുക്കവസേന വേദിതബ്ബാനീതി.
Cetasikasukhaniddeso vuttapaṭipakkhanayena yojetabbo. Te sukhāti liṅgavipallāso kato, tāni sukhānīti vuttaṃ hoti. Sesamettha catukke heṭṭhā paṭhamacatukke vuttanayeneva veditabbaṃ. Cattāri suttantikavatthūni dutiyacatukkavasena veditabbānīti.
ദുതിയചതുക്കനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Dutiyacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
൧൭൬. തതിയചതുക്കനിദ്ദേസേ ചിത്തന്തി മൂലപദം. വിഞ്ഞാണന്തി അത്ഥപദം. യം ചിത്തന്തിആദി പീതിയം വുത്തനയേന യോജേതബ്ബം. തത്ഥ ചിത്തന്തിആദീസു ചിത്തവിചിത്തതായ ചിത്തം. ആരമ്മണം മിനമാനം ജാനാതീതി മനോ. മാനസന്തി മനോയേവ. ‘‘അന്തലിക്ഖചരോ പാസോ, യ്വായം ചരതി മാനസോ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൧൫൧; മഹാവ॰ ൩൩) ഹി ഏത്ഥ പന സമ്പയുത്തകധമ്മോ മാനസോതി വുത്തോ.
176. Tatiyacatukkaniddese cittanti mūlapadaṃ. Viññāṇanti atthapadaṃ. Yaṃ cittantiādi pītiyaṃ vuttanayena yojetabbaṃ. Tattha cittantiādīsu cittavicittatāya cittaṃ. Ārammaṇaṃ minamānaṃ jānātīti mano. Mānasanti manoyeva. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33) hi ettha pana sampayuttakadhammo mānasoti vutto.
‘‘കഥഞ്ഹി ഭഗവാ തുയ്ഹം, സാവകോ സാസനേ രതോ;
‘‘Kathañhi bhagavā tuyhaṃ, sāvako sāsane rato;
അപ്പത്തമാനസോ സേക്ഖോ, കാലം കയിരാ ജനേ സുതാ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൧൫൯) –
Appattamānaso sekkho, kālaṃ kayirā jane sutā’’ti. (saṃ. ni. 1.159) –
ഏത്ഥ അരഹത്തം മാനസന്തി വുത്തം. ഇധ പന മനോവ മാനസം. ബ്യഞ്ജനവസേന ഹേതം പദം വഡ്ഢിതം.
Ettha arahattaṃ mānasanti vuttaṃ. Idha pana manova mānasaṃ. Byañjanavasena hetaṃ padaṃ vaḍḍhitaṃ.
ഹദയന്തി ചിത്തം. ‘‘ചിത്തം വാ തേ ഖിപിസ്സാമി, ഹദയം വാ തേ ഫാലേസ്സാമീ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൨൩൭; സു॰ നി॰ ആളവകസുത്ത) ഏത്ഥ ഉരോ ഹദയന്തി വുത്തം. ‘‘ഹദയാ ഹദയം മഞ്ഞേ അഞ്ഞായ തച്ഛതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൬൩) ഏത്ഥ ചിത്തം. ‘‘വക്കം ഹദയ’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൭൭; മ॰ നി॰ ൧.൧൧൦) ഏത്ഥ ഹദയവത്ഥു. ഇധ പന ചിത്തമേവ അബ്ഭന്തരട്ഠേന ‘‘ഹദയ’’ന്തി വുത്തം. തദേവ പരിസുദ്ധട്ഠേന പണ്ഡരം. ഭവങ്ഗം സന്ധായേതം വുത്തം. യഥാഹ – ‘‘പഭസ്സരമിദം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തം, തഞ്ച ഖോ ആഗന്തുകേഹി ഉപക്കിലേസേഹി ഉപക്കിലിട്ഠ’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൧.൪൯). തതോ നിക്ഖന്തത്താ പന അകുസലമ്പി ഗങ്ഗായ നിക്ഖന്താ നദീ ഗങ്ഗാ വിയ, ഗോധാവരിതോ നിക്ഖന്താ ഗോധാവരീ വിയ ച ‘‘പണ്ഡര’’ന്ത്വേവ വുത്തം. യസ്മാ പന ആരമ്മണവിജാനനലക്ഖണം ചിത്തം ഉപക്കിലേസേന കിലേസോ ന ഹോതി, സഭാവതോ പരിസുദ്ധമേവ ഹോതി, ഉപക്കിലേസയോഗേ പന സതി ഉപക്കിലിട്ഠം നാമ ഹോതി, തസ്മാപി ‘‘പണ്ഡര’’ന്തി വത്തും യുജ്ജതി.
