| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
२. सत्तजटिलसुत्तवण्णना
2. Sattajaṭilasuttavaṇṇanā
५२. दुतिये बहिद्वारकोट्ठकेति पासादद्वारकोट्ठकस्स बहि, न विहारद्वारकोट्ठकस्स। सो किर पासादो लोहपासादो विय समन्ता चतुद्वारकोट्ठकपरिवुतो पाकारपरिक्खित्तो। तेसु पाचीनद्वारकोट्ठकस्स बहि पासादच्छायायं पाचीनलोकधातुं ओलोकेन्तो पञ्ञत्तवरबुद्धासने निसिन्नो होति। जटिलाति जटावन्तो तापसवेसधारिनो। निगण्ठाति सेतपटनिगण्ठरूपधारिनो। एकसाटकाति एकसाटकनिगण्ठा विय एकं पिलोतिकखण्डं हत्थे बन्धित्वा तेनापि सरीरस्स पुरिमभागं पटिच्छादेत्वा विचरणका। परूळ्हकच्छनखलोमाति परूळ्हकच्छलोमा परूळ्हनखा परूळ्हअवसेसलोमा च, कच्छादीसु दीघलोमा दीघनखा चाति अत्थो। खारिविविधमादायाति विविधं खारादिनानप्पकारं पब्बजितपरिक्खारभण्डिकं गहेत्वा। अविदूरे अतिक्कमन्तीति विहारस्स अविदूरमग्गेन नगरं पविसन्ति।
52. Dutiye bahidvārakoṭṭhaketi pāsādadvārakoṭṭhakassa bahi, na vihāradvārakoṭṭhakassa. So kira pāsādo lohapāsādo viya samantā catudvārakoṭṭhakaparivuto pākāraparikkhitto. Tesu pācīnadvārakoṭṭhakassa bahi pāsādacchāyāyaṃ pācīnalokadhātuṃ olokento paññattavarabuddhāsane nisinno hoti. Jaṭilāti jaṭāvanto tāpasavesadhārino. Nigaṇṭhāti setapaṭanigaṇṭharūpadhārino. Ekasāṭakāti ekasāṭakanigaṇṭhā viya ekaṃ pilotikakhaṇḍaṃ hatthe bandhitvā tenāpi sarīrassa purimabhāgaṃ paṭicchādetvā vicaraṇakā. Parūḷhakacchanakhalomāti parūḷhakacchalomā parūḷhanakhā parūḷhaavasesalomā ca, kacchādīsu dīghalomā dīghanakhā cāti attho. Khārivividhamādāyāti vividhaṃ khārādinānappakāraṃ pabbajitaparikkhārabhaṇḍikaṃ gahetvā. Avidūre atikkamantīti vihārassa avidūramaggena nagaraṃ pavisanti.
