| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
७. सत्तमनयो सम्पयुत्तेनविप्पयुत्तपदवण्णना
7. Sattamanayo sampayuttenavippayuttapadavaṇṇanā
३०६. तेहि समुदयसच्चादीहि खन्धत्तयखन्धेकदेसादिके सम्पयुत्ते सतिपि, सम्पयुत्तेहि च विप्पयुत्ते रूपनिब्बानादिके तदञ्ञधम्मे सतिपि विप्पयोगाभावतो। सङ्खेपेन वुत्तमत्थं वित्थारेन दस्सेतुं ‘‘न ही’’तिआदि वुत्तं। ततो लोभसहगतचित्तुप्पादतो अञ्ञधम्मानं अवसिट्ठानं कुसलाकुसलाब्याकतधम्मानं खन्धादीसु केनचि विप्पयोगो न हि अत्थि खन्धपञ्चकादीनं सङ्गण्हनतो तेसं। ते एव चित्तुप्पादाति ते लोभसहगतचित्तुप्पादा एव। तदञ्ञधम्मानन्ति तदञ्ञधम्मानम्पीति पि-सद्दलोपो दट्ठब्बो। तथाति इमिना न च ते एव धम्मा अड्ढदुतियायतनधातुयो, अथ खो ते च ततो अञ्ञे चाति इममत्थं उपसंहरति।
306. Tehi samudayasaccādīhi khandhattayakhandhekadesādike sampayutte satipi, sampayuttehi ca vippayutte rūpanibbānādike tadaññadhamme satipi vippayogābhāvato. Saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārena dassetuṃ ‘‘na hī’’tiādi vuttaṃ. Tato lobhasahagatacittuppādato aññadhammānaṃ avasiṭṭhānaṃ kusalākusalābyākatadhammānaṃ khandhādīsu kenaci vippayogo na hi atthi khandhapañcakādīnaṃ saṅgaṇhanato tesaṃ. Te eva cittuppādāti te lobhasahagatacittuppādā eva. Tadaññadhammānanti tadaññadhammānampīti pi-saddalopo daṭṭhabbo. Tathāti iminā na ca te eva dhammā aḍḍhadutiyāyatanadhātuyo, atha kho te ca tato aññe cāti imamatthaṃ upasaṃharati.
ननु तदञ्ञभावतो एव तेहि इतरेसं विप्पयोगो सिद्धोति आह ‘‘न चा’’तिआदि। तदञ्ञसमुदायेहीति ततो लोभसहगतचित्तुप्पादतो अञ्ञसमुदायेहि अञ्ञे लोभसहगता धम्मा विप्पयुत्ता न होन्ति। कस्मा? समुदाये…पे॰… विप्पयोगाभावतो। तस्सत्थो – समुदायेन लोभसहगततदञ्ञधम्मरासिना एकदेसानं लोभसहगतधम्मानं विप्पयोगाभावतो, तथा ये एकदेसा हुत्वा अञ्ञेसं अवयवानं समुदायभूता, तेसञ्च समुदायेन विप्पयोगाभावतोति। अनेन समुदायेन अवयवस्स समुदायस्स अवयवेन च तस्स न विप्पयोगो, अवयवस्सेव पन अवयवेनाति दस्सेति। एस नयोति य्वायं समुदयसच्चे वुत्तो विधि, एसेव मग्गसच्चसुखिन्द्रियादीसु अरूपक्खन्धेकदेसत्ता तेसन्ति दस्सेति। निरवसेसेसूति अबहिकतवितक्केसु। वितक्को हि समुदायतो अबहिकतो। ‘‘सो हि समुदायो’’तिआदिको वुत्तनयो लब्भतीति आह ‘‘अग्गहणे कारणं न दिस्सती’’ति।
Nanu tadaññabhāvato eva tehi itaresaṃ vippayogo siddhoti āha ‘‘na cā’’tiādi. Tadaññasamudāyehīti tato lobhasahagatacittuppādato aññasamudāyehi aññe lobhasahagatā dhammā vippayuttā na honti. Kasmā? Samudāye…pe… vippayogābhāvato. Tassattho – samudāyena lobhasahagatatadaññadhammarāsinā ekadesānaṃ lobhasahagatadhammānaṃ vippayogābhāvato, tathā ye ekadesā hutvā aññesaṃ avayavānaṃ samudāyabhūtā, tesañca samudāyena vippayogābhāvatoti. Anena samudāyena avayavassa samudāyassa avayavena ca tassa na vippayogo, avayavasseva pana avayavenāti dasseti. Esa nayoti yvāyaṃ samudayasacce vutto vidhi, eseva maggasaccasukhindriyādīsu arūpakkhandhekadesattā tesanti dasseti. Niravasesesūti abahikatavitakkesu. Vitakko hi samudāyato abahikato. ‘‘So hi samudāyo’’tiādiko vuttanayo labbhatīti āha ‘‘aggahaṇe kāraṇaṃ na dissatī’’ti.