Hadayanti cittaṃ. ‘‘Cittaṃ vā te khipissāmi, hadayaṃ vā te phālessāmī’’ti (saṃ. ni. 1.237; su. ni. āḷavakasutta) ettha uro hadayanti vuttaṃ. ‘‘Hadayā hadayaṃ maññe aññāya tacchatī’’ti (ma. ni. 1.63) ettha cittaṃ. ‘‘Vakkaṃ hadaya’’nti (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110) ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaraṭṭhena ‘‘hadaya’’nti vuttaṃ. Tadeva parisuddhaṭṭhena paṇḍaraṃ. Bhavaṅgaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yathāha – ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭha’’nti (a. ni. 1.49). Tato nikkhantattā pana akusalampi gaṅgāya nikkhantā nadī gaṅgā viya, godhāvarito nikkhantā godhāvarī viya ca ‘‘paṇḍara’’ntveva vuttaṃ. Yasmā pana ārammaṇavijānanalakkhaṇaṃ cittaṃ upakkilesena kileso na hoti, sabhāvato parisuddhameva hoti, upakkilesayoge pana sati upakkiliṭṭhaṃ nāma hoti, tasmāpi ‘‘paṇḍara’’nti vattuṃ yujjati.
മനോ മനായതനന്തി ഇധ പന മനോഗഹണം മനസ്സേവ ആയതനഭാവദീപനത്ഥം. തേനേതം ദീപേതി – ‘‘നയിദം ദേവായതനം വിയ മനസ്സ ആയതനത്താ മനായതനം, അഥ ഖോ മനോ ഏവ ആയതനം മനായതന’’ന്തി.
Mano manāyatananti idha pana manogahaṇaṃ manasseva āyatanabhāvadīpanatthaṃ. Tenetaṃ dīpeti – ‘‘nayidaṃ devāyatanaṃ viya manassa āyatanattā manāyatanaṃ, atha kho mano eva āyatanaṃ manāyatana’’nti.
ആയതനട്ഠോ ഹേട്ഠാ വുത്തോയേവ. മനതേ ഇതി മനോ, വിജാനാതീതി അത്ഥോ. അട്ഠകഥാചരിയാ പനാഹു – നാളിയാ മിനമാനോ വിയ മഹാതുലായ ധാരയമാനോ വിയ ച ആരമ്മണം ജാനാതീതി മനോ, തദേവ മനനലക്ഖണേ ഇന്ദട്ഠം കാരേതീതി ഇന്ദ്രിയം, മനോവ ഇന്ദ്രിയം മനിന്ദ്രിയം.
Āyatanaṭṭho heṭṭhā vuttoyeva. Manate iti mano, vijānātīti attho. Aṭṭhakathācariyā panāhu – nāḷiyā minamāno viya mahātulāya dhārayamāno viya ca ārammaṇaṃ jānātīti mano, tadeva mananalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, manova indriyaṃ manindriyaṃ.
വിജാനാതീതി വിഞ്ഞാണം. വിഞ്ഞാണമേവ ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ. രുള്ഹിതോ ഖന്ധോ വുത്തോ. രാസട്ഠേന ഹി വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധസ്സ ഏകദേസോ ഏകം വിഞ്ഞാണം. തസ്മാ യഥാ രുക്ഖസ്സ ഏകദേസം ഛിന്ദന്തോ രുക്ഖം ഛിന്ദതീതി വുച്ചതി, ഏവമേവ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധസ്സ ഏകദേസഭൂതം ഏകമ്പി വിഞ്ഞാണം രുള്ഹിതോ ‘‘വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ’’തി വുത്തം. യസ്മാ പന രാസട്ഠോയേവ ഖന്ധട്ഠോ ന ഹോതി, കോട്ഠാസട്ഠോപി ഖന്ധട്ഠോയേവ, തസ്മാ കോട്ഠാസട്ഠേന വിഞ്ഞാണകോട്ഠാസോതിപി അത്ഥോ. തജ്ജാ മനോവിഞ്ഞാണധാതൂതി തേസം ഫസ്സാദീനം സമ്പയുത്തധമ്മാനം അനുച്ഛവികാ മനോവിഞ്ഞാണധാതു. ഇമസ്മിഞ്ഹി പദേ ഏകമേവ ചിത്തം മിനനട്ഠേന മനോ, വിജാനനട്ഠേന വിഞ്ഞാണം, സഭാവട്ഠേന, നിസ്സത്തട്ഠേന വാ ധാതൂതി തീഹി നാമേഹി വുത്തം.