राजाहं, भन्ते, पसेनदि कोसलोति अहं, भन्ते, राजा पसेनदि कोसलो, मय्हं नामं तुम्हे जानाथाति। कस्मा पन राजा लोके अग्गपुग्गलस्स सन्तिके निसिन्नो एवरूपानं नग्गनिस्सिरीकानं अञ्जलिं पग्गण्हातीति? सङ्गण्हनत्थाय। एवञ्हिस्स अहोसि ‘‘सचाहं एत्तकम्पि एतेसं न करिस्सामि, मयं पुत्तदारं पहाय एतस्सत्थाय दुब्भोजनदुक्खसेय्यादीनि अनुभोम, अयं अम्हाकं निपच्चकारमत्तम्पि न करोति । तस्मिञ्हि कते अम्हे ‘ओचरका’ति जनो अग्गहेत्वा ‘पब्बजिता’इच्चेव सञ्जानिस्सति, किं इमस्स भूतत्थकथनेनाति अत्तना दिट्ठं सुतं पटिच्छादेत्वा न कथेय्युं, एवं कते पन अनिगूहित्वा कथेस्सन्ती’’ति। अपिच सत्थु अज्झासयजाननत्थम्पि एवमकासीति। राजा किर भगवन्तं उपसङ्कमन्तोपि कतिपयकालं सम्मासम्बोधिं न सद्दहि। तेनस्स एवं अहोसि ‘‘यदि भगवा सब्बं जानाति, मया इमेसं निपच्चकारं कत्वा ‘इमे अरहन्तो’ति वुत्ते नानुजानेय्य, अथ मं अनुवत्तन्तो अनुजानेय्य, कुतो तस्स सब्बञ्ञुता’’ति। एवं सो सत्थु अज्झासयजाननत्थं तथा अकासि। भगवा पन ‘‘उजुकमेव ‘न इमे समणा ओचरका’ति वुत्ते यदिपि राजा सद्दहति, महाजनो पन तमत्थं अजानन्तो न सद्दहेय्य, समणो गोतमो ‘राजा अत्तनो कथं सुणाती’ति यं किञ्चि मुखारुळ्हं कथेती’ति वदेय्य, तदस्स दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय संवत्तेय्य, अञ्ञो च गुळ्हकम्मं विवटं कतं भवेय्य, सयमेव राजा तेसं ओचरकभावं कथेस्सती’’ति ञत्वा ‘‘दुज्जानं खो एत’’न्तिआदिमाह।
Rājāhaṃ, bhante, pasenadi kosaloti ahaṃ, bhante, rājā pasenadi kosalo, mayhaṃ nāmaṃ tumhe jānāthāti. Kasmā pana rājā loke aggapuggalassa santike nisinno evarūpānaṃ nagganissirīkānaṃ añjaliṃ paggaṇhātīti? Saṅgaṇhanatthāya. Evañhissa ahosi ‘‘sacāhaṃ ettakampi etesaṃ na karissāmi, mayaṃ puttadāraṃ pahāya etassatthāya dubbhojanadukkhaseyyādīni anubhoma, ayaṃ amhākaṃ nipaccakāramattampi na karoti . Tasmiñhi kate amhe ‘ocarakā’ti jano aggahetvā ‘pabbajitā’icceva sañjānissati, kiṃ imassa bhūtatthakathanenāti attanā diṭṭhaṃ sutaṃ paṭicchādetvā na katheyyuṃ, evaṃ kate pana anigūhitvā kathessantī’’ti. Apica satthu ajjhāsayajānanatthampi evamakāsīti. Rājā kira bhagavantaṃ upasaṅkamantopi katipayakālaṃ sammāsambodhiṃ na saddahi. Tenassa evaṃ ahosi ‘‘yadi bhagavā sabbaṃ jānāti, mayā imesaṃ nipaccakāraṃ katvā ‘ime arahanto’ti vutte nānujāneyya, atha maṃ anuvattanto anujāneyya, kuto tassa sabbaññutā’’ti. Evaṃ so satthu ajjhāsayajānanatthaṃ tathā akāsi. Bhagavā pana ‘‘ujukameva ‘na ime samaṇā ocarakā’ti vutte yadipi rājā saddahati, mahājano pana tamatthaṃ ajānanto na saddaheyya, samaṇo gotamo ‘rājā attano kathaṃ suṇātī’ti yaṃ kiñci mukhāruḷhaṃ kathetī’ti vadeyya, tadassa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvatteyya, añño ca guḷhakammaṃ vivaṭaṃ kataṃ bhaveyya, sayameva rājā tesaṃ ocarakabhāvaṃ kathessatī’’ti ñatvā ‘‘dujjānaṃ kho eta’’ntiādimāha.