अञ्ञेसुपि समुदयसच्चादीसु विस्सज्जनस्स…पे॰… दट्ठब्बं, यतो समुदयसच्चादि इध न गहितन्ति अधिप्पायो। सम्पयुत्ताधिकारतो ‘‘अञ्ञेना’’ति पदं सम्पयुत्ततो अञ्ञं वदतीति आह ‘‘असम्पयुत्तेन असम्मिस्सन्ति अत्थो’’ति। इदानि ब्यतिरेकेनपि तमत्थं पतिट्ठापेतुं ‘‘अदुक्खमसुखा…पे॰… गहितानी’’ति वुत्तं। एतेन लक्खणेनाति ‘‘असम्पयुत्तेन असम्मिस्स’’न्ति वुत्तलक्खणेन। चित्तन्ति ‘‘चित्तेहि धम्मेहि ये धम्मा’’ति पञ्हं उपलक्खेति। सहयुत्तपदेहि सत्ताति ‘‘चेतसिकेहि धम्मेहि ये धम्मा’’तिआदिना चित्तेन सहयुत्ते धम्मे दीपेन्तेहि पदेहि आगता सत्त पञ्हा। तिण्णं तिकपदानमग्गहणेन ऊनोति कत्वा। ये सन्धाय ‘‘तिके तयो’’ति वुत्तं। तं पन वेदनापीतित्तिकेसु पच्छिमं, वितक्कत्तिके पठमन्ति पदत्तयं वेदितब्बं।
Aññesupi samudayasaccādīsu vissajjanassa…pe… daṭṭhabbaṃ, yato samudayasaccādi idha na gahitanti adhippāyo. Sampayuttādhikārato ‘‘aññenā’’ti padaṃ sampayuttato aññaṃ vadatīti āha ‘‘asampayuttena asammissanti attho’’ti. Idāni byatirekenapi tamatthaṃ patiṭṭhāpetuṃ ‘‘adukkhamasukhā…pe… gahitānī’’ti vuttaṃ. Etena lakkhaṇenāti ‘‘asampayuttena asammissa’’nti vuttalakkhaṇena. Cittanti ‘‘cittehi dhammehi ye dhammā’’ti pañhaṃ upalakkheti. Sahayuttapadehi sattāti ‘‘cetasikehi dhammehi ye dhammā’’tiādinā cittena sahayutte dhamme dīpentehi padehi āgatā satta pañhā. Tiṇṇaṃ tikapadānamaggahaṇena ūnoti katvā. Ye sandhāya ‘‘tike tayo’’ti vuttaṃ. Taṃ pana vedanāpītittikesu pacchimaṃ, vitakkattike paṭhamanti padattayaṃ veditabbaṃ.
३०९. उद्धटपदेन पकासियमाना अत्था अभेदोपचारेन ‘‘उद्धटपद’’न्ति वुत्ताति आह ‘‘उद्धटपदेन सम्पयुत्तेही’’ति। तेन च यथावुत्तेन उद्धटपदेन। मनेन युत्ताति एत्थ मननमत्तत्ता मनोधातु ‘‘मनो’’ति वुत्ताति आह ‘‘मनोधातुया एकन्तसम्पयुत्ता’’ति।
309. Uddhaṭapadena pakāsiyamānā atthā abhedopacārena ‘‘uddhaṭapada’’nti vuttāti āha ‘‘uddhaṭapadena sampayuttehī’’ti. Tena ca yathāvuttena uddhaṭapadena. Manena yuttāti ettha mananamattattā manodhātu ‘‘mano’’ti vuttāti āha ‘‘manodhātuyā ekantasampayuttā’’ti.
सत्तमनयसम्पयुत्तेनविप्पयुत्तपदवण्णना निट्ठिता।
Sattamanayasampayuttenavippayuttapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धातुकथापाळि • Dhātukathāpāḷi / ७. सम्पयुत्तेनविप्पयुत्तपदनिद्देसो • 7. Sampayuttenavippayuttapadaniddeso
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ७. सत्तमनयो सम्पयुत्तेनविप्पयुत्तपदवण्णना • 7. Sattamanayo sampayuttenavippayuttapadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ७. सत्तमनयो सम्पयुत्तेनविप्पयुत्तपदवण्णना • 7. Sattamanayo sampayuttenavippayuttapadavaṇṇanā