Vijānātīti viññāṇaṃ. Viññāṇameva khandho viññāṇakkhandho. Ruḷhito khandho vutto. Rāsaṭṭhena hi viññāṇakkhandhassa ekadeso ekaṃ viññāṇaṃ. Tasmā yathā rukkhassa ekadesaṃ chindanto rukkhaṃ chindatīti vuccati, evameva viññāṇakkhandhassa ekadesabhūtaṃ ekampi viññāṇaṃ ruḷhito ‘‘viññāṇakkhandho’’ti vuttaṃ. Yasmā pana rāsaṭṭhoyeva khandhaṭṭho na hoti, koṭṭhāsaṭṭhopi khandhaṭṭhoyeva, tasmā koṭṭhāsaṭṭhena viññāṇakoṭṭhāsotipi attho. Tajjā manoviññāṇadhātūti tesaṃ phassādīnaṃ sampayuttadhammānaṃ anucchavikā manoviññāṇadhātu. Imasmiñhi pade ekameva cittaṃ minanaṭṭhena mano, vijānanaṭṭhena viññāṇaṃ, sabhāvaṭṭhena, nissattaṭṭhena vā dhātūti tīhi nāmehi vuttaṃ.
൧൭൭.
177.
അഭിപ്പമോദോതി അധികാ തുട്ഠി.
Abhippamodoti adhikā tuṭṭhi.
൧൭൮. സമാധിനിദ്ദേസേ അചലഭാവേന ആരമ്മണേ തിട്ഠതീതി ഠിതി. പരതോ പദദ്വയം ഉപസഗ്ഗവസേന വഡ്ഢിതം . അപിച സമ്പയുത്തധമ്മേ ആരമ്മണമ്ഹി സമ്പിണ്ഡേത്വാ തിട്ഠതീതി സണ്ഠിതി. ആരമ്മണം ഓഗാഹേത്വാ അനുപവിസിത്വാ തിട്ഠതീതി അവട്ഠിതി. കുസലപക്ഖസ്മിം ഹി ചത്താരോ ധമ്മാ ആരമ്മണം ഓഗാഹന്തി സദ്ധാ സതി സമാധി പഞ്ഞാതി. തേനേവ സദ്ധാ ‘‘ഓകപ്പനാ’’തി വുത്താ, സതി ‘‘അപിലാപനതാ’’തി, സമാധി ‘‘അവട്ഠിതീ’’തി, പഞ്ഞാ ‘‘പരിയോഗാഹനാ’’തി. അകുസലപക്ഖേ പന തയോ ധമ്മാ ആരമ്മണം ഓഗാഹന്തി തണ്ഹാ ദിട്ഠി അവിജ്ജാതി. തേനേവ തേ ‘‘ഓഘാ’’തി വുത്താ. ഉദ്ധച്ചവിചികിച്ഛാവസേന പവത്തസ്സ വിസാഹാരസ്സ പടിപക്ഖതോ അവിസാഹാരോ, അവിസാഹരണന്തി അത്ഥോ. ഉദ്ധച്ചവിചികിച്ഛാവസേനേവ ഗച്ഛന്തം ചിത്തം വിക്ഖിപതി നാമ, അയം പന തഥാ ന ഹോതീതി അവിക്ഖേപോ. ഉദ്ധച്ചവിചികിച്ഛാവസേനേവ ചിത്തം വിസാഹടം നാമ ഹോതി, ഇതോ ചിതോ ച ഹരീയതി, അയം പന അവിസാഹടസ്സ മാനസസ്സ ഭാവോതി അവിസാഹടമാനസതാ.
178. Samādhiniddese acalabhāvena ārammaṇe tiṭṭhatīti ṭhiti. Parato padadvayaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ . Apica sampayuttadhamme ārammaṇamhi sampiṇḍetvā tiṭṭhatīti saṇṭhiti. Ārammaṇaṃ ogāhetvā anupavisitvā tiṭṭhatīti avaṭṭhiti. Kusalapakkhasmiṃ hi cattāro dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti saddhā sati samādhi paññāti. Teneva saddhā ‘‘okappanā’’ti vuttā, sati ‘‘apilāpanatā’’ti, samādhi ‘‘avaṭṭhitī’’ti, paññā ‘‘pariyogāhanā’’ti. Akusalapakkhe pana tayo dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti taṇhā diṭṭhi avijjāti. Teneva te ‘‘oghā’’ti vuttā. Uddhaccavicikicchāvasena pavattassa visāhārassa paṭipakkhato avisāhāro, avisāharaṇanti attho. Uddhaccavicikicchāvaseneva gacchantaṃ cittaṃ vikkhipati nāma, ayaṃ pana tathā na hotīti avikkhepo. Uddhaccavicikicchāvaseneva cittaṃ visāhaṭaṃ nāma hoti, ito cito ca harīyati, ayaṃ pana avisāhaṭassa mānasassa bhāvoti avisāhaṭamānasatā.