तत्थ कामभोगिनाति इमिना पन रागाभिभवं, उभयेनापि विक्खित्तचित्ततं दस्सेति। पुत्तसम्बाधसयनन्ति पुत्तेहि सम्बाधसयनं । एत्थ च पुत्तसीसेन दारपरिग्गहं, पुत्तदारेसु उप्पिलावितेन तेसं घरावासादिहेतु सोकाभिभवेन चित्तस्स संकिलिट्ठतं दस्सेति। कासिकचन्दनन्ति सण्हचन्दनं, कासिकवत्थञ्च चन्दनञ्चाति वा अत्थो। मालागन्धविलेपनन्ति वण्णगन्धत्थाय माला, सुगन्धभावत्थाय गन्धं, छविरागकरणत्थाय विलेपनं धारेन्तेन। जातरूपरजतन्ति सुवण्णञ्चेव अवसिट्ठधनञ्च। सादियन्तेनाति पटिग्गण्हन्तेन। सब्बेनपि कामेसु अभिगिद्धभावमेव पकासेति।
Tattha kāmabhogināti iminā pana rāgābhibhavaṃ, ubhayenāpi vikkhittacittataṃ dasseti. Puttasambādhasayananti puttehi sambādhasayanaṃ . Ettha ca puttasīsena dārapariggahaṃ, puttadāresu uppilāvitena tesaṃ gharāvāsādihetu sokābhibhavena cittassa saṃkiliṭṭhataṃ dasseti. Kāsikacandananti saṇhacandanaṃ, kāsikavatthañca candanañcāti vā attho. Mālāgandhavilepananti vaṇṇagandhatthāya mālā, sugandhabhāvatthāya gandhaṃ, chavirāgakaraṇatthāya vilepanaṃ dhārentena. Jātarūparajatanti suvaṇṇañceva avasiṭṭhadhanañca. Sādiyantenāti paṭiggaṇhantena. Sabbenapi kāmesu abhigiddhabhāvameva pakāseti.
संवासेनाति सहवासेन। सीलं वेदितब्बन्ति ‘‘अयं पेसलो वा दुस्सीलो वा’’ति संवसन्तेन एकस्मिं ठाने सह वसन्तेन जानितब्बो। तञ्च खो दीघेन अद्धुना न इत्तरन्ति तञ्च सीलं दीघेन कालेन वेदितब्बं, न इत्तरेन। कतिपयदिवसे हि सञ्ञताकारो संवुतिन्द्रियाकारो च हुत्वा सक्का दस्सेतुं। मनसि करोता नो अमनसि करोताति तम्पि ‘‘सीलमस्स परिग्गण्हिस्सामी’’ति मनसि करोन्तेन पच्चवेक्खन्तेन सक्का जानितुं, न इतरेन। पञ्ञवताति तम्पि सप्पञ्ञेनेव पण्डितेन। बालो हि मनसि करोन्तोपि जानितुं न सक्कोति। संवोहारेनाति कथनेन।
Saṃvāsenāti sahavāsena. Sīlaṃ veditabbanti ‘‘ayaṃ pesalo vā dussīlo vā’’ti saṃvasantena ekasmiṃ ṭhāne saha vasantena jānitabbo. Tañca kho dīghena addhunā na ittaranti tañca sīlaṃ dīghena kālena veditabbaṃ, na ittarena. Katipayadivase hi saññatākāro saṃvutindriyākāro ca hutvā sakkā dassetuṃ. Manasi karotā no amanasi karotāti tampi ‘‘sīlamassa pariggaṇhissāmī’’ti manasi karontena paccavekkhantena sakkā jānituṃ, na itarena. Paññavatāti tampi sappaññeneva paṇḍitena. Bālo hi manasi karontopi jānituṃ na sakkoti. Saṃvohārenāti kathanena.