സമഥോതി തിവിധോ സമഥോ ചിത്തസമഥോ അധികരണസമഥോ സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോതി. തത്ഥ അട്ഠസു സമാപത്തീസു ചിത്തേകഗ്ഗതാ ചിത്തസമഥോ നാമ. തഞ്ഹി ആഗമ്മ ചിത്തചലനം ചിത്തവിപ്ഫന്ദനം സമ്മതി വൂപസമ്മതി, തസ്മാ സോ ‘‘ചിത്തസമഥോ’’തി വുച്ചതി. സമ്മുഖാവിനയാദിസത്തവിധോ അധികരണസമഥോ നാമ. തഞ്ഹി ആഗമ്മ താനി താനി അധികരണാനി സമ്മന്തി വൂപസമ്മന്തി, തസ്മാ സോ ‘‘അധികരണസമഥോ’’തി വുച്ചതി. യസ്മാ പന സബ്ബേ സങ്ഖാരാ നിബ്ബാനം ആഗമ്മ സമ്മന്തി വൂപസമ്മന്തി, തസ്മാ തം സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോതി വുച്ചതി. ഇമസ്മിം അത്ഥേ ചിത്തസമഥോ അധിപ്പേതോ. സമാധിലക്ഖണേ ഇന്ദട്ഠം കാരേതീതി സമാധിന്ദ്രിയം. ഉദ്ധച്ചേ ന കമ്പതീതി സമാധിബലം. സമ്മാസമാധീതി യാഥാവസമാധി നിയ്യാനികസമാധി കുസലസമാധി.
Samathoti tividho samatho cittasamatho adhikaraṇasamatho sabbasaṅkhārasamathoti. Tattha aṭṭhasu samāpattīsu cittekaggatā cittasamatho nāma. Tañhi āgamma cittacalanaṃ cittavipphandanaṃ sammati vūpasammati, tasmā so ‘‘cittasamatho’’ti vuccati. Sammukhāvinayādisattavidho adhikaraṇasamatho nāma. Tañhi āgamma tāni tāni adhikaraṇāni sammanti vūpasammanti, tasmā so ‘‘adhikaraṇasamatho’’ti vuccati. Yasmā pana sabbe saṅkhārā nibbānaṃ āgamma sammanti vūpasammanti, tasmā taṃ sabbasaṅkhārasamathoti vuccati. Imasmiṃ atthe cittasamatho adhippeto. Samādhilakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti samādhindriyaṃ. Uddhacce na kampatīti samādhibalaṃ. Sammāsamādhīti yāthāvasamādhi niyyānikasamādhi kusalasamādhi.
൧൭൯. രാഗതോ വിമോചയം ചിത്തന്തിആദീഹി ദസഹി കിലേസവത്ഥൂഹി വിമോചനം വുത്തം. ഥിനഗ്ഗഹണേനേവ ചേത്ഥ മിദ്ധഗ്ഗഹണം, ഉദ്ധച്ചഗ്ഗഹണേനേവ ച കുക്കുച്ചഗ്ഗഹണം കതം ഹോതീതി അഞ്ഞേസു പാഠേസു സഹചാരിത്താ കിലേസവത്ഥുതോ വിമോചനവചനേനേവ പഠമജ്ഝാനാദീഹി നീവരണാദിതോ വിമോചനം, അനിച്ചാനുപസ്സനാദീഹി നിച്ചസഞ്ഞാദിതോ ച വിമോചനം വുത്തമേവ ഹോതീതി. കഥം തം ചിത്തം അനുപസ്സതീതി ഏത്ഥ പേയ്യാലേ ച അനിച്ചാനുപസ്സനാദീഹി നിച്ചസഞ്ഞാദീനം പഹാനം വുത്തമേവ. ചത്താരി സുത്തന്തികവത്ഥൂനി തതിയചതുക്കവസേന വേദിതബ്ബാനീതി.
179.Rāgato vimocayaṃ cittantiādīhi dasahi kilesavatthūhi vimocanaṃ vuttaṃ. Thinaggahaṇeneva cettha middhaggahaṇaṃ, uddhaccaggahaṇeneva ca kukkuccaggahaṇaṃ kataṃ hotīti aññesu pāṭhesu sahacārittā kilesavatthuto vimocanavacaneneva paṭhamajjhānādīhi nīvaraṇādito vimocanaṃ, aniccānupassanādīhi niccasaññādito ca vimocanaṃ vuttameva hotīti. Kathaṃ taṃ cittaṃ anupassatīti ettha peyyāle ca aniccānupassanādīhi niccasaññādīnaṃ pahānaṃ vuttameva. Cattāri suttantikavatthūni tatiyacatukkavasena veditabbānīti.
തതിയചതുക്കനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Tatiyacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
൧൮൦. ചതുത്ഥചതുക്കനിദ്ദേസേ ‘‘അനിദ്ദിട്ഠേ നപുംസക’’ന്തി വചനതോ അസുകന്തി അനിദ്ദിട്ഠത്താ ‘‘അനിച്ചന്തി കിം അനിച്ച’’ന്തി നപുംസകവചനേന പുച്ഛാ കതാ. ഉപ്പാദവയട്ഠേനാതി ഉപ്പാദവയസങ്ഖാതേന അത്ഥേന, ഉപ്പാദവയസഭാവേനാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച പഞ്ചക്ഖന്ധാ സഭാവലക്ഖണം, പഞ്ചന്നം ഖന്ധാനം ഉപ്പാദവയാ വികാരലക്ഖണം. ഏതേന ഹുത്വാ അഭാവേന അനിച്ചാതി വുത്തം ഹോതി. തേനേവ ച അട്ഠകഥായം ‘‘സങ്ഖതലക്ഖണവസേന അനിച്ചതാതി തേസംയേവ ഉപ്പാദവയഞ്ഞഥത്ത’’ന്തി ച വത്വാപി ‘‘ഹുത്വാ അഭാവോ വാ’’തി വുത്തം. ഏതേന ഹുത്വാ അഭാവാകാരോ അനിച്ചലക്ഖണന്തി വുത്തം ഹോതി. ‘‘പഞ്ചന്നം ഖന്ധാനം ഉദയബ്ബയം പസ്സന്തോ ഇമാനി പഞ്ഞായ ലക്ഖണാനീ’’തി പേയ്യാലം കത്വാ വുത്തം. ധമ്മാതി രൂപക്ഖന്ധാദയോ യഥാവുത്തധമ്മാ.
180. Catutthacatukkaniddese ‘‘aniddiṭṭhe napuṃsaka’’nti vacanato asukanti aniddiṭṭhattā ‘‘aniccanti kiṃ anicca’’nti napuṃsakavacanena pucchā katā. Uppādavayaṭṭhenāti uppādavayasaṅkhātena atthena, uppādavayasabhāvenāti attho. Ettha ca pañcakkhandhā sabhāvalakkhaṇaṃ, pañcannaṃ khandhānaṃ uppādavayā vikāralakkhaṇaṃ. Etena hutvā abhāvena aniccāti vuttaṃ hoti. Teneva ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘saṅkhatalakkhaṇavasena aniccatāti tesaṃyeva uppādavayaññathatta’’nti ca vatvāpi ‘‘hutvā abhāvo vā’’ti vuttaṃ. Etena hutvā abhāvākāro aniccalakkhaṇanti vuttaṃ hoti. ‘‘Pañcannaṃ khandhānaṃ udayabbayaṃ passanto imāni paññāya lakkhaṇānī’’ti peyyālaṃ katvā vuttaṃ. Dhammāti rūpakkhandhādayo yathāvuttadhammā.