‘‘यो हि कोचि मनुस्सेसु, वोहारं उपजीवति।
‘‘Yo hi koci manussesu, vohāraṃ upajīvati;
एवं वासेट्ठ जानाहि, वाणिजो सो न ब्राह्मणो’’ति॥ (सु॰ नि॰ ६१९) –
Evaṃ vāseṭṭha jānāhi, vāṇijo so na brāhmaṇo’’ti. (su. ni. 619) –
एत्थ हि वाणिज्जं वोहारो नाम। ‘‘चत्तारो अरियवोहारा’’ति (दी॰ नि॰ ३.३१३) एत्थ चेतना। ‘‘सङ्खा समञ्ञा पञ्ञत्ति वोहारो’’ति (ध॰ स॰ १३१३-१३१५) एत्थ पञ्ञत्ति। ‘‘वोहारमत्तेन सो वोहरेय्या’’ति (सं॰ नि॰ १.२५) एत्थ कथा वोहारो। इधापि सो एव अधिप्पेतो। एकच्चस्स हि सम्मुखाकथा परम्मुखाकथाय न समेति, परम्मुखाकथा सम्मुखाकथाय, तथा पुरिमकथा पच्छिमकथाय, पच्छिमकथा च पुरिमकथाय। सो कथेन्तोयेव सक्का जानितुं ‘‘असुचि एसो पुग्गलो’’ति। सुचिसीलस्स पन पुरिमं पच्छिमेन, पच्छिमञ्च पुरिमेन, सम्मुखा कथितञ्च परम्मुखा कथितेन, परम्मुखा कथितञ्च सम्मुखा कथितेन समेति, तस्मा कथेन्तेन सक्का सुचिभावो जानितुन्ति पकासेन्तो आह – ‘‘संवोहारेन सोचेय्यं वेदितब्ब’’न्ति।
Ettha hi vāṇijjaṃ vohāro nāma. ‘‘Cattāro ariyavohārā’’ti (dī. ni. 3.313) ettha cetanā. ‘‘Saṅkhā samaññā paññatti vohāro’’ti (dha. sa. 1313-1315) ettha paññatti. ‘‘Vohāramattena so vohareyyā’’ti (saṃ. ni. 1.25) ettha kathā vohāro. Idhāpi so eva adhippeto. Ekaccassa hi sammukhākathā parammukhākathāya na sameti, parammukhākathā sammukhākathāya, tathā purimakathā pacchimakathāya, pacchimakathā ca purimakathāya. So kathentoyeva sakkā jānituṃ ‘‘asuci eso puggalo’’ti. Sucisīlassa pana purimaṃ pacchimena, pacchimañca purimena, sammukhā kathitañca parammukhā kathitena, parammukhā kathitañca sammukhā kathitena sameti, tasmā kathentena sakkā sucibhāvo jānitunti pakāsento āha – ‘‘saṃvohārena soceyyaṃ veditabba’’nti.
थामोति ञाणथामो। यस्स हि ञाणथामो नत्थि, सो उप्पन्नेसु उपद्दवेसु गहेतब्बगहणं कत्तब्बकरणं अपस्सन्तो अद्वारिकं घरं पविट्ठो विय चरति। तेनाह – ‘‘आपदासु खो, महाराज, थामो वेदितब्बो’’ति। साकच्छायाति सहकथाय। दुप्पञ्ञस्स हि कथा उदके गेण्डु विय उप्लवति, पञ्ञवतो कथेन्तस्स पटिभानं अनन्तं होति। उदकविप्फन्दनेनेव हि मच्छो खुद्दको महन्तो वाति पञ्ञायति।
Thāmoti ñāṇathāmo. Yassa hi ñāṇathāmo natthi, so uppannesu upaddavesu gahetabbagahaṇaṃ kattabbakaraṇaṃ apassanto advārikaṃ gharaṃ paviṭṭho viya carati. Tenāha – ‘‘āpadāsu kho, mahārāja,thāmo veditabbo’’ti. Sākacchāyāti sahakathāya. Duppaññassa hi kathā udake geṇḍu viya uplavati, paññavato kathentassa paṭibhānaṃ anantaṃ hoti. Udakavipphandaneneva hi maccho khuddako mahanto vāti paññāyati.