വിരാഗാനുപസ്സീനിദ്ദേസേ രൂപേ ആദീനവം ദിസ്വാതി ഭങ്ഗാനുപസ്സനതോ പട്ഠായ പരതോ വുത്തേഹി അനിച്ചട്ഠാദീഹി രൂപക്ഖന്ധേ ആദീനവം ദിസ്വാ. രൂപവിരാഗേതി നിബ്ബാനേ. നിബ്ബാനഞ്ഹി ആഗമ്മ രൂപം വിരജ്ജതി അപുനരുപ്പത്തിധമ്മതം ആപജ്ജനേന നിരുജ്ഝതി, തസ്മാ നിബ്ബാനം ‘‘രൂപവിരാഗോ’’തി വുച്ചതി. ഛന്ദജാതോ ഹോതീതി അനുസ്സവവസേന ഉപ്പന്നധമ്മച്ഛന്ദോ ഹോതി. സദ്ധാധിമുത്തോതി തസ്മിംയേവ നിബ്ബാനേ സദ്ധായ ച അധിമുത്തോ നിച്ഛിതോ. ചിത്തഞ്ചസ്സ സ്വാധിട്ഠിതന്തി അസ്സ യോഗിസ്സ ചിത്തം ഖയവിരാഗസങ്ഖാതേ രൂപഭങ്ഗേ ആരമ്മണവസേന , അച്ചന്ത വിരാഗസങ്ഖാതേ രൂപവിരാഗേ നിബ്ബാനേ അനുസ്സവവസേന സുട്ഠു അധിട്ഠിതം സുട്ഠു പതിട്ഠിതം ഹോതീതി സമ്ബന്ധതോ വേദിതബ്ബം. രൂപേ വിരാഗാനുപസ്സീതി രൂപസ്സ ഖയവിരാഗോ രൂപേ വിരാഗോതി പകതിഭുമ്മവചനേന വുത്തോ. രൂപസ്സ അച്ചന്തവിരാഗോ രൂപേ വിരാഗോതി നിമിത്തത്ഥേ ഭുമ്മവചനേന വുത്തോ. തം ദുവിധമ്പി വിരാഗം ആരമ്മണതോ അജ്ഝാസയതോ ച അനുപസ്സനസീലോ ‘‘രൂപേ വിരാഗാനുപസ്സീ’’തി വുത്തോ. ഏസ നയോ വേദനാദീസു. നിരോധാനുപസ്സീപദനിദ്ദേസേപി ഏസേവ നയോ.
Virāgānupassīniddese rūpe ādīnavaṃ disvāti bhaṅgānupassanato paṭṭhāya parato vuttehi aniccaṭṭhādīhi rūpakkhandhe ādīnavaṃ disvā. Rūpavirāgeti nibbāne. Nibbānañhi āgamma rūpaṃ virajjati apunaruppattidhammataṃ āpajjanena nirujjhati, tasmā nibbānaṃ ‘‘rūpavirāgo’’ti vuccati. Chandajāto hotīti anussavavasena uppannadhammacchando hoti. Saddhādhimuttoti tasmiṃyeva nibbāne saddhāya ca adhimutto nicchito. Cittañcassa svādhiṭṭhitanti assa yogissa cittaṃ khayavirāgasaṅkhāte rūpabhaṅge ārammaṇavasena , accanta virāgasaṅkhāte rūpavirāge nibbāne anussavavasena suṭṭhu adhiṭṭhitaṃ suṭṭhu patiṭṭhitaṃ hotīti sambandhato veditabbaṃ. Rūpe virāgānupassīti rūpassa khayavirāgo rūpe virāgoti pakatibhummavacanena vutto. Rūpassa accantavirāgo rūpe virāgoti nimittatthe bhummavacanena vutto. Taṃ duvidhampi virāgaṃ ārammaṇato ajjhāsayato ca anupassanasīlo ‘‘rūpe virāgānupassī’’ti vutto. Esa nayo vedanādīsu. Nirodhānupassīpadaniddesepi eseva nayo.
൧൮൧. കതിഹാകാരേഹീതിആദി പനേത്ഥ വിസേസോ – തത്ഥ അവിജ്ജാദീനം പടിച്ചസമുപ്പാദങ്ഗാനം ആദീനവനിരോധദസ്സനേനേവ രൂപാദീനമ്പി ആദീനവനിരോധാ ദസ്സിതാ ഹോന്തി തേസമ്പി പടിച്ചസമുപ്പാദങ്ഗാനതിവത്തനതോ. ഇമിനാ ഏവ ച വിസേസവചനേന വിരാഗാനുപസ്സനതോ നിരോധാനുപസ്സനായ വിസിട്ഠഭാവോ വുത്തോ ഹോതി. തത്ഥ അനിച്ചട്ഠേനാതി ഖയട്ഠേന, ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന വാ. ദുക്ഖട്ഠേനാതി ഭയട്ഠേന, പടിപീളനട്ഠേന വാ. അനത്തട്ഠേനാതി അസാരകട്ഠേന, അവസവത്തനട്ഠേന വാ. സന്താപട്ഠേനാതി കിലേസസന്താപനട്ഠേന. വിപരിണാമട്ഠേനാതി ജരാഭങ്ഗവസേന ദ്വിധാ പരിണാമനട്ഠേന. നിദാനനിരോധേനാതി മൂലപച്ചയാഭാവേന. നിരുജ്ഝതീതി ന ഭവതി. സമുദയനിരോധേനാതി ആസന്നപച്ചയാഭാവേന. മൂലപച്ചയോ ഹി ബ്യാധിസ്സ അസപ്പായഭോജനം വിയ നിദാനന്തി വുത്തോ, ആസന്നപച്ചയോ ബ്യാധിസ്സ വാതപിത്തസേമ്ഹാ വിയ സമുദയോതി വുത്തോ. നിദാനഞ്ഹി നിച്ഛയേന ദദാതി ഫലമിതി നിദാനം, സമുദയോ പന സുട്ഠു ഉദേതി ഏതസ്മാ ഫലമിതി സമുദയോ. ജാതിനിരോധേനാതി മൂലപച്ചയസ്സ ഉപ്പത്തിഅഭാവേന. പഭവനിരോധേനാതി ആസന്നപച്ചയസ്സ ഉപ്പത്തിഅഭാവേന. ജാതിയേവ ഹി പഭവതി ഏതസ്മാ ദുക്ഖന്തി പഭവോതി വത്തും യുജ്ജതി. ഹേതുനിരോധേനാതി ജനകപച്ചയാഭാവേന. പച്ചയനിരോധേനാതി ഉപത്ഥമ്ഭകപച്ചയാഭാവേന. മൂലപച്ചയോപി ഹി ആസന്നപച്ചയോ ച ജനകപച്ചയോ ഉപത്ഥമ്ഭകപച്ചയോ ച ഹോതിയേവ. ഏതേഹി തിക്ഖവിപസ്സനാക്ഖണേ തദങ്ഗനിരോധോ, മഗ്ഗക്ഖണേ സമുച്ഛേദനിരോധോ വുത്തോ ഹോതി. ഞാണുപ്പാദേനാതി തിക്ഖവിപസ്സനാഞാണസ്സ വാ മഗ്ഗഞാണസ്സ വാ ഉപ്പാദേന. നിരോധുപട്ഠാനേനാതി വിപസ്സനാക്ഖണേ പച്ചക്ഖതോ ഖയനിരോധസ്സ അനുസ്സവവസേന നിരോധസങ്ഖാതസ്സ നിബ്ബാനസ്സ ഉപട്ഠാനേന, മഗ്ഗക്ഖണേ പച്ചക്ഖതോ ച നിബ്ബാനസ്സ ഉപട്ഠാനേന. ഏതേഹി വിസയവിസയിനിയമോവ കതോ ഹോതി, തദങ്ഗസമുച്ഛേദനിരോധോ ച വുത്തോ ഹോതി.
181.Katihākārehītiādi panettha viseso – tattha avijjādīnaṃ paṭiccasamuppādaṅgānaṃ ādīnavanirodhadassaneneva rūpādīnampi ādīnavanirodhā dassitā honti tesampi paṭiccasamuppādaṅgānativattanato. Iminā eva ca visesavacanena virāgānupassanato nirodhānupassanāya visiṭṭhabhāvo vutto hoti. Tattha aniccaṭṭhenāti khayaṭṭhena, hutvā abhāvaṭṭhena vā. Dukkhaṭṭhenāti bhayaṭṭhena, paṭipīḷanaṭṭhena vā. Anattaṭṭhenāti asārakaṭṭhena, avasavattanaṭṭhena vā. Santāpaṭṭhenāti kilesasantāpanaṭṭhena. Vipariṇāmaṭṭhenāti jarābhaṅgavasena dvidhā pariṇāmanaṭṭhena. Nidānanirodhenāti mūlapaccayābhāvena. Nirujjhatīti na bhavati. Samudayanirodhenāti āsannapaccayābhāvena. Mūlapaccayo hi byādhissa asappāyabhojanaṃ viya nidānanti vutto, āsannapaccayo byādhissa vātapittasemhā viya samudayoti vutto. Nidānañhi nicchayena dadāti phalamiti nidānaṃ, samudayo pana suṭṭhu udeti etasmā phalamiti samudayo. Jātinirodhenāti mūlapaccayassa uppattiabhāvena. Pabhavanirodhenāti āsannapaccayassa uppattiabhāvena. Jātiyeva hi pabhavati etasmā dukkhanti pabhavoti vattuṃ yujjati. Hetunirodhenāti janakapaccayābhāvena. Paccayanirodhenāti upatthambhakapaccayābhāvena. Mūlapaccayopi hi āsannapaccayo ca janakapaccayo upatthambhakapaccayo ca hotiyeva. Etehi tikkhavipassanākkhaṇe tadaṅganirodho, maggakkhaṇe samucchedanirodho vutto hoti. Ñāṇuppādenāti tikkhavipassanāñāṇassa vā maggañāṇassa vā uppādena. Nirodhupaṭṭhānenāti vipassanākkhaṇe paccakkhato khayanirodhassa anussavavasena nirodhasaṅkhātassa nibbānassa upaṭṭhānena, maggakkhaṇe paccakkhato ca nibbānassa upaṭṭhānena. Etehi visayavisayiniyamova kato hoti, tadaṅgasamucchedanirodho ca vutto hoti.