इति भगवा रञ्ञो उजुकमेव ते ‘‘इमे नामा’’ति अवत्वा अरहन्तानं अनरहन्तानञ्च जाननूपायं पकासेसि। राजा तं सुत्वा भगवतो सब्बञ्ञुताय देसनाविलासेन च अभिप्पसन्नो ‘‘अच्छरियं, भन्ते’’तिआदिना अत्तनो पसादं पकासेत्वा इदानि ते याथावतो भगवतो आरोचेन्तो ‘‘एते, भन्ते, मम पुरिसा चरा’’तिआदिमाह। तत्थ चराति अपब्बजिता एव पब्बजितरूपेन रट्ठपिण्डं भुञ्जन्ता पटिच्छन्नकम्मन्तत्ता। ओचरकाति हेट्ठा चरका। चरा हि पब्बतमत्थकेन चरन्तापि हेट्ठा चरकाव निहीनकम्मत्ता। अथ वा ओचरकाति चरपुरिसा। ओचरित्वाति अवचरित्वा वीमंसित्वा, तस्मिं तस्मिं देसे तं तं पवत्तिं ञत्वाति अत्थो। ओसारिस्सामीति पटिपज्जिस्सामि, करिस्सामीति अत्थो। रजोजल्लन्ति रजञ्च मलञ्च। पवाहेत्वाति सुट्ठु विक्खालनवसेन अपनेत्वा। कप्पितकेसमस्सूति अलङ्कारसत्थे वुत्तविधिना कप्पकेहि छिन्नकेसमस्सू। कामगुणेहीति कामकोट्ठासेहि, कामबन्धनेहि वा समप्पिताति सुट्ठु अप्पिता अल्लीना। समङ्गिभूताति सहभूता । परिचारेस्सन्तीति इन्द्रियानि समन्ततो चारेस्सन्ति कीळापेस्सन्ति वा।
Iti bhagavā rañño ujukameva te ‘‘ime nāmā’’ti avatvā arahantānaṃ anarahantānañca jānanūpāyaṃ pakāsesi. Rājā taṃ sutvā bhagavato sabbaññutāya desanāvilāsena ca abhippasanno ‘‘acchariyaṃ, bhante’’tiādinā attano pasādaṃ pakāsetvā idāni te yāthāvato bhagavato ārocento ‘‘ete, bhante, mama purisā carā’’tiādimāha. Tattha carāti apabbajitā eva pabbajitarūpena raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjantā paṭicchannakammantattā. Ocarakāti heṭṭhā carakā. Carā hi pabbatamatthakena carantāpi heṭṭhā carakāva nihīnakammattā. Atha vā ocarakāti carapurisā. Ocaritvāti avacaritvā vīmaṃsitvā, tasmiṃ tasmiṃ dese taṃ taṃ pavattiṃ ñatvāti attho. Osārissāmīti paṭipajjissāmi, karissāmīti attho. Rajojallanti rajañca malañca. Pavāhetvāti suṭṭhu vikkhālanavasena apanetvā. Kappitakesamassūti alaṅkārasatthe vuttavidhinā kappakehi chinnakesamassū. Kāmaguṇehīti kāmakoṭṭhāsehi, kāmabandhanehi vā samappitāti suṭṭhu appitā allīnā. Samaṅgibhūtāti sahabhūtā . Paricāressantīti indriyāni samantato cāressanti kīḷāpessanti vā.
एतमत्थं विदित्वाति एतं तेसं राजपुरिसानं अत्तनो उदरस्स कारणा पब्बजितवेसेन लोकवञ्चनसङ्खातं अत्थं विदित्वा। इमं उदानन्ति इमं पराधीनतापरवञ्चनतापटिक्खेपविभावनं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ tesaṃ rājapurisānaṃ attano udarassa kāraṇā pabbajitavesena lokavañcanasaṅkhātaṃ atthaṃ viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ parādhīnatāparavañcanatāpaṭikkhepavibhāvanaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ न वायमेय्य सब्बत्थाति दूतेय्यओचरककम्मादिके सब्बस्मिं पापधम्मे इमे राजपुरिसा विय पब्बजितो न वायमेय्य, वायामं उस्साहं न करेय्य, सब्बत्थ यत्थ कत्थचि वायामं अकत्वा अप्पमत्तकेपि पुञ्ञस्मिंयेव वायमेय्याति अधिप्पायो। नाञ्ञस्स पुरिसो सियाति पब्बजितरूपेन अञ्ञस्स पुग्गलस्स सेवकपुरिसो न सिया। कस्मा? एवरूपस्सपि ओचरकादिपापकम्मस्स कत्तब्बत्ता। नाञ्ञं निस्साय जीवेय्याति अञ्ञं परं इस्सरादिं निस्साय ‘‘तप्पटिबद्धं मे सुखदुक्ख’’न्ति एवंचित्तो हुत्वा न जीविकं पवत्तेय्य, अत्तदीपो अत्तसरणो अनञ्ञसरणो एव भवेय्य। अथ वा अनत्थावहतो ‘‘ओचरण’’न्ति लद्धनामकत्ता अञ्ञं अकुसलकम्मं निस्साय न जीवेय्य। धम्मेन न वणिं चरेति धनादिअत्थाय धम्मं न कथेय्य। यो हि धनादिहेतु परेसं धम्मं देसेति, सो धम्मेन वाणिज्जं करोति नाम, एवं धम्मेन तं न चरेय्य। अथ वा धनादीनं अत्थाय कोसलरञ्ञो पुरिसो विय ओचरकादिकम्मं करोन्तो परेहि अनासङ्कनीयताय पब्बज्जालिङ्गसमादानादीनि अनुतिट्ठन्तो धम्मेन वाणिज्जं करोति नाम। योपि इध परिसुद्धं ब्रह्मचरियं चरन्तोपि अञ्ञतरं देवनिकायं पणिधाय ब्रह्मचरियं चरति, सोपि धम्मेन वाणिज्जं करोति नाम, एवं धम्मेन वाणिज्जं न चरे, न करेय्याति अत्थो।
Tattha na vāyameyya sabbatthāti dūteyyaocarakakammādike sabbasmiṃ pāpadhamme ime rājapurisā viya pabbajito na vāyameyya, vāyāmaṃ ussāhaṃ na kareyya, sabbattha yattha katthaci vāyāmaṃ akatvā appamattakepi puññasmiṃyeva vāyameyyāti adhippāyo. Nāññassa puriso siyāti pabbajitarūpena aññassa puggalassa sevakapuriso na siyā. Kasmā? Evarūpassapi ocarakādipāpakammassa kattabbattā. Nāññaṃ nissāya jīveyyāti aññaṃ paraṃ issarādiṃ nissāya ‘‘tappaṭibaddhaṃ me sukhadukkha’’nti evaṃcitto hutvā na jīvikaṃ pavatteyya, attadīpo attasaraṇo anaññasaraṇo eva bhaveyya. Atha vā anatthāvahato ‘‘ocaraṇa’’nti laddhanāmakattā aññaṃ akusalakammaṃ nissāya na jīveyya. Dhammena na vaṇiṃ careti dhanādiatthāya dhammaṃ na katheyya. Yo hi dhanādihetu paresaṃ dhammaṃ deseti, so dhammena vāṇijjaṃ karoti nāma, evaṃ dhammena taṃ na careyya. Atha vā dhanādīnaṃ atthāya kosalarañño puriso viya ocarakādikammaṃ karonto parehi anāsaṅkanīyatāya pabbajjāliṅgasamādānādīni anutiṭṭhanto dhammena vāṇijjaṃ karoti nāma. Yopi idha parisuddhaṃ brahmacariyaṃ carantopi aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyaṃ carati, sopi dhammena vāṇijjaṃ karoti nāma, evaṃ dhammena vāṇijjaṃ na care, na kareyyāti attho.
दुतियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / २. सत्तजटिलसुत्तं • 2. Sattajaṭilasuttaṃ