൧൮൨. പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സീപദനിദ്ദേസേ രൂപം പരിച്ചജതീതി ആദീനവദസ്സനേന നിരപേക്ഖതായ രൂപക്ഖന്ധം പരിച്ചജതി. പരിച്ചാഗപടിനിസ്സഗ്ഗോതി പരിച്ചാഗട്ഠേന പടിനിസ്സഗ്ഗോതി വുത്തം ഹോതി. ഏതേന പടിനിസ്സഗ്ഗപദസ്സ പരിച്ചാഗട്ഠോ വുത്തോ, തസ്മാ കിലേസാനം പജഹനന്തി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച വുട്ഠാനഗാമിനീ വിപസ്സനാ കിലേസേ തദങ്ഗവസേന പരിച്ചജതി, മഗ്ഗോ സമുച്ഛേദവസേന. രൂപനിരോധേ നിബ്ബാനേ ചിത്തം പക്ഖന്ദതീതി വുട്ഠാനഗാമിനീ തംനിന്നതായ പക്ഖന്ദതി, മഗ്ഗോ ആരമ്മണകരണേന. പക്ഖന്ദനപടിനിസ്സഗ്ഗോതി പക്ഖന്ദനട്ഠേന പടിനിസ്സഗ്ഗോതി വുത്തം ഹോതി. ഏതേന പടിനിസ്സഗ്ഗപദസ്സ പക്ഖന്ദനട്ഠോ വുത്തോ, തസ്മാ ചിത്തസ്സ നിബ്ബാനേ വിസ്സജ്ജനന്തി അത്ഥോ. ചത്താരി സുത്തന്തികവത്ഥൂനി ചതുത്ഥചതുക്കവസേന വേദിതബ്ബാനി. ഇമസ്മിം ചതുക്കേ ജരാമരണേ വത്തബ്ബംഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. സതിപട്ഠാനേസു ച ‘‘കായേ കായാനുപസ്സനാ, ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സനാ’’തി കായചിത്താനം ഏകത്തവോഹാരവസേന ഏകവചനനിദ്ദേസോ കതോ. ‘‘വേദനാസു വേദനാനുപസ്സനാ, ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സനാ’’തി വേദനാധമ്മാനം നാനത്തവോഹാരവസേന ബഹുവചനനിദ്ദേസോ കതോതി വേദിതബ്ബോതി.
182. Paṭinissaggānupassīpadaniddese rūpaṃ pariccajatīti ādīnavadassanena nirapekkhatāya rūpakkhandhaṃ pariccajati. Pariccāgapaṭinissaggoti pariccāgaṭṭhena paṭinissaggoti vuttaṃ hoti. Etena paṭinissaggapadassa pariccāgaṭṭho vutto, tasmā kilesānaṃ pajahananti attho. Ettha ca vuṭṭhānagāminī vipassanā kilese tadaṅgavasena pariccajati, maggo samucchedavasena. Rūpanirodhe nibbāne cittaṃ pakkhandatīti vuṭṭhānagāminī taṃninnatāya pakkhandati, maggo ārammaṇakaraṇena. Pakkhandanapaṭinissaggoti pakkhandanaṭṭhena paṭinissaggoti vuttaṃ hoti. Etena paṭinissaggapadassa pakkhandanaṭṭho vutto, tasmā cittassa nibbāne vissajjananti attho. Cattāri suttantikavatthūni catutthacatukkavasena veditabbāni. Imasmiṃ catukke jarāmaraṇe vattabbaṃheṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Satipaṭṭhānesu ca ‘‘kāye kāyānupassanā, citte cittānupassanā’’ti kāyacittānaṃ ekattavohāravasena ekavacananiddeso kato. ‘‘Vedanāsu vedanānupassanā, dhammesu dhammānupassanā’’ti vedanādhammānaṃ nānattavohāravasena bahuvacananiddeso katoti veditabboti.
ചതുത്ഥചതുക്കനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Catutthacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
നിട്ഠിതാ ച സതോകാരിഞാണനിദ്ദേസവണ്ണനാ.
Niṭṭhitā ca satokāriñāṇaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗപാളി • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ൫. സതോകാരിഞാണനിദ്ദേസോ • 5. Satokāriñāṇaniddeso